22 Thema Biobased Economy energiegids.nl

Door: MoniquE MoorEn En JuliE ZonnEvEld, wEBrEdacTiE

www.BioBasEdEconoMy.nl

‘De productontwikkeling van biobased materialen vindt zijn oorsprong vaak in wat kleinere bedrijven. Maar ook grote bedrijven doen nu onderzoek naar nieuwe producten, vaak gelegitimeerd door hun duurzaamheidsagenda’, zegt Fred van der Burgh, onder andere werkzaam voor de Stichting Agrodome en kantoorhoudend in een met biobased mate-rialen gebouwde woning in Wageningen. ‘Voorbeelden zijn Biofoam (Isobouw), Vlasisolatie (Isovlas), moderne lijnolie-verf (Rolsma), Ecose (milieuvriendelijker isolatieproduct van Knauf) en de Greenworks lijn (duurzame bouwmaterialen van Raab Karcher). Het interessante van het laatste initiatief is dat hiermee een keten ontstaat die de vragen van de gebruiker (aannemers) direct kan terugkoppelen naar de fabrikant. Ook worden cursussen georganiseerd voor aannemers om over materialen en toepassingen te leren. Hiermee komt een discussie op gang tussen gebruikers en producenten, iets wat zeer gewenst is.’In dit artikel een drieluik over de ontwikkelingen in het bio-based bouwen. Allereerst een interview met het tuinbouwbe-drijf Nova Lignum, dat van reststromen bouwmaterialen laat

maken, vervolgens met ecologisch architect Daan Bruggink en als laatste met Fred van der Burgh.

aubergines voor gevelbekledingJohan Groenewegen heeft met zijn broers een hightech bedrijf en is gespecialiseerd in de teelt van aubergines. Het hele teeltproces is geoptimaliseerd en zeer efficiënt. Ze zijn dit jaar voor het eerst hofleverancier van Albert Heijn geworden. Hun aubergines gaan naar Europese landen, zoals Frankrijk en Engeland, maar ook naar Amerika.Vijf jaar geleden is Groenewegen gaan nadenken om meer verdienmodellen voor hun bedrijf te creëren. De marges in de glastuinbouw worden kleiner, waardoor meer risico ontstaat als tuinders gespecialiseerd zijn in een specifiek product. ‘Mijn opa had een glastuinbouwbedrijf waar hij bloemkool en aardappels teelde in de volle grond, maar ook fruit van een boomgaard. Hij had kassen met tomaten en serres met druiven. Hij had een heel verspreid aanbod van producten die hij teelde, waardoor ze ook het risico verspreidden over de verschillende seizoenen.’Om de risico’s te verkleinen begonnen Groenewegen en zijn broers na te denken over hun plantaardige reststromen , zich afvragend wat ze ermee konden doen. Johan Groenewegen liep bijeenkomsten af, en daar kwam hij Antoon Eggen-huizen tegen van C-Max, een productontwikkelaar uit de bouwsector. Eggenhuizen zag een kans om samen te werken en de vezels van de aubergineplanten dusdanig te bewerken dat er bouwmaterialen van gemaakt konden worden. En in het totale proces kan er via vergisting (van de energierijke sappen uit het plantenafval) ook energie worden teruggewon-nen, in de vorm van biogas. Inmiddels is het bedrijf Nova Lignum opgericht, dat de bouwmaterialen gaat ontwikkelen en verkopen. Naar verwachting komen de materialen in 2014 op de markt.

ProductieprocesDe gevelbekleding kan gemaakt worden van allerlei soorten natuurlijke reststromen. Niet alleen aubergineplanten, maar ook bermgras. De verschillende vezels krijgen daardoor een andere ‘look’. Als een plant geen vruchten meer geeft, wordt

Thema Biobased Economy

Bouwen met biobased materialenin de bouwsector ontstaat een toenemende aandacht voor het gebruik van biobased materialen. Kan-sen voor biobased bouwen zijn er namelijk volop. Ten eerste is de toepassing van biobased materialen, zoals hout, zo oud als de weg naar rome en in de tweede plaats komen er ook steeds meer nieuwe innovaties op de markt.

Nova Lignum, een

pionier in de Bioba-

sed Economy, maakt

van reststromen van

hun aubergineteelt

bouwmaterialen

voor gevelbekleding.

Foto: Julie Zon-

neveld.

energiegids.nl Thema Biobased Economy 23

het restmateriaal. Dit wordt ingedroogd en versnipperd om het oppervlak te vergroten en te kunnen bewerken.De vezels worden vermengd met een poeder en een vloeistof die beide ook in de natuur voorkomen. Daarna wordt het materiaal geperst onder een lage druk. Deze druk is voorna-melijk nodig om een profiel aan te brengen. Zo kan er geko-zen worden voor een houtlook van grof tot fijn, maar ook een leisteenlook. Er zijn mogelijkheden genoeg. Wat straks van de lijn afkomt zijn planken van 40 cm breed en een lengte naar keuze. Door verschillende verhoudingen in de toevoegingen, kunnen er verschillende sterktes gemaakt worden en verschil-lende soorten, zoals sandwichpanelen. De beschermlaag bestaat uit natuurlijke, minerale coatings die niet bladderen. De gevelbekleding is recyclebaar, brandveilig, waterstabiel, niet-rottend, kleurvast, goed verwerkbaar, bestand tegen een zuur milieu en niet corrosief op metalen. ‘De coating gaat heel lang mee. Langer dan hout, waardoor het product dus ook zeer duurzaam is’, zegt Groenewegen.‘Nu beginnen de puzzelstukjes in elkaar te vallen. We hebben een positief marktonderzoek afgerond. We gaan samenwer-ken met een distributeur die onze producten in de markt gaat zetten.’ Geld is nu het lastigste, omdat er veel tijd overheen gaat. Maar de markt reageert positief. Groenewegen: ‘Als ik het verhaal achter het product vertel, dan zitten architecten en aannemers met hun ogen te knipperen. Ons verhaal is authentiek. We krijgen heel veel positieve reacties uit de bouwwereld.’Groenewegen heeft ook tips voor andere tuinders en de agrobusiness: ‘Denk na over andere verdienmodellen en loop bijeenkomsten af. Uiteindelijk begint het met netwerken en mensen ontmoeten. Een goed netwerk is heel belangrijk.’ Hij adviseert ook om de tijd te nemen: ‘Je moet niet verwachten dat je binnen een jaar een nieuw product hebt. Als je die kant op wilt moet je er tijd en energie in steken.’ Ook benadrukt hij samenwerking: ‘Wil je echt nieuwe dingen ontwikkelen dan moet je samenwerken. Denk aan cross-sectorale verbindin-

gen waar mensen elkaar toevallig tegenkomen. Ik denk dat de agrobusiness een hele belangrijke rol hierin gaat spelen. Ik zeg ook altijd; de glastuinbouw is de motor voor de Biobased Economy.’

Modern ecologische architectuurVanuit zijn onderneming ORGA Architect werkt Daan Bruggink aan een biobased ecologische nieuwe manier van bouwen. Een manier van bouwen die geïnspireerd is op de natuur en werkt met zoveel mogelijk biobased materialen. Al vóór Al Gore kwam met zijn oproep om iets te doen aan de opwarming van de aarde, was Bruggink hier al mee bezig. In 2007 startte hij ORGA architect, een modern ecologisch architectenbureau gericht op duurzaam en esthetisch ver-antwoord bouwen. Wellicht geholpen door de economische crisis in de bouw en benutting van sociale media en internet, mag hij over belangstelling voor zijn werk niet klagen. Dit jaar won hij zelfs de Nederlandse Bouwprijs 2013 in de Cate-gorie ‘Talent met toekomst’ voor zijn inspirerende manier van

Ecologisch architect

Daan Bruggink:

‘Natuur is in wezen

de ultieme architect.

In de natuur is de

functie van een

organisme bepalend

voor de vorm.’

Ecologisch woon-

huis, De Buitenkans,

Almere, orGA

Architect.

Krannich Solar is al meer dan 17 jaar de professionele partner voor elke PV-installateur. Zo zorgen onze diensten en producten mee voor de energierevolutie: advies op maat, snelle leveringen en een van Europa’s meest uitgebreide product- en systeemservices.

WereldWijd een referentie als

pv-GrOOtHandel.

t: 030 799 1854 _ info@nl.krannich-solar.com _ www.krannich-solar.com

Met EPS vergelijkbare plantaardige isolatiesysteem100% duurzaamCradle 2 Cradle gecertificeerdZeer lage Co2 footprint100% biologisch afbreekbaarUitstekende isolerende eigenschappen en brandveilig.VVoor nieuwbouw en renovatie

Grafiet BiofoamPearlnóg betere isolatiewaarden!Nieuw!

Biobased isoleren met BiofoamPearls

WWW.TERMOKOMFORT.NL

90511_Thermokomfort.indd 1 9/20/2012 5:35:02 PM

energiegids.nl Thema Biobased Economy 25

werken en de nieuwe wegen die hij inslaat.Het werken vanuit de natuur wordt in een recent interview in dagblad Trouw als volgt omschreven: ‘Natuur is in wezen de ultieme architect. In de natuur is de functie van een organisme bepalend voor de vorm. Alle levende materie om ons heen is door de selectiedruk van de evolutie op de meest functionele, effectieve en economische manier ontstaan, zonder kostbare energie en grondstoffen te verspillen. Functi-onele, organische architectuur streeft hetzelfde principe na en gaat voor de technieken in leer bij de natuur.’Ook wat betreft de keuze voor materialen wordt geput uit de natuur. Gezocht en gewerkt wordt met materialen die ‘biorenewable’ zijn; dat wil zeggen materialen die zo zijn gemaakt dat ze niet schadelijk zijn voor het ecosysteem en sneller composteren en weer opnieuw uit de natuur gehaald kunnen worden. De reststromen van biomassa komen hier met name voor in aanmerking. Belangrijke randvoorwaarde is dat er geen concurrentie met de voedselproductie plaats vindt. Mooie voorbeeld is Nova Lignum, vezels uit de reststof-fen van de aubergineplant die gebruikt kunnen worden voor gevelbedekking. Maar ook Biofoam, een schuimisolatieplaat die gemaakt wordt van biologisch basismateriaal, is een mooi voorbeeld. Verder wordt gebruik gemaakt van natuurlijke materialen, zoals hout, houtvezel, vlas, natuurlijke verven en fermacell, biologische gipsplaten.Opdrachten komen er van CPO’s, collectieve particuliere opdrachtgevers, die de bouw van een groep woningen zelf ter hand nemen om zo ook zelf de regie over de bouw en de keuzes te kunnen hebben. Maar ook van particulieren, over-heden (zoals voor de renovatie van een Rijksmonument) en van scholen. Daan Bruggink geeft aan dat veel initiatieven op dit terrein ‘bottom-up’ tot stand komen. Hiermee zullen ook grote bedrijven veranderen.Als grootste rem op het biobased bouwen ziet hij de traditi-onele manier van werken van de bouwketens met vele kleine ondernemers die gewend zijn aan een bepaalde manier van

werken. Om dit probleem te tackelen is hij gestart met een zelfstandige bouwonderneming: ORGA Bouw, waarmee een groene bouwketen opgebouwd kan worden. Hij merkt dat opdrachtgevers hier ook op afkomen. Zo kan er ook ervaring opgedaan worden en kennis gedeeld wat betreft de biobased materialen en manier van bouwen.Op de vraag welke rol de overheden hierbij kunnen spelen, geeft Daan Bruggink aan ‘dat overheden vooral moeten faciliteren en ontwikkelin-gen – bottom-up – mogelijk moeten maken. Help innovaties mogelijk te maken.’

woningen van biobased materialenDe Stichting Agrodome in Wageningen huist in één van de vier met biobased materialen gebouwde woningen. In Wage-ningen is gekozen voor houtskeletbouw, waarbij er in de bin-nenafwerking ook veel hout (vuren) is gebruikt. De wanden zijn geïsoleerd met vlas, er is leemverf gebruikt en het dak is bedekt met grind en sedum. Samen met veel lichtinval zorgen de materialen voor een prettige, rustige sfeer binnen.Fred van der Burgh, onder andere werkzaam voor de Stich-ting Agrodome en voor het Europese Interreg IVB project CAP’EM (Cycle Assessment Procedure for Eco-Materials) houdt hier zijn kantoor. De drie andere woningen worden uitsluitend bewoond en ook de ervaringen van deze bewoners – elk jaar geëvalueerd – zijn heel positief. De vier woningen in Wageningen zijn op initiatief van de Woningstichting tot stand gekomen. Oorspronkelijk was het idee om naast deze woningen ter vergelijking ook nog vier woningen op basis

Houten parkwoning,

Homeruskwartier,

Almere, orGA

Architect.

Fred van der Burgh:

‘Kansen voor

biobased bouwen

zijn er zeker. Ten

eerste is toepas-

sing van biobased

materialen, zoals

hout, zo oud als de

weg naar rome.

Maar in de tweede

plaats komen er ook

steeds meer nieuwe

innovaties op de

markt.’

26 Thema Biobased Economy energiegids.nl

inforMaTiE

Over de in dit artikel besproken voorbeelden kunt u op de volgende websites meer informatie vinden:• NovaLignum(gevelbekledinguitauberginevezels): www.novalignum.nl.• ORGAarchitect,biobasedbouwen,www.orga-architect.nl• StichtingAgrodome,www.agrodome.nl• EuropeseInterregIVbprojectCAP’EM(CycleAssessmentProce-dureforEco-Materials),www.capem.eu

• Bouwboulevard,virtuelebeursvoorbiobasedenecologischbou-wen,www.bouwboulevard.com

• GidsBiobasedMaterialen:www.groenegrondstoffen.nl/downloads/Boekjes/15Catalogusbiobasedbouwmaterialen.pdf

• InnovatieCentrumDuurzaamBouwen,www.icdubo.nl• AlgemeneinformatieBioBasedEconomy: www.biobasedeconomy.nl

van kalkzandsteen te bouwen, maar de geplande locatie paste niet in het bestemmingsplan van de gemeente. Wel zijn in Wageningen door de Woningstichting ook nog vier Zonne-woningen gebouwd die met name op een beperking van het energiegebruik gericht zijn.

KansenDe vraag is of we in de toekomst niet veel meer huizen en gebouwen zullen zien die met biobased materialen gebouwd zijn. ‘Kansen voor biobased bouwen zijn er zeker’, aldus Van

der Burgh. ‘Ten eerste is toepassing van biobased materialen, zoals hout, zo oud als de weg naar Rome. Maar in de tweede plaats komen er ook steeds meer nieuwe innovaties op de markt. Ook worden er cursussen georganiseerd voor aanne-mers om over materialen en toepassingen te leren.’Waarom zijn er dan niet al meer toepassingen? Blijkbaar zijn er ook belemmeringen? ‘Ja, deze zijn er ook nog. Het aanbod is erg versnipperd en de materialen worden veelal geleverd door kleine bedrijfjes. Deze bedrijfjes zijn goed in productontwikkeling, maar ze zijn niet in staat om een echte markt op te bouwen. Meer samenwerking tussen de bioba-sed materialenproducenten zou hierbij kunnen helpen, ook om de volgende belemmering te tackelen. Voor opname van nieuwe bouwmaterialen in de nationale milieudatabase, is namelijk een LCA van het materiaal nodig. Een analyse die vaak duur is voor de veelal kleine bedrijven in de branche. Door Stichting Agrodome wordt nu gewerkt aan opname van de houtproducten in deze database. Dit kost wel heel veel inspanning. Het Bouwbesluit, waarbij gebruik gemaakt wordt van deze database, remt zo in feite de innovaties. Samen met de overheid wordt onderzocht of hier iets aan gedaan kan worden.’

conclusieKortom, de positieve ervaringen van gebruikers, de produc-tinnovaties van de vele pioniers en de invulling van de duur-zaamheidsagenda van grote bedrijven, kunnen samen zorgen voor een daadwerkelijke transitie naar biobased bouwen. Een manier van bouwen waarbij op een slimme manier gebruik gemaakt wordt van natuurlijke materialen. Dit draagt bij aan minder CO2-uitstoot, minder afval en minder transport.

De Stichting Agrodome in Wageningen huist in één van de vier met biobased materialen gebouwde

woningen.