Tegen abstractie

de gevolgen van abstractie zijn altijd reëel

Het abstracte systeemDagelijks zit Brandon Bryant in een container zonder ramen in New Mexico. Hij bestuurt een drone duizenden kilometers verderop in Afghanistan. Wekenlang observeert hij de bevolking, ‘s nachts met een infraroodcamera. Silhouetten die rondlopen, wapens verbergen, sex hebben op het dak van hun huis: twee lichte vlekken die één worden. Deze routine wordt onderbroken door het bevel een locatie te bombarderen. Volgens een strak protocol wordt een geprogrammeerde bom afgevuurd. Dan begint op het beeldscherm het aftellen tot de inslag, ongeveer 18 seconden. Een keer ziet Brandon een deur opengaan. Twee figuren tekenen zich af tegen de blinde muur van het huis, de een kleiner dan de ander. Een kind? Veel tijd om dat te zien is er niet: enkele tellen later slaat de bom in, en verandert het beeld in een stofwolk. (ontleend aan: NRC Handelsblad, 23 december 2013)

Een vergaande toename van abstractie in onze dagelijkse handelingen is emblematisch voor onze tijd. Abstract in de zin van weggetrokken bij de werkelijkheid. Onze omgeving is als stroom uit het stopcontact: bruikbaar en functioneel, maar ongrijpbaar in zijn herkomst en aanwezigheid. Abstractie creëert onpersoonlijke en ongrijpbare systemen. Systemen die als ze exploderen, zoals het financieel conglomeraat bijvoorbeeld, schade toebrengen in de reële wereld. Wij menen dan ook dat een vitale samenleving direct contact met de realiteit vergt. Hoe versterken we de ervaring van de werkelijkheid? Eén uitweg is: terug naar vroeger. En toegegeven, het verleden lijkt dikwijls aantrekkelijk en duidelijk. Maar het is de weg van de nostalgie, een onmogelijke terugkeer, die innovatie ontkent. De andere uitweg is een zorgvuldig herstel, per aspect, van de banden met de werkelijkheid. Om te beginnen in de architectuur.

Architectuur en werkelijkheidIk kijk om mij heen. Rondom is overal glas; het dak boven mijn hoofd loopt buiten door en verlengt de ruimte waarin ik me bevind. Door de openstaande deur hoor ik vogels zingen, bladeren ritselen en een auto in de verte op de weg. De geur is van hout, thee, koude cement. De zware stenen aan de zijkant dragen het verleden mee, de tijd dat dit een spoorbrug was, en Frankrijk nog zelfbewust. Er is een balans in de kleine ruimte tussen omsloten zijn en een vrij uitzicht, tussen openheid en begrenzing van dichte struiken en bomen, tussen de waarneming van lengte en die van de breedte.

Twee dronebestuurders aan het werk.

Vele kilometers verderop, soms wel duizenden, beschieten ze hun doel.

tegen abstractie

auteur Dirk Jan Postel (i.s.m. Merel Pit), Kraaijvanger

Wat abstract is, is altijd helder. Maar alleen degene die achter de chaos van iedere omstandigheid de verborgen, aaneengesloten toedracht kan vinden, en die niet in de veelheid van verschijnselen verdwaalt, is een heldere geest. José Ortega y Gasset, Opstand der horden

Het gevoel van een ruimte staat los van de bedoelingen van architectuur, van functie, van historische referenties of symboliek. Alles voelt juist, precies genoeg en samenhangend: de verhoudingen, het licht, de geur van materiaal en het geluid. Een esthetische ervaring van de werkelijkheid. Zonder abstracties als symboliek, functionaliteit en stijl. Niet elk gebouw nodigt hiertoe uit: zintuigen worden onderdrukt of juist overstuurd door een veelheid aan ongecoördineerde prikkels, ruimten zijn verwarrend, onsamenhangend, betekenisloos. Wij streven naar gebouwen die direct ervaren worden, zonder tussenkomst van symboliek, (bij-) bedoelingen of kennis over het ontwerp.

Temple de l’Amour in Bourgondië, Frankrijk, door Kraaijvanger | Fotograaf Christian Richters

20140710 Tabularasa ArchitectuurNL 04.indd 2-3 15-07-14 13:5760-65_tabularasa.indd 60 17-07-14 15:39

de gevolgen van abstractie zijn altijd reëel

Het abstracte systeemDagelijks zit Brandon Bryant in een container zonder ramen in New Mexico. Hij bestuurt een drone duizenden kilometers verderop in Afghanistan. Wekenlang observeert hij de bevolking, ‘s nachts met een infraroodcamera. Silhouetten die rondlopen, wapens verbergen, sex hebben op het dak van hun huis: twee lichte vlekken die één worden. Deze routine wordt onderbroken door het bevel een locatie te bombarderen. Volgens een strak protocol wordt een geprogrammeerde bom afgevuurd. Dan begint op het beeldscherm het aftellen tot de inslag, ongeveer 18 seconden. Een keer ziet Brandon een deur opengaan. Twee figuren tekenen zich af tegen de blinde muur van het huis, de een kleiner dan de ander. Een kind? Veel tijd om dat te zien is er niet: enkele tellen later slaat de bom in, en verandert het beeld in een stofwolk. (ontleend aan: NRC Handelsblad, 23 december 2013)

Een vergaande toename van abstractie in onze dagelijkse handelingen is emblematisch voor onze tijd. Abstract in de zin van weggetrokken bij de werkelijkheid. Onze omgeving is als stroom uit het stopcontact: bruikbaar en functioneel, maar ongrijpbaar in zijn herkomst en aanwezigheid. Abstractie creëert onpersoonlijke en ongrijpbare systemen. Systemen die als ze exploderen, zoals het financieel conglomeraat bijvoorbeeld, schade toebrengen in de reële wereld. Wij menen dan ook dat een vitale samenleving direct contact met de realiteit vergt. Hoe versterken we de ervaring van de werkelijkheid? Eén uitweg is: terug naar vroeger. En toegegeven, het verleden lijkt dikwijls aantrekkelijk en duidelijk. Maar het is de weg van de nostalgie, een onmogelijke terugkeer, die innovatie ontkent. De andere uitweg is een zorgvuldig herstel, per aspect, van de banden met de werkelijkheid. Om te beginnen in de architectuur.

Architectuur en werkelijkheidIk kijk om mij heen. Rondom is overal glas; het dak boven mijn hoofd loopt buiten door en verlengt de ruimte waarin ik me bevind. Door de openstaande deur hoor ik vogels zingen, bladeren ritselen en een auto in de verte op de weg. De geur is van hout, thee, koude cement. De zware stenen aan de zijkant dragen het verleden mee, de tijd dat dit een spoorbrug was, en Frankrijk nog zelfbewust. Er is een balans in de kleine ruimte tussen omsloten zijn en een vrij uitzicht, tussen openheid en begrenzing van dichte struiken en bomen, tussen de waarneming van lengte en die van de breedte.

Twee dronebestuurders aan het werk.

Vele kilometers verderop, soms wel duizenden, beschieten ze hun doel.

tegen abstractie

auteur Dirk Jan Postel (i.s.m. Merel Pit), Kraaijvanger

Wat abstract is, is altijd helder. Maar alleen degene die achter de chaos van iedere omstandigheid de verborgen, aaneengesloten toedracht kan vinden, en die niet in de veelheid van verschijnselen verdwaalt, is een heldere geest. José Ortega y Gasset, Opstand der horden

Het gevoel van een ruimte staat los van de bedoelingen van architectuur, van functie, van historische referenties of symboliek. Alles voelt juist, precies genoeg en samenhangend: de verhoudingen, het licht, de geur van materiaal en het geluid. Een esthetische ervaring van de werkelijkheid. Zonder abstracties als symboliek, functionaliteit en stijl. Niet elk gebouw nodigt hiertoe uit: zintuigen worden onderdrukt of juist overstuurd door een veelheid aan ongecoördineerde prikkels, ruimten zijn verwarrend, onsamenhangend, betekenisloos. Wij streven naar gebouwen die direct ervaren worden, zonder tussenkomst van symboliek, (bij-) bedoelingen of kennis over het ontwerp.

Temple de l’Amour in Bourgondië, Frankrijk, door Kraaijvanger | Fotograaf Christian Richters


De abstractie van het ontwerpprocesAls je met de hand tekent, bestaat er een direct verband tussen wat op papier komt en wat je bedenkt, voelt en ziet. Daarbij zitten er geen verborgen gegevens achter het grafiet of de inkt, en door de keuze van de schaal is de precisie beperkt. Met de hand tekenen is flexibel, individueel en eenvoudig; geen beperkingen aan de techniek en geen protocollen. Na enige ervaring krijg je tevens gevoel voor de maakbaarheid van wat je tekent. Digitale tekenprogramma’s introduceren abstracties en dwingen tot vroegtijdige precisie. Een kenmerk van het werken binnen geautomatiseerde systemen is het accumuleren van informatie. Met als paradoxaal gevolg dat de hoeveelheid informatie onoverzichtelijk is, en voor een onbekend deel ook irrelevant. Niet alleen het bouwproces is vertakt, ook de informatie in de bouwvoorbereiding is dat. Terwijl architectuur neerkomt op integratie, leidt het digitale ontwerpen tot verlies aan overzicht. Hiermee wordt niet gesteld dat de complexe projecten van nu zonder CAD kunnen, maar de exactheid van het tekenbestand gaat gepaard met een grotere afstand tot het maken. De 21e eeuw gaat over het beperken van informatie tot een zinvolle, begrijpelijke hoeveelheid. Een clou, geen cloud.

complexiteit versus controle in het bouwproces In onze door media overheerste samenleving is het aan de architectuur de directe esthetische ervaring van de werkelijk tot de kern van haar doelstelling te maken. Michael Benedikt, For an architecture of reality

Het vertakte bouwprocesDe zogenoemde ‘bouwketen’ is veel te ver vertakt om nog tot goede resultaten te komen. Heroverweging kent meerdere motieven: economisch (minder partners is meer winst), praktisch (minder faalkansen, meer snelheid) of om het door de professie verloren terrein terug te winnen.

Wat ons vooral interesseert, is hoe een compacter bouwteam de directe band met de werkelijkheid kan vergroten. Want de informatie die zich tijdens het ontwerpproces opbouwt, in verschillende abstracte documenten, is te groot om door één persoon te kunnen worden overzien. Een simpel ontwerp wordt uitgewerkt in constructie, bouwfysica, installaties, veiligheid en gebouwbeheersing. Wij zoeken een remedie tegen dit verlies

aan controle. We beseffen dat we als architect naast ontwerper, vooral coördinator zijn. Direct contact met de onderaannemers achten we daarbij noodzakelijk, om tijdig alle varianten en parameters te kunnen overzien. Het ruimtelijk uittekenen helpt ons bij deze coördinatie. BIM-methodiek is nuttig, maar voegt tegelijkertijd hogere abstractieniveaus toe. Soms keren we moedwillig terug naar handgemaakte tekeningen, op schaal 1:20 of 1:5. Ook proberen we prototypisch te ontwerpen, eerder opgedane ervaringen door te ontwikkelen en te standaardiseren zoals bij een industrieel serieproduct. Daarnaast vinden we het belangrijk om reacties op het gebouw tot ons te nemen. En tenslotte, tegen de huidige tendenzen in, willen we met zo min mogelijk partijen zoveel mogelijk verantwoordelijkheid nemen.

opdrachtgever

bouwmanagementbureau ontwerpfase

geveladviseur

constructeur

adviseur bouwfysica

testinstituut

brandweer

bouwen woningtoezicht

bouwkundig aannemer

gevelbouwer

staalbouwer

bouwdirectie

toezichthouder

architect

leverancier gevelwasinstallatie constructeur polyester elementen

engineer polyester elementenleverancier gevelwasinstallatie

adviseur bliksembeveiliging

installateur bliksembeveiliging

mallenmaker

leverancier PIR schuim

leverancier polyester

leverancier coating

leverancier afdichtingen

leverancier nastelbare verankeringen

schoonmaakadviseur gevel

Wel 27 partijen waren betrokken bij de totstandkoming van het gevelpaneel voor het nieuwe stadskantoor Utrecht, ontworpen door Kraaijvanger.

Glenn Murcutts precieze handtekeningen van zijn ontwerp voor het Simpson-Lee House in Mount Wilson, Blue Mountains, New South Wales, Australië.


Directe controleHet concept voor de Columbus exhibition in Genua (1992) van Renzo Piano is meer dan een goed ontwerp. Het is een intelligent commentaar op wat een gebouw vroeger was, en wat het nu is. Vroeger: vloeren, wanden met ramen en een dak. Tegenwoordig: een drager van een veelheid aan installaties. In het complex zijn deze in een apart gebouw ondergebracht naast het monumentale deel. Een variant op Centre Pompidou, waar de installaties ook een deel van de architectonische expressie vormen. Maar het zijn ‘klassieke’ installaties, die veel energie gebruiken en die buiten de scope van de gebruikers blijven.

Minder zichtbaar, maar begrijpelijker en veel ecologischer is het ontwerp voor het eigen kantoor van Baumschlager Eberle in Lustenau, Oostenrijk. Een gebouw vrijwel zonder installaties, waarbij het klimaat binnen vooraf bepaalde bandbreedten wordt beheerst. Het kantoor is zeer goed geïsoleerd en gebruikt de energie van verlichting, mensen en apparatuur voor het verwarmen in de winter. Een zware betonconstructie vormt de warmtebuffer. Met luiken worden luchttoevoer, nachtisolatie en lichttoetreding ingeregeld. De gebalanceerde hoeveelheid raamopeningen met diepe neggen beperken de warmtelast, die ‘s zomers centraal wordt afgevoerd. Kabels worden gevoerd door verhoogde houten vloeren en zijn simpel te verleggen. Het energiegebruik is minimaal doordat controle eenvoudig is door het bieden van inzichtelijkheid.

Constructie is de kunst van het maken van een zinvol geheel uit meerdere delen [..] Op het moment dat concrete materialen worden samengesteld en opgericht, wordt de architectuur die we ons voorstelden een deel van de werkelijke wereld. Peter Zumthor, Architektur Denken

wens: een gebouw zonder installaties, een gevelpaneel zonder naden, zacht beton, een huis zonder energierekening of een constructie zonder kolommen die ogenschijnlijk zweeft. Vervolgens wordt een samenwerking opgezet met alle partijen die nodig zijn om dit ogenschijnlijk utopische doel te bereiken. Iedereen heeft een enorme concentratie op het eindresultaat, meestal met experimenten onderweg, tegenwerking, mislukkingen en tegenslagen, maar het doel is altijd concreet. En juist daardoor is er meer kans op succes dan bij een herhaling van zetten. Innovatie is de beste manier om met je neus op de feiten te worden gedrukt.

dicht op de werkelijkheid ontstaat innovatie

Ontwerp Renzo Piano Columbus exhibition in Genua, Italië

Ontwerp eigen kantoor Baumschlager Eberle in Lustenau, Oostenrijk

De ‘willow wall’ is een experiment in beton van Kraaijvanger. In een tuinmuur van beton zijn in de kist jonge wilgentakken mee gestort. Na 3 weken kwamen de eerste bladeren door.

Innovatie en werkelijkheidWe houden naast van ontwerpen, ook van bouwen. Het is een sensatie om te zien hoe de dimensies langzaam een constructie vormen. Daarna komen de materialen, de afwerking, het glas. Door hier getuige van te zijn, kennen we de problemen van het bouwen, zoals de fouten die ontstaan door de achteloosheid waarmee een groot aantal installatiecomponenten in het gebouw worden aangebracht. De gevolgen zijn sporen van fabricage, logo’s en littekens van de montage. Zo ontstaan punten waar de techniek de overhand heeft gekregen en de materiaalexpressie verliest. En momenten waarop de architectuur anders wordt dan bedacht, meestal minder eenduidig, minder schoon en minder simpel dan gewenst.

Innoveren is een dankbaar proces, dicht op de werkelijkheid. De eerste stap is het weigeren van de status quo, de onvermijdelijk lijkende gewoonten. Daarna komt het formuleren van een


Tegen abstractie

Design

Transcript of Tegen abstractie