Technologische trends en ontwikkelingen 2004 printMarktMonitor, uitgevoerd in opdracht van het...

Technologische Trends en Ontwikkelingen

Technische installatiebranche 2004

drs. W. van Ooij December 2004

MarktMonitor

MarktMonitor onderzoekt trends en ontwikkelingen op het gebied van arbeidsmarkt, technologie en scholing. De activiteiten van MarktMonitor richten zich op het inventariseren van (technologische) branchegegevens en op de arbeidsmarkt van (technische) branches, alsmede het vertalen van deze gegevens naar beleidsuitgangspunten voor verdere (kennisoverdracht)activiteiten, en het (doen) ontwikkelen en uitbreiden van kennis in branches. Daarbij wordt gestreefd naar actieve samenwerking met partners in de kennisinfrastructuur. In haar onderzoek maakt MarktMonitor gebruik van diverse bronnen, waaronder een netwerk van deskundigen, technologie- en arbeidsmarktonderzoek onder bedrijven, registratiebestanden van fondsen, en onderzoek onder werknemers. Bij MarktMonitor werken onderzoekers, maar ook mensen met een technische achtergrond, zodat technologische ontwikkelingen en onderzoeksresultaten met elkaar in verband kunnen worden gebracht. Projectnummer C-08.04.04 Publicatienummer 056 Copyright © 2004, MarktMonitor Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar worden gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm, of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Technologische Trends en Ontwikkelingen 3

Inhoudsopgave

1 Inleiding --------------------------------------------------------------------------------- 5

2 Samenvatting en conclusies------------------------------------------------------------ 7 2.1 Belangrijkste bevindingen en aanbevelingen ----------------------------------- 7 2.2 Technologie trends en ontwikkelingen ------------------------------------------ 7 2.3 Toepassen van nieuwe technologie in de branche ----------------------------- 8 2.4 Innovatie, beroepsonderwijs en bijscholing ------------------------------------ 9 2.5 Agenda voor de toekomst ------------------------------------------------------- 9

3 Databronnen ---------------------------------------------------------------------------11

4 Structuur branche ---------------------------------------------------------------------13 4.1 Vakgebieden---------------------------------------------------------------------13 4.2 Specialismen en niveaus--------------------------------------------------------13 4.3 Regio-indeling -------------------------------------------------------------------16

5 Resultaten kwalitatief onderzoek -----------------------------------------------------19 5.1 Verantwoording van de inrichting van het netwerk ---------------------------19 5.2 Enquête onder netwerkleden ---------------------------------------------------20 5.3 Deskresearch --------------------------------------------------------------------21 5.4 Toekomstwijzer discussiebijeenkomst -----------------------------------------21 5.5 Resultaten kwalitatieve analyse ------------------------------------------------22

5.5.1 Vakgebied Installatietechniek ------------------------------------------------22 5.5.2 Vakgebied elektrotechniek ---------------------------------------------------25 5.5.3 Algemeen----------------------------------------------------------------------28

6 Resultaten kwantitatief onderzoek----------------------------------------------------31 6.1 Basisinventarisatie bedrijven ---------------------------------------------------31 6.2 Toepassingsgraad nieuwe ontwikkelingen -------------------------------------35 6.3 Clusteranalyse van ontwikkelingen --------------------------------------------38 6.4 Welke nieuwe ontwikkelingen passen bedrijven in 2004 toe -----------------43 6.5 Welke werknemers krijgen met nieuwe ontwikkelingen te maken -----------47 6.6 Aansluiting van huidig scholingsaanbod bij de scholingsvraag van bedrijven49

7 Aandachtspunten voor beleid ---------------------------------------------------------53

Bijlagen -------------------------------------------------------------------------------------55

1 Resultaten kwalitatief onderzoek -----------------------------------------------------57 1.1 Ontwikkelingen op het gebied van technologie--------------------------------57

1.1.1 Werktuigbouwkundige installatietechniek -----------------------------------57 1.1.2 Elektrotechniek----------------------------------------------------------------59

2 Resultaten kwantitatief onderzoek----------------------------------------------------63 2.1 Toepassingsgraad nieuwe ontwikkelingen -------------------------------------63 2.2 Open antwoorden ---------------------------------------------------------------89

2.2.1 Vakgebied installatietechniek ------------------------------------------------89 2.2.2 Vakgebied Elektrotechniek ---------------------------------------------------98


1 Inleiding In dit rapport worden resultaten van de MarktMonitor voor de technische installatiebranche gepresenteerd. Het MMti-onderzoek is een project van MarktMonitor, uitgevoerd in opdracht van het Opleidings- en Ontwikkelingsfonds voor het Technisch Installatiebedrijf [OTIB]. Dit rapport maakt onderdeel uit van een serie van vijf rapporten. Er is een rapport voor elk van de vijf beleidsterreinen van OTIB (zogenaamde clusters), te weten maatschappij, branche, arbeidsmarkt, technologie en scholing. Dit rapport heeft betrekking op technologische trends en ontwikkelingen. Dit rapport is er één in de reeks van vijf rapporten die in opdracht van OTIB in 2004 zijn samengesteld. In dit rapport staan de technologische ontwikkelingen in de technische installatiebranche centraal. Daarnaast zijn er gelijksoortige rapporten voor de aandachtsgebieden trends en ontwikkelingen Branche, trends en ontwikkelingen Arbeidsmarkt, trends en ontwikkelingen Maatschappij en tenslotte trends en ontwikkelingen Onderwijs en Opleidingen. In dit rapport worden kerncijfers de belangrijkste technologische ontwikkelingen in de installatiebranche gepresenteerd. Hoofdstuk 3 bevat een beschrijving van de gehanteerde databronnen en een leeswijzer. In hoofdstuk 4 wordt een beschrijving gegeven van de technische installatiebranche en de zeven regio’s waarin Nederland beleidsmatig is opgedeeld. In hoofdstuk 5 komen de resultaten van kwalitatief onderzoek aan de orde. In de daarop volgende hoofdstukken wordt een kwantitatieve beschrijving gegeven van de belangrijkste technologische ontwikkelingen en de mate waarin deze ontwikkelingen zijn geïntegreerd in de branche. In hoofdstuk 6 worden de resultaten gegeven van het kwantitatief onderzoek dat naar de toepassing van technologische ontwikkelingen in 2004 bij bedrijven is gehouden. In hoofdstuk 7 worden tenslotte de beleidsimplicaties van deze ontwikkelingen uiteengezet. In de bijlagen worden de resultaten van zowel het kwalitatieve als het kwantitatieve onderzoek uitvoerig weergegeven. Dit rapport beoogt een zelfstandig leesbaar rapport te zijn. Waar nodig en relevant wordt verwezen naar de specifieke rapportages op andere deelterreinen. Voor een nadere uitwerking van de rapportages op het gebied van maatschappij, onderwijs, branche en arbeidsmarkt wordt verwezen naar de overige rapporten. Binnen MarktMonitor is, behalve door ondergetekende, aan dit rapport meegewerkt door Maarten Sprengers, Jos Bijman, Willem Hooijkaas en Willem Ladiges. drs. W. van Ooij MarktMonitor december 2004


2 Samenvatting en conclusies Technologiebeleid betekent voor OTIB signaleren en doorgeven. Signaleren van nieuwe ontwikkelingen om dit als input te gebruiken voor het te voeren beleid op het gebied van onderwijs en arbeidsmarkt. Doorgeven van nieuwe ontwikkelingen in het bijzonder aan ontwikkelaars van lesmateriaal en aanbieders van onderwijs, om er op deze manier voor te zorgen dat de kwaliteit van het onderwijs op een zo hoog mogelijk peil gebracht wordt en aansluit bij de actuele ontwikkelingen op technologisch gebied.

2.1 Belangrijkste bevindingen en aanbevelingen In deze paragraaf worden de belangrijkste bevindingen uit dit rapport en de aanbevelingen die uit deze bevindingen volgen puntsgewijs opgesomd. Op deze bevindingen en aanbevelingen wordt in de volgende paragrafen verder ingegaan. In dit rapport worden in het kort de volgende zaken geconstateerd:

• Er zijn vier belangrijke trends in de technologieontwikkelingen te onderscheiden

• Dit zijn o Duurzame energietoepassingen o Kwaliteit van het binnenmilieu o Prefab en plug and play onderdelen o Standaardisering en nauwkeurigheid in het meten

• De branche is niet snel in het integreren van nieuwe technologie • Grote bedrijven passen nieuwe ontwikkelingen meer toe dan kleine bedrijven • De warmtepomp wordt het meest genoemd als nieuw toegepaste ontwikkeling • Voor elektrobedrijven zijn dit beveiligingssystemen en domotica • Vooral de monteurs op niveau 2 en 3 en de directie of bedrijfsleiding worden

met nieuwe ontwikkelingen geconfronteerd • Driekwart van de bedrijven heeft 1 of meer medewerkers in 2003 naar een

fabrikantencursus gestuurd • In de installatietechniek en elektrotechniek wordt in gelijke mate niet-

gesubsidieerde bijscholing gevolgd • 75 tot 80% van de bedrijven vindt dat cursussen de noodzakelijke kennis of

informatie leveren • 10 tot 15% van de bedrijven mist een bepaalde opleiding of cursus • De cursussen of opleidingen die gemist worden zijn erg divers

Dit leidt tot de zaken die de komende jaren aandacht verdienen:

• Het veranderen van de rol van de installateur van ambachtsman naar adviseur en dienstverlener.

• Het verbreden van de kennis van de installateur • Werknemers van hogere niveaus (4 & 5) moeten vooral ontwikkelingen op het

gebied van duurzame energietoepassingen volgen • Op korte termijn is het voor alle niveaus van belang de nodige vaardigheden

en kennis te hebben van de huidige eisen voor de kwaliteit van het binnenmilieu

• Dit geldt ook voor de laatste ontwikkelingen op het gebied van domotica systemen

• De installateur moet op korte termijn een kennisverbreding realiseren in de richting van elektrotechniek en ICT

2.2 Technologie trends en ontwikkelingen Er vallen vier belangrijke trends in de technologieontwikkelingen te onderscheiden: • Duurzame energietoepassingen; • Ontwikkelingen op het gebied van de kwaliteit van het binnenmilieu; • Toepassen van prefab en plug and play onderdelen, waarbij onderdelen worden

geïntegreerd en steeds makkelijker aan elkaar zijn te koppelen (connectiviteit); • Standaardisering en toenemende nauwkeurigheid in het meten.


Uit de resultaten van het kwalitatieve onderzoek in de vakgebieden installatietechniek en elektrotechniek komt het beeld naar voren dat ontwikkelingen die als belangrijk worden bestempeld niet echt nieuw zijn. Deze ontwikkelingen bestaan vaak al wat langer, maar krijgen wel meer toepassingsgebieden en worden doorontwikkeld. Zowel in de installatietechniek als in de elektrotechniek is vastgesteld dat er een toename is geconstateerd van prefab en plug&play apparatuur. Hiermee valt de toenemende connectiviteit van verschillende apparaten en systemen samen. Daarnaast is er een blijvende aandacht voor duurzame systemen, bijvoorbeeld warmtepompen, lage temperatuur verwarming, biomassaverbranding en waterstof systemen. Naar verwachting zullen deze ontwikkelingen de komende jaren doorzetten.

2.3 Toepassen van nieuwe technologie in de branche De branche als geheel is niet snel in het integreren van nieuwe technologie in hun diensten/producten. Op dit moment wordt er in relatie tot een aantal verschillende technologieën getwijfeld aan de kwaliteit die de installateur kan leveren. We kunnen hierbij denken aan de toename van elektrotechnische toepassingen binnen het installatietechnische vakgebied en andersom, zoals domotica systemen of meet- en regeltechniek. Een ander voorbeeld is de toename van ICT oplossingen in de OTIB vakgebieden zoals we zien bij de toename van interconnectiviteit van systemen, vaak via TCP/IP, binnen zowel het installatietechnische als het elektrotechnische vakgebied. In beide gevallen is een veelgehoorde klacht dat de installateur niet voldoende kennis heeft om de klant te adviseren over efficiënte oplossingen die gebruik maken van deze technologieën en/of vaak niet in staat is om gevolgen van keuzes bij ontwerp en installatie in te schatten. Dit kan problemen opleveren, temeer omdat de klant nog nooit zo goed is geïnformeerd als tegenwoordig en ook steeds mondiger wordt. De klant verwacht kwaliteit. Deze kan alleen geleverd worden als de installateur genoeg kennis en vaardigheden bezit. Omdat de onderliggende technologieën steeds branche overstijgender worden dient de installateur ook steeds meer te weten van technologie uit aanpalende branches. Hierbij dient opgemerkt te worden dat vooral de kleinere bedrijven achterblijven bij de grotere bedrijven als het gaat om het toepassen van nieuwe technieken en materialen. Ook blijkt dat bij lange na niet iedereen in de branche zich schoolt, en als er al geschoold wordt dat dit voor een groot deel in niet vakspecifieke scholing gaat zitten.1 Dit zijn echter wel dé voorwaarden om innovaties in de branche snel en goed te kunnen oppakken en te integreren in de bedrijfsvoering. Omdat innovaties ook gevolgen hebben voor functies en beroepen die daarmee te maken krijgen, heeft het gebrek aan innovativiteit ook direct te maken met de kwaliteit van de arbeid en de ontwikkelingsmogelijkheden en -kansen van de werknemers. Over het algemeen worden nieuwe ontwikkelingen door grote bedrijven meer toegepast dan door kleine bedrijven. Het verschil wordt over de loop van de tijd steeds groter omdat het aantal grote bedrijven dat zo’n nieuwe ontwikkeling toepast ook harder groeit dan het aantal kleine bedrijven. Gevolg is dat de kleine bedrijven steeds meer gaan achterlopen ten opzichte van hun grote collega’s Vooral op het gebied van “Integratie van applicaties binnen geautomatiseerde systemen” zijn in 2003 nieuwe ontwikkelingen toegepast. Van de ontwikkelingen is de warmtepomp, al dan niet in combinatie met warmteopslag het meest genoemd. Ook de toepassing van Internet en e-mail (voor informatie, inkoop/verkoop of bedrijfsprofilering) is relatief vaak genoemd als nieuw toegepaste ontwikkeling. Veel bedrijven zijn in 2003 gestart met beveiligingssystemen (brand-, inbraakbeveiliging, camerabewaking) en met domotica. Daarnaast worden zonne-energie en draadloze verbindingen redelijk vaak genoemd. De toepassing van nieuwe ontwikkeling levert, volgens eigen zeggen, voor bedrijven meestal geen problemen op. Als er problemen worden gemeld, dan zijn deze over het 1 MarktMonitor (2004) Ontwikkelingen Onderwijs en Opleidingen, Woerden


algemeen technisch van aard, of liggen op het terrein van samenwerking met de leverancier of met derden. In het vakgebeid elektrotechniek wordt ook enkele malen een probleem met regelgeving of normen gesignaleerd.

2.4 Innovatie, beroepsonderwijs en bijscholing Het invoeren van nieuwe technologieën in het bedrijf leidt vaak tot scholing van personeel en samenwerking met de fabrikant of leverancier. Ook wordt regelmatig aangegeven dat het invoeren via een geleidelijk of natuurlijk proces is gegaan. Voor het invoeren van nieuwe ontwikkelingen is ook kennis nodig. Deze kennis wordt over het algemeen op drie manieren verkregen: via de leverancier of fabrikant, via een externe opleiding of via zelfstudie of zelf uitproberen. Daarnaast vormen beurzen en de vakliteratuur een belangrijke informatiebron. Bij bevraging van de installatiebedrijven geven de respondenten aan dat het vooral de monteurs op niveau 2 en 3 en de directie of bedrijfsleiding zijn die met nieuwe ontwikkelingen worden geconfronteerd. Om bij te blijven in het vakgebied zullen deze beroepsgroepen het meest geschoold moeten worden. Het niet volgen van bijscholing in deze beroepen betekent eerder een achteruitgang dan een stilstand. De gevolgen van het onvoldoende bijgeschoold zullen eerder consequenties hebben voor het vakmanschap van monteurs dan in beroepen die in mindere mate aan verandering onderhevig zijn. Driekwart van de bedrijven heeft 1 of meer medewerkers in 2003 naar een workshop of cursus bij een fabrikant of leverancier gestuurd. In het vakgebied installatietechniek ging het om gemiddeld 6,4 werknemers (minimaal 1, maximaal 45), in het vakgebied elektrotechniek om gemiddeld 5,9 werknemers (minimaal 1, maximaal 100). Deze gemiddelden verschillen niet zoveel. In de installatietechniek en elektrotechniek wordt ongeveer in gelijke mate niet-gesubsidieerde bijscholing gevolgd. Verreweg de meeste bedrijven (75 tot 80%) vinden dat de cursussen die gevolgd worden de noodzakelijke kennis of informatie leveren. Ongeveer 5% mist iets. Hierbij wordt het meest aangegeven dat de cursus te weinig diepgang had of dat het te theoretisch was en te weinig aansluit bij de praktijk. Verreweg de meeste bedrijven (80-85%) vinden het huidige aanbod voldoende. Desondanks mist 10 tot 15% nog een bepaalde opleiding of cursus. De concrete cursussen of opleidingen die gemist worden zijn erg divers. In het vakgebied installatietechniek worden meerdere malen cursussen meet- en regeltechniek genoemd, in de elektrotechniek domotica-cursussen.

2.5 Agenda voor de toekomst Door technologische ontwikkelingen als IFD (Industrieel, Flexibel en Demontabel) en plug&play verandert de rol van de installateur van ambachtsman naar adviseur en dienstverlener. Het brancheoverschrijdende karakter van nieuwe technologiën maakt bovendien dat de installateur zich moet verbreden. Dit betekent voor het onderwijs, of het nu het beroeps- of het bijscholingsonderwijs is, dat het zich meer moet gaan richten op deze veranderde taken van de installateur. Het onderwijs zou zich de komende tijd vooral op deze, hierboven genoemde trends, moeten concentreren. Deze ontwikkelingen zullen vooral gevolgen hebben voor de monteurs en assistent monteurs en het directie en management. Qua aantallen zullen in het bijzonder de monteurs en assistent monteurs met deze ontwikkelingen te maken krijgen. De belangrijkste uitdagingen voor de installatiebranche de komende jaren zijn dus:

• Het veranderen van de rol van de installateur van ambachtsman naar adviseur en dienstverlener.

• Het verbreden van de kennis van de installateur zodanig dat deze in staat is vakkundig adviezen en kwalitatief goede producten af te leveren die gebruik maken van technologie van aanpalende vakgebieden.

Uit dit laatste punt volgt, vanuit het technologische perspectief gezien, dat het als branche aan te bevelen is de grenzen van de branche eens onder de loep te nemen en


wellicht te herdefiniëren. De grenzen zoals die nu gesteld worden in opleiding en branchedefiniëring doen op dit moment geen recht meer aan de vaardigheden en kennis die geëist worden van de installateur. Hier gaat het dus niet alleen over de grens tussen het installatietechnisch domein en het elektrotechnisch domein maar ook over de het ICT domein in relatie tot de andere twee voornoemde domeinen. Als we kijken naar de technologische ontwikkelingen en de gevolgen hiervan voor de agenda voor de toekomst kunnen we concluderen dat de volgende zaken van belang zijn:

• Voor de installatietechnische werknemers van hogere niveau’s (4 & 5) is het van belang de ontwikkelingen op het gebied van duurzame energietoepassingen te volgen. Op korte termijn zal dit voor niet al teveel veranderingen zorgen, vandaar de aanbeveling dat dit geldt voor de hogere niveau’s. Op de middellange termijn moet de branche er echter wel klaar voor zijn om kwalitiatieve oplossingen te kunnen leveren op dit gebied zodra er economisch aantrekkelijke, duurzame energietoepassingen beschikbaar komen.

• Op korte termijn is het voor alle niveau’s, maar met name niveau 2 & 3 installateurs, van belang de nodige vaardigheden en kennis te hebben van de huidige eisen voor de kwaliteit van het binnenmilieu en de laatste ontwikkelingen op het gebied van domotica systemen en de causale relaties tussen deze twee. De klant zal in toenemende mate een kwalitatief (en zo zuinig/duurzaam mogelijk) binnenmilieu eisen met een zo groot mogelijke flexibele functionaliteit. In de praktijk zal hiervoor vaak gebruik worden gemaakt van domotica toepassingen maar natuurlijk is kennis van bijvoorbeeld warmtepompen en LTV-verwarmingssystemen en de integratie van deze systemen hier ook van belang. De installateur moet op korte termijn in staat zijn de klant van deskundig advies te dienen en een kwalitatief hoogwaardig systeem op te leveren.

• De installateur, met name op niveau 2 & 3, moet op korte termijn een kennisverbreding realiseren in de richting van elektrotechniek en ICT. De installateur zou in staat moeten zijn de gevolgen van keuzes in ontwerp en installatie van interconnectieve systemen in te schatten en te vertalen naar de klant, zodanig dat aan de functionele klanteisen wordt voldaan. In de praktijk betekent dit kennis van vooral meet- en regeltechniek en TCP/IP maar ook protocollen op lagere niveau’s van het OSI systeem.

• Op het gebied van standaardisering en de toenemende nauwkeurigheid in meettechniek hoeft de installateur niet veel meer te doen dan op de hoogte te blijven van de relevante (veranderende) weten regelgeving en installatie eisen die het gevolg zijn van deze ontwikkelingen. De ontwikkeling an sich is niet interessant voor de installateur om zeer nauwkeurig te volgen.


3 Databronnen Bij de analyses die in dit rapport worden gepresenteerd is gebruik gemaakt van diverse databronnen. In deze paragraaf worden deze bronnen kort beschreven.

I. Bedrijvenbestand OTIB en SKO In dit bestand staan alle bedrijven geregistreerd die zijn aangesloten bij OTIB of SKO. In het bedrijvenbestand staan de naam- en adresgegevens van bedrijven, alsmede het aantal scholingsverlofdagen dat zij toegekend hebben gekregen. Iedere werknemer in de technische installatiebranche draagt een bepaald percentage van zijn inkomen af aan het fonds, wat hem onder meer recht geeft op één scholingsverlofdag per jaar. De scholingsverlofdagen worden per jaar aan de werkgever toegekend op basis van het aantal personen dat op 1 januari van dat jaar in dienst is. Dit bestand wordt geadministreerd door het pensioenfonds Mn Services.

II. Vestigingen grote bedrijven Er is in Nederland een aantal grote bedrijven die administratief in één plaats gevestigd zijn, maar vestigingen hebben verspreid over het land. Op basis van het bedrijvenbestand is niet te achterhalen hoeveel vestigingen deze grote bedrijven hebben en waar deze gevestigd zijn. Daartoe is aanvullend onderzoek uitgevoerd onder bedrijven groter dan 150 werknemers.

III. Coördinaten- en postcodetabel In deze tabel staat voor elke postcode een x- en y-coördinaat vermeld. Alle postcodes in één plaats hebben dezelfde x- en y-coördinaat. Deze tabel wordt gebruikt om afstanden tussen twee plaatsen te berekenen (bijvoorbeeld de afstand tussen de woonplaats van een werknemer en de plaats waar het bedrijf is gevestigd).

IV. Onderzoek onder bedrijven Marktmonitor onderzoekt jaarlijks in opdracht van OTIB de toepassing van nieuwe technologieën bij een representatieve steekproef van bedrijven uit de technische installatiebranche. In de vragenlijst wordt ook de scholingsvraag die de toepassing van nieuwe technologieën met zich meebrengt gemeten, alsmede de werknemers die met nieuwe ontwikkelingen in aanraking komen. Zo wordt een beeld gekregen van de beroepen en functies die het meest aan verandering onderhevig zijn, en waar mogelijk een grotere behoefte aan scholing bestaat.

V. Netwerken MarktMonitor onderhoudt een netwerk van deskundigen. Middels dit netwerk worden vroegtijdig signalen verzameld op het gebied van technologie, alsmede op het gebied van maatschappij, branche, arbeidsmarkt en scholing. Signalen worden verzameld middels gesprekken, enquêtes en deskresearch. Binnen de deskresearch wordt gekeken naar onder meer beurzen, vaktijdschriften, nieuwsbrieven en websites. Hierbij wordt niet alleen naar nationale, maar ook naar internationale ontwikkelingen gekeken, onder meer via de Technische Wetenschappelijk Attachés [TWA] en het Dynamo-traject van het ministerie van Economische Zaken [EZ]. .


4 Structuur branche

4.1 Vakgebieden Binnen de technische installatiebranche worden drie vakgebieden onderscheiden, te weten koeltechniek, installatietechniek, en elektrotechniek. • Het vakgebied koeltechniek behoort tot het domein van Stichting Koeltechnisch

Onderwijs [SKO]. • Het vakgebied installatietechniek behoorde tot 1 januari 2004 tot het domein van

Stichting Opleidings- en Ontwikkelingsfonds voor het Loodgieters-, Fitters- en Centrale Verwarmingsbedrijf [OLC].

• Het vakgebied elektrotechniek behoorde tot 1 januari 2004 tot het domein van het Opleidings- en Ontwikkelingsfonds voor de Elektrotechnische bedrijfstak [OFE Installatie].

Op 1 januari 2004 zijn de opleidingsfondsen voor de installatietechniek (OLC) en elektrotechniek (OFE Installatie) gefuseerd tot het Opleidings- en Ontwikkelingsfonds voor het Technische Installatiebedrijf [OTIB]. OTIB maakt onderscheid naar de vakgebieden installatietechniek en elektrotechniek. Indien meer dan de helft van de werkzaamheden van een bedrijf vallen onder het domein dat tot een van bovengenoemde opleidings- en ontwikkelingsfondsen behoort, is het vanwege de algemeen verbindendverklaring van de CAO verplicht aangesloten bij het fonds. Een bedrijf én alle werknemers die bij dit bedrijf werkzaam zijn worden toebedeeld aan het vakgebied van het fonds. In het geval van OTIB wordt een bedrijf toebedeeld aan het vakgebied installatietechniek indien het voorheen bij OLC was aangesloten, en aan het vakgebied elektrotechniek indien het voorheen bij OFE Installatie was aangesloten. Energie- en nutsbedrijven zijn aangesloten bij het Opleidings- en Ontwikkelingsfonds Energie- en Nutsbedrijven. Deze bedrijven hebben —evenals bij OTIB-aangesloten bedrijven— distributiemonteurs in dienst. Energie- en nutsbedrijven en haar werknemers zijn in dit onderzoek over het algemeen buiten beschouwing gelaten. Daar waar dergelijke bedrijven en werknemers wel in het onderzoek zijn opgenomen wordt dit expliciet vermeld.

4.2 Specialismen en niveaus Ten behoeve van analyse van ontwikkelingen in de branche —op het gebied van arbeidsmarkt, technologie en onderwijs— zijn functies in de branche ingedeeld naar specialismen en niveaus. Het onderwijs dat tot deze functies opleidt is op dezelfde manier ingedeeld. Er worden zes opleidingsniveau’s onderscheiden, te weten: 0. VMBO-niveau; 1. assistent; 2. basis beroepsbeoefenaar; 3. vakfunctionaris; 4. specialist of kaderfunctionaris; 5. HBO/WO-niveau. De niveau’s 1 tot en met 4 zijn de normale vier niveau’s van het middelbaar beroepsonderwijs, gebaseerd op de Europese indeling. Niveau 5 bestaat in deze indeling niet, maar in dit onderzoek wordt al het onderwijs boven niveau 4 als niveau 5-onderwijs beschouwd. Dit betreft dus MBO+, (post)HBO- en WO-onderwijs.


tabel 4.1 Specialismen en functieniveaus binnen de vakgebieden koude- en installatietechniek, functies en onderwijs dat tot deze functies opleidta, b

Koudet

echnie

k en

lu

chtb

ehan

del

ing

Monta

ge

gas

en

ve

rwar

min

g

Ser

vice

en

onder

houd

gas

en

verw

arm

ing

Ontw

erpen

en

teke

nen

Dak

be-

dek

king-

tech

nie

k

Huis

houdel

ijke

en

sanitai

re

inst

alla

ties

Dis

trib

u-

tiet

echnie

k

(post)HBO-i/HIT 5 (post)HBO-k

4 MKk PMk

ST

(post)MBO-i Mki MIT

DAKM Imd

3 PLk

SEMk VM

SEMv SEMi Omv

AOG APG

ADAK IMu IMw

DMg DMw

2 Mk AVM OMi TGI’s AIMv AIMd

ADMg ADMw

1 MASk MASv MASi MASd

0 VMBO

a Het specialisme koudetechniek en luchtbehandeling behoort tot het vakgebied koeltechniek (domein SKO). De overige specialismen behoren tot het vakgebied installatietechniek (domein OTIB). b In cellen waar geen beroepsonderwijs voor bestaat kunnen wel werknemers werkzaam zijn.

tabel 4.2 Functies en onderwijs dat tot deze functies opleidt binnen het vakgebied koeltechniek

Niveau CREBO Afkorting Omschrijving 1 10537 MASk Montage-assistent koudetechniek 2 10535 Mk Monteur koudetechniek 3 10530 SEMk Servicemonteur koudetechniek 3 10532 PLk Projectleider koudetechniek 4 10719 PMk Projectmanager koudetechniek 4 10792 MKk Middenkaderfunctionaris koudetechniek


tabel 4.3 Functies en onderwijs dat tot deze functies opleidt binnen het vakgebied installatietechniek

Niveau CREBO Afkorting Omschrijving 1 10536 MASv Montage-assistent verwarmingstechniek 1 10538 MASi Montage-assistent installatietechniek 1 10539 MASd Montage-assistent distributietechniek 2 10525 TGI san Tekenaar gebouwinstallaties diff. sanitair 2 10526 TGI san/cv Tekenaar gebouwinstallaties diff. sanitair en cv 2 10527 TGI san/cv/vent Tekenaar gebouwinstallaties diff. cv en ventilatie 2 10534 OMi Onderhoudsmonteur installatietechniek 2 10546 AVM Assistent verwarmingsmonteur 2 10551 AIMv Ass. installatiemonteur diff. verwarmingstechniek 2 10553 AIMd Ass. Installatiemonteur diff. dakbedekkingtechniek 2 10554 ADMw Ass. distributiemonteur water 2 10555 ADMg Ass. distributiemonteur gas 2 10556 ADAK Ass. dakbedekkingsmonteur 3 10524 VM Verwarmingsmonteur 3 10529 SEMv Servicemonteur verwarmingstechniek 3 10531 SEMi Servicemonteur installatietechniek 3 10533 OMv Onderhoudsmonteur verwarmingstechniek 3 10540 IMu Installatiemonteur utiliteit 3 10541 IMw Installatiemonteur woningbouw 3 10542 IMd Installatiemonteur dakbedekkingen 3 10543 DMw Distributiemonteur water 3 10544 DMg Distributiemonteur gas 3 10545 DAKM Dakbedekkingsmonteur 3 10547 APG san Aank. projecttechnicus gebouwinstallaties diff. san. 3 10548 APG san/cv/ac Aank. projecttechnicus gebouwinst. diff. san., cv/ac 3 10549 AOG san/cv/ac Aank. ontwerptechnicus gebouwinst. diff. san., cv/ac 3 10550 AOG san Aank. ontwerptechnicus gebouwinstallaties diff. san. 4 10528 ST Servicetechnicus

tabel 4.4 Specialismen en niveaus binnen het vakgebied elektrotechniek, functies en onderwijs dat tot deze functies opleidta

Ste

rkst

room

-in

stal

laties

(w

onin

g e

n

utilit

eit)

Bed

rijfs-

inst

alla

ties

Dis

trib

utie-

tech

nie

k

ICT/T

ele-

mat

ica

Indust

riël

e au

tom

atis

e-ring

Consu

men

-te

nel

ektr

onic

a

Vlie

gtu

ig-

inst

alla

ties

5 HBO/WO

4 TSI

Mk-EIT Mk-AEN

TBI TMI

MK-CIT MT-TMA

TCS MK-TEL/ICT

ICT-Bb MK-TKA MK-TPA

MK-AEC TCE Mk-VET

3 EMSI EMEI EMBI

EMCN EMMI EMLN

ICT-Mb EMCI

EMEP EMIE

EMWA EMCE

EMVI

2 MSI MBI MEW

MCN MMI MLN

ICT-Sb MCI

MEP MIE

MCE MWA

MVI

1 AMSI AMAE AMLN AMME AMVI

0 VMBO

a In cellen waar geen beroepsonderwijs voor bestaat kunnen wel werknemers werkzaam zijn. b Inclusief opleiding Ecabo.


tabel 4.5 Functies en onderwijs dat tot deze functies opleidt binnen het vakgebied elektrotechniek

Niveau CREBO Afkorting Omschrijving 1 10264 AMME Assistent monteur montage elektronica componenten 1 10265 AMAE Assistent monteur assemblage elektrocomponenten 1 10266 AMVI Assist. monteur elektrische vliegtuiginstallaties 1 10267 AMN Assistent monteur nieuwbouwinstallaties 1 10268 AMLN Assistent monteur laagspanningsnetten 1 10765 AMSI Assistent monteur sterkstroominstallaties 2 10252 MCN Monteur communicatienetten 2 10253 MCI Monteur communicatie-installaties 2 10254 MCE Monteur consumentenelektronica 2 10255 MIE Monteur industriele elektronica 2 10256 MWA Monteur witgoedapparaten 2 10257 MEW Monteur elektrotechnisch wikkelen 2 10258 MEP Monteur elektrotechnische panelen 2 10259 MVI Monteur elektrische vliegtuiginstallaties 2 10260 MBI Monteur elektrische bedrijfsinstallaties 2 10261 MSI Monteur sterkstroominstallaties 2 10262 MMI Monteur middenspanningsinstallaties 2 10263 MLN Monteur laagspanningsnetten 2 10838 ICT-S Service medewerker ICT 2 10866 JAR-CAT. A Vliegtuigmonteur JAR-CAT. A 3 10240 EMCN Eerste monteur communicatienetten 3 10241 EMCI Eerste monteur communicatie-installaties 3 10242 EMCE Eerste monteur consumentenelektronica 3 10243 EMIE Eerste monteur industriele elektronica 3 10244 EMWA Eerste monteur witgoedapparaten 3 10245 EMEP Eerste monteur elektrotechnische panelen 3 10246 EMVI Eerste monteur elektrische vliegtuiginstallaties 3 10247 EMEI Eerste monteur elektro & instrumentatie 3 10248 EMBI Eerste monteur elektrische bedrijfsinstallaties 3 10249 EMSI Eerste monteur sterkstroominstallaties 3 10250 EMMI Eerste monteur middenspanningsinstallaties 3 10251 EMLN Eerste monteur laagspanningsnetten 3 10837 ICT-M Medewerker beheer ICT 4 10227 MK-TKA Middenkaderfunct. kantoor automatiseringstechniek 4 10228 MK-TPA Middenkaderfunct. productie automatiseringstechn. 4 10229 MK-CIT Middenkaderfunct. computer interface techniek 4 10230 MK-TMA Middenkaderfunctionaris telematica 4 10231 TCS Technicus communicatiesystemen 4 10232 MK-AEC Middenkaderfunct. automatiserings elektronica 4 10233 TCE Technicus consumentenelektronica 4 10234 MK-VET Middenkaderfunct. vliegtuigelektronicatechniek 4 10235 MK-AEN Middenkaderfunct. automatiserings energietechniek 4 10236 TBI Technicus elektrische bedrijfsinstallaties 4 10237 MK-EIT Middenkaderfunct. elektrotechn. install.techniek 4 10238 TSI Technicus sterkstroominstallaties 4 10239 TMI Technicus middenspanningsinstallaties 4 10836 ICT-B ICT-beheerder 4 10926 MK-Tel/ICT Telecom ICT enigineer

4.3 Regio-indeling Nederland is beleidsmatig opgedeeld in zeven regio’s. In elke regio is een Regionaal Beleidsplatform Installatietechniek [RBPI] actief. De regio’s zijn vervolgens beleidsmatig opgedeeld in een aantal lokale platforms. Het aantal lokale platforms varieert per regio. De regio-indeling is als volgt: 1. Noord-Nederland

Het gebied dat de regio Noord-Nederland bestrijkt komt geheel overeen met de provincies Groningen, Friesland en Drenthe. De vijf lokale platforms in deze regio zijn Oost-Groningen, Groningen, Noord-Friesland, Zuid-Friesland en Drenthe.

2. Gelderland/Overijssel De regio Gelderland/Overijssel wordt gevormd door de provincies Gelderland en Overijssel. De negen lokale platforms in deze regio zijn: Enschede, Zwolle, Apeldoorn, Arnhem, Doetinchem, Nijmegen, Tiel, Ede en Harderwijk.


3. Utrecht/Gooi en Vechtstreek De regio Utrecht/Gooi en Vechtstreek bestaat uit de provincie Utrecht, het Gooi en de Vechtstreek. De vier lokale platforms in deze regio zijn: Gooi en Vechtstreek, Zenderstreek, Amersfoort/Utrechtse Heuvelrug en Utrecht.

4. Noord-Holland/Flevoland Het gebied dat de regio Noord-Holland/Flevoland bestrijkt komt geheel overeen met de provincies Flevoland en Noord-Holland exclusief het Gooi en de Vechtstreek. De vijf lokale platforms in deze regio zijn: Noord-Holland Noord, Zaanstreek Waterland, Haarlem en omstreken, Amsterdam en omstreken, Flevoland/Noordoost Polder.

5. Zuid-Holland De regio Zuid-Holland wordt gevormd door de provincie Zuid-Holland. De vijf lokale platforms in deze regio zijn: Rijnlanden, Haaglanden, Gouda, Zuid-Holland Zuid, Rotterdam.

6. Zeeland/West-Brabant De regio Zeeland/West-Brabant bestaat uit de provincie Zeeland en het westelijk deel van de provincie Noord-Brabant. De grens van deze regio ligt tussen Breda en Tilburg, waarbij Breda bij de regio Zeeland/West-Brabant hoort. De twee lokale platforms in deze regio zijn: Zeeland en West-Brabant.

7. Limburg/Brabant Het gebied dat de regio Limburg/Brabant bestrijkt komt overeen met de provincie Limburg en het oostelijk deel van de provincie Noord-Brabant. De grens van deze regio ligt tussen Breda en Tilburg, waarbij Tilburg bij de regio Limburg/Brabant hoort. De zeven lokale platforms in deze regio zijn: Limburg-Noord, Limburg-Zuid, Helmond, Eindhoven, Veghel, Tilburg en Den Bosch.


5 Resultaten kwalitatief onderzoek In opdracht van OTIB houdt MarktMonitor de ontwikkelingen binnen de installatie- en elektrotechniek in de gaten, met als doel een beeld te krijgen van de toekomst van de branche. Dit monitoren gebeurt vanuit een vijftal thema’s (hierna beleidsterreinen genoemd), te weten: Maatschappij, Branche, Arbeidsmarkt en Onderwijs en Technologie. Deze laatste categorie is onderverdeeld in technologie elektrotechniek en technologie installatietechniek. De informatie over de ontwikkelingen binnen deze vijf beleidsterreinen is vergaard door middel van deskresearch en door bevraging van leden van een netwerk van deskundigen dat door MarktMonitor is opgezet. De deskresearch bestaat uit het lezen en verwerken van vaktijdschriften, nieuwsbrieven en websites. Hier wordt dieper op ingegaan in paragraaf 5.3. Het netwerk van deskundigen bestaat uit experts uit de installatiebranche en een aantal experts uit aangrenzende vakgebieden. De netwerkleden zijn bevraagd via een vragenlijst over hun observaties ten aanzien van de trends in hun vakgebied. Alle informatie uit de deskresearch en de enquête aan de netwerkleden is opgeslagen, per signaal, in een databank. Vervolgens heeft MarktMonitor, met behulp van de leden van het netwerk van deskundigen, deze signalen beoordeelt en hier de belangrijkste ontwikkelingen uitgefilterd. Deze uiteindelijke ontwikkelingen zijn verwerkt in de clusterrapportage en geven een blik op de nabije toekomst van de branche. Dit hoofdstuk beschrijft hoe dit proces is verlopen en welke handelswijze MarktMonitor heeft gevolgd.

5.1 Verantwoording van de inrichting van het netwerk Het totale netwerk heeft 92 leden, waarvan 61% een installatietechnische en 43% een elektrotechnische achtergrond heeft. In tabel 5.1 staat op welke beleidsterreinen de netwerkleden zijn gespecialiseerd.

tabel 5.1 Specialisatie netwerkleden naar beleidsterrein

Beleidsterreinen Percentage van

netwerkledena Technologie 83% Onderwijs 33% Branche 12% Maatschappelijk 7% Arbeidsmarkt 2%

a Netwerkleden kunnen meerdere specialismen hebben. Daarom tellen de percentages niet op tot 100%.

Om signalen te verkrijgen vanuit meerdere invalshoeken zijn netwerkleden geselecteerd met verschillende achtergronden voor wat betreft hun functie en het bedrijf waarbinnen zij werkzaam zijn. In tabel 5.2 staat de herkomst van netwerkleden.


tabel 5.2 Herkomst netwerkleden

Herkomst Percentage van

netwerkledena Fabrikant 33% Kennisinstituut b 27% Anders 16% Installateur 15% Adviseur 11% Groothandel 7% Energiebedrijf 3% Eigenaar 2%

a Netwerkleden kunnen meerdere herkomsten hebben. Daarom tellen de percentages niet op tot 100%. b Brancheorganisatie, universiteit, certificerende instelling, onderzoeksinstituut

Bovendien is de netwerkleden gevraagd aan te geven op welke gebieden, binnen hun vakgebied, zij over expertise beschikken. We hebben hier de volgende onderverdeling gebruikt voor de beleidsterreinen Onderwijs, Technologie Installatietechniek en Technologie Elektrotechniek: • Onderwijs: Onderwijsmethoden, Kwalificatiestructuur, Examinering, E-Learning,

Elders Verworven Competenties (EVC), Beroepsonderwijs en Bij- en omscholing. • Technologie Installatietechniek: , Koude en Luchtbehandeling, Meet &

Regeltechniek / Gebouwautomatisering, Montage gas en verwarming, Service en onderhoud, Ontwerpen en tekenen, Dakbedekking, Huishoudelijke installaties en Distributie.

• Technologie Elektrotechniek: Industriële automatisering, Utiliteit- en industriële installaties, Woonhuisinstallaties, Beveiliging en aarding & bliksembeveiliging, Beheer en inspectie, Distributie en infrastructuur en ICT/netwerken.

Experts in alle hierboven genoemde deelgebieden nemen deel in het netwerk van deskundigen.

5.2 Enquête onder netwerkleden De netwerkleden is gevraagd de ontwikkelingen die zij waarnemen in hun omgeving te benoemen en aan te geven of deze op welke termijn zij verwachten dat de ontwikkeling actueel wordt/werd. De volgende vragen zijn aan de netwerkleden gesteld: Vraag 1: Welke actuele ontwikkeling(en) signaleert u binnen uw werkgebied.

a. De afgelopen twee Jaar b. Op korte termijn? (< 2 jaar) c. Op langere termijn? (> 2 jaar)

Vraag 2: Aan welke huidige ontwikkelingen dient meer aandacht te worden besteed en waarom.

Vraag 3: Welke activiteiten moeten door branchepartijen worden opgestart om op deze ontwikkeling(en) in te kunnen spelen binnen het vakgebied?

Op basis van deze vraagstelling hebben de netwerkleden 414 signalen aangeleverd die kunnen worden onderverdeeld naar de verschillende beleidsterreinen, zie tabel 5.3. In de rechter vier kolommen is het percentage aangegeven van de termijn waarop wordt verwacht dat het signaal actueel werd/wordt.


tabel 5.3 Beleidsterreinverdeling signalen netwerkleden

Beleidsterrein Percentage van

signalena -2 jr heden < 2 jr > 2 jr

Branche 54% 12% 47% 33% 8% Onderwijs 46% 12% 47% 28% 14% Technologie Installatie 32% 1% 32% 56% 12% Technologie Elektro 19% 16% 24% 34% 26% Maatschappelijk 16% 18% 26% 41% 15% Arbeidsmarkt 9%

5% 55% 34% 5% a Signalen kunnen betrekking hebben op meerdere beleidsterreinen. Daarom tellen de percentages niet op tot 100%. Onderverdeeld naar de termijn tellen de percentages wel op tot 100%.

5.3 Deskresearch De overige signalen zijn gebaseerd op deskresearch. De volgende methoden zijn hierbij gebruikt: web-browsing, bezoeken van beurzen en congressen, praten met mensen uit de branche, volgen van relevante TV programma’s en het lezen van vakbladen, nieuwsbrieven, dagbladen, internetnieuwsbrieven en onderzoeken. Uit deskresearch zijn buiten de 414 netwerksignalen aanvullend 302 signalen naar voren gekomen. De signalen zijn naar de beleidsterreinen te verdelen zoals weergegeven wordt in tabel 5.4. De percentages zijn onder te verdelen naar de verschillende bronnen: Internet, vakblad, dagblad, nieuwsbrief en overig. Deze laatste categorie geeft een overzicht van bronnen als onderzoek, persberichten, TV, beurs en Dynamo.

tabel 5.4 Beleidsterreinverdeling signalen deskresearch

Beleidsterrein Percentage van

signalena Internet Vakblad Dagblad nieuwsbrief overig Branche 51% 29% 48% 5% 7% 11% Technologie Elektro 37% 21% 58% 4% 6% 12% Maatschappelijk 36% 40% 35% 6% 11% 8% Technologie installatie 19% 11% 46% 7% 4% 32% Onderwijs 15% 24% 37% 22% 4% 13% Arbeidsmarkt 15%

42% 27% 7% 13% 11% a Signalen kunnen betrekking hebben op meerdere beleidsterreinen. Daarom tellen de percentages niet op tot 100%. Onderverdeeld naar de termijn tellen de percentages wel op tot 100%.

5.4 Toekomstwijzer discussiebijeenkomst De hierboven beschreven handelingen leverden een databank op met een 700-tal signalen over de technische installatiebranche, bekeken vanuit maatschappelijk, branche, arbeidsmarkt, technologisch en onderwijskundig perspectief. Om tot een waardevolle toekomstgerichte visie te komen moesten deze signalen worden beoordeeld en samengevat tot relevante ontwikkelingen. Hier hebben de leden van het netwerk van deskundigen een grote rol gespeeld. Allereerst zijn de verzamelde signalen door Marktmonitor samengevat in ontwikkelingen. Zo werden bijvoorbeeld verschillende signalen die gingen over de toename van embedded systemen in diverse vakgebieden binnen de installatiebranche samengevat tot de ontwikkeling: “embedded technology wordt steeds vaker toegepast”. Op soortgelijke manier zijn alle signalen doorgenomen, dit resulteerde in een lijst van ongeveer 120 ontwikkelingen. De belangrijkste ontwikkelingen op het gebied van onderwijs en opleidingen en enkele bijbehorende signalen zijn opgenomen in bijlage 1.1. Vooraf was reeds besloten het beleidsterrein Maatschappij niet apart te belichten in deze stap van het proces; dit beleidsterrein diende als overkoepelend perspectief dat verdieping geeft aan de andere beleidsterreinen. Verder bleek, bij het samenvoegen van de signalen tot ontwikkelingen, dat de beleidsterreinen Arbeidsmarkt en Branche zeer veel overlap hadden. Daarom is besloten hier in de verdere uitwerking 1 onderwerp van te maken.


De gevonden 120 ontwikkelingen zijn dus verdeeld over de volgende vier onderwerpen: Technologie Installatietechniek, Technologie Elektrotechniek, Onderwijs en Arbeidsmarkt/Branche. Om de ontwikkelingen te ordenen zijn per onderwerp vijf thema’s geformuleerd waaronder elk 5 à 6 ontwikkelingen zijn opgenomen. Beoordeling Ontwikkelingen Om de ontwikkelingen te prioriteren en verder uit te diepen is een themabijeenkomst georganiseerd waaraan 28 experts (voor het grootste deel afkomstig uit het hierboven beschreven netwerk van deskundigen) hebben deelgenomen. De deelnemers zijn, afhankelijk van hun expertise, verdeeld over 4 tafels naar de hierboven genoemde onderwerpen: Technologie Installatietechniek, Technologie Elektrotechniek, Onderwijs en Arbeidsmarkt/Branche. Er ontstonden dus vier homogene groepen van 7 personen. Tijdens de bijeenkomst zijn alle ontwikkelingen systematisch besproken. Hiervoor is een methodiek van Syntens gebruikt waarbij in groepen van twee personen een ontwikkeling wordt bediscussieerd ten aanzien van vooraf vastgestelde criteria. Deze criteria waren: associaties, kansen/knelpunten, voorwaarden, de termijn waarop de ontwikkeling actueel wordt en het belang van de ontwikkeling voor de branche. Alle ontwikkelingen zijn op deze wijze door de experts beoordeeld en voorzien van opmerkingen. Aansluitend zijn, door de experts, bij alle ontwikkelingen de meest belangrijke opmerkingen gemarkeerd. Hierna konden ze punten inzetten op deze gemarkeerde ontwikkelingen. Hieruit volgde een geprioriteerde lijst waaruit de top 3 per onderwerp werd uitgelicht. Eindresultaat van deze ronde was dus een overzicht met de top 3 ontwikkelingen binnen Technologie Installatietechniek, Technologie Elektrotechniek, Onderwijs en Arbeidsmarkt/Branche. Tot slot zijn de groepen experts door elkaar gehusseld zodat er heterogene groepen ontstonden en heeft iedere (nieuw ontstane) groep experts een top 3 van ontwikkelingen uit een bepaald onderwerp verder uitgediept door te discussiëren over de kansen, belangen en knelpunten van die ontwikkeling voor de branche. In deze laatste discussieronde hebben de experts ook, waar mogelijk, gekeken naar de gevolgen van de uitgelichte ontwikkeling voor de volgende onderwerpen: • Zorg voor jongeren (instroom) • Behoud werknemers voor de branche (uitstroom) • Kwaliteit vakmanschap beroepsonderwijs • Kwaliteit vakmanschap bijscholing • Zorg voor de branche: ‘is het goed voor de branche’ De resultaten van de hierboven beschreven acties zijn teruggekoppeld naar de netwerkleden en zijn gebruikt in onderdelen van de clusterrapportages. In paragraaf 5.5 worden de resultaten inhoudelijk besproken aan de hand van een overzicht met thema’s en ontwikkelingen, de top drie ontwikkelingen en de conclusies ten aanzien van de laatstgenoemde onderwerpen.

5.5 Resultaten kwalitatieve analyse

5.5.1 Vakgebied Installatietechniek De in het kader van de Installatietechniek –W verzamelde signalen over trends en ontwikkelingen zijn onder een vijftal Thema’s geclusterd en daarbij als ‘gesignaleerd ontwikkeling’ opnieuw gedefinieerd. Dit heeft uiteindelijk geleid tot een vijftal thema’s met per thema een vijftal dan wel zestal ontwikkelingen. De 5 thema’s zijn: Thema 1: Duurzame technologieën Ontwikkeling 1.1: toepassingsmogelijkheden warmtepompen neemt verder toe Ontwikkeling 1.2 : WKK (Warmte Kracht Koppeling) wordt belangrijker toepassing in woning en kleine utiliteit Ontwikkeling 1.3 : waterstof/brandstofcel technologie als nieuwe energiedrager Ontwikkeling 1.4 : tijdelijke energieopslag (korte en lange termijn) is noodzakelijk Ontwikkeling 1.5 : nul-energiewoning wordt voor nieuwbouw standaard


Ontwikkeling 1.6 : ontwikkelingen op zonne-energiegebied zorgen voor brede toepassing Thema 2: Comfort en binnenklimaat Ontwikkeling 2.1 : koeling is sterke groeimarkt (zowel voor woningbouw als utiliteit) Ontwikkeling 2.2 : natuurlijke ventilatie en vrije koeling krijgen de overhand Ontwikkeling 2.3 : LTV (Lage Temperatuur Verwarming) warmteafgifte wordt ontwerpuitgangspunt voor nieuwbouw en bestaande bouw Ontwikkeling 2.4 : waterzijdig inregelen wordt standaardprotocol bij ontwerp en installatie Ontwikkeling 2.5 : woon/werkcomfort vraagt om regeling per vertrek Thema 3: Internettechnologie en automatisering Ontwikkeling 3.1: GBS (Gebouw Beheers Systeem) versmelt steeds meer met de werkplekautomatisering Ontwikkeling 3.2: domotica wordt standaard uitrusting in nieuwbouw Ontwikkeling 3.3: bij klimaatregeling wordt steeds meer gebruik gemaakt van draadloze technieken Ontwikkeling 3.4: steeds meer apparatuur wordt voorzien van geïntegreerde regeltechnologie Ontwikkeling 3.5: service technici krijgen steeds meer te maken meer geavanceerde regelingen Thema 4: Integraal ontwerpen Ontwikkeling 4.1: IO (Integraal Ontwerpen) leidt tot hoge mate van integratie van bouwkunde, fysica en installatietechniek Ontwikkeling 4.2: er vindt verdergaande integratie plaats van technische disciplines (E+W) Ontwikkeling 4.3: ontwerppraktijk kan niet zonder simulatiepakketten zoals CFD (Computational Fluid Dynamics) Ontwikkeling 4.4: er is een stijgende vraag naar IFD (Industrieel, Flexibel en Demontabel) gebouwen Ontwikkeling 4.5: LCC (Life Cycle Costing) wordt norm bij het ontwerp van gebouwen en installaties (E+W) Thema 5: Bouwproces Ontwikkeling 5.1: de hoge snelheid van het bouwproces maakt verdergaande prefabricage noodzakelijk Ontwikkeling 5.2: bedrijven moeten kiezen tussen specialiseren of verbreden/samenwerken Ontwikkeling 5.3: groeiende kennisbehoefte door toename van de complexiteit van de techniek Ontwikkeling 5.4: het vakmanschap in ontwerp en uitvoering verschraald Ontwikkeling 5.5: fabrikanten spelen in op de afname van het vakmanschap met hoogwaardige plug & play Per thema zijn de volgende conclusies getrokken: Thema 1: Bij het thema duurzame technologieën komen de ontwikkelingen m.b.t de toepassing van warmtepompen en de tijdelijke opslag van energie als het meest kansrijk naar voren. Duidelijk is hierbij dat de ontwikkelingen die op korte termijn als kansrijk worden beoordeeld ook als meest belangrijk worden gekwalificeerd. In veel gevallen wordt het huidige kennisniveau dan wel het gebrek aan de benodigde kennis als een belangrijk knelpunt gesignaleerd. Dit komt ook in de voorwaarden weer terug. Het branchebelang van de hier genoemde ontwikkelingen scoort hoog en de termijn waarbinnen de ontwikkelingen voor de installatiepraktijk van belang wordt geacht valt voor het overgrote deel binnen de 3 jaar. Een uitzondering hierop is de ontwikkeling m.b.t. de nul-energiewoning als minder interessant wordt beoordeeld en zeker niet voor de korte termijn van belang wordt geacht. Het belang als ook de kansen voor de toepassing van warmtepompen wordt binnen dit thema als belangrijkste ontwikkeling beschouwd


Thema 2: Bij het comfort en binnenklimaat gaat de aandacht met name uit naar de ontwikkelingen met betrekking tot koeling en de LTV warmteafgifte systemen. Daarbij is de ontwikkeling m.b.t. de natuurlijke ventilatie interessant waarbij een directe relatie wordt gelegd met de koeling van het gebouw. Ook hier wordt binnen dit Thema het kennisniveau op een aantal punten als belangrijk aandachtspunt genoemd, willen de kansen die de aan ontwikkelingen worden toegeschreven ook te daadwerkelijk benut gaan worden. Mede gezien de extra kosten die het doorvoeren van een aantal ontwikkelingen voor de praktijk met zich meebrengen, wordt ook hierbij ook de regelgeving als een belangrijke voorwaarde dan wel stimulans gezien. Thema 3: Bij de waardering van de ontwikkelingen rond het thema internettechnologie en automatisering zijn afstemming en communicatie tussen verschillende disciplines een belangrijk aandachtspunt. Verder valt hier op dat de toepassing van de meeste ontwikkelingen verder dan 3 jaar wordt gezien en het belang voor de branche over het algemeen wat lager scoort dan bij de overige thema’s en ontwikkelingen. Naast het kosten aspect die de toepassing van de verschillende ontwikkelingen met zich meebrengen wordt ook hier het kennisniveau als knelpunt voor verdere toepassing gezien. Thema 4: Bij de ontwikkelingen die te maken hebben met Intergraal Ontwerpen (IO) wordt de benodigde tijd voor het ontwerpproces als een belangrijke factor gezien. De installateur/adviseur zal hierbij z’n positie in het bouwteam moeten bewijzen. Kennis van het bouwproces en een deskundige inbreng zijn daarbij van groot belang. Ook het juiste gereedschap van benodigde ontwerptools en de daarvoor benodigde kennis zijn daarbij belangrijk. De vraag naar IFD kan de toepassing van IO wel verder stimuleren. Thema 5: De onder dit thema genoemde ontwikkelingen worden van belang geacht voor de installatiepraktijk. Met name ontwikkelingen die met een verdergaande prefabricage in het bouwproces te maken hebben zijn voor de bedrijven van direct belang. Ook hier geldt dat de benodigde kennis vaak ontbreekt en (snel) op peil gebracht moet worden om niet verder achterop te raken. Daarbij geldt dat, naast de technologisch inhoudelijke kennis die nodig is, er meer aandacht moet komen voor een goede werkvoorbereiding en communicatie. Tijdens sessie 1 van de netwerkbijeenkomst zijn alle ontwikkelingen besproken met als resultaat hetgeen hierboven is weergegeven. Daarnaast is de netwerkleden gevraagd de drie belangrijkste ontwikkelingen aan te geven. Op basis hiervan is de volgende top drie ontstaan: 1 Warmtepompen (ontwikkeling 1.1) 2 LTV warmteafgifte wordt ontwerpuitgangspunt voor nieuwbouw en bestaande

bouw (ontwikkeling 2.3) 3 De hoge snelheid van het bouwproces maakt verdergaande prefabricage

noodzakelijk (ontwikkeling 5.1) De conclusies voor onderwijs en opleidingen zijn per ontwikkeling van de top drie als volgt geformuleerd: Warmtepompen Binnen de duurzame technologieën gelden met name warmtepompen als een belangrijke ontwikkeling waar de komende jaren goede kansen liggen voor de bedrijfstak. Voor een juiste ontwikkeling en toepassing van deze techniek dienen gelijktijdig ook andere ontwikkelingen de nodige aandacht te krijgen omdat deze daar direct dan wel indirect mee te maken hebben. Zaken als ontwikkelingen rond de EPC, systeemontwerp, energie(bodem)opslag, integraal bouwen en plug & play hebben hiermee te maken.


LTV warmteafgifte wordt ontwerpuitgangspunt voor nieuwbouw en bestaande bouw

Technologisch kent LTV een breed scala aan aandachtspunten. Naast de ontwikkelingen rond warmteopwekkers, zoals de warmtepomp, worden tevens het hydraulisch systeem en de afgifte kant belangrijker. Kortom een breed scala aan technologische aandachtspunten zullen hierbij aan de orde komen en het vak inhoudelijk breder en interessanter maken voor de techneut. De hoge snelheid van het bouwproces maakt verdergaande prefabricage

noodzakelijk Technisch inhoudelijk heeft de ontwikkeling rond prefabricage niet erg veel te bieden. Een deel van de handelingen gebeurt op een ander moment en wellicht door andere mensen en is daarmee meer een ontwikkeling in het kader van de bedrijfsvoering Uit de discussies volgt de algemene conclusie, dat technologisch gezien de door deskundigen van direct belang geachte technologische ontwikkelingen zeker niet als echt nieuw dan wel innoverend te bestempelen zijn. Een belangrijk deel van de ontwikkelingen, zoals ondermeer met betrekking tot de toepassing van Lage temperatuurverwarming en Warmtepompen, hebben een direct dan wel indirect raakvlak met bredere (maatschappelijke)ontwikkelingen op het gebied van duurzaam zoals die zich binnen de bouw al enige tijd manifesteert. Daarnaast past het ook binnen de aandachtsgebieden als wooncomfort en besparing op energie(kosten) dat op consumentenniveau de nodige aandacht heeft. Van belang bij een ontwikkeling als de toepassing van lage temperatuursystemen is het feit dat aan deze ontwikkeling tal van aanpalende ontwikkelingen (zoals ondermeer warmtepompen) een rol van betekenis spelen waarmee het benodigd technisch kennisgebied redelijk omvangrijk zal zijn. Interessant hierbij is tevens om te constateren dat de uiteindelijk benodigde kennis om de verschillende ontwikkelingen technisch ook goed toe te kunnen passen zeker niet van een niveau zijn dat van ingrijpende om- en herscholing sprake is. Wel vraagt het om specifieke kennis en kunde die tot op heden in onvoldoende mate en van onvoldoende niveau en omvang wordt aangeboden.

5.5.2 Vakgebied elektrotechniek De signalen die op het gebied van elektrotechniek zijn verzameld, zijn verwerkt in de volgende thema’s en ontwikkelingen: 1. Thema ICT/Industriële automatisering 1.1 De grens tussen software en hardware vervaagt steeds meer 1.2 Interconnectiviteit van producten neemt toe 1.3 Embedded technology wordt steeds meer toegepast 1.4 VoIP (Voice over Internet Protocol) wordt steeds meer gebruikt 1.5 De vraag naar open source software neemt toe 1.6 IP is het protocol voor de toekomst voor zowel de ICT als de industr. Autom. 2. Thema huis, tuin en keuken 2.1 Draadloze toepassingen worden vaker ingevoerd 2.2 Domotica toepassingen nemen toe 2.3 Digitale TV wordt ingevoerd 2.4 Er is een tendens naar 1 netwerk dat alles faciliteert (stroomtoevoer, CAI,

telefoon etc.) 2.5 Blue Ray DVD is de toekomstige opslagmethode 2.6 Zelfsturende systemen worden vaker ingevoerd 3. Thema energieopwekking en distributie 3.1 WKK (warmte-kracht-koppeling) toepassingen nemen toe 3.2 Zonnepanelen en windturbines worden goedkoper en efficiënter 3.3 De kwaliteit van stroom wordt steeds belangrijker 3.4 Biomassa verbrandingsmethoden worden ingevoerd 3.5 Brandstofcel technologie wordt ingevoerd en wordt in meer toepassingen

gebruikt 3.6 Waterstof is de energiedrager van de toekomst


4. Thema algemene ontwikkelingen elektrotechniek 4.1 Integratie van producten neemt toe 4.2 EMC (elektromagnetische compatibiliteit) wordt steeds belangrijker 4.3 Interferentie wordt een steeds belangrijker onderwerp 4.4 ESD (elektrostatische ontlading) wordt een belangrijker onderwerp 4.5 Flexibele oplossingen worden steeds meer geëist door de klant 4.6 Installaties en toepassingen worden steeds meer “plug & play” gebouwd; de

installateur hoeft alleen nog maar de boel aan te sluiten 5. Thema ontwikkelingen in diverse vakgebieden binnen de

elektrotechniek 5.1 RFID (Radio Frequency Identification) gaat voor een revolutie zorgen in de IA

en distributie 5.2 Miniaturisatie neemt toe (nanotechnologie tot op atomair niveau) 5.3 Centrale aansturing neemt toe 5.4 LED en OLED (Organic Light-Emitting Diode) technologie gaat de traditionele verlichting vervangen 5.5 Meten wordt nauwkeuriger en sneller 5.6 Glasvezel wordt het netwerkmedium voor de toekomst De deskundigen zijn per thema tot de volgende conclusies gekomen: Thema 1: Over de ontwikkelingen in de ICT en industriële automatisering is men over het algemeen zeer positief; de netwerkleden zien kansen genoeg voor de branche en zien de toenemende functionaliteit voor de klant als belangrijk voordeel. Belangrijkste punt van zorg is het opleidingsniveau/kennis van de installateur. Alle genoemde ontwikkelingen binnen dit thema worden als belangrijk gezien voor de branche op korte termijn. Alleen de interconnectiviteit van producten zal nog wat langer op zich laten wachten volgens de experts maar is wel van groot belang voor de branche. Men is het er duidelijk over eens dat IP een grote rol gaat spelen maar is zich bewust van de veiligheids- en capaciteitsproblemen die spelen bij dit protocol. Thema 2: De korte termijn innovaties worden in dit thema minder belangrijk gevonden dan de concept ontwikkelingen die hier genoemd zijn zoals draadloos en domotica. We zien in dit thema weer een hoop voordelen voor de klant terugkomen, vooral in de toename van de functionaliteit van apparaten. Draadloos en domotica worden gezien als de belangrijkste ontwikkelingen in de branche; voor zowel klant als installateur worden hier kansen gezien. De belangrijkste voorwaarde voor draadloos hebben te maken met de veiligheid en storingsgevoeligheid. Voor domotica vindt men het van belang dat de interface gebruikersvriendelijk is voor klant en voor de installateur. Thema 3: Er zijn redelijk wat punten vergeven aan dit thema wat erop duid dat men het onderwerp energie belangrijk acht. Hoewel de punten vooral zijn uitgedeeld aan waterstof als energiedrager en aan biomassaverbranding vindt men deze onderwerpen niet het belangrijkst voor de branche. Van het grootste belang zijn volgens de netwerkleden de ontwikkeling van waterstof als belangrijkste energiedrager voor de toekomst, de brandstofcel en de kwaliteit van stroom. Als belangrijke knelpunten worden genoemd voor waterstof het opzetten van een distributiesysteem/infrastructuur en de veiligheid van het middel. Voor de brandstofcel gaat het hier om de beschikbaarheid, economische haalbaarheid en gebruikersvriendelijkheid. Over de kwaliteit van stroom komt als belangrijk punt naar voren dat sinds de privatisering van de energiesector de controle op de kwaliteit minder is geworden. Thema 4: De toename in plug & play installaties wordt gezien als de grootste kans van de onderwerpen in dit thema. Hiervoor worden 6 punten uitgedeeld. Verassend om te horen dat deze ontwikkeling door de elektrotechnici vooral werd gezien als positieve ontwikkeling. Vanuit de werktuigbouwkunde wordt nog wel eens de klacht gehoord over deze ontwikkeling dat het het verdwijnen van het vakmanschap uit de branche


versnelt. Elektrotechnici, of in ieder geval de elektrotechnici die aanwezig waren op deze toekomstwijzerdag, zien de toename van plug & play oplossingen als een goede zaak; het kost minder tijd voor de installateur, het vergroot de kans op eenduidige functionaliteit en het stimuleert de verschuiving van de rol van installateur naar adviseur. Ondanks de hoge score van dit onderwerp wordt het belang voor de branche redelijk laag geschat op een 6. Van groot belang voor de branche werden de onderwerpen geacht die te maken hebben met storing van apparaten en installaties door ESD, EMC en interferentie. ESD (elektrostatische ontlading), EMC (elektromagnetische compatibiliteit) en interferentie zijn belangrijke onderwerpen voor de branche. Door middel van standaardisering en opleiding verwacht men in te kunnen spelen op deze problematiek. Thema 5: De belangrijkste ontwikkelingen in dit thema vonden de netwerkleden respectievelijk de invoering van de glasvezelkabel en de toename in centrale aansturingstoepassingen. De hoge snelheden die glasvezelkabel biedt wordt vooral gezien als belangrijk speerpunt, bij de centrale aansturing ziet men als toegevoegde waarde vooral de integratie van gebouwgebonden installaties. Beide ontwikkelingen worden ook gezien als belangrijk voor de branche, gewaardeerd met een 8. RFID (Radio Frequency Identification) miniaturisatie worden ook van groot belang voor de branche geacht maar zijn verder niet gehonoreerd met punten. De netwerkleden waren het erover eens dat de invoering van RFID in de logistiek tot zeer grote veranderingen zal gaan leiden maar achten de impact hiervan op de branche niet zo groot. Iets soortgelijks zien we voor de invoering van LED voor verlichting; men is het erover eens dat dit zal gaan gebeuren en dat dit (grote) gevolgen heeft maar was niet onder de indruk van de impact die dit op de hele branche zal hebben. De gevolgen van de invoering van LED verlichting zal alleen binnen kleine deelvakgebieden leiden tot veranderingen. Deze conclusies hebben geleid tot de volgende top drie van belangrijkste ontwikkelingen: 1 Installaties en toepassingen worden steeds meer “plug&play” gebouwd

(ontwikkeling 4.6). 2 IP is het protocol van de toekomst (ontwikkeling 1.6)

Glasvezel wordt het medium van de toekomst (ontwikkeling 5.6) 3 Biomassa verbrandingsmethoden worden ingevoerd (ontwikkeling 3.4) Waterstof is de energiedrager van de toekomst (ontwikkeling 3.6) De conclusies per item van de top drie zijn als volgt: Installaties en toepassingen worden steeds meer “plug&play” gebouwd. Er moet nog het een en ander gebeuren op het gebied van gebruikersvriendelijkheid van installaties, zowel voor de eindgebruiker als voor de installateur. Een veelgehoorde klacht over de ingewikkeldere systemen op de markt is dat de gebruikersvriendelijkheid veel te wensen over laat en dat gebruikers en installateurs over het algemeen slecht op de hoogte zijn van de mogelijkheden van het systeem. Verder zal er nog veel moeten worden doorontwikkeld op het gebied van interactiviteit om het voor de installateur makkelijker te maken de installatie te integreren in het gebouwbeheerssysteem en andere installaties. IP is het protocol van de toekomst Glasvezel wordt het medium van de toekomst Zowel IP als glasvezel is niet nieuw. Voor de branche W, en in mindere mate voor de E branche, zijn deze technologieën echter wel redelijk nieuw en onbekend. Met relatief weinig inspanning zal de branche echter in staat moeten zijn zich deze technologieën eigen te maken, de meest logische weg hiertoe ligt in betere samenwerking en kennisdeling met de ICT branche. Wat betreft interconnectiviteit van installaties is er op technologisch gebied nog genoeg te innoveren. Uit de sessie bleek dat er vooral behoefte is aan communicatie protocollen die op een lager OSI niveau inzetbaar zijn dan de TCP/IP suite is in te zetten. Zulk soort protocollen zouden het mogelijk maken om installaties op een


efficiëntere manier met elkaar te laten communiceren en het zou de functionaliteit en precisie kunnen vergroten. Tot slot valt er een hoop te innoveren op het gebied van gebruikersvriendelijkheid voor zowel de eindgebruiker als de installateur. Biomassa verbrandingsmethoden worden ingevoerd Waterstof is de energiedrager van de toekomst Biomassaverbranding is een methodiek die nog in ontwikkeling is. Hoewel de eerste praktische toepassingen nu worden geïmplementeerd is de technologie nog geen gemeengoed. Op termijn verwacht men echter dat dit de belangrijkste bron wordt van duurzame energie en materialen (bron: www.ecn.nl). Momenteel wordt er wereldwijd nog onderzoek gedaan (in Nederland vooral door ECN en TNO) naar rendementsverbetering van bestaande methodieken en naar nieuwe methoden en/of materialen voor biomassa verbranding. De technologieën die hiermee te maken hebben zijn nog lang niet uitgeïnnoveerd. Waterstof op zich is niet nieuw, de wetenschap heeft ervaring met dit element. Waar met name nog in wordt ontwikkeld zijn opslagmethodieken en distributiemethodieken voor waterstof, waarbij de nadruk ligt op veiligheid. Daarnaast wordt er nog veel ontwikkeld op het gebied van brandstofceltechnologie, een technologie die in combinatie met waterstof grote resultaten kan opleveren. Voorbeelden van deze ontwikkelingen zijn een nieuwe methodiek om waterstof op te slaan in gashydraten op lagere druk en hogere temperatuur dan voorheen, uitgevonden door medewerkers aan de TU Delft en een methodiek uitgevonden door ECN in Petten om hoge temperatuur brandstofcellen goedkoper te produceren met een mechanisch sterker eindresultaat. Op dit moment worden er wereldwijd proefprojecten opgestart (bijvoorbeeld in IJsland, Texel en Utsira) waar waterstof als energiedrager een grote rol speelt. De verwachting is dat er de komende jaren nog veel innovaties op dit gebied gedaan gaan worden, onder andere door de resultaten die uit de proefprojecten zullen komen. Technisch gezien is een “waterstofgasmaatschappij” nu al realiseerbaar, er is echter nog niet genoeg economisch en maatschappelijk draagvlak voor de stap nu al te maken. Samenvattend heeft de discussie tot de volgende conclusies voor het vakgebied elektrotechniek geleid:

• Integratie van producten; toenemende functionaliteit per product. • Interconnectiviteit van producten; steeds meer producten kunnen met elkaar

communiceren en met/via het Internet communiceren, waarbij TCP/IP het geprefereerde protocol is en de bandbreedte/snelheid van de verbinding steeds verder toeneemt.

• Prefab en Plug & play toepassingen nemen toe. • Duurzame techniek wordt steeds vaker toegepast in steeds meer vormen. • Er wordt gewerkt richting decentrale energieopwekkingssystemen en

technische oplossingen voor het integreren van deze decentrale systemen in het energienet waarbij de kwaliteit van het net gewaarborgd blijft.

• Er is toenemende aandacht voor de betrouwbaarheid van installaties, onder andere op het gebied van EMC, ESD en interferentie maar ook voor de betrouwbaarheid en kwaliteit van onze stroom. Dit zijn onderwerpen die steeds belangrijker worden naarmate we als maatschappij afhankelijker worden van elektrische en elektronische systemen.

• Twee ontwikkelingen die voor grote veranderingen gaan zorgen de komende jaren zijn de overstap naar telefonie over IP; het Voice over IP en de implementatie van RFID systemen in de logistiek en industrie. Deze twee technieken kunnen voor grote maatschappelijke veranderingen zorgen wanneer ze op grote schaal worden ingevoerd en de volledige functionaliteit hiervan wordt benut

5.5.3 Algemeen Uit de resultaten van het kwalitatieve onderzoek in de vakgebieden installatietechniek en elektrotechniek komt het beeld naar voren, dat ontwikkelingen die als belangrijk worden bestempeld niet echt nieuw zijn. Deze ontwikkelingen bestaan vaak al wat langer, maar krijgen wel meer toepassingsgebieden en worden doorontwikkeld. Zowel in de installatietechniek als in de elektrotechniek is te constateren dat er een toename


is geconstateerd van prefab en plug&play apparatuur. Hiermee valt de toenemende connectiviteit van verschillende apparaten en systemen samen. Daarnaast is er een blijvende aandacht voor duurzame systemen, bijvoorbeeld warmtepompen,lage temperatuur verwarming, biomassaverbranding en waterstof systemen. Naar verwachting zullen deze ontwikkelingen de komende jaren doorzetten.


6 Resultaten kwantitatief onderzoek In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de resultaten die het onderzoek naar de toepassing van nieuwe technologieën bij bedrijven heeft opgeleverd. Voor dit onderzoek zijn in het vakgebied installatietechniek 115 bedrijven bevraagd, voor het vakgebied elektrotechniek 154 bedrijven. Tussen de vragenlijsten voor de beide vakgebieden bestaat in zoverre een verschil dat voor het vakgebied installatietechniek een aantal ontwikkelingen zijn opgenomen, die al langer worden onderzocht. Van deze ontwikkelingen wordt de toepassingsgraad al een aantal jaren gemeten, en dat is in dit onderzoek voortgezet. De resultaten staan in paragraaf 6.2. Eerst wordt een beschrijving gegeven van de bedrijven die voor dit onderzoek zijn bevraagd. Dat gebeurt aan de hand van een aantal kenmerken, zoals lidmaatschap van branche-organisaties, type van het bedrijf en de gerichtheid op marktsegmenten en het aanbod van producten en diensten. Na een analyse van de toepassingsgraad van ontwikkelingen en een clusteranalyse van deze toepassingsgraad (dit betreft het vakgebied installatietechniek), wordt ingegaan op de nieuwe ontwikkelingen die bedrijven in 2004 zijn gaan toepassen, en voor welke werknemers dit gevolgen heeft. Tenslotte wordt ingegaan op de aansluiting van het huidig scholingsaanbod met de opleidingsbehoefte die bij bedrijven bestaat.

6.1 Basisinventarisatie bedrijven In tabel 6.1 staat, per vakgebied, het type bedrijf, verdeeld naar percentage installatiebedrijf, percentage detailhandel en percentage adviesbureau.

tabel 6.1 Type bedrijf per vakgebied in 2004

Installatietechniek (N=115) voor W-inst. voor E-inst. Gemiddeld % Aantal % Aantal % Installatiebedrijf 95,1% 112 97,4% 27 23,5% Detailhandel 3,6% 14 12,2% 6 5,2% Adviesbureau 0,1% 4 3,5% 3 2,6% Elektrotechniek (N=154) voor W-inst. voor E-inst. Gemiddeld % Aantal % Aantal % Installatiebedrijf 84,8% 22 14,3% 139 90,3% Detailhandel 7,4% 5 3,3% 23 14,9% Adviesbureau 2,1% 3 2,0% 23 14,9% De ondervaagde installatiebedrijven zijn meer puur installatiebedrijf dan de elektrobedrijven. Deze zijn vaker (ook) detailhandel of adviesbureau. Ongeveer 20-25% van de ondervraagde bedrijven is niet aangesloten bij Uneto-VNI. 30% is aangesloten bij Uneto-VNI, maar niet bij een vakgroep.


tabel 6.2 Gebieden waarop bedrijven actief zijn, in 2004

Installatie- techniek (N=115)

Elektro- techniek (N=154) Categorie,

subcategorie Aantal Percentagea Aantal Percentagea Detailhandel 44 38% 24 16% Witgoed 7 6% 12 8% Bruingoed 4 3% 13 8% Grijsgoed 1 1% 5 3% Verwarming/koeling 34 30% 8 5% Sanitair 35 30% 6 4% Duurzame energie 59 51% 29 19% Zonne-energie: elektriciteit 13 11% 23 15% Zonne-energie: verwarming en koeling 52 45% 4 3% Warmtepompen 34 30% 9 6% Energie Prestatie Advies 9 8% 8 5% Elektrotechniek 24 21% 139 90% Energietechniek Laagspanning 18 16% 118 77% Energietechniek Middenspanning 7 6% 14 9% Industriële automatisering 5 4% 49 32% Woningautomatisering (domotica) 9 8% 54 35% Lichtreclame 5 4% 8 5% Openbare verlichting 3 3% 15 10% Bliksembeveiliging 1 1% 12 8% Elektrische beveiliging 10 9% 62 40% Telecommunicatienetten 9 8% 62 40% Verkeersmanagement installaties 0 0% 4 3% Elektromechanica 4 3% 8 5% Klimaattechniek 101 88% 35 23% Comfortkoeling 41 36% 13 8% Gastechniek 93 81% 16 10% Ventilatie 77 67% 29 19% Warmtetechniek 88 77% 18 12% ICT 11 10% 85 55% Werkplek automatisering 4 3% 23 15% Netwerk infrastructuur 6 5% 51 33% Bekabelinginfrastructuur 7 6% 60 39% Telefonie 8 7% 54 35% Toepassingssoftware 1 1% 12 8% Providerdiensten 0 0% 4 3% Kabeltelevisie 2 2% 26 17% Sanitaire techniek en dakwerken 104 90% 19 12% Leidingwatersystemen 98 85% 18 12% Sanitaire toestellen en accessoires 99 86% 19 12% Riolering 91 79% 18 12% Dak-, zink-, koperwerken 79 69% 13 8%

a Bedrijven kunnen in meerdere sectoren actief zijn. Daarom tellen percentages niet op tot 100%.

De ondervraagde bedrijven in het vakgebied installatietechniek zijn vooral actief op het gebied van Klimaattechniek , Sanitaire technieken en dakwerken en Duurzame energie. In de elektrotechniek zijn de ondervaagde bedrijven vooral actief op het gebied van Elektrotechniek en ICT.


tabel 6.3 Activiteiten van bedrijven, in 2004

Installatie-

techniek (N=115) Elektro-

techniek (N=154) Activiteit Aantal Percentagea Aantal Percentagea (Product-)levering 37 32% 65 42% Installatie 111 97% 140 91% Onderhoud 107 93% 123 80% Service 100 87% 118 77% Inspectie 27 23% 48 31% Beheer 16 14% 19 12% Projectmanagement eigen dienstverlening 5 4% 14 9% Projectman. levering/diensten derden 4 3% 14 9% Opleidingen 18 16% 13 8%

a Bedrijven kunnen meerdere activiteiten hebben. Daarom tellen percentages niet op tot 100%.

Bijna alle bedrijven in de steekproef houden zich bezig met installatie, de meeste daarvan met onderhoud. Ook op het gebied van service is een groot gedeelte van de bedrijven actief. Installatiebedrijven zijn iets vaker actief op het gebied van opleidingen dan elektrobedrijven.

tabel 6.4 Sectoren waarin bedrijven actief zijn, naar vakgebied, in 2004

Koel- en installatie-

techniek Elektrotechniek

Sector Aantal Perc. van

totaala

Aantal Perc. van

totaala Bestaande bouw 105 91% 98 64% Nieuwbouw 72 63% 76 49% Advies/consultancy 6 5% 13 8% Ontwerp 14 12% 24 16% Detailhandel 15 13% 17 11% Woningbouw (particuliere opdrachtgever) 81 70% 60 39% Woningbouw (zakelijke opdrachtgever) 39 34% 32 21% Woningbouw (projecten) 29 25% 15 10% Kleine utiliteit 63 55% 70 45% (Middel-)grote utiliteit 24 21% 46 30% Industrie 8 7% 47 31% Infrastructuur energie 0 0% 3 2% Infrastructuur telecommunicatie/CAI 0 0% 10 6% Infrastructuur verkeer 1 1% 2 1%

a Bedrijven kunnen in meerdere sectoren actief zijn. Daarom tellen percentages niet op tot 100%.

Binnen zowel de vakgebieden installatietechniek als elektrotechniek zijn de bestaande bouw, nieuwbouw en kleine utiliteit de belangrijkste marktsegmenten. Op het gebied van infrastructuur is vrijwel geen van de ondervraagde bedrijven in het vakgebied installatietechniek actief De particuliere woningbouw en de middelgrote en grote utiliteit zijn binnen het vakgebied elektrotechniek eveneens belangrijke marktsegmenten.

De geografische gerichtheid van de bedrijven is weergegeven in tabel 6.5.


tabel 6.5 Belangrijkste geografische regio waar bedrijven actief zijn, landelijk, in 2004

Installatie-

techniek (N=68) Elektro-

techniek (N=126) Geografische regio Aantal Percentagea Aantal Percentagea Plaatselijk 36 31% 26 17% Regionaal 81 70% 88 57% Landelijk 27 23% 54 35% Benelux 1 1% 7 5% Duitsland 2 2% 4 3% Europa 1 1% 0 0%

Wereldwijd 0 0% 7 5%

a Bedrijven kunnen in meerdere geografische gebieden actief zijn. Daarom tellen percentages niet op tot 100%.

Uit de tabel kunnen we concluderen dat een meerderheid van de bedrijven regionaal actief is. Over het algemeen zijn de bedrijven in het vakgebied installatietechniek op een kleinere geografische schaal actief, dat wil zeggen meer plaatselijk en regionaal dan de elektrobedrijven. Die zijn in vergelijking vaker landelijk en internationaal actief,

koudetechniek

montage gas

service en onderhoud

ontwerpen

dak

huish en sanitair

distributie

anders

Bron: Markmonitor Installatietechniek, 2004 Categorie Percentage

Koudetechniek en luchtbehandeling 21%

Montage gas en verwarming 31%

Service en onderhoud gas en verwarming 17%

Ontwerpen, tekenen en advies 4%

Dakbedekking 4%

Huishoudelijke en sanitaire installaties 19%

Distributietechniek 0%

Anders* 3%

Totaal 100% * Elektrotechniek (6x), bouw (1x), management en directie-administratie (1x), productie en verkoop (1x) , keukens(1x), renovatie(1x) en divers (1x).

figuur 6.1 Producten en diensten die bedrijven binnen de vakgebieden koel- en installatietechniek aanbieden, personele inzet, in 2004

In het vakgebied installatietechniek vraagt Montage Gas en Verwarming het grootste deel van de personele inzet (ongeveer een derde). Daarnaast maken ook


Koudetechniek en Luchtbehandeling, Huishoudelijke en Sanitaire Installaties en Service en Onderhoud gas en Verwarming een groot deel van de personele inzet uit.

inst./panelenbouw

distributietechniek

telematica en ICT

industr. elektronica

cons. elektronica

engin./ontw/beheer

anders

Bron: Markmonitor Installatietechniek, 2004 Categorie Percentage Installatie en panelenbouw 76% Distributietechniek 0%

Telematica en ICT 7%

Industriële elektronica 2%

Consumentenelektronica 1% Engineering, ontwerp en beheer 8%

Anders* 5%

Totaal 100%

* Beveiliging/bewaking (9x), administratie/verkoop (4x), werktuigbouwkundige installatietechniek (4x), onderhoud/storingen (4x), montage/productie (2x), advies (1x), auto hifi (1x), software (1x), infra (1x), startmotoren/dynamo’s (1x), industrie(1x), binnenvaart(1x), calculatie/magazijn(1x),licht/geluid (1x), Mt+restgoed(1x), ontwerpen(1x), witgoed/reparatie huish. installaties(2x).

figuur 6.2 Producten en diensten die bedrijven binnen het vakgebied elektrotechniek aanbieden, personele inzet in 2004

In de elektrotechniek wordt ruim driekwart van de personele inzet gebruikt voor installatie en panelenbouw. Daarnaast bestrijken “Telematica en ICT” en “Engineering, ontwerp en beheer” een relatief groot deel van de personele inzet.

6.2 Toepassingsgraad nieuwe ontwikkelingen In bijlage 2.1 wordt de penetratiegraadontwikkeling van elke ontwikkeling afzonderlijk gegeven. Hier volstaan wij met de penetratiegraad in 2004 van de ontwikkelingen.


tabel 6.6 Toepassingsgraad 2004 ontwikkelingen cluster “Integratie van applicaties binnen geautomatiseerde systemen”, bron MarktMonitor

Ontwikkeling Toepassings-

graad 2004 Implementatie van Uniforme omgeving en Bouwdelen Bibliotheek 9,6% Computer bij ontwerpen avn installatie 40,1% Computer bij tekenen van installatie 41,7% Computer bij berekenen van installatie 52,2% Gebruik van standaardsymbolen (bijvoorbeeld bibliotheken in CAD) 36,5% Toepassen van STABU systematiek voor bestekken 20,0% Gebruik Internet voor informatie 83,5% Gebruik van e-mail 87,0% Gebruik van Internet voor inkoop 57,4% Gebruik van Internet voor bedrijfsprofilering 40,0% Gebruik van Instalnet 13,0% Gebruik van de computer bij administratie 92,2%

Op enkele gebieden is de automatisering zo ver gegroeid, dat hier geen verdere ontwikkeling meer te verwachten is. Zo is de toepassing van internet voor informatie, het gebruik van e-mail en het gebruik van de computer bij administratie maximaal en toont de laatste jaren nauwelijks groei meer. Het gebruik van internet voor bedrijfsprofilering en inkoop is nog niet zo hoog, maar kent wel een gestage groei. Momenteel is de toepassingsgraad zo’n 40 tot (ruim) 50%. Ook de toepassingsgraad van het gebruik van de computer bij ontwerpen, tekenen en berekenen van installaties ligt en het gebruik van standaardsymbolen kent een redelijke toepassingsgraad van ongeveer 40 tot 50%. Instalnet en de implementatie van een Uniforme omgeving en Bouwdelen Bibliotheek wordt nauwelijks toegepast en toont weinig ontwikkeling.

tabel 6.7 Toepassingsgraad 2004 ontwikkelingen cluster “Hogere eisen aan de kwaliteit van het binnenklimaat”, bron MarktMonitor


graad 2004 Per vertrek regelbare temperatuur en luchthoeveelheid 57,4%

Comfortkoeling woningen met mechanische compressie 26,1%

Comfortkoeling woningen zonder mechanische compressie 18,3%

Gebalanceerde ventilatie 59,1%

Sensoren voor CO2 meting 26,1%

Bestekken met prestatie eisen 33,0%

Simulatieprogramma’s voor de validatie van een ontwerp 3,5%

De toepassingsgraad van het “per vertrek regelbare temperatuur en luchthoeveelheid” en “gebalanceerde ventilatie” is redelijk hoog en ligt rond de 60%. De overige ontwikkelingen kennen een veel lagere toepassingsgraad. Simulatieprogramma’s voor de validatie van een ontwerp worden nauwelijks toegepast.


tabel 6.8 Toepassingsgraad 2004 ontwikkelingen cluster “Duurzaam installeren”, bron MarktMonitor


graad 2004

Kunststof dakdekkingsmateriaal 20,0%

Integratie zonne-energiesystemen in daken 35,7%

Kunststof leidingsystemen voor waterleidingen 67,8%

Kunststof leidingsystemen voor gasaansluitingen 38,3%

Gascontactdoos of gasstopcontact 10,4%

Stad-, wijk- en blokverwarming 27,0%

Lange termijn energieopslag in bodem 3,5%

Maatregelen NPDB / energieadvisering 11,3%

Milieuzorg systemen: ontwerpen / materiaalkeuze / uitvoering 32,2%

Warmtepompen 30,4%

Warmtekrachtkoppeling 8,7%

Ontwerp en installatie op basis van EPN 33,0%

Zonneboilers 53,0%

Bij ontwerp en installatie rekening houden met waterbesparing 56,5%

LT warmteopwekking d.m.v. HR-ketel 58,3%

LT warmteopwekking d.m.v. warmtedistributie 17,4%

LT warmteopwekking d.m.v. zonneboiler e warmtepomp 15,7%

LT afgiftesysteem d.m.v. luchtverwarming 20,0%

LT afgiftesysteem d.m.v. vloerverwarming 67,0%

LT afgiftesysteem d.m.v. wandverwarming 27,8%

LT afgiftesysteem d.m.v. radiatoren 55,7%

LT afgiftesysteem d.m.v. convectoren 46,1%

De kunststof leidingsystemen voor waterleidingen , de Legetemperatuur warmteopwekking d.m.v. can een HR-ketel, en de LT-afgifte d.m.v. vloerverwarming en radiatoren kennen een redelijke toepassingsgraad van 50 to 70%. De ontwikkelingen in dit cluster kennen de laatste jaren echter nauwelijks nog een groei in toepassingsgraad. Alleen de toepassing van kunststof leidingsystemen en warmtepompen laten de laatste jaren nog een redelijke groei zien.

tabel 6.9 Toepassingsgraad ontwikkelingen cluster “Installatie uitvoering en systeemkeuze”, bron MarktMonitor


graad 2004 Elektronisch geregelde pompen en ventilatoren 56,5% Domotica 9,6%

Casco oplevering van badkamers en keukens 35,7%

Automatische spoelsystemen en kranen 47,8%

Faalkosten berekening 20,9%

Hydraulische schakelingen 30,4%


De elektronisch geregelde pompen en ventilatoren en de automatische spoelsystemen en kranen kennen een redelijke toepassingsgraad van rond of boven de 50%.De ontwikkelingen vertonen over het algemeen is er weinig groei in toepassingsgraad de laatste jaren.

6.3 Clusteranalyse van ontwikkelingen In een clusteranalyse zijn alle items opnieuw gegroepeerd, maar nu op basis van wat bedrijven zelf aangeven als ontwikkelingen die zij vaak, of relatief vaak, in samenhang uitvoeren. Dit levert het volgende beeld van 5 clusters van ontwikkelingen op: Installatieconcept en systeemkeuze 2.01 – Per vertrek regelbare temperatuur en luchthoeveelheid 2.04 – Gebalanceerde ventilatie 3.01 – Kunststof dakdekkingsmateriaal 3.06 – Stad-, wijk- en blokverwarming 3.12 – Ontwerp en installatie op basis van EPN 3.13 – Zonneboilers 3.14 – Bij ontwerp en installatie rekening houden met waterbesparing 3.15 – LTV warmteopwekking dmv HR-ketel 3.19 – LTV afgiftesysteem dmv vloerverwarming 3.21 – LTV afgiftesysteem dmv radiatoren 3.22 – LTV afgiftesysteem dmv convectoren 4.01 – Elektronisch geregelde pompen en ventilatoren Automatisering en ontwerp 1.02 – Computer bij ontwerpen van installatie 1.03 – Computer bij tekenen van installatie 1.04 – Computer bij berekenen van installatie 1.05 – Gebruik van standaardsymbolen (bijvoorbeeld bibliotheken in CAD) 1.06 – Toepassen van STABU systematiek voor bestekken 3.09 – Milieuzorg systemen: ontwerpen / materiaalkeuze / uitvoering 4.04 – Automatische spoelsystemen en kranen 4.05 – Faalkosten berekening 4.06 – Hydraulische schakelingen Duurzaam 2.05 – Sensoren voor CO2 meting 2.06 – Bestekken met prestatie eisen 3.02 – Integratie zonne-energiesystemen in daken 3.07 – Lange termijn energie opslag in bodem 3.08 – Maatregelen NPDB / energieadvisering 3.10 – Warmtepompen 3.11 – Warmtekrachtkoppeling 3.16 – LTV warmteopwekking dmv warmtedistributie 3.17 – LTV warmteopwekking dmv zonneboiler en warmtepomp 3.18 – LTV afgiftesysteem dmv luchtverwarming 3.20 – LTV afgiftesysteem dmv wandverwarming e-business 1.07 - Gebruik Internet voor informatie 1.08 - Gebruik van e-mail 1.09 - Gebruik van Internet voor inkoop 1.10 - Gebruik van Internet voor bedrijfsprofilering 1.11 - Gebruik van Instalnet 1.12 - Gebruik van de computer bij administratie huishoudelijke installaties en woningcomfort 2.02 - Comfortkoeling woningen met mechanische compressie 2.03 - Comfortkoeling woningen zonder mechanische compressie 3.03 - Kunststof leidingsystemen voor waterleidingen 3.04 - Kunststof leidingsystemen voor gasaansluitingen 3.05 - Gascontactdoos of gasstopcontact 4.02 - Domotica 4.03 - Casco oplevering van badkamers en keukens Per cluster zijn trendanalyses uitgevoerd.Dit lever per cluster de volgende penetratiegraadontwikkelingen op:


010

2030

4050

6070

8090

100

Cluster: installatieconcept en systemkeuze sinds 1999

Bron: Markmonitor Installatietechniek, 2004

figuur 6.3 Penetratiegraad cluster Installatieconcept en Systeemkeuze 1999-2004

De toepassing van ontwikkelingen binnen het cluster Installatieconcept en systeemkeuze kent tussen 1999 en 2002 een vrij sterke groei. Deze vlakt de laatste jaren wat af. De toepassingsgraad ligt in 2004 rond de 45%.

tabel 6.10 Index 2004 cluster “Installatieconcept en systeemkeuze,” percentage toepassers in 1999, percentage toepassing 2004 en toename van percentage toepassers tussen 1999 en 2004 naar bedrijfsgrootte

Bedrijfsgroottein klassen Cluster 1 index 2004

% toepassers in 1999


toename in procenten

0-5 99,0 20,9 40,1 19,25-10 95,9 13,4 33,9 20,5

10-20 101,7 27,7 49,5 21,820-50 99,4 25,1 42,9 17,8> 50 106,6 37,9 64,6 26,7

Totaal 100,0 24,1 44,9 20,8 Het indexcijfer uit tabel tabel 6.10 biedt een goede vergelijking van hoe goed de verschillende groottecategorieën van bedrijven het ten opzichte van elkaar doen. Zo blijken de grote bedrijven het het beste te doen. Ze doen het ruim 6 procent beter dan gemiddeld (=100) en meer dan 10% beter dan de bedrijven met 5 tot 10 werknemers, die wat dit betreft het slechtst presteren. In toename van toepassingsgraad tussen 1999 en 2004 presteren de grote bedrijven ook het best.


010

2030

4050

6070

8090

100

Cluster: automatisering en ontwerp sinds 1999


figuur 6.4 Toepassingsgraad Automatisering en Ontwerp sinds 1999

In het cluster Automatisering en Ontwerp vertoont de toepassingsgraad nog een gestage groei. De toepassingsgraad in 2004 ligt boven de 30%.

tabel 6.11 Index 2004 cluster “Automatisering en Ontwerp”, percentage toepassers in 1999, percentage toepassing 2004 en toename van percentage toepassers tussen 1999 en 2004 naar bedrijfsgrootte

Bedrijfsgroottein klassen Cluster 2 index 2004




0-5 93,4 7,9 14,3 6,45-10 94,5 11,1 17,7 6,6

10-20 100,4 21,8 35,3 13,520-50 103,2 26,2 41,2 15,0> 50 108,6 40,7 55,6 14,9

Totaal 100,0 21,3 32,9 11,6

In dit cluster presteren de grote bedrijven beter dan de kleine bedrijven. Het indexcijfer neemt toe met een toenemende bedrijfsgrootte, en de grote bedrijven presteren ongeveer 15% beter dan kleine bedrijven. Ook in toename tussen 1999 en 2004 presteren grotere bedrijven beter. Het verschil over de jaren wordt dus alleen maar groter.


010

2030

4050

6070

8090

100

Cluster: duurzaam sinds 1999


figuur 6.5 Toepassingsgraad Duurzaam sinds 1999

Het cluster Duurzaam kent wel een constante groei, maar deze gaat langzaam. In 2004 is de toepassingsgraad zo’n 20%. Deze is zo’n 10% gegroeid sinds 1999.

tabel 6.12 Index 2004 cluster “Duurzaam”:, percentage toepassers in 1999, percentage toepassing 2004 en toename van percentage toepassers tussen 1999 en 2004 naar bedrijfsgrootte

Bedrijfsgrootte inklassen

Cluster 3 index 2004




0-5 96,9 10,4 14,9 4,55-10 94,3 4,7 9,4 4,7

11-20 101,7 10,7 23,1 12,420-50 100,4 9,1 20,5 11,4> 50 109,2 20,0 41,8 21,8

totaal 100,0 10,0 20,6 10,6 De grote bedrijven presteren op het gebied van “Duurzaam” zo’n 13% beter dan de kleine bedrijven. Ook de toename in toepassingsgraad tussen 19999 en 2004 is bij de grotere bedrijven groter dan bij de kleine bedrijven, zodat de verschillen over de jaren groter zijn geworden.


010

2030

4050

6070

8090

100

Cluster: e−business sinds 1999


figuur 6.6 Toepassingsgraad E-business sinds 1999

De toepassing van ontwikkelingen in het cluster E-business groeit flink, en blijft groeien. De toepassingsgraad ligt in 2004 boven de 60%.

tabel 6.13 Index 2004 cluster “E-business”, percentage toepassers in 1999, percentage toepassing 2004 en toename van percentage toepassers tussen 1999 en 2004 naar bedrijfsgrootte

Bedrijfsgrootte inklassen Cluster 4 index




0-5 97,1 15,5 52,4 36,95-10 97,2 18,5 53,1 34,6

11-20 100,1 25,6 64,3 38,720-50 102,9 32,3 68,8 36,5> 50 101,5 34,4 68,9 34,5

totaal 100,0 25,7 62,0 36,3 De verschillen tussen de verschillende categorieën bedrijven zijn gering. De bedrijven met 20 tot 50 werknemers doen het het best, en zo’n 5 % beter dan de kleine bedrijven. Eigenlijk presteren op dit gebied alle categorieën bedrijven ongeveer even goed.


010

2030

4050

6070

8090

100

Cluster: huish.inst. + comfort sinds 1999


figuur 6.7 Toepassingsgraad Huishoudelijke Installaties en Woningcomfort sinds 1999

De toepassing van ontwikkelingen in het cluster Huishoudelijke Installaties en Woningcomfort groeien gestaag, tot bijna 30% in 2004.

tabel 6.14 Index 2004 cluster “Huishoudelijke Installaties en Woningcomfort”, percentage toepassers in 1999, percentage toepassing 2004 en toename van percentage toepassers tussen 1999 en 2004 naar bedrijfsgrootte

Bedrijfsgrootte inklassen Cluster 4 index




0-5 95,4 7,1 19,4 12,35-10 96,1 10,1 21,7 11,6

11-20 102,4 12,8 35,2 22,420-50 101,8 16,6 33,2 16,6> 50 103,2 18,1 34,3 16,2

totaal 100,0 13,2 29,4 16,2

Met een toenemende bedrijfsgrootte stijgt ook het indexcijfer, met uitzondering van de bedrijven met 11 tot 20 werknemers. Deze bedrijven zijn ook het meest gegroeid in toepassingsgraad tussen 1999 en 2004. De grote bedrijven presteren zo’n 8% beter dan de kleine bedrijven. Over het algemeen worden nieuwe ontwikkelingen door grote bedrijven meer toegepast dan door kleine bedrijven. Vaak worden ook de verschillen in toepassingsgraad in de loop van de jaren alleen maar groter.

6.4 Welke nieuwe ontwikkelingen passen bedrijven in 2004 toe In het onderzoek onder bedrijven is gevraagd aan te geven welke ontwikkelingen bedrijven in 2003 zijn gaan toepassen, die eerder nog niet zijn toegepast. In de tabel worden alleen ontwikkelingen aangegeven die meerder malen zijn genoemd. Alle gegeven antwoorden zijn in de bijlage gegeven


tabel 6.15 Nieuw toegepaste ontwikkelingen installatietechniek 2003, naar cluster (N=115), bron MarktMonitor

Ontwikkeling Aantal Cluster Integratie van applicaties binnen geautomatiseerde systemen: Internet algemeen/E-mail 7 Internet voor inkoop/verkoop 4 Programma’s voor tekenen/berekenen 4 Internet voor informatie 3 Syntess 3 Bedrijfsprofilering via Internet 3 Computergebruik algemeen 3 Boekhoudprogramma’s 2 Cluster Hogere eisen aan de kwaliteit van het binnenklimaat: Warmteterugwinning/warmtepompen/betonkernactivering 5 (Comfort)koeling 4 Per vertrek regelbare temperatuur en luchthoeveelheid 2 Cluster Duurzaam installeren: Warmtepompen/warmteopslag/betonkernactivering 9 Kunststof gas- en waterleidingen 5 Kunststof dakbedekking 4 Zonneboiler/zonnecollectoren 3 LTV 2 Cluster Installatie uitvoering en systeemkeuze: (Geen ontwikkeling meerdere malen genoemd)

Vooral op het gebied van “Integratie van applicaties binnen geautomatiseerde systemen” zijn in 2003 nieuwe ontwikkelingen toegepast. Van de ontwikkelingen is de warmtepomp, al dan niet in combinatie met warmteopslag het meest genoemd. Ook de toepassing van Internet en e-mail (voor informatie, inkoop/verkoop of bedrijfsprofilering) is relatief vaak genoemd als nieuw toegepaste ontwikkeling.


tabel 6.16 Nieuw toegepaste ontwikkelingen elektrotechniek 2003 (N=154), bron MarktMonitor

Ontwikkeling Aantal Cluster Elektro Installatietechniek: Domotica 12 Beveiliging/Beheersystemen (o.m. brandpreventie) 10 Certificering (VCA/ Komo Instal) 5 E.I.B. 3 Verlichting (armatuur, LED) 3 (Data) Netwerken 3 NEN 3140 2 Zonne-energie 2 Onderhoud/service (contract) 2 Cluster Beveiliging, Handhaving en Beheer: Brandbeveiliging 14 Cameratoezicht, al dan niet met hard-disk recorders 9 Beheer/inspectie (op afstand) 8 (Inbraak)beveiliging 6 Regelgeving/certificering 6 Domotica/EIB 5 Bussystemen 4 APK-keuring woningen 2 Cluster Meet- en Regeltechniek en Besturingstechnologie: (Doorontwikkelen) PLC 7 Bussystemen 2 Cluster ICT, Telematica en Automatisering: Draadloze verbindingen 11 Domotica 6 Netwerken (Cat 5,6 of 7) 6 Breedband internet (ADSL) 4 VoIP 2 Programmeren/schrijven software 2 Laserverbinding 2 CAI 2 Cluster Energiemarkt en Duurzame Energie: Zonne-energie/PV cellen 7 Warmtepompen/Warmtekrachtkoppeling?Energieopslag 4

Veel bedrijven zijn in 2003 gestart met beveiligingssystemen (brand-, inbraakbeveiliging, camerabewaking) en met domotica. Daarnaast worden zonne-energie en draadloze verbindingen redelijk vaak genoemd. Zowel in het vakgebied installatietechniek als elektrotechniek moet “vaak” relatief worden gezien. De ontwikkelingen die het meest worden genoemd zijn alle door minder dan 10% van de bedrijven in 2003 voor het eerst toegepast.


tabel 6.17 Wijze van integratie nieuwe ontwikkelingen in bedrijfsvoering 2003, vakgebied installatietechniek (N=115), bron MarktMonitor

Wijze van integratie Aantal Cluster Integratie van applicaties binnen geautomatiseerde systemen: Via groothandel/leverancier 3 Aanschaf software 3 Opleiding/cursus 2 Cluster Hogere eisen aan de kwaliteit van het binnenklimaat: Leverancier/samenwerking derden 4 Cluster Duurzaam installeren: Cursus/scholing (al dan niet via fabrikant) 7 Fabrikant/leverancier 7 Cluster Installatie uitvoering en systeemkeuze: Instructie/fabrikant 2

Scholing van het personeel en hulp van de fabrikant of leverancier zijn de belangrijkste methoden om nieuwe toepassingen te integreren in de bedrijfsvoering. Soms is de aanschaf van software op zich voldoende.

tabel 6.18 Wijze van integratie nieuwe ontwikkelingen in bedrijfsvoering 2003, vakgebied elektrotechniek (N=154), bron MarktMonitor

Wijze van integratie Aantal Cluster Elektro Installatietechniek: Opleiding/cursus/instructie 9 Uitbreiding bestaand werk 6 Met behulp van dealer/fabrikant 5 Investering in extra personeel of gereedschap 3 Zelfstudie 3 Aanpassing interne organisatie 2 Cluster Beveiliging, Handhaving en Beheer: Opleiding/cursus 10 Leverancier 3 In commerciële bedrijfsvoering (offerte, geleidelijke groei) 4 Certificering/erkenning bedrijf 2 Leverancier 3 Samenwerking overheid/derden 3 Aanpassing organisatie/personeelsuitbreiding 2 Zelf testen 2 Cluster Meet- en Regeltechniek en Besturingstechnologie: Zelfstudie, in praktijk leren 4 Leverancier 3 Cursus/opleiding 2 Investeren in apparatuur/extrapersoneel 2 Cluster ICT, Telematica en Automatisering: Natuurlijke uitbreiding/geleidelijke invoering 7 Opleiding/cursus 6 M.b.v. leverancier 6 Zelfstudie 2 Cluster Energiemarkt en Duurzame Energie: Investeren in cursussen of nieuw personeel 2

Het invoeren van nieuwe technologieën in het bedrijf leidt vaak tot scholing van personeel en samenwerking met de fabrikant of leverancier. Ook wordt regelmatig aangegeven dat het invoeren via een geleidelijk of natuurlijk proces is gegaan.


Voor het invoeren van nieuwe ontwikkelingen is ook kennis nodig. Deze kennis wordt over het algemeen op drie manieren verkregen: via de leverancier of fabrikant, via een externe opleiding of via zelfstudie of zelf uitproberen. Daarnaast vormen beurzen en de vakliteratuur een belangrijke informatiebron. De toepassing van nieuwe ontwikkeling levert voor bedrijven meestal geen problemen op. Als er problemen worden gemeld, dan zijn deze over het algemeen technisch van aard, of liggen op het terrein van samenwerking met de leverancier of met derden. In het vakgebeid elektrotechniek wordt ook enkele malen een probleem met regelgeving of normen gesignaleerd. De komende jaren zal het beeld, dat in tabel 6.15 en tabel 6.16 wordt geschetst gehandhaafd blijven. De ontwikkelingen die het afgelopen jaar het meest zijn ingevoerd zullen ook in de komende jaren het meest worden ingevoerd. Naast deze ontwikkelingen zal ook een APK voor woningen of installaties door een redelijk aantal bedrijven worden ingevoerd.

6.5 Welke werknemers krijgen met nieuwe ontwikkelingen te maken

Het toepassen van nieuwe ontwikkelingen en het invoeren van nieuwe technologieën heeft consequenties voor een bedrijf. Over deze consequenties is in de vorige paragraaf al het een en ander gezegd. Ook voor werknemers betekent het een verandering. Vaak moet er scholing worden gevolgd en verandert de interne organisatie van een bedrijf. Werknemers die veel met nieuwe ontwikkelingen te maken krijgen ondervinden veel veranderingen in hun beroep. Zij zullen over het algemeen vaker moeten scholen om hun beroep op een kwalitatief hoog niveau uit te kunnen blijven oefenen. Het is daarom belangrijk vast te stellen welke werknemers met nieuwe ontwikkelingen worden geconfronteerd.

tabel 6.19 Aantal werknemers dat in aanraking komt met nieuwe ontwikkelingen op het gebied van installatietechniek, naar functie (N=115), bron MarktMonitor 2004

Functie Aantal Cluster Integratie van applicaties binnen geautomatiseerde systemen: Kantoor/binnendienst 10 Directie/management 10 Planning/calculatie/werkvoorbereiding 5 Verkoop 2 Projectleiding 2 Cluster Hogere eisen aan de kwaliteit van het binnenklimaat: (service)monteur 5 Werkvoorbereiding 5 Iedereen 2 Ondernemer/directie 2 Projectleiding 2 Cluster Duurzaam installeren: Monteur/vakspecialist 14 Calculator/werkvoorbereiding 6 Directie/kader 3 Iedereen 3 Verkoop 2 Ontwerp 2 Projectleiding 2 Cluster Installatie uitvoering en systeemkeuze: Monteur 3

Ontwikkelingen op het gebied van “Integratie van applicaties binnen geautomatiseerde systemen hebben vooral gevolgen voor het administratief personeel


en de directie of het management. Met de ontwikkelingen op de andere terreinen krijgen de monteurs en de werkvoorbereiding het meest te maken.

tabel 6.20 Aantal werknemers dat in aanraking komt met nieuwe ontwikkelingen op het gebied van elektrotechniek, naar functie (N=154), bron MarktMonitor 2004

Functie Aantal Cluster Elektro Installatietechniek: (eerste)Monteur/vakfunctionaris 20 Directie/eigenaar/leiding 15 Iedereen 8 Projectleiding 7 Werkvoorbereiding 6 Uitvoering 4 Engineering/ontwerp 4 Alle technisch 2 Niveau 4/specialisten 2 Cluster Beveiliging, Handhaving en Beheer: Niveau 3/vakfunctionaris/monteur 10 Directie/management 6 Niveau 4/specialist 6 Iedereen 6 Projectleiding 3 Engineering/ontwerp/calculatie 3 Uitvoering 3 Cluster Meet- en Regeltechniek en Besturingstechnologie: Engineering/ontwerp 4 Bedrijfsleiding/directie/management 4 Projectleiding 3 Niveau 3/vakfunctionaris/monteur 3 Programmeur/software 2 Niveau4/specialist 2 Iedereen 2 Werkvoorbereiding 2 Cluster ICT, Telematica en Automatisering: (Eerste)Monteur/vakfunctionaris 9 Iedereen 8 Directie/bedrijfsleiding/eigenaar 5 Niveau 4/specialist 4 Werkvoorbereiding 4 Projectleiding 3 Uitvoering 3 Kantoor/binnendienst 2 Buitendienst 2 Engineering/ontwerp 2 Cluster Energiemarkt en Duurzame Energie: (Chef)Monteur 5 (Midden)kader/directie 4 Werkvoorbereiding 2

In het vakgebied elektrotechniek komen de monteurs (op niveau 2 en 3) en de directie of het (midden-)kader het meest met nieuwe technologieën in aanraking. Ook wordt vaak aangegeven dat alle werknemers met nieuwe ontwikkelingen te maken krijgen. Het zijn voor al de monteurs op niveau 2 en 3 en de directie of bedrijfsleiding die met nieuwe ontwikkelingen worden geconfronteerd. Om bij te blijven in het vakgebied zullen deze beroepsgroepen het meest geschoold moeten worden. Het niet volgen van bijscholing in deze beroepen betekent eerder een achteruitgang dan een stilstand. De gevolgen van het onvoldoende bijgeschoold zullen eerder consequenties hebben voor het vakmanschap dan in beroepen die in mindere mate aan verandering onderhevig zijn.


6.6 Aansluiting van huidig scholingsaanbod bij de scholingsvraag van bedrijven

Het toepassen van nieuwe ontwikkelingen leidt tot een scholingsvraag bij bedrijven, zo is eerder in dit hoofdstuk geconcludeerd. Het is belangrijk dat het aanbod aan bijscholingscursussen aansluit bij de vraag die er onder bedrijven leeft. Een slechte aansluiting leidt tot een geringe deelname aan de bijscholingscursussen, en dit heeft gevolgen voor de kwaliteit van het vakmanschap in de branche. Niet alleen het aanbod aan bijscholing moet voldoen, de cursussen die gegeven worden moeten ook de noodzakelijke kennis en vaardigheden opleveren. Een opleiding die niet biedt wat er beloofd wordt of onvoldoende resultaat oplevert zal een tweede keer niet meer gevolgd worden.

tabel 6.21 Gegeven antwoorden op vraag of binnen de vakgebieden installatie- en elektrotechniek gevolgde cursussen benodigde kennis of informatie opgeleverd, naar aantal en percentage, bron MarktMonitor 2004

Installatietechniek Elektrotechniek Aantal Perc. Aantal Perc.

Ja, cursusssen hebben benodigde kennis of informatie opgeleverd

85 73,9%

125 81,2%

Nee, cursussen hebben niet de benodigde kennis of informatie opgeleverd

7 6,1%

9 4,8%

Weet niet 3 7,8% 8 5,2% Geen antwoord 14 12,2% 12 7,8% Totaal 115 100% 126 100% Wat wordt gemist? • Inhoudelijk te licht, diepgang van stof beperkt; • Cursussen worden niet opgestuurd en zijn te ver weg; • Legionella examen niet in overeenstemming met het geleerde; • Diepgang • Tijdsplanning van het ROC • Slecht examen • Cursus OFE te algemeen, werknemers gaan niet graag • Diepgang van stof beperkt • Kennis was al aanwezig • Praktische toepassingen • Te weinig rendement; • Te theoretisch • Tijd te kort voor een goede cursus Verreweg de meeste bedrijven (75 tot 80%) vinden dat de cursussen die gevolgd worden de noodzakelijke kennis of informatie leveren. Ongeveer 5% mist iets. Hierbij wordt het meest aangegeven dat de cursus te weinig diepgang had of dat het te theoretisch was en te weinig aansluit bij de praktijk. Van de installatiebedrijven heeft een redelijk groot gedeelte(12%) heeft op deze vraag geen antwoord gegeven. Onduidelijk is wat de reden daarvan is. Wellicht hebben geen medewerkers van deze bedrijven in 2003 een cursus gevolgd. Bij de elektrobedrijven is dit 8%.


tabel 6.22 Gegeven antwoorden op vraag of opleidingsaanbod voldoende is om aan scholingsvraag te kunnen voldoen, naar aantal en percentage, bron MarktMonitor 2004?


Ja, het opleidingsaanbod is voldoende 94 81,7% 127 82,5% Nee, het opleidingsaanbod is onvoldoende 12 10,4% 19 12,3% Weet niet 7 6,1% 7 4,6% Geen antwoord 2 1,7% 1 0,7% Totaal 115 100% 154 100% Wat wordt gemist? (Installatietechniek:) • Cursus meet/regeltechniek, zowel hydr. als besturingstechniek • Gerichte module bijvoorbeeld alle elektronica; • Er wordt veel gemist, vandaar ‘eigen’ cursussen ontwikkeld; • Cursus eenvoudige regeltechniek van weersafhankelijke regelingen; • Data van aanvang opleidingen en plaatsen; • Vervolg cursus Tillan zink; • Commerciële training; • Verkorte STEK-opleiding; • Management; • Aanbod in avondopleidingen; • Goede opleiding kunststoftechniek en kunststofbewerking; • Onderhoud toestellen • Meten op de bouw/ afwerk bouw (Elektrotechniek:) • Multimedia inbouwen in auto’s; • Maatwerk, dat wil zeggen: cursus naar gelang capaciteit medewerkers; • Cursus KOMO install; • Systeembeheer/servertechniek; • Visual Basic; • Automatisering/draadloos; • Functiebehoud bekabeling/veilige nieuwe ontwikkeling ten opzichte van VCA; • Cursussen glasvezeltechniek missen diepgang; • In onze branche te laag scholingsaanbod; gaat slecht; • Betere combinatie afstemming; • Cursus ontwerpindeling besturingskasten; • Cursussen vanuit leverancier; • Simpele praktische ICT-opleiding met betrekking tot netwerken; • Ontwikkeling en ontwerp industriële processen. • Domotica-cursussen • Specifieke gericht op CES • Maatwerk in cursussen • OOIP • Ontruiming, luchtbehandeling, deelcursus bij eisenpakket • Post HBO/ Verkorte cursus?Speciale domotica cursussen

Verreweg de meeste bedrijven (80-85%) vinden het huidige aanbod voldoende. Desondanks mist 10 tot 15% nog een bepaalde opleiding of cursus. De concrete cursussen of opleidingen die gemist worden zijn erg divers. In het vakgebied installatietechniek worden meerdere malen cursussen meet- en regeltechniek genoemd, in de elektrotechniek domotica-cursussen. Om een beeld te krijgen wat er aan niet-gesubsidieerde scholing wordt gevolgd, is de bedrijven gevraagd aan te geven of en hoeveel medewerkers in 2003 een workshop of een cursus bij een fabrikant of leverancier hebben gevolgd.


tabel 6.23 Aantal en percentage bedrijven waarvan medewerkers in 2003 een workshop of een cursus bij een leverancier/fabrikant gevolgd, bron MarktMonitor 2004


Ja, 86 74,8% 118 76,6% Nee, 27 23,5% 34 22,1% Geen antwoord 2 1,7% 2 1,3% Totaal 115 100% 154 100% Driekwart van de bedrijven heeft 1 of meer medewerkers in 2003 naar een workshop of cursus bij een fabrikant of leverancier gestuurd. In het vakgebied installatietechniek ging het om gemiddeld 6,4 werknemers (minimaal 1, maximaal 45), in het vakgebied elektrotechniek om gemiddeld 5,9 werknemers (minimaal 1, maximaal 100). Deze gemiddelden verschillen niet zoveel. In de installatietechniek en elektrotechniek wordt ongeveer in gelijke mate niet-gesubsidieerde bijscholing gevolgd


7 Aandachtspunten voor beleid OTIB voert zelf geen technologiebeleid. Het bevorderen van de toepassing van nieuwe technologieën is eerder een zaak van werkgeversorganisaties. In hoeverre nieuwe technologieën worden toegepast heeft wel gevolgen voor het beleid van OTIB. Immers, de mate van innovativiteit van de branche heeft consequenties voor de mate waarin werknemers moeten worden bijgeschoold om bij te blijven in hun vakgebied, en voor de beroepsopleidingen die moeten zorgen voor adequaat en actueel opgeleide vakkrachten. Ontwikkelingen in nieuwe technologieën en toepassing daarvan is daarom wel belangrijk voor het fonds. Om de kwaliteit van het beroepsonderwijs te verhogen is het zaak dat de ontwikkelaars van lesmateriaal en de aanbieders van onderwijs op de hoogte zijn van belangrijke ontwikkelingen op technologisch gebied. Uit dit rapport vallen de volgende belangrijks trends op:

• Duurzame energietoepassingen • Ontwikkelingen op het gebied van de kwaliteit van het binnenmilieu • Toepassen van prefab en plug and play onderdelen, waarbij onderdelen

worden geïntegreerd en steeds makkelijker aan elkaar zijn te koppelen (connectiviteit)

• Standaardisering en toenemende nauwkeurigheid in het meten. Kijkend naar de werknemers die met ontwikkelingen te maken krijgen, hebben deze vooral gevolgen voor de monteurs en assistent-monteurs. Naast deze groep krijgt ook de directe en het management veel met nieuwe technologieën te maken, maar gezien de aantallen is het zaak bij de innovatie van het onderwijs vooral aandacht te schenken aan de monteurs en assistent-monteurs. De technologische vernieuwingen hebben gevolgen voor de omgang van bedrijven met hun klanten. De verantwoordelijkheid voor de betrouwbaarheid van de installatie komst meer bij de fabrikant en minder bij de installateur te liggen. Bij technologische ontwikkelingen gaat het met name om de toename van prefab en plug and play onderdelen. De fabrikant is verantwoordelijk voor het goed functioneren van de onderdelen, terwijl de installateur wordt afgerekend op een goede integratie ervan. Door technologische ontwikkelingen is de rol van de installateur veranderd van ambachtsman naar adviseur en dienstverlener. Om deze rol goed te kunnen vervullen dient de installateur over kennis en vaardigheden te beschikken welke typisch aan aanliggende vakgebieden wordt toegeschreven. Bijvoorbeeld: hoe verder de integratie van elektrotechnische installaties vordert, des te meer de installateur moet weten van interactieprotocollen zoals TCP/IP. De veranderende rol van de installateur heeft mogelijk gevolg voor het imago van de branche, in een imago waarbij advies en dienstverlening een steeds prominentere plaats innemen. Omdat brede kennis voor het goed uitvoeren van deze rol noodzakelijk is worden scholing en employability steeds belangrijker.

Bijlagen


1 Resultaten kwalitatief onderzoek

1.1 Ontwikkelingen op het gebied van technologie Resultaten uit het netwerk [zie §Fout! Verwijzingsbron niet gevonden.: V], geordend naar onderwerp (vetgedrukt), ontwikkelingen (voorafgegaan door •-teken), en signalen (voorafgegaan door -teken). Aan signalen is een bronvermelding toegevoegd.

1.1.1 Werktuigbouwkundige installatietechniek

Duurzame energieconcepten • Duurzame energieconcepten zetten zowel op de korte als lange termijn door.

Zorginstelling wekt energie op met brandstofcel Verpleeghuis St.Elisabeth in Amersfoort doet als eerste zorginstelling in Nederland mee aan een Europees onderzoek naar nieuwe vormen van opwekken van energie. De bedoeling is om op kleinschalige wijze elektriciteit op te wekken. Daarbij wordt gebruikgemaakt van de omzetting van aardgas in waterstof. ( www.energiemanagement.nl)

Nieuw soort windmolen (met verticaal design i.p.v. horizontale opstelling) levert installatiegemak en onderhoudsvermindering en neemt tevens minder plek in. Dit product, de Turby, biedt de mogelijkheid in de komende jaren op meer plaatsen het gebruik van windenergie mogelijk te maken. (TVVL magazine januari 2004)

Korte termijn • Meer toepassing van warmtepompsystemen voor ruimteverwarming en voor

warmtapwaterbereiding. Dit in combinatie met lagetemperatuurwarmteafgifte als vloer- en wandverwarming en opslag van warmte in de constructie of toegevoegde materialen.

Groei toepassingen WP in woningbouw (nieuwe ontwikkelingen in combinatie met HR-ketel: gasabsorptie WP van Nefit en kleine Wp van Gastec. (Netwerklid)

Bodemopslag Lange termijnopslag aquifers betonkernactivering en warmtepomptoepassingen zullen doorzetten. (Netwerklid)

• Verdergaande integratie van verschillende technieken en als benadering zorgen voor een

optimaal energiegebruik. Er komen steeds meer duurzame en kostenefficiënte toestellen die alle functies integreren.

(Netwerklid; TNO-MEP) Er moet in alle geledingen meer aandacht komen voor succesvolle toepassingen van DE-systemen

waarbij vooral gekeken moet worden naar de implementatie, randvoorwaarden hiervan. (Netwerklid; TNO-MEP)

• Het verdwijnen van de energiepremieregeling heeft een negatief effect op de toepassing.

Door het wegvallen van de EPR met de afname van EPA is er een stagnatie in toepassing van DE. Daarnaast is er een stabilisatie zichtbaar van de VR-markt. De eerste invloeden van de EPDB worden zichtbaar. Dit is wel een nog onbekend terrein binnen de installatietechniek. De branche moet overtuigd worden van de mogelijkheden. Ook LTV blijft in relatie tot het buitenland nog achter en is nog steeds geen gemeengoed. (Netwerklid)

Andere duurzame invulling wordt gevonden in de toepassing van pv-zonnepanelen, windenergie en biomassa.

Het beschikbaar komen van PVT panelen (een combinatie van PV paneel en thermische collector) als standaard product. Het toenemen van het aantal zonne-energiesystemen met vacuümbuiscollectoren. (Netwerklid)

Het bewaken van de piekafname van gas. Meer gebruik van biomassa en gasgestookte warmtepompen. (Netwerklid)

Lange termijn • Op langere termijn komen de micro-wkk systemen op de markt. Met name voor de

woningbouw. Deze decentrale systemen voor warmte en elektra zullen deels worden opgenomen in het bestaande elektranet.

• Verdere optimalisatie. Energiehuishouding Betonkernactivering met monobron (LTO) hybride ventilatie opslagsystemen

t.b.v. koeling brandstofceltechnologie (> 2 jaar) warmtepomptechnologie plus lage temperatuuropslag (> 2 jaar) micro-wkk (> 2 jaar). (Netwerklid)

Het beschikbaar komen van warmtekracht koppeling voor huishoudens en kleine utiliteit (micro-wkk). Bijvoorbeeld brandstofcellen en Stirling systemen. (Netwerklid)


Een gezond binnenmilieu • Een gezond binnenmilieu heeft binnen woningbouw en utiliteit steeds meer aandacht. Niet

alleen voor wat betreft het thermische klimaat, maar ook de kwaliteit van de lucht. Het binnenmilieu vraagt steeds meer aandacht. In de utiliteit meer vraag naar meer verse lucht

zonder vermindering van het thermisch comfort. Hierbij moet meer aandacht komen voor persoonlijke beïnvloeding. (Netwerklid)

Door toenemende eisen aan het binnenklimaat zal er meer aandacht komen voor lokale klimatisering. Dit betekent dat er toestellen komen met kleinere vermogens. Nieuwe hybride en decentrale systemen met co2 meting voor debietregeling. Hiermee wordt voldaan aan de toename van het gezondheidsaspect. (Netwerklid; TNO-MEP)

• Bij de realisatie van een goed binnenklimaat speelt het energiegebruik een rol.

Verhoging van de EPN. Er moet balans gevonden worden tussen leefbaarheid en energiegebruik en tussen ventilatie contra wtw. (Netwerklid)

Meer aandacht voor de installatietechniek in de woning bij nieuwe epn en nieuwe berekening. (Netwerklid)

Prestatiecontracten worden steeds vaker gevraagd. Hierbij dient een meetbare prestatie t.a.v. behaaglijkheid of energiegebruik te worden behaald. (Netwerklid)

• Daarnaast speelt in de woningbouw oververhitting, door verdergaande isolatie, een rol.

Grotere marktpenetratie van koeling. (Netwerklid) Groei/continuïteit van AC-markt in comfortkoeling. Meer ac toepassing in luxe woningen en kantoren

als gevolg van extremere temperaturen. Meer VRF systemen in kantoren. (Netwerklid) Koeling wordt als standaard meegenomen in het installatieconcept van nieuwbouwpanden.

(Netwerklid) • Steeds meer cijfers over productiviteit in relatie tot het binnenmilieu.

Kwalitatieve commissioning wordt ingezet voor de realisatie van goed presterende gebouwen. (Netwerklid)

Individualisatie vraagt om systemen die tot op gebruikersniveau regelbaar zijn, iedereen kan het eigen comfort bepalen. De meerinvestering wordt ruimschoots terugverdient doordat iedereen het klimaat aangenaam vindt, waardoor de productiviteit optimaal is. (Netwerklid)

• Intelligente en geïntegreerde apparaten en de invloed van ICT • Door embedded technology worden apparaten steeds intelligenter. Hierdoor is optimalisatie

mogelijk. Een verdere ontwikkeling is het integreren van functies binnen apparaten. Wat leidt tot geoptimaliseerde systemen voor lucht, warmte etc.

ICT technologie wordt steeds vaker geïntegreerd toegepast (embedded systems). Denk aan zelfdenkende ventilatieroosters of veiligheidsvoorzieningen in gebouwautomatiseringssystemen. (VV+ december 2003)

Convergerende technieken binnen de domotica. De diverse elektrische apparaten in de woning nemen toe en worden , mogelijk draadloos , met elkaar verbonden. TV telefoon audio computer verbonden via breedband techniek. Hiermee wordt de klassieke domotica ( energie klimaat )verdrongen. Dit zal hierin geïntegreerd moeten worden. Er ontstaan dus steeds meer netwerken in huis. Naar verwachting zal domotica over enkele jaren echt doorbreken.(Diverse netwerkleden)

• De toename van ICT zorgt voor een andere manier van werken en beheer van de installatie.

Het bouwproces gaat veranderen en ICT speelt daarbij een belangrijke rol. Daar is bijna iedereen het wel over eens. Maar... hoe gaat het veranderen? En welke ICT wordt belangrijk? Daarover is nog veel onduidelijkheid. Tijdens de workshop ‘De toekomst van ICT voor de bouw’ die onlangs werd gehouden bij TNO Bouw, is een aantal belangrijke ontwikkelingen verkend. Ook op de bouwplaats gaat virtueel worden gecommuniceerd. (Workshop Bouwproces en ICT TNO Bouw)

Een verdere toename in complexiteit van regelingen van installaties, eventueel gekoppeld aan domotica toepassingen. (Netwerklid)

• Service, onderhoud en beheer krijgt een heel andere invulling. Personeel dient meer met

elektronica om te kunnen gaan. Er is een trend zichtbaar richting 'op afstand' uitlezen, monitoren en interveniëren. Zo zijn binnen de

elektrotechniek steeds meer energieleveranciers bezig systemen te implementeren waarmee de gegevens van de klant (de meter) op afstand kunnen worden uitgelezen maar ook op het gebied van ketelstoringen, beveiliging en CCTV worden er steeds meer producten aangeboden. (Intech Klimaat februari 2004)

Standaardisatie van de besturingstechniek en een toenemend belang van de systeemintegratie binnen de verschillende disciplines. Hierbij meer aandacht voor de standaardisatie en het voordeel voor de gebruiker van M&R installaties. (Netwerklid)

Gebouwautomatisering biedt steeds meer mogelijkheden om producten voor de klimaatregelinstallatie steeds beter te laten functioneren. Ook kunnen installaties beter beheerd worden door gebruik te maken van de gegevens die de automatiseringsapparatuur ter beschikking stelt. Op het gebied van het beheren van installaties komt nu snel een standaard BAC-net. Hierdoor kunnen installaties die met verschillende fabrikaten apparatuur zijn geautomatiseerd met een systeem beheerd worden. (Netwerklid)

De ontwikkelingen van de veldbus LON gaat minder snel dan verwacht. Volgens mij komt dat omdat de voordelen nog niet goed opwegen tegen de inspanningen die er voor geleverd moeten worden. Voor de opdrachtgever zijn de voordelen beperkt. (Netwerklid)


De bouwpraktijk • Een veranderende bouwpraktijk vraagt om aanpassing van het proces. Meer vraag naar

kwaliteit en prestatie evenals een kortere bouwtijd en meer certificatie. Het innovatiebeleid in de bouw- installatiesector is nu teveel gebaseerd op nieuwbouw. Gegeven de

grote aantallen oude woningen (meer dan 2 miljoen) waarbij de eigenaren een innovatieslag willen maken bij de verbouwing zou Nederland zich meer moeten richten op een vraaggedreven aanpak dan de huidige aanbod gedreven methode. (TNO Magazine, augustus 2004)

Er vindt een verschuiving van uitvoerend werk op de bouwplaats naar de voorfase. Er ontstaan zelfsturende (afbouw)teams en ook werkplekgerichte instructie en scholing. ICT wordt steeds belangrijker in het bouwproces. Reductie van faalkosten is een punt van aandacht. (Netwerklid)

• Maar ook een geconstateerde verschraling van de basiskennis wordt geconstateerd.

Er zou meer aandacht besteedt moeten worden aan het verloren gaan van het huidige kennisniveau in de EU en Nederland. En er zou meer aandacht moeten zijn voor de intern aanwezige technologische capaciteit en het beter benutten hiervan, ten behoeve van een verbeterde concurrentiepositie in internationaal verband. (Netwerklid)

Het tekort aan ervaren en kundig personeel wordt veel gemeld. Zo is er een tekort aan ervaren basisengineers in de W. En een verminderde instroom van technici en meer uitstroom van technici naar het management geeft een tekort aan technici.

Er is kennisvermindering zichtbaar op het gebied van veiligheid van gas elektra en water. (Netwerklid)

Installateurs die het “vak” niet meer beheersen als er geen duidelijke inhoudelijke vaktechnische eisen worden gesteld, door het wegvallen van vestigingseisen. (Netwerklid)

• Hierdoor zien we meer prefab verschijnen evenals vereenvoudigde montagetechnieken. Plug

& Play hoort hier ook bij. Scheiding tussen montage waarvoor vakkennis nodig is en montage waarvoor geen vakkennis

noodzakelijk is. Dit in relatie tot prefabricage. (Netwerklid) Er dient meer aandacht te worden besteed aan Industrieel bouwen, prefabricage, moderne montage

technieken. (Netwerklid) Apparaten voor de installatietechniek worden steeds meer ontworpen met het oog op

installatiegemak en servicegemak Dit bevestigd de verschuiving van kennis naar fabrikant en toename van prefab toepassingen. (Netwerklid)

• In het ontwerpproces zien we steeds krachtigere simulatieprogrammatuur verschijnen en

geïntegreerde ontwerpsoftware. Er is een trend naar modelgebaseerde CAD-systemen. Modelgebaseerd heeft immers duidelijke

voordelen: doordat gebouwen in CAD-systemen worden opgebouwd met bouwkundige objecten, weet de ontvanger van het CAD-bestand al veel over het ontwerp, en hoeft hij veel minder te interpreteren. Bovendien is het mogelijk om de gebouwinformatie meteen door te geven aan programma's voor het doorrekenen van constructies, installaties etc. De meest geavanceerde CAD-systemen bevatten dan ook al veel modelgebaseerde elementen. Toch moet niet teveel worden verwacht van deze ontwikkeling, en zeker niet op korte termijn. (Workshop ICT in de Bouw)

Steeds meer geïntegreerde systemen, Plug & Play , waarbij eenvoudige montage en energiebesparing voorop staan. Meer aandacht hiervoor nodig. Energie niet suboptimaal bekijken maar in systeemontwerp. (Netwerklid)

1.1.2 Elektrotechniek

Integratie & connectiviteit • Meer en meer producten worden geïntegreerd.

In het hele ICT vakgebied is er een tendens richting integratie van systemen waar te nemen. Dit is bijvoorbeeld te zien in CAD en CAM applicaties maar ook in ERP en CRM instrumenten. (CATechniek december 2003)

• Meer en meer producten worden met elkaar verbonden of met het Internet verbonden.

TV en computer integreren steeds meer. De nieuwere generaties monitoren (inclusief plasmaschermen) zijn zowel te gebruiken als TV en als monitor. TV wordt ook steeds vaker via het www uitgezonden en digitale TV integreert de twee nog meer. Dit laatste is nu langzaam in opkomst in Nederland. (Technisch Weekblad januari 2004)

• Er wordt steeds meer gebruik gemaakt van embedded-technology.

ICT technologie wordt steeds vaker geintegreerd toegepast (embedded systems). Denk aan zelfdenkende ventialatieroosters of veiligheidsvoorzieningen in gebouwautomatiseringssystemen. (VV+ december 2003)

• Producten zijn steeds vaker met elkaar te koppelen en centraal aan te sturen, er wordt

verwacht dat deze ontwikkeling doorzet in de komende jaren. Op de langere termijn zullen we steeds meer software gecontroleerde systemen zien. Hierdoor

kunnen acties (preventief of curatief) op afstand worden geïnitieerd. (Netwerklid) • ICT technologie gaat een steeds grotere rol spelen in steeds meer terreinen.

Convergerende technieken binnen de domotica. De diverse elektrische apparaten in de woning nemen toe en worden , mogelijk draadloos , met elkaar verbonden. TV telefoon audio computer


verbonden via breedband techniek. Hiermee wordt de klassieke domotica ( energie klimaat )verdrongen. Dit zal hierin geintegreerd moeten worden. Er ontstaan dus steeds meer netwerken in huis. Naar verwachting zal domotica over enkele jaren echt doorbreken (Diverse netwerkleden)

• Plug & play/prefab

Er is een tendens om steeds meer kant en klare toepassingen/installaties te bouwen die alleen nog aangesloten moeten worden.

Apparaten voor de installatietechiek worden steeds meer ontworpen met het oog op installatiegemak en servicegemak Dit bevestigd de verschuiving van kennis naar fabrikant en prefabtoename. (Netwerklid)

• Er wordt steeds meer prefab gebouwd.

Binnen de elektrotechniek en installatietechniek wordt een trend zichtbaar naar prefab bouwen en IFD (Industrieel Flexibel en Demontabel). O.a. zichtbaar in de panelenbouw en bedrijfsinstallaties. Meer prefab. (Imtech Klimaat februari 2004; diverse netwerkleden)

• Er is een stijgende vraag naar flexibiliteit in gebouwen maar ook in allerlei andere

toepassingen; wat de klant wil moet kunnen worden geleverd. Er is een doorzettende trend naar flexibele gebouwen, zonder vaste werkplek en indeling van

ruimten. Dit vereist op een groot aantal gebieden in de elektrotechniek en installatietechniek flexibiliteit, denk hier bijvoorbeeld aan draadloze gebouwbeheersingssystemen. (Intech klimaat februari 2004)

Meten • Meten kan steeds nauwkeuriger en sneller.

Snelle test ontwikkelt voor legionellameting: de legionella QuickTest. Dit instrument is ontwikkeld door de DHC groep en geeft een uitslag binnen 72 uur na de meting. (Gebouwbeheer April 2004)

• Meten wordt steeds meer gestandaardiseerd zodat er globale standaards ontwikkeld kunnen

worden. De IEC (International Electrotechnical Commission) is bezig (als onderdeel van het international EMF

project, geinitieerd door de World Health Organization in 1966) met een groot project om EMF (electromagnetic fields) straling waar men aan bloot wordt gesteld als norm te standaardiseren op wereldniveau. Onderdeel hiervan is educatie op het gebied van meting zodat gemeten waarden over de hele wereld vergeleken kunnen worden met de IEEE (Institute of Electrical and Electronics Engineers) en ICNIRP (International Commission on Non-Ionizing Radiation Protection) standaarden. (IEC e-Tech april 2004)

Belangrijke gebieden van innovatie • Er worden veel innovaties gedaan op het gebied van netwerken; snellere dataoverdracht,

betere/snellere koppelingen, alles kan met alles gekoppeld worden en met elkaar communiceren.

Kabel krijgt de snelheid van het licht: het Nederlandse CAI-kabel netwerk wordt snel geupgrade naar een netwerk dat 50 tot 100 Mbit per seconde aankan. (VECAI journaal 30 maart 2004)

• Er worden veel innovaties gedaan (en veel onderzoek) op het gebied van

elektriciteitsnetwerken en overdracht. De kwaliteit van netspanning wordt steeds belangrijker en er wordt veel onderzoek gedaan naar mogelijkheden tot decentralisering van het elektriciteitsnet waarbij klanten tevens kunnen functioneren als aanbieder (afhankelijk van hun eigen vraag versus de opwekkingsmethodiek die zij gebruiken).

Zorginstelling wekt energie op met brandstofcel. Verpleeghuis St.Elisabeth in Amersfoort doet als eerste zorginstelling in Nederland mee aan een Europees onderzoek naar nieuwe vormen van opwekken van energie. Boven in het pand aan staat een proefopstelling van de zogenoemde brandstofcel. De bedoeling is om op kleinschalige wijze elektriciteit op te wekken. Daarbij wordt gebruikgemaakt van de omzetting van aardgas in waterstof. Groot rendement De opwekking van de energie is zeer milieuvriendelijk omdat er weinig uitstoot van koolstofdioxide (CO2) is. Het rendement van deze vorm van energieopwekking is groot omdat ook de vrijkomende warmte direct gebruikt wordt voor de centrale verwarming en de warmwatervoorziening. “Het is een al lang bestaand principe dat gebruikt wordt in de zogeheten stirlingmotor. De techniek wordt ook toegepast in de ruimtevaart en op kleine schaal in auto’s. Nu wordt onderzocht hoe je met een kleinschalige versie zoveel mogelijk in je eigen energie kunt voorzien,” legt directeur Jos Bleijenberg uit. Langere termijn Het verpleeghuis, onderdeel van Zorggroep Eemhoven, zal niet direct profijt hebben van de proefopstelling. “Het is een klein apparaat. Voor een grote zorginstelling heb je er meer nodig. In de zorg verandert veel. Er zijn veel bezuinigingen. Daarom kijken ook wij naar dit soort technieken om op langere termijn geld te besparen op de energierekening. Dat kunnen we dan weer in de zorg steken.”De proef loopt tot medio 2005. (Bron: Amersfoortse Courant) ( www.energiemanagement.nl)

• Brandstofceltechnologie is aan een opmars bezig.

Microcellen op methanol in plaats van batterijen in mobiele telefoons. Het gaat over de goedkope, industriële productie van een energiebron die op termijn de batterijen in mobiele telefoons kan vervangen. De bedrijven zijn bezig een microbrandstofcel te ontwikkelen waarin zuurstof uit de lucht en waterstof, afkomstig van methanol, met elkaar reageren en elektrische energie afgeven. De


voordelen van de microbrandstofcel zijn: Cellen voor mobiele telefoons of laptops kosten slechts eenderde van de kostprijs van de huidige batterijen met lithiumionen; Een lading duurt 3-5 maal langer. Voor een mobieltje betekent dit 18-27 uur conversatie, of 40 uur stand-by. De cel kan in minder dan een minuut opgeladen worden met een klein gasflesje. (TWA)

• Domotica is van groeiend belang en er wordt op dit gebied veel geïnnoveerd.

Er worden op dit moment een groot aantal toepassingen bedacht voor domotica op het gebied van ouderen. Dit soort systemen zullen in de komende jaren steeds meer op de markt verschijnen. (Intech klimaat februari 2004)

• Draadloos is in.

Er wordt veel onderzoek gedaan naar draadloze stroomtoevoer. (Intech klimaat februari 2004) • Radio Frequency IDentification

Knelpunten bij de ontwikkeling en implementatie van RFID (Radio Frequency IDentification) zijn onder andere privacy overwegingen: de chips geven informatie vrij over de klant zonder dat de klant de keuze heeft om dit aan of uit te zetten: vergelijkbaar met een albert heijn bonuskaart die opgedrongen wordt. Daarnaast geeft de chip aan IEDEREEN deze informatie door zolang er maar ergens een RFID lezer staat. Dit betekent dat de concurent ook kan zien wat de consument bij een bepaalde winkel heeft gekocht en/of de apparatuur is daarom ook bedrijfsspionage gevoelig. Wanneer RFID geintroduceerd wordt in de logistiek kan de concurent ook de chips aflezen en weet dan precies waar en wanneer welk (tussen)product is geproduceerd en voor wie het bedoeld is. Dit geeft zeer gedetailleerde informatie over de bedrijfsprocessen. Een ander probleem is standaardisatie; die heeft nooit plaatsgevonden zodat nu enkele grote bedrijven die RFID aan het implementeren zijn (Wal-Mart, Tesco, Carrefour en Intel) nu samen zijn gaan werken aan het ontwikkelen van een gestandaardiseerde elektronische product code (EPC). (TWA nieuws juni 2004)

• De grens tussen software en hardware vervaagt steeds meer/steeds meer overlap tussen

elektrotechniek (de “harde” vorm) en ICT. Software in auto's ter voorkoming letsel, Chips grijpen in als de bestuurder faalt. Volvo ontwikkelt

een remchip. (Volkskrant) De gevel gaat (aktief) deel uitmaken van de installatie. Intelligente gevels worden geintegreerd in de

klimaatinstallatie. (Diverse netwerkleden)

Duurzame innovaties • Duurzame energie blijft een belangrijk gebied van innovatie (zeker nu de brandstofprijzen

omhoog gaan). Nieuw soort windmolen (met verticaal design i.p.v. horizontale opstelling) levert installatiegemak en

onderhoudsvermindering en neemt tevens minder plek in. Dit product, de Turby, biedt de mogelijkheid in de komende jaren op meer plaatsen het gebruik van windenergie mogelijk te maken. (TVVL magazine januari 2004)

Biobrandstoffen zullen in toenemende mate een belangrijke plaats in gaan nemen in het Europese klimaatbeleid. Deze ontwikkeling vereist op den duur nieuwe automotoren. (Technisch Weekblad 5 maart 2004)

Er wordt onderzoek gedaan naar de mogelijkheden om CO2 gas op te slaan in zoutsilo's (onder de grond). Dit zou mogelijk kunnen helpen bij het terugdringen van de broeikasgasuitstoot. (Utiliteit december 2003)


2 Resultaten kwantitatief onderzoek

2.1 Toepassingsgraad nieuwe ontwikkelingen


tabel 2.1 Omschrijving ontwikkelingen en toename penetratiegraad 1998-2004

Integratie van applicaties binnen geautomatiseerde systemen Nr. Item Toelichting Toepassingsgraad 1-11-2004 1.01 Implementatie van Uniforme omgeving

en Bouwdelen Bibliotheek De Uniforme Omgeving (of IT-infrastructuur) kan worden omschreven als: • een verzameling afspraken over het vastleggen en uitwisseling

van projecten artikelgegevens in de installatiesector: • deze afspraken zijn gemaakt tussen partijen in de sector zoals;

fabrikanten, groothandel, adviseurs en installateurs, • deze afspraken worden verwerkt in teken-, rekenen

administratieve software voor installateurs, • deze afspraken leiden tot een gestroomlijnde werkwijze in

installatiebedrijven. De Uniforme Omgeving betekent dus: technische rekenapplicaties, integratie tussen CAD en rekenen, standaardisatie van artikelgegevens van leveranciers en een uniforme zoekstructuur van artikelen. Door middel van de Uniforme Omgeving kunnen problemen van installatiebedrijven die te maken hebben met het ontwerpen, berekenen en calculeren van installaties en de logistieke en administratieve afhandeling van projecten worden opgelost. Publicaties over de IT-infrastructuur zijn o.a. te vinden in Verwarming en Ventilatie (1999: 12, e.v.).

0.2

5.5

.75

1

% Toepassers sinds 1998Bron: Markmonitor Installatietechniek, 2004


Nr. Item Toelichting Toepassingsgraad 1-11-2004 1.02 Computer bij ontwerpen van installatie Schematisch een installatie in beeld brengen, keuze van het

installatieconcept

0.2

5.5

.75

1


1.03 Computer bij tekenen van installatie Een installatie in beeld brengen voor uitvoering, het realiseren van de

montagetekeningen van de totale installatie geprojecteerd binnen het gebouw.

0.2

5.5

.75

1



Nr. Item Toelichting Toepassingsgraad 1-11-2004 1.04 Computer bij berekenen van installatie Berekenen hoe de installatie wordt uitgevoerd, het dimensioneren

van installatieonderdelen m.b.v. de computer.

0.2

5.5

.75

1


1.05 Gebruik van standaardsymbolen

(bijvoorbeeld bibliotheken in CAD) Een gestandaardiseerde tekenomgeving ten behoeve van ontwerp en tekenen van installaties, het gebruik van standaard-tekenwijzen voor installatieonderdelen.

0.2

5.5

.75

1



Nr. Item Toelichting Toepassingsgraad 1-11-2004 1.06 Toepassen van STABU systematiek voor

bestekken Een gestandaardiseerde omgeving om bestekinformatie te genereren.

0.2

5.5

.75

1


1.07 Gebruik Internet voor informatie Gebruik van Internet voor verzamelen van informatie.

0.2

5.5

.75

1



Nr. Item Toelichting Toepassingsgraad 1-11-2004 1.08 Gebruik van e-mail Gebruik van e-mail voor communicatie met klanten en partners in het

bouwproces.

0.2

5.5

.75

1


1.09 Gebruik van Internet voor inkoop Gebruik van Internet voor het inkopen van materialen of diensten,

bv. bij een groothandel of bij uitbesteding.

0.2

5.5

.75

1



Nr. Item Toelichting Toepassingsgraad 1-11-2004 1.10 Gebruik van Internet voor

bedrijfsprofilering Het bedrijf bekend maken en producten en diensten aanbieden op een website

0.2

5.5

.75

1


1.11 Gebruik van Instalnet Deelnemen aan een speciaal voor installateurs/adviseurs ontworpen

deel van Internet.

0.2

5.5

.75

1



Nr. Item Toelichting Toepassingsgraad 1-11-2004 1.12 Gebruik van de computer bij

administratie Gebruik van de computer bij administratieve werkzaamheden

0.2

5.5

.75

1



Hogere eisen aan de kwaliteit van het binnenklimaat Nr. Item Toelichting Toepassingsgraad 1-11-2004 2.01 Per vertrek regelbare temperatuur en

luchthoeveelheid Bij een installatie geschiedt regeling op basis van metingen per vertrek, in tegenstelling tot regeling met één meetpunt, in of buiten het gebouw. Regeling per vertrek geeft de mogelijkheid de toevoer van warmte, koude of verse lucht af te stemmen op de actuele belasting van het vertrek. Behalve energiebesparing kan hierdoor ook een verhoging van de kwaliteit van het binnenklimaat worden verkregen door een betere afstemming van vraag en aanbod.

0.2

5.5

.75

1


2.02 Comfortkoeling woningen met

mechanische compressie Toepassing van koel installaties voor verhoging van komfort in woningen op basis van een koelinstallatie met een mechanische compressor.

0.2

5.5

.75

1



Nr. Item Toelichting Toepassingsgraad 1-11-2004 2.03 Comfortkoeling woningen zonder

mechanische compressie Toepassing van koel installaties voor verhoging van komfort in woningen op basis van absorptiekoeling, nachtventilatie of bodemkoeling.

0.2

5.5

.75

1


2.04 Gebalanceerde ventilatie Mechanische afzuiging van lucht koppelen met mechanische

luchttoevoer in veel gevallen met warmteterugwinning. Hiermee worden ventilatiesystemen bedoeld waarmee zowel verse lucht wordt toegevoerd als lucht wordt afgezogen. Warmteterugwinning is in dit soort systemen meestal een nevendoel.

0.2

5.5

.75

1



Nr. Item Toelichting Toepassingsgraad 1-11-2004 2.05 Sensoren voor CO2 meting Elektronische meetsystemen op basis waarvan de mechanische

luchtverversing wordt geregeld.

0.2

5.5

.75

1


2.06 Bestekken met prestatie eisen Contractueel vooraf vastleggen welke prestaties een opgeleverde

installatie zal leveren, zonder de technische voordelen en de werking van het systeem nader te specificeren.

0.2

5.5

.75

1



Nr. Item Toelichting Toepassingsgraad 1-11-2004 2.07 Simulatieprogramma’s voor de validatie

van een ontwerp Simulatie software waarmee de werking van een installatie voorspeld kan worden, met het doel het ontwerp voor verschillende bedrijfsomstandigheden te toetsen. Gebruik van simulatieprogramma’s voor de validatie van een ontwerp kan in die zin een hulpmiddel zijn tot verbetering van het ontwerp van een installatie voor het binnenklimaat.

0.2

5.5

.75

1



Duurzaam bouwen Nr. Item Toelichting Toepassingsgraad 1-11-2004

3.01 Kunststof dakdekkingsmateriaal Kunststof folies voor dakbedekking i.t.t. bitumineus, waarbij de aanleiding de verminderde milieubelasting van dit product is gedurende de gehele levenscyclus (van productie, verwerking t/m sloop).

0.2

5.5

.75

1


3.02 Integratie zonne-energiesystemen in

daken Het integreren van bv. PV-cellen in de dakbedekking

0.2

5.5

.75

1



Nr. Item Toelichting Toepassingsgraad 1-11-2004

3.03 Kunststof leidingsystemen voor waterleidingen

Kunststof leidingen voor tapwater- / sanitairtoepassing

0.2

5.5

.75

1


3.04 Kunststof leidingsystemen voor

gasaansluitingen Kunststof leidingen voor gastoepassingen

0.2

5.5

.75

1




3.05 Gascontactdoos of gasstopcontact Wandcontactdozen voor gastoepassingen

0.2

5.5

.75

1


3.06 Stad-, wijk- en blokverwarming Verwarming van een groot aantal gebouwen op basis van één

centraal opgestelde eenheid of voorziening.

0.2

5.5

.75

1




3.07 Lange termijn energie opslag in bodem Systeem waarmee voor een langere periode (seizoen) energie in de bodem wordt opgeslagen om in een andere periode terug te winnen, gebruik makend van aquifers (waterhoudende lagen in de bodem).

0.2

5.5

.75

1


3.08 Maatregelen NPDB / energieadvisering Invulling en uitvoering geven aan het Nationaal Plan Duurzaam

Bouwen (DuBo) met de invulling door installatie georiënteerde maatregelen. ‘DuBo’ is een vanuit de overheid gestimuleerde wijze om op nationaal niveau in de bouw in Nederland te werk te gaan.

0.2

5.5

.75

1




3.09 Milieuzorg systemen: ontwerpen / materiaalkeuze / uitvoering

Hanteren van strenge normen ten aanzien van milieubelasting in het bouwproces. Aandacht besteden aan ontwerp, uitvoering en materiaalkeuze.

0.2

5.5

.75

1


3.10 Warmtepompen Warmteopwekking vindt plaats m.b.v. een warmtepomp

0.2

5.5

.75

1




3.11 Warmtekrachtkoppeling Installatie die elektriciteitsopwekking combineert met warmtelevering

0.2

5.5

.75

1


3.12 Ontwerp en installatie op basis van EPN Bij ontwerp van installaties voor woningen rekening houden met

energie prestatie normering, en de Energie Prestatie-eis conform de wetgeving (Bouwbesluit). EPN voor woningen én EPN voor utiliteitsbouw

0.2

5.5

.75

1




3.13 Zonneboilers Warmtewinning d.m.v. zonnecollectoren, ten behoeve van warmtapwatersystemen.

0.2

5.5

.75

1


3.14 Bij ontwerp en installatie rekening

houden met waterbesparing Het zodanig ontwerpen van tapwaterinstallaties dat met behoud van comfort minimaal water wordt verbruikt en voorkomen wordt dat energie voor warm tapwater verloren gaat.

0.2

5.5

.75

1




3.15 LT warmteopwekking dmv HR-ketel Toepassing van HR-ketel als opwekkingsbron in een lage temperatuur verwarmingstraject.

0.2

5.5

.75

1


3.16 LT warmteopwekking dmv

warmtedistributie Toepassing van Warmtedistributie systeem (stads-/ blokverwarming) als opwekkingsbron in een lage temperatuur verwarmingstraject.

0.2

5.5

.75

1



Nr. Item Toelichting Toepassingsgraad 1-11-2004 3.17 LT warmteopwekking dmv zonneboiler en

warmtepomp Toepassing van Zonne-energie in combinatie met warmtepomp als opwekkingsbron in een lage temperatuur verwarmingstraject.

0.2

5.5

.75

1


3.18 LT afgiftesysteem dmv luchtverwarming Verwarmen van ruimtes door middel van het toevoeren van

verwarmde lucht aan deze ruimtes.

0.2

5.5

.75

1



Nr. Item Toelichting Toepassingsgraad 1-11-2004 3.19 LT afgiftesysteem dmv vloerverwarming Uitsluitend verwarmen van ruimtes door middel van het verwarmen

van de dekvloer in deze vertrekken.

0.2

5.5

.75

1


3.20 LT afgiftesysteem dmv wandverwarming Verwarmen van ruimtes door middel van wandverwarming in deze

ruimtes.

0.2

5.5

.75

1



Nr. Item Toelichting Toepassingsgraad 1-11-2004 3.21 LT afgiftesysteem dmv radiatoren Verwarmen van ruimtes door middel van radiatoren in deze ruimtes.

0.2

5.5

.75

1


3.22 LT afgiftesysteem dmv convectoren Verwarmen van ruimtes door middel van convectoren in deze ruimtes

0.2

5.5

.75

1



Installatie uitvoering en systeemkeuze Nr. Item Toelichting Toepassingsgraad 1-11-2004

4.01 Elektronisch geregelde pompen en ventilatoren

Pompen en ventilatoren met elektronische frequentieregeling voor het toerental, in plaats van smoorregeling dan wel een regeling op basis van variabele flows.

0.2

5.5

.75

1


4.02 Domotica Alle apparaten en infrastructuren in en rond woningen die

elektronische informatie benutten voor het meten, programmeren en sturen van functies ten behoeve van bewoners en verleners van diensten

0.2

5.5

.75

1




4.03 Casco oplevering van badkamers en keukens

Oplevering van een vertrek waarin naar keuze van de consument badkamersanitair kan worden geplaatst. Oplevering van een vertrek waarin naar keuze van de consument een keuken kan worden geplaatst

0.2

5.5

.75

1


4.04 Automatische spoelsystemen en kranen Watertoevoersystemen die zonder hand- of voetbediening

watertoevoer regelen.

0.2

5.5

.75

1




4.05 Faalkosten berekening Hoe vaak komen klachtenprocedures voor, na oplevering van een installatie, en hoeveel kosten per jaar brengen herstel van installatiegebreken achteraf met zich mee.

0.2

5.5

.75

1


4.06 Hydraulische schakelingen Wijze waarop een installatie hydraulisch is opgebouwd en

functioneert, zoals schakelingen waarbij meerdere ketels regeltechnisch aan elkaar worden gekoppeld.

0.2

5.5

.75

1



2.2 Open antwoorden

2.2.1 Vakgebied installatietechniek Vraag 14a: Welke producten, diensten en werkwijzen op het gebied van Integratie van applicaties binnen geautomatiseerde systemen bent u in 2003 gaan toepassen die u daarvoor nog niet heeft toegepast? 7070 Geen. 9118 Digitale inkoop en facturering. 11800 Syntes. 17536 E-mail, nieuw boekhoud systeem. 18786 Gebruik Internet. 20570 Internet verkoop. 25113 Syntess. 26570 Zie 1, 7, 8 en 9 vorige blad. 28321 Stabie. 32546 Is bedrijfsprofilering. 32921 Punt 10, is dit jaar ingevoerd als info dagen. 34683 Internet. 48098 Syntess. 52542 Tekenen. 56646 STABICAD, afdeling werkvoorbereiding / calculator. 59661 Computer gebruik is sterk toegenomen. 67166 Bestellen via internet inkoop. 67665 Goop. 79177 Tekenprogramma's. 81948 7, 8, 10. 88538 Aanvulling op bestaande applicaties, bijv. Stromingstechniek en

Transmissieber. 94101 E-mail. Internet voor info. 100480 E-mail. 103265 Boekhoudkundig progr. 109744 BR 4. 110930 Berekenen installaties. 114724 Alle systemen geautomatiseerd. Vraag 14a1: Hoe heeft u deze ontwikkelingen geïntegreerd in uw bedrijfsvoering? 11800 Ja. 17536 Software pakket aangeschaft. 18786 Ja. 20570 Via website. 25113 Langzaam. 26570 Geen startproblemen. 32546 Ja. 34683 Ja. 48098 Netwerk, kantoor, 3 PC's. 52542 D.m.v. cursus en software. 59661 Via instructie van programma leverancier. 67166 Via Rense (groothandel). 67665 Groothandel. 79177 Tekenprogramma's. 81948 Ja. 88538 Korte bijscholing. 94101 Middels adm. via PC. 103265 Algemeen. 109744 Samenwerking met koelleen bedr. 109744 Nee.


Vraag 14a2: Welke problemen heeft u ondervonden bij het toepassen van deze ontwikkeling(en)? 9118 Communicatieprobleem. 11800 Geen. 17536 Een groot drama. 25113 Geen. 26570 Geen. 32546 Geen. 34683 Geen. 48098 Weinig. 52542 Conversie van oud naar nieuw. 59661 Bancode en onderbrengen van onderdelen. 67166 Geen. 67665 Koppeling naar andere groothandelaren functioneerd niet optimaal. 81948 Beschibaarheid ADSL, automatisering moet er gereed voor zijn. 88538 Kinderziekten van product. 94101 Instabiliteit van de software. 103265 Geen. 109744 Via indrukken en extern advies. Vraag 14a3: Hoe heeft u de voor de toepassing van deze ontwikkeling(en) noodzakelijke kennis vergaard? 9118 Van leveranciers. 11800 Bijbehorende trainingen. 17536 Via leverancier software. 18786 Centraal aangeleverd. 20570 Uitbesteed. 25113 Cursus. 28321 Veel oefenen. 32546 Neen. 32921 Ja via ICT. 34683 Ja. 48098 Contacten gelegd op beurs systeem op proef, zelf geleerd en

ondersteuning. 52542 Vak beurs. 59661 Zelf systeem opgezet wat werkt. 67166 Bijscholing via groothandel. 67665 Training via leverancier. 79177 Ja. 81948 Aanwezig bij personeel. 88538 Ja. 94101 Vakbeurs. 110930 Zelfstudie. Vraag 14a4: Welke functionarissen in uw bedrijf komen met deze ontwikkeling(en) in aanraking? 9118 Binnendienst / kantoor. 11800 Beheer en Management. 17536 Dir. en administratie. 18786 Alle kantoormedewerkers. 20570 Verkoop. 25113 Adm. 26570 Dir. + bedr. l. + adm. 28321 Directie. 32546 Dir. en adm. 32921 Directie. 34683 Zelf en administratie. 48098 Planner, werkvoorbereider, inkoop. 52542 Iedereen (weekbonnen enz.). 56646 Calculator werkvoorbereiden.


59661 Magazijn medewerker en werkvoorbereider. 67166 Project leiders. 67665 Showroomverkopers. 79177 Die. 81948 Kantoorpersoneel. 88538 Proj. l. / Werkvoorber. 94101 Adm. en dir. 100480 Administratie. 103265 Extern. 109744 Dienst en werkvoorber. 110930 Eigenaar. Vraag 14b: Welke ontwikkeling(en) verwacht u de komende drie jaar (nog meer) te gaan toepassen? 622 Meer gebruik maken van de bestaande software, die in gebruik is

binnen het bedrijf. 7070 Gebruik van comp. software nog geen goed programma voor mijn

bedrijf gevonden, zijn meestal te uitgebreid. 7725 2. Computer bij ontwerpen. 8658 Adm. systemen perfectioneren. 9104 Vervanging. 9118 Uitbreiding digitala inkoop. 10967 Prod. en diensten blijven hetzelfde uitbreiding personeelsbestand. 16070 Koeltechniek, CV. 20570 Webwinkel. 20570 Geen. 25113 Uitbreiding automatisering. 25845 Uitwisseling van offerten aanvragen digitaal (bij aannemers). 26570 2, 3, 4, 5, 10 en 11 blz. 12. 32843 I.v.m. overname bedrijf, aanpassen in combinatie met E-gedeelte, ->

verdere automatisering. 32921 GPS, verdere automatisering van uren en km. registratie. 34197 Sanitaire/badkamer teken en calculatieprogramma. Ritten adm. in

bedrijfswagens. 34683 CAD tekenen. 39670 Website. 44847 Instal. net. 45064 Eigen site op internet. 48098 Inkoop via internet uitbreiden. 49182 Internet e.d. 52991 Geen i.v.m. afbouw bedrijf. 56646 Nieuw software t.b.v. automatisering. 64843 Oriëntatie fase met syntess, omde systemen in mekaar te voegen. 70888 Geen / onbekend. 74146 Geen van deze, te klein voor. 74306 Calculatieprogramma's. 81948 Internet voor inkoop en verkoop. 83675 Uitdiepen van de aanwezige software qua mogelijkheden. 84366 Tekenen en berekenen via computer. 85344 Meer gebruik van Internet voor inkoop en informatie/documentatie. 86675 Zie pag. 12. 87140 Wagenpark en werkbonnen digitaliseren. 88538 CADKOP. 94101 Integratie in servicepakket. 95886 Nog geen idee. 100480 CAD tekenen. 100688 Instalnet. 102015 Internetsite maken. 103238 Uitbreiding CAD Systemen. 103265 E-comerce. 103608 APK gebouwen. EPN gebouwen. 107695 NI programmales.


107695 T.v.s. laptop iva O.K - stad. 108457 Instalnet. 109744 Legionella. 110930 Calculeren. 112743 Ontwerpen installatie computer, berekenen computer. 114724 Automatische bestelling materialen. 115674 Automatisering servicebeheer. Vraag 16a: Welke producten, diensten en werkwijzen op het gebied van Hogere eisen aan de kwaliteit van het binnenklimaat bent u in 2003 gaan toepassen die u daarvoor nog niet heeft toegepast? 7070 Geen. 34197 Per vertrek regelbare temp. en luchthoeveelheid. 34683 Geen. 43364 WTW-install. Comfortkoeling. 48098 Per vertrek regelbare temp. / WTW. 52991 Geen i.v.m. afbouw bedrijf. 56646 Klimaatregeling: hete luchtverwarming i.c.m. koeling. 59661 Gebalanceerde ventilatie. 85344 Betonkernactivering in combinatie met warmtepomp en

warmte/koudeopslag. 86675 Geen. 95886 WTW-units. 101040 Simulatieprogramma's. 103238 Warmte - bodem - opslag - warmte pompen. 103685 Alleen onderhoud. Comfortkoeling zonder mechanische compressie. 109241 Koudetechniek. 109744 Confort, koeling. 110930 Airconditioning. Vraag 16a1: Hoe heeft u deze ontwikkelingen geïntegreerd in uw bedrijfsvoering? 34197 Ondersteuning door fabrikant en electr. techn. bureau. Het is nog niet

zo zeer geïntegreerd in de bedrijfsvoering, omdat het werkaanbod op dit gebied nog niet zo groot is.

43364 Interne cursus. 48098 Via beurs en vraag klanten, wettelijke eisen. 59661 Info leveranciers en fabrikanten. 95886 Korte uitleg personeel. 101040 Samen met adviesbureau. 109241 Ja. 109744 Samenwerken. Vraag 16a2: Welke problemen heeft u ondervonden bij het toepassen van deze ontwikkeling(en)? 34197 Geen. 48098 Weinig. 59661 Inregelen. 85344 Het meekrijgen van alle partijen o.a. bouwkundige aannemer vergde

veel overredingskracht. 101040 Verschil in berekeningen. 109241 Geen. 109744 Geen. Vraag 16a3: Hoe heeft u de voor de toepassing van deze ontwikkeling(en) noodzakelijke kennis vergaard? 34197 Zie bij 1 (fabrikant/leverancier). 43364 Info via fabrikanten. 48098 Cursus leverancier / Ondersteuning Helpdesk leverancier.


59661 Kennis was al aanwezig doordat een van de medewerkers (werkvoorbereider) service technicus gevolgd heeft.

85344 Veel kennis uit Duitsland gehaald, omdat daar betonkernactivering vaker voorkomt.

95886 Fabrikant. 101040 Samen met adviseur. 109241 Ja. 110930 Ondersteuning groothandel. Vraag 16a4: Welke functionarissen in uw bedrijf komen met deze ontwikkeling(en) in aanraking? 34197 Ondernemer zelf en monteur(s). 43364 Monteurs + werkvoorbereiders. 48098 Alle. 59661 Servicemonteurs en werkvoorbereiden. 85344 Projectleider / Montageleiders. 95886 Ieder‚‚n. 101040 Ontwerpers / Proj. leiders. 109241 1 monteur, 1 werkvoorbereider. 109744 Docenten werkvoorber. monteurs. 110930 Eigenaar + monteurs. Vraag 16b: Welke ontwikkeling(en) verwacht u de komende drie jaar (nog meer) te gaan toepassen? 622 Gebalanceerde ventilatie wordt uitbesteed aan derden. 7070 Weet ik niet. 9104 Geen. 10967 Warmtepompen, warmte kracht koppeling. 16070 Boiler, ??? 20570 Geen. 28321 Warmtepompen / koeling. 32921 Vloer koeling in combinatie met vloer verwarming. 43364 Warmtepompen. 49182 NTB. 59661 Men heeft samen met WTH een combinatieblok (waterzijdig) voor

verwarming en koeling ontwikkeld dat in april '04 op de markt komt. 84031 Koeling. 86675 Airconditioning. 87140 Reviserend onderhoud aan mech. ventilators. 87883 Wat de markt brengt en de klant vraagt. 94101 Gebalanceerde ventilatie. 107695 Hone Systems Honeywel gecombineerde systemen. 109241 KOMO instellen. 109744 Alwaar. Vraag 18a: Welke producten, diensten en werkwijzen op het gebied van Duurzaam installeren bent u in 2003 gaan toepassen die u daarvoor nog niet heeft toegepast? 6198 Wat de fabrikant maar aanbiedt. 10967 Waterbesparing. 11385 Wandverwarming. 25113 Warmtepompen. 25845 Zie 9. 32546 Kunststof dak, gasl. 40660 Zonneboilers. 43364 Vraag 2, 4. 44847 Kunststof gasleid. 48098 Warmtepompen. 49182 Warmtepompen + zonnecollectoren. 59661 LT opwekking d.m.v. HR ketel in comb. met radiatoren.


63406 Kunststof dakbedekkingsmateriaal. 72359 Kunststof dakbedekking. 73296 EPN. 85344 Betonkernactivering in combinatie met warmtepomp en

warmte/koudeopslag. 86675 Geen. 87140 Warmtepompen. 93923 DB project 5 woningen in Meer, Veldhoven. 94101 Kunststof dakbedekking. 95886 Kunststofleidingen, warmtepompen. 101040 Warmtepompen. 103238 Warmtepompen. Warmteopslag in Bodem/koeling. 110930 Kunststof voor waterleiding. 114724 Warmte pomp boiler, Stiebel electron. Vraag 18a1: Hoe heeft u deze ontwikkelingen geïntegreerd in uw bedrijfsvoering? 10967 Bestek. 25113 Via leverancier. 25845 Uitleg / productinformatie in scholing. 32546 Ja. 40660 Cursus voor zonneboilers gevolgd (info via fabrikant) monteur gaan

naar o.a. Atag. 43364 Interne cursus. 44847 Geen. 49182 Info verstrekken + info door leverancier + fabrikanten. 59661 Was al bekend met ontwikkeling via vakbladen. 63406 Ja. 72359 Ja. 73296 Opleiding / cursus. 87140 Gewoon gedaan. 93923 Communicatie tussen de fabrikanten van de diverse producten,

warmtepomp en zonneboiler. 94101 Via fabrikant/training. 95886 Cursussen, instructie fabrikant/groothandel voor personeel. 101040 Info via fabrikanten, fabrikantencursus. 103238 Ja. 114724 Scholing. Vraag 18a2: Welke problemen heeft u ondervonden bij het toepassen van deze ontwikkeling(en)? 622 Het overtuigen van de monteurs van specifieke eisen t.a.v. de toepassing. 10967 Goed opletten. 25113 Geen. 25845 Verbindings technieken lekkage (koppeling is aangepast). 32546 Geen. 40660 Geen problemen. 43364 Vraag 4: Montage, koppelingen met name garantie i.v.m. toepassing

div. merken. Lekkage. 44847 Cursus groothandel. 48098 Inregelen. 49182 Aankoop / co”rdinatie. 59661 Geen. 63406 Nee. 72359 Verlijmen. 73296 Geen. 85344 Het meekrijgen van alle partijen o.a. bouwkundige aannemer vergde

veel overredingskracht. 87140 Ja. 93923 Informatie van de diverse fabrikanten.


101040 Kennis van materialen. 103238 Teveel om op te noemen, gesl. syst. i.p.v. bronnen. 110930 Via leverancier. 114724 Geen. Vraag 18a3: Hoe heeft u de voor de toepassing van deze ontwikkeling(en) noodzakelijke kennis vergaard? 10967 Fabrikant. 25113 Scholing. 25845 Via vakbladen en fabrikant. 40660 Cursus voor zonneboilers gevolgd (info via fabrikant) monteur gaan

naar o.a. Atag. 43364 Info via fabrikanten. 44847 Alle monteurs. 48098 Help van leverancier / Vakliteratuur. 49182 Ja. 63406 Via leverancier. 72359 Via fabrikant (cursus). 73296 Opleiding / cursus. 85344 Veel kennis uit Duitsland gehaald, omdat daar betonkernactivering

vaker voorkomt. 87140 Rechtstreeks van de fabrikant. 93923 Zelf + monteurs. 94101 Via fabrikant training. 95886 Kunststofleidingen, warmtepompen. 101040 Adviesbureau + fabrikanten. 103238 Eigen ontwikk. 110930 Eigenaar + Monteurs. 114724 Via leverancier. Vraag 18a4: Welke functionarissen in uw bedrijf komen met deze ontwikkeling(en) in aanraking? 622 * Werkvoorbereiding. * Monteurs. 10967 Monteurs. 25113 Kader en monteurs. 25845 Iedereen. 32546 Alles. 40660 Eigenaar bedrijf + monteurs. 43364 Monteurs + werkvoorbereiders. 48098 Vakspecialist. 49182 Verkoop / WVB / Montage. 63406 Monteurs. 72359 Calculator / Uitvoerder / Monteur. 73296 Calculator / ontwerpen. 85344 Projectleider / Montageleiders. 87140 Service monteurs en techn. medew. 94101 I.M. W. 95886 Ieder. 101040 Proj. leiders + calculatie. 103238 * Directie. * Verkoop. * Prod. * Install. * Service * Onderhoud. 114724 Ontwerp en montage afdeling. Vraag 18b: Welke ontwikkeling(en) verwacht u de komende drie jaar (nog meer) te gaan toepassen? 622 Kunststofleidingsystemen, nu alleen toegepast voor CV en water in de

toekomst ook voor gas. 4932 Warmte kracht koppeling. 7070 LT stook systemen. 9104 Warmtepompen. 10967 Warmtepompen.


11800 Blokverwarming. 16070 NV. 20570 Warmtepomp. 25845 Koppeling met Domotica, APK voor installatie. 28321 Weer warmtepompen. 40660 Nieuwe CV toestellen o.a. brandstof al e.d. 43364 LT-systemen. 44847 Zonne-energie. 48098 Kunststof gas aansluitingen. 49182 NTB. 50217 Warmtepomp. 52542 Meer kunststof. 52991 Geen i.v.m. afbouw bedrijf. 63406 Warmtepompen. 64909 EPR adviezen uitbrengen. APK keuring woningen. 72359 Weet ik nog niet. 73296 Warmtekrachtkoppeling. 84366 Warmtepompen. 86274 Gas (kunststof). 86675 Kunststofleidingsyst. voor waterleidingen, warmtepompen, LT

warmteopw. d.m.v. zonneboiler en warmtepomp, LT afgifte d.m.v. wandverw.

87140 Alles met CT. 87291 Zonneboilers WTBR. 87883 Wat de markt brengt en de klant vraagt. 88538 Warmtepompen. 93923 Aardwarmte met warmtepomp. 94101 Meer kunststof leidingsystemen. 95886 PE gebruik / Kunststof dakbed. 100480 Warmtepompen, wandverwarming. 101040 ? 103238 Luchtwassing. 103265 Warmte/kracht koppeling. 104348 Aanschaf lasapparatuur. 107695 Lange termijn opslag energie. NPDB nastroom. Warmtepompen. 108457 Warmtepompen. 112743 Zonneboilers. 114724 Warmtepompen. 115157 Warmtepompen. 115674 Warmtepomptechniek. Vraag 20a: Welke producten, diensten en werkwijzen op het gebied van Installatie uitvoering en systeemkeuze bent u in 2003 gaan toepassen die u daarvoor nog niet heeft toegepast? 7070 Geen. 20570 Perskoppelinge kunststof gasleidingsysteem. 45064 Cascooplevering badkamer. 48098 Niets. 63406 Electronisch geregelde ventilatoren. 86675 Geen. 94101 I.v.m. legionalla. 100480 AVT spoelsyst. Vraag 20a1: Hoe heeft u deze ontwikkelingen geïntegreerd in uw bedrijfsvoering? 6198 Nacalculatie. 20570 Instructie werknemers. 45064 Goede afspraken met klanten. 63406 Ja. 94101 Aanpassen ontwerp. 100480 M.b.v. fabrikant.


Vraag 20a2: Welke problemen heeft u ondervonden bij het toepassen van deze ontwikkeling(en)? 20570 Eisen. 63406 Nee. 94101 Goede oplossing in bestaande situatie. 100480 Foute levering sproeikoppen. Vraag 20a3: Hoe heeft u de voor de toepassing van deze ontwikkeling(en) noodzakelijke kennis vergaard? 20570 Ja via leverancier. 45064 Nee. 94101 Cursus legionella Kenteq. 100480 Via fabrikant. Vraag 20a4: Welke functionarissen in uw bedrijf komen met deze ontwikkeling(en) in aanraking? 20570 Monteurs. 45064 Alle medewerkers. 63406 Monteurs. 94101 I.M. W. / SEM 1. 100480 ST. Vraag 20b: Welke ontwikkeling(en) verwacht u de komende drie jaar (nog meer) te gaan toepassen? 7439 Lid 1. 11800 Kunststof leidingsystemen voor gasaansluitingen. 16070 Electr. ventilatie, CDE. 25113 Geen. 25845 Koppeling met Domotica, APK voor installatie. 28321 Hydraulische. 34197 Domotica. Hierbij i.s.m. electrotechn. install. bureau. 40660 Meer luxe sanitair (stoomkabines systeembaden e.d.). 48098 Evt. Domotica. 52991 Geen i.v.m. afbouw bedrijf. 64843 Dometica, faalkosten. 73296 Taalkosten. 83675 Eventueel Domotica. 86675 Domotica. 87883 Wat de markt brengt en de klant vraagt. 100480 Hydr. schakelingen. 101040 Domotica. 102015 Hydraulische schakelingen. 103265 Verbindingstechnieken. 112743 Domotica. Onderwerpen die van belang zijn voor de bedrijfstak in de toekomst: 2950 E.e.a. niet van toepassing, bedrijf ‚‚n medewerker en weinig ruimte

voor opleiding en/of leerling. 6198 APK Keurmeester -> i.o.m. Kenteq. 9104 Kwaliteit onderwijs, uitvoering ROC. 9515 Meer stagiaires op middelbaar niveau. 11800 Elektrotechniek binnen opleiding VM en Sem.V. 25113 APK en certificering. 25845 Betere samenwerking tussen overheid / bedrijven /

opleidingsinstituten. 28321 Op voorschriften in kunnen spelen.


44847 APK gas - water elektra. 45064 i Leerlingwerving / promotie install. vak. 48098 Afname jeugdige belangstelling vakgebied. 49182 Betere communicatie tussen opleidingsinstituut en ondernemers. 52965 Dat directeuren van VOF ook in aanmerking komen voor SCHOLINGS-

VERLOFDAGEN. 64909 1 opleidingsco”rdina b.v. voor alle opleiding en partijen. Dat niet

iedereen bij het bedrijf komt zoals voorheen. Dus alleen de o.a. van kenteq die de complete lln. begeleiding doet.

74146 Bedrijf te klein om in opl. te investeren. 77807 Voldoende aanwas. Imago bedrijfstak moet hoger. 79177 Duurzame energie (ontwikkeling). 80737 Opleiden via BBL met een echte leraar die les GEEFT. 81948 Innovatie onderwerpen, verdiepen t.w., waarom duurzame energie,

uitleg over duurzaamheid. 83675 Geen mening over. 87140 Nog meer aandacht voor opleidingen en begeleiding. 88538 Meten op de bouw/afwerk bouw: * Warmtepompen. * Nieuwe

technieken. * Nu leverancier, waarom niet ge‹ntegreerd in lesprog's. 100480 Wettelijke regelgeving, regenwaterafvoer infiltratie op eigen perceel ->

informatie, duidelijkheid, evt. scholing / cursus. 100688 Meer aandacht voor rechten en plichten, normen en waarden en

mentaliteit. 103238 Gemis (tekort) aan opleidingen voor gespecialiseerde ventilatie/koeling

technieken. 103608 Verwerven van leerlingen. 103685 * Te weinig aanbod regeltechnische opleidingen. * Opfriscursus voor

Service technicus. 107695 Aansluiten op praktijk bijv. controle mogelijkheden etc.

praktijkgerichte opl. 108461 Koppeling theorie / praktijk. 109744 Instroom MW aanwas modems, staat er al bij BAI's onderwijs op

VMBO 1 en 2, voorlichting techn. beroepen.

2.2.2 Vakgebied Elektrotechniek Vraag 13a: Welke producten, werkwijzen of diensten op het gebied van Elektro Installatietechniek bent u in 2003 gaan toepassen die u daarvoor nog niet heeft toegepast? 1220 Brandpreventie, 3140 inspectie, legionella. 3190 Certificering. 4289 Neen. 4872 NEN 3140 keuring. 4961 KOMO Instal artificiering. 6022 Domotica. 6755 Funk management (op afstand besturing). 8553 Domotica (EIB). 9970 Voorbedraden flex. 12028 Certificering VCA / BRL 6001. 13940 Nee. 16009 Nee. 16921 ASI - profibus toepassingen, VCA certificering. 19722 Reparatie op companent niveau. 21291 Ontruimingsinstallaties. 22644 Domotica. Komt sporadisch voor, (nog) niet structureel ge‹ntegreerd. 24712 Domotica. 25092 Beveiliging. 25256 Camerabesturing op IP-basis. 25952 Nee. 26538 Mee ontwikkeld aan nieuwe armatuur sportveld verlichting.


29503 Gelijk gebleven. 31578 Geen. 32253 Dupline. 32272 LED verlichting. 36459 Beveiliging tegen inbraak. Domotica. 40257 N.v.t. -> Sociale woningbouw. 43099 Toepassing PLC - systemen. 43708 Geen. 45128 Beheer installaties. 47427 Woning 'automatisering' (domotica) in zorgwoningen. 48065 CAT 5 bekabeling en aansluiting. 48728 Nee. 50147 Airco. 53890 Service contracten. 58398 Certificering. 59087 Zonneenergie. 59089 * Data netwerken. * Functiebehoud bekabeling (brandmeld

installaties). 60240 Zonneenergie. 62526 Domotica. 70731 Domotica. 72292 Geen. 73842 Geen vernieuwingen. 75676 Domotica. 75787 Niets. 77509 Niets. 80455 Brandmeldinstallaties. 80673 Geen. 80963 Domotica - Gira draadloos Bus systeem. 84108 Databekabeling. 86033 Particulieren werk en woningbouwinstallaties. 88211 Toegangscode. 88249 Geen nieuwe toepassingen. 88598 Brandbeveiliging. 88860 Geen. 91297 Geen. 91416 E.I.B. 92610 Geen. 93763 Brandmeldinstallaties. 95644 Geen. 100575 Geen. 101243 Onderhoudsdienst. Storingsdienst. 102440 Geen. 102460 Kiss system. 103395 Nee. 104016 Domotica. 104226 Het bedrijf is een traditioneel panelenbouwbedrijf en de techniek

daaromtrent wijzigt nauwelijks. 104685 EIB bassyst. 104831 Beveiligingsinstallaties. 104844 Geen. 106889 Assemblage (kabelbomen). 107356 Geen wijzigingen. 111793 Geen. 113254 Verlichting. 113259 Geen. 113287 Automatisering Autocad e.d. 113803 N.v.t. het betreft een nieuw bedrijf. Vraag 13a1: Hoe heeft u deze ontwikkeling)en) geïntegreerd in uw bedrijfsvoering? 1220 Dat loopt gewoon.


3190 Door middel van Toolbox. 4872 Keuringen van eigen installaties deden we al. 4961 Handback. 6022 D.m.v. voorlichting fabrikant. 8553 Ondersteuning door fabrikant. 9970 Instructie. 12028 Bedrijfsprofiel opgesteld. 16921 Bedrijfsopleiding + interne opleidingen voor beide. 19722 Aanschaf van speciaal gereedschap. 21291 M.b.v. lokale overheid en de NEN 2575. 22644 Domotica. Komt sporadisch voor, (nog) niet structureel ge‹ntegreerd. 24712 * 2 Specialisten opgeleid. * Opgenomen in het adviestraject. 25092 Via cursus + interesse. 25256 Tijdens werkoverleg. 36459 Cursus leveranciers gevolgd. 45128 Beheersconcept opgesteld + specialist in dienst genomen. 47427 'Meegelift' met conventioneel installatiewerk. 48065 Als normale uitbreiding van de werkzaamheden meegenomen. 53890 Nee. 58398 Opleiding eigen personeel. 59087 Ja. 59089 Een monteur opgeleid. 60240 Toepassen in een installatie. 70731 Cursus. 75676 Domotica dealer. 80963 Project opgepakt en in de praktijk geleerd. 84108 Wordt meegenomen in projecten. 86033 * Monteur voor reserveren. * Magazijnruimte vrijmaken en inrichten. 88211 Leveranciers. 91416 Ja. 93763 Interne opleiding. 93763 Ja. 101243 Als dienst aangeboden. 102460 Ja. 104016 Zelfstudie. 104685 Verdiept in de materie op verzoek klant. 106889 Aanpassing interne organisatie. 107356 Nee. 113254 Leverancier / brochures. 113287 Door eigen research. Vraag 13a2: Welke problemen heeft u ondervonden bij het toepassen van deze ontwikkeling(en)? 1220 Nee. 3190 Registratie van monteurs. 4872 Niet duidelijke richtlijnen vanuit normen. 4961 Geen. 6022 Veelzijdigheid van mogelijkheden. 8553 Geen. 12028 Zware eisen. 16921 Profibus ASI, in bedrijfsstellingen overschrijding t.g.v. nieuwe

technieken. 19722 Investering. 21291 Gebrek aan eenheid. 22644 Kennis opdoen - aanvangsproblemen. 24712 Eenduidigheid van informatie -> match vraag en aanbod. 25092 Tijd. 25256 Veel uitzoekwerk. 32253 Software begeleiding. 32272 Hoog uitvalspercentage. 36459 Produkt werkte niet goed voor de Domotica toepassing. 45128 Tijdsdruk.


47427 Gebrek aan ervaring, kennis en kunde. 48065 Geen. 50147 Erkenning STEK. 53890 Geen. 58398 Grote administratieve afhandeling. 59087 Nee. 59089 Vinden van de juiste produkten en leveranciers. Nieuwe

montagetechnieken. 60240 Geen. 62526 Geen problemen. 75676 Aanloop problemen. 80963 Geen. 84108 Geen. 86033 Geen. 88211 Geen. 88598 Problemen met de Norm, onduidelijk eisen per ruimte. 91416 Kennis / opleidingen. 93763 Geen. 93763 Geen. 102460 Investering heeft zichzelf niet terug verdiend. 104016 Ingewikkelde materie voor de klant. 104435 Geen. 104685 Geen. 113254 Geen bijzonderheden. 113287 Nee. Vraag 13a3: Hoe heeft u de voor de toepassing van deze ontwikkeling(en) noodzakelijke kennis vergaard? 1220 Cursussen. 3190 Zelfkennis. 4872 Uit normen en gekeken naar de concurrentie. 4961 Zelfwerkzaamheid. 6022 Fabrikant. 8553 Zelfstudie. 12028 Volgen van cursussen. 16921 Profibus, leverancierscursussen (Siemens), VCA adviesbureau. 19722 Via importeur maar vooral zelf leerzaamheid LISM. 21291 Via leverancier en zelfstandig studie. 22644 Instructie - opleiding leverancier. 24712 * Cursus gevolgd. * Fabrikantentraining. 25092 Tijd. 25256 Via de leverancier (cursus). 26538 Kennis was aanwezig. 32253 Zelf uitzoeken. 32272 Unets VNI + leveranciers. 36459 Cursus van leveranciers gevolgd. 45128 Cursussen + lezingen. 47427 * Leverancier (cursussen). * Zelfstudie. 48065 Info via leverancier. 50147 Bellen. 53890 Al aanwezig. 58398 Via de certificering instantie. 59087 Documentatie. 59089 Via opdrachtgevers / kennisuitwisseling. 60240 Nog niet. 62526 Via informatie van leveranciers. 70731 Cursus. 75676 Cursic Holec. 80455 Gespecialiseerde cursussen onder toezicht NCP. 80963 Introductie cursus. 84108 Cursussen via scholingsfonds. 86033 Was reeds aanwezig.


88211 Leverancier. Gebruiksaanwijzing. 88598 Norm aangeschaft (NEN2575). 91416 Via samenwerking met collega. 93763 Intern en via leverancier. 93763 Via NCP en leverancier. 102460 Samen ontwikkeld met fabricant. 104016 Zelfstudie. 104685 Via leverancier. 104831 Cursus leverancier. 107356 Nee. 113254 Via leverancier. 113287 Middels HBO stagiaire. Vraag 13a4: Welke functionarissen komen met deze ontwikkeling(en) in aanraking? 1220 Monteurs. 3190 Elke werknemer. 4872 Uitvoerder / monteur. 4872 Werkvoorbereider / monteur. 6022 Monteur - Werkvoorbereiding. 8553 Projectleider. 9970 Monteur. 12028 Werkvoorbereiders en directie. 16921 Projectleiders + uitvoerenden. 19722 Alle technieken. 21291 Engineering en Ontwerp. 22644 Monteurs - eerste monteurs. 24712 * Monteur. * Projectleiders. * Calculator/tekenaar. * Directeur. 25092 Ontwerp. Uitvoering. 25256 Eerste monteurs. 26538 Van ontwerpen tot uitvoeren. 32253 Ontwikkeling (technicus). 32272 Comm. dir. 36459 De monteurs. 45128 Iedereen. 47427 * Specialist. * Vakfunctionaris. 48065 Alle monteurs en leiding. 50147 Iedereen. 53890 Service monteurs. 58398 Groep voor beveiliging. 59087 3. 59089 Directie. Projectleider. Monteurs. 60240 Leiding bedrijf, monteur. 70731 WVB + hoofdmonteur. 75676 Dhr. Meerveld. 80455 Bedrijfsleider en 1e monteurs. 80963 Alle monteurs. 84108 Allemaal. 86033 * Indirekt personeel. * Monteur. 88211 Allen. 88598 Technisch directeur en monteurs buitendienst. 91416 Niveau 4 techn. 93763 Eigenaar. 93763 Eigenaar. 101243 Projectleider en monteurs. Werkvoorbereider. 102460 Directie - projectleiding uitvoering. 104016 Directeur/eigenaar. 104226 Alleen de eigenaar-directeur. 104685 Iedereen binnen het bedrijf. 104831 Alleen. 113254 Werkvoorbereider / Projectleider. 113287 Mijzelf en Engineer.


Vraag 13b: Welke ontwikkelingen verwacht u de komende jaren (nog meer) te gaan toepassen? 3190 Brandmeldinstallatie. 4289 Meer Domotica / Bussystemen. 4872 Koeltechniek en APK keuringen woningen. 6755 Domotica. 8553 Domotica in luxe woningen. 10216 Inspectie van installaties. 10901 Onderhoud brandmeldinstallaties. 13940 Nee, nwe NEN1010. 15567 Geen. Het bedrijf houdt zich bezig met consumenten electronica +

witgoed. 16009 Verschuiving van woningbouw naar utiliteit. 16921 Verdergaande automatisering, middels div. systemen. 18992 Nog meer maatwerk dan nu al het geval. 19722 Ontwikkeling digitale techniek volgen. Meer ontwikkeling op logistiek

(binnen 1 jaar geld terug). 21291 Beheer op afstand van beveiligingsinstallaties. Woningkeuring. 22644 Beveiligingstechniek. Datanetwerken. Zonne-energie. 24712 * Gebouwbeheersystemen. * Integratie van systemen b.v. koppelen

van de beveiligingsinstall. * Flexibele montagesystemen. 25092 Inspectie. 25256 Niet bekend. 25792 Afhankelijk van markt / techniek. 25952 Meer gaan uitbesteden: vnl. kastenbouw. 26538 Scheepsbesturingen. 27054 Keuringen NEN3140 / APK. 29503 Service onderhoud. 31578 Domotica / Automatisering. 32253 Waterbeheer. 32272 Alles met LED's. 36459 Bussysteem. 39084 Een weg vinden in regelgeving. 42697 Geen verwachtingen NVE voorschriften. 43708 Niet bekend - wel bijscholing. 44359 Bussystemen / ION techniek. 45128 Beheer + inspectie. 45128 Beheer + inspectie. 47360 Inspectie. 47427 Intensivering van diverse domotica toepassingen. 48728 Nee. 50147 Brandbeveiliging. 53890 PC + PLC software 'beheer op afstand'. 58398 Service en onderhoud. 59087 Nog geen idee. 59089 Verbreden van het werkpakket. 60240 Draadloos. 62266 Evt. inspectie NEN3140 - EN50150. 62526 APK keuring woningen. 66322 Meegaan met de huidige ontwikkelingen m.b.t. besturings techniek. 66869 Geen. 69234 APK-keuring voor woningen. 72292 EIB / Domotica. 73842 Geen uitbreiding. 74398 Toename instabus installaties. 74493 Montagewerkzaamheden 3KV en 10 KV. 74955 Certificering. 77509 Meer gespecialiseerde servicedienst optuigen. 80610 Certificering VCA, BRL6001. 80673 Pneumatiek. 80963 Wij gaan niets uit de weg.


84108 Beveiliging. 84134 Verbreding naar installatietechniek. 84410 Storing & Onderhoud op afstand (ICT). 86033 * Komoinstal. certificering. * Gereedschaps- + apparaatkeuringen. *

APK Keuringen. 87007 Uitbreiding op het gebied van bus-toepassing (profibus-ethernet etc.). 87319 Indien van toepassing. 87964 Meer 'klik'toepassingen. Ofwel snelmontage, waarbij de factor

arbeidsloon sterk terugdringt. 88211 Verkoop van producten middels internet. Toeleggen op

toegangscontrole en hekwerk automatisering. 88598 Onbekend. 88688 Domotica. 88860 Geen. 91297 Geen. 91416 Geen nieuwe E-ontw. 92610 Domotica / Energiebeheer / Onderhoud en inspectie. 93397 Speciale SMD-BGA soldeertechniek. 93763 Certificering brandmeldinstallatie. 94039 Geen. 95334 Inspectie, ICT. 95644 Geen. 102440 Geen. 102460 Uitbreiding service onderhoud / renovatie / beveiliging Nen keuring. 103395 Verandering NEN 1010 en daaruit voortvloeiende veranderingen. 104016 Internet-data-beveiliging. 104226 Neen. 104435 Certificering (BLR). 104685 Geen concreet beeld. 104831 EIB-bus industri‰le automatisering. 105147 Keuren van installatie, APK voor woningen. 106101 Brandmeldinginstallatie's. 106859 Industr. automaat serv. 106889 Geen zicht op. 107356 Onbekend. 109313 Onderhoud. 110888 Domotica. 111875 * Energie besparingen. * Zonne-energie en alle aangrenzende zaken. 113254 Uitbreiding verlichting. 113259 Toepassen van andere verbindingstechnieken. 113287 Uitbouwen systeem voor productsoorten. 113803 Domotica. Draadloze besturingen. 103395 Via avondschool ANSI en eventueel EMSi / TSI. Vraag 14a: Welke producten, werkwijzen of diensten op het gebied van Beveiliging, Handhaving en Beheer bent u in 2003 gaan toepassen die u daarvoor nog niet heeft toegepast? 1220 Brandbeveiliging en preventie, zie vraag 13. 4872 Powercheck. 6755 Geen, niet actief in deze sector. 8553 Geavanceerde CCTV installaties. 9970 Brandbeveiliging en preventie. 18992 Camera bewaking. 19518 Geen. 21291 Ontruimingsinstallaties. 22647 Brandmelding. 24712 Programmeerbare digitale systemen. 25092 Brandmelding. Inbraakbeweiliging. 26538 Certifivering brandbeveiligings inst. aanleg. 31578 Geen. 32272 Geen. 45128 Beheer installaties.


47427 Woning 'automatisering' (domotica) in zorgwoningen. 50147 Brandbeveiliging. 58398 Cameratoezicht / Brandbeveiliging / Beheer op afstand. 66869 Brandmelders. 68992 Brandbeveiliging. 70878 NEN 3140 keuringen. 72292 Geen. 73842 Geen nieuwe toepassingen. 74507 Nee. 75787 Niets. 76669 Nee. 80963 Beveiliging i.s.m. collega's. 84108 Toepassen techniek. 86373 Camera-beveiliging. 87319 Camera toezicht. 88211 Niets. 88294 Inbraak-brandbeveiliging-telefonie-toegangscontrole-

camerasystemen. 88688 Harddiskrecorder. 88860 Geen. 91297 Geen. 93763 Toegangscontrole. 95644 Geen. 100575 Beveiliging / Inbraaksignalering, toegangscontrole. 102187 Volgsysteem van auto's via GPS. 102440 Cameratoezicht. 102460 NCP gecertificeerde brandmeldinstallatie's. 103395 Geen nieuwe diensten wel algehele aanpassing aan verandering

product. 104016 Brandbeveiliging. 104435 Cameratoezicht. 104685 Camera toezicht, harddisk recorders. 106101 Brandbeveiliging. 110170 Brandbeveiliging. Vraag 14a1: Hoe heeft u deze ontwikkeling)en) geïntegreerd in uw bedrijfsvoering? 4872 Nog niet. 8553 Commercieel integreren. 9970 Bezig met NCP eik. 18992 D.m.v. eigen testopstelling. 21291 M.b.v. lokale overheid en de NEN 2575. 24712 Via geleidelijke groei. 25092 Via cursus + Interesse. 26538 Onder gebracht bij aanpalande disciplines na scholing. 45128 Beheersconcept opgesteld + specialist in dienst genomen. 47427 'Meegelift' met conventioneel installatiewerk. 58398 Opleiding. 66869 Nog niet, incidenteel. 68992 Nog niet. 70878 Via opleidingen. 86373 Door ons te laten bijstaan door een gespecialiseerd bedrijf. 87319 Cursus MBV. 88294 Mensen scholen en marktonderzoek. Cursussen bij leveranciers. 88688 In product aanbod. 95334 Opleiding. 95334 Brandmelding, draadloos ICT, draadloos beveiligen. 100575 Medewerker aangesteld. 102440 Meenemen van offertetraject tot uitvoering. 102460 Scholing. 104016 Overleg brandweer, zelfstudie, leverancier. 104435 Ja.


104685 Via leverancier kennis opgedaan en experimenteren. 106101 Scholing / praktijk. 110170 Cursus/training persoons- + bedrijfscertifisering Vraag 14a2: Welke problemen heeft u ondervonden bij het toepassen van deze ontwikkeling(en)? 8553 Netwerkproblemen. 9970 Geen problemen. 18992 Internet kennis. 21291 Gebrek aan eenheid. 22647 NCP erkenningsregeling. 24712 Bij het koppelen van systemen komen problemen voor. 25092 Tijd. 45128 Tijdsdruk. 47427 Gebrek aan ervaring, kennis en kunde. 58398 De eisen die worden gesteld. 66869 Systeem leren kennen. 68992 Normen. 70878 NCP medewerking. 86373 Weinig. 87319 Geen. 100575 Wetgeving / Certificering. 102187 1 werknemer op cursus gestuurd voor certificering van het bedrijf. 102440 Financieel - erg duur omdat het vrij nieuw is. 102460 Regionale regelgeving. 104685 Heel veel materiaal beschikbaar, juiste prijs / kwaliteit bepalen met de

klant. 106101 Praktische ervaring. 110170 Nee. Vraag 14a3: Hoe heeft u de voor de toepassing van deze ontwikkeling(en) noodzakelijke kennis vergaard? 4872 Cursus Uncto-uni. 8553 Basiskennis. 9970 Via cursussen. 18992 Zelf uitzoeken. 21291 Via leverancier en zelfstandig studie. 22647 Studie. 24712 Via: Leverancier, Internet, Wetgeving. 25092 Tijd. 26538 NCP. 45128 Cursussen + lezingen. 47427 * Leverancier (cursussen). * Zelfstudie. 50147 Beetje bij beetje. 58398 Cursus. 66869 Cursus van beveiligingsbedrijf. 68992 Cursus Kenteq/Copla Brand. 70878 Via opleidingen. 86373 Goede samenwerking met gespec. bedrijf. 87319 Cursussen. 88294 Weinig. 88294 Cursussen en opleidingen bij NIBRA + NCP (examens). 88688 Nee. 88688 Geen. 100575 Cursussen via fonds (MBV) en leveranciers. 102187 Cursussen via importeurs. 102440 Via leverancier. 102460 Scholing. 104016 Zelfstudie-leverancier. 104435 Ja, producttraining via fabrikant. 104685 Zie 1.


106101 Opleiding. 110170 Cursus/traning. Vraag 14a4: Welke functionarissen komen met deze ontwikkeling(en) in aanraking? 8553 Projectleider / Hoofd bedrijfsbureau. 9970 Projectleiders. 18992 Zelf. 21291 Engineering en Ontwerp. 22647 Specialist, vakfunctionaris. 24712 * Monteur. * Projectleiders. * Calculator/tekenaar. * Directeur. 25092 Ontwerp. Uitvoering. 26538 Uitvoerend Pers. 45128 Iedereen. 47427 * Specialist. * Vakfunctionaris. 50147 Allen. 58398 Beveiligingspersoneel. 62526 Een specialist. 66869 Hijzelf, eigenaar. 68992 Beveiligingsmonteur. 70878 Inspekteurs, monteur, bedrijfsleiding. 86373 Specialist, vakfunctionaris, bas. ber. beoefenaar. 87319 Nivo 3 en Nivo 4. 88294 Allen. 88688 Monteurs. 95334 Specialisten. 100575 Allemaal. 102187 2 medewerkers niveau 3. 102440 Werkvoorbereiding. 102460 Uitvoering. 104016 Dir./eigenaar. 104435 Alle. 106101 Allemaal. 110170 Monteurs/verkoop. Vraag 14b: Welke ontwikkelingen verwacht u de komende jaren (nog meer) te gaan toepassen? 892 Geen idee. 4289 In de Horeca wordt het meer. 4961 Beheer op afstand. 6755 Geen. 8553 Uitbreiding brand. 10901 APK/Powercheck + camera's en alarm via IP-netwerk koppelen. 15567 Geen. Het bedrijf houdt zich bezig met consumenten electronica +

witgoed. 18992 Camera bewaking. 19518 Brandbeveiliginbg, draadloze beveiliging. 21291 Beheer op afstand van beveiligingsinstallaties. Woningkeuring. 22644 Beveiligingstechniek. Datanetwerken. Zonne-energie. 22647 Cameratoezicht, inspectie en beheer. 24712 Noodverlichting + Beveiliging. 25092 Uitbreiding op dit gebied + onderhoud. 25792 Afhankelijk van markt / techniek. 26538 Beheer op afstand. 27054 Cameratoezicht. 31578 Geen verdere. 47360 Brandbeveiliging. 47427 Intensivering van diverse domotica toepassingen. 58398 Draadloze installatie / Het op peil houden van de kennis. 62266 Het ontwerpen en gecertificeerd aanleggen van brandmeldinstallatie's.


66869 Bussytermen. 68992 Ontruiming / Brandbeveiliging. 72292 Cameratoezicht. Beheer op afstand. 73842 APK. 74507 Nee. 80378 Brandbeveiliging. Inspectie. APK/Powercheck. 80610 Brandmeld installatie bedrijf EVK. 84134 Nog onbekend. 84410 VCA certificaat. 84818 Wellicht met brandmelding. 86033 APK keuringen. 86795 APK + powercheck. 87007 Softwaretoepassing op afstand meer service en up-daten. 87319 Beheer installaties. 88294 Meer draadloos. 88860 Geen. 90982 Uitbreiding in toegangscontrole en CCTV. 91297 Meer brandbeveiliging en preventie. 93763 Inspectie- en beheer. 95334 Draadloos. 95644 Geen. 100575 Verdere groei. 102187 Dataverkeer via mobiele telefonie. 102440 Hekwerkbeveiliging. 102460 Verdere groei. 104016 APK voor woningen. 104086 Gebouwbeheersystemen. 104435 Beheer op afstand. 104685 Camera's / Protocol / Internet. 104831 Camera toezicht. 106889 Geen zicht op. 109313 Inspectie. 110170 Camera's over netwerken. Camera's over adsl. 110888 VCA. 111875 Op dit moment niet bekend. 113803 Certificering Komo Install. Vraag 15a: Welke producten, werkwijzen of diensten op het gebied van Meet- en Regeltechniek en Besturingstechnologie bent u in 2003 gaan toepassen die u daarvoor nog niet heeft toegepast? 892 Nee. 6022 PLC. 6755 Afstellingen productie (industrie) machines. 21291 Geleuidsmeters. 22647 PLC-besturing. 24712 Visualisatie. Service op afstand. 25092 Nee. 25952 Nee. 29503 Gelijk gebleven. 31578 Geen. 32272 Geen. 45128 Scada mes. 53890 Inregelapparatuur / testapparetuur. 66869 Geen. 70878 PLC en besturingstechnologie ontwikkeling gaat altijd door. 72292 Geen. 73842 Geen wijziging. 74955 PLC of besturingstechnologie. 77509 Software schrijven op gebied van Microprocessortechniek (C++,

Delphi). 80673 Geen. 80963 We gaan niets uit de weg!!! Zie 13a.


87007 FAIL-SAFE PLC's. 88211 Hetwerkautomatisering. 88860 Geen. 93763 Siemens PLC 7 + OP + Bus. 95644 Industri‰le electronica / Reparatie PLC's. 100575 Geen. 101243 Onderhoudsdienst. Storingsdienst. 102440 Geen. 104435 Bussystemen. 111875 Dit vakgebied is niet relevant. 113254 Domotica. Vraag 15a1: Hoe heeft u deze ontwikkeling(en) geïntegreerd in uw bedrijfsvoering? 1220 Het volgen van nieuwe ontwikkelingen. 6022 Fabrikant. 6755 Geen. 21291 Leverancier en Norm. 24712 Al doende leert men. 45128 Opleiden + instructie. 53890 Service medewerkers extra apparatuur. 70878 Cursus. 74955 Ja. 77509 Ja. 87007 Als bij normale PLC's. 88211 Leverancier. 93763 Ja. 95644 Steeds vaker toepassen, de boer op gaan. 101243 Als dienst aangeboden. 104435 Zelfstudie & kijken bij collega installateur. 113254 D.m.v. uitbesteding (specialist). Vraag 15a2: Welke problemen heeft u ondervonden bij het toepassen van deze ontwikkeling(en)? 53890 Ondersteuning v.d. leverancier. 70878 Te veel tijd voor opleiding 77509 Geen. 87007 Nog geen. 88211 Geen. 93763 Geen. 95644 Kennis, informatie. 104435 Geen. Vraag 15a3: Hoe heeft u de voor de toepassing van deze ontwikkeling(en) noodzakelijke kennis vergaard? 6022 Fabrikant. 21291 Leverancier. 22647 Zelfstudie. 24712 Markt. 53890 Opleiding bij leverancier. 70878 Cursus. 74955 Nieuw personeel. 77509 Software programmeur in dienst genomen. 87007 Vakspecialisten uitgenodigd en beursen bezocht. 88211 Leverancier. 93763 Via leverancier. 95644 Interner, boeken. 104435 Bussystemen.


Vraag 15a4: Welke functionarissen komen met deze ontwikkeling(en) in aanraking? 6022 Projectleiders. 21291 Engineering en Ontwerp. 22647 Vakfunctionaris. 24712 Engineers. Commerci‰le mensen. 45128 Specialisten ind. aut. + onderh. mont. 70878 Programmeur + tekenaar + bedrijfsleiding. 74955 Specialist. 77509 Hoofd Projectbureau + Directie. 87007 Engineering + software. 88211 Allen. 93763 Eigenaar. 95644 Eigenaar, eenmansbedrijf. 101243 Projectleider en monteurs. Werkvoorbereider. 104435 Alle. 113254 Werkvoorbereider / Projectleider. Vraag 15b: Welke ontwikkelingen verwacht u de komende jaren (nog meer) te gaan toepassen? 892 Geen idee. 4289 Niet zo veel veranderingen. 4872 Geen. 4961 Busststemen en protocollen. 6755 G‚‚n, door laag investeringniveau op dit moment. 10901 Bussystemen van niet gebruikelijk merk. 12028 Bussystemen / protocollen. 15567 Geen. Het bedrijf houdt zich bezig met consumenten electronica +

witgoed. 22644 Beveiligingstechniek. Datanetwerken. Zonne-energie. 24712 Centrale beheers oplossingen. 25092 P.L.C. techniek. Kastenbouw. 25952 Groei in bussystemen/protocollen. 26538 Afh. voortgang. 29503 Scada systemen. 31578 Geen. 32253 Telemetrie. 44359 Verschuiving van klimaattechniek naar ind. besturingstechniek. 45128 Meer hoogwaardige ind. aut. 62266 Geen. 66322 Bij blijven in ontwikkelingen. 66869 Geen. 69234 Meer onderhouds contracten verkopen. 70878 Marktgericht. 72292 Geen. 74955 PLC of besturingstechnologie. 76669 TCP IP. 77509 Uitbreiden van software oplossingen op gebied van machinebesturingen. 80673 Meer bussystemen. 84410 Zie 13B!! Overgenomen. 86795 Geen. 88860 Geen. 92278 Fieldbus (bussystemen). 93736 Verwacht wel nieuwe producten PIODE laser. 93763 Afhankelijk van opdracht. 95644 Input / Output hardware. 102440 Geen. 104435 Geen. 104831 EIB, PLC. 106101 Domotica.


106859 SCADA systeem. 109313 PLC besturingstechnologie. 110888 Domotica. 113259 Koppeling naam ethernet, door melding van storingen via Internet. 113803 Bustechnologie. Vraag 16a: Welke producten, werkwijzen of diensten op het gebied van ICT, Telematica en automatisering bent u in 2003 gaan toepassen die u daarvoor nog niet heeft toegepast? 4961 * Breedband internet. * Draadloos netwerk. 6022 Vergrijzing / Zorg / Domotica. 6755 Geen. 15567 Audio + video draadloos. 16921 Glasvezel / glasfiber. 18992 Domotica toepassingen. 25092 Nee. 25952 Nee. 26538 Ligt bij een zusterbedrijf. 31578 Geen. 32272 Geen. 45128 Draadloze verbindingen. 47427 Woning ' automatisering' (domotica) in zorgwoningen. 60240 Geen nieuwe ontwikkeling. 62266 Vergrijzing / zorg / domotica. 66869 Geen. 68992 Draadloze netwerkverbindingen. ADSL Netwerken. 70878 Laserverbindingen draadloos, oproepsystemen zorg. 72292 Geen. 74507 Nee. 75676 ISON 2002. 76669 Voice over IP. 77509 Software schrijven op gebied van Microprocessortechniek (C++,

Delphi). 80963 Alleen installatie netwerken, databekabeling - overige i.s.m. 84108 Datanetwerken. 86374 UMTS + GPRS. 87964 IP technologie. 88211 Bekabeling van computer netwerken. 88294 Geen. 88860 Geen. 91416 Domotica uitgebouwd. 92610 CAD 7 installaties. 93763 Ja. 93763 Cat 6 en Cat 7. 95334 Draadloos ICT. 95644 Programmeren / Software. 100575 Domotica gericht op * CAI, * TEI, * ICT. 102187 * Blue Tooth. * Internet via mobiele telefonie. * I-mode. 102440 Draadloze verbindingen. 102655 Installatie, reparatie, onderhoud van hard- en software. 104016 Netwerken. 104435 Draadloze verbindingen. Breedband verbindingen. 104844 Nwe. apparatuur gaan plaatsen. 105642 Laserverbindingen. Voip. Draadloos in netwerken. ADSL + VDSL. 110170 Geen. 111793 Netwerk Cat. 5 niet gecertificeerd. 112362 Draadloze verbindingen. 113254 CAI.


Vraag 16a1: Hoe heeft u deze ontwikkeling(en) geïntegreerd in uw bedrijfsvoering? 6022 Fabrikant. 15567 Door leverancier. 16921 Opleidings bedrijf. 18992 Door vraag. 47427 'Meegelift' met conventioneel installatiewerk. 62266 ISM een ander bedrijf. 68992 Geen specifieke integratie. 70878 Cursussen. 75676 Opleiding. 76669 Met behulp van de leverancier. 77509 Ja. 84108 Meegenomen in projecten. 86374 Scholing. 87964 Opbouwend. Continu proces. 88211 Leverancier. 91416 Ja. 92610 Ja. 95644 Toepassen, er naar toe / zoeken. 100575 Bestaande bedrijfsvoering uitbreiden. 102187 Cursussen via Provider/operator. 102440 Toepassen. 102655 Geleidelijk; adverteren via Internet en krant. 104016 Zelfstudie. 104435 Info van diverse leveranciers. 104844 Opdrachtgever levert installatie bedrijf sluit aan. 105642 Via scholing + investering in apparatuur + gereedschap. 113254 Via leverancier. Vraag 16a2: Welke problemen heeft u ondervonden bij het toepassen van deze ontwikkeling(en)? 4961 Diverse problemen van technische aard. 6022 Nee. 15567 Afstand en storingen. 18992 De diversiteit in systemen. 47427 Gebrek aan ervaring, kennis en kunde. 62266 Dat we afhankelijk zijn wat betreft nazorg (electronische

componenten). 68992 Protocollen / Software? 75676 Niet. 76669 Tekort aan kennis en ervaring. 77509 Geen. 84108 Geen. 86374 Tekort aan informatie. 87964 Weinig bestaande know-how, volledig nieuw. 88211 Geen. 91416 Kennis / Opleidingen. 92610 Scholing. 93763 Geen. 95334 Vele aanbieders. 95644 Opleiding / kennis. 100575 Bouwtechniek i.v.m. kabeldikte. 102187 Netwerken waren nog niet compleet. 102440 Geen. 104435 Geen. 105642 Aanloopproblemen. 111793 Certificatie. 112362 Slechte verbindingen (slechte producten). 113254 Nauwkeurigheid m.b.t. connectoren aansluiten.


Vraag 16a3: Hoe heeft u de voor de toepassing van deze ontwikkeling(en) noodzakelijke kennis vergaard? 4961 Zelfstudie. 6022 Fabrikant. 15567 Leverancier / zelfstudie. 16921 Leveranciers / opleiding. 18992 Productcursus. 47427 * Leverancier (cursussen). * Zelfstudie. 62266 Door scholing bij het betreffende bedrijf. 68992 Persoonlijke nieuwsgierigheid / praktijk. 70878 Cursus. 75676 Ja. 76669 Opleiding van de leverancier. 77509 Software programmeur in dienst genomen. 84108 Geen. 86374 Scholing. 87964 Training bij specialistische toeleveranciers. 88211 Leverancier. 91416 Via samenwerking met collega's. 92610 Ja. 93763 Via leverancier. 95644 Interner / boeken. 100575 Leverancier. 102187 Via cursussen. 102440 Leverancier / Dirksen opleidingen. 102655 Aannemen ICT-er. 104016 Zelfstudie-leverancier computerbedrijf. 104435 Bij collega installateurs & groothandel. 105642 Scholing via leveranciers. 112362 Cursus bij leverancier. 113254 Via leverancier. Vraag 16a4: Welke functionarissen komen met deze ontwikkeling(en) in aanraking? 4961 Systeembeheerder, kantoor medewerkers. 6022 Werkvoorbereiding - Monteur. 15567 Allemaal. 16921 Projectleiding + uitvoerders. 18992 Monteurs. 47427 * Specialist. * Vakfunctionaris. 53890 Mensen in het veld. 62266 Niveau 4. 68992 Projectleiders / Beveiliging. 70878 Engineers + monteurs. 75676 v. Meerveld. 76669 Verkoop- en buitendienst medewerkers. 77509 Hoofd Projectbureau + Directie. 84108 Allemaal. 86374 4 techneuten. 87964 Diverse: Calculatie / werkvoorbereiding. Uitvoering (alle!). 88211 Geen. 91416 Niveau 4 Techn. 92610 1 persoon engineering / 1 persoon uitvoerend. 93763 Eigenaar. 95644 Eigenaar. 100575 Allemaal. 102187 Niveau 2 en 3. 102440 Werkvoorbereiding/monteurs. 102655 Monteurs. 104016 Dir./eigenaar. 104435 Alle.


104685 Iedereen. 104844 Alle. 105642 Alle. 112362 Binnendienst medewerker met monteur. 113254 Projectleider / Werkvoorbereider / Monteur / Chef monteur. Vraag 16b: Welke ontwikkelingen verwacht u de komende jaren (nog meer) te gaan toepassen? 4289 Draadloze verbindingen. 4872 Domotica. 4961 Verbreden internet toepassingen. 6022 Netwerken. 6755 Geen, bestaande uitdiepen. 8553 Actieve componenten. 10216 Draadloze verbindingen. 10901 Cat 6 netwerkbekabeling toepassen. 15567 Bediening draadloos op afstand. 18992 ? 22644 Beveiligingstechniek. Datanetwerken. Zonne-energie. 25092 Meer glasvezel + draadloos + telefonie via datanetwerk. 25952 Wireless netwerken voor bedrijven. 31578 Geen verdere. 32253 Digistream huurlijnen apparatuur. 47427 Intensivering van diverse domotica toepassingen. 60240 Draadloos. 62266 Geen. 66869 Geen. 68992 ? 70878 Marktgericht. 72292 Draadloze verbindingen. Zorgsector. Domotica. 73842 Draadloze verbingen. 74398 Draadloze systemen. 74493 Draadloze verbindingen. Breedband verbindingen. Netwerken. 74507 Nee. 76669 TCP IP. 77509 Internet / GSM / VPN-tunnel. 84108 Niet specifiek. 84134 CAT 5 -> CAT 6 / Glasvezel. 86033 Domotica. 86374 ? ? 86795 Cat. 6 + 7. 88688 Domotica. Toegangscontrole. 88860 Geen. 90982 Telefonie en data-installaties. 91416 Geen. 93763 Onbekend. 94039 Geen. 95644 Verbreding, zie vraag 15b. 100575 Breedband integraties. 102187 Uitbreiding op het dataverkeer. 102655 Multimedia toepassingen komen steeds vaker voor. 104016 Meer draadloos, dit is voor de installateur niet interessant. In kantoren

wellicht kabels. 104086 Glasvezeltechniek. VOIP (Voice over IP). 104435 Zorg. 104844 Niet die ingrijpend zijn. 105642 VDSL + ADSL + Draadloos + VOIP. Thuiswerkers. 110170 Voice over IP. 110888 Glasvezel. 111875 Glasvezeltoepassing. 112362 Breedband verbindengen. 113803 * Draadloze verbindingen. * Domotica. * Netwerken.


Vraag 17a: Welke producten, werkwijzen of diensten op het gebied van Energiemarkt en Duurzame Energie bent u in 2003 gaan toepassen die u daarvoor nog niet heeft toegepast? 892 Zonnepanelen. 6755 Geen. 8553 Zonnepanelen. 12028 Energie opwekking met PV-CELLE, windenergie, warmte

krachtkoppelingen etc. Energie opslag. 22647 Warmtepompen. 25092 Nee. 25952 Offertes voor PV-cellen. 31578 Geen. 32253 Domotica => Xanura. 32272 Geen. 45128 PV project. 48728 Nee. 59087 Zie vraag 13. 60240 Zonneenergie. 66869 Geen. 72292 Geen. 77509 Duurzame energie m.b.t. het toepassen van Softstarter-

Cos/compensatie en EOS (Energie Optimalisering Systeem). 80963 Alert blijven, wat er in deze sector gebeurd! Inspelen op. 86795 PV-cellen. 87007 Gashoeveelheidsbewaking. 88211 Subsidie is minder - dus niet interessant. 88860 Geen. 95644 Geen. 100575 Geen. 102460 WKK. Vraag 17a1: Hoe heeft u deze ontwikkeling(en) geïntegreerd in uw bedrijfsvoering? 6755 Maandelijks. 8553 Met name in uitvoering. 12028 Leveranciers en cursussen. 22647 Nieuw personeel. 25952 Offertes zijn nog niet gehonoreerd. 45128 Gereageerd op vraag klant. 60240 Toepassen in nieuw bedrijfspand van het bedrijf. 86795 Aanvulling op totaalpakket. 87007 Na overleg met diverse instantie's. 102460 Ja. Vraag 17a2: Welke problemen heeft u ondervonden bij het toepassen van deze ontwikkeling(en)? 6755 Geen. 8553 Veel defecte regelapparatuur. 12028 Resultaat met opbrengst energiebesparende maatregelen. 22647 Overheidsregels tegenwerken. 86795 Geen. 87007 Dure koppelingen met energieleveranciers. 102460 Nutsbedrijven investeren er niet meer in (windmolens). Vraag 17a3: Hoe heeft u de voor de toepassing van deze ontwikkeling(en) noodzakelijke kennis vergaard? 892 Via fabrikant, Siemens. 6755 Samenwerking inporteur.


8553 Nee. 12028 Leveranciers + cursussen. 22647 Nieuw personeel. 60240 Via leverancier. 86795 Geen = vanzelfsprekend. 87007 Her en der vergaard. 102460 Eigen ontwikkeling. Vraag 17a4: Welke functionarissen komen met deze ontwikkeling(en) in aanraking? 4961 K.A.M. co”rdinator, hoofd electro, chef werkplaats, monteurs. 6755 3 techneuten. 8553 Chef monteurs. 12028 Directie en werkvoorbereiding. 22647 Specialist, kader. 60240 Leiding en later monteurs. 86795 WBV + monteurs. 87007 Engineering + software. 102460 Projectleiding uitvoering. Vraag 17b: Welke ontwikkelingen verwacht u de komende jaren (nog meer) te gaan toepassen? 892 Dat het doorgaat. 4289 Eigen werk. 4872 Geen. 6755 Niet meer ontwikkelingen, bestaande verder uitdiepen. 8553 Energiemanagement. 10901 Leveren en aansluiten PV-cellen. 22644 Beveiligingstechniek. Datanetwerken. Zonne-energie. 25952 Verwacht verkoop van PV-cellen. 31578 Geen verdere. 48728 Nee. 66869 Geen. 69234 Afhankelijk van de vraag, regio. 72292 Geen. 74493 Energie op consumentenmarkt. Individuele bemetering. 75676 Stroom opwekken in woonhuis e.d. d.m.v. gas. 77509 Continue optimaliseren van technieken uit 17a. 86033 * Gasmeter registratie i.v.m. gascontracten. * Grootverbruik in de

Tuinbouwinstallaties. 86374 ? 88860 Geen. 92610 Beheer en/of exploitatie van installaties van klanten door de installateur. 95644 Geen. 102460 Plaatselijke energie opwekking. 104435 Warmtekrachtkoppeling. 106101 Zonneenergie. 111875 * Zonne-energie. * H.F. Apparatuur. Zijn er nog onderwerpen die van beland zijn voor de bedrijfstak in de toekomst? 5352 Bolopleiding is te weinig praktijk gericht. 6755 Duidelijker 'animeren' interessanter maken van opleidingen waardoor

meer leerlingen instromen en minder afhaken. 15567 Neen. 16009 Branche organisatie moet zich meer bezig houden met opleidingen

binnen de branche (o.a. voorlichting geven). 18992 Motivatie mensen verbeteren. 19518 Is moeilijk aan te geven.


19722 Gerichte scholing op CES, motiveer leerlingen voor CES. 21291 Automatisering binnen het bedrijf van orderintake tot oplevering. 24712 In de niveau 4 opl. commerci‰le techniek opnemen. 26538 Heeft indruk dat bijscholingen OTIB te vrijblijvend zijn het is meer een

dat uit - rendement = ?. 27639 OFE-cursussen voor detailhandel zijn gericht op aankomende

monteurs. Voor ervaren monteurs is er geen aanbod. 32272 Neon montage en service monteur (lichtreclame). 39084 Aanpak beunhazerij. Strengere keuring en toezicht op de handhaving

van de kwaliteit van de installatie. Invoering regelgeving (kosten) kan nekslag zijn voor kleinere installateurs.

44359 Opleidingen op ROC meer techniek minder Alg. vormend. 48065 Verminderen van administratieve druk. 48728 Nee. 58398 ROC. Meer voorlichting en contact tussen opleiding en bedrijf. 59087 Persoonlijke beveiliging. 59089 Nieuwe oplossingen in bestaande situaties met draadloos schakelen. 60240 Mensen motiveren om voor het vak te kiezen, nieuwe instroom. 66869 Inspecties woonhuizen (APK) cursussen / opleiding? Gebruik van

meetinstrumenten. 70878 Aandacht voor kwaliteit, management, veiligheid op hoger nivo d.m.v.

cursussen. 73842 Nee. 74398 Nu en in de toekomst moet er meer naar de kwaliteit van de

werkzaamheden worden gekeken. Dit zal de motivatie doen toenemen. 74507 Nee. 75676 Nieuwe ontwikkelingen op ET en installatie. 77509 Het niveau en attitude van beginnende beroepsbeoefenaar dient in

hoge mate verbeterd te worden. 78995 Meer aanbod voor vakmensen, promotion van techniek. 80455 Proberen het vak elektro populairder te maken, zonder feestpakketten. 84108 * APK keuringen voor installaties. * Oost europese arbeidskrachten

(concurrentie). 84818 Theorie goed aan laten sluiten op de praktijk. 87007 Algeheel niveau moet omhoog. 87964 Logistieke cursussen voor magazijnbeheer. 88688 De opleidingen weer praktijkgerichter maken en niet te algemeen. 88860 Het aantrekkelijk houden van de branche voor jonge mensen.

Daarover goed communiceren met scholen (decanen): Keuzebegeleiders - Beeldvorming.

91416 Jeugd maakt een negatieve vakkeuze, waarbij de MOTIVATIE niet optimaal is (restkeuze).

92610 Scheiding in de markt tussen installateurs: Pijperboeren, uitsluitend aanleg / adviseurs voor geluk gebouw installatie/intelligentie.

93763 Meer praktijkgericht in de opleidingen BBL. 94039 Motivatie, inzet en kennisniveau van schoolverlaters VMBO is niet

toereikend om adequaat in de praktijk in te zetten. 95644 Plasma / LCD techniek, soldeertechniek. 102440 Aansluiten van gaskachels in tijdelijke onderkomen. En het aansluiten

op het distributienet. 103395 Nee. 104016 APK. Energiemarkt. 104086 Specialisme niet TE ver doorvoeren. 105642 Inrichting van het onderwijs schiet door. Klassikaal onderwijs MOET er

voor een deel altijd blijven. 106889 Stimuleren instroom. 110170 Opleidingen bij ROC m.b.t. brand-inbraak-

camerabewaking/beveiliging. 110888 Opleiding over alle niveau's. 111793 Informatie specifiek voor kleine installateur 0-3 werknemers. 111875 Beroepsopleiding (VMBO+MBO) dienen een hoger gehalte praktijk en

practicum te krijgen. Studenten/medewerkers zijn slechts beperkt inzetbaar. Het betreft m.n. basisvaardigheden elektrotechniek etc.


113287 In tijden van hoogconjunctuur voldoende geclassificeerd personeel. 113803 Beter aanleren normen en waarden bij jonge medewerkers.

Technologische trends en ontwikkelingen 2004 printMarktMonitor, uitgevoerd in opdracht van het...

Documents

Transcript of Technologische trends en ontwikkelingen 2004 printMarktMonitor, uitgevoerd in opdracht van het...