Thema 3: Begeleiden van leerlingen met

dyslexie

Dyslectische leerlingen en de praktijkvakken en creatieve

vakken: vakspecifieke begeleiding

Literatuur

Krosse, de H. & Kleijnen, R. (2008).

Dyslectische leerlingen en de praktijkvakken

en creatieve vakken. Nijmegen:

Expertisecentrum Nederlands

Te bestuderen paragrafen

§ 2.2. Vakspecifieke begeleiding (inleiding)

§ 2.2.1 Praktijkvakken en creatieve vakken en

taalvaardigheden

§ 2.2.2 Automatisering en werkgeheugen: de

niet-talige vaardigheden

§ 2.2.3 Stage: Dyslexie op de werkvloer

Vakspecifieke begeleiding (inleiding 1)

• Eerst sterke kanten inventariseren. Benut daarbij de opties die de praktijkvakken en creatieve vakken bieden door de diversiteit aan taken die niet gericht zijn op lezen en spellen

• Daarna de problemen (oplossingsgericht) aanpakken

Vakspecifieke begeleiding (inleiding 2)

Onderliggende kerntekorten van dyslexie zijn van invloed op talige en niet-talige vaardigheden.• Talige vaardigheden:- Technisch lezen- Woordenschat- Strategisch lezen• Niet-talige vaardigheden- Rekenvaardigheden- Symbolen en Formules

Hoezo dyslexie bij de praktijkvakken en creatieve vakken?Doordat leerlingen bij de praktijkvakken en creatieve

vakken veel ‘handenarbeid’ verrichten, zijn docenten

zich niet altijd bewust van de problemen die

dyslectici kunnen ondervinden.

De vragenlijst op blz. 22 – 25 verheldert voor

de docent waar de struikelblokken liggen binnen zijn

vak.

Taalgericht vakonderwijs (1)

Taalgericht vakonderwijs zoekt naar

mogelijkheden om leren en taal aandacht te

geven in de vaklessen. De vakinhoud staat

voorop, en daarover praat en schrijf je met

elkaar in vaktaal. Aandacht voor taal betekent

dan dubbele winst.

Taalgericht vakonderwijs (2)

De uitgangspunten van taalgericht

vakonderwijs bieden handvatten voor

dyslectici:

- Expliciete taaldoelen

- Contextrijk onderwijs

- Interactiemogelijkheden

- Taalsteun

Vertaling naar de eigen lespraktijk

Rol van de docent (niveau 1 & 2) en van de zorgspecialist (niveau 3):

Vragen: • Tot hoever kan jij als vakdocent gaan bij

het inzetten van de genoemde begeleidings-mogelijkheden?

• Waar heb jij de ondersteuning van een zorgspecialist nodig?

Technisch lezen (1)

• Technisch lezen is de voorwaarde om te komen tot begrijpend lezen

• Technisch lezen vormt zo’n grote inspanning voor dyslectische leerlingen dat:

- het begrip van de tekst belemmerd wordt

- ze niet komen tot een flexibele inzet van strategieën

Technisch lezen (2)

• Technisch lezen speelt op meerdere manieren rol bij de praktijkvakken/creatieve vakken:

- Ontsleutelen van woorden- Accuratesseproblemen bij tabellen,

grafieken en multiplechoice vragen- Ontsleutelen van andere schriftelijke

informatie zoals het notenschrift

Begeleidingsmogelijkheden technisch lezen

• Tijd om thuis voor te bereiden en extra leestijd in de les• Auditieve ondersteuning (voorlezen, Daisy-speler, mp3-

speler, reading pen, tekst-naar-spraaksoftware)• Overzicht geven van de hoofdpunten (ondersteuning bij

begrip)• Pre-teaching • Bij muziek profiteren dyslectische leerlingen van

specifieke hulp bij het lezen van de noten en het aanleren van het ritme

Vertaling naar de eigen lespraktijk

Rol van de docent (niveau 1 & 2) en van de zorgspecialist (niveau 3):

Vragen: • Tot hoever kan jij als vakdocent gaan bij

het inzetten van de genoemde begeleidings-mogelijkheden?

• Waar heb jij de ondersteuning van een zorgspecialist nodig?

Woordenschat (1)

• Woordenschat is een cruciale voorwaarde voor begrijpend lezen

• Dyslectici hebben vaak een achterstand in woordenschat door geringe leeservaring

• Dyslectici hebben problemen met uitspraak, spelling, automatiseren en oproepen uit het geheugen van nieuwe woorden

Woordenschat (2)

De achterstand kan zich voordoen bij:

• Alledaagse woorden

• Schooltaalwoorden

• Vaktaalwoorden

Begeleidingsmogelijkheden woordenschat (1)

Vier fasen bij het aanbrengen van nieuwe

woordkennis (Verhallen & Verhallen):

• Voorbewerken

• Semantiseren (uitbeelden, uitleggen, uitbreiden)

• Consolideren

• Controleren

Begeleidingsmogelijkheden woordenschat (2)

Extra ondersteunend materiaal:

Lesfabriek, Muiswerk, Diataal, Taalatelier

Als ondanks alle inspanningen de leerling

toch niet komt tot automatisering gebruik

begrippenlijst

Vertaling naar de eigen lespraktijk

Rol van de docent (niveau 1 & 2) en van de zorgspecialist (niveau 3):

Vragen: • Tot hoever kan jij als vakdocent gaan bij

het inzetten van de genoemde begeleidings-mogelijkheden?

• Waar heb jij de ondersteuning van een zorgspecialist nodig?

Strategisch lezen

• Strategieën voor begrijpend lezen zijn een belangrijk compensatiemiddel voor het zwakke technische lezen

• Of en op welke manier de vakdocent begeleiding biedt, hangt af van:

- de hoeveelheid teksten- de specifieke leesproblemen- het type teksten- de expertise van de vakdocent

Begeleidingsmogelijkheden strategisch lezen (1)

• De zorgspecialist kan aan de hand van Diataal bepalen op welk niveau de leerling vastloopt (microniveau, mesoniveau, macroniveau)

• Vervolgens moet de zorgspecialist helpen met het maken van een vertaalslag: welke strategieën zijn effectief voor deze leerling en hoe zijn die in te zetten in de vakles?

Begeleidingsmogelijkheden strategisch lezen (2)

• Strategieën hebben niet alleen betrekking op teksten, maar ook op vragen

• Strategieën kunnen op meerdere wijzen worden aangeleerd:

- Directe instructie

- Rolwisselend leren

- Methodeonafhankelijke leesmethodes

Begeleidingsmogelijkheden strategisch lezen (3)

• Alternatieve tekstverwerking:- Woordspin- Schema of tekening- Mindmap

• Duidelijke structuur bieden bij instructies:- Puntsgewijs en/of genummerd- Eventueel voorzien van illustraties

Vertaling naar de eigen lespraktijk

Rol van de docent (niveau 1 & 2) en van de zorgspecialist (niveau 3):

Vragen: • Tot hoever kan jij als vakdocent gaan bij

het inzetten van de genoemde begeleidings-mogelijkheden?

• Waar heb jij de ondersteuning van een zorgspecialist nodig?

Strategisch schrijven

• Dyslectici blijven steken door spellingproblemen en komen daardoor niet toe aan gestructureerd schrijven

• Zorgspecialisten (en talendocenten) kunnen helpen door het aanbieden van stappenplannen bij het maken en reviseren van teksten

Begeleidingsmogelijkheden voor het schrijven (1)

Voor het schrijven kan de vakdocent helpen door:- ervoor te zorgen dat de leerling beschikt over

voldoende informatie om over te schrijven- duidelijke criteria te geven waaraan de opdracht

moet voldoen- schrijfkaders te ontwikkelen - een andere presentatievorm te accepteren

Begeleidingsmogelijkheden tijdens het schrijven (2)

Tijdens het schrijven kan de vakdocent helpen

door:

- een eenvoudige schrijfstijl en minder bladzijden te accepteren

- de leerling gebruik te laten maken van ICT-hulpmiddelen

Begeleidingsmogelijkheden na het schrijven (3)

Na het schrijven kan de vakdocent helpen

door:

- de leerling aan te leren een tekst op twee wijzen te controleren

Denk bij strategisch schrijven ook aan begeleiding bij:

• Het zoeken van informatie op internet. Denk hierbij aan de mogelijkheid webquests in te zetten

• Het maken van aantekeningen

Vertaling naar de eigen lespraktijk

Rol van de docent (niveau 1 & 2) en van de zorgspecialist (niveau 3):

Vragen: • Tot hoever kan jij als vakdocent gaan bij

het inzetten van de genoemde begeleidings-mogelijkheden?

• Waar heb jij de ondersteuning van een zorgspecialist nodig?

§ 2.2.2 Automatisering en werkgeheugen

Problemen met het werkgeheugen en het

automatiseren van kennis heeft ook invloed op

de niet-talige vaardigheden:

• Rekenbewerkingen

• Symbolen en formules

In dit kader wordt ook kort ingegaan op de rol

van de motoriek bij dyslectische leerlingen

Rekenvaardigheden binnen het praktijkvak / creatieve vak

Het uitvoeren van rekenbewerkingen kan problemen opleveren voor dyslectici:• Ze hebben moeite feitenkennis (bijvoorbeeld de tafels van

vermenigvuldiging) en oplossingsprocedures te automatiseren en vlot op te roepen.

• Ze hebben moeite met het uitvoeren van de bewerkingen in de juiste volgorde of het plaatsen van cijfers in de juiste volgorde

• Maak onderscheid tussen:- rekenproblemen ten gevolge van dyslexie- dyscalculie

Begeleidingsmogelijkheden rekenvaardigheden

• Gebruik meerdere zintuigen• Gebruik de principes van de directe instructie

(hardop voordoen en nadoen)• Ga uit van bestaande kennis en bouw uit en leg

linken• Ga van eenvoudig naar gecompliceerd• Maak gebruik van de sterke kanten van de leerling

(technisch rekenen/realistisch rekenen)• Laat de rekenmachine gebruiken

Symbolen en formules

Losse, willekeurige feiten zijn moeilijk te

onthouden voor een dyslecticus.

Begeleidingsmogelijkheden symbolen en formules

De dyslecticus is gebaat bij:

• Betekenisvolle associaties

• Herhaling

• Oefening in precies lezen

• Het gebruik van symbolen of formulekaarten

Dyslexie en motoriek

Relatie tussen automatisering en motorische

vaardigheden?• Toekomstig onderzoek zal moeten uitwijzen of, en

zo ja hoe, dyslexie en motorische stoornissen met elkaar verbonden zijn

• Vakdocenten moeten alert zijn op comorbiditeit – het samen voorkomen van dyslexie en andere stoornissen – zoals motorische stoornissen

Vertaling naar de eigen lespraktijk

Rol van de docent (niveau 1 & 2) en van de zorgspecialist (niveau 3):

Vragen: • Tot hoever kan jij als vakdocent gaan bij

het inzetten van de genoemde begeleidings-mogelijkheden?

• Waar heb jij de ondersteuning van een zorgspecialist nodig?

§ 2.2.3 Stage: dyslexie op de werkvloer

Bereid zowel de leerling als de mensen op de werkplek voor op de problemen die kunnen ontstaan ten gevolge van dyslexie:- Bekijk of faciliteiten/hulpmiddelen ook ingezet

kunnen worden tijdens de stage- Bekijk samen met de leerling de mogelijke

struikelblokken en zoek samen naar oplossingen- Laat leerling en werkgever proefdraaien in de

werkplekkenstructuur op school - Evalueer met leerling en werkgever de voortgang

Vertaling naar de eigen lespraktijk

Rol van de docent (niveau 1 & 2) en van de zorgspecialist (niveau 3):

Vragen: • Tot hoever kan jij als vakdocent gaan bij

het inzetten van de genoemde begeleidings-mogelijkheden?

• Waar heb jij de ondersteuning van een zorgspecialist nodig?