Taal Vaardig He Id

Taalvaardigheid 1

Karel de Grote-Hogeschool Katholieke Hogeschool Antwerpen Lerarenopleiding

Academiejaar 2009-2010

Taalvaardigheid Auteur(s)

Ronny Smet Tom Venstermans Erika Rosiers

KDG-DLO-xxxx

2009

Opleiding(en) : 1PB-SO

Cursuscode(s):

PDF compression, OCR, web optimization using a watermarked evaluation copy of CVISION PDFCompressor

http://www.cvisiontech.com

Taalvaardigheid 2

Inhoudstafel Inleiding ............................................................................................................................................ 6 Didactische steekkaart ..................................................................................................................... 7 Tijdpad realisatie OLOD ................................................................................................................... 9 Assessment ...................................................................................................................................... 9 Info examenstudent .......................................................................................................................... 9 DEEL 1: Info starttoetsen en hulplijnen taalvaardigheid 2009-2010 ........................................... 10

1. SCHRIJFTAAL ..................................................................................................................... 10 1.1. Spelling ......................................................................................................................... 10

1.1.1. Beginassessment .................................................................................................. 10 1.1.2. Leerroute ............................................................................................................... 10

2. MONDELINGE TAALVAARDIGHEID .................................................................................. 12 2.1. Uitspraak en stemgebruik ............................................................................................. 12

2.1.1. Beginassessment .................................................................................................. 12 2.1.2. Leerroute ............................................................................................................... 12

2.2. Andere aspecten van mondelinge taalvaardigheid ........................................................ 13 2.2.1. Presentatie ............................................................................................................ 13 2.2.2. Expressie ............................................................................................................... 13

3. DYSLEXIE? ......................................................................................................................... 13 DEEL 2: Basis mondelinge oefeningen ....................................................................................... 15

1. Inleiding ............................................................................................................................... 15 2. Uitspraakoefeningen ............................................................................................................ 17

2.1. Een vleugje theorie… ................................................................................................... 17 2.2. De spraakorganen ........................................................................................................ 17 2.3. De luchtstroom.............................................................................................................. 18 2.4. De plaats van articulatie ................................................................................................ 19 2.5. De wijze van articulatie ................................................................................................. 20 2.6. De stand van de tong .................................................................................................... 21 2.7. Kenmerktabellen ........................................................................................................... 22 2.8. Samenvatting ................................................................................................................ 23 2.9. Aan de slag… ............................................................................................................... 24

2.9.1. Oefeningen op de ongeronde klinkers ................................................................... 24 2.9.2. Oefeningen op de geronde klinkers ....................................................................... 28 2.9.3. Oefeningen op de tweeklanken.............................................................................. 31 2.9.4. Gemengde oefening op de tweeklanken ................................................................ 33

2.10. Leesoefening: verzorg je articulatie ! ........................................................................ 34 DEEL 3: Stemhygiëne ................................................................................................................. 36

1. Inleiding ............................................................................................................................... 36 2. Lichaamshouding ................................................................................................................. 36 3. Adem ................................................................................................................................... 37 4. Stem .................................................................................................................................... 37

4.1. Toonhoogte .................................................................................................................. 37 4.2. Luidheid ........................................................................................................................ 38 4.3. Kwaliteit ........................................................................................................................ 38

DEEL 4: Spreektechnieken in de klas ......................................................................................... 39 1. Inleiding ............................................................................................................................... 39 2. Expressie ............................................................................................................................. 39

2.1. Contact en interactie ..................................................................................................... 39 2.2. Barricades .................................................................................................................... 39 2.3. Gebaren ....................................................................................................................... 40 2.4. Intonatie ........................................................................................................................ 40 2.5. Oogcontact ................................................................................................................... 40 2.6. Wat doe je met je handen? ........................................................................................... 40



Taalvaardigheid 3

2.7. Gebruik van visuele hulpmiddelen ................................................................................ 41 2.8. Let op non-verbale feedback! ........................................................................................ 41

3. Het begin ............................................................................................................................. 42 4. Het midden .......................................................................................................................... 43 5. Het slot ................................................................................................................................ 43

DEEL 5: Voorlezen ..................................................................................................................... 45 1. Waarom voorlezen? ............................................................................................................. 46 2. Wat is een goed voorleesboek? ........................................................................................... 46 3. Stoomcursus voorlezen ....................................................................................................... 47 4. Vormen van voorlezen ......................................................................................................... 48

DEEL 6: De mondelinge presentatie ........................................................................................... 50 1. Inleiding ............................................................................................................................... 50 2. Voorbereiding : de algemene context inschatten: ................................................................. 50

2.1. De aanleiding/achtergrond ............................................................................................ 50 2.2. Het doel ........................................................................................................................ 50 2.3. Het publiek .................................................................................................................... 51 2.4. De spreker .................................................................................................................... 51 2.5. De tijd ........................................................................................................................... 51 2.6. De plaats ...................................................................................................................... 51 2.7. Het medium .................................................................................................................. 51

3. Vorm : het kiezen van de presentatievorm ........................................................................... 51 4. De inhoud ............................................................................................................................ 52 5. Structureren ......................................................................................................................... 52

5.1. De introductie ............................................................................................................... 53 5.2. Het hart van de presentatie ........................................................................................... 53 5.3. De conclusie ................................................................................................................. 54

6. Hulpmiddelen en presentatiemateriaal ................................................................................. 54 7. Powerpoint ........................................................................................................................... 54 8. Laatste voorbereidingen ...................................................................................................... 59

8.1. Het script ...................................................................................................................... 59 8.2. Het repeteren ................................................................................................................ 59 8.3. De accommodatie ......................................................................................................... 60

9. … en presenteer ! ................................................................................................................ 60 Bijlage bij de evaluatie ................................................................................................................ 63

DEEL 7: Het vraaggesprek ......................................................................................................... 65 1. ONDERWIJSLEERGESPREK ............................................................................................. 65

1.1. Wat is een onderwijsleergesprek? ................................................................................ 65 1.2. Proces .......................................................................................................................... 66 1.3. Voorwaarden voor gebruik ............................................................................................ 66 1.4. Leerlingenactiviteit ........................................................................................................ 67 1.5. Stappenplan ................................................................................................................. 68

1.5.1. Voorbeeld 1: ‘Middelpuntzoekende kracht’ ............................................................ 69 1.5.2. Voorbeeld 2 ........................................................................................................... 70

1.6. VRAGEN STELLEN ...................................................................................................... 74 Soorten vragen ........................................................................................................................... 75

1.7. Niveau van vragen ........................................................................................................ 77 DEEL 8: Bibliografisch refereren ................................................................................................. 80

1. Richtlijnen voor bibliografische verwijzingen ........................................................................ 80 1.1. Algemene principes voor de lijst ................................................................................... 80 1.2. Gedrukte en gepubliceerde bron ................................................................................... 81

1.2.1. Boek ...................................................................................................................... 81 1.2.2. Artikel in krant of tijdschrift ..................................................................................... 82 1.2.3. Artikel in encyclopedie/verzamelwerk .................................................................... 82

1.3. Gedrukte en niet-gepubliceerde bron ............................................................................ 83 1.3.1. Eindwerk/verhandeling (type : licentiaatsthesis, doctoraatsthesis) ......................... 83



Taalvaardigheid 4

1.4. Niet gedrukt, niet online ................................................................................................ 83 1.4.1. Audiomateriaal (type : cd, cassette, lp) .................................................................. 83 1.4.2. Audiovisueel materiaal (type : film, video, podiumvoorstelling)............................... 83 1.4.3. Cd-rom .................................................................................................................. 84 1.4.4. E-mailbericht .......................................................................................................... 84 1.4.5. Persoonlijke mededeling (type : gesprek met, interview met) ................................. 84 1.4.6. Radio- en tv-uitzending .......................................................................................... 84

1.5. Niet gedrukt, online (internetpagina) ............................................................................. 85 DEEL 9: De zakelijke mail ........................................................................................................... 86

1. Opmaak van een zakelijke e-mail naar lectoren/leraren/directies ......................................... 86 1.1. Inleiding ........................................................................................................................ 86 1.2. Afzender en geadresseerde(n) ..................................................................................... 86 1.3. Onderwerp en datum .................................................................................................... 87 1.4. Aanhef en slotgroet ....................................................................................................... 87 1.5. Inhoud .......................................................................................................................... 87 1.6. Ondertekening .............................................................................................................. 88 1.7. Bijlage ........................................................................................................................... 88 1.8. Voorbeelden ................................................................................................................. 89 1.9. Bijlage: artikel ............................................................................................................... 91

DEEL 10: Schrijfvaardigheid: een reflectie schrijven .................................................................. 93 1. Inleiding ............................................................................................................................... 93 2. Wat is een reflectie? ............................................................................................................ 94

2.1. Beschouwing en betoog ................................................................................................ 94 3. Structuur .............................................................................................................................. 94

3.1. Alinea’s ......................................................................................................................... 94 3.2. Kernzinnen en uitwerkingszinnen ................................................................................. 95

4. Aan de slag met de reflectie................................................................................................. 96 4.1. Kies zelf een reflectie-onderwerp: hou het klein ............................................................ 97 4.2. Inhoud alinea’s ............................................................................................................. 98 4.3. Schrijven van de alinea’s .............................................................................................. 98 4.4. Inleiding ........................................................................................................................ 99 4.5. Slot ............................................................................................................................... 99 4.6. Het verbeteren van je tekst ......................................................................................... 100

DEEL 11: De zakelijke brief ..................................................................................................... 101 1. Normen voor het schrijven van een zakelijke brief ............................................................. 101 2. Ongeschreven normen voor zakelijke brieven ................................................................... 101 3. Geschreven normen voor zakelijke brieven ....................................................................... 101 4. BIN-briefconventies ........................................................................................................... 102

4.1. Adressen, datum, onderwerp in een zakelijke brief ..................................................... 102 4.2. Aanspreking in een zakelijke brief ............................................................................... 102 4.3. Alinea’s in een zakelijke brief ...................................................................................... 103 4.4. Slotformule in een zakelijke brief ................................................................................ 103 4.5. Naam en handtekening in een zakelijke brief .............................................................. 103

5. Tips voor een zakelijke brief ............................................................................................... 103 5.1. Geef het belangrijkste een centrale plaats in je brief. .................................................. 104 5.2. Geef je brief een logische structuur............................................................................. 104 5.3. Wees “to the point” ..................................................................................................... 104 5.4. Doe gewoon ............................................................................................................... 105 5.5. Schrijf persoonlijk en lezergericht ............................................................................... 105

6. Taalgebruik in zakelijke brieven ......................................................................................... 106 7. Signaalwoorden ................................................................................................................. 107 8. Brief met een verzoek om informatie .................................................................................. 108 9. De adressering op de envelop: .......................................................................................... 114

9.1. Vouwwijze ................................................................................................................... 114 Referenties ................................................................................................................................... 115



Taalvaardigheid 5

DEEL 12: Bijlagen ................................................................................................................... 117 1. Taalvolgfiche ..................................................................................................................... 117 2. Werken met SNS ............................................................................................................... 119



Taalvaardigheid 6

Inleiding

Alle leraren van alle vakken zetten tijdens hun werk tal van competenties in. Die liggen op het

gebied van vakinhouden, vakdidactiek, pedagogiek en algemene onderwijskunde. Maar bij de taken

die de leraar dagelijks uitvoert, spelen ook zijn taalcompetenties een belangrijke rol. Daarbij zijn

formeel correct taalgebruik, zoals een correcte uitspraak en een juiste spelling een essentiële

voorwaarde. Maar er komt veel meer bij kijken. Voor effectief onderwijs speelt de leraar in zijn

lessen in op de mate waarin de taalcompetenties van zijn leerlingen ontwikkeld zijn. Omgekeerd

draagt hij door zijn lessen bij aan de verdere ontwikkeling van hun taalvaardigheid.

In de klas treedt de leraar voortdurend in interactie met zijn leerlingen. Van de leraar wordt verwacht

dat hij goed kan observeren, aandacht heeft en open staat voor verbale en non-verbale signalen

van zijn leerlingen, en er op een gepaste talige manier op reageert. De taalvaardigheid die de leraar

inzet, staat bijna volledig ten dienste van onderwijs en leren.

In het eerste opleidingsjaar wordt er op deze verschillende niveaus gewerkt. Uiteraard is de basis

essentieel: om te slagen dien je te beschikken over een goede spelling en een verzorgde uitspraak.

Op mondeling vlak wordt gewerkt aan een goede intonatie, een uitnodigende lichaamstaal, een

aangename stem, een logische opbouw van uiteenzettingen en een vlotte expressie.

Op het schriftelijke niveau zal er met diverse tekstvormen gewerkt worden binnen schrijfateliers en

wordt er geoefend op het bibliografisch refereren: een vaardigheid die van pas zal komen

gedurende je opleiding.



Taalvaardigheid 7

Didactische steekkaart



Taalvaardigheid 8



Taalvaardigheid 9

Tijdpad realisatie OLOD In afspraak met de lector.

Assessment Schriftelijke vaardigheden: spelling (gewicht: 25%): examenkansen bij aanvang van kwartaal 1, na kwartaal 2, na kwartaal 4.

een reflectie schrijven (gewicht: 5%): taak in kwartaal 1

bibliografisch refereren (gewicht 5%): toets tijdens contacturen van kwartaal 2

een zakelijke brief schrijven (gewicht 5%): taak in kwartaal 3

examenopdracht (gewicht 10%): tijdens examenperiode na kwartaal 4

Mondelinge vaardigheden Jezelf voorstellen (gewicht 5%): tijdens kwartaal 1

Voorlezen (gewicht 10%): tijdens kwartaal 2

Presenteren (gewicht 10%): tijdens kwartaal 3

Een vraaggesprek leiden (gewicht 10%): tijdens kwartaal 4

examenopdracht (gewicht 15%): tijdens examenperiode na kwartaal 4.

Info examenstudent In afspraak met de lector.



Taalvaardigheid 10

DEEL 1: INFO STARTTOETSEN EN HULPLIJNEN TAALVAARDIGHEID 2009-2010

Als leerkracht ben je een taalvoorbeeld voor je leerlingen, zowel wat schrijf- als spreektaal betreft. Bij het begin van het academiejaar worden beide componenten grondig gescreend aan de hand van starttoetsen (beginassessment). Naar aanleiding hiervan word je al dan niet verwezen naar specifieke hulp. We willen je immers zoveel mogelijk kansen bieden om in het eerste studietraject te slagen voor alle taalvaardigheidsaspecten.

1. SCHRIJFTAAL

1.1. Spelling

1.1.1. Beginassessment Je spellingsniveau wordt bepaald op basis van een digitale toets op BlackBoard Learning and Community Portal System (bb.kdg.be). Deze toets bestaat uit opgaven van allerlei aard. Examen spelling Het examen wordt samengesteld uit items van de oefentest: je krijgt een selectie van spellingskwesties uit een databank van meer dan 1500 vragen. Daarnaast kun je oefenen aan de hand van SNS (uitgeverij Plantyn).

1.1.2. Leerroute Er zijn vier leerroutes mogelijk op basis van de score van het beginassessment. 80 % of meer 65-80% Minder dan 65% Student krijgt vrijstelling

Student oefent zelfstandig op BB en met SNS (Plantyn)

Student krijgt begeleiding van KLIK-monitor

Na het beginassessment zet de taalvaardigheidslector je op één van de volgende sporen:



http://www.bb.kdg.be/

Taalvaardigheid 11

GESLAAGD? 80/100 behaald in PBSO? Als je geslaagd bent voor deze toets, heb je meteen je eindscore voor dit onderdeel van taalvaardigheid verdiend. Je hoeft niet meer deel te nemen aan spellingsactiviteiten. Je mag uiteraard wel opnieuw deelnemen om je score nog op te drijven (hoogste score telt). NIET GESLAAGD? 65-80% voor PBSO? Je gaat zelfstandig aan het werk. Je oefent in aan de hand van SNS, een digitaal oefenprogramma (uitgeverij Plantyn) of met ander oefenmateriaal. Minder dan 65/100 voor PBSO? Je neemt contact op met de studieloopbaancoördinator, die jou in contact brengt met een KLIK-monitor. Werkplek, aantal sessies en tijdsduur van de sessies worden in onderlinge afspraak tussen de student en zijn begeleider bepaald.

- PBSO: Inge Ansloos ([email protected]) De taalvaardigheidslector kan je ook verwijzen naar een extra cursus schrijftaal in een Centrum voor VolwassenenOnderwijs (LBC, Sudermanstr.) of naar oefensessies o.l.v. een KLIK-monitor. LBC-cursus:

o avond (18.30 - 21.50u.), periode: 15 oktober - 19 december 2008 o Sudermanstraat 5, 2000 Antwerpen o www.lbconderwijs.be.

KLIK-begeleiding: o na afspraak met de studieloopbaancoördinator verwijzing naar KLIK-monitor o plaats, aantal sessies en tijdsduur sessie: na afspraak tussen student en KLIK-

monitor.



mailto:[email protected]

http://www.lbconderwijs.be/

Taalvaardigheid 12

2. MONDELINGE TAALVAARDIGHEID

2.1. Uitspraak en stemgebruik

2.1.1. Beginassessment Tijdens het beginassessment word je gescreend door een logopedist. Tijdens een kort gesprek beoordeelt de logopedist je uitspraak en stemgebruik.

2.1.2. Leerroute Het beginassessment vormt opnieuw het uitgangspunt voor het verdere verloop van je leerroute. Niet geslaagd - Stemproblemen

- Problemen met bepaalde klanken

Sterk regionaal accent

Herkenbaar regionaal accent

Verwijzing naar

neus-keel-en oorarts logopedist

Cursus LBC spreektaal, KLIK-monitoraat

Zelfstandig oefenen ahv ‘Klinkklaar’

Niet geslaagd: stem- en uitspraakproblemen Bij zware problemen (heesheid, niet kunnen uitspreken van bepaalde klanken) word je verwezen naar een neus-, keel- en oorarts en/of een logopedist. Je engageert je uitdrukkelijk om te werken aan je uitspraak en/of stemprobleem. De opvolging gebeurt door de lector taalvaardigheid. Daarnaast neem je je vorderingen ook op in je portfolio en bespreek je de stand van zaken met je leertrajectbegeleider. Zowel de consultatie bij de neus-, keel- en oorarts als de logopediesessies kunnen ten dele door het ziekenfonds worden terugbetaald. Werkwijze: aanvraag bij je ziekenfonds bij goedkeuring: terugbetaling van de sessies via de verplichte verzekering (RIZIV) bij weigering: mogelijkheid om een aantal sessies via een aanvullende verzekering

terugbetaald te krijgen. Raadpleeg je ziekenfonds voor de specifieke voorwaarden. Sommige ziekenfondsen hebben een eigen logopedieteam: bij hen hoef je geen remgeld te betalen. Een lijst van logopedisten vind je op de website www.vvl.be. Niet geslaagd: regionaal getinte spreektaal Als je uitspraak zeer regionaal gekleurd is, dan verwijst de taalvaardigheidslector je naar een cursus mondelinge taalvaardigheid, ingericht door LBC of naar een KLIK-monitor. LBC-cursus

o Sudermanstraat 5 2000 Antwerpen o avond (18.30 - 21.50 u), periode: van 6 oktober - 19 december 2008 o www.lbconderwijs.be.

KLIK-monitoraat



http://www.vvl.be/

http://www.lbconderwijs.be/

Taalvaardigheid 13

o na afspraak met de studieloopbaancoördinator o plaats, aantal sessies en tijdsduur van de sessies: na afspraak tussen student en

KLIK-monitor Niet geslaagd, maar toch nog wat oefenen Je bent niet geslaagd en de taalvaardigheidslector raadt je aan om toch nog wat extra te oefenen? Ga dan zelfstandig aan de slag. Het naslagwerk ‘Klink Klaar. Uitspraak- en intonatiegids voor het Nederlands’ kan je hulp bieden.

2.2. Andere aspecten van mondelinge taalvaardigheid

2.2.1. Presentatie Eén van je eerste opdrachten tijdens de lessen taalvaardigheid is een korte presentatie van jezelf. Op basis hiervan kan de taalvaardigheidslector je ook aanraden om de spreektaalcursus van LBC te volgen of je verwijzen naar een KLIK-monitor.

2.2.2. Expressie Blijkt expressie tijdens het academiejaar soms een struikelblok? Ontbreekt het je af en toe aan durf of het zelfvertrouwen? Is mimiek of lichaamstaal te vlak? Op aanraden van de taalvaardigheidslector of op eigen initiatief kun je terecht bij een aantal organisaties die zich toespitsen op de remediëring van deze aspecten. www.de-raet.be (assertiviteitscursussen, welsprekendheid) www.koningkevin.be (allerhande cursussen op de verschillende muzische domeinen) www.wisper.be (allerhande cursussen op de verschillende muzische domeinen) www.hetfirmament.be (figurentheater) http://users.telenet.be/kastaar-bvba/ (stem en theatervorming) http://www.vormingplusantwerpen.be/icms/index.htm (allerhande cursussen - trefwoordenzoeker) http://www.wattedoen.be/workshops/ (allerhande cursussen van schilderen tot expressie) http://www.carte-blanche.be/ (cursussen voornamelijk multicultureel – dit jaar ook ‘stemgebruik’). http://www.opendoek-vzw.be/ (cursussen over theater, expressie) www.warande.be (allerhande cursussen in Turnhout) www.cultuurweb.be (vorming)

3. DYSLEXIE? Als je dyslectisch bent, maak je in de startperiode van het academiejaar een afspraak met

de studieloopbaancoördinator: - Ine Nuyts voor PBKO/PBLO: [email protected] - Wim Cuypers voor PBSO: [email protected]

Je dient je dyslexiedossier in. Op basis daarvan worden specifieke afspraken gemaakt omtrent het gebruik van hulpmiddelen.

TOT SLOT We hopen dat je erin slaagt om een uitstekend taalleraar te worden.



http://www.de-raet.be/

http://www.koningkevin.be/

http://www.wisper.be/

http://www.hetfirmament.be/

http://users.telenet.be/kastaar-bvba/

http://www.vormingplusantwerpen.be/icms/index.htm

http://www.wattedoen.be/workshops/

http://www.carte-blanche.be/

http://www.opendoek-vzw.be/

http://www.warande.be/



Taalvaardigheid 14

Aarzel niet om tijdig de hulp van je leertrajectbegeleider, je taalvaardigheidslector of van de studieloopbaancoördinator in te roepen. Ronny Smet (lector TAV) Tom Venstermans (lector TAV) Erika Rosiers (lector TAV) Inge Ansloos (studieloopbaancoördinator PBSO) Wim Cuypers (studieloopbaancoördinator PBSO)

______________________



Taalvaardigheid 15

DEEL 2: BASIS MONDELINGE OEFENINGEN

1. Inleiding Een leraar spreekt de standaardtaal. Als leraar wil je een zo ruim mogelijk publiek bereiken dat kan

je in een taal die als gemeenschappelijke communicatiemiddel wordt gehanteerd. Standaardtaal

wordt gedefinieerd als ‘het Nederlands dat als standaard, norm voor correct Nederlands wordt

aanvaard, zowel wat de uitspraak en de syntaxis , als wat de woorden betreft.’

In de samenleving passen mensen hun taalgebruik aan de situatie aan. Soms spreken ze dialect,

bijvoorbeeld als ze met hun ouders praten, als ze met vrienden een avondje gaan stappen of als ze

met de buren het laatste dorpsnieuws bespreken. Soms spreken ze tussentaal, een gekuiste taal

die het midden houdt tussen dialect en standaardtaal. Ze gebruiken die taal als ze in contact komen

met mensen die een ander dialect spreken dan zij, als omgangstaal in het gezin, of als ze geen

dialect of standaardtaal willen spreken. Soms spreken ze echte standaardtaal, de taal die een leraar

in de klas gebruikt, waarin een politicus een toespraak houdt, waarin een krant zich tot zijn lezers

richt. Taalonderzoek heeft uitgewezen dat nagenoeg iedere taalgebruiker de vaardigheid heeft om

die soort taal te kiezen die het best bij de situatie past.



Taalvaardigheid 16

Ter illustratie:

Leraren spreken het meest dialect (uit: Taalschrift) Ben u van huis uit Nederlandstalig opgevoed? Op deze vraag antwoorden vooral de Surinamers dat ze (ook) anderstalig zijn opgevoed. Van de burgers en de leraren is 30 procent er alleen Nederlandstalig opgevoed, van de leerlingen amper 17 procent. Bijna één op de drie Surinaamse leerlingen is vooral anderstalig opgevoed. Is het Nederlands er misschien aan het afkalven…? Welke talen spreekt u minimaal één keer per week? Deze vraag werd gesteld aan leraren en leerlingen. De verschillend tussen beide zijn niet zo groot. Nederlands, Engels en Frans vormen de weinig verrassende top drie voor Vlamingen en Nederlanders. Voor de Surinamers zijn dat Nederlands, Sranan en Engels. Andere talen: Duits, Spaans, Italiaans, Samami en Surinaams Javaans. Bij de Vlaamse leerlingen verdringt het Frans het Engels op de tweede plaats. Die taal krijgen zij in het onderwijs ook eerder aangereikt dan het Engels. Spreekt of schrijft u dialect? Vlaamse burgers (61 %) zijn de grootste dialectsprekers, Nederlanders (32 %) doen dat duidelijk minder. Opvallend is wel dat de leraren (66 %) de grootste dialectgebruikers zijn. Jongeren spreken minder dialect dan volwassenen, maar ze schrijven het wel meer. Gebruikt u wel eens straattaal, leerlingentaal of sms-taal? Het zal niemand verwonderen dat negen op de tien leerlingen hier positief op antwoorden. Dat is veel meer dan burgers en leraren(40 %). Vlaamse burgers en leraren, die ook meer dialect spreken (zie vorige vraag), hanteren deze varianten daarnaast meer dan Surinamers en Nederlanders. Is sms-taal goed voor de taalontwikkeling? Nogal wat burgers, leraren en leerlingen weten niet goed wat ze met deze vraag aan moeten: ze antwoorden neutraal of zeggen ‘geen mening’. Eén op de drie leerlingen weet het niet goed. Surinaamse burgers en leerlingen zien opvallend meer heil in sms-taal dan andere ondervraagden. De literatuur en het onderzoek over dit thema zijn nog jong en vooral verdeeld over deze kwestie.



Taalvaardigheid 17

2. Uitspraakoefeningen

2.1. Een vleugje theorie…

Het vormen van klanken wordt articuleren genoemd. Bij het articuleren ontstaan opvallende

overeenkomsten en verschillen tussen klanken. Vergelijk eens de [f] en de [p]: beide worden voor in

de mond gevormd, met de lippen. Een verschil is, dat bij de [f] voortdurend lucht tussen de lippen

ontsnapt, terwijl dat bij de [p] niet zo is. De [f] kan langer worden aangehouden, maar de [p] niet.

Zulke overeenkomsten en verschillen, die hun oorsprong hebben in de variatiemogelijkheden bij het

articuleren, kunnen gebruikt worden bij het beschrijven van taalklanken.

2.2. De spraakorganen Sprekers maken met hun spraakorganen verschil tussen de klanken: ze articuleren. In figuur 1 zijn

de spraakorganen getekend. De mond-, neus- en keelholte heten samen het spraakkanaal (ook

wel stemkanaal genoemd): dat is het gebied waarin iedere klank zijn herkenbare vorm krijgt.



Taalvaardigheid 18

A. neusholte (nasus = neus)

B. mondholte (ora = mond)

C. keelholte (farynx)

D. slokdarm (oesofagus)

E. luchtpijp (trachea)

a. lip (labium)

b. tanden (dentes)

c. tandkas (alveolus)

d. harde gehemelte (palatum)

e. zachte gehemelte (velum)

f. huig (uvula)

g. strotklep (epiglottis)

h. strottehoofd (larynx)

i. stemspleet (glottis)

k. tongpunt (apex = punt)

l. tongrug (dorsum = rug) Fig. 1. Doorsnede van de onderste helft van het hoofd, met de namen van luchtholtes en

articulatieorganen. Tussen haakjes staat de Latijnse naam waarvan de taalkundige benaming is

afgeleid voor de bijbehorende spraakklanken.

De stand van de articulatieorganen en de manier waarop de lucht er doorheen gaat, zorgen samen

voor de vorming van een bepaalde klank. Iedere stand en iedere manier draagt afzonderlijk aan de

klank bij. Zo lijken [p], [b] en [m] op elkaar, omdat ze met de lippen op elkaar worden uitgesproken:

deze klanken worden daarom bilabiaal, genoemd naar de labia, de lippen. De [m], [n] en [ŋ] lijken

echter ook op elkaar, omdat ze via de neus worden uitgesproken. Deze klanken heten de nasalen

(neus-klanken). De [m] is dus zowel bilabiaal als nasaal. Bij iedere klank hoort zo een verzameling

van klankkenmerken, aangeduid met de naam van de betreffende articulatieorganen.

Belangrijk voor het articuleren van klanken zijn de luchtstroom, de plaats en de manier van

articulatie, de stand van de stembanden, de stand van de tong en de mond, en lengte (duur). Die

aspecten worden hieronder afzonderlijk besproken.

2.3. De luchtstroom Bij het spreken speelt de luchtstroom een grote rol: door middel van het in trilling brengen van een

kolom lucht worden verschillende klanken voortgebracht. Nederlandse spraakgeluiden worden



Taalvaardigheid 19

steeds bij het uitademen gevormd: met een naar buiten gaande luchtstroom. Er zijn echter ook talen

(m.n. Indianentalen en Bantoetalen) die bepaalde spraakklanken vormen bij het inademen.

De lucht kan ontsnappen via de mond (ora in het Latijn, de verbogen vorm van os) en via de neus

(Lat. nasus).

Fig. 2. Bij het vormen van de [m] zijn de lippen op elkaar en hangt het velum naar beneden; bij het

vormen van de [b] en de [p] zijn de lippen ook op elkaar, maar is het velum omhooggetrokken, en

sluit het de neusholte af.

Ontsnapt de lucht uitsluitend via de neus (en is de mondholte dus afgesloten) dan spreken we van

nasale klanken. Dat zijn in het Nederlands de [n], [m] en [ŋ]. Alle andere klanken heten oraal. Bij de

nasale klanken kan lucht via de neus ontsnappen, omdat het velum, het zachte gehemelte, naar

beneden hangt. Bij orale klanken is de neusholte afgesloten met het velum. Zie figuur 2.

2.4. De plaats van articulatie De nasale klanken [n], [m] en [ŋ] verschillen van elkaar doordat de mondholte op verschillende

plaatsen is afgesloten. Bij de [m] zijn de lippen op elkaar geplaatst, bij de [n] maken tong en

tandkassen contact, en bij de [ŋ] raken de achterkant van de tong en het velum elkaar. Het

spraakkanaal is dus op verschillende plaatsen vernauwd, wat als plaats van articulatie wordt

aangeduid. Op grond hiervan bestaat de volgende indeling:

Labialen Labialen zijn met de lippen gevormde klanken. De [m], [b] en [p] worden met beide lippen gevormd;

het zijn de bilabialen. De [f] en [v] worden met lip en tanden gemaakt; het zijn de labiodentalen.

Alveolairen Raakt het puntje van de tong het gehemelte bij de tandkassen, dan worden de alveolairen

gevormd: [d, t, s, z, n]. Deze klanken heten in het dagelijks gebruik ook wel de dentalen, maar als

je ze echt dentaal uitspreekt loop je de kans naar een logopedist gestuurd te worden. Interdentalen

(de beginklanken van de Engelse woorden think en then) horen in het Nederlands ook niet thuis.



Taalvaardigheid 20

Palatalen Beweegt de tong zich naar het harde gehemelte, het palatum, dan vorm je de palatale klanken: de

beginklanken van Tjeerd, djaksa, sjouw en gêne. Fonetisch worden die klanken meestal als een

combinatie van een consonant met een j geschreven; in Nederlandse boeken wordt ook wel de wig

gebruikt: [ť, ď, š, ž].

Velaren

De velaren [k, g, x, ɣ, ŋ] worden gevormd door het achterste gedeelte van de tong in de richting van

het zachte gehemelte, het velum, te bewegen.

Glottalen Vormen de stembanden de enige hindernis voor de luchtstroom, dan ontstaat de [h], de beginklank

van huis. Komen de stembanden tegen elkaar, dan ontstaat de glottisslag [ʔ]. Deze klank komt

aan het begin van woorden voor, maar wordt niet gespeld; hij is met name waarneembaar wanneer

een woord met nadruk wordt uitgesproken: úier - [ʔœyər]. [h] en [ʔ] zijn de glottale klanken.

2.5. De wijze van articulatie Spraakgeluid ontstaat bij de stembanden. De daar in trilling gebrachte lucht gaat al dan niet

gehinderd door mond- of neusholte naar buiten. Afhankelijk van de aard van een eventuele

vernauwing worden de volgende soorten klanken onderscheiden.

Obstruenten Met de term obstruent worden de klanken aangeduid die gevormd worden door een vernauwing in

mond- of keelholte. Door die vernauwing ontstaat daar een geluidsbron. Er zijn twee soorten

obstruenten: plof- en wrijfklanken. De plofklanken [p, b, t, d, k] en [g] (de

beginklank van Goethe) worden gevormd door de luchtstroom een korte tijd geheel tegen te

houden. Deze klanken kunnen dan ook niet verlengd worden. Naast de term plofklank wordt ook

vaak gebruikt: plosief of explosief. De wrijf-klanken [f, v, s, z, x, ɣ] kun je verlengen - de lucht

ontsnapt met wrijving. Vandaar hun naam. Naast wrijfklank zijn gebruikelijke benamingen fricatief of spirant. Klanken waarbij de mond volledig afgesloten is, worden stop-klanken genoemd;

klanken waarbij voortdurend lucht uit de mond kan ontsnappen heten continuanten.

Sonoranten Is er geen vernauwing in de mondholte, dan worden de sonoranten gevormd (zo genoemd omdat

ze met resonantie van de luchtstroom gepaard gaan). De vocalen (klinkers) vormen de

opvallendste groep. Het belangrijkste onderscheid tussen sonoranten en obstruenten is dat de

gevormde luchtstroom bij de sonorante klanken wel en bij de obstruenten niet van een melodie kan

worden voorzien. Het is mogelijk om een liedje te zingen dat uitsluitend uit a's bestaat, of zelfs om

op één enkele klinker een melodietje te zingen (jodelen). Bij de obstruenten lukt dat niet. Probeer



Taalvaardigheid 21

het maar eens met een wrijfklank, een hoge en een lage [f] bijvoorbeeld. Dezelfde test met een

plofklank lijkt misschien te lukken, omdat een plofklank niet continuant is. Na een plofklank volgt

automatisch een klinker, en op die klinker kan dan een melodie gerealiseerd worden.

Niet alleen vocalen, maar ook bepaalde consonanten (medeklinkers) zijn sonorant. Het zijn de

hierboven al genoemde nasalen, de liquidae ([l, r]) en de glijklanken ([j, w], soms halfvocalen

genoemd). Ook deze klanken laten zich (met wat meer moeite) vergezellen van een melodie. Ze

onderscheiden zich net als de klinkers van de obstruenten doordat de lucht ongehinderd het

spraakkanaal kan verlaten. Merk op dat bij de nasalen de lucht niet door de mond ontsnapt; die

obstructie heeft echter niet tot gevolg dat de nasalen bij de obstruenten gerangschikt moeten

worden. Bij de nasalen ontsnapt de lucht immers vrijelijk door de neus en de nasalen hebben

daardoor melodische eigenschappen die vergelijkbaar zijn met de klinkers.

De stembanden Bij het spreken komt de lucht uit de longen via de stemspleet (de glottis) naar boven. De stemspleet

wordt gevormd door de stembanden. Zijn die van elkaar dan ontstaan de stemloze klanken: [p, t, k,

f, s, x] bijvoorbeeld. Wanneer de stembanden dicht bij elkaar staan, worden ze door de uitgaande

luchtstroom in trilling gebracht, en ontstaan de stemhebbende klanken. Alle Nederlandse klinkers

en nasalen zijn stemhebbend, en van de medeklinkers zijn bijvoorbeeld [b, d, g, v, z, ɣ]

stemhebbend. Voor wie het trillen eens wil waarnemen: zeg z-z-z-z-z en s-s-s-s-s met je vingers in

je oren.

2.6. De stand van de tong De hierboven genoemde onderscheidingen waren vooral van belang voor de consonanten. Bij de

vocalen ontsnapt de lucht zonder hindernissen; vocalen zijn sonoranten. De verschillen tussen de

vocalen zijn vooral het gevolg van de stand van de tong. Daarmee wordt het stemkanaal langer of

korter gemaakt, en zodoende de hoogte van de klanken afgewisseld. Is het voorste gedeelte van de

tong naar voren en naar boven, dan maak je de [i, ɪ, ü]; is het achterste gedeelte van de tong naar

achteren en naar boven, dan maak je de [u]. De [a] en [ɑ] maak je door de tong naar achteren en

naar beneden te doen. De tong blijft in het midden bij de overige klanken, maar de voorkant is

gespannen bij het vormen van [e] en [ɛ], het midden bij [ʌ] en [ə], en het achterste gedeelte bij [o]

en [ɔ]. Om deze verschillen uit te drukken wordt wel de ‘klinkerdriehoek’ getekend, waarbij de

onderpunt aangeeft waar de tong in de onderkaak vastzit (zie figuur 3). Met de verschillen tussen

voor en achter, hoog en laag kunnen dus verschillende vocalen van elkaar worden

onderscheiden.



Taalvaardigheid 22

Fig. 3. De klinkerdriehoek geeft de stand van de tong aan. Voor is voor in de mond, hoog is hoog in

de mond. Bij de lage vocalen is ook de kaak naar beneden.

De stand van de lippen

Bij het uitspreken van de [u], [ʌ], [ü], [o] en [ɔ] zijn de lippen gerond. Dit zijn de ronde vocalen.

Lengte

Het verschil tussen mat en maat, mot en moot wordt vaak aangeduid met lengte: [ɑ] en [ɔ] zijn korte

klinkers, [a] en [o] zijn lang. In feite is dit een onnauwkeurige weergave: met het duurverschil gaat

een kleurverschil gepaard. Duurverschillen hangen gedeeltelijk samen met kleurverschillen: een

kunstmatig verkorte versie van een [a] wordt als [ɑ] waargenomen, maar een kunstmatig verlengde

[ɑ] blijft een [ɑ]. Lange klinkers zijn vaak niet helemaal zuiver van klank: ze eindigen anders dan ze

beginnen (de [e] heeft een j-achtige naklank, de [o] een w-naklank). In dit opzicht lijken de vocalen

op diftongen, de tweeklanken [ɛi, ɑu, œy] in rijp, kou en luis. Verder is de tong iets hoger dan bij de

korte vocalen. Het zou daarom juister zijn om lange klinkers gespannen te noemen (de letterlijke

vertaling van tense, de benaming die in het Engels gangbaar is). Korte klinkers heten dan

ongespannen (Eng. lax).

2.7. Kenmerktabellen De genoemde kenmerken van klanken kunnen samengevat worden in tabellen, zie figuur 4 en 5.

Links staan de besproken kenmerken, en voor elk van de klanken wordt met plus of min

aangegeven of de klank het kenmerk al dan niet heeft. De [p] is <-sonorant>, de [m] is <+sonorant>.

De opsomming van alle sonorante consonanten is dus uit de tabel af te lezen door de klanken met



Taalvaardigheid 23

een plusje bij sonorant op te sommen. Een minteken bij sommige kenmerken duidt de

tegengestelde waarde aan: <-consonant> betekent ‘vocaal’, <-achter> betekent ‘voor’. Op deze

manier is het aantal fonologische kenmerken teruggebracht. Omdat een groot aantal kenmerken

niet van belang is voor vocalen, zijn consonanten en vocalen in aparte tabellen ondergebracht.

Fig. 4. De klanksegmenten (bovenaan) met hun fonologische kenmerken (linkerrij). De laatste drie

kenmerken zijn met name van belang voor de vocalen.

Fig. 5. Kenmerken van vocalen. Bovenaan staan de klanksegmenten, in de linkerrij de kenmerken.

Kenmerken die slechts voor consonanten van belang zijn, zijn achterwege gelaten. Bij de diftongen

is door middel van een dubbele rij kenmerken aangegeven met welke klank de diftong begint en

eindigt.

2.8. Samenvatting Spraakklanken worden in het stem- of spraakkanaal gevormd (gearticuleerd). Daarbij spelen plaats

en wijze van articulatie een rol, het al dan niet trillen van de stembanden, de stand van de tong



Taalvaardigheid 24

en de lippen, en de duur of lengte van de klank. Een overzicht van de besproken kenmerken is te

vinden in de kenmerkentabellen: daaruit valt af te lezen welke klanken welke kenmerken hebben.

2.9. Aan de slag…

2.9.1. Oefeningen op de ongeronde klinkers De klinkers a en aa (dat baan) Hazelaar makelaar paardenstaart tafellaken staaldraad nagelschaar straatlantaarn kabaal

bagagedrager waakzaam havenplaats raadsvergadering kamergewaad theaterzaal kaatsbaan

kaasschaaf

Aangenaam aangedaan aanvaren aanstaren aanvaarden adelaar aderlaten aanhaling

aanklagen aanjagen aanmanen

Watervat kaarsvlam jaarmarkt tabak waaghals nalatenschap schaakmat haarkam staalhard

waarachtig aanhankelijk stralenkrans watervlak maneglans

Mandenmaker lastertaal lantaarn kachelplaat kaptafel tapkraan afstaan standaard handgebaar

langslaper balzaal kamgaren barbaar danszaal pakjesdrager brandkraan brandgevaar

langzaam kalkwater badplaats afhalen armzalig vastmaken warmwaterkraan Maas dwaas

Kakkerlak kwakzalver wachtman asbak afval bakkerskar badpak armband pannenlap

badgasten washandje zandmannetje wandlampje wandelpark kastanje

De wandelaar woont in de Sparrenlaan.

Deze man vertelt lastertaal en lasterpraat.

De langslaper kwam langzaam de trap afgegaan.

Ik kan u deze tafel niet afstaan.

De kachelplaat glanst prachtig.

Langzaam en angstaanjagend steeg het klare water.

De warmwaterkraan werkt maar armzalig en veel te langzaam.

Zij kan niet nalaten mij steeds na te praten.

Op het tafellaken lag een glanzende nagelschaar.

Een waterstraal klaterde in het gelaat van de brave voorbijganger.

Voor deze staanplaats betaalt u twaalf frank.

Een grote tafel stond middenin de lange vergaderzaal.

Op de jaarmarkt van Aalst staan zware watervaten.

Waarom kwamen ze zo vaak te laat?

Mijn vader is dit jaar op Paasmaandag jarig.

Ze varen langzaam door het Panamakanaal.

Alle ballen vallen van de wallen.

Aandachtig bekeek Anna de atlas.



Taalvaardigheid 25

Maar daar in de straat kende niemand haar.

De kaarsen staan laat te branden en op straat zijn de lantaarns aan.

De schapen blaten klagend in de late avond.

De kwakzalver bakte kakkerlakken in een zwarte pan.

De badgasten dragen fraaie badpakken.

Hij at met bolle wangen bananen en dadels.

Van alle kanten galmt het brandalarm.

De klinker e (pet) Baat bed zaad zet smaad smet vaas vest raad red talen tellen wanen wennen waal wel staal

stel waag weg praat pret

Rekken strekken kwellen snellen venten vertellen dekservet berghelling kermisbed snel

helpen mensen redden denkwerk flessentrekker vetmesten lekkerbek, verse schelvis, scherpe

messen, rente trekken, bellentrekker welgesteld trekbel recht rechter rechts stem wet wetten

bel pel wel snel fel rel hel bellen pellen snellen helse felle rellen kelk kelken pels pelzen

lens lenzen sterk sterke argument fragment moment parlement zes zesmaal zesendertig

Schelde Mechelen Westende Kemmel België Belgisch Wenduine Vandevelde

Helder klinken de bellen over de verre velden.

Dertig mensen op het dek van het heldere schip.

Wel, wel, poes heeft al de lekkere melk gesnoept.

De beste mensen die je maar kunt denken zullen je helpen.

Ga er snel heen, trek aan de bel en vertel.

Flessenrijen vullen de helrode rekken.

Ze likte al het lekkere vet uit de pan.

Ik wens de lente een blij welkom toe.

Bij het spel moet hij steeds opscheppen en geweldig druk doen.

Mooie kersen en verse bessen brengt het ventje mee.

De rechter zette een zware stem op en beval de bandiet terecht te stellen.

‘Verse schelvis!’ riep visventer met schelle stem.

Zij kent haar les en zal het ver brengen.

Ze leggen hun petten in het bagagenet en zetten zich neer.

Schep snel die fles vol lekkers en breng die dan mee.

De ferme held droeg een knellende helm op het hoofd.

De pastoor van de hoofdkerk meldt hem het grote onrecht.

Een echte vechtersbaas is dikwijls een dwaze vlerk.

De veldwachter denkt diep na en zegt dan: ‘Je bent niet in je recht, vent!’

De ridder bracht sterke benden bij elkaar voor het grote gevecht.



Taalvaardigheid 26

De welgewette degens kletteren, en telkens vallen er erge gekwetsten.

Ik durf wedden dat die vent zijn centen weer aan het tellen is.

De klinker i (vis) Bid wit kil vis gis kin kim gil wil ril klip schip drift plicht wicht schrift ring ving zit kring

hing zink vink klimt schimpt

Bidden zitten vissen tillen willen stillen winnen gissen prikken lippen middel linnen vinger

ridder wissel trillen dwingen kinderen vlinders binnen

Lintvis richting witvis ringvinger vlinderlicht winterstilte lichtzinnig ringeling, kittig ding, twintig

knikkers

Baat bed bid, zaad zet zit, smaad smet smid, vaas vest vis, raad red rit, talen tellen tillen,

wanen wennen winnen, waal wel wil, staal stel stil, waag weg wig, praat pret prik

Winnen wennen, zengen zingen, winden wenden, cent Sint, klimmen klemmen, kin ken,

immer emmer, binden bende, wenst winst, dempen dimmen, linten lente, vind je ventje, stil

spel, kinderspel, westenwind, kinderwetten, kinderrechter, telinrichting, rechts en links,

welwillend, kinderwet, kersenpit

Hij verzint gemene streken bij het licht van een kaars.

Op de grond is het overal helwit en in de wilde wolken zit nog sneeuw.

Witte rijp zit op de fijne takjes van de witte berkenstam.

Ik vouw de handen en bid in stilte tot de beminnelijke heilige.

De smid klopt erop los tot het ganse huis heftig trilt.

Hij tilt de zware hamer boven het wilde hoofd.

Vis kan ik missen, maar ik wil nog wel een wit schuimtaartje.

Je kan de ribben van die stille dikkerd niet tellen, ze zitten te diep.

De westenwind brengt regen, de oostenwind milde warmte.

Een laatste siddering ging door de witvis.

Aan zijn linkerpink blinken schitterende ringen.

De wilde mussen ritselen in de linde.

Kibbelende kinderen zijn echt hinderlijk.

Lichtzinnige witte vlinders fladderen naar het gevaarlijke witte licht.

De middag trilde in een pril licht.

Met gespitste lippen keek ze naar de zingende kinderen.

De kinderrechter bezocht de inrichting en knikte welwillend.

Zilverwerk op tafel maakt de spijzen dubbel lekker.

Je vergeet je plicht al te licht!

Dikke kisten vol brillen.

De jager keek met dwingende blik naar het arme wild.



Taalvaardigheid 27

De klinker ee (zeep)

Meet zeep teel veel wees neep neef feeks sleep streef steeds meten zepen telen vele

wezen nepen feeksen keken slepen steden

Bed bid beet, wet wit weet, let lid leed, zet zit zweet, ven vin veen, vet vit vete, vlek flink

vleet, flets flikkeren flemen, men min meen, smet smid smeed, pet pit peet, tred trilt treed,

net nicht neef, dek dik deed, neen neer nest, bedelen bedillen bedekken, vellen villen

velen, fret fris vrees, fles flik fleem, zwem zwik zweef, trek tril Trees, breng bril breed, knel

knip kneed, wesp wist wees, strek strik streek

Nemen klimmen temmen, reppen lippen repen, hebben ribben, heffen riffen leven, petten

pitten heten, reden bidden redden, gillen delen bellen, biggen leggen vegen, gekken mikken

weken

Meer teer veren kleren speren wereld merel kerel verkeerd geneesheren keeltering

zeewering, stevige kerels, keer op keer, meer en meer, heer en meester

Hij draagt bonte veren op zijn gele hoed.

Deze predikant spreekt te veel in zijn keel.

Hij zal beter moeten leren spreken.

Een schitterend kleed van prachtig geel fluweel.

Sterren met wisselende kleuren verschenen in het heelal.

Ze vertoeven in de zevende hemel.

Verleden week is de gemeentelening toegestaan.

Het zijn stevige kerels, ze vrezen geen gevaar.

Op het papier stond deze enige regel te lezen: leef goed!

Deze degen heeft een zeer scherpe snede.

Dat de hemel ons zegen verlene!

Hij vreest geen heer en meester meer te zijn.

De herten eten uit de hand van vreemden.

Hij keek over de wering heen over het meer.

De wreedaard smeet de speer naar zijn vijand.

De klinker ie (tien) Bid beet biet, zin zeem zien, wik week wiek, wig weeg wieg, rit reed riet, zit zweet ziet,

villen velen vielen, min meen Mien, pit peet Piet, git geel giet, kist keet kiest, lid leed lied,

flink vleet vliet, vis vlees vies

Inzien scheelzien keelziekte kinderziekte kinderwieg kieskring kiesvereniging

Mies mier bied bies bier Piet pier fiets Fien viel vier wied wiek wies wiel wieg zien ziek

niet nier tien dier dien diep lied lier gier giet kies kiel kiek hier hiel hief



Taalvaardigheid 28

Sliep schiet schiep schier spies spier stiet stier vries vlier vlieg vlies vliet grief Griek zwiep

zwier bliek blies brief kwiek knie kniel knies

Lieve kinderen, wriemelende mieren, welriekende anjelieren, tierelieren, wiegelied, kiekendief,

liegen en bedriegen, fiere Ieren, griezelige dieren, striemende grieven, kriebelende mieren,

dienende liefde

Bier dier fier gier hier Ier kier lier mier nier pier sier tier vier wier zier

Met zijn fiets zwiert hij over de nieuwe baan.

De mieren kruipen over mijn rug en kriebelen.

Hou op dat lied te zingen, ik ben er ziek van!

De dief zorgde ervoor dat de deur niet piepte.

De intelligente Fries had een verschrikkelijk kriebelschrift.

In de ballistiek wordt onder andere de schietrichting bestudeerd.

Ivan de verschrikkelijke voerde een schrikbewind.

Het lieve kind viel van zijn driewielertje.

De minister hield een diepzinnig betoog over de kiesplicht.

Als kwikzilver zo kwiek flitste het kikkervisje door het riviertje.

De lichtgewichtbokser vierde zijn vierde overwinning.

Haar ziektegeschiedenis begon met tintelingen in haar linker middenvinger.

2.9.2. Oefeningen op de geronde klinkers De klinker o (dok / dom) Top stop stom stoffig kom bot slot lont los klos vod blos mos mof mop trommel tros drom

drop korst krom roffel rot rok grommen grof spons spot vol hol bol

Offerblok vossenhol onderrok ontlokken hondenkop rommelpot kofferslot donderkop losbol

hondenhok mosterdpot koffiepot opdokken poppenkop polsstok rotsblok kommervol boordevol

vooronder stofwolk, logge ossen, blonde lokken, donker hol, bot potlood, opgestopte poppen,

volle potten

Ons Lotje loopt op klompen.

Ze strompelt plots over een stronk en stort op de grond.



Taalvaardigheid 29

Haar rok en sokken zijn bemorst door klodders modder.

Plomp richt ze zich op en ziet de donkere wolken die zich ophopen.

Verwonderd kijkt Lot op en holt naar haar dorp terug.

Rond het slot dondert het.

De klinker oo (boot) Boze ogen, droge sloten, dode spoken, bonenmolen kolenstoker zomerwoning , rode rozen,

grote stoomboot, hogeschool, kool stoven, doodshoofd kookschool roofvogel zomerrozen

schoonzoon woningnood kolennood, koren op zijn molen, droog hooi, hoog gooien, droog

brood, dood vogeltje

Stro foto auto zo ziezo Leo moto anno hallo bureau kano cadeau

De vogels vlogen hoog boven de grote bomen.

Mooie zomerdagen; door de hoge bomen hoor ik dromerige akkoorden.

Hij woont hoog en droog, zo loopt hij nooit verloren.

Voor door moor koor storen voren moren koren horen woord koord noord noorden woorden

koorden veroorloven Noordpool voorkomen oorverdovend doorgerookt woordenknoop

kloostertoren voorlopig hooikoorts

Kolenhok doofpot noodlot doopvont rozenknop kookpot zomerzon doofstom Oostpolder

doodzonde doodskop postbode stokbrood voddenkoop bolleboos

De klinker oe (toen) Boek doet floep goed hoek joel koek loech moet noem poef roet soep toet voel voet

woedt zoet zoek

Boer koer loer moer poer roer toer voer boeren koeren loeren moeren roeren toeren

voeren

Goedkoop boerenkool hoogmoed kolengloed grootmoeder boosdoener, goed brood, hoge

hoed, dove broer, goede zoon, rode hoed, groene kool, rood doek

Droevige stoet, moede voeten, moedige hoeders, goede schoenen, zoete koekjes, koele

ontmoeting, boete doen, ploegende zwoegers, droef te moede, goed doen, stoere boeren

Voetzoekers koekeloeren boerenhoeve

Hij nam afscheid met een zoen, groette zijn moeder en sprong in de koets.

De stoere boer nam een kloeke dronk en zwoegde dan verder.

Langs de oever van de rivier hangt een zoete koelte.

De koeien loeien moe in de zwoele avond.

In koelen bloede sloeg hij op de troep wolven.

Met zoete koekjes zat grootmoeder zich te goed te doen.

De droevige moeders deden boete.



Taalvaardigheid 30

Bloederige, droevige taferelen uit de Boerenkrijg.

Groene hoedjes sieren de moeders van de stoere boeren.

De klinker u (bus) Hun hut lucht dut vlug rust rus zus mus dun suf gerucht muts kunststuk geduldig gelukkig

snugger stuk lust gunstig munt geluk burgers

Dunne lussen, rustige vlucht, lustige juffertjes, drukke mussen, suffe stumpers, muffe lucht

Vruchtbaar kunstzinnig rukwind kustland vergunning aankunnen huismus bultenaar zuster

tunnel krullen theemuts hutje toneelstuk lustrum punthoofd drukker Brugge Bruggeling

Brussel Brusselaar burgemeester burgervader gelukkige schuldeiser blussen vullen brullen

Dunne muffe pannenkoekjes lust ik niet.

De duffe lucht maakt me suf, zelfs de muggen kunnen het niet dulden.

Kunstig gevormde mutsen, geduldig samengesteld.

Kunst wordt niet geleverd door kunstenmakers, wel door kunstenaars.

De lustige juffers vullen de ganse straat met hun lustige gekraai.

In rustige vlucht dalen de duiven lustig neer.

Zus rukte dus ’t mutsje stuk.

Hij smulde van een vette worst en zuchtte.

Brave burgers met zakken vol munten.

Een punt aan je potlood gaat boven een puntige tong.

Gust en zus hingen aan de lus in de bus.

Het kindje plukte een bloempje en kreeg een kus als beloning.

Vlug putten vullen kunnen jullie niet, wel prutserig werken!

Een grote rust vervulde hen in de hut, en ze deden een dutje.

De Rus met de muffe snor vloekte in de lucht.

De klinker eu (beuk) Leun reuk steun heuvel leuk deuk deun beugel leutig keuvelen veulen dreun reus neus

scheut teut reutelen keus heus deugen

Een reusachtige neus, een leuk deuntje, hij keuvelt met zijn veulen, ze staan op de heuvel, een

goede keuze doen, leutige reuzen

Deur kleur steur zeuren scheuren keurig keuring

Beukenboom steunzool reukloos reuzenbomen kleuterschool beukennootje verkleumd

noodkeuken toverspreuk voordeur bovendeur voorkeur fleurig

Leuke woning, kleuters mogen komen, hoge beuken, gestoofde peultjes, rode neus, keurige

rozen

Mijn rode neus jeukt.



Taalvaardigheid 31

Een ruime keus kleurige deuren zonder scheuren.

Met beuzelarijen moet je niet afkomen.

Hij leunde tegen de machtige beuk.

Hij keusde zich aan de steunboog.

De leuke kleuters komen aan en ze zien er keurig uit.

De beul hakte zijn neus af en hij kreunde hartverscheurend.

De klinker uu (bruut) Kuur muur vuur huur stuur duur uur gluur zuur puur tuur buur guur

Duwen luwen stuwen huwen kluwen kuren geluwd vurig vuren turen gluren zuren buren

huren gehuurd bezuren gedurig tureluurs

Dure schuren, ruwe muren, sluwe buren, luwe uren

Deur duur, geur guur, deun duw, sleuf sluw, keuvel kuur, heuvel huwen, leur luw, deuk

duur, vleug vuur, keur kuur, leuk luw

Schuurdeur vuurrood buurman zuurzoet stuurkolom gluren geluksuur schutsmuur

huwelijksgeluk burgerdeugd

Vuur spuwen, zotte kuren, dure munten, dure vreugde

Ze turen over de dunne muren.

Ik word tureluurs van de geur van zure haring.

Een uur aan één stuk zei de haan: kukeleku.

Het water stuwde ruw tegen het schip aan.

De storm is geluwd, nu pas zien we de schade.

2.9.3. Oefeningen op de tweeklanken De tweeklanken ieuw en eeuw

Nieuw kieuw hieuw nieuwtje nieuwsgierig kieuwspleet nieuwe kieuwen nieuwtjes

Leeuw leeuwen geeuwen Zeeuw Zeeuwen meeuw meeuwen schreeuw schreeuwen eeuw

eeuwen spreeuw spreeuwen sneeuw sneeuwde sneeuwen Hebreeuws

De nieuwe eeuw werd nieuwsgierig verwacht door de Zeeuwen.

De Zeeuw keek nieuwsgierig naar een meeuw en een spreeuw in de nieuwe sneeuw.

Hij schreeuwde: ‘Nieuwe spreeuwen zullen de meeuwen verjagen!’

De tweeklank uw Luw stuw ruw duw luwte stuwen ruwe duwen sluw sluwe huw duwde huwde huwen

Ze huwde de ruwe Zeeuw.

Uw ruwe zoon ziet er sluw uit.

De sluwe buren stuwden de boot op het water.



Taalvaardigheid 32

Het wilde water stuwde en duwde de boot vooruit.

De tweeklank ouw Flauw bouw blauw oud benauwd dauw koud gauw goud trouw touw rouw sjouwen vouwen

brouwen houwen kauwen jouwen mouwen snauwen louter stout pauw prauw saus sausen

lauwe nauwe mouwen trouwen oude kousen klauteren laurier

Ze klauteren stout op de oude gebouwen.

Ik hou van grauwe erwten met saus.

In de ochtend is het nog koud van de dauw, ze rilt van de kou.

Nauwe mouwen en oude blauwe kousen.

Hij sjouwde het gestolen goud door de nauwe straat.

De tweeklank aai Baai aai aaien fraai saai saaie kraait kraaien kraai draai draaide draaien maai maaien

maaide maaien haai haaien graaien waait waaide gewaaid waaien taai zwaai zwaaien zaait

zaaiden zaaien papegaai papegaaien

De kraai kraait; wat een lawaai!

De zaaier zaait en de maaier maait.

De naaister naaide tot laat in de nacht.

Hij draait zijn wiel vast en nu draait het goed.

Zij zwaait met haar waaier naar de fraaie papegaai.

De tweeklank ij/ei Wijl spijl bijt pijn mijn tijm teil steil schijn meid rijgt zijn kijf zijde blijk rijpen lijken feit fijn

dijk lijd weiden geit stijl strijk

Eindstrijd wijsheid ijdelheid kleinheid eigenwijs reinheid

Wijs beleid, ijdele strijd, klein krijgen, rijdende treinen, rijke spijs, bij tijden, tijdschrijver, reiziger

in wijnen, snijdende lijnen, wijd en zijd, schijnheiligheid, veiligheid, bedrijvigheid, hij krijgt gelijk,

rijstebrij, nijdig gekijf, eigen stijl, ieder op zijn eigen wijze, de zeilen hijsen

Vijfenvijftig reizigers lopen hijgend naar de trein; ze zwijgen en reizen mijmerend naar Nijvel.

Na lijden komt verblijden dank zij de wijze eindstrijd.

Op het geitenweitje staat een wit geitje naast de zwarte geit.

Trek ten strijde en zorg voor je eigen veiligheid!

Aan de hemel ziet men de wolken wijd en zijd drijven in de oneindigheid.

Nijdig zei de reiziger: ‘Mijn wijn is de fijnste!’

De tweeklanken oei en ooi Kooi moei kooien moeien moeit gloei gloeit gloeide gloeien fooi fooien koeien prooi roeien

stoeien stoeit groei groeide groeit groeien hooi hooien bloeien bloeit verfoeien rooien

bemoeien dooien gooien schroeien plooien vloeipapier strooien

De koeien loeien om hooi te krijgen.



Taalvaardigheid 33

Foei, bemoei je daar niet mee.

Wat een geknoei van laag allooi.

Schroei de plooien van die mooie plooirok niet.

Zij stoeide in de weide en plukte een mooie bloem.

Hij gooide de schooier een mooie fooi toe.

Bloeiende rozen mag men niet snoeien.

De tweeklank ui Ruik duik ruis stuiver kluit tuit buik kruik kruin buis huis zuilen buil luis duit lui fuik fuiken

kuiken fruit luiken luieren ruien kruien beduiden spuien luie luiden fluiten kruiden kuif duif

ruit pui bruin buis muis duin duim bui kuis gelui uien

Luiken sluiten, bruine suiker, uitkruipen, uitfluiten, bruidssuiker, buitenshuis, lui en duizelig, luimig

en guitig, huizen en ruiten, uit zijn duim zuigen

Buiten ontluiken de bloemen van de struiken.

Luimig buitelen de duiven in de tuin.

Hij vloekt op het vuile gespuis in het buitenhuis.

Ik spuit het vuil uit het huis de tuin in.

Met bruine suiker kun je bruidssuiker bereiden.

2.9.4. Gemengde oefening op de tweeklanken In de mooie uitstalkast stond fijn oud blauw porselein.

Een koude trein vol vermoeide reizigers.

In de ijzige kou stond hij zich te verbijten van spijt.

Zij heeft een blauwe trui gebreid.

Dolfijnen en kabeljauwen hebben kieuwen.

In het mooie oude gebouw gloeide een vuur in de fraaie schouw.

De papegaai zat verfoeilijk te krijsen in zijn oude kooi.

Met luid geschreeuw werden de spreeuwen kraaien verjaagd.

Op de fraaie schouw prijkt een prachtig kruis.

De grijsblauwe ogen van het blije meisje glanzen guitig.

De monniken in grauwe pijen krijgen zwijgplicht tot vrijdag.

Buiten groeien paarsblauwe druiven van mooie kwaliteit.

Zij wou in een huilbui losbarsten maar werd tijdig afgeleid.

De nieuwe pruimentijd belooft een ruime, rijke oogst.

De nijdigaard keek nieuwsgierig naar de nijvere magazijnmeester.

De als clowns uitgedoste ouderlingen werden prompt uitgejouwd.

De huisvrouw geeft mij andijvie, uien, tuinkers en tijm.

De scheidingslijn tussen grauw en grijs lijkt mij nooit duidelijk.



Taalvaardigheid 34

Ze heeft voor Trui en nieuwe blauwe trui met ruitjes gebreid.

Het broeierige weer deed Huib lui thuisblijven.

Verfoei je die verfomfaaide sluwe uitbuiter niet?

Ik wou je jijen en jouwen, maar blijkbaar wil jij dat niet?

De uitgestalde spijzen van dit rijkelijk festijn geven me appetijt.

Luie goudsmeden blijven bij de oude methode.

Heide- en goudsbloemen prijken samen in de blauwe kruik.

Dit meisje lijkt te houden van ijdeltuiterij.

Klankrijke luide tonen buitelen uit de huiveringwekkende hoge toren.

2.10. Leesoefening: verzorg je articulatie !

De mooiste vrouw van de wereld

Je hoefde geen kenner te zijn. Je voelde het: Serafina was de mooiste vrouw van de wereld. Als ze

voorbijkwam, stokte de adem in je keel en steeg er een warme nevel in je hoofd. De beeldhouwer,

gek van liefde, was in het koude water gesprongen. Een Poolse jonker reed vijftienhonderd mijl om

haar te zien. Een beroemde dichter probeerde haar schoonheid te vangen in een sonnet, toen gaf

hij het op, zijn woorden schoten tekort. Ten slotte werd ze verliefd op Hector, de jachtopziener, die

gretig met haar trouwde. Had hij dat maar niet gedaan.

De godganse dag stonden er mannen door het raam te loeren om een glimp van haar op te vangen.

Als ze naar de markt ging, volgden ze haar zwijgend, tientallen kerels met een vreemde blik in hun

ogen. Hector ergerde zich groen en geel.

'Kun je niet een beetje krom gaan lopen?' vroeg hij. Dat deed Serafina. Maar ze bleef de mooiste.

'Kun je niet krom lopen en je haar niet wassen?'

Na twee maanden stak het haar van Serafina vies en piekerig naar alle kanten. Daarbij krom lopend

was ze niet uitgesproken betoverend meer. Er liepen minder mannen achter haar aan, maar het

waren er toch nog heel wat.

Hector lag er wakker van. Op een dag zei hij: 'Serafina, je houdt toch nog van me?' 'Ja, Hector.'

'Kun je dan niet krom lopen, hinken, je haar niet wassen, scheel kijken, smerige jassen dragen en

net doen of je idioot bent?'

'Goed, Hector,' zuchtte ze.

Dat hielp. Geen man die haar nog lastig viel.

Helaas zat Hector, die toch met de mooiste vrouw van de wereld getrouwd was, nu met een krom,

hinkend, stinkend scheel wijf dat van lotje getikt scheen te zijn.



Taalvaardigheid 35

Verder oefenen?

www.studiebazaar.be Deze site is nog in opbouw maar heeft al een ruim aanbod uitspraakoefeningen.



http://www.studiebazaar.be/

Taalvaardigheid 36

DEEL 3: STEMHYGIËNE

1. Inleiding Bij beroepssprekers is er kans dat er stemproblemen zullen optreden. Uit onderzoek is gebleken dat

1 % van de beroepssprekers arbeidsongeschikt is op basis van stemklachten, 10 à 15 % van de

beroepssprekers frequent problemen heeft met de stem en één op drie leerkrachten ooit is

thuisgebleven voor stemklachten.

In een onderwijssituatie wordt heel veel van de stem gevraagd, meer dan normaal het geval is. De

opdracht is immers ‘lesgeven’, en dat betekent overwegend spreken, vaak verschillende uren

achter elkaar. Vele leerkrachten doen dit rechtopstaand, vaak wordt er voor redelijk grote en (soms)

onrustige groepen gesproken, waardoor de leerkracht luid moet spreken.

Dat is ook de reden waarom er een logopedische screening werd georganiseerd. Wie een

opvallend zwakke of schorre stem heeft, zal begeleiding nodig hebben. In bepaalde gevallen is het

zelfs verstandiger om aan een ander beroep te denken dan later onoverzichtelijke problemen te

krijgen.

2. Lichaamshouding De lichaamshouding speelt een belangrijke rol bij de ademhaling en bij de stemgeving. Er zijn twee

uitersten in de lichaamshouding: te slap en ineengedoken en te strak en gespannen. Een te slappe

lichaamshouding kan resulteren in een slappe en onafgewerkte articulatie, een adembeheersing

waarbij men vaak naar adem moet snakken, een gewoonte om via de mond de ademen in plaats

van via de neus en een zwakke spreekintensiteit. De stem wordt vaak hees of schor.

Een te gespannen houding heeft bijna altijd een hoge damen tot gevolg: de te gespannen persoon

zal bij elke inademing de schouders optrekken en zeer veel spanning ter hoogte van de hals- en

nekspieren vertonen. Bij observatie van het gezicht ziet men een strakke uitdrukking, kaakklemmen

en een geringe lipbeweging en er wordt ook te veel geslikt. De stem wordt hees of schor of

verdwijnt af en toe.

De goede houding is een gegronde en stevige houding. Je zoekt naar een juiste spanning op de

juiste plaatsen om zo economisch mogelijk te bewegen of houdingen aan te nemen.



Taalvaardigheid 37

Hierbij een aantal aanwijzingen om deze houding te realiseren:

- Zet de voeten stevig op de grond

- Zet de voeten evenwijdig op heupbreedte

- Het is belangrijk om het gewicht over beide voeten te verdelen.

- Steun het lichaamsgewicht op de voorvoet (steunvlak achter de tenen)

- Buig verend door de knieën, lichtjes doorbuigen

- Kantel het bekken zodat een holle rug wordt afgeplat

- Bovenlichaam mooi rechtop houden, schouders naar beneden en hoofd goed recht

- Strek de wervelzuil recht op de onderrug

- Het hoofd balanceert op de gestrekte nek: het helpt wel om te denken dat de kruin van

het hoofd met een koordje aan het plafond hangt en dat het staartbeentje de grond moet

ingeeboord moet worden, zoals bij een marionettenpop.

- Ten slotte kijkt men na of de kin niet omhoog of vooruit steekt.

3. Adem

Ademen doet iedereen, het is een zeer vanzelfsprekend proces. We kunnen de adem loslaten,

inhouden of vasthouden. Veel mensen ademen verkeerd: sommigen ademen te hoog, trekken hun

schouders op en leggen al hun lichamelijke spanning in hals- en nekgebied. Uiteraard heeft dit een

invloed op de stemgeving. We moeten ons goed realiseren hoe ons gedrag (hoe reageren op

spanning bijvoorbeeld) de sleutel is voor een normale en rustige ademhaling.

4. Stem

4.1. Toonhoogte Het is zeer belangrijk dat je als leerkracht op je goede natuurlijke toonhoogte spreekt. De natuurlijke

toonhoogte is de toonhoogte die overeenkomt met iemands constitutie, leeftijd, gewicht, geslacht en



Taalvaardigheid 38

tal van andere lichamelijke gegevens. Deze enige juiste stemtoonhoogte zorgt voor een goede,

volle en vérdragende stem. De habituele toonhoogte is de toonhoogte die men gewoon is te

gebruiken. Als de habituele toonhoogte samenvalt met de natuurlijke toonhoogte zijn er meestal

geen problemen. Wie zijn stem steeds forceert, loopt risico op stemproblemen. Een leraar die luider

wil praten om gehoord te worden, doet dit vaak op een hogere toonhoogte, of begint sneller te

spreken. Hoewel dit een normale reflex is, moet je proberen dit te vermijden: spreek juist trager en

duidelijker.

4.2. Luidheid

Het beste is om luider te spreken en toonhoogtestijging te beperken. Leer een beroep doen op de

admemhaling: zorg voor een stijging in uitstromende lucht. Als er echt hard geroepen wordt, moet je

leren ‘kaatsen met adem’. Dat doe je met je buikspieren, door krachtig terug te veren. Het middenrif

wordt als het ware een trampoline. De stem geraakt verder als je je middenrif krachtig laat

terugveren.

4.3. Kwaliteit Met kwaliteit wordt het zuiver klinken van de stem bedoeld. De stemkwaliteit is vaak een indicatie

voor een probleem of kondigt een probleem aan.

-Heesheid: banale verkoudheid, langdurig praten in een droog/rokerig lokaal

- ruw (korrelig): poliep, stembandknobbels, cyste

- geen stem meer: NKO-arts of logopedist raadplegen



Taalvaardigheid 39

DEEL 4: SPREEKTECHNIEKEN IN DE KLAS

1. Inleiding Binnenkort moet je jezelf gaan voorstellen in je stageschool, en daarna je eerste lesjes geven. Het

is van belang dat je je van een heel aantal aspecten bewust bent.

2. Expressie

Bij een goede voorbereiding van ‘jezelf voorstellen’ is het belangrijk te letten op de non-verbale

aspecten. Een goed gebruik van lichaamstaal zal ook de belangstelling voor het onderwerp doen

vergroten. Zeker bij een les is de manier van presenteren zeer bepalend voor de manier waarop de

inhoud overkomt. Door gebaren, lichaamsexpressie, gelaatsuitdrukking en toonhoogte geeft,

ondersteunt of bekritiseert een spreker voortdurend hetgeen hij zegt. Bewust toegepaste pauzes

behoren ook tot het non-verbale deel van het verhaal.

2.1. Contact en interactie

In een communicatieve lessituatie is het allereerst belangrijk om contact te maken met je publiek en

met hen te interageren. Dat betekent dat je niet alleen iets voordraagt, maar dat je werkelijk met je

publiek communiceert. Vroeger werd de kwaliteit van de leerkracht afgemeten aan de mate waarin

het stil was in zijn klas. De tijden zijn veranderd. Er wordt nu gestreefd naar een lesstijl met heel

veel interactie, waarbij de leerlingen veel aan het woord zijn. De angst voor chaos en

ordeproblemen is er regelmatig, bij studenten, bij beginnende en zelfs bij ervaren leraren.

2.2. Barricades

Zorg bij de keuze van de plaats van waaruit je spreekt dat er zo min mogelijk barricades zijn tussen

jou en je publiek. Het toespreken van mensen vanachter een tafel is iets heel anders dan vanuit een

open ruimte. Veel mensen verkiezen een tafel voor zich, omdat dit hen steun geeft. Ze kunnen hun

handen ergens laten; ze kunnen iets vastpakken als de handen gaan trillen. Vrije ruimte

daarentegen duidt op openheid (eerlijkheid), dat is al een voordeel. Verder kunnen gebaren in een

vrije ruimte beter gebruikt worden en kun je makkelijker van plaats veranderen (zonder te ijsberen).



Taalvaardigheid 40

2.3. Gebaren

Het is goed om veel gebruik te maken van ondersteunende gebaren. Let er wel op welke gebaren je

maakt. Het is bijvoorbeeld erg goed om je zinnen te ondersteunen met naar voren gerichte open

handpalmen. Dit geeft eerlijkheid en oprechtheid weer. Een in de richting van het publiek prikkende

wijsvinger daarentegen wordt vaak gevoeld als een beschuldiging (het beschuldigende vingertje).

Er zijn heel veel gebaren, en die hebben meestal alleen betekenis in bepaalde combinaties en

binnen een bepaalde context. Om nu precies te weten welke gebaren je nu wel of niet moet

gebruiken, is het goed om eens tijdens de voordracht van een ander bewust naar zijn gebaren te

kijken. Let er eens op hoe je je zelf voelt wanneer hij bepaalde gebaren maakt. Je eigen gevoel is

een goede graadmeter.

2.4. Intonatie

Je stem is ook een belangrijk non-verbaal hulpmiddel tijdens de voordracht. Je kunt er niet alleen

de woorden mee uitspreken, maar met behulp van intonatie kun je accent en levendigheid in je

verhaal brengen. Je kunt er iets mee accentueren of mee afzwakken.

2.5. Oogcontact

Tijdens een gesprek met iemand is oogcontact erg belangrijk. Het patroon van aankijken en

wegkijken regelt onder andere het verloop van het gesprek. Bij spreken in het openbaar is het

eigenlijk niet anders, alleen richt je je tot een grotere groep. Door oogcontact te maken met de

toehoorders, kun je een indruk krijgen van hoe je overkomt. Oogcontact maken met iemand die

actief luistert, een persoon die wat naar voren leunt en af en toe instemmend knikt, stimuleert je om

verder te spreken. Het is goed om regelmatig je blik te verplaatsen naar een andere persoon, bij

voorkeur iemand die aan een andere kant van de groep zit.

2.6. Wat doe je met je handen?

Het veel en onrustig bewegen van de handen geeft niet alleen de gespannenheid van de spreker

weer, maar kan de luisteraars afleiden van het verhaal. Nerveuze gebaren zoals krabben aan je

armen of aan je gezicht, draaien aan een ring, strijken over je haren en friemelen aan je kleding kun

je dus maar beter niet maken tijdens het spreken. Let er ook op wat je met voorwerpen doet die je

in je hand houdt. Er zijn mensen die steeds hun bril op en af zetten, of voortdurend de pootjes van

de bril open en dicht vouwen. Dit soort bewegingen kunnen de luisteraars erg afleiden. Ook het



Taalvaardigheid 41

klikken met het knopje van een pen of het voortdurend lostrekken en terugplaatsen van een

viltstiftdopje kun je maar beter laten.

2.7. Gebruik van visuele hulpmiddelen

Bij de voorbereiding van je voorstelling is het ook belangrijk om te kijken naar de hulpmiddelen die

je zult gebruiken. Het is slim om je boodschap via de verschillende zintuigen van de toehoorders te

laten binnenkomen. Probeer tijdens de voordracht zowel iets te laten zien als te laten horen. Beter

nog is het als je ook iets kunt laten voelen, hoewel dat niet altijd even praktisch is.

2.8. Let op non-verbale feedback!

Behalve aandacht te besteden aan je eigen lichaamstaal tijdens de voordracht, is het belangrijk te

letten op de lichaamstaal van je toehoorders. Aan de manier waarop ze zitten, kijken en bewegen,

kun je een indruk krijgen van hoe jouw verhaal bij hen over komt. Zit het publiek onderuit of op het

puntje van de stoel? Hebben ze een open houding of zitten ze stijf met hun armen over elkaar? Een

belangrijke graadmeter is ook of hun houding verandert gedurende jouw presentatie. Zitten ze stil of

maken ze rusteloze bewegingen? Waar is hun blik op gericht? Op jou, op de vloer of op de

binnenkant van hun oogleden? Bewustzijn van de lichaamstaal van je publiek geeft je de

mogelijkheid om je presentatie te sturen. Zo kun je bijvoorbeeld door wisseling in stemvolume of

door het maken van een humoristische opmerking over hun houding de induttende mensen er weer

bij halen.



Taalvaardigheid 42

3. Het begin Waar jij je als spreker altijd van bewust moet zijn, is dat het begin van doorslaggevend belang is.

Daarom hier enkele tips wat je best niet doet:

1. Zeg niet wat je niet weet of kent

2. Praat niet over de tijd (die zal wellicht toch altijd ‘te kort’ zijn, maar als je er op wijst verlies je

op die manier precies weer van die tijd ...)

3. Stel je voordracht of presentatie niet voor als opdracht (“Ik moet hier vanavond ...”, “Ik kreeg

de niet te onderschatten opdracht ...” of nog erger “Men legde mij de taak op om hier ...”)

4. Gebruik geen stereotiepen of clichés, die zijn versleten, die hebben de mensen al zo veel

vaker gehoord, daar hebben ze geen aandacht meer voor

5. Verwijs niet naar je eigen zenuwen of gebrek aan ervaring of spreekangst, daardoor vestig

je er immers alleen maar extra de aandacht op

In je inleiding moet namelijk nog iets veel belangrijker gebeuren: je moet de aandacht van het

publiek trekken. In de klassieke redevoering noemden ze dat een captatio benevolentiae (= een

‘vanger’ (Fr. capter) van de ‘goede wil’ (bene => Fr. bien en volentiae => Fr. vouloir)), een soort

trucje dus, waarmee je er zeker voor zorgt dat ook de praters in het publiek zwijgen en naar jou

luisteren. Wat zijn nu die mogelijke trucjes?

i. begin met een treffend citaat (zorg ervoor dat het citaat fris en gepast is en

niet ‘versleten’, al te vaak gebruikt dus)

ii. vertel een persoonlijke anekdote

iii. toon dat jij je publiek kent (vertel iets over wat zij op dat moment denken of

weten)

iv. maak een grapje (let wel op met grapjes dat die echt goed en gepast zijn en

iedereen kunnen bekoren, dus zeker geen seksistische, racistische of

discriminerende grappen)

v. verwoord het doel of het belang van wat je gaat zeggen (waarom is het voor

het publiek belangrijk)

vi. verwijs naar een recente gebeurtenis die (de dag van je toespraak)

plaatsvond (en er natuurlijk op de een of andere manier een band of link mee

kan hebben en verwoord dan die link of band)

vii. stel een retorische vraag

viii. verwijs naar een historisch feit

ix. verwijs naar een door iedereen gekende gebeurtenis



Taalvaardigheid 43

x. begin met een provocerende stelling (vb. het onderwijs in deze hogeschool

vandaag is niet zo goed meer als vroeger ... (je wacht duidelijk) .... neen ...

het onderwijs is veel beter geworden). Het kan natuurlijk altijd nog meer

provocerend, maar let daar toch mee op, je moet al veel sprekerskwaliteiten

hebben om ervoor te zorgen dat je publiek de bedoeling van je provocatie

duidelijk meekrijgt.

4. Het midden

A van ACTUEEL wat je zegt moet recent zijn, impact kunnen

hebben op het publiek, geen ouwe koek dus

B van BEELDEND illustreer wat je zegt met voorbeelden die je

toont of aanreikt

C van CONCREET hoe concreter je bent, hoe duidelijker je over-

komt vb. als jij het over xylologie hebt, kunnen

mensen zich daar weinig bij voorstellen, maar

wanneer je uitlegt wat dat is wel

5. Het slot

Maak een slot waarin je de belangrijkste punten of boodschap nog eens herhaalt en stop niet plots

met “Dat was dan het einde van mijn voorstelling”



Taalvaardigheid 44

Opdracht Stel jezelf voor op een persoonlijke en gemotiveerde manier. Je staat voor het eerst alleen voor de groep. Duur: 3 minuten. Tips: Bereid je grondig voor. Oefen op alle tot dusver behandelde aspecten. Speel het geheel voor een oefenpubliek thuis. Hou het interessant! Zoek naar materiaal om je voorstelling kleur te geven en de aandacht van je publiek vast te houden. Zoek een stevige houding. Zoek bewust oogcontact en spreid het over de groep. Gebruik eventueel hulpmiddelen (voorwerpen, foto’s, muziek). Laat die echter niet in de weg staan van je 3 minuten. Check je timing! Valkuilen: Vergeet niet dat het om TAV gaat: maak het niet te informeel, want dan ga je sneller dialect spreken. Denk aan je publiek! Vertel geen eindeloze beschrijvingen van bij welke basketbalploegen je sinds 2000 hebt gespeeld en hoeveel doelpunten je elk jaar scoorde!

- Evaluatie:

Opdracht 1e kwartaal: jezelf voorstellen Uitspraak Z O V G U

Lichaamstaal Z O V G U

Intonatie Z O V G U

Stem Z O V G U

Contact met de groep Z O V G U

Structuur Z O V G U

Andere opmerkingen

Cijfer: /20 Gewicht: 5 %



Taalvaardigheid 45

DEEL 5: VOORLEZEN

Voorlezen doet lezen Wens jezelf een vader die voorleest wat hij mooi vindt. Voorlezen is verhalen doorgeven. Wens jezelf een moeder die zo hard lacht als jij. Voorlezen is plezier voor twee. Wens jezelf een broer die alles eerlijk deelt. Voorlezen doe je samen, met vier ogen en vier oren. Wens jezelf een zus die zelfs in het donker ziet. Voorlezen kun je overal en altijd. Wens jezelf een tante die de puntjes op de i wil. Voorlezen is een kunst die je kunt leren. Wens jezelf een oom die klok kan kijken. Regelmatig voorlezen is beter dan af en toe. Wens jezelf een oma die iederéén wil hebben. Horen voorlezen doet zelf voorlezen. Wens jezelf een opa die vaak omkijkt. Voorlezen is geschiedenis doorgeven. Wens jezelf een boek. Voorlezen doet zelf lezen. Bart Moeyaert



Taalvaardigheid 46

1. Waarom voorlezen?

Voorlezen is niet alleen gezellig, het is ook goed, zeg maar “nuttig”. Voor een kind is voorlezen

gewoon heel belangrijk. Dankzij voorlezen ontwikkelen kinderen hun fantasie en hun taalgevoel, ze

leren allerlei nieuwe dingen over de wereld rondom hen, ze raken gemotiveerd om zelf te leren

lezen, ze denken mee over hoe ze problemen kunnen aanpakken…

Enkele van de belangrijkste argumenten op een rijtje:

Φ Het bevordert de taalvaardigheid - kinderen die regelmatig -- liefst elke dag -- worden

voorgelezen, zijn in de regel taalvaardiger dan kinderen die niet of nauwelijks worden voorgelezen.

Voorwaarde is wel dat je er tweerichtingsverkeer van maakt. Reacties uitlokken en een gesprek op

gang brengen zijn noodzakelijke onderdelen van het voorlezen.

Φ Het kweekt enthousiasme voor lezen - ook al wordt 'beeld' steeds belangrijker in onze

maatschappij, toch kun je met geschreven tekst nog steeds de meeste informatie in de kortste tijd

overbrengen. Om daar nuttig gebruik van te kunnen maken, moet je goed kunnen lezen. Het is

daarom goed als kinderen op een natuurlijke manier leren dat lezen erbij hoort.

Φ Het is een ideale manier om een lesinstap te organiseren, of een bepaalde sfeer op te roepen. Dit

kan dus voor elke les: van een les Nederlands over wiskunde tot L.O.!

2. Wat is een goed voorleesboek?

Opnieuw is het niet de bedoeling hier een definitie van hét goede voorleesboek te geven, maar wel

om gewoon een paar richtingen aan te duiden:

Een goed verhaal nodigt in de eerste plaats uit tot meedenken en meevoelen. Het heeft “iets te

vertellen” waar de kinderen aandachtig en zelfs nieuwsgierig naar uitkijken.

Een goed voorleesboek heeft een verhaal met een coherente structuur: de gebeurtenissen volgen

elkaar logisch op en monden uit in een “pointe”, een slot dat op duidelijke wijze voortvloeit uit de

opbouw van gebeurtenissen en personages. Prenten en tekst sluiten zo duidelijk mogelijk op elkaar

aan. Een goed verhaal ligt goed “in het gehoor”, met variatie in de woordkeuze en afwisseling in de

zinslengte (te lange, complexe zinnen vermijden, maar ook niet te korte zinnen). Achteraan in deze

bundel staan nog heel wat websites die boekentips geven.



Taalvaardigheid 47

3. Stoomcursus voorlezen

Goed voorlezen is een kunst. Maar wel een kunst die je kunt leren. Hieronder vind je de

belangrijkste tips en trucs:

De allereerste vereiste is natuurlijk dat je vlot en makkelijk leest. Hoe meer leeservaring hoe beter.

Veel zélf lezen dus. Ook het voorlezen aan kinderen of geïnteresseerden uit je omgeving kan je

helpen beter te leren voorlezen. Alle extra training is meegenomen. En het is nog leuk ook.

Kies boeken die zich goed laten voorlezen en laat de rest gewoon links liggen. Je merkt snel

genoeg wat lekker voorleest en wat niet. Kromme zinnen, lelijke woorden en ongemakkelijke ritmes

herken je direct, als je voor jezelf -- in de boekhandel of in de bibliotheek -- een stuk hardop

voorleest.

Probeer tijdens het voorlezen al zo ver mogelijk vooruit te lezen, zodat je weet wat je kunt

verwachten. Niets is zo vervelend als aan het eind van een zin erachter komen dat je hem op een

andere toon had moeten voorlezen ("… lachte hij").

Wees niet bang om woorden of zinnen aan te passen tijdens het lezen. Lees dus gewoon iets

anders dan wat er staat, als dat beter uitkomt voor het ritme of als je dat zelf mooier of grappiger

vindt. Vertel zonodig een eigen verhaal bij de plaatjes.

Benut alle mogelijkheden van je stem en zorg voor variatie in volume, snelheid en toonhoogte.

Wissel af tussen hard en zacht, fluister als het spannend is, varieer tussen hoog en laag, snel en

langzaam. Maar: overdrijf het niet.

Gebruik alleen 'stemmetjes' als je dat goed kunt, en onthoud goed welke stem bij welk personage

hoort. Anders wordt het al gauw verwarrend.

Houd contact met het publiek. Blijf niet gespannen in het boek turen maar probeer het kind

tussendoor aan te kijken. Lok reacties uit, stel af en toe een vraag, laat dingen in het boek

aanwijzen, etc.



Taalvaardigheid 48

1

4. Vormen van voorlezen

Je kan kiezen voor verschillende vormen van voorlezen :

1. Je leest gewoon voor.

Dit is de meest voor de hand liggende en traditionele vorm van voorlezen.

Als leerkracht beslis je zelf wat, wanneer hoe,… iets gaat voorlezen.

Je kan het hele boek voorlezen. Je kan ook kiezen voor een fragment, een afgerond

verhaal, een gedicht, een prentenboek.

2. Je gaat voor vertellend lezen.

Dit is een mengvorm tussen vertellen en voorlezen en vaak een ideale oplossing voor wie in

tijdnood zit. Je leest en vertelt afwisselend. Je kan een beetje snoeien in minder relevante of

boeiende passages; door de wisselende vorm van het verhaal brengen blijft de

betrokkenheid van kinderen ook groter.

3. Je kiest voor dramatiserend voorlezen.

Bij deze vorm van voorlezen gebruik je allerlei theatrale elementen.

Het verhaal moet zich wel lenen tot deze vorm van voorlezen.

Een verkleedkoffer, enkele decorstukken en eventueel geluidseffecten kunnen een verhaal

nog meer tot leven brengen.

Het verhaal moet wel centraal blijven staan. Hoed je dus voor overdaad.

1 Jan Steen: De Schoolmeester. 1665. Privé-collectie.



Taalvaardigheid 49

Opdracht Voorlezen van een korte tekst (mag fictie of non-fictie zijn): duur ongeveer 3 minuten. Tips Zorg voor een korte inleiding van je fragment Lees de tips in de cursus goed na en oefen! Denk grondig na over je fragmentkeuze Rond af met een aantal open vragen aan je publiek: zorg dat dat uitdagende vragen zijn Toon enthousiasme over je fragment Zoek een gemakkelijke voorleeshouding Valkuilen Blijf niet de hele tijd naar je boek staren Wees niet te snel tevreden met je fragmentkeuze Vermijd clichévragen als: hoe denken jullie dat het afloopt, zouden jullie het boek zelf willen lezen.

Evaluatie:

Opdracht 2e kwartaal: voorlezen Uitspraak Z O V G U


Intonatie Z O V G U

Stem Z O V G U


Tekstkeuze Z O V G U

Andere opmerkingen




Taalvaardigheid 50

DEEL 6: DE MONDELINGE PRESENTATIE

1. Inleiding

Tijdens je opleiding zal je ongetwijfeld een paper of je eindwerk moeten presenteren of een

lezing over je werk voor vakgenoten moeten verzorgen. Toch wel spannend, zeker als je

weinig ervaring hebt. Hoe begin je nu aan een presentatie? Waarmee boek je succes? Of een

presentatie slaagt, hangt niet alleen af van de inhoud van je betoog maar ook van de manier

waarop je de boodschap overbrengt. Deze tekst kan een leidraad zijn voor iedereen die een

presentatie moet geven.

Als leraar is de kans groot dat je regelmatig een presentatie zal moeten houden. Tijdens

vergaderingen en pedagogische studiedagen worden leraren van alle vakken ingeschakeld om

elkaar bij te scholen en aan een optimale kennisdeling te doen.

Elke presentatie moet verder best een duidelijke structuur hebben en die is heel simpel.

KISS (= Keep It Short and Simple) is trouwens een vaak gebruikte slogan in de theorie over

spreken in het openbaar. Die structuur ken je ook uit teksten en andere media. Je zorgt dus steeds

voor een:

1. INLEIDING

2. MIDDEN

3. SLOT

2. Voorbereiding : de algemene context inschatten:

2.1. De aanleiding/achtergrond

Wat is de voorgeschiedenis voor jouw presentatie? Heeft er iemand net aan hetzelfde publiek een

presentatie hierover gegeven?

2.2. Het doel

Moet je het publiek informeren, inspireren om iets te gaan doen, overtuigen van de wenselijkheid

van iets, instructies geven voor iets wat ze moeten doen, ondervragen over hun opinies? Het

“harde” doel: wat moet het publiek na je presentatie : weten, kunnen, gaan doen, als nieuw inzicht

hebben?



Taalvaardigheid 51

2.3. Het publiek

Wat zijn hun niveau en voorkennis, hun betrokkenheid/meningen/ levensovertuigingen,

wensen/verwachtingen/vooroordelen, hun leeftijd/levensstijl, hun positie t.o.v. jou (je bazen, je

medewerkers), zijn ze hierin wel geïnteresseerd of werden ze verplicht om naar jou te luisteren, wat

is hun gemoedstoestand, wat is hun taalgebruik? Spreek je voor 200 of voor 10 mensen?

2.4. De spreker

Waarom geef jij die presentatie? Inhoudelijke expertise? Kent het publiek jou? Heeft het een

positieve ingesteldheid t.o.v. je? Wat kan jij in relatie tot dit publiek – je wel of niet permitteren?

2.5. De tijd

Treed je op om 8u15 maandagochtend of om 17u30 vrijdagavond? Komt het publiek net terug van

een uitvoerige maaltijd? Heeft het publiek net 4 uur aan saaie presentaties achter de rug?

2.6. De plaats

Is de capaciteit van het lokaal wel in overeenstemming met de grootte van het publiek? Is het lokaal

aangenaam? Zit het publiek in comfortable stoelen? Ziet iedereen de spreker wel goed?

2.7. Het medium

Is een mondelinge presentatie eigenlijk wel het beste medium om het doel te bereiken? Is een tekst,

vergadering, film, …, meer geschikt?

3. Vorm : het kiezen van de presentatievorm

De gesloten presentatie: je hebt een (vastliggend) verhaal dat je wil brengen. Interactie met het

publiek kan, maar moet beperkt blijven wil je het verhaal kunnen brengen. Dit is meestal het geval

voor wetenschappelijke presentaties.

De half-open presentatie: je wil bepaalde elementen aanbrengen, maar je wil toelaten dat een groot

deel van de inhoud aangebracht wordt door het publiek. Het is vaak interessant als je vooral wenst

dat bepaalde dingen door het publiek “ontdekt” worden, eerder dan expliciet door de spreker

aangebracht. Het legt een hypotheek over de hoeveelheid inhoud die je kan aanbrengen, maar

zorgt er wel voor dat de materie beter bijblijft bij het publiek.



Taalvaardigheid 52

De open presentatie: hier is het element “presentatie” voornamelijk beperkt tot een inleiding en het

maken van periodieke samenvattingen van wat gezegd werd. Het is voornamelijk een

brainstorming over een bepaald onderwerp, waarin de spreker eerder optreedt als discussieleider.

4. De inhoud

Is de presentatie sterk gebaseerd op een bestaande tekst? Vermoedelijk ligt de inhoud dan al in

grote mate vast en werd er ook al heel wat werk gestopt in het structureren van het verhaal.

Afhankelijk van je vertrouwdheid met de tekst, de mate waarin je je eigen visie op de materie

terugvindt in de tekst (heb je de tekst zelf geschreven of niet, is de – oudere? – tekst nog actueel

genoeg?) kan je beslissen om bijkomend materiaal op te zoeken, te brainstormen over het thema,

etc.Verzamel materiaal: consulteer boeken, zoek op het internet, praat met (andere) deskundigen.

Bestaan er – consulteerbare – andere presentaties over het onderwerp die je kan consulteren?

Bij het verzamelen is het wenselijk om de verschillende aspecten van de context in het oog te

houden als eerste filtering. Welke informatie past helemaal niet bij je doel, bij je publiek, of is niet

bruikbaar gegeven de locatie (vb. geen video-projectie mogelijk).

Filtering dient erg conservatief te gebeuren in deze fase. Eén van de grootste gevaren bij deze fase

van informatie verzamelen is een houding van te convergent denken. Houd een open geest voor

ongewone aspecten rond het onderwerp. Ze kunnen later erg nuttig zijn om je presentatie origineler

te maken of vaak – op zijn minst – de presentatie te “verluchten”.

5. Structureren

“Tell them what you are going to tell; then tell them and finally tell them what you told them.”



Taalvaardigheid 53

Er zijn heel wat verschillende strategieën om je informatie te structureren. Sommigen gaan uit van

het groeperen van informatie-elementen in rubrieken en trefwoorden, het ordenen van die rubrieken

in hoofd- en bijzaken en het vervolgens te ordenen in een temporele opbouw.

Waar je naar toewerkt is “een verhaal”. Dat verhaal moet een logische, verstaanbare lijn volgen,

maar moet tegelijk voorzien zijn van “ingangspunten”. Het staat vast dat mensen vrijwel nooit een

presentatie van begin tot eind met aandacht kunnen blijven volgen. Studies tonen aan dat, zelfs

voor korte presentaties van een 20-tal minuten er verschillende momenten zijn waarop mensen in

het publiek de aandacht verliezen. “Ingangspunten” zijn kleine voorbeelden, anekdotes, vragen aan

het publiek die je zelf als onderbreking in je verhaal inbouwt om de afgedwaalde toehoorders de

mogelijkheid te bieden om opnieuw in te pikken.

5.1. De introductie

De inleiding heeft voornamelijk een dubbele functie: je publiek een zo duidelijk mogelijk initieel idee

geven over wat je hen wilt vertellen, en bij het publiek interesse opwekken om hier meer over te

vernemen. Welke vragen wil je in deze presentatie gaan beantwoorden? Waarom zijn die vragen

belangrijk? Wat is de bredere context? Wie was hier eerder in geïnteresseerd en waarom?

Eventueel: in welke context geven antwoorden op deze vragen belangrijke implicaties.

5.2. Het hart van de presentatie

Vaak start dit deel met een “preliminaries” (voorkennis) gedeelte. De meeste wetenschappelijke

resultaten bouwen voort op andere wetenschappelijke resultaten. Bepaal nauwlettend op welke

voorkennis je expliciet of impliciet zal gaan steunen. Afhankelijk van het belang van deze

voorkennis voor de bijdragen die je zelf wilt naar voor brengen spendeer je er meer of minder

aandacht aan.

Vervolgens breng je de eigenlijke resultaten naar voor. Houd er hierbij heel sterk rekening mee dat

voorbeelden, illustraties, grafieken vaak veel meer zeggen voor de luisteraar dan de harde

technische resultaten zelf. In het bijzonder is het vaak zeer wenselijk om “inductief” te werk te

gaan. Als je een nieuw concept wil definiëren en je geeft eerst enkele zorgvuldig gekozen

voorbeelden van dat concept, dan kennen de meeste toehoorders intuitief het concept nog voor je

het formeel definieert. Het inductieve veralgemeningsvermogen van de mens is erg groot en kan je

best uitbuiten.



Taalvaardigheid 54

5.3. De conclusie

In het besluit herhaal je de bijdragen van je presentatie: wat heb je aan nieuwe boodschap gebracht

en waarom is die belangrijk. Tenslotte bespreek je open vragen: wat staat er nog te gebeuren de

toekomst?

6. Hulpmiddelen en presentatiemateriaal

In principe een heel gamma aan mogelijkheden: een handout – tekst waarop men de presentatie

kan volgen -, een bord of white board waarop je sleutelideeën vermeldt of formules/

afleidingen/voorbeelden uitwerkt, slides op een overhead projector waarop dat alles (+ illustraties)

reeds vooraf voorbereid is, slides in een computerpresentatieprogramma met LCD-projectie

(powerpoint, beamer), documenten of illustraties op papier met documentprojector, illustratieve

objecten.

In wat volgt beperken we ons vooral tot powerpoint, maar heel wat van het onderstaande is ook van

toepassing op andere hulpmiddelen (vooral beamer, overhead, documentprojectie).

7. Powerpoint

Tegenwoordig maken veel sprekers gebruik van PowerPoint voor visuele ondersteuning van

hun presentatie. Dit wordt door het publiek meestal gewaardeerd. Toch wordt er vaak

geklaagd over de manier waarop het programma wordt gebruikt: spetterende dia’s met



Taalvaardigheid 55

bontgekleurde opsommingen verschijnend met wervelende bewegingen en knallende geluiden, of

overvolle dia’s die alles bevatten wat de spreker zegt, zodat je eigenlijk niet meer hoeft te luisteren.

Een algemene aanbeveling bij het gebruik van PowerPoint is: gebruik het, maar gebruik het

bewust en goed gedoseerd. Hieronder vind je enkele tips en richtlijnen voor het ontwerpen

van een gesmaakte PowerPoint-presentatie.

Powerpoint is een programma waar je heel voorzichtig moet mee omgaan. Een rechtoe-rechtaan

gebruik van powerpoint leidt in de meeste gevalen tot slechte presentaties. Dit heeft alles te maken

met de ingebouwde “dot-structuur” die het programma aan de gebruiker voorstelt. Een weinig

kritisch gebruik van het programma leidt gemakkelijk tot een presentatie waarin alles herleid is tot

een ongestructureerde opsomming van items.

Inhoudelijk is een presentatie normaal geen opsomming van items. Er zijn allerlei logische

verbanden tussen de stukjes informatie die je op het scherm wil tonen. Ze in een dot-lijst brengen

neemt de structuur weg. Zo gebruik je soms beter pijltjes of balkjes om een bepaald aspect logisch

te presenteren.

Minstens 50% van de presentaties die je tegenwoordig bijwoont zijn eigenlijk voorbereid binnen

powerpoint zelf en hebben nauwelijks structuur omdat de spreker zich heeft laten verleiden door de

opsommingsstijl die powerpoint aanbiedt. Die presentaties zijn onnoemelijk saai en allemaal een

doorslag van mekaar.

Dus, basisboodschap: laat je niet verleiden tot de dot-structuur (tenzij je echt iets wilt opsommen)

maar probeer aangepaste lay-out te gebruiken. Het is zeer wenselijk om je slides eerst op papier te

ontwerpen en daarbij de verschillende elementen die je wilt projecteren op een overzichtelijke,

logische manier t.o.v. mekaar te structureren.

Daarnaast zijn er heel wat andere aspecten waar je op moet letten bij het maken van slides.

Tip 1: Zorg voor duidelijke en leesbare dia’s.

Het is belangrijk dat je presentatie ook achter in de zaal goed leesbaar is. Gebruik daarom



Taalvaardigheid 56

een goed leesbaar, niet te klein lettertype. Vermijd ook afgeronde lettertypes zoals Times

Roman. Op een computerscherm kan je alles makkelijk lezen maar geprojecteerd op een

scherm in een zaal is dat anders.

Tip 2: Gebruik niet meer dan één of twee lettertypen.

Veel lettertypen leiden af en geven de presentatie een rommelige indruk. Gebruik voor het

leggen van accenten liever opmaakmogelijkheden als lettergrootte, vet en cursief.

Tip 3: Overdrijf contrasten zonder te felle kleuren te gebruiken.

Als de diavoorstelling op een scherm wordt geprojecteerd, vervagen kleuren en contrasten.

Het is dus noodzakelijk om deze contrasten bij het maken van de dia’s wat te overdrijven.

Zorg ook voor voldoende contrast tussen tekst en achtergrond.

Tip 4: Beperk je voor je presentatie tot één achtergrond.

Meerdere achtergronden werken storend.

Tip 5: Kies de juiste kleurencombinaties, zodat de dia’s leesbaar zijn.

Kies bij voorkeur een lichte en egale achtergrond en donkere letters. Verkeerde

kleurencombinaties zijn bijvoorbeeld:

• zwarte letters, rode achtergrond

• witte letters, gele achtergrond

• paarse letters, blauwe achtergrond

• rode letters, paarse achtergrond

Denk bij het kiezen van kleurencombinaties ook aan kleurenblindheid. Iemand die

kleurenblind is ziet veelal weinig of geen verschil tussen rood en groen.

Tip 6: Gebruik maximaal drie kleuren per dia.

Tip 7:Zet niet teveel info op een dia.

Zorg ervoor dat elke regel uit maximaal zes woorden bestaat. Per dia beperk je je best tot

maximaal acht regels. Maak gebruik van steekwoorden: geen lidwoorden, werkwoorden of

zinnen. Houd het dus beknopt op de dia: de uitleg moet u immers zelf geven. Bovendien



Taalvaardigheid 57

verdwijnt de aandacht van de toehoorder als uw gehele verhaal ook op de dia’s staat

neergeschreven. Uw presentatie moet nog altijd meer luisteren dan lezen zijn!

Tip 8: Hou het geheel sober.

Het is niet de bedoeling dat de dia’s nodeloos de aandacht afleiden van de spreker. De dia’s

moeten vooral jouw betoog ondersteunen. Gebruik niet teveel toeters en bellen die de

boodschap vertroebelen.

Tip 9: Gebruik geen animatie-effecten.

Sommige sprekers lijken te vrezen dat hun dia’s er te simpel uitzien; hun publiek zou de

indruk kunnen krijgen dat er weinig werk is verzet. PowerPoint biedt zulke sprekers een breed

scala aan mogelijkheden om de voorstelling op te leuken: bv. tekstregels en figuren vliegen

spiraalsgewijs in, klappen om als lamellen of zwellen op vanuit het niets. Niets kan meer de

toehoorders irriteren. Bovendien maken ze uw bestand onnodig groot en vertragen bijgevolg

uw presentatie. Vermijd dus het gebruik van animatie-effecten.

Tip 10: Gebruik geen geluid.

Een analoog verhaal als bij animatie-effecten: ook geluidseffecten die een diaverandering

accentueren kunnen danig irriterend werken. Gebruik ook deze dus liever niet.

Tip 11: Gebruik niet teveel dia’s.

Bij computerpresentaties bestaat het gevaar dat het tempo van de voordracht omhoog gaat:

één druk op de knop is genoeg om over te gaan naar nieuwe informatie. Wees u van dit gevaar

bewust. Hanteer als vuistregel dat een dia minstens één minuut zichtbaar moet zijn.

Tip 12: Bewerk gekopieerde illustraties.

PowerPoint is ideaal om je betoog te illustreren met foto’s, tekeningen en grafieken. Kopieer

ze echter niet klakkeloos van het web, uit artikels, … Veel van deze illustraties waren immers

oorspronkelijk niet bedoeld voor een presentatie. Wanneer ze zomaar worden geprojecteerd,

ziet het publiek onduidelijke legendes, onduidelijke lijnen en onleesbare getallen. Kopieer

dus niet zomaar jouw afbeeldingen rechtstreeks naar een diavoorstelling, maar bewerk ze tot

ze geschikt zijn voor vertoning (of laat ze weg als dat onmogelijk is).



Taalvaardigheid 58

Tip 13: Maak je presentaties niet buitensporig groot.

Figuren of foto’s die heel traag verschijnen of het oneindig wachten tot de presentatie is

gedownload van het internet: de omvang van PowerPoint-presentaties zijn vaak buitensporig

groot, 10 MB of meer is geen uitzondering. Dat ligt niet aan PowerPoint zelf, maar vooral aan

het ondoordacht handelen van de gebruiker. Een beetje opletten bij de opmaak kan veel

verhelpen:

• Scan grafisch materiaal met het doel voor ogen: voor het projecteren van PowerPointpresentaties

is een resolutie van 75-100 dpi ruimschoots voldoende. Alleen als je meer detail nodig hebt, is het

gebruik van hogere resoluties zinvol.

• De meeste scansoftware gebruikt standaard het bestandsformaat TIF(F) voor opslag.

Hierbij wordt geen compressie toegepast dus TIF(F) bestanden vallen sowieso al ‘groot’

uit. Comprimeer uw TIF(F)-plaatje door het op te slaan als een JPG of GIF-bestand. Dit

kan makkelijk in een beeldverwerkingprogramma als Photoshop, Paint ShopPro, …

Vuistregel hierbij: gebruik voor (kleuren)foto’s het JPG-formaat; gebruik voor logo’s en

zwart-wittekeningen het GIF-formaat.

• Bewerk uw scans vóórdat je ze gebruikt. Bij het automatisch schalen in PowerPoint

blijft het plaatje immers zijn oorspronkelijke bestandsgrootte behouden. Herschalen of

bijknippen kan opnieuw vrij eenvoudig in elk beeldverwerkingprogramma. Sla het

eindresultaat op en gebruik dat plaatje in jouw PowerPoint-presentatie.

• Een gouden regel: is je presentatie af, laat PowerPoint zelf dan nogmaals alle figuren

comprimeren. Dit kan heel gemakkelijk: ga op een figuur staan en klik op de rechter

muisknop; kies ‘Format Picture’ en druk op ‘Compress…’; kies hierbij voor ‘All pictures

in document’. Nu zijn alle figuren uit de presentatie nogmaals gecomprimeerd. Voeg je

toch nog nieuwe figuren toe, herhaal dit dan.

• Opgepast: door te comprimeren gaat er informatie ‘verloren’. Dit is zeker voor

schermgebruik en projectie geen probleem. Toch is het raadzaam om het origineel te

bewaren op je PC.

• Beperk je animaties.

Raadpleeg tutorial over powerpoint:

http://www.fgcu.edu/support/office2000/ppt



Taalvaardigheid 59

8. Laatste voorbereidingen

8.1. Het script

Het is zeker niet wenselijk om een mondelinge presentatie helemaal van buiten te leren. Als de

zinnen van tevoren vastliggen moet je al een erg goed acteur zijn om ze op de presentatie zelf op

een heel natuurlijke en ongedwongen manier te brengen.

Wel zeer wenselijk is is dat je voor jezelf een “script” opstelt met daarin een volgorde van wat er in

de presentatie moet gezegd en gedaan worden. Je kan eventueel die script op een blad papier of

op enkele steekkaartjes meenemen als geheugensteun voor de volgorde in de presentatie.

Alternatief – en beter – kan je wel degelijk dat script van buiten kennen.

Heel wat sprekers gebruiken eigenlijk vaak hun presentatiemateriaal als script: dit zijn hun

“spiekbriefjes”. Bij slides op een overheadprojector werkt dat goed, omdat je een stuk van de slide

met papier kan bedekken. Het publiek ziet dat stuk niet op het scherm, maar de spreker ziet het

wel en kan zo vooruit kijken naar wat er gaat komen.

In een powerpoint presentatie werkt dit niet. Toch begaan veel sprekers de fout om eerst het

volgende idee op de powerpoint te tonen (als geheugensteun voor zichzelf) vooraleer ze erover

praten. Dat doe je dus best niet: de spreker moet de leiding hebben, niet de software.

8.2. Het repeteren

Zelfs de beste en meest-geoefende sprekers (of misschien zelfs: vooral zij) oefenen vooraf luidop

de volledige presentatie. Vaak doen ze dat zelfs meermaals. Eén van de redenen is dat de lengte

van een presentatie die op papier/slides werd voorbereid niet altijd goed in te schatten valt. Je wilt

helemaal niet dat je aan het hoofdpunt van je betoog komt en dan je beschikbare tijd op is. Na een

repetitie kan je een aantal stukken van je presentatie wegknippen of aanpassen tot je wel aan de

gepaste tijdsduur komt. Andere redenen zijn: je merkt zelf dat je bij een bepaald stukje van je

verhaal niet goed uit je woorden komt of dat je bepaalde moeilijkere woorden niet vlot kan

uitspreken. Eventueel kan bij je proefpresentatie blijken dat er een inconsistentie is tussen je script

en je presentatiemateriaal, of dat er fouten op dat presentatiemateriaal staan..

Proefpresenteren is dan ook een must. Als het een heel belangrijke presentatie betreft dan doe je

er goed aan om vrienden of collega’s te vragen om even te komen luisteren en je feedback te

geven over wat er volgens hen fout ging.



Taalvaardigheid 60

8.3. De accommodatie

Een ervaren spreker zal steeds trachten om voorafgaand aan de eigenlijke presentatie het lokaal te

bezoeken en de accommodatie van het lokaal uit te testen.

Is er een bedieningspaneel voor licht, LCD-projectie, geluid? Zoja, werkt het en hoe werkt het? Is de

lichtsterkte van de LCD-projector voldoende? Is die projector zo opgesteld of opstelbaar dat het

beeld voldoende groot is? Is er een plaats waar je als spreker kan gaan staan, waarbij je duidelijk

zichtbaar bent voor het publiek en toch niet in de weg staat van het geprojecteerde beeld? Is de

grootte en de akoestiek van de zaal goed genoeg om zonder microfoon te kunnen spreken?

Maak vooraf duidelijke afspraken met de organisator over lengte, beginuur van je presentatie.

Word je door iemand ingeleid? Is er aparte tijd voor discussie voorzien?

Daarnaast check je best ook uitvoerig je eigen materiaal. Zorg voor een kopie van je presentatie op

CD-rom of geheugenchip. Als je geen zekerheid hebt over de beschikbaarheid van een degelijke

LCD-projector, zorg dan voor een backup met transparanten.

9. … en presenteer !

De zaal loopt vol. Een geroezemoes van stemmen en geluiden. Je presentatie gaat dadelijk

beginnen. Je hart slaat in een hoog tempo. Je keel voelt droog, je handen zijn klam. Al heb je alles

nog zo zorgvuldig voorbereid, toch heb je twijfels over de goeie afloop. Plankenkoorts: hoe ga je

ermee om?

Het is belangrijk om je te realiseren dat plankenkoorts niet iets is dat alleen optreedt bij onervaren

sprekers. Ook de meest ervaren sprekers hebben het. Meer nog, veel ervaren sprekers gebruiken

de spanning en de adrenaline van de plankenkoorts om hun presentaties scherper, enthousiaster

en levendiger te kunnen brengen.

Maar als beginnend spreker heb je eerder nood aan hulpmiddelen om de onaangename

neveneffecten van de plankenkoorts te kunnen bedwingen. In het algemeen zijn er vier elementen

die spanning kunnen verdrijven: sex, voedsel, ontspanning en geestes-veranderende middelen.

Laat ons beginnen met de meest praktische tip: geestes-veranderende middelen. Uiteraard is het

niet de bedoeling om vooraleer je de voordracht geeft een dubbele wisky achterover te slaan. Dat

zou mogelijk wel een positief effect kunnen hebben tegen de ongemakken van de plankenkoorts,



Taalvaardigheid 61

maar is evident geen ‘oplossing’ voor het probleem. Er is wel een “drug” die niet ongezond is en

zeer effectief is tegen spanning: zuurstof. Een basisregel voor het bestrijden van plankenkoorts is

dan ook om enkele minuten voor het begin van de voordracht diep in- en uit te ademen. Het heeft

eigenlijk een drievoudig effect. Ten eerste maakt de zuurstof je hersenen rustiger. Ten tweede

zorgt de zuurstof ervoor dat je spieren zich meer ontspannen (één van de andere technieken tegen

spanning). Tenslotte is zuurstof zeer belangrijk tijdens het spreken zelf: een goeie, diepe

ademhaling helpt bij het vlot en duidelijk uitspreken van je zinnen.

Een tweede tip heeft te maken met de spanningsverdrijver “voedsel”. Uiteraard is het niet de

bedoeling om met kippenboutjes, salami en donuts het podium op te gaan. Wat sociaal wel

aanvaardbaar is, is een glas fris water of een frisdrank. Voedsel (of drank) bestrijdt effectief

spanning en brengt de meeste mensen tot rust. Enkele slokken water of frisdrank verlagen bij de

meeste mensen de spanning.

Er zijn ook trucks die in (ver/vaag) verband staan met sex en ontspanning. Een rustig gesprekje

voeren (liefst in aanwezigheid van je publiek) met iemand die je goed kent, helpt vaak om de

spanning gevoelig terug te dringen en je zelfvertrouwen op te krikken. Dit is – als sociale activiteit –

een zeer verzwakte afspiegeling, maar sociaal aanvaardbare variant op sex.

Ontspanning zou bijvoorbeeld kunnen betekenen: loop eens 3 rondjes rond het gebouw of doe 30

push-ups. De spanning die je in je spieren opbouwt geeft aanleiding tot ontspanning na een

dergelijke oefening. Die ontspanning in je spieren heeft ook een impact op de spanning in je geest.

Voor mensen met heel grote plankenkoorts-problemen bestaan er trouwens oefeningen die heel

weinig tijd kosten en onzichtbaar zijn voor het publiek, waarmee je je lichaam volledig kan

ontspannen op een moment van hoge spanning. Hiervoor raadpleeg je best een psycholoog.

Voornaamste stelregels: adem heel diep en neem veel zuurstof, drink wat en maak zo mogelijk een

praatje met iemand die je kent.

En hoe presenteer je dan? Er zijn heel wat aandachtspunten hierbij. Maar de meesten zijn

optioneel. Bijvoorbeeld, het gebruik van humor. Humor verlucht een presentatie. Het creëert een

nauwere band tussen spreker en publiek. Maar niet iedereen heeft de aanleg om op de juiste

manier humor binnen de presentatie te brengen. Als het voor het publiek duidelijk is dat je de

humor op een geforceerde manier in je presentatie betrekt dan doet dit zeker meer kwaad dan

goed. Je moet hierbij dan ook je eigen persoonlijkheid op een redelijke manier evalueren. Als het

voor jezelf niet als natuurlijk overkomt om de humor te brengen, dan moet je dat zeker niet doen.



Taalvaardigheid 62

Alle auteurs van boeken over mondeling presenteren zijn het eens over één aspect van het

presenteren dat niet optioneel is: enthousiasme tonen. Een publiek zal nooit aandacht geven aan

een spreker die geen enkel enthousiasme opbrengt voor het onderwerp dat hij/zij presenteert. Het

is essentieel dat je toont dat je zelf dit onderwerp belangrijk/boeiend/interessant vindt.

De opdracht

Je brengt met een medestudent een PowerPoint-presentatie.

Je zoekt een partner die eveneens minstens één van je twee onderwijsbevoegdheidsvakken volgt .

Je kiest samen voor het gemeenschappelijke vak een onderwerp dat zich leent tot een referaat van

7 à 8 minuten. Dit mag een lesonderwerp zijn uit het leerplan, maar ook andere inhouden kunnen

aan bod komen zolang deze maar relevant zijn en een boeiende presentatie kunnen opleveren.

Bv: - Is België klaar voor het WK voetbal?

- Moderne kunst: vloek of zegen?

- De relativiteitstheorie achterhaald

- Hoe vermijd ik rugklachten?

- Hoe werkt een kerncentrale?

- Welke zijn de effecten van stadsvlucht?

Je bereidt samen het referaat voor en zorgt voor een goede PowerPoint-presentatie.

Tips:

Waak erover dat je de spreektijd mooi verdeelt en dat je goed op elkaar inspeelt. Enige repetities

zijn vereist!

Denk na over je positie als je niet aan het woord bent.

Denk na over de overgangen tussen de sprekers.

Tming!

Valkuilen

Geen evenwicht tussen de sprekers

Taalfouten in de projectie



Taalvaardigheid 63

Evaluatie:

Opdracht 3e kwartaal: een presentatie houden Uitspraak Z O V G U


Intonatie Z O V G U

Stem Z O V G U


powerpoint Z O V G U

Andere opmerkingen


Bijlage bij de evaluatie

Organisatie Inhoud Overdracht Media Gesproken

taal Goed De vooruitgang is

excellent. De luisteraar is steeds mee. Vlotte overgangen.

Uitvoerige, volledige behandeling van het onderwerp. Getuigt van onderzoek.

Goed oogcontact, goede intonatie en lichaamstaal. Meeslepend en genietbaar.

Excellent gebruik van PowerPoint Duidelijk en levendig.

Professionele uitspraak. Rijke taal.

Voldoende Goede vooruitgang. De luisteraar blijft bij de inhoud.

Goede dekking van het onderwerp met evidentie van onderzoek en bronnen.

Oogcontact, intonatie, lichaamstaal en gedrag zijn goed maar niet consistent.

Visualiseringen zijn duidelijk en geschikt. Het medium ondersteunt de presentatie.

De spreker haalt een aanvaardbaar niveau. Her en der enkele uitschuivers maar niet ernstig.

Onvoldoende

De organisatie is wat stroef. De luisteraar is soms verward. Inhoud gaat van de hak op de tak.

Het referaat is inhoudelijk weinig relevant of er ontbreekt diepgang. Enigszins gedocumenteerd.

Weinig aansprekende overdracht. De presentatie wordt afgelezen of lijkt mechanisch.

Er worden visualisaties gebruikt maar deze zijn niet echt waardevol. Ze helpen de presentatie niet echt vooruit.

Dialectische klanken zijn manifest aanwezig. Taalzuivering dringt zich op.

Slecht Zeer moeilijk te volgen. De luisteraar heeft het moeilijk de aandacht erbij te houden. Onduidelijke overgangen.

Het onderwerp is te beperkt behandeld. Weinig documentatie. Belangrijke bronnen ontbreken.

De gegevensover-dracht is van een slechte kwaliteit. Het levert niet meer op dan een lezing.

De visualisaties zijn van een dergelijk slechte kwaliteit dat ze de presentatie in het geheel niet ondersteunen.

Het taalgebruik is erg dialectisch. Woordkeuze en zinsbouw getuigen van taalarmoede.



Taalvaardigheid 64



Taalvaardigheid 65

DEEL 7: HET VRAAGGESPREK

Veel leraren vinden het in gesprek zijn met leerlingen een van de leukste aspecten binnen hun

beroep. Het maakt daarbij niet uit of het gaat om gesprekken met een individuele leerling, een

groepje uit de klas of met de hele klas. Alle vormen hebben hun eigen charme en kennen ook hun

eigen problemen. Maar niet ieder gesprek is een onderwijsleergesprek…

1. ONDERWIJSLEERGESPREK

Andere benamingen zijn: stapsgewijs geleid gesprek en socratische methode. De filosoof

Socrates gebruikte een methode van kennisverwerving die Maieutiek, of kunde van de

vroedvrouw, wordt genoemd. Hij ging er van uit dat de kennis bij de mens al in een

sluimertoestand aanwezig is. Hij is zich er alleen nog niet van bewust. Zoals een vroedvrouw

hielp Socrates diens kennis naar buiten door het stellen van de juiste vragen, zogenaamde

Socratische vragen. Zo is er het bekende gesprek in de dialoog 'Meno' van Plato tussen

Socrates en een slaaf. De slaaf bewijst, antwoordend op goed gestelde vragen van Socrates,

de stelling van Pythagoras. Het 'kunstige' van deze dialoogvorm is, dat het resultaat

tevoorschijn komt uit de leerling door de hulp van de vragensteller.

1.1. Wat is een onderwijsleergesprek?

Onder een onderwijsleergesprek verstaan we een gesprek tussen leerkracht en leerling(en) of

tussen leerlingen onderling onder leiding van de leerkracht. De leerkracht stelt daarbij het probleem

of de centrale vraag vast (meestal uit het vakgebied), bepaalt de structuur van het gesprek, schakelt

alle leerlingen in door vragen te stellen en antwoorden te ontlokken en door te spelen, vraagt veel

door, daagt uit en brengt de leerlingen naar (liefst) gemeenschappelijke oplossingen en conclusies.

Het gesprek is gericht op het ontwikkelen van het denken van de leerlingen.

Men kan het onderwijsleergesprek omschrijven als een gestructureerd gesprek,waarbij de

leerkracht de leerlingen stapsgewijs en geleidelijk tot bepaald(e)kennis en inzicht brengt. De

leerkracht is gespreksleider. Hij introduceert een onderwerp door het stellen van een vraag aan de

klas. Het gaat er nu primair om dat de leerkracht d.m.v. een dialoog (vraag - antwoordspel) met de

leerlingen informatie (feiten, inzichten) overdraagt. Hij doet dit door het stellen van kritische vragen,

die appelleren aan het inzicht van de leerlingen, waardoor de probleem- of vraagstelling steeds

verder toegespitst wordt. Op deze wijze leidt hij de leerlingen systematisch door de leerstof heen.

De leerlingen mogen buiten de leerkracht om op elkaars antwoorden reageren (indien dit maar een



http://nl.wikipedia.org/wiki/Filosofie

http://nl.wikipedia.org/wiki/Socrates

http://nl.wikipedia.org/wiki/Socratische_methode

http://nl.wikipedia.org/wiki/Maieutiek

http://nl.wikipedia.org/wiki/Socrates

http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Socratische_vraag&action=edit&redlink=1

Taalvaardigheid 66

vraag- en antwoordkarakter blijft houden). De leerkracht mag echter niet vervallen in de rol van

quizmaster.

1.2. Proces • Gezamenlijk wordt vastgesteld welk informatiegebied moet worden doorgewerkt of welk probleem

wordt behandeld.

• Belangrijk is dat deze informatie op een of andere manier aansluit bij de reeds aanwezige kennis,

of inhaakt op de ervaringswereld van de leerlingen. Er wordt gestart vanuit een min of meer bekend

punt.

• De leerkracht verdeelt het onderwerp in deelproblemen die logisch op elkaar volgen; tevens

formuleert hij een aantal 'beperkende' vragen die betrekking hebben op de nog aan te bieden

leerstof. Na elke vraag geeft de leerkracht aan de leerlingen enige bedenktijd.

• Door het stellen van deze vragen raken de leerlingen betrokken bij het probleem en gaan zoeken

naar antwoorden. Soms worden die gevonden, soms ook niet. De leerkracht vangt de reacties op,

weegt ze hardop denkend af, stelt er nieuwe vragen over of herformuleert zijn vraag. Naar

aanleiding van het informatiepatroon dat zo langzamerhand ontstaat, leidt de leerkracht de

leerlingen systematisch door het informatiegebied heen. Het onderwijsleergesprek wordt afgesloten

met een samenvatting, die door de leerkracht eventueel op het bord wordt geschreven.

1.3. Voorwaarden voor gebruik 1. Groepsgrootte. Deze kan variëren tot ca. 20 leerlingen.

2. Tijdsduur. Hoewel deze werkvorm een hele les zou kunnen beslaan, zal hij eerder 'terloops'

voorkomen. Gezien de intensiteit van werken, verdient het de voorkeur om een tijd van max. 20

minuten aan te houden.

3. Leerkrachttijd. De leerkracht moet voldoende achtergrondinformatie over het onderwerp hebben,

zodat hij de juiste vragen kan stellen. Een voorwaarde is dan ook dat de leerkracht een aantal

vraagtechnieken beheerst. Indien een leerkracht de juiste techniek van vragen stellen voldoende

beheerst, is de voorbereidingstijd gemiddeld 2 a 3 keer zo lang als de uitvoeringstijd.

4. Hulpmiddelen Er zijn geen specifieke hulpmiddelen vereist. Mogelijk zijn echter wel het bord,

flap-over, transparanten, enz.

5. Uitvoering. Zie onder proces.

De leerkracht zorgt er ook voor dat:

• De leerlingen hun eigen mening naar voren kunnen brengen;

• De leerlingen bereid zijn hun eigen mening te herzien;

• Hij niet de houding aanneemt van iemand die 'het allemaal al weet';



Taalvaardigheid 67

• Dat hij de volgende vraagtechnieken voldoende beheerst:

1. Beperkende vragen stellen: dit zijn vragen waarop in principe één goed antwoord

mogelijk is. Open vragen, waarop verscheidene antwoorden mogelijk zijn, leiden gauw tot

een discussie.

2. Denkhulp bieden: de leerkracht zegt bijv.: 'Denk nog eens na', 'Kun je het wat preciezer

omschrijven'? De leerkracht dient de leerling(en) te activeren door tijdens de beantwoording

goed- of afkeuring te laten blijken (houding - mimiek) en evt. aanvullende informatie te

geven.

3. De vraag stellen aan alle leerlingen van de klas: de leerkracht wil door middel van het

stellen van vragen het denken van alle leerlingen activeren. Hij noemt daarom pas na het

stellen van een vraag de naam van een leerling, omdat anders de kans groot is dat de

overige leerlingen zich niet aangesproken voelen en waarschijnlijk ook niet meedenken.

4. Doorspelen van een antwoord naar andere leerlingen: de leerkracht wil dat het antwoord

uit de klas komt, vandaar dat hij het antwoord van een leerling, ongeacht of het goed of fout

is, naar de andere leerlingen doorspeelt.

5. Het hanteren van foutieve antwoorden: de leerkracht mag een leerling niet ontmoedigen

door een fout antwoord af te kraken, maar dient het eventuele goede element uit dat

antwoord aan te grijpen om door te vragen of dit door te spelen naar andere leerlingen. De

leerkracht dient het onderwijsleergesprek eigenlijk zo te hanteren dat zijn eigen spreken

minimaal is en daardoor de actieve deelname van de leerlingen maximaal. De antwoorden

van de leerlingen dienen aan bepaalde criteria te voldoen zoals: duidelijkheid,

nauwkeurigheid en relevantie.

1.4. Leerlingenactiviteit De leerkracht voert de leerlingen in een dialoog door het onderwerp heen, waarbij ze een actieve,

meedenkende en mede- ontdekkende rol hebben.

Sterke kanten

• Het onderwijsleergesprek kan erg motiverend werken en bevordert tevens het denkproces van de

leerlingen.

• Het is een creatief proces: ideeën komen naar voren en worden getoetst.

• De leerwinst kan groot zijn, omdat geen feiten worden ingeprent, maar een bepaalde denkwijze

wordt aangeleerd of omdat de structuur van een probleem duidelijk wordt.

• Het is een goede werkvorm om de aanwezige kennis over een bepaald onderwerp te peilen.

Zwakke kanten



Taalvaardigheid 68

• Deze werkvorm vraagt meestal veel voorbereiding.

• Deze werkvorm stelt hoge eisen aan de leerkracht wat betreft het stellen van goede vragen.

1.5. Stappenplan

Eenvoudig stappenplan onderwijsleergesprek

1. Neem een duidelijk probleem in gedachten (lesontwerp).

2. Leid de vraag/het probleem (en de procedure!) in, maak deze betekenisvol en stel de

vraag/poneer het probleem.

3. Geef de leerlingen de tijd om over een eerste antwoord na te denken. Vertel dat de leerlingen

ook. Wacht in elk geval tien seconden.

4. Geef een willekeurige leerling de beurt.

5. Bevestig het antwoord: ‘Oké, dat is één mogelijkheid!’ en wacht daarna weer even. Vraag

leerlingen even te wachten met reageren (‘Denk even na’.)

6. Vraag andere leerlingen te reageren; met name die leerlingen die een ander antwoord hebben

dan het eerste antwoord.

7. Inventariseer antwoorden van andere leerlingen (‘Wie heeft eenzelfde antwoord, wie iets

anders?’).

Vanaf dat moment zijn er geen standaardhandelingen meer. Dat hangt af van de (open of gesloten)

probleemstelling van de leerkracht en van de antwoorden van de leerlingen.



Taalvaardigheid 69

1.5.1. Voorbeeld 1: ‘Middelpuntzoekende kracht’

Situatie: Groep studenten rond de demonstratie-opstelling van figuur 5.1, (de schijf beweegt nog

niet).

Docent:

Jullie hebben de vorige keer gezien wat een eenparige cirkelbeweging is. We gaan nu eens kijken

welke krachten er op een schijf werken die in een cirkelbaan wordt rondgeslingerd. De schijf rust op

een horizontaal vlak en beweegt eenparig in een cirkelvormige baan. We veronderstellen dat de

wrijvingskracht verwaarloosbaar is. Welke krachten werken er op de schijf als die in rust is?

Studenten:

De zwaartekracht en de normaalkracht.

Docent:

En wat kun je van die twee krachten zeggen?

Studenten:

Die heffen elkaar op.

Docent:

Als ik de schijf nu rondslinger, welke kracht komt er dan bij? (schakelt de motor van de

demonstratie-opstelling in)

Studenten:

De kracht in het koordje.

Docent:

Waaraan kun je dat zien?

Figuur 5. 1 Demonstratie-opstelling ‘Middelpuntzoekende Kracht’



Taalvaardigheid 70

Studenten:

Aan de vervorming van het ringetje.

Docent:

Wat kun je zeggen van de richting van de spankracht in het koordje?

Studenten:

Die is steeds naar het draaipunt gericht.

Docent:

Juist, je kunt dus concluderen dat voor een eenparige cirkelbeweging een middelpuntzoekende

kracht nodig is.

Wat zou er nu gebeuren als het koord ineens breekt?

Studenten:

Dan vliegt de schijf weg.

Docent:

Welke krachten werken er dan nog op de schijf?

Studenten:

Alleen nog de zwaartekracht en de normaalkracht, maar die heffen elkaar op.

Docent:

En wat weten jullie te vertellen van een bewegend voorwerp, waarop geen resulterende kracht

werkt?

Studenten:

Dat beweegt eenparig en rechtlijnig.

Docent:

Zolang het koord nog niet is gebroken zorgt dit voor een richtingsverandering van de snelheid van

de schijf. Op het moment dat het koord breekt heeft de snelheid van de schijf een bepaalde richting.

Wat kunnen jullie zeggen van deze richting?

Studenten:

Die is volgens de raaklijn aan de cirkel.

1.5.2. Voorbeeld 2

Over het ontstaan van het idee van John Marshall

Doc Het is mei 1945. We gaan naar Nederland. Naar Rotterdam. Naar de (fictieve) textielfabriek van de gebroeders Nijver.Hoe ziet Rotterdam er uit?

Ll De binnenstad van Rotterdam is verwoest door het bombardement van mei 1940.

Doc Hoe ziet de fabriek van Nijver er uit?



Taalvaardigheid 71

Ll De fabriek is leeg. De machines zijn door de Duitsers weggehaald.

Doc Willen de gebroeders Nijver hun fabriek weer laten draaien?

Ll Natuurlijk. De fabriek staat al lang stil. Ze willen geld verdienen.

Doc Willen de Rotterdamse textielarbeiders aan het werk?

Ll Natuurlijk. Er is armoede en werken voor loon wil iedereen wel.

Doc Is er vraag naar textiel in Nederland?

Ll Ja. Er is vijf jaar nauwelijks geproduceerd. De Duitsers hadden veel meegenomen. Men droeg gekeerde en verstelde kleding.

Doc Dus wat doen de gebroeders Nijver?

Ll Die proberen hun fabriek weer op te starten.

Doc Hoe doen ze dat? Hoe zouden jullie het aanpakken?

Ll Ze gaan naar de bank en proberen geld te lenen.

N.B. de leerlingen zullen waarschijnlijk dit antwoord geven. Het is een voorbeeld van een (ongewenst) antwoord dat door de docent gepareerd moet worden met het oog op het bedoelde verloop van het gesprek. Het moet de leerlingen duidelijk worden dat geld weinig of geen waarde heeft in een land waar niets te koop is.

Doc De banken hadden weinig kapitaal en met stapeltjes vooroorlogse guldens of Reichsmarken was niets te kopen. Dus lenen had geen zin. Maar de gebroeders geven het niet op. Ze gaan toch gewoon bestellen. Wat gaan ze proberen te kopen?

Ll Weefgetouwen, machines, garen, brandstof.

Doc Waar?

Ll Bij machinefabrieken, spinnerijen en energiebedrijven.

Doc Waar?

Ll In Nederland.

Doc Waren er dan machinefabrieken (Stork-Hengelo), spinnerijen (Jannink-Enschede) en energiebedrijven gespaard door de Duitsers?

Ll Nee, die zullen ook wel leeggehaald zijn.

Doc Dus niet in Nederland. Waar dan? In Duitsland?

Ll Nee, dat was nog erger verwoest dan Nederland.

Doc Frankrijk? Belgi�?



Taalvaardigheid 72

Ll Ook daar was zwaar gevochten in 1944 en 1945.

Doc Konden ze weefgetouwen bestellen in de Sovjet-Unie?

Ll Nee de Sovjet-Unie was het ergst verwoest van allemaal.

Doc Waar dan wel?

Ll In de Verenigde Staten.

Doc Goed, dat zou kunnen. Hoe doe je dat; bestellingen doen in de VS?

Ll Je schrijft een brief.

Doc Aan wie?

Ll Aan een Amerikaanse machinefabriek voor textielmachines en weefgetouwen.

Doc Goed. Nu hadden de gebroeders Nijver voor de oorlog wel eens zaken gedaan met een bedrijf uit Detroit 'Millhouse Powerlooms Inc' Wat staat er in die brief?

L of D 'Geachte directie van Millhouse. U kent ons nog als goede klant en betrouwbare zakenrelatie van voor de oorlog. U kent de hopeloze situatie in de Europese industrie. Kunnen wij bij u 200 weefgetouwen voor katoenen en linnen stoffen met aandrijfsysteem en krachtbronnen bestellen?'

Doc Kunnen de gebroeders de Nijver dat betalen?

Ll Nee. Ze hebben geen geld. Vooroorlogse guldens waren niet veel meer waard.

Doc Dus er moet een PS onder die brief.

Ll PS Wij kunnen pas over een paar jaar de bestelling afbetalen.

Doc Wat doet een normale ondernemer met een brief waarin iemand bestellingen doet met de belofte over een paar jaar te betalen?

Ll Hij gooit de brief weg. Je kunt geen zaken doen met klanten die niet betalen.

Doc Nu is de fabriek van Nijver niet de enige textielfabriek in Nederland. Er staan bijna honderd textielfabrieken in Twente, tientallen rond Tilburg en Breda en evenzoveel in Amsterdam en Rotterdam. Wat doen al die ondernemers?

Ll Die schrijven ook van dat soort brieven.

Doc Kunnen die wel betalen?

Ll Nee, waarschijnlijk ook niet.

Doc Dus wat gebeurt er met al die brieven?

Ll Die gaan allemaal de prullenmand in.



Taalvaardigheid 73

Doc Komen er alleen brieven uit Nederland?

Ll Nee, waarschijnlijk zitten Duitsers, Belgen, Fransen met hetzelfde probleem.

Doc Nu verplaatsen we ons naar het hoofdkantoor van Millhouse Powerlooms in Detroit. Daar zit de directeur aan zijn bureau en kijkt naar zijn prullenmand die uitpuilt van de Europese brieven met telkens een PS eronder 'We kunnen pas over een paar jaar betalen.'

Wat zou jij nu doen als je directie was?

N.B. Dit is een cruciaal moment in het gesprek. De leerlingen moeten nu op het idee komen om Washington in te schakelen. Dat kan de docent uitlokken door het probleem nog groter te maken. Niet alleen de Europese textiel, maar ook de landbouw, het vervoer, de bouw, deden bestellingen.

Ll Millhouse en allerlei andere bedrijven waarschuwen de president.

Doc Wie was die president in 1945-46?

Ll Truman

Doc Trumans minister voor economische zaken heette John Marshall. Wat zou jij doen wanneer je John Marshall was en een brief kreeg waarin stond:

'Geachte Heer Marshall.

Wij hebben een reusachtige hoeveelheid orders ontvangen uit de Europese landen. Het probleem is dat al de bedrijven die bestellingen doen niet in staat zijn om op korte termijn te betalen.' Wat zou je doen?

Ll Als ik John Marshall was zou ik naar Europa gaan.

Doc Om wat te doen?

Ll Praten met die bedrijven.

Doc Zijn de gebroeders Nijver eerlijke zakenlui? Zullen zij na verloop van tijd terugbetalen?

Ll Waarschijnlijk wel.

Doc Hoe zorg je er nu voor dat al die bedrijven eerlijk terugbetalen? Wie kan daarvoor zorgen?

Ll De regering.

Doc Dus met wie gaat John Marshall praten?

Ll Met de regeringen van de Europese landen.

Doc Wat wordt de afspraak?

Ll De Amerikanen leveren op de pof.

De Europese regeringen zorgen voor eerlijke terugbetaling.



Taalvaardigheid 74

Doc Juist. Zoiets heet een kredietgarantie.

Samenvatting: Het plan van Marshall.

Uitgangspunt: 1 De VS zijn een volle etalage. Alles is te koop

2 De hele wereld wil kopen

3 Wat ontbreekt is een internationaal kredietgarantie-systeem

Het plan: 1 De VS leveren het gevraagde op de pof, op krediet

2 Terugbetaling volgt later

3 De regeringen garanderen terugbetaling

1.6. VRAGEN STELLEN

De kwaliteit van het onderwijsleergesprek staat of valt met de techniek van het vragen stellen. De

belangrijkste vaardigheden hierbij zijn:

• ondubbelzinnig en duidelijk formuleren;

• voldoende lange denkpauze laten (niet ongeduldig zijn);

• stimuleren tot antwoorden wanneer niemand reageert;

• bij een fout antwoord geen kritiek op de leerling geven, maar je richten op het antwoord;

• alle leerlingen betrekken bij het onderwijsleergesprek;

• een vraag waarop niet juist werd geantwoord doorspelen aan een andere leerling;

• een leerling die een fout antwoord geeft door aanwijzingen en doorvragen tot het juiste

antwoord brengen (vraag anders stellen);

• op tijd samenvatten en conclusies (laten) trekken;

• goed bedoelde maar verkeerd geformuleerde antwoorden voorzichtig corrigeren: "Je bedoelt

misschien..?"

• rekening houden met het PACKO-Schema. Dit is een checklist met vragen die gebruikt kan

worden in de lespraktijk. Hiervan is het de bedoeling dat een vraag iemand niet verwart,

maar aanzet tot nadenken, om te voldoen aan het vergroten van het leerproces. Het schema

luidt als volgt:

P Persoonlijk

A Activerend

C Concreet

K Kort

O Open



Taalvaardigheid 75

• geen discussie over de vraagstelling uitlokken (tenzij dit effect beoogt is) ;

• slechts één vraag tegelijk formuleren, gezien meerdere vragen in een zin tot verwarring

leiden;

• trefwoorden vermijden, gezien ze polariseren en tot ongewenste associaties leiden;

• In de vraag niet vooruitlopen op het antwoord;

• voldoende achtergrondinformatie van het behandelde thema voorbereiden;

• vragen positief formuleren. Negatief geformuleerde vragen zijn vaak voor meer uitleg

vatbaar of moeilijk te begrijpen.

Soorten vragen

In een goed onderwijsleergesprek worden veel vragen gesteld, waarbij de leerkracht steeds het

doel van de les voor ogen heeft. De vragen die hij stelt zijn daarvan afgeleid.

Vragen kunnen in verschillende categorieën worden ingedeeld. Het indelen in categorieën is zinvol

om je bewust te zijn van het doel van de vragen en om na te gaan of bepaalde typen niet steeds

worden vergeten.

We onderscheiden vier categorieën vragen:

• kennisvragen;

• begripsvragen;

• toepassingsvragen;

• denkvragen.

1 Kennisvragen (wie-, wat-, waar- en wanneervragen)

Dit zijn vragen die een beroep doen op het geheugen. De leerlingen wordt gevraagd om zich

bepaalde feiten, definities, ervaringen en dergelijke te herinneren.

Voorbeelden

• Weet je nog welke kleur de oplossing kreeg toen we hem verwarmden?

• Wie weet wanneer Willem II werd geboren?

2 Begripsvragen (samenhang-, waaromvragen)

Daarbij gaat het om het vragen naar samenhangende gegevens. De leerlingen moeten bepaalde

informatie combineren, een beschrijving geven, hoofdzaken bepalen, een vergelijking trekken,

enzovoorts.



Taalvaardigheid 76

Voorbeelden

• Schrijf eens op wat er bij die bepaalde proef gebeurde.

• Wat zijn volgens jullie de hoofdzaken van dit hoofdstuk?

• Wat is het verschil tussen een zuur en een base?

• Waarom zou de hoofdpersoon deze conclusie hebben getrokken?

3 Toepassingsvragen

Daarbij gaat het om het kunnen toepassen van bepaalde oplossingsmethoden en regels op

problemen die slechts één goed antwoord toelaten.

Voorbeelden

• AIs Els 6 km per uur wandelt, hoeveel kilometer legt ze dan af in 3 uur?

• Zoek de geografische breedte van Portugal op.

4 Denkvragen

Aan de hand van bekende informatie moeten de leerlingen komen tot een zelfstandig antwoord,

door die informatie te ordenen, te vergelijken en dergelijke.

Is de leerling in staat met de verworven kennis een probleem in samenhangende onderdelen op te

delen en kan hij onderlinge relaties leggen?

Voorbeelden van analyse-denkvragen

• Waarom zijn er niet zoveel steenkoolmijnen meer in België?

• Welk standpunt neemt de schrijver in over kernenergie?

• Welke aanwijzingen kun je in dit boek vinden om deze opmerking kracht bij te zetten?

Voorbeelden van concluderende-denkvragen

• Wat zou er gebeuren als ……?

• Hoe kunnen we er achter komen of ……?

• Kun je een titel voor deze film bedenken?

Voorbeelden van evaluerende-denkvragen

• Zouden brandweerlieden mogen staken?

• Denk je dat het goed is, dat ……?

• Welk gedicht vind je daarvoor het meest geschikt?



Taalvaardigheid 77

1.7. Niveau van vragen Leerkrachten kunnen het onderwijsleergesprek in zowel een open als een gesloten vorm met

leerlingen voeren. In een gesloten onderwijsleergesprek stelt de leerkracht vragen aan individuele

leerlingen. Antwoorden worden daarna door de leerkracht doorgespeeld aan andere leerlingen. In

een open onderwijsleergesprek stimuleert de leerkracht dat leerlingen direct op elkaars vragen en

antwoorden ingaan, elkaar antwoord geven op de vragen of elkaar vragen stellen. Het stellen van

vragen en het doorvragen op antwoorden is een van de krachtigste middelen voor leerkrachten om

leerlingen te laten denken. Een zorgvuldig opgebouwde volgorde van vragen geeft helderheid en

structuur in een les, alhoewel een onderwijsleergesprek nooit precies zo zal verlopen als is gepland.

En dat moet ook niet, want de inbreng van leerlingen móet invloed hebben op het verloop van het

gesprek.

Niveau van

vragen Denkactiviteiten van leerlingen

Onthouden Beschrijven, benoemen, opzeggen, vertellen, definiëren, stappen aangeven

Begrijpen In eigen woorden weergeven, onderscheiden, uitleggen, een verklaring geven,

afleiden, voorspellen, beredeneren, verdedigen, samenvatten

Hogere orde

denken

Evalueren, beoordelen, speculeren, uitvinden, aantonen, toepassen, analyseren,

vergelijken, inschatten, als-dan-redeneringen houden, bewijzen voor conclusies

aangeven, ontwerpen, selecteren en beargumenteren

Vragen op niveau

David Sousa geeft in zijn boek ‘How the Brain learns’ een hele serie vragen die helpen om hogere

orde denken in de klas vorm te geven. Hier zijn ze

1. Wat zou jij gedaan hebben?

2. Waar dacht je over toen dit gebeurde?

3. Wat zou er nu kunnen gebeuren?

4. Wat denk je dat de beste keuze is?

5. Wat denk je dat er gebeurt als...’?

6. Wat zou bier de oorzaak van zijn?

7. Kun je voorspellen water in de toekomst zou kunnen gebeuren?

8. Wat is de overeenkomst met....’?

9. Hoe verschilt het van ?

10. Kun je een voorbeeld geven?

11. Waar zouden we hiervoor hulp kunnen halen?

12. Wat gaan we nu doen?



Taalvaardigheid 78

13. Zijn we iets belangrijks vergeten?

14. Kun we van deze bron op aan?

15. Op wat voor manieren kan dit nog meer?

16. Ben je het met de spreker eens? Waarom wel/niet?

17. Kun je het belangrijkste idee eruit noemen?

18. Hoe zou een andere volgorde de uitkomst beïnvloeden?

19. Hoe kun je dit aanpassen?

20. Welke details kun je toevoegen om het nog duidelijker te maken

21. Hoe kun j deze theorie testen?

22. Kun je het verschil aangeven tussen X en Y?

23. Kun je een goede zin maken met het woord X?

Adviezen

• Houd het leergesprek de eerste keren kort (vijf tot tien minuten);

• Houd het leergesprek de eerste keren gesloten;

• Pas het leergesprek in eerste instantie toe in een groep waar een goed leerklimaat heerst;

• Oefen het eerste open onderwijsleergesprek met een onderwerp dat niet gevoelig ligt in de

groep.

Citaten

• Domme vragen bestaan niet, domme antwoorden wel.

• Een domme vraag bestaat niet, een domme vragensteller wel

• Een domme vraag, een dom antwoord.

• "Millions saw the apple fall, but Newton was the one who asked why."

Bernard M. Baruch.

Opdracht:

Bereid een OLG voor voor één van je onderwijsvakken.

Hou rekening met de bovenstaande tips en suggesties.

Mik op een tijdsduur van ongeveer 5 minuten.

Hou rekening met de evaluatiecriteria (zie taalvolgfiche).



Taalvaardigheid 79

Evaluatie:

Opdracht 4e kwartaal: een vraaggesprek leiden Uitspraak Z O V G U


Intonatie Z O V G U

Stem Z O V G U


Opbouw Z O V G U

Andere opmerkingen


Extra oefeningen

Expressie

Tijdens het academiejaar krijgen jullie de kans de eigen expressiviteit aan te scherpen. Van zodra de groepsgeest het toelaat – een sfeer van vertrouwen en wederzijds respect is immers een voorwaarde – zullen jullie door allerlei opdrachten worden uitgedaagd om jullie verbale en non-verbale expressieve kracht te verkennen en te ontwikkelen.



Taalvaardigheid 80

DEEL 8: BIBLIOGRAFISCH REFEREREN

1. Richtlijnen voor bibliografische verwijzingen

Er bestaan verschillende verwijssystemen binnen de academische wereld. Het meest gebruikte in

de sociale en gedragswetenschappen (en dus ook in lerarenopleidingen e.d.) is tegenwoordig het

APA-systeem, opgesteld door de American Psychological Association (www.apastyle.org).

Hieronder volgt daarvan een beknopte versie, met zo weinig mogelijk ‘varianten’ en telkens enkele

voorbeelden. Het APA-systeem is immers niet alleen het meest gebruikte, maar ook het meest

gebruiksvriendelijke systeem. We werken telkens met een concrete format per soort bron.

Alle studenten zullen dit jaar deze APA-principes leren en oefenen in het vak Taalvaardigheid. Ook

binnen andere vakken kunnen extra oefeningen aan bod komen. Het is alleszins de bedoeling dat

alle lectoren erover waken dat deze regels systematisch correct en volledig worden toegepast (bij

taken, lesvoorbereidingen etc.).

1.1. Algemene principes voor de lijst

- cursivering: bepaalde delen in een referentie worden gecursiveerd. Gebruik geen

onderstreping, vet of kapitalen.

- alfabetisering: de werken worden alfabetisch gerangschikt op de familienaam van de auteur of

op de eerste letter van de titel bij anonieme bronnen.

- bij meerdere werken van dezelfde auteur is de rangschikking chronologisch op titel. Heeft die

auteur meerdere werken in hetzelfde jaar gepubliceerd, dan geef je het chronologische

onderscheid aan met letters : 1996a, 1996b, 1996c, …

- Wanneer het jaartal ontbreekt, gebruik je z.j., voor het ontbreken van de plaats z.p.

- Bij meerdere auteurs gebruik je een ampersand (&), tussen de voorlaatste en de laatste auteur.

Idem met meerdere uitgeverijen of meerdere plaatsen.

- Bij 1 pagina schrijf je ‘p.’, bij meerdere pagina’s schrijf je ‘pp.’



http://www.apastyle.org/

Taalvaardigheid 81

1.2. Gedrukte en gepubliceerde bron

1.2.1. Boek

• de auteur is bekend Familienaam auteur, Initiaal voornaam (voornamen). (jaartal). Titel. Publicatieplaats: Uitgeverij. Voorbeelden : Aspe, P. (2000). Blauw bloed. Antwerpen: Manteau. Droste, F.G. (1996). Denken en spreken: de talige mens. Leuven: Davidsfonds. Wolkers, J. (1969). Turks fruit. Amsterdam: Meulenhoff. • meerdere auteurs Familienaam auteur a, Initiaal voornaam, & Familienaam auteur b, Initiaal voornaam. (jaartal). Titel. Publicatieplaats: Uitgeverij. Voorbeeld : Smedts, W., & Van Belle, W. (1997). Taalboek Nederlands. Kapellen: Pelckmans. Dinger, T., Smit, M. & Winkelman C. (2008). Expressiever en gemakkelijker spreken. Bussum: Coutinho.

• de auteur is onbekend Titel (jaartal). Publicatieplaats : Uitgeverij. Voorbeeld : Woordenlijst Nederlandse taal (2005). Tielt: Lannoo & Den Haag: SdU. • enkel de redacteur of editeur is bekend In verzamelbundels met teksten van verschillende auteurs wordt meestal verwezen naar de redacteur (Red.) of editeur (Ed.) : Verloop, N., & Lowyck, J. (Red.) (2003). Onderwijskunde. Een kennisbasis voor professionals. Groningen/Houten: Wolters-Noordhoff.



Taalvaardigheid 82

1.2.2. Artikel in krant of tijdschrift

Krant : Familienaam auteur, Initiaal voornaam. (exacte verschijningsdatum). Titel van het artikel. Naam van de krant, begin- en eindpagina. Voorbeeld : De Laet, A. (03.11.2001). Handicap mag studeren niet bemoeilijken. De Standaard, p. 5. Van Haezendonck, S. (18.08.2008). Petitie levert toilet op. Gazet van Antwerpen, p.12. Tijdschrift : Familienaam auteur, Initiaal voornaam. (publicatiejaar). Titel van het artikel. Naam van het tijdschrift, volumenummer, begin- en eindpagina. Voorbeeld : Sartor, F. (1999). Interview met Taksehi Kitano over ‘Kikujiro’. Film en televisie, 496, p. 11. Van Den Broecke, S. (2008). De 7 Hoofdzonden volgens Tia Hellebaut. Humo, 3545, pp. 20-25.

1.2.3. Artikel in encyclopedie/verzamelwerk

Encyclopedie : Familienaam auteur, Initiaal voornaam. (publicatiejaar). Titel van de bijdrage. In Titel encyclopedie (Vol. Volumenummer, begin- en eindpagina). Publicatieplaats : Uitgeverij. Voorbeeld : Fesler, J. (1968). Decentralisation and centralisation. In International encyclopedia of the social sciences (Vol. 2, pp. 372-377). Londen: Macmillan and the Free Press. Verzamelwerk : Familienaam auteur, Initiaal voornaam (publicatiejaar). Titel van de bijdrage. In Redacteur (Red.), Naam van het verzamelwerk (begin- en eindpagina). Publicatieplaats : Uitgeverij. Voorbeeld : Van Molle, L. (2001). Vrouwenorganisaties. In P. Van den Eeckhout, & G. Vanthemsche (Reds.), Bronnen voor de studie van het hedendaagse België, 19de-20ste eeuw (pp. 903-924). Brussel: Vrije Universiteit Brussel Press.



Taalvaardigheid 83

1.3. Gedrukte en niet-gepubliceerde bron

1.3.1. Eindwerk/verhandeling (type : licentiaatsthesis, doctoraatsthesis)

Familienaam auteur, Initiaal voornaam (academiejaar). Titel van het document [Documenttype]. Plaats: Onderwijsinstelling. Voorbeeld : Cruysweegs, B. (1993). Het literaire geweld: een methodisch-stilistische benadering van hedendaags Nederlands scheldproza [Licentiaatsthesis]. Leuven: Katholieke Universiteit Leuven. Venstermans, T. (1998). Het Deventer liederenhandschrift. Een kritische uitgave. [Licentiaatsthesis]. Antwerpen: Universitaire Instelling Antwerpen.

1.4. Niet gedrukt, niet online

1.4.1. Audiomateriaal (type : cd, cassette, lp)

Componist (Comp.) en Uitvoerder (Uitv.). (copyright datum). Titel van het lied. Op Titel van de drager [Type]. Publicatieplaats: Distributeur. Voorbeelden : Schubert, F. (Comp.) en Capova, S. (Uitv.). (1988). Nr. 4 in A-flat major: Allegretto. Op Schubert Impromptus Op. 90 D 899 en Impromptus Op. 142 D 935 [CD]. Roermond: Masters Classic. The Cure (Uitv.). (1989). Pictures of you. Op Disintegration [CD]. UK: Fiction Records. Laura Lynn (Uitv.). (2007). Oempalapapero. Op Goud van hier [CD]. Belgium: ARS Entertainment.

1.4.2. Audiovisueel materiaal (type : film, video, podiumvoorstelling)

Producent (Prod.) en Regisseur (Reg.). (verschijningsdatum). Titel van de film [Type]. Publicatieplaats: Distributeur. Voorbeeld : Recorded Picture Company (Prod.) en Bertolucci, B. (Reg.).(2003). The dreamers [Film]. Londen: HanWay Films.



Taalvaardigheid 84

1.4.3. Cd-rom

Familienaam auteur, Initiaal voornaam (publicatiejaar). Titel van de gegevens. Op Titel van de cd-rom. [CD-rom]. Publicatieplaats: Distributeur. Voorbeeld : Kerkhofs, E., Devisch, S., Wets, G., & Vanthienen, J. (1997). Excel voor gevorderden. Op Praktix: Prakticum Beleidsondersteunende Informatica [CD-rom]. Leuven: Katholieke Universiteit Leuven – faculteit Toegepaste Economische Wetenschappen.

1.4.4. E-mailbericht

Familienaam mededeler, Initiaal voornaam (mailadres). (exacte verzendingsdatum). Titel of omschrijving van de inhoud [E-mail aan Ontvanger (mailadres)]. Voorbeeld : Tilmans, K. ([email protected]). (16.08.1999). Antwoord op uw vraag [E-mail aan J. Kortens ([email protected])].

1.4.5. Persoonlijke mededeling (type : gesprek met, interview met)

Familienaam respondent, Initiaal voornaam. (Plaats, exacte ontmoetingsdatum). Titel ter omschrijving van de inhoud [Documenttype Interviewer]. Voorbeeld : Kitano, T. (Parijs, 07.07.1999). Nieuwe film ‘Kikujiro’ [Interview met A. Jakobs].

1.4.6. Radio- en tv-uitzending

Producent (Prod.) en Regisseur (Reg.). (exacte verschijningsdatum). Titel van de serie : Titel van de uitzending [Type]. Kanaal. Voorbeeld : Cutler, J. (Prod.) en Cutler, J. (Reg.). (30.07.2000). Panorama : Menselijk schild (the untold story of the Gulf War) [Tv-uitzending]. Canvas.




mailto:[email protected])

Taalvaardigheid 85

1.5. Niet gedrukt, online (internetpagina)

Familienaam auteur, Initiaal voornaam. (zo exact mogelijke datum van laatste update). Titel van het document. [exacte raadplegingsdatum, uitgever: URL]. Voorbeeld : Permentier, L. (z.d.). Meer dan een rimpeling op een kalme zee. [06.09.2007, Genootschap Onze Taal : http://www.onzetaal.nl/nieuws/rimpeling.php]. T’Sas, J (z.d.). Moi pain boulanger. [18.08.2008, Vereniging voor het Onderwijs in het Nederlands: http://www.von.be/documenten/site/GrofGeschud_37-4.pdf].



http://www.onzetaal.nl/nieuws/rimpeling.php

http://www.von.be/documenten/site/GrofGeschud_37-4.pdf

Taalvaardigheid 86

DEEL 9: DE ZAKELIJKE MAIL

1. Opmaak van een zakelijke e-mail naar lectoren/leraren/directies

1.1. Inleiding

Dit jaar zal je heel wat ‘zakelijke mails’ versturen: naar lectoren, naar mentoren, naar directies... Het

is van belang om met de hieronder vermelde aspecten rekening te houden voor je je mail verstuurt.

Voor de opmaak van een zakelijke e-mail gelden over het algemeen minder strenge conventies dan

voor een gewone zakelijke brief. Oorspronkelijk werd e-mail vooral gebruikt als informeel

communicatiemiddel voor een snelle en vluchtige uitwisseling van informatie. Steeds vaker wordt e-

mail ook gebruikt voor officiële informatie-uitwisseling zoals sollicitaties, afspraken en opdrachten.

Zoals bij een zakelijke brief is het bij een zakelijke e-mail van belang om een aantal praktische

regels in aanmerking te nemen. Een verzorgde e-mail maakt immers een betere indruk dan een

haastig opgesteld bericht. Doorgaans komen in een zakelijke e-mail dezelfde basiselementen aan

bod als in een zakelijke brief: afzender en geadresseerde, onderwerp, aanhef, eigenlijke inhoud,

afsluiting, slotgroet en afzendergegevens. Toch zijn er ook een aantal verschillen tussen een brief

en een e-mail. Omdat e-mails bijvoorbeeld sneller geschreven worden dan brieven en meestal van

het scherm gelezen worden, is de inhoud vaak beknopter. De begroetingsformule in een e-mail is

dikwijls ook wat minder formeel.

In wat volgt bespreken we de onderdelen die over het algemeen aan bod komen in een zakelijke e-

mail. Instellingen en bedrijven hebben vaak ook hun eigen stijl voor de opmaak van brieven en e-

mails. Als u in naam van zo'n organisatie een e-mail verstuurt, kunt u zich het best aan de interne

richtlijnen houden.

1.2. Afzender en geadresseerde(n)

De afzender van een e-mail wordt meestal automatisch toegevoegd door het mailprogramma op de

regel Van (of From). Op de regel Aan (of To) kunt u een of meer geadresseerden opgeven. Op de

regel Cc (carbon copy) kan worden aangeven wie er een afschrift van het bericht ontvangt. Het is

aan te bevelen om de geadresseerden zorgvuldig te selecteren en alleen cc's en groepsmails te

sturen als dat echt nodig is.

U kunt eventueel ook gebruikmaken van de regel Bcc (blind carbon copy). De namen die aan deze

regel worden toegevoegd, zijn niet zichtbaar voor de andere geadresseerden. Het gebruik van de

bcc-regel is dikwijls niet zonder bijbedoelingen en kan vervelende gevolgen hebben als de

geadresseerden weet krijgen van deze werkwijze. Gebruik deze regel dus zo weinig mogelijk.



Taalvaardigheid 87

1.3. Onderwerp en datum

Het onderwerp is een belangrijk onderdeel van een e-mail. Op basis van het onderwerp kan de

ontvanger de berichten in zijn mailbox selecteren en filteren voor hij ze gelezen heeft. Ook bij het

archiveren van e-mails speelt het onderwerp een belangrijke rol. Zorg daarom dat je in het

onderwerp een heldere, beknopte omschrijving geeft van de inhoud van je bericht. Als je met een

reply op een e-mail reageert, laat het onderwerp dan in principe ongewijzigd.

Duidelijke onderwerpen: - wijziging stagerooster, Afwezigheid 23/03/10 wegens ziekte

Vage onderwerpen: les TAV, stage, document

In een e-mailbericht wordt de datum en ook het uur waarop de e-mail verzonden wordt, automatisch

ingevuld door het mailprogramma. Zorg er daarom voor dat de datum- en tijdinstellingen correct

ingesteld zijn op uw computer.

1.4. Aanhef en slotgroet

Net als in een brief mogen een gepaste aanhef en slotgroet niet ontbreken in een e-mail. Gebruik

een gewone, zakelijke aanhef zoals Geachte heer Venstermans, Geachte mevrouw Rosiers of

geachte heer directeur (als je de naam niet weet). Na de aanhef schrijf je GEEN komma.

De slotgroet kan variëren en is aangepast aan de situatie. In een zakelijk bericht voor externe

contacten is Met vriendelijke groeten erg gebruikelijk en in elk geval beter dan de formele

slotgroet Hoogachtend. In vervolgcorrespondentie kan de slotgroet wat informeler worden,

bijvoorbeeld Groeten of Groet. In informele of interne mailtjes hebt u natuurlijk meer mogelijkheden.

Gebruik in een zakelijke mail geen afkortingen zoals mvg of smileys. Ook na de slotgroet volgt

GEEN komma.

1.5. Inhoud

De eigenlijke inhoud van uw e-mail wordt op dezelfde manier ingedeeld als in een brief, maar de

tekst wordt bij voorkeur korter gehouden. In de eerste alinea komt de kernmededeling en de context

van het bericht. Daarna volgt de uitwerking. Bij het opstellen van je e-mail is het vooral belangrijk

dat je bondig bent en dat je de tekst op een heldere manier opbouwt. Een e-mail wordt over het

algemeen vluchtig van het scherm gelezen. Beperk daarom je alinea's tot 5 à 6 regels en laat

witregels tussen de alinea's. Schrijf je bericht niet volledig in hoofdletters of helemaal in kleine

letters. Dat ziet er erg slordig uit en wekt de indruk dat je weinig moeite hebt gedaan om de e-mail

op te stellen.



Taalvaardigheid 88

1.6. Ondertekening

Na de slotgroet onderteken je de e-mail met je naam, functie (klasgroep) en je telefoonnummer.

Ook het postadres, e-mailadres, faxnummer en eventueel webadres kunnen worden vermeld. Deze

elementen kunnen ook worden samengenomen in een signature of elektronische handtekening. Dat

is een vaste afsluitingstekst met je naam, functie en adresgegevens die je automatisch kunt laten

invoegen bij elk bericht dat je schrijft. Soms wordt ook een vaste slotgroet (bijvoorbeeld Met

vriendelijke groeten) opgenomen in de signature.

Op KdG Extranet kan je via Options heel eenvoudig een signature aanmaken, zodat je de

ondertekening nooit meer hoeft te doen.

Schrijf geen PS na de ondertekening. De kans bestaat dat de ontvanger die boodschap niet meer

zal lezen.

1.7. Bijlage

Je kunt een elektronische bijlage of attachment meesturen met je e-mail. Voor het gebruiksgemak

van de ontvanger geef je de bestanden die je meestuurt een duidelijke naam. Die naam wordt

automatisch weergegeven op de regel Bijlagen (of Attachments), onder de regel Cc of Bcc. Vermeld

in je bericht altijd wat voor bestand je precies meestuurt. Check ten slotte ook altijd even of u het

aangekondigde bestand ook daadwerkelijk bij uw e-mail hebt bijgevoegd.

Duidelijke bijlagen: - lvb Ine Janssens reclame.doc, Afwezigheidsattest Jef Peeters.jpg

Vage onderwerpen: lesvoorbereiding.doc, taak2.ppt



Taalvaardigheid 89

1.8. Voorbeelden

Van: [email protected] Aan: [email protected] Cc: Bijlage: lesvoorbereiding_Katrijn Meersman_reclame.doc Onderwerp: lesvoorbereiding microteaching

Geachte meneer Smet

Zoals we in de les hebben afgesproken, stuur ik u mijn lesvoorbereiding over televisiereclame.

In de bijlage vindt u zowel het lesvoorbereidingsformulier als het ingevulde werkblaadje.

Met vriendelijke groeten

Katrijn Meerman Student 1 PBSO (GES/PAV) Mail: [email protected] Gsm: 0486/86.86.87

Oefeningen: verbeter de volgende mails

Onderwerp: foutenanalyse

Beste meneer Venstermans, Wij hadden de opdracht gekregen een foutenanalyse te maken voor taalvaardigheid tegen 6 februari. Ik ben deze vergeten af te geven, dus ik stuur ze nu even via mail door. Als u liever hebt dat ze in uw bakje leg, mag u dit laten weten. Mvg, Karel van Reepont 1 PBSO

Onderwerp: stages 3 PBSO

Beste, Ik heb nog steeds geen stagerooster ontvangen voor mijn stages in VTI Zandhoven. Ik heb daarnet een bezoek gebracht aan de school en een medewerker kon mij daar zeggen dat de directeur in vergadering was. Toen hij op het bureau van de directeur ging kijken bleek dat er een rooster voor mij klaar lag waarop enkel voor volgende maandag een uurtje observatie opstond. De rest van het rooster was compleet leeg.




Taalvaardigheid 90

Hoe kan ik mij nu grondig voorbereiden op de stages als ik niet eens tijdig een rooster kan bemachtingen. Wat kan ik hieraan doen?

Alvast bedankt, Mvg, Kenny

Onderwerp: lesvoorbereiding

Beste Meneer Venstermans, De deadline voor de lesvoorbereiding, wanneer was die juist? Vrijdag of maandag? 't is omdat ik voor mijn onderwerp 'Kritisch omgaan met reclame' graag enkele videofragmenten zou gebruiken, maar ik kan deze pas ontleden dit weekend.. ik kan wel al plaats houden, maar dan is ze nog niet volledig natuurlijk .. Moest het nu echt vrijdag zijn, dan moet ik het er wel tussenuit laten .. Maar ik had denk ik gehoord dat maandag ten laatste was, 't was enkel om dit zeker te weten dat ik u mailde.. Alvast bedankt, Mvg, Elly De Vos.

Onderwerp: None

Beste meneer Wegens organisatorische problemen in mijn stageschool kan ik niet met zekerheid zeggen in welk lokaal ik moet lesgeven. Ik heb vernomen dat ik morgen in H M13 moet lesgeven. Ik weet niet of u bekend bent met SITO 7. Maar om mistanden te vermijden wil ik u meedelen dat er twee gebouwen zijn. Beide in dezelfde straat. H M13 staat voor gebouw Harmonie(huisnummer 248) blok M klas 13. M C21 staar voor Mercator (huisnummer 16) blok C klas 21. Mijn excuses voor het late bericht. MVG Paardemans Fanny

Onderwerp: les donderdag

Beste meneer Venstermans, Ik zal donderdag niet aanwezig zijn tijdens de les Nederlands. Groetjes, Sally



Taalvaardigheid 91

1.9. Bijlage: artikel Geen toedeloe in zakelijke mail Met een duurder wordende en volgens velen te trage papieren post, wint e-mail nog aan belang. Als eerlang de elektronische handtekening definitief doorbreekt, zal de slakkenpost ongetwijfeld nog aan belang inboeten. Mailen is immers gemakkelijk, laagdrempelig, goedkoop en vooral: het gaat snel. Vele mensen lijken te denken dat - in tegenstelling tot wat voor het briefschrijven het geval is - er voor het mailen geen richtlijnen zijn waaraan ze zich maar beter kunnen houden. Nochtans zijn die er wel, althans voor het formelere, zakelijke mailverkeer. We zetten op een rijtje waarop je maar beter kunt letten als je een zakelijke mail verstuurt. Onderwerp. Vul de onderwerpregel (subject ) altijd zo nauwkeurig mogelijk in. Dat is informatief voor de ontvanger als de mail binnenkomt. Het is ook makkelijker om later in je archief een mail met een bepaalde inhoud terug te vinden. Beperk je in een zakelijke mail tot één onderwerp per mail. Zet het onderwerp in de onderwerpregel niet in hoofdletters, dat staat - net als uitroeptekens - erg schreeuwerig. Blind Carbon Copy. Gooi niet je hele adressenbestand op straat. Dat doe je ook niet als je een gewone brief stuurt. Wanneer je aan vele mensen hetzelfde bericht wilt sturen, zet hun namen dan niet in de aan- lijn (to ) of in de kopie- aan -lijn (cc ). Zet je eigen naam in de aan- lijn en alle andere namen in het bcc -veld. De afkorting bcc staat voor blind carbon copy . Als je daar namen invult, dan ziet de ontvanger niet wie de andere geadresseerden zijn. Antwoord. Gebruik de antwoord functie (reply ). Dat voorkomt fouten in de adresregel en zo weet de ontvanger meteen ook dat je op zijn mail hebt geantwoord. Op de onderwerpregel blijft immers het onderwerp staan, voorafgegaan door Betreft of Re en de inhoud van de mail waarop je antwoordt, wordt opnieuw meegestuurd. Gebruik de antwoordfunctie evenwel niet meerdere keren na elkaar zonder de inhoud zelf te wissen: het wordt anders al snel onoverzichtelijk. Alinea's. Deel uw bericht in in alinea's, maar beperk het aantal alinea's. Lange mails lezen niet prettig omdat je dan moet rollen waardoor het overzicht verloren gaat. Als je een lang bericht wilt versturen, maak er dan een bijlage van. Beperk je mail dan tot een korte verwijzing naar de bijlage en bijvoorbeeld de vraag om voor een bepaalde dag te reageren. Typografie. Gebruik geen te kleine letter (punt 9 of kleiner) want dat leest moeilijk voor de ontvanger. Een letter groter dan 12 is dan weer opdringerig. Let op met vet, cursief, opsommingstekens en kleuren: niet alle mailprogramma's geven die bij de ontvanger ook zo weer. Niet zelden verschijnen er dan codes en tekens die de tekst moeilijk leesbaar maken. Als de ontvanger die vet enzovoort wel kan lezen, gebruik die typografische middelen dan spaarzaam. Ze vestigen dan de aandacht op zaken die je wil beklemtonen. Acroniem. Acroniemen zijn afkortingen in hoofdletters van - meestal Engelse - woordcombinaties. Een van de bekendste acroniemen op het net is FAQ voor frequently asked questions . Dergelijke letterwoorden worden veelvuldig gebruikt bij het chatten, maar soms ook in mail. Doe dat niet in zakelijke mail. Emoticon. Een samentrekking van ,,emotional'' en ,,icon''. Ook bekend als smiley en lachebekje . De meeste emoticons geven met drie of vier tekens een gezicht weer als je je hoofd 90° naar links draait. Van de meest gebruikte ligt de betekenis ongeveer vast. Emoticons worden gebruikt bij het chatten, sms'en en mailen om emoties uit te drukken. Het is duidelijk dat ze in zakelijke mail niet thuishoren. Aanhef. Voor een mail in de persoonlijke sfeer zijn er geen regels voor de aanhef. Je kunt een



Taalvaardigheid 92

beroep doen op je voorraad troetelnaampjes, maar je kunt de aanhef ook helemaal weglaten. Ook binnen een bedrijf zal de aanhef vaak informeel (Beste Claire ) tot zeer informeel zijn (Dag professor of Hoi William ) of wegblijven. Niet zo in zakelijke mail die de deur uitgaat. Daarvoor gelden dezelfde regels als voor zakelijke brieven (Geachte heer De Keyzer of Geachte mevrouw Op de Beek ). Laat het initiatief om op een minder formele manier met elkaar te mailen over aan de klant, aan de hoger geplaatste of aan de oudste correspondent. Slotformule. Hiervoor geldt hetzelfde als voor de aanhef. Sluit formeel af: Met vriendelijke groet . Informele afsluiters als Toedeloe of See you worden niet door iedereen op prijs gesteld. Het kan handig zijn een geschikte slotformule aan het begin van je standaardhandtekening op te nemen. Als je die automatisch laat meesturen, hoef je ze niet bij elke mail opnieuw in te tikken. Standaardhandtekening. Stuur met elke zakelijke mail een standaardhandtekening (signature ) mee. Neem daarin - indien relevant - de volgende gegevens op: naam, functie, afdeling, bedrijf, adres, telefoonnummer, faxnummer, e-mailadres, website. Al die gegevens onder elkaar zetten, is wel overzichtelijk, maar het kost ruimte. Probeer het aantal regels te beperken en gebruik een wat kleiner lettertype. Neem in zakelijke mail geen spreuk, devies of grapje op aan het eind van je standaardhandtekening. Bijlagen. Om de lengte van je mail te beperken, doe je er goed aan een langere tekst als bijlage (attachment ) mee te sturen. Je maakt hem dan op met je gewone tekstverwerker, bijvoorbeeld als een echte brief, en stuurt hem als bijlage mee. Kondig dat wel in de mail zelf aan en vermeld eventuele speciale kenmerken (grote omvang, foto's, powerpointpresentatie ...). Geef aan de meegestuurde bestanden een sprekende titel. Controleer vooraleer je op de verzend toets klikt, of de bijlage inderdaad wel is toegevoegd. Controleer als ontvanger vooraleer je een bijlage opent, wie de afzender is en om wat voor een bijlage het gaat. Virussen en wormen plegen zich nogal eens op die manier te verspreiden. Een goed recent anti-virusprogramma is zeker geen overbodige luxe. Taal en stijl. E-mail is een snel medium. Dat leidt bij de schrijver vaak tot haastwerk. De formulering is dan minder verzorgd en taal- en spelfouten zijn legio. Voor een informeel mailtje is dat allicht geen probleem, in zakelijke mail staat het erg slordig. Gebruik je spellingcontrole en lees de tekst dus toch maar eens na vooraleer hij de deur uitgaat. Wees niet familiair als je dat aan de telefoon of bij een ontmoeting ook niet zou zijn. Schrijf zakelijk, bondig, beleefd en correct: daaraan heeft nog niemand zich ooit geërgerd. Willy Smedts Bron: Smedts, W. (19.03.2003). Geen toedeloe in zakelijke mail. De Standaard, p.13.



Taalvaardigheid 93

DEEL 10: SCHRIJFVAARDIGHEID: EEN REFLECTIE SCHRIJVEN

1. Inleiding Bij mondelinge communicatie heeft de spreker geen tijd om lang na te denken over woordkeuze en

zinsbouw. Wie probeert om tijdens het spreken zijn woorden te wikken en te wegen, en lange

pauzes neemt, loopt grote kans dat er al gauw niet meer naar hem wordt geluisterd. Deze

onmogelijkheid om tijdens het spreken rustig de tijd te nemen om zo nauwkeurig mogelijk onder

woorden te brengen wat men bedoelt, heeft vaak misverstanden tot gevolg. Veel problemen tussen

mensen zijn een gevolg van deze onduidelijkheid die bij vrijwel iedere vorm van mondelinge

communicatie optreedt.

Er zijn verschillende manieren om bij het spreken voor méér duidelijkheid te zorgen. Zo kan men er

bijvoorbeeld een gewoonte van maken om beweringen enkele keren in verschillende woorden te

herhalen. Ook worden tijdens het spreken vaak gebaren gebruikt om aan beweringen extra nadruk

en betekenis te geven. Verder kan door intonatie bij gesproken teksten extra informatie en

duidelijkheid worden toegevoegd.

Bij een geschreven tekst moet echter in principe in één keer duidelijk worden waar het om gaat. Het

middel ‘herhaling’ kan ter vergroting van de duidelijkheid slechts beperkt worden toegepast en het is

ook niet mogelijk de geschreven tekst met gebaren en intonatie te ondersteunen. Tegenover deze

beperkingen staat het voordeel dat we tijdens het schrijven van een tekst in de gelegenheid zijn

extra tijd te besteden aan verbetering van de woordkeuze en de zinsbouw.

Geschreven teksten kunnen helder en begrijpelijk zijn. Geschreven teksten móeten daarom ook

helder en begrijpelijk zijn. Tijdens een gesprek kan iemand vragen: "Wat bedoel je precies?", maar

als de tekst op papier staat is dat in het algemeen niet mogelijk. De lezer verwacht van een

geschreven tekst onmiddellijke duidelijkheid, en als auteur moet je die duidelijkheid verschaffen.

Schrijven verschilt daarom aanzienlijk van spreken; bij schrijven kan en moet men zijn woorden wél

wikken en wegen.

De komende jaren zal je erg veel moeten reflecteren. Het tekstgenre ‘de reflectie’ wordt in deze

sessies dan ook ingeoefend. Voor de inhoudelijke kant verwijzen we naar de pedagogisch-

didactische lijn.



Taalvaardigheid 94

2. Wat is een reflectie?

2.1. Beschouwing en betoog

De reflectie is een beschouwelijke tekst. Bij een beschouwing ga je het probleem aan alle kanten

besnuffelen. Het verschil tussen een beschouwing en een betoog is minimaal. In beide gevallen

geef je je mening. Het verschil is dat je in een beschouwing best voor de vrije vuist weg mag

filosoferen (wat iets anders is dan onzin praten), terwijl je in een betoog de lezers overtuigt van de

juistheid van een door jou genomen stelling. Zowel in een beschouwing als in een betoog komt het

erop aan argumenten te gebruiken. In een betoog ligt daar de nadruk op. In een beschouwing

worden vaak van een bepaald probleem allerlei aspecten onderzocht en nieuwe vragen

opgeworpen. Bij een reflectie baseer je je op je eigen handelen.

3. Structuur De inleiding van een reflectie, meestal de eerste alinea, bevat een stelling (formulering van een

mening), of een vraagstelling. (Ook wel probleemstelling genoemd.) In de tekst komt hierop het

antwoord van de schrijver. De slotalinea van een reflectie is hooguit een samenvatting: "zie je wel

dat dit een interessant probleem is, dat nadere studie rechtvaardigt?"

Bijvoorbeeld: ik heb een leerrijke stage achter de rug

Ik heb beseft dat mijn inzet de wensen overlaat

Ben ik wel in de wieg gelegd voor het onderwijs?

3.1. Alinea’s

Een alinea is de kleinste bouwsteen van een tekst. Meestal bestaat een alinea uit enkele

samenhangende zinnen waarin een uitspraak wordt gedaan, gevolgd door een toelichting.

Het kan natuurlijk ook andersom: eerst enkele argumenten en daarna een bewering. Maar welke

opbouw een alinea ook heeft, altijd is de alinea de kleinste teksteenheid, of anders gezegd: de

basiseenheid van de formulering. Door de alinea-indeling moet de opbouw van de reflectie duidelijk

worden. Dat kan je het beste bereiken door het belangrijkste vooraan of achteraan in de alinea te

zetten. Wanneer een lezer je tekst globaal leest, kan op die manier snel duidelijk worden waar de

alinea over gaat. Bij de alinea-indeling moet je er ook op letten dat je niet verschillende uitspraken,

ideeën of thema’s in één alinea stopt. Wil een alinea-indeling overzichtelijk blijven, dan moet je per

alinea één onderdeel van uw betoog behandelen. Dus: één idee per alinea.



Taalvaardigheid 95

Verder is het van groot belang dat je als schrijver aangeeft wat de functie van de alinea is en hoe de

alinea’s samenhangen. Heb je bijvoorbeeld een uitspraak gedaan en toegelicht en wil je daarna, in

een aparte alinea, een uitgebreid voorbeeld geven, dan help je de lezer enorm, als je die alinea

begint met ‘Bijvoorbeeld’ of ‘Ter illustratie’. Zo weet de lezer onmiddellijk hoe hij die alinea moet

opvatten. Hetzelfde geldt uiteraard voor alinea’s die beginnen met ‘Ter inleiding’, ‘Als besluit’, ‘Een

bewijs hiervoor’, ‘Naar mijn mening’, ‘Samenvattend’, enz. Door die zogenaamde

structuuraanduidingen wordt de opbouw van de paragraaf snel duidelijk.

Bij de vraag naar de lengte van alinea’s, moet je je realiseren dat de lezer via alinea’s steeds

‘adempauzes’ krijgt. Een alinea wordt meestal in één keer gelezen; de overgang naar een volgende

alinea zorgt voor een kleine adempauze. Als je alinea’s te kort worden, krijgt de tekst iets gejaagds.

En als je alinea’s te lang zijn, komen je lezers in ademnood en raken ze gemakkelijk de draad kwijt.

Een reeks zeer korte alinea’s wekt de indruk dat het betoog maar niet op gang wil komen: de tekst

breekt telkens af voordat een gedachte tot ontwikkeling is gekomen.

Voor het bepalen van de ondergrens is de volgende vuistregel handig: zorg dat een alinea niet

korter is dan twee zinnen. Lange alinea’s lezen moeizaam. Om een tekst te verlevendigen, kunt je

erg lange alinea’s in stukken breken. Een vuistregel is hier: zorg dat alinea’s niet langer dan

driekwart pagina worden. Dit zijn vuistregels: je mag er wel eens van afwijken, maar doe dat niet te

vaak.

3.2. Kernzinnen en uitwerkingszinnen

Kernzinnen staan vooraan in elke alinea, en bevatten de belangrijkste informatie van dat stukje

tekst. Uitwerkingszinnen gaan gedetailleerd in op deze zinnen: het kan gaan om een uitleg, een

argument, een voorbeeld of een citaat. Meestal zijn er meedere uitwerkingszinnen per alinea.

Oefening: duid de kernzinnen aan

A Veel meisjes leken niet graag te rugbyen. Ze vonden het te ruw en waren te voorzichtig.

B Het meebrengen van oorlogsspeelgoed was geen goed idee. Kinderen gaan dan denken dat

wapens en geweld nodig zijn om problemen op te lossen.

Oefening: schrijf bij elke kernzin een uitwerkingszin

A Kinderen luisteren graag naar sprookjes.

B Reclame op televisie is ongelooflijk irritant.



Taalvaardigheid 96

C Een huis kopen is bijna onbetaalbaar geworden.

4. Aan de slag met de reflectie

Fragment Wat betreft de organisatie heb ik veel bijgeleerd, vooral qua timing en wat betreft het klashouden.

Op een gegeven moment tijdens de stage werd de mentor ziek. Ik stond er op dat moment alleen

voor. Ik heb toen zonder probleem de gewoontes van de klassen kunnen volgen, zoals het

voorlezen van een verhaal en het bijhouden van het aanwezigheidsregister. De eerste lessen die ik

gaf was ik niet altijd even consequent in het klas houden. Toen de mentor ziek werd, moest ik

echter strenger optreden. Eigenlijk heb ik een grote positieve evolutie ondergaan doordat ik er

alleen voor stond. Een tweede organisatorisch aspect dat ik wil bespreken is de timing. In het begin

was timing een beetje zwak, omdat ik soms echt niet kon inschatten hoe lang de leerlingen zouden

doen over het uitvoeren van bepaalde opdrachten. De klok in de klas bleek bovendien voor te

lopen. Doordat ik snel leerde uit mijn ervaringen, kon ik me naar het einde van de stage wel goed

aan de timing houden. Ik mag op organisatorisch vlak spreken van een grote positieve evolutie.

Naar volgend jaar toe wil ik graag de klas meteen in handen nemen, en verder blijven werken aan

het bewust bezig zijn met de timing.

Opdrachten 1 Duid de inleidende en de afrondende zin aan. Zie je welk karakter ze hebben? 2 Deze alinea is duidelijk opgebouwd rond 1 kernzin. Welke is dat? 3 Op welke manier is de alinea gestructureerd?



Taalvaardigheid 97

4.1. Kies zelf een reflectie-onderwerp: hou het klein

Een aantal voorbeelden: Lesgeven zit mij in het bloed Ik denk dat er een goede leraar in mij schuilgaat Ik twijfel momenteel ontzettend aan mijn studiekeuze … Mijn onderwerp: Inhoudelijke aspecten bij dit onderwerp: Brainstorm



Taalvaardigheid 98

4.2. Inhoud alinea’s Je argumenten zullen geaccepteerd worden als de feiten en voorbeelden overtuigend zijn. Argumenten Toelichting Kernalinea 1

Kernalinea 2

Kernalinea 3

Kernalinea 4

4.3. Schrijven van de alinea’s Elke kernalinea begint met een bepaald aspect. Door deze werkwijze heb je in elke alinea slechts 1 onderwerp, en ontstaat er een duidelijk verband tussen de alinea’s. Je schrijft aanvankelijk zonder je te veel te bekommeren om formulering en zinsbouw. Je mag natuurlijk nieuwe elementen toevoegen als die in je opkomen.



Taalvaardigheid 99

4.4. Inleiding

Een inleiding bestaat uit twee delen: In het eerste deel probeer je interesse te wekken voor het onderwerp. In een tweede deel maak je bekend welke mening je hebt over het onderwerp. Voorbeelden Wat is irritanter dan het volgende? Een doodgewone man en vrouw zitten onder het genot van een

kopje koffie naar een bijzonder boeiend programma te kijken. Plotseling wordt dat onderbroken door

een moeder die een zeer onsmakelijke proef uitvoert met een nieuw soort luier. Daarna volgt een

hondenfokker die enthousiast kakelt over een nog onsmakelijker product: hondenbrokken. Nee,

niets is irritanter dan tv-reclame.

Vragen op welke manier probeert de schrijver interesse te wekken? Met welke zin maakt de schrijver zijn mening bekend?

4.5. Slot

In het eerste deel van een slotalinea geeft de schrijver nog een keer duidelijk zijn mening (slotconclusie). In het tweede gedeelte roept hij de lezer op om het eens te zijn met de stelling. Voorbeeld Turnen, voetbal, hockey, squash of badminton…het is allemaal even leuk, zolang iemand maar niet

móet winnen, móet trainen. Van de miljarden mensen op deze aarde halen maar een tweeduizend

mensen de echte wereldtop (van alle sporten samen). Waarom zouden we kinderen dan dwingen

om zo goed mogelijk te zijn? Of zo snel mogelijk? Is het niet mooier ze zo gelukkig mogelijk te

maken? Waarschijnlijk, heel waarschijnlijk halen ze die top toch niet. Laat ze uitgaan, laat ze

feesten: ze zijn maar een keer jong. Zolang deze jonge topsporters zelf willen, is er natuurlijk niets

op tegen. Maar… laat spanningen, blessures en trainers niet de baas worden over een jong leven!

Vragen A) Hoe probeert de schrijver de lezers te overhalen?



Taalvaardigheid 100

4.6. Het verbeteren van je tekst

Tips van de lector.



Taalvaardigheid 101

DEEL 11: DE ZAKELIJKE BRIEF

1. Normen voor het schrijven van een zakelijke brief

Een persoonlijke brief schrijf je voor je plezier, met een zakelijke brief wil je echter een

vooropgesteld doel bereiken. Je boodschap komt beter over als je een duidelijke brief schrijft

waarbij je rekening houdt met een aantal conventies zoals de BIN-normen.

2. Ongeschreven normen voor zakelijke brieven Houd een zakelijke brief kort. Een lange brief wekt de indruk dat je niet kan structureren en de zaak

niet tot de essentie kan herleiden. Bovendien leidt hij de lezer af van de kern van de boodschap.

Let echter op dat je niet in het andere uiterste vervalt. Een brief in telegramstijl met schematische

weergaven en opsommingen komt vrij simpel over. En dat is niet de indruk die je wil wekken met

een zakelijke brief.

3. Geschreven normen voor zakelijke brieven De BIN-normen zijn voorschriften die het Belgische Instituut voor Normalisatie (BIN) heeft

uitgewerkt om de administratieve verwerking van geschreven gegevens efficiënt te laten verlopen.

Zakelijke brieven zijn ook onderworpen aan deze BIN-normen. Het is dus erg belangrijk dat je

rekening houdt met deze normen. Zo geven ze onder meer aan hoe een duidelijke lay-out eruit

hoort te zien: bladspiegel, spaties, kantlijnen...



Taalvaardigheid 102

4. BIN-briefconventies Volgens de BIN-briefconventies moet je onderstaande onderdelen zeker terugvinden in een

zakelijke brief. Wij overlopen ze even met jou en geven handige voorbeelden.

4.1. Adressen, datum, onderwerp in een zakelijke brief Bovenaan links staat je persoonlijke adres, daarnaast plaats je de datum die je steeds voluit schrijft.

Na de woonplaats noteer je een komma, na de datum komt geen interpunctie. Daaronder volgt het

adres volgt van de persoon die je aanschrijft.

Bijvoorbeeld: Jef Peeters Kessel, 1 september 2009 Kessel-Dorp 552 2560 KESSEL NMBS t.a.v. K. Pieters Hoofd afdeling klantenservice Stationsstraat 1 1000 BRUSSEL Vervolgens laat je een aantal witregels open en geef je het onderwerp aan. Dat onderwerp springt

best in het oog: gebruik vet bijvoorbeeld als opmaak.

Onderwerp: subsidieaanvraag Betreft: sollicitatie Offerte verwarmingsinstallatie

4.2. Aanspreking in een zakelijke brief De aanspreking wordt voluit geschreven en begint met een hoofdletter. Na de aanspreking noteer je

geen komma, wel volgt er een witregel. Gebruik ‘geachte’ bij de aanspreking van onbekenden.

‘Beste’ gebruik je alleen maar als je de persoon in kwestie kent, als je hem aanspreekt bij de

voornaam en hem tutoyeert, dat je hem of haar aanspreekt met ‘jij’ in plaats van ‘u’.

Vergelijk: Geachte heer Brams Geachte mevrouw, meneer Beste Karl



Taalvaardigheid 103

4.3. Alinea’s in een zakelijke brief Alinea’s beginnen altijd tegen de linkermarge en dat zonder insprong. Tussen de verschillende

alinea’s komt er steeds een witregel.

4.4. Slotformule in een zakelijke brief De slotformule volgt op één witregel van de brief en begint steeds met een hoofdletter. Als de

slotformule een volledige zin is, plaats je achteraan de zin een leesteken. In het andere geval komt

er geen leesteken.

Vergelijk: Met vriendelijke groeten Hoogachtend Met de meeste hoogachting We hopen u binnenkort te ontmoeten.

4.5. Naam en handtekening in een zakelijke brief Tussen de slotformule en de naam van de ondertekenaar komen zes witregels, waarna je je

handtekening plaatst en je naam erbij vermeldt. De naamgegevens vermeld je in kleine letters en

staan tegen de linkermarge: eerst komt de voornaam, dan de achternaam.

Schrijf de voornaam bij voorkeur voluit. Personen met een voornaam die door de beide seksen

wordt gebruikt schrijven achter hun naam mevrouw, juffrouw of de heer.

5. Tips voor een zakelijke brief

Brieven kunnen een heel verschillende inhoud hebben. Die moet je dan ook op een verschillende

manier formuleren. Grofweg zou je brieven kunnen verdelen in formele en informele brieven.

Informele brieven zijn bij voorbeeld vakantiebrieven, uitnodigingen voor verjaardagsfeestjes of

liefdesbrieven. Brieven die je schrijft naar iemand die je kent, met als onderwerp iets alledaags,

niet-officieels. Hier kun je zelf beslissen hoe je de brief schrijft, er zijn geen algemene regels.

Je kunt voor deze correspondentie wel voor de duidelijkheid de afspraken naleven die gelden voor

zakelijke brieven.

De meeste formele brieven zijn zakelijke brieven. Dit soort brieven is gebonden aan conventies. Je

moet met bepaalde dingen rekening houden om je brief verstaanbaar te maken en om de

afhandeling vlot te laten verlopen. Het vaktijdschrift Taalbaak en de taaladviseurs van de Vlaamse

regering geven stijladvies voor het schrijven van zakelijke brieven.



Taalvaardigheid 104

5.1. Geef het belangrijkste een centrale plaats in je brief. Een brief wordt meestal om een welbepaalde reden verstuurd. Je vraagt de geadresseerde een

verzoek in te willigen, wil hem informeren of wil hem bedanken voor iets. Meestal is dit ook de kern

van de brief. Daarrond wordt eventueel achtergrondinformatie gegeven. Maar het is de kern die in

de brief een centrale plaats moet krijgen. Je plaatst hem dus het best vooraan in de brief. Alle

elementen van de kern moeten bij elkaar staan. Je kunt die kern ook vermelden in de

onderwerpsregel van de brief.

5.2. Geef je brief een logische structuur. Je wilt natuurlijk dat de lezer je boodschap begrijpt. Het is dus belangrijk dat je de brief een logische

ordening geeft. Die bevat meestal een begin, een middenstuk en een slot.

Het begin van de brief bevat de kern of de boodschap. In het middenstuk volgt de uitwerking van de

boodschap. Je kunt de onderdelen van de boodschap uitwerken in alinea's. Beperk je per alinea tot

één element. Laat de alinea's logisch op elkaar aansluiten. Zet in elke alinea de belangrijkste

informatie eerst.

Het slot van de brief is belangrijk voor het beeld dat de lezer van jou als schrijver krijgt. Gebruik

daarom een persoonlijk slot, waarin je afscheid neemt op een positieve manier. Je kunt bijvoorbeeld

de lezer bedanken, de wens uitdrukken dat hij op de brief zal reageren of de hoop dat het probleem

opgelost is. Vermeld ook altijd waar en hoe de lezer extra informatie kan krijgen als hij nog vragen

zou hebben.

Voorbeelden van slotzinnen: - Hebt u nog vragen over (...), belt u dan gerust. U kunt mij bereiken op (tijd, telefoonnummer). - Wil u meer weten over (...), dan kunt u contact opnemen met de afdeling (...), telefoonnummer (...). De medewerkers van deze afdeling informeren u graag over de mogelijkheden en tarieven. - Alvast hartelijk dank voor uw medewerking.

5.3. Wees “to the point” Geef in je brief de nodige informatie, niet minder maar ook niet meer. Informatie die niet echt

noodzakelijk is, maakt het lezen alleen moeilijker. Je moet je dus in de positie van de lezer plaatsen

en je afvragen wat voor hem belangrijk is. Herhaal dus niet wat de lezer al weet. Zorg ervoor dat

alle verwijzingen die je gebruikt, voor de lezer duidelijk zijn. Geef ook altijd aan waar hij meer

informatie kan vinden.



Taalvaardigheid 105

Voorbeeld: Geachte mijnheer Sedert 1 juli jl. bent u eigenaar van het perceel Kapelstraat 8. Bij brief d.d. 3 september 1993 heeft u verzocht het perceel grond, groot ca. 31m², gelegen achter de Kapelstraat 8, dat aan de vorige eigenaar was verhuurd, te mogen kopen. Gezien de grootte en de ligging van het perceel grond staan wij niet onwelwillend tegenover de verkoop van de betreffende grond. Beter is: Onderwerp: uw verzoek tot aankoop van een perceel grond van 31m², achter Kapelstraat 8 Geachte heer In de raadsvergadering is uw verzoek tot aankoop van het hierboven genoemde perceel besproken. Daarbij bleek dat de gemeente gezien de ligging en de omvang van dit perceel niet ongunstig staat tegenover verkoop.

5.4. Doe gewoon Overlaad je boodschap niet met overdreven beleefdheidsformules. Die bevatten geen informatie en

wekken alleen maar irritatie op bij de lezer. Een goed middeltje is dat je je inbeeldt dat je met de

persoon aan wie de brief gericht is aan tafel zit en je verhaal doet.

Voorbeeld: Naar aanleiding van Uw aanvraag hebben wij hiermede het genoegen U het leveren en aanbrengen van de navolgende tegels vrijblijvend aan te bieden. Beter is: Allereerst onze dank voor uw offerteaanvraag. Hieronder doen wij u graag een vrijblijvende prijsopgave voor het leveren en leggen van de tegels.

5.5. Schrijf persoonlijk en lezergericht Heel wat zakelijke brieven zijn in een anonieme stijl geschreven. Er staan veel passieve zinnen en

onpersoonlijke constructies in. Het is niet duidelijk wie de brief geschreven heeft. Bovendien wordt

de lezer zelden aangesproken. Zo'n onpersoonlijke briefstijl kan de afzender een slecht imago

bezorgen en een negatieve reactie bij de lezer uitlokken.

Je schrijft dus beter zo persoonlijk mogelijk. Gebruik de eerste persoon: ik of wij. Onderteken je

brief ook heel duidelijk. Spreek de lezer persoonlijk aan in de brief. Schrijf dus u vindt hierbij in

plaats van wij sturen.



Taalvaardigheid 106

Voorbeeld: Beste, Met betrekking tot de cursus “Schilderen op zijde” kan het volgende worden meegedeeld. Vanwege een te gering aantal deelnemers kan de cursus helaas geen doorgang vinden. E.e.a. conform de algemene voorwaarden. Beter is: Geachte mevrouw Van de Berg De cursus “Schilderen op zijde” waarvoor u zich hebt aangemeld, kan tot onze spijt niet doorgaan. Tot nu toe hebben zich slechts drie geïnteresseerden ingeschreven. Zoals in onze algemene voorwaarden staat, gaat de cursus uitsluitend door bij minimaal zeven deelnemers.

6. Taalgebruik in zakelijke brieven

Een zakelijke brief schrijf je in niet-persoonlijke situaties. Je schrijft deze brieven bijvoorbeeld aan

bedrijven, instellingen, organisaties, gemeente, sociale zaken enz. Vaak ken je de ontvanger niet.

De toon in een zakelijke brief is dan ook afstandelijker dan in een persoonlijke brief. De taal in een

zakelijke brief noemen we: formeel taalgebruik.

Informeel (= aan vrienden en kennissen) Formeel

jij, je u

Beste Bert Geachte heer Jansen

Groetjes Met vriendelijke groet(-en)

Alvast bedankt Bij voorbaat dan,

Groetjes Hoogachtend

Hallo Geachte heer / mevrouw

Schrijf zo persoonlijk mogelijk. Gebruik ‘ik’ als u persoonlijk schrijft, ‘wij’ als u schrijft in naam van

een instelling of bedrijf. Sommige mensen schrijven u met een hoofdletter. Dat is erg ouderwets.

Schrijf u alleen met een hoofdletter aan het begin van een zin.

Gebruik de juiste werkwoordsvormen bij ‘u’:

u hebt (u heeft = formeel) u bent (u is = zeer ouderwets, u zijt = fout) u kunt (u kan = spreektaal) u zult (u zal = spreektaal) u wilt (u wil = spreektaal)



Taalvaardigheid 107

7. Signaalwoorden Je kunt structuur in je brief aanbrengen door structuuraanduiders (ook wel: signaalwoorden) te gebruiken. Als u de volgende woorden of uitdrukkingen in de brief gebruikt: Is er sprake van:

Toen, terwijl, voordat, nadat, zodra, daarna, intussen, vervolgens… Tijdsvolgorde

Door, waardoor, daardoor, doordat, zodat, te danken aan, te wijten aan, als gevolg van, dientengevolge,…

Oorzaak/gevolg

Want, omdat, aangezien, vanwege, wegens, namelijk, immers, daarom…

Reden

En, ook, verder, bovendien, daarnaast, ten eerste, een andere, vervolgens, tenslotte, zowel…als…,

Opsomming

Maar, echter, (al-)hoewel, daarentegen, toch, integendeel, niettemin, in plaats van, in tegenstelling tot, daar staat tegenover…

Tegenstelling

Als, indien, mits, wanneer, tenzij, stel dat, in geval van, in het geval dat, aangenomen dat,…

Voorwaarde

Dus, kortom, hieruit volgt, uiteindelijk, hieruit kunnen we afleiden, samengevat, alles bij elkaar, concluderend,..

Samenvatting/conclusie

Zo, bijvoorbeeld, een voorbeeld, dat blijkt uit, dat komt voor bij, ter illustratie, onder andere

Voorbeeld/wijze

Net als, zoals, evenals, hetzelfde als, in vergelijking met, vergeleken met…

Vergelijking



Taalvaardigheid 108

8. Brief met een verzoek om informatie Een verzoek om informatie schrijf je als je meer wil weten over een bepaald onderwerp. Dat kan

over verschillende dingen gaan. Misschien heb je vragen over technische apparaten, of over een

baan waarnaar je wilt solliciteren. Of je wilt meer weten over prijzen van artikelen, of over een

vereniging waarbij je je wilt aansluiten. In deze situaties schrijf je een brief waarin je verzoekt om

informatie. Het doel van deze brief is dat je anderen ertoe aanzet om de gevraagde informatie naar

je toe te sturen.

Inhoud De brief bevat een inleiding, een kern en een slot. In de inleiding vertel je de aanleiding voor het schrijven van de brief en geef je een algemene

omschrijving van de informatie waar je om vraagt.

Enkele voorbeeldzinnen: In de GVA van dinsdag 3 juli jl. zag ik uw advertentie over stofzuigers die in prijs verlaagd zijn. Met deze brief wil ik vragen naar informatie over de wasmachines die deze maand bij u in de aanbieding zijn. Hierbij wil ik u laten weten dat ik geïnteresseerd ben in uw voetbalvereniging. Graag zou ik daarover meer informatie krijgen. Uw advertentie in De Morgen van 4 september jl. heeft mij ertoe aangezet u om informatie over computers te vragen. Deze brief schrijf ik naar aanleiding van uw folder over het aanbod cursussen die bij u te volgen zijn. Graag zou ik hierover meer informatie ontvangen. Als woningzoekende in Ieper ben ik geïnteresseerd in het aanbod van huurwoningen van uw stichting. In de kern geef je meer specifieke gegevens die nodig zijn voor het correct behandelen van jouw vraag. Je geeft zelf aan waar het precies om gaat en wat je precies wilt weten. Bij het vragen om informatie bij een reisbureau, schrijf je naar welk land je wilt reizen en wat je over dat land wilt weten voordat je ernaar toegaat. Enkele voorbeeldzinnen: Mijn interesse gaat vooral uit naar de cursussen Engels, Duits en Informatica. Hiervan zou ik kosten en geplande data willen weten. Misschien kunt u mij folders opsturen die deze informatie bevatten. Omdat ik een leek 2 ben op het gebied van computers, wil ik vragen om zo eenvoudig mogelijke informatie, die geschikt is voor beginners.

2 iemand die van een bepaald vak of onderwerp geen verstand heeft



http://bve-server3.bvenet.nl/vtwp/cursist/nt2/brieven/verzinfo/zininl.html

http://bve-server3.bvenet.nl/vtwp/cursist/nt2/brieven/verzinfo/zinkern.html

Taalvaardigheid 109

Zelf ben ik een ervaren sporter en daarom wil ik meer weten over de competitie, de ledenbijdrage en de trainingsavonden voor gevorderden. Je sluit de brief af door aan te geven dat je uitkijkt naar een bericht. Je kunt ook vast bedanken voor de informatie die je toegezonden wordt. Enkele voorbeeldzinnen: Met veel belangstelling zie ik uw bericht tegemoet. Met vriendelijke groet Hierbij wil ik u alvast bedanken voor de te nemen moeite. Ik kijk uit naar uw informatie. Mag ik u bij voorbaat danken voor uw moeite? Uw informatie ontvang ik met veel interesse. Hoogachtend In de hoop dat u aan mijn verzoek wilt voldoen, dank ik u bij voorbaat. Met hoogachting Tips Als je een verzoek om informatie schrijft, is het verstandig om:

duidelijk te omschrijven waarover je informatie wilt hebben. Geef zoveel mogelijk details; als men precies weet waar het over gaat, dan kan men makkelijker en sneller aan je verzoek voldoen.

vriendelijk te vragen om de gewenste informatie. Je hebt geen enkele reden om boos te zijn. Ook met spoed of dringend verzoeken kan zonder enkel vertoon van emotie.

zakelijk en kort te blijven. Het heeft geen zin om uit te breiden over jouw situatie. Kort aangeven wat de aanleiding tot schrijven is, is voldoende.



http://bve-server3.bvenet.nl/vtwp/cursist/nt2/brieven/verzinfo/zinslot.html

Karel de Grote-Hogeschool Departement Lerarenopleiding PBSO

Taalvaardigheid pagina 110 van 120

Opdracht: Kies uit één van de onderstaande situaties en maak een behoorlijke (dus bondige) zakelijke

brief. De afspraak is dat je je brief met een tekstverwerker maakt! Heb je thuis geen

computer of zijn er technische storingen, maak dan gebruik van de schoolcomputers of …

bedenk zelf een creatieve én aanvaardbare oplossing voor het probleem. Eén ding is zeker:

lever geen handgeschreven brief af.

Opdracht 1: vraag om informatie Je bent net leerkracht geworden op een nieuwe school. Omdat je een fanatieke fitnesser

bent, en ervan overtuigd bent dat je leerlingen hiervoor warm kan maken, besluit je een brief

te schrijven naar het fitnesscenter dat vlakbij de school ligt. Je wilt meer te weten komen

over bijvoorbeeld openingstijden, abonnementskosten, kortingen voor groepen e.d. Het

adres van het fitnesscenter zoek je zelf op in de Gouden Gids of op internet.

Opdracht 2: vraag om informatie Aankomende winter wil je met een klas op wintersport. Veel leerlingen hebben nog nooit

geskied en eigenlijk weet je ook niet waar u als beginner het beste naar toe kan gaan. Het

liefst wil je zo goedkoop mogelijk reizen. Je besluit een brief te sturen naar een reisbureau

om informatie en prijzen op te vragen van goede, maar goedkope wintersportgebieden. Het

land maakt niet zoveel uit. Van Frankrijk tot Italië of Tsjechië, het is allemaal goed, als het

maar niet duur is. Het adres van het reisbureau zoek je uiteraard zelf op in de Gouden Gids

of op internet.

Opdracht 3: vraag om informatie Je bent op je school net verantwoordelijk geworden voor MOS, Milieu op School. Een heel

aantal zaken zijn al bezig (sorteren op school, sensibisering van de leerkrachten etc.) Dit jaar

wil je graag met een aantal klassen op bezoek gaan bij een Kringloopwinkel. Je schrijft een

winkel in de buurt aan, en vraagt hen of er mogelijkheden zijn voor rondleidingen,

informatiesessies enz. Het adres van de Kringloopwinkel zoek je zelf op in de Gouden Gids

of op internet.

Opdracht 4: vraag om informatie naar keuze Pas een van bovenstaande opdrachten aan naar keuze. Richt je op een van je

vakgebieden.





Voorbeelden van zakelijke brieven: Mevr. L. Bastiaens Veurne, 20 september 2009 Diksmuidse Steenweg 14 8630 VEURNE Hoofdkantoor Witters Modezaken Brugse Baan 16 9000 GENT Betreft: Klacht over jas, model Rainy Geachte mevrouw, mijnheer Vorige maand heb ik in uw filiaal in Kortrijk een wollen jas, model Rainy gekocht. Ik sluit een kopie van het aankoopticket in. Over de behandeling in uw filiaal ben ik bijzonder ontevreden. Na twee weken liet de voering van de jas los. Het is een dure jas (€ 598) dus ik ging terug naar uw filiaal. Ik denk dat de verkoopster mijn klacht niet serieus nam, want zij vroeg of ik de voering niet zelf kon vastnaaien. Ten eerste koop ik geen jas die ik zo snel zelf moet repareren. Ten tweede vind ik dat uw firma mijn klacht serieus moet behandelen. Ik verlang dan ook dat u mijn jas laat repareren; anders wil ik mijn geld terug. Ik hoop binnen een week iets van u te horen. Anders neem ik contact op met de Consumentenbond. Met beleefde groeten

Mevr. L. Bastiaens





K. Hendriksen BRUGGE, 10 januari 2010 Nieuwe Gentweg 32 8000 BRUGGE Reisbureau Kwasi-Modo Smissestraat 3 8630 VEURNE Verzoek informatie Ierland Geachte mevrouw, mijnheer In verband met de aankomende zomervakantie en een nog onzekere reisbestemming, schrijf ik u deze brief. Hierbij wil ik u vragen om mij informatie over Ierland op te sturen. Ik ben met name geïnteresseerd in bezienswaardigheden, het vervoer ter plaatse en de prijzen van hotels. Zou u mij deze informatie toe willen sturen? Ik zie ze met belangstelling tegemoet. Met vriendelijk groeten K. Hendriksen K. Hendriksen





M. Bastiaens

Cultureel Centrum Scharpoort Beregem, 2003-02-20 Wilgestraat 34 1546 BEREGEM 056 45 89 36 ►(witregel 1) ►(witregel 2) De heer Michel Verpoorten Beukenlaan 34 2345 BOSBEKE ►(witregel 1) ►(witregel 2) ►(witregel 3) ►(witregel 4) Aanvraag tot het bekomen van tentoonstellingsruimte ►(witregel 1) ►(witregel 2) Geachte heer Michel Verpoorten Na ons telefonisch gesprek waarin u vroeg om één van onze tentoonstellingsruimten te huren, moet ik u meedelen dat dit momenteel niet mogelijk is. De beide tentoonstellingszalen waarover we beschikken zijn volgeboekt tot eind mei volgend jaar. Indien u later nog gebruik wil maken van één van onze zalen, kan u het bijgevoegd formulier invullen en terugsturen. Aan de hand van dit formulier kunnen we dan ook nagaan of u in aanmerking komt voor het verkrijgen van subsidies. Wanneer we het formulier deze week nog ontvangen, kunt u vanaf volgende week alle gegevens verkrijgen die u wil weten over onze ruimten. Indien u meer inlichtingen wenst, kunt u ons bereiken tijdens de werkuren op het telefoonnummer 056 45 89 36. Met vriendelijke groeten ►(witregel 1) ►(witregel 2) ►(witregel 3) ►(witregel 4) ►(witregel 5) ►(witregel 6) Marijke Bastiaens directeur

Afzender - gemeente in drukletters – geen komma tussen straatnaam en huisnummer - (telefoon mag eventueel vermeld worden)

Plaats, datum (= JJJJ-MM-DD)

Geadresseerde

Onderwerp van de brief. Hier geeft u kort aan waar de brief over gaat. Na “Onderwerp” volgen 2 witregels

Aanspreking

InleIdIng mIdden

slot Let er op dat er een duidelijke alineaverdeling is én dat tussen elke alinea een WITREGEL is opengelaten!

Handtekening

Groet

Voornaam Naam + onder de naam eventueel de functie (zonder hoofdletters)





9. De adressering op de envelop:

9.1. Vouwwijze Om een brief te vouwen zijn er twee manieren: de wikkelvouw en de zigzagvouw. Beide zijn algemeen aanvaard.

Reisbureau Kwâbetter Smissestraat 3 8630 VEURNE

K. Hendriks Nieuwe Gentweg 32 8000 BRUGGE

K. Hendriks Nieuwe Gentweg 32 8000 BRUGGE

De 2 mogelijkheden om het adres van de afzender te vermelden staan hier afgebeeld. Uiteraard kies je maar voor één mogelijkheid!





REFERENTIES

Apa Style. [20.05.2008, American Psychological Association: http://www.apastyle.org].

Beex, N., Rob Doeve, R. & Tiggeler, E. (2001). De magische media mix: E-mail brieven

faxen. Den Haag: Sdu.

Berends, R. (2007). De leraar taalvaardig. 13 praktische taaldoelen voor studenten aan de

pabo. Assen: Van Gorcum.

Blokzijl, W. & Naeff, R. (2001). Zoevende zinnen en vliegende vlakken. Adviezen voor

Powerpointpresentaties. Onze Taal 70 (12), pp.346-349.

Blux, T. (1994). Hees voor de klas? Info over stemgebruik bij beroepssprekers. Brochure

VVL (Vlaamse Vereniging van Logopedisten.

Cornelissen, G. & Vercammen, L. (2001). Van registreren tot remediëren. Een

praktijkvoorbeeld rond taalbeleid. Vonk, 2 (31e jaargang), pp. 33-40.

Cruysweegs B., & Venstermans T. (2007). Richtlijnen voor bibliografisch verwijzen. In

Nederlands: Didactiek 1. Antwerpen: De Standaard, pp.45 -51.

Decoster, W., Schaerlaekens A. e.a. (2000). Verzorg je stem. Vademecum voor de

professionele stemgebruiker. Deurne: Wolters-Plantyn.

Dinger, T., Smit, M. & Winkelman C. (2008). Expressiever en gemakkelijker spreken.

Bussum: Coutinho.

Dochy, F., Schelfhout, W. & Janssens, S. (2003). Anders evalueren. Assessment in de

onderwijspraktijk. Tielt: Lannoo.

Duchâteau, G., Vandenbossche, H., Venstermans T. e.a. (2006). Advies van drie

onderwijsverenigingen Nederlands over de Talenbeleidsnota. [http://www.netdidned.be].

Elsinga, H. & Van Putten, J. (1996). Struikelblokken Nieuwe Spelling. S.L.: Den Gulden

Engel.

Fiddelaers-Jaspers, R. & Ruigrok, J. (2007). Communicatie in de klas. Mechelen: Wolters-

Palntyn.

Geudens, V., Rymenans R. & Daems, F. (1992). Nederlands in de niet-taalvakken.

Antwerpen: UFSIA/ICTL.

Halink, Y. (2001). Check mail! Adviezen voor klantvriendelijke e-mail. Alphen aan den Rijn:

Kluwer.

Hilgers, F. & Vriens, J. (2003). Professioneel presenteren. Schoonhoven: Academic Service.

KdG-DLO (2007). Taalbelijdenis. Intern document. Antwerpen: Karel de Grote-Hogeschool.

KdG-DLO (2007). Concepttekst lerarenopleiding. Intern document. Antwerpen: Karel de

Grote-Hogeschool.

Nauta, Toos (2005). Goed gestemd voor de klas. Groningen/Houten: Wolters-Noordhoff.



http://www.apastyle.org/



Paus, H. (2005). Niet alleen bij taal. Taalbeleid op lerarenopleidingen in Nederland en

Vlaanderen. Enschede: SLO.

Paus, H., Rymenans R. & Van Gorp K. (2006). Dertien doelen in een dozijn. Een

Referentiekader voor taalcompetenties van leraren in Nederland en Vlaanderen. Den Haag:

Nederlandse Taalunie.

Permentier, L. & Van den Eynden L. (1997). Stijlboek De Standaard. S.L.: Scoop.

Smedts, W. (19.3.2003). Geen toedeloe in zakelijke mail. De Standaard, p.13.

Smedts, W. & Van Belle, W. (1997). Taalboek Nederlands. Kapellen: Pelckmans.

T’Sas, J. (2008). Wat zien we toch in spelling? [20.08.2008, Taalschrift:

http://taalschrift.org/reportage/001614.html]

Thijssens, J., Vandenberghe B. & Verbeeck F. (1998). Taalkracht Tien 5. Oostmalle: De

Sikkel.

Timmermans, B. (2008). Klink Klaar. Uitspraak- en intonatiegids voor het Nederlands.

Leuven: Davidsfonds.

Van Coillie, J. (2008). Bij de tekst. Mechelen: Wolters Plantyn.

Van Petegem, P. & Vanhoof, J. (2002). Evaluatie op de testbank. Mechelen: Wolters

Plantyn.

Van Veen, M. (2005). Door de bomen het bos. Informatievaardigheden in het onderwijs.

Heerlen: Open Universiteit Nederland.

Vandenbroucke, F. (2007). De lat hoog voor talen in iederen school. Goed voor de sterken,

sterk voor de zwakken. Brussel, Departement Onderwijs.

Van Gorp K. & Verheyden L. (2003). Taalbeleid op school: hoe begin je eraan? Verkenning

van een zoekproces. Vonk, 2 (33e jaargang), 3-17.

Van Graft, M. (red.)(2003). Taal bij andere vakken. Enschede, SLO.

Venstermans, T. (2004). Het schrijven van een verhandeling. Antwerpen: CPV.

Verhallen, M. (red.)(2003). Taal: een zaak van alle vakken. Geïntegreerd taal- en

zaakvakonderwijs op de basisschool. Bussum: Coutinho.

Vlasman, C. (1992). Lesgeven in argumenterend schrijven: makkelijker dan te moeilijk?

Vonk, 21e jaargang (4), pp. 17-27).

Wilms, Bartel (2006). APA. [20.05.2008, Forum Leeronderzoek:

http://ppw.kuleuven.be/FL/apa%20referentie.htm]

Wuyts, R. (red.) (1998). Netwerk Nederlands 5. Antwerpen: Van In.



http://taalschrift.org/reportage/001614.html

http://ppw.kuleuven.be/FL/apa%20referentie.htm



DEEL 12: BIJLAGEN

1. Taalvolgfiche

MONDELINGE VAARDIGHEDEN

Klasgroep

Vakkencombinatie

Logopedische screening advies:

Opdracht 1e kwartaal: jezelf voorstellen

Uitspraak Z O V G U


Intonatie Z O V G U

Stem Z O V G U


Structuur Z O V G U

Andere opmerkingen


Opdracht 2e kwartaal: voorlezen Uitspraak Z O V G U


Intonatie Z O V G U

Stem Z O V G U


Tekstkeuze Z O V G U

Andere opmerkingen


Opdracht 3e kwartaal: een presentatie houden Uitspraak Z O V G U


Intonatie Z O V G U

Stem Z O V G U


powerpoint Z O V G U

Andere opmerkingen


Opdracht 4e kwartaal: een vraaggesprek leiden Uitspraak Z O V G U


Intonatie Z O V G U

Stem Z O V G U


Opbouw Z O V G U

Andere opmerkingen


Examenopdracht (gewicht: 15 %) / 20 EINDCIJFER MONDELING: / 20





SCHRIFTELIJKE VAARDIGHEDEN

Spelling beginassessment

/20 toets na 2e kwartaal

/20 toets na 4e kwartaal

/20 toets tweede zittijd

/20

Gewicht: 25%

Opdracht 1e kwartaal: een reflectie globale

tekststructuur Z O V G U

alineastructuur Z O V G U

zinsbouw Z O V G U

woordkeuze Z O V G U

spelling Z O V G U

interpunctie Z O V G U

andere opmerkingen


Opdracht 2e kwartaal: bibliografisch refereren


Opdracht 3e kwartaal: een zakelijke brief conventies Z O V G U

tekstopbouw Z O V G U

zinsbouw Z O V G U

woordkeuze Z O V G U

spelling Z O V G U

interpunctie Z O V G U

andere opmerkingen


Examenopdracht (gewicht: 10 %) / 20

EINDCIJFER SCHRIFTELIJK: / 20

EINDCIJFER TAV: / 20





2. Werken met SNS

1. Open Internet Explorer 2. Klik bovenaan in het menu op Extra. 3. Kies Internet-opties… 4. Klik op het tabblad Beveiliging. 5. Klik daar op Vertrouwde websites

6. Klik op de knop Websites rechts onder het witte kadertje. 7. Typ bij “Deze website aan de zone toevoegen” de volgende URL:

http://interactief.woltersplantyn.be/sns 8. Kijk na dat het aankruisvakje “Serververificatie (https:) voor alle websites in deze zone

verplicht” uitgevinkt staat. 9. Klik op de knop Toevoegen. 10. Klik op OK.



http://interactief.woltersplantyn.be/sns

Taal Vaardig He Id

Documents

Transcript of Taal Vaardig He Id