Syntaxis 1
description
Transcript of Syntaxis 1
Syntaxis 1
Inleiding: Combinaties
Combinaties op verschillende niveaus:
Lettergrepen als combinaties van fonemen. (College 3,4)
Woorden als combinaties van morfemen. (College 5)
Inleiding: Syntaxis
Syntaxis: de combinaties van woorden tot woordgroepen en zinnen.
Twee betekenissen:Als deelsysteem van ons taalvermogenAls discipline binnen de taalkunde
Inleiding: Colleges
13 mei: Inleiding, structuur, bomen, herschrijfregels, kenmerken
15 mei: Processen, transformaties, afhankelijkheden
22 mei: Formele modellen en grammatica’s
27 mei: Parsing (Ontleden)
Inleiding: Practicum
Computerpracticum 13 mei: een implementatie d.m.v. Definite Clause Grammars van congruentie.
Inleiding: Literatuur
Hoofdstuk 4: kernliteratuur voor de eerste week
Hoofdstuk 8, 9, 12: achtergrondliteratuur voor de tweede week
Hoofdstukken 11, 15, 27: illustraties van computationele toepassingen
Inleiding: Dit college
Syntactische verschijnselen
Syntactische doelstellingen
Syntactische constituenten
Syntactische categorieën
Syntactische structuren
Syntactische regels
Syntactische kenmerken
Syntactische verschijnselen
Syntaxis is de moderne pendant van de traditionele grammatica:zinsbouwwoordsoorten (werkwoord, lidwoord, …)zinsdelen (onderwerp, persoonsvorm, …) redekundig en taalkundig ontleden
Maar er zijn belangrijke verschillen.
Syntactische verschijnselen
Patronen van (on)grammaticaliteit Jan at een boterham Jan at Jan verorberde een boterham* Jan verorberde* Jan smulde een boterham Jan smulde
Transitief en intransitief
Syntactische verschijnselen
Goed of fout?Hun doen maar wat
Een aantal studenten zijn afgevallen
Voor iedereen ongrammaticaal:*Hem doet maar wat
*Een van de studenten zijn afgevallen
Congruentie en naamval
Syntactische verschijnselen
Wat betekent deze zin:oude mannen en vrouwen eerst!
En deze zin:Jan zag de man met de verrekijker
Structurele ambiguïteit
Syntactische verschijnselen
Jan zag de man met de verrekijker*Jan zag wie?*Jan zag de man hoe?*Wie Jan zag?*Hoe Jan zag de man met de verrekijker?Wie zag Jan?Hoe zag Jan de man met de verrekijker?
Verplaatsing en afhankelijkheden
Syntactische verschijnselen
ParafrasesRomeo kust Julia
Julia wordt door Romeo gekust
Actieve en passieve zinnen, met ruwweg dezelfde betekenis.
Syntactische verschijnselen
Jan vond de sleutelJan vond de sleutel van de deurJan vond de sleutel van de deur van de
garageJan vond de sleutel van de deur van de
garage van de limousine
Recursie en oneindigheid
Syntactische doelstellingen
De onbewuste kennis (competence) van een taalgebruiker karakteriseren.Het oneindige, grammaticale gebruik van
eindige middelen (in dit geval woorden)Descriptief en niet prescriptief.
Syntactische doelstellingen
Een expliciete karakterisering geven van de taalkennis, door middel van precieze, formele regels.Generatieve grammatica (Chomsky)Een definitie van de verzameling
grammaticale zinnen en woordgroepen
Syntactische doelstellingen
Verschillen en overeenkomsten tussen talen verantwoorden in één universeel regelsysteem.Wie zag Jan? - *Jan zag wie? - *Wie Jan
zag?Jan aliona nani? - *Nani Jan aliona? -
*Nani aliona Jan? (Swahili)
Universele Grammatica
Syntactische constituenten
Een zin is nooit een platte rij woorden, maar heeft een bepaalde opbouw, structuur.
Vergelijk dit met de structuur die we zagen bij lettergrepen (fonologie) en woorden (morfologie).
Syntactische constituenten
Wat betekent deze zin:oude mannen en vrouwen eerst!
En deze zin:Jan zag de man met de verrekijker
Structurele ambiguïteit
Syntactische constituenten
Woorden vormen met elkaar constituenten = woordgroepen = phrases. [ oude mannen ] en vrouwenoude [ mannen en vrouwen ]
Een constituent kan worden aangegeven met rechte haken.
Syntactische constituenten
Jan zag de man met de verrekijkerJan [ zag de man ] met de verrekijkerJan zag [ de man met de verrekijker ]
Een constituent gedraagt zich als een eenheid voor bepaalde syntactische verschijnselen (en zo kunnen we een constituent ook motiveren).
Syntactische constituenten
Jan zag [ de man met de verrekijker ]Het was [ de man met de verrekijker ] die
door Jan gezien werdJan zag [ hem ]Wie zag Jan? [ de man met de verrekijker ]
Syntactische constituenten
Maar er zijn meer constituenten:de verrekijkermet de verrekijkerman met de verrekijkerde man met de verrekijkerzag de man met de verrekijkerJan zag de man met de verrekijker
Syntactische constituenten
Janzag
deman
met
de verrekijker
De constituenten van een zin kunnen worden aangegeven door middel van een boomstructuur.
Syntactische constituenten
Wat is de constituentenstructuur van de andere interpretatie van Jan zag de man met de verrekijker?
Syntactische constituenten
Jan
zagde man
met
de verrekijker
Syntactische constituenten
Discussie over de juiste boom is mogelijk:mannen en vrouwenwelke drie structuren zijn mogelijk?welke argumenten kun je bedenken voor
de structuur [ mannen [ en vrouwen ]]?
Syntactische categorieën
De woorden van een taal vormen niet één grote homogene verzameling, maar er zijn woordsoorten, categorieën, parts of speech.
Syntactische categorieën
Noun, nomen, substantief, zelfstandig naamwoord
mannen, vrouwen, Jan, man, verrekijker
Afgekort als N
Syntactische categorieën
Verb, werkwoord
ziet, at, verorberde, smulde, doen, zijn, zag, kust, gekust, doet, afgevallen, is
Afgekort als V
Syntactische categorieën
Adjective, adjectief, bijvoeglijk naamwoord
oude, vriendelijk, allervriendelijkste
Afgekort als A
Syntactische categorieën
Preposition, prepositie, voorzetsel
met, door, van
Afgekort als P of Prep
Syntactische categorieën
Art(icle), lidwoord: de, het, een
Determiner: ruimer begrip, ook woorden als elke, deze, welke, …
Afgekort als Det of D
Syntactische categorieën
Conjunction, conjunctie: nevenschikkend voegwoord (en, of), afgekort als Conj of C
Complementizer: speciale term voor onderschikkend voegwoord (dat, of), afgekort als Comp of C
Voorbeelden van twee soorten of?
Syntactische categorieën
Maar dit zijn alleen nog maar categorieën van woorden.
Ook constituenten behoren tot een bepaalde categorie.
Zinnen horen bijvoorbeeld tot de categorie S (van sentence).
Syntactische categorieën
Categorieën van phrases:NP (Noun Phrase): Jan, de verrekijker, de
man met de verrekijker, oude mannen en vrouwen
VP (Verb Phrase): ziet de man met de verrekijker
PP: met de verrekijkerAP: oude, heel oude
Syntactische categorieën
Let op: Jan is een N, maar het fungeert in z’n eentje ook als NP
Datzelfde geldt voor oude: een A en tegelijk een AP.
Eén woord kan in z’n eentje een woordgroep zijn.
Syntactische structuren
Met categorieën kunnen we onze boomstructuren nog wat informatiever maken.
Wat we dan krijgen is een phrase structure (tree) of constituent structure (tree).
Elke knoop heeft een categorielabel.
Syntactische structuren
N
zag
mande met de verrekijker
S
NP VP
VNP
Det N PPJan
Syntactische structuren
PP
P NP
Det Nmet
de verrekijker
Syntactische regels
‘Formules’ om zinnen mee te maken.
A B CA bestaat uit B en CC volgt op B
S NP VP
Syntactische regels
N
zag
mande met de verrekijker
S
NP VP
VNP
Det N PPJan
S NP VP
VP V NP
NP Det N PP
PP P NP
NP N
N Jan V zag
Syntactische regels
S NP VP is een herschrijfregel of phrase structure ruleEen kleine herschrijfgrammaticaS NP VP N man | vrouwNP Det N Det deVP V NP V ziet | kust
De grammatica genereert een kleine taal.
Syntactische regels
Derivatie: de stapsgewijze productie van een rijtje woorden (en tegelijk een boom) door een grammatica.
De vrouw kust de man
Syntactische regels
S startsymboolNP VP door S NP VPDet N VP door NP Det Nde N VP door Det dede vrouw VP door N vrouwde vrouw V NP door VP V NPde vrouw kust NP door V kustde vrouw kust Det N door NP Det Nde vrouw kust de N door Det dede vrouw kust de man door N man
Syntactische kenmerken
Stel dat we ook meervouden willen:De vrouwen kussen de man
Waarom werkt dit niet?S NP VPNP Det N Det deVP V NPV ziet | zien | kust | kussenN man | vrouw | mannen | vrouwen
Syntactische kenmerken
Kenmerken toevoegen om fijnere onderscheidingen te makenS NPsg VPsg S NPpl VPpl
NPsg Det Nsg NPpl Det Npl
Det de
VPsg Vsg NP VPpl Vpl NP
Vsg ziet | kust Vpl zien | kussen
Nsg man | vrouw Vpl mannen | vrouwen
Syntactische kenmerken
Een DCG (Definite Clause Grammar) is een Prolog-versie van een herschrijfgrammatica.
Je kunt zelf je grammatica’s schrijven.
Kenmerken kunnen dankzij (Prolog-) variabelen veel mooier dan op de vorige slide.