DOSSIER - NIEUW BODEMBELEID

LanD+WatER nR. 11 - nOvEmbER 2012

Onderzoek brengt mogelijke baten in beeld

18

Terra incognita: economische waarde van de bodemDuurzaam bodembeheer kan over een periode van vijftig jaar 18 tot 29 miljard euro opleve-ren, bijvoorbeeld door het voorkomen van schade aan ge-bouwen en infrastructuur door waterover- of -onderlast. Het is een van de voorbeelden van re-cent onderzoek naar de econo-mische waarde van de bodem.

DRS. m.J. bLOm / IR. m. In ’t vELD

bodem (‘land’) is een belangrijke productiefactor voor de nederlandse economie en uitgebreid onderzocht door de aartsvaders van de econo-mie, adam Smith en David Ricardo. De precieze waarde van bodem voor de nederlandse econo-mie is tot op heden echter onbekend terrein (ter-ra incognita). Recent onderzoek kwantificeert de directe economische omvang van de nederland-se bodemsector. Daarnaast zijn de maatschap-pelijke baten van een duurzaam bodembeleid geschat. aanleiding voor het rapport was het symposium terragenda op 11 oktober 2012.

Economische bijdrageDe huidige bijdrage (basisjaar 2009) van de bo-dem aan de nederlandse economie is aanzienlijk en bedraagt 5 procent van het bruto binnen-lands product en 7 procent van de nederlandse productiewaarde (omzet). In termen van werk-gelegenheid vormt de bodemsector 3 procent van de nederlandse werkgelegenheid. bedrijven actief in de bodemsector zijn relatief kapitaalin-tensief met een hoge toegevoegde waarde en omzet per werknemer. bodemenergie (bijvoorbeeld aardgaswinning)

IN 'T kOrT - ONDErzOEk

• Onderzoek economische omvang bodemsec-tor en naar baten duurzaam bodembeheer

• Spectaculaire groeiperspectieven voor duurzaam gebruik van bodemenergie

• Overzicht van maatschappelijk baten- potentieel in periode van vijftig jaar

• Een van de aanbevelingen: schade en baten neerleggen bij veroorzakers

0

5

10

15

20

25

30

35

40

2010 2015 2020 2025 2030 2035

Netto

-om

zet (

milja

rd)

Aardgasproductie (-2%)

Aardgasproductie (-3%)

WKO systemen (12%)

OMzET

Verwachte omzet van fossiele (gas en olie) en duurzame bodemenergie (warmte-koudeopslag,

exclusief geothermie) tot 2035, bij gelijkblijvende energieprijzen. Om de mogelijke onzekerheids-

marge aan te geven is naast de geraamde 3 procent productiedaling ook aangegeven wat het effect is

van een productiedaling van 2 procent per jaar. De band geeft de onzekerheidsmarge weer.

bRO

n: c

E D

ELft

/ta

uW

met een omzet van 35 miljard euro, bodem- productie (bijvoorbeeld landbouw) met een om-zet van 20 miljard euro en bodembouw (omzet 20 miljard euro) zijn belangrijke segmenten. Her-gebruik en sanering van verontreinigde bodems (bodembeheer, 0,6 miljard euro) is bescheiden in omvang. voor bodemenergie geldt dat de huidi-ge omzet op dit moment voor 98 procent afhan-kelijk is van de winning van de eindige fossiele bronnen olie en gas. De omzet in het belangrijkste segment, bo-demenergie, vertoont een sterk dalende trend. De wijze waarop wij het aanwezige bodemkapi-taal uitputten is economisch niet houdbaar en leidt op termijn tot een snel dalende omzet en verminderde bijdrage aan de schatkist. Het ver-dienvermogen van de bodem raakt dus meer en

meer uitgeput. De groeiperspectieven voor een duurzaam gebruik van bodemenergie zijn daar-entegen spectaculair. De omzet van systemen voor warmte- en koudeopslag (inclusief warmte-pompen) neemt nu met 12 procent per jaar toe en kan in ambitieuzere klimaatplannen met zelfs 30 tot 40 procent per jaar groeien.

Nederland kennislandnederland heeft door zijn unieke bodemeigen-schappen (onderdeel van een delta) veel kennis ontwikkeld van bodem- en watersystemen. bo-dembeheer is een sterk cluster, waar veel hoog-waardige kennis van bodemreiniging en sane-ring zit. Deze kennis komt voor een belangrijk deel de bodemsector zelf ten goede. Door het sectoroverstijgende karakter van de factor bo-

Maatschappelijk batenpotentieel duurzaam bodembeheer

Eenmalig/jaarlijks terugkerend NCW-baten (prijspeil 2012, over 50 jaar)

Voorkomen schade gebouwen en infrastructuur door waterover- en -onderlast

Eenmalige batenverspreid over de komende 50 tot 100 jaar

11 tot 18 miljard euro

Creëren baten gezondheid en welbevinden door aanpak bodemverontreiniging

Jaarlijks terugkerende batenoplopend tot naar schatting 100 miljoen euro/jaar in 2050

1 tot 5 miljard euro

Creëren klimaatbaten door een verminderde CO2-uitstoot bij inzet bodemenergie

Jaarlijks terugkerende batenoplopend tot naar schatting 450 miljoen euro/jaar in 2050

2,5 tot 3 miljard euro

Voorkomen schade door mineralisatie veengronden en bodemaantasting

Jaarlijks terugkerende batenoplopend tot naar schatting 450 miljoen euro/jaar in 2050

3 tot 4 miljard euro

Totaal Jaarlijks terugkerende batenoplopend tot circa 1 miljard euro/jaar in 2050

18 tot 29 miljard euro

BATEN

Overzicht van het batenpotentieel van duurzaam bodembeheer. NCW = netto contante waarden.

bRO

n: c

E D

ELft

/ta

uW

19LanD+WatER nR. 11 - nOvEmbER 2012

Netto omzet

Werkzame personen

35.267bodemenergie

19.326bodembouw

613bodembeheer

19.574bodemproductie

bodemenergie 10

bodembouw 91

bodembeheer 2

bodemproductie 133

ECONOMISCHE WAArDE

Directe economische waarde van de bodemsector (netto omzet in miljoenen euro’s, werkzame

personen x 1.000), basisjaar 2009.

bRO

n: c

E D

ELft

/ta

uW

dem is bodemkennis essentieel voor het kunnen excelleren van nederland op ten minste drie top-sectoren: water, agro & food en energie.

Maatschappelijke batenEen duurzaam beheer van de bodem brengt kosten met zich mee, maar levert ook baten op, nu en op langere termijn. Deze baten zijn vaak niet-geprijsd of slechts gedeeltelijk geprijsd, denk aan gezondheid, drinkwatervoorziening, vastgoed, natuurbeleving of het ecosysteem. Hierdoor nemen maatschappelijke actoren spe-cifieke bodemdiensten onvoldoende mee in kosten-batenafwegingen. Een voorbeeld is de transitie van fossiele ener-giebronnen naar hernieuwbare bodemenergie. naast de directe financiële opbrengsten kan de inzet van bodemenergie een substantiële bijdra-ge leveren aan de vermindering van de cO

2-uit-

stoot in nederland (5 tot 15 procent besparing op het gebruik van fossiele brandstoffen in de bebouwde omgeving met maatschappelijke ba-ten in de orde van 2,5 tot 3 miljard euro). minder bekend wellicht is dat er een aanzien-lijk batenpotentieel te verzilveren is in verstede-

Centrale

Bovenste of ondiepe ondergrond (50 tot 250 m)

Occupatielaag en contactlaag (tot 50 m)

Diepe ondergrond (meer dan 250 m)

Verstedelijking€ 11-18 miljard

Gezondheid en biodiversiteit€ 0,5-2,5 miljard

Klimaatverandering/adaptatie€ 1-1,5 miljard

Energie-transitie € 2,5-3 miljard

Voedselproductie€ 3-4 miljard

DUUrzAAM BODEMBEHEEr

Maatschappelijke baten van duurzaam bodembeheer.

ILLu

StRa

tIE:

cE

DEL

ft/t

au

W

lijkt gebied, door beleid gericht op het voorko-men van schades (watertekorten en waterover-last: maatschappelijke baten in de orde van 11 tot 18 miljard euro) en het creëren van maat-schappelijke waarden (gezondheid en woning-waarde: maatschappelijke baten in de orde van 0,5 tot 2,5 miljard euro). Ook in de landbouw is sprake van aanzienlijke potentiële baten (3 tot 4 miljard). Door duur-zaam bodembeheer kan de mineralisatie van veengronden worden beperkt. Dit betekent min-der cO

2-emissie en minder bodemdaling. Ook

het beperken van bodemaantasting (bodemver-dichting en winderosie) draagt fors bij aan het batenpotentieel. Wij zijn in deze analyse niet ingegaan op de kosten die nodig zijn om deze kansen te verzil-veren. In die zin is dan ook eerder sprake van ba-tenpotentieel: de werkelijke baten zullen afhan-gen van de mate waarin daadwerkelijk in het duurzaam bodembeheer wordt geïnvesteerd.

Terra cognitaDe ontdekkingsreis door de ‘economie van de bodem’ levert voor het eerst een beeld op van de

aanbEvELInGEnOm het batenpotentieel van duurzaam bo-dembeheer te realiseren, is het nodig om:• te investeren in het behoud en de ontwikke-

ling van kennis over de bodem en de onder-grond in kansrijke, exportgerichte clusters.

• De maatschappelijke schade van het gebruik van de bodem en ondergrond neer te leg-gen bij de veroorzakers (nadenken over ma-nieren om de maatschappelijke kosten te in-ternaliseren). Een voorbeeld is in de WOZ-waarde rekening te houden met verhard oppervlak.

• Idem voor positieve baten: beloon grondei-genaren voor groene diensten (waterbuffe-rend vermogen, vastleggen cO

2) naar rato

van hun maatschappelijke bijdrage.• Regie te voeren op het gebruik van de on-

dergrond (ordening van de ondergrond om de kansen efficiënt te benutten).

• Een gunstig investeringsklimaat te creëren voor kapitaalintensieve investeringen in de ondergrond met een hoog financieel risico maar met grote economische of maatschap-pelijke baten (bijvoorbeeld geothermie), vergelijkbaar met bijvoorbeeld het kleine-veldenbeleid voor gaswinning.

economische omvang van de bodemsector en de maatschappelijke bijdrage, uitgedrukt in monetaire termen. uit de resultaten blijkt dat de bodem een aanzienlijk bijdrage vertegen-woordigt in de nederlandse economie, zowel in financiële zin als in een brede maatschappelijke context. Een duidelijke verandering van het bodembeleid is nodig om het toekomstige ver-dienvermogen van de bodem te borgen en maatschappelijke baten daadwerkelijk te realise-ren. van belang is de bodem en de ondergrond blijvend te benutten, maar ook blijvend te behe-ren als basis voor onze toekomstige welvaart en welzijn.

Martijn Blom is senior adviseur Milieueconomie bij CE Delft. Mark in ’t Veld is senior adviseur Bodem en ondergrond bij Tauw.