Keizersgracht 609, Amsterdamwww.foam.org, open dagelijks 10-18 udonderdag/vrijdag 10-21 u

Doelgroep:

leerlingen van

10 t/m 16 jaar.

Stop…Kijk…Klik!

Docenten handleidingfotografieworkshop

2 3

p. 3

p. 4

p. 6

p. 13

p. 13

p. 19p. 25p. 30p. 33

Inhoudsopgave 1. Introductie

Fotograferen kan iedereen. Een foto maken is zo ge-daan. Met je mobiel, laptop of digitale camera hoef je alleen te klikken en de foto is gemaakt. Maar hoe maak je een bijzondere foto? Geen snapshot, maar een foto die meer is dan een snel kiekje? Foam Fotografiemuseum Amsterdam laat leer-lingen met Stop…Kijk…Klik! zien en ervaren hoe je een bijzondere foto maakt. Niet door het gebruik van een luxe fotocamera, een professionele studio of Photoshop, maar door goed te kijken vóórdat je de foto maakt. Samen met de online video’s op www.foam.org/docenten vormt deze docentenhandleiding het lesmateriaal van Stop…Kijk…Klik! Het materiaal is geschikt voor leerlingen van 10 t/m 16 jaar en voor leerlingen van het Speciaal Onderwijs. Ook is het materiaal toegankelijk voor dove en slecht-horende leerlingen, doordat een aantal video’s inNederlandse gebarentaal met Nederlandseondertiteling aangeboden worden.

De docentenhandleiding Deze docentenhandleiding is een uitgebreid document waarin alle Stop…Kijk…Klik! informatie verzameld is. Foam adviseert de docentenhandleiding eerst door te lezen en vervolgens de bijlagen en de video’s te bekij-ken, waar aangegeven. Het lesmateriaal bestaat, naast deze docenten-handleiding uit: • Vier inspiratievideo’s, voor PO/VO/ Speciaal Onderwijs en in NGT.• Vieropdrachtvideo’s.• Uitgewerktevoorbeeldfoto’svanprofessionele fotografen (zie bijlage 1), fotografie- en evaluatieopdrachten (zie bijlage 2) en een begrippenlijst (zie bijlage 3). • Detijdsindelingvoordefotografieworkshopvan50 minuten (bijlage 4) en een uitgebreide beschrijving van de leerdoelen (bijlage 5).• Extra:Drieverdiependethemavideo’s.

Leerdoelen De leerdoelen van Stop…Kijk…Klik! sluiten aan bij de kerndoelen van de bovenbouw van het Primair- enVoortgezetOnderwijsenzijngeschiktvoorhetSpeciaal Onderwijs. Met dit programma worden de volgende leerdoelen bereikt: • Leerlingenlerenkijkennaarfotografie:foto’svan professionele fotografen, hun eigen foto’s en die van klasgenoten. • Leerlingenverwervenbasiskennisoverfotografie.• Leerlingenlerenzowelmondelingalsschriftelijk reflecteren op eigen werk en dat van klasgenoten en professionele fotografen. • Leerlingenlerenbeeldendeaspectenonderzoeken aan de hand van de (fotografische) begrippen kader, standpunt, compositie en/of licht. • Leerlingenlereneigenwerkpresenteren.

In bijlage 5 vind je de aansluiting van de leerdoelen van Stop…Kijk…Klik! op de kerndoelen zoals ze zijn geformuleerd voor de bovenbouw van het Primair OnderwijsenhetVoortgezetOnderwijs.

1. Introductie

2. Online leeromgeving

3. Uitgewerkte fotografieworkshop

4. Bijlagen

1. Uitgewerktevoorbeeldfoto’svan professionele fotografen

2. Fotografie- en evaluatieopdrachten3. Begrippenlijst 4. Tijdsindeling fotografieworkshop één lesuur5.LeerdoelenStop…Kijk…Klik!

4 5

2. Online leeromgeving

2.1 Materiaal Stop…Kijk…Klik! De vier fotografische begrippen kader, standpunt, compositie en licht vormen de basis van het Stop…Kijk…Klik! lesmateriaal. Hieronder vind je een beschrijving van het lesmateriaal en het doel ervan.

Inspiratievideo’s Foam heeft vier inspiratievideo’s ontwikkeld bij de fotografische begrippen kader, standpunt, compositie en licht. Deze begrippen helpen een fotograaf bij het maken van een bijzondere foto. In iedere video wordt een fotografisch begrip onderzocht door twee leerlingen die een professionelefotograaf bezoeken in zijn studio. Ze bekijken inspiratiebeelden, assisteren de fotograaf bij het fotograferen en gaan aan de slag met het maken van een bijzondere foto. Tot slot leggen de leerlingen in eigen woorden uit waarom het bewust nadenken over kader, standpunt, compositie of licht resulteert in een bijzondere foto.

Opdrachten Foam biedt bij ieder begrip, ter aanvulling op de inspiratievideo’s, opdrachtvideo’s aan, te vinden op www.foam.org/docenten. Iedere opdrachtvideo duurt ongeveer een minuut en daagt de leerlingen uit om een bijzondere foto te maken met gebruik van het fotografisch begrip. Iedere fotograaf die een inspiratiefilmpje heeft opgenomen, heeft ook eenopdracht voor de leerlingen. Daarnaast biedt Foam bij ieder begrip een uitgeschreven fotografie- en evaluatieopdracht aan, geïnspireerd op de opdrachtvideo van de fotograaf. Deze uitgeschreven opdrachten vind je in bijlage 2 en zijn makkelijk te printen.

Begrippenlijst Alle fotografische begrippen die aan bod komen in de verschillende inspiratievideo’s zijn samengevoegd in een begrippenlijst (zie bijlage 3).

Voorbeeldfoto’s In de inspiratievideo’s worden een aantal inspirerendevoorbeeldfoto’s besproken van professionelefotografen. Deze voorbeeldfoto’s vind je, inclusiefbeknopte achtergrondinformatie over de foto en de fotograaf en de koppeling naar het fotografischbegrip in bijlage 1.

2.2 Verdiepende themavideo’s Naast de inspiratievideo’s over kader, standpunt, compositie en licht biedt Foam thematische inspiratievideo’s. De video’s Construct (geconstrueerde foto’s), Peeping (gluren) en Wonder (verwondering) zijn gebaseerd op themanummers van Foam Magazine. In iedere video wordt een thema uitgediept door een

De fotografieworkshop in Foam heeft grofweg dezelfde opbouw als de Stop…Kijk…Klik! workshop maar in het museum komen zes extra fotografische begrippen aan bod (afsnijding, kleur, licht/schaduw,achtergrond, focus en moment). De workshop begint met een korte rondleiding door het museum, daarna volgt een spoedcursus portretfotografie in de educatieruimte. Tijdens het fotograferen krijgen de leerlingen een compact camera van Foam te leen. Het hele proces begeleidt een professionele museumdocent van Foam de groepjes, waardoor de resultaten tijdens de work-shop direct verbeterd kunnen worden. Dit resulteert in bijzondere en originele foto’s aan het eind van het programma. De museumdocent zorgt er met name voor dat de leerlingen heel goed kijken vóórdat ze de foto maken.

Geen mogelijkheid om het museum te bezoeken?Foam komt graag naar je school toe om een fotografieworkshop te geven. Kijk op foam.org/educatie voor meer informatie over een museumbezoek of een bezoek van Foam aan de school.

professionele fotograaf en geïllustreerd met foto’s uit meerdere portfolio’s. Foam Magazine is een internationaal fotografie-tijdschrift met steeds wisselende thema’s dat drie keer per jaar uitkomt. De themavideo’s duren ongeveer 15 minuten en inspireren leerlingen om zelf binnen deze thema’s te fotograferen. De opdrachten zijn minder strak omlijnt als in de opdrachtvideo’s van Stop… Kijk…Klik! en daarom zeer geschikt ter verdieping voor de boven-bouwvanhetVoortgezetOnderwijs.

2.3 Workshop met museumdocent van Foam Wil jij je leerlingen extra inspireren en kennis laten maken met de kracht van fotografie? Dan is eenbezoek aan Foam met een rondleiding of een fotografie-workshop door een professionele museumdocent een aanrader! Tijdens de rondleiding ontdekken leerlingen deactuele tentoonstellingen in het museum op eeninteractieve manier. Centraal staat de eigen manier van kijken en denken. De museumdocent stelt steeds andere vragen, waardoor leerlingen uitgedaagd worden om echt goed te kijken en een eigen mening te vormen over wat ze zien.

Dee

lnem

ers

in b

eeld

© F

oam

6 7

3. Uitgewerkte fotografieworkshop

3.1 Inleiding Een bijzondere foto maak je door goed te kijken vóórdat je de foto maakt. Foam heeft tien fotografische begrippen geselecteerd die je helpen bij het herkennen en maken van een bijzondere foto. Dit zijn: 1. kader 2. onderwerp 3. compositie 4. standpunt 5. afsnijding 6. kleur 7. licht/schaduw 8. achtergrond 9. focus 10. moment

In deze docentenhandleiding zijn de begrippen kader, standpunt, compositie en licht extra uitgediept. Zij vormen de kern van het Stop…Kijk…Klik! lesmateriaal. Leerlingengaanzelfactiefaandeslagmeteenvan de vier begrippen of een combinatie ervan. Zelf fotograferen is een belangrijk onderdeel van de workshop en wordt inhoudelijk aangezet doordat leerlingen inspiratievideo(‘s) en voorbeeldfoto’s van professionele fotograferen bekijken en bespreken. Hier wordt in paragraaf 3.5 en 3.6 verder op ingegaan. Alle video’s hebben als doel de leerlingen te inspireren en inzichtelijk te maken wat het verschil is tussen een bijzondere foto en een snel kiekje.

3.2 Tijdsindeling fotografieworkshop Onderstaand vind je een tijdsindeling voor een workshop van twee lesuren van vijftig minuten. Dit is de geadviseerde tijd om de geformuleerde leerdoelen bij dit lesprogramma te behalen. Heb je minder tijd beschikbaar? In bijlage 4 vind je de tijdsindeling voor één lesuur van vijftig minuten. Wil je extra verdieping en heb je meer dan één blokuur de tijd? Extra verdieping kan worden aangeboden in de vorm van extra inspiratie (video’s, voorbeeldfoto’s), extra fotografieopdrachten en/of een uitgebreidere evaluatie. In de verschillende onderdelen van de fotografieworkshop (bij inspiratie, opdracht en evaluatie) in de docentenhandleiding vind je aanwijzingen om de workshop verder te verdiepen.

Extra: • bijlage 1 biedt voorbeeldfoto’s van professionele fotografen met achtergrondinformatie • bijlage 2 biedt fotografie- en evaluatieopdrachten

• Uitgeprinteopdracht-enevaluatieformulieren.• Optioneel:Lampen+stekkerdoos/verlengsnoer, achtergrondrol, kleding en attributen.

3.4 Introductie (10 minuten) Wat gaan we doen Leguitdatdeleerlingeneenfotografieworkshopgaanvolgen, waarbij ze leren hoe je een bijzondere foto maakt.Legmetbehulpvandetijdsindelinguithoede komende lessen eruit gaan zien. Het materiaal van de workshop is ontwikkeld door Foam, het fotografiemuseum in Amsterdam. Onderstaand tekstje geeft algemene informatie over Foam:

Koppeling naar zelf fotograferen Vertel:netalsiedereenmaakikookfoto’swaarikniet altijd goed over nagedacht heb (laat je eigen slechte portretfoto zien). Het maken van een foto lijkt gemakkelijk: je richt en klikt. Maar als het zo

Fotografieworkshop twee lesuren van vijftig minuten

Eerste lesuur: Introductie 10 minuten Bekijken inspiratievideo(‘s) 15 minuten Bekijken voorbeeldfoto’s 10 minuten Zelf fotograferen 15 minuten

Tweede lesuur: Tussenevaluatie 10 minuten Maken eindfoto 20 minuten Eindevaluatie 20 minuten

Optioneel: Zelfstandig maken evaluatieopdracht Totale duur lesprogramma 100 minuten

3.3 Voorbereiding door docent Bekijk ter voorbereiding: • Dezedocentenhandleiding• Inspiratievideo’s en eventueel themavideo’s • Achtergrondinformatie bij de inspiratiefoto’s (zie bijlage 1) • Opdrachtvideo’s • Uitgeschrevenfotografie-enevaluatieopdrachten (zie bijlage 2)

Bedenk ter voorbereiding: •OverwelkStop…Kijk…Klik! onderdeel gaat de fotografieworkshop? Het kader/het standpunt/de compositie/het lichtgebruik of een combinatie van deze vier? Het aanbieden van een reeks met meer lessen geeft de mogelijkheid om iedere les een ander onderdeel uit te diepen. Ook de themavideo’s Construct, Peeping en Wonder bieden inspiratie. • Ga je één of meerdere blokuren met de fotografieworkshop aan de slag? • Geefjeeenhuiswerkopdrachtop(heelgeschikt wanneer je minder tijd hebt) of speelt alles zich tijdens de les af? • Maken leerlingeneenportfoliomethuneigen foto(‘s) en evaluatieopdrachten(en)?

Benodigdheden en klaarzetten: • ComputermetbeamerofDigibordengeluid.• Klaarzetten inspiratie- en/of opdrachtvideo.• Een eigen slechte portretfoto (uitgeprint of digitaal). • (opgeladen) digitale fotocamera’s ofmobiele telefoon met camerafunctie (van school of door leerlingen meegebracht). • Kabelofkaartlezeromfoto’sopdecomputerte zetten.

gemakkelijk is, waarom hangt mijn foto dan niet in een museum en de foto’s die we zo gaan bespreken wel? In deze workshop ligt de nadruk op goed kijken vóórdat je de foto maakt (Stop…Kijk…Klik!).Vandaagrichten jullie je specifiek op het kader/het standpunt/de compositie/het lichtgebruik of op een combinatie hiervan. We gaan eerst foto’s van professionele fotografen bekijken, zodat jullie het verschil herkennen tussen mijn slechte foto en een bijzondere foto gemaakt door een professionele fotograaf. Daarna gaan jullie zelf aan de slag. De eindresultaten worden gezamenlijk bekeken en geëvalueerd.

Vragen die stimuleren tot nadenken over fotografie Onderstaand vind je een aantal vragen over fotografie die een interessant uitgangspunt vormen om met je leerlingen te bespreken: • Wievanjulliefotografeertweleens? Waarschijnlijk bijna iedereen. • Waarmeefotografeerje? Vaakmet eenmobiele telefoon,maar steeds meer leerlingen hebben een digitale camera of zelfs een digitale spiegelreflexcamera. Er zullen weinig leerlingen met een analoge camera (met rolletjes) fotograferen. •Waarmaakjefoto’svan? Vakanties,feestjes,huisdieren,sport,hobby’setc.•Hoelangduurthetomeenfototemaken? Veelmensendenkeneenpaarseconden(ééndruk op de knop), maar het maken van een bijzondere foto duurt veel langer! Dit komt doordat je heel goed moet kijken, vóórdat je de foto maakt. Er zijn tien aandachtspunten waar je op kunt

Deelnem

ers in beeld © Foam

Foam Fotografiemuseum Amsterdam komt van Fotografiemuseum Amsterdam. Foam is een museum voor fotografie, gelegen aan de Keizersgracht 609 en passend bij de stad Amsterdam: inspirerend, toegankelijk, niet gecompliceerd maar wel kritisch. Foam is een museum met internationale allure. Naast grote tentoonstellingen waarin het werk van (wereld)beroemde fotografen gepresenteerd wordt, toont Foam ook jong talent in kleinere, snel wisselende exposities: van documentair tot mode, van eigentijds tot historisch. Meer informatie over Foam: www.foam.org/nl/over-ons/over-foam.

8 9

letten. Dit zijn het kader, het onderwerp, de compositie, het standpunt, afsnijding, kleur, licht/schaduw, de achtergrond, de focus en het moment. Wij focussen ons vandaag op de eerste vier.• Ishetmoeilijkomeenfototemaken? Het fotograferen zelf is niet moeilijk meer sinds de komst van de digitale camera, waarmee je met één druk op de knop een foto maakt. Maar een bijzondere foto maken is niet zo eenvoudig. Daar heb je tijd, een goed idee, inzicht en het juiste moment voor nodig. • Hoe langduurthetvoordat je (professioneel) fotograaf bent? Iedereen kan fotograferen, maar professionele fotografen hebben bijvoorbeeld vier jaar gestudeerd aan een kunst- of fotoacademie. Na hun studie duurt het vaak een hele tijd voordat ze hun foto’s ook echt kunnen verkopen en er eventueel van kunnen leven. Het komt ook voor dat fotografen het fotograferen zichzelf hebben aangeleerd. Zo iemand noemen we een autodidact.

Een populaire en veel voorkomende fotografievorm is het portret. Een aantal Stop…Kijk…Klik! opdrachten gaan over portretten. Ter introductie op het portret zijn onderstaande vragen interessant: • Watiseenportret? Een portret is een afbeelding van een persoon. Men denkt bij een portret vaak aan een pasfoto: het model wordt recht van voren gefotografeerd en kijkt recht in de camera. Maar een portret kan juist heel onderzoekend en verassend zijn en lijkt dan niet op een pasfoto.

die geen topmodel zijn en niet stralend lachen, maar bijvoorbeeld verdrietig of serieus kijken.Vaakzijnditjuistbijzonderefoto’somdat ze iets persoonlijks van het model laten zien.

3.5 Inspiratievideo’s (15 minuten) Foam heeft inspiratievideo’s gemaakt rondom de vier fotografische begrippen kader, standpunt, compositie en licht. Iedere inspiratievideo introduceert een fotografisch begrip en heeft als doel leerlingen goed na te laten denken voordat ze een foto maken.

De inspiratievideo’s kun je op de volgende manieren inzetten: • Bekijk de video’s opwww.foam.org/docenten klassikaal (via een beamer of Digibord) of individueel (thuis of in een ict-lokaal). • Laatdeleerlingendeinspiratievideo’sthuisbekijken wanneer je maar één lesuur tot je beschikking hebt (zie ook bijlage 1) of meer video’s aan bod wil laten komen. • Laat de leerlingen kort opschrijven wat het besproken begrip inhoudt en hoe je het kan inzetten om een bijzondere foto te maken. Bespreek deze beschrijvingen eventueel klassikaal na. Extra: InspireerdeleerlingenvanhetVoortgezetOnderwijs extra met de Engels gesproken themavideo’s(met Nederlandse ondertiteling). In Wonder neemt Jessica Backhaus je mee door Berlijn op zoek naar foto’s die verwonderen. In Peeping begluur je Parijs en zijn inwoners onder supervisie van Michael Wolff. In Construct zie je hoe Melanie Bonajo in Amsterdam haar foto’s samenstelt.

3.6 Voorbeeldfoto’s van professionele fotografen (10 minuten) Door te kijken naar het werk van professionele fotografen doe je inspiratie op voor je eigen foto’s. Daarnaast maken inspirerende voorbeelden inzichtelijk wat het verschil is tussen een snel kiekje en een bijzonder resultaat.

In bijlage 1 vind je een selectie van foto’s van professionele fotografen met een korte beschrijving, passend bij de begrippen kader, standpunt, compositie en licht. Alle voorbeeldfoto’s komen ook in de inspiratievideo’s aan bod. • Wiljevoorbeeldfoto’sbijdethemavideo’sWonder, Construct en Peeping bekijken? In de themavideo’s worden bijzondere portfolio’s van professionele fotograferen besproken.

Bekijken voorbeeldfoto’s in drie stappen Onderstaande aanpak levert een gedetailleerde fotobeschrijving op, met een focus op het verhaal bij de foto en de reden waarom deze foto bijzonder is.

Stap 1: Het uitpluizen van een foto in twee fasen• Objectieveobservatie: Bekijk de foto allereerst héél nauwkeurig. Benoem

• Iselkeafbeeldingvaneenmenseenportret? Nee, wanneer je een foto maakt van een onderwerp (bijvoorbeeld de Eiffeltoren) kunnen er best mensen op staan zonder dat je een portret van hen maakt. •Zijnerportrettenmetmeerdanéénpersoon? Ja, denk maar aan een groepsportret,familie- portret, klassenfoto of een foto van jou met je beste vriend(in). • Stajebijeenportretaltijdherkenbaaropdefoto? Nee, een portret kan ook bijzonder zijn wanneer je onherkenbaar op de foto staat. Bijvoorbeeld doordat je van de achterkant of de zijkant bent gefotografeerd, door het gebruik van schaduw of door overlapping. Een persoonlijk portret kan ook bestaan uit persoonlijke spullen die een verhaal vertellen of herkenbare kenmerken die gedetailleerd gefotografeerd zijn (je lange haar, de sneakers die je altijd draagt). • Wiebepaalthoeeenportreteruitkomttezien: de fotograaf of het model? De fotograaf bepaalt en het model luistert naar de aanwijzingen van de fotograaf. Zeker in de klas, waar iedereen zowel model als fotograaf is, bemoeit het model zich vaak met de foto: ik kijk raar, ik lach niet leuk, ik wil niet met een bril op de foto. De fotograaf maakt de foto, maar alles gaat in goed overleg. Het is de bedoeling dat model en fotograaf tevreden zijn met het resultaat. • Kanjeeenbijzonderefotomakenvanietsdatniet mooi is? Jazeker. Er zijn prachtige foto’s van minder mooie onderwerpen, zoals nieuwsfoto’s van armoede of oorlog. Ook zijn er mooie portretten van mensen

zo secuur en objectief mogelijk alles wat je ziet op defoto.Laatiedereleerlingeenelementuitdefoto opnoemen. De uitdaging is het benoemen van dingen die nog niet eerder gezegd zijn. Leerlingen hebben vaak de neiging om subjectieve toevoegingen als arm, verdrietig of dromerig te gebruiken. Je kan vermoeden hoe iemand zich voelt, maar je weet het niet zeker. Ook relationele verbanden als ‘gezin’ of ‘geliefden’ zijn subjectief. Zijn alle opvallende, objectieve elementen benoemd? Juist het benoemen van details zorgt ervoor dat je beter gaat kijken. Noem dus ook de ring om een vinger, de weerspiegeling in het raam en de sigarettenpeuk op de stoep. • Focusopeigeninterpretatie: Iedere foto vertelt een verhaal. Iedereen ziet een ander verhaal in een foto en juist dat maakt fotografie bijzonder. Wat denk jij dat het verhaal achter de foto is? Wie zouden de mensen op de foto kunnen zijn? Wat zouden ze kunnen denken of dromen? Wat zouden de attributen op de foto kunnen vertellen? Wat zou er over 10 minuten kunnen gebeuren? Bij de focus op de eigen interpretatie kun je de mensen die je op de foto ziet omschrijven als ‘een verliefd stelletje’. Het gaat om de interpretatie van de leerlingen en niet om de bedoeling van de fotograaf. Een serieus onderbouwt antwoord is altijd goed, ook al zie je het zelf anders. Iedereen vertelt zijn eigen verhaal en al die verhalen kunnen naast elkaar bestaan.

Stap 2: Schets de context Wie heeft deze foto gemaakt? Wat voor soort fotograaf is hij/zij? Wanneer is deze foto gemaakt? Was deze foto voor die tijd bijzonder? (zie ook bijlage 1)

Stap 3: Koppeling theorie en praktijk Bespreek samen met de leerlingen hoe de besproken foto’s een goed voorbeeld zijn voor kader, standpunt, compositie of licht. Maak de koppeling tussen het bekijken van inspiratiefoto’s en zelf fotograferen. Door goed te kijken naar inspirerende voorbeelden worden leerlingen geprikkeld om zelf bijzondere foto’s te maken.

Suggestie: Werkvormen voor het bespreken van voorbeeldfoto’s Zelf fotograferen wordt interessanter door ter voorbereiding inspirerende voorbeeldfoto’s te bekijken en bespreken. Hoe zie je dat er goed is nagedacht over de foto? Hoe heeft de fotograaf kader, standpunt, compositie of licht ingezet om een bijzondere foto te maken?

Het bespreken van voorbeeldfoto’s kan klassikaal, individueel of in groepjes. • Klassikaal:Laatiedereleerlingaandebeurtkomen tijdens het bekijken en bespreken van voorbeeld- foto’s. De drie hierboven genoemde stappen zijn

Deelnem

ers in beeld © Foam

10 11

hier geschikt voor. • Individueel:Iedereleerlingwerktéénvoorbeeld- foto uit door de drie stappen zo secuur mogelijk te doorlopen. Dit kan tijdens de les of als huiswerk- opdracht.Laatdeleerlingendeantwoordenaan hun portfolio toevoegen. • Ingroepjes:Laatdeleerlingeningroepjeseen foto uitpluizen. Eén woordvoerder geeft een korte presentatie van de bevindingen aan de rest van de klas en legt uit waarom de groep juist deze foto heeft gekozen. • Discussie:Laatdeleerlingeneenkleinediscussie voeren over de verschillende interpretaties bij het verhaal achter de foto.

Vat de belangrijkste bevindingen samen Vertel:julliewetennuwateenfotobijzondermaakten waarom mijn slechte foto dit niet is. Nu is het de hoogste tijd om het geleerde in de praktijk te brengen. Jullie gaan zelf bijzondere foto’s maken, beter dan ik heb gedaan met mijn eigen slechte portretfoto.

3.7 Zelf fotograferen (15 minuten) Het onderdeel ‘zelf fotograferen’ is opgedeeld in twee delen. In deel één worden de leerlingen uitgedaagd om een bijzondere foto te maken. Hier hebben ze vijftien minuten de tijd voor. De resultaten worden in een korte tussenevaluatie besproken, waar tips en resultaten besproken worden. In deel twee worden de gemaakte foto’s verbeterd, totdat ieder element klopt en het resultaat een foto is waar echt goed over is nagedacht.

Fotograferen eerste foto Vertel: jullie weten nu het verschil tussen eenbijzondere foto en een snel kiekje door het bekijken en bespreken van inspiratievideo(‘s) en voorbeeldfoto’s. Nu gaan jullie zelf aan de slag! Het doel is het maken van een bijzondere foto, waarbij je focust op kader, standpunt, compositie en/of licht. Je werkt in groepjes van twee of drie en wordt zowel model als fotograaf. Je maakt dus altijd een foto en staat altijd een keer op de foto. Ik geef jullie een opdracht (laat een opdrachtvideo zien en/of deel de uitgeprinte opdracht uit) waarvoor je vijftien minuten de tijd hebt. Tip: Blijf rondlopen terwijl de leerlingen fotograferen en gebruik je observaties tijdens de tussenevaluatie. Bespreek met alle groepjes hoe het gaat en geef tips ter verbetering. Bijvoorbeeld: “deze positie is heel mooi, maar er staan andere mensen op de achtergrond. Zoek eens een andere plek.” Na het fotograferen is er één lesuur voorbij. Sluit het tweede lesuur niet direct aan op het eerste? Zorg voor een korte afsluiting en vertel dat de leerlingen de volgende keer de gemaakte foto’s gaan bekijken en perfectioneren.

3.9 Maken eindfoto (20 minuten) De leerlingen werden in deel één van de workshop uitgedaagd om een eerste bijzondere foto te maken. In deel twee worden de gemaakte foto’s verbeterd, zodat elk element klopt en het eindresultaat een goed doordachte foto is. Laatdeleerlingenindezelfdegroepjeshuneerdergemaakte foto’s verbeteren met de tips die ze tijdens de tussenevaluatie hebben gekregen. Actief fotograferen en goed blijven kijken levert de mooiste resultaten op. Geef de leerlingen twintig minuten de tijd om hun eerder gemaakte foto’s te verbeteren. Een compleet nieuwe foto maken is niet de bedoeling.

Selectie Bij fotograferen is het selecteren van de beste foto een belangrijk onderdeel. Bij de eindselectie is aansluiting bij de opdracht een belangrijk criterium. Een duidelijk standpunt, een opvallend kader, bijzonder lichtgebruik of een goed doordachte compositie zijn belangrijker dan alleen een mooi plaatje. Geef de leerlingen de tijd om één foto per persoon te selecteren volgens de criteria van de opdracht en de rest van de foto’s te wissen.

3.10 Eindevaluatie (20 minuten) Het evalueren van de eindresultaten vormt een essentieel onderdeel van de workshop, omdat dit het moment is om samen te vatten wat er is geleerd en gedaan. Besteed hier altijd aandacht aan. Je kunt er voor kiezen de foto’s niet in te laden en iedere leerling een persoonlijke evaluatieopdracht te geven (zie bijlage 2). Het geven van mondelinge feed¬back op elkaars werk gaat zo verloren, maar er komt wel een schriftelijke evaluatie voor in de plaats.

Suggestie: Afspraken 1. Iedereen maakt een foto en iedereen staat een keer op de foto. 2.Verdeeldebeschikbarevijftienminuteneerlijk tussen fotograferen en poseren, zodat iedereen aan de beurt komt. 3. Fotograferen mag op de volgende plekken: …. 4. Om xx:xx uur moet iedereen weer terug in het lokaal zijn. 5. Bij terugkomst staan er maximaal 2 foto’s per persoon op de camera. 6. Alle andere foto’s zijn gewist. 7. Kijk en denk goed na voordat je een foto maakt. Het is niet de bedoeling vele willekeurige foto’s te maken en de beste uit te kiezen.

3.8 Tussenevaluatie (10 minuten) Deze evaluatie is bedoeld om de leerlingen gericht aan te sturen voor deel twee van de workshop, waar ze hun gemaakte foto verbeteren. Door klassikaal de resultaten te bespreken en tips te geven leren leerlingen ook van elkaars werk.

Tijdens het bespreken • Vraag:wieisertrotsopzijnofhaarfoto?Kanje vertellen wat jouw foto bijzonder maakt? Wie is nog niet zo tevreden over de gemaakte foto? Wat zou je kunnen doen om jouw foto te verbeteren? • Laatdebesprokenfoto’s(opdecamera)aanderest vandeklaszien.Laatdeleerlingenelkaaradviezen geven voor het verbeteren van de foto’s. • Gainophetproces.Hoeisiedereenbezig?• Herhaaldathetbelangrijkisom,bijhetmaken van een bijzondere foto, goed te letten op kader, standpunt, compositie of licht. Zomaar een mooie foto maken waar je leuk op staat is niet genoeg. • Demeesteverbeterpuntenhebbenbetrekkingop goedkijken.Vaakzijndehoudingendegezichts- uitdrukking van het model prima, maar voor de omgeving is minder aandacht (klasgenoten op de achtergrond, stopcontacten, kabels en rondslingerende spullen in het zicht, een lamp die een rare plek belicht). • Originaliteitisvaakeenverbeterpunt:dooreen ander standpunt of kader te kiezen of een stapje naar voren of opzij zetten, maak je een foto vaak beter.

Geen blokuur maar twee losse lessen?Gebruik de evaluatie om te herhalen wat de leerlingen de vorige les hebben geleerd en gedaan. Maak de evaluatie niet te lang, er komt nog een eindevaluatie.

Minder tijd?Bespreek met ieder groepje individueel hoe ze bezig zijn en wat ze kunnen verbeteren. Daarna kunnen ze direct aan de slag met het maken van een bijzondere eindfoto. Spreek duidelijk af hoe laat ze terug moeten zijn voor de eindevaluatie.

Suggestie: Organisatie • Neemdecamera’s(metéénfotoperleerling)in en zorg ervoor dat alle foto’s ingeladen worden op de computer voor de klassikale nabespreking. • Maakeenmapaanophetbureaubladvan je computer en zet hier alles resultaten vanaf de camera’s in. • Roeppergroepjeeenleerlingnaarvorenomde foto’sindemaptezetten.Leteropdateréénfoto per leerling op de computer staat. • Opendefoto’smetvoorvertoningenprojecteer ze met een beamer of Digibord, zodat alle resultaten mooi in beeld komen.

Evaluatie Door de resultaten digitaal te projecteren is het eenvoudig om de resultaten met elkaar te vergelijken en gezamenlijk te ontdekken welke resultaten bijzonder zijn. Laatiederefotograafvertellenhoehetprocesisgegaan en waarom deze foto uiteindelijk geselecteerd is.Legdenadrukopheteffectvanhetkader, het standpunt, de compositie of het licht en waarom hetresultaataansluitbijdeopdracht.Laatdeklasbenoemen wat zij bijzonder vinden en wat beter had gekund.Vuldeleerlingenaanenbespreekiederefotoop deze manier. Laat alle foto’s nogmaals kort zien en kiesgezamenlijk de meest bijzondere foto met het origineelste gebruik van kader, standpunt, compositie of licht die aansluit op de opdracht.

Afsluiting De leerlingen weten nu het verschil tussen een bijzondere foto en een snel kiekje. Ze hebben geleerd

Deelnem

ers in beeld © Foam

12 13

wat aandachtspunten zijn vóórdat je een foto maakt en kunnen deze aandachtspunten inzetten. Hun bijzondere foto’s zijn daarvan het resultaat.

Extra:Koppel de fotografieopdracht met een focus op kader, standpunt, compositie of licht ook eens aan een thema. De themavideo’s Peeping, Wonder en Construct zijngeschiktalsthematischeinspiratievideo.Link

Bijlage 1

Uitgewerkte voorbeeldfoto’svan professionele fotografen

14 15

Introductie Aleksander RodchenkoAleksander Rodchenko was één van de belangrijkstekunstenaarsvanhetbeginvande20eeeuw.DoorRodchenko’sinvloed veranderde de opvattingen over fotografie en de rol van de fotograaf. Hij bekeek de wereld (letterlijk) met hele andere ogen dan daarvoor gebeurde. Aleksander Rodchenko en StandpuntRodchenkoontwikkeldespelenderwijseennieuwemaniervankijken. Hij ging ver met het uitproberen van verschillende stand-punten, waarbij hij vanuit allerlei hoeken zijn onderwerpenfotografeerden. De wereld moest op een nieuwe manier aanschouwd worden. “De meest interessante gezichtspuntenvan vandaag zijn de standpunten ‘van boven naar beneden’,‘van beneden naar boven’ en hun diagonalen”, schreef Rodchenkoin1928.Dezemaniervankijkenwasergongewoonvoor zijn tijd. Zo ging hij onder een ladder staan om iemand op de foto te zetten, terwijl zijn tijdgenoten voornamelijk vanuitooghoogte fotografeerden. Tegenwoordig zijn (digitale) camera’s licht en compact, waardoor je hem eenvoudig kantelt.Rodchenkodaarentegenwerktemetgrote,loggeenzware camera’s die niet eenvoudig te vervoeren waren. Zomaar snel een foto maken was niet mogelijk. Zodoende ging aan het makenvaneenfotoveeldenkwerkvooraf.RaakgeïnspireerddoorRodchenkoenprobeerinteressantestandpuntentevinden, waarbij je onder zoekend en origineel te werk gaat. Probeer ooghoogte te vermijden en alledaagse onderwerpen bijzonder te maken door onverwachte hoeken en standpunten met je camera te vangen. Maak gebruik van het gemak en de lichtheid van de compacte digitale camera’s en doe er je voordeel mee.

Introductie Kors van BennekomKors van Bennekom is straatfotograaf, theaterfotograaf en huisfotograaf. Zijn fotoarchief bevat zo’n 700.000 negatie-ven.VanafhetmomentdathijzijnvriendinIneontmoet,fotografeertVanBennekomhunprivéleven.Ditgroeituitdat een fotografisch dagboek waarin het dagelijks leven van zijn vrouw Ine, zijn kinderen, kleinkinderen en hijzelf de hoofdrol speelt.

Kors van Bennekom en StandpuntVan Bennekomwerkt op een bijzonderemaniermetverschillende standpunten. De foto Familie fotografeerde hij met een hoog vogelperspectief. Op een speelse manier laat hij een nieuw soort documentairefotografie zien, waarin zijn gezin de hoofdrol speelt. De foto’s van het gezinsleven vandefamilieVanBennekomzijnmedezouniekomdatallefoto’s een natuurlijkheid en vanzelfsprekendheid uitstralen. De origi naliteit van zijn familiefoto’s wordt versterkt door de bijzonderestandpuntendieVanBennekomkiest.Hierdoorzijn het geen standaard familiefoto’s, maar een onderdeel van eenorigineelfotografischdagboek.LaatjeinspirerendoorVanBennekomenkieseenbijzonderstandpuntvoorfoto’svan familie en vrienden. Geen standaard kiekjes of saaie familiefoto’s, maar originele en bijzondere portretten.

Deze foto’s waren te zien in Foam van 18 december 2009 t/m 17 maart 2010 tijdens de tentoonstelling RevolutioninPhotography van Aleksander Rodchenko.

Deze foto was te zien in Foam van 11 juli t/m 14 september 2008 tijdens de tentoonstelling Fotograaf van Mensen van Kors van Bennekom.

Familie, 1969 © Kors van Bennekom

Stairs,1930©A.Rodchenko,V.StepanovaArchiveMoscowHouseofPhotographyMuseum

Fire Escape (with a man),1925©A.Rodchenko,V.StepanovaArchiveMoscowHouseofPhotographyMuseum

Introductie Daniëlle van ArkIn de foto’s van Daniëlle van Ark zie je haar fascinatie voor vergankelijkheid, status, macht en (familie)geschiedenis terug.Vergankelijkheid ishetthemainhaarserieThe Mounted Life, met foto’s van opgezette dieren in depots vannatuurhistorischemusea.VanArkbezochttientallendepots van deze musea in Europa en Amerika. In de depots en opslagruimtes trof zij dieren aan in een omgeving die heel ver afstaatvanhunooitnatuurlijkeleefomgeving.VanArkfoto-grafeerde de opgezette dieren in hun nieuwe onderkomen. De dieren lijken levensecht waardoor de foto’s grappige, onge makkelijke en vooral ontroerende scènes bevatten. Daniëlle van Ark en KaderEen belangrijke vraag die een fotograaf zichzelf stelt voordat hij een foto maakt: wat wil ik op de foto laten zien en wat blijft buiten beeld? Wat mag de kijker zelf invullen en wat verklap ik? De opgezette dieren die model staan in The Mounted Life lijken een eigen leven te leiden binnen de muren van de natuurhistorische musea. De ezel lijkt bijvoorbeeld te wachten tot de deur open gaat en hij naar buiten mag. Niets binnen het kader verklapt waar de ezel zich bevindt. De kijker vraagt zich af: wat staat hij daar nu te wachten en waarom wilhijdatdedeuropengaat?LaatjeinspirerendoorVanArk: kies bewust wat je laat zien binnen de randen van je foto en wat buiten beeld gebeurt. Maak je foto bijzonder door ervoor te zorgen dat de kijker geprikkeld wordt om zelf te bedenken wat er net buiten beeld gebeurt en wat het verhaal bij de foto is.

Introductie Jim GoldbergJim Goldberg fotografeerde vluchtelingen in Griekenland die vanwege oorlog, ziekte en/of armoede hun eigen land moestenontvluchten.LaterreistGoldbergvoorhetprojectOpen See naar de landen waar de vluchtelingen oorspronke-lijk vandaan kwamen. Goldberg verzamelt de verhalen van vluchtelingen die een goed heenkomen zoeken en hopen op een beter leven.

Jim Goldberg en KaderWatching Oprah is de titel van een foto van immigranten die Goldberg in Griekenland maakte. Met het bewust gekozen kader geeft Goldberg veel informatie over de leefomgeving van de immigranten. Wanneer hij had gekozen voor een close-up, had de kijker veel minder informatie gehad. Goldberg kiest voor een totaalbeeld waardoor de woonomgeving van de immigranten meespeelt in het verhaal dat je bij de foto bedenkt. Had jij verwacht dat deze foto in Griekenland gemaakt zou zijn? De titel Watching Oprah verwijst naar een tv waarop de mannen een tv-showvanOprahWinfreykijken.Detvstaatbuitenbeeld,waardoorje de titel nodig hebt om erachter te komen wat de mannen aan het doen zijn. Het kader zorgt ervoor dat je bepaalde dingen op de foto wel of juist niet ziet. Goldberg laat bijvoorbeeld wel zien hoe de mannen wonen, maar niet wat ze precies aan het doen zijn. Bedenk zelf, voordat je een foto maakt, wat je wel in beeld brengt en wat je overlaat aan de fantasie van de toeschouwer. Hierdoor kan je een heel bijzonder verhaal vertellen waarbij je niet alles al verklapt.

Deze foto wordt verkocht in Foam Editions, de Gallery van Foam. De serie The mounted life is opgenomen in Foam Magazine issue #14 / Meanwhile.

Deze foto was te zien in Foam van 1 oktober t/m 21 novem-ber 2010 tijdens de tentoonstelling Open See.

Zonder titel (the mounted life), 2006© Daniëlle van Ark

Watching Oprah, Greece 2004 © Jim Goldberg

KaderDaniëlle van Ark(1974 – heden)

StandpuntAleksander Rodchenko (1891 – 1956)

Kors van Bennekom(1933 – heden)

Jim Goldberg(1953 – heden)

16 17

Introductie Léonie Hampton VoordeserieIntheShadow of ThingsfotografeerdeLéonieHampton haar familie. Ze maakte een aangrijpend familie-portret van haar moeder Bron die met haar partner David en hun zoontje Jake een geïsoleerd leven lijdt. Zij wonen in een afgelegen huis omgeven door velden en bossen. In deze afgelegen omgeving is the Greenhuis gefotografeerd. Léonie Hampton en LichtThe Greenhuis toont een felverlichte kas met een donker grasveldervoor.Hetgeheeldoetrommeligenmysterieusaan,watextraversterktwordtdoordemysterieuzesfeervan de foto. Het felle licht dat de kas verlicht werpt d onkere schaduwen en zorgt voor extra geaccentueerde contouren.Demysterieuzesfeerindefotowordtgecreëerddoorhettegen licht. Dit is een duidelijk voorbeeld van de sfeer-bepalendeinvloedvanlichtopjefoto.Laatjeinspirerendoor Hampton en maak bewust gebruik van het licht. Door heel goed te kijken en op het juiste moment de foto te maken, kun je de sfeer creëren die de foto versterkt en bijzonder maakt.

Introductie Scheltens&AbbenesFotograafMauriceScheltensenkunstenaarLiesbethAbbenesbesluiten hun krachten te bundelen als Scheltens&Abbenes. Samen maken ze verrassende foto’s met een technische camera en originele (handgemaakte) details, zoals de gevouwen sjaals voor Another magazine. Ze fotograferen bijna altijd in de studio, waar ze hun foto’s secuur afwerken en zorgen dat ieder detail klopt. Scheltens&Abbenes zijn gespecialiseerd in het fotograferen van voorwerpen zoals stoelen, glaswerk, shirts en parfumflesjes.

Scheltens&Abbenes en LichtEen sjaal als onderwerp levert, wanneer hij gefotografeerd wordt door Scheltens&Abbenes, een hele verassende foto op. Een alledaags voorwerp wordt een origineel vouwwerk. De lichtbak waar de sjaals op liggen zorgt ervoor dat de dubbelgevouwen delen donker zijn en de andere delen bijna doorzichtig lijken. Op het eerste gezicht zou je niet zeggen dat licht zoveel invloed heeft op de foto. Toch zorgt juist het licht voor de intense kleuren en het licht/donker contrast. Zoals je ziet bij de foto van Scheltens&Abbenes kan licht een belangrijke rol spelen wanneer je een alledaags object op een bijzonderemanierwilfotograferen.Lichtiseenbelangrijkhulpmiddel om de sfeer te beïnvloeden en bepaalde delen te benadrukken.

Deze foto was te zien in Foam van 11 september t/m 25 oktober 2009 tijdens de tentoonstelling In the Shadow of Things.

Het werk van Scheltens&Abbenes was onderdeel van de tentoonstelling Still/Life in Foam van 9 september t/m 26 oktober 2011.

Another magazine, colours, 2008© Schelten&Abbenes

The Greenhouse,2009©LéonieHampton

LichtMarnix Goossens (1967 – heden)

Introductie Marnix GoossensDe foto’s van Marnix Goossens concentreren zich rond drie thema’s: natuur, portretten en stillevens. De meeste van zijn foto’s verbeelden natuurscènes. Goossens maakt gedetail-leerde foto’s van bomen, planten en landschappenen en richt zijn aandacht op de schoonheid van de natuur. Goossens werkt met een technische (grootformaat)camera, waarmee hij hele gedetailleerde foto’s maakt. Hij neemt lang de tijd om zorgvuldig het beeld te bepalen. Hierdoor zijn de foto’s weloverwogen en geen momentopname. Marnix Goossens en LichtGoossens maakt foto’s van alledaagse dingen, die hij letterlijk en figuurlijk in een ander licht zet. De watermeloen die op een oud en kapot bankje ligt, trekt in deze foto meteen je aandacht. Een watermeloen is alledaags, maar wie verwacht er een watermeloen op een bankje? Door het lichtgebruikwordtdemysterieuzesfeerextrabenadrukt.Er is een donkere ovale schaduw op de muur, die de vorm van de watermeloen benadrukt en zorgt dat je blik naar het midden van de foto gaat. De schaduw rechts voorin zorgt dat je minder bank ziet en de watermeloen meer opvalt. Ook weerspiegelt het schijnsel van de lamp in de meloen, waardoor hij je blik trekt. Zoals je ziet kan het licht in de foto je blik leiden. Kies zorgvuldig de manier waarop het licht je onderwerp en de omgeving belicht. Je zult zien dat juist deze zorgvuldig gekozen details een foto bijzonder maken.

Deze foto was te zien in Foam van 9 september t/m 26 oktober 201 tijdens de tentoonstelling Still/Life.

Melon, 1997 © Marnix Goossens

LichtLéonie Hampton(1978 – heden)

Maurice Scheltens& Liesbeth Abbenes(1972 – heden) & (1970 – heden)

18 19

Quatorze Juilliet, Paris 1958© Johan van der Keuken

CompositieJohan van der Keuken (1938 – 2001)

Simon Wald-Lasowski (1980 – heden)

Introductie Johan van der KeukenJohan van der Keuken werd in 1938 in Amsterdam geboren en begon op jonge leeftijd met fotografie. Hij ging naar Parijs en werkte sindsdien, afwisselend of tegelijkertijd, als foto-graafenfilmmaker.DefascinatievanVanderKeukenvoorbewegende beelden is goed terug te zien in zijn foto’s. Hij maakt straatfoto’s die buiten het kader doorlopen. Op het ‘juiste moment’ de foto maken is heel belangrijk. Op straat gebeurt heel veel en op het moment dat hij een foto maakt moet alles binnen het kader kloppen. Johan van der Keuken en CompositieErgebeurtveelindefoto’svanVanderKeuken,waardoorhet zorgvuldig kiezen van een kloppende compositie heel belangrijk is. Zijn straatfoto’s zijn niet in scene gezet, dus op het juiste moment de foto maken is heel belangrijk. Alles wat in beeld staat moet het onderwerp ondersteunen. In Quatorze Juilliet staan alle onderdelen op de foto precies op dejuisteplekbinnenhetkader.Volgderodelijnenindefotomaar. De mensen voorin de foto vormen samen een driehoek en het startpunt voor de kijker. Het middelpunt van deze driehoek raakt precies de ladder die vanuit de rechterkant in beeld komt. Boven de ladder, op dezelfde lijn, staat een rij mensen aan het water. De ruimte links wordt opgevuld door een aantal stoelen. Dit is een voorbeeld waarbij de fotograaf met veel geduld en door heel goed te kijken een bijzondere fotoheeftgemaakt.LaatjeinspirerendoorVanderKeukenen maak pas een foto als echt álle onderdelen de foto onder-steunen en alles klopt.

Introductie Simon Wald-LasowskiDefoto’svanSimonWald-Lasowskilijkenopheteerstegezicht simpel, maar als je goed kijkt zie je dat ze doordacht en weloverwogen samengesteld zijn. Opvallend zijn de altijd aanwezige kleurrijke en humoristische onderdelen in zijn foto’s. De absurde elementen die hij toevoegt maken zijn foto’s origineel en herkenbaar. Door de strakke compositie en de goed op elkaar afgestemde kleuren blijven de foto’s overzichtelijk en worden geen ‘rariteitenkabinet’.

Simon Wald-Lasowski en CompositieWald-Lasowskiordentdekleurrijkeenalledaagsevoor-werpen in deze foto zo dat de compositie in balans is. Deze voorwerpen combineert hij zo dat ze een gelijkmatige en symmetrischecompositievormen.Kleurisheelbelangrijk.De kleurrijke toevoegingen, zoals de roze handschoen of de gekleurdesokkel,gevendefotoeenspeelskarakter.LaatjeinspirerendoordeWald-Lasowskiendemanierwaarophij zijn composities samenstelt. Maak je foto bijzonder door alledaagse voorwerpen op zo’n manier samen te voegen dat de compositie origineel en in balans is.

Deze foto was te zien in Foam van 24 september t/m 8 december 2010 tijdens de tentoonstelling Beeldverhalen van Johan van der Keuken.

Simon Wald-Lasowski exposeerde in Foam met de tentoon-stelling Foryoureyesonly van 4 juni t/m 25 augustus 2010.

Event poster, 2010©SimonWald-Lasowski

Bijlage 2

Fotografie- enevaluatieopdrachten

‘Wat je zelf doet blijft je langer bij’ is het uitgangspunt van de foto grafie-workshop van Foam. Twee belangrijke onderdelen van de fotografieworkshop zijn zelf fotograferen en aansluitend evalueren van de gemaakte foto’s. Bij ieder begrip (kader, standpunt, compositie en licht) biedt Foam fotografie- en evaluatieopdrachten aan. Op foam.org/docenten vind je de fotografie opdrachten ook op video. De begrippen met een * zijn te vinden in de begrip penlijst (zie bijlage 3)Leerlingenmakendeevaluatieopdrachtindividueeltijdens de les of als huiswerkopdracht.

20 21

StandpuntFotografieopdracht: ‘Kruip in de huidvan de fotograaf Aleksander Rodchenko’

OpdrachtFotografeerdewereldzoalsfotograafAlexanderRodchenkodit zou doen. Kies net als hij een bijzonder standpunt en kijk goed voordat je de foto neemt. Fotografeer je eigen omge ving en leg uit waarom je de camera juist zo richt op je onder werp. Wat is het effect op je onderwerp en wat maakt de foto bijzonder?

VoorbereidingBekijk de inspiratievideo van standpunt op foam.org/docenten.Zoek op foam.org minstens 3 foto’s op waar gebruik is gemaakt van een bijzonder standpunt

InspiratiebronAlexanderRodchenko

DoelFotograferen met een origineel gebruik van het standpunt

Begrippen*Vogelperspectiefen*kikkerperspectief

Aantal foto’sMaak minimaal zes en maximaal tien foto’s met een bijzonderstandpunt. Selecteer één foto met het meest bijzondere vogelperspectief en één met het meest bijzondere kikker-perspectief.

Over de door jou gemaakte foto’s1.Bekijknogmaalsdetweefoto’svanAleksanderRodchenkometeenbijzonderstandpunt.Vergelijkzijnoriginelestand-puntgebruik met jouw eigen foto’s.

Overeenkomsten

Verschillen

2. Je hebt minstens zes en maximaal tien foto’s met een bijzonder standpunt gemaakt. Selecteer de meest bij zondere foto met kikkerperspectief en de meest bijzondere foto met vogelperspectief en beantwoord de volgende vragen:

KikkerperspectiefOnderwerp

Locatie

Ik heb kikkerperspectief op de volgende manier gebruikt

Het effect

VogelperspectiefOnderwerp

Locatie

Ik heb vogelperspectief op de volgende manier gebruikt

Het effect

OpdrachtMaak een bijzonder portret van een persoon naar keuze. Door de keuze voor het kader vertel je het verhaal van je model. Denk goed na over de volgende vragen: wat laat ik van de omgeving zien, wat juist niet? Maak ik de foto van dichtbij of houd ik juist afstand? Wat staat er helemaal op en wat snijd ik af?

VoorbereidingBekijk de inspiratievideo kader op foam.org/docenten.Zoek op foam.org: • twee portretten met weinig omgeving binnen het kader• twee portretten met veel omgeving binnen het kader

DoelFotografeer een bijzonder portret, waarbij de kadering veel of juist weinig informatie geeft.

Centrale vragen Wat komt in beeld? / Wat staat juist buiten beeld? /Wat snijd je af? / Fotografeer je het model van dichtbij of sta je juist verder weg?

Begrippen*Liggend-en*staand kader, *close-up- en *totaalbeeld*afsnijding

Aantal foto’sMaak minimaal zes en maximaal tien foto’s waarbij je bewust de verschillende mogelijkheden van kadrering onder-zoekt. Selecteer één foto met de meest bijzondere close-up en één met het meest bijzondere totaalbeeld. Selecteer één liggend en één staand beeld.

Over de door jou gemaakte foto’s1. Bekijk nogmaals de portretten die je selecteerde op foam.org en jouw zelf gemaakte foto’s.

2.Vergelijkdeclose-upportretten

Overeenkomsten

Verschillen

3.Vergelijkdeportrettenmeteentotaalbeeld

Overeenkomsten

Verschillen

4. Je hebt minstens zes en maximaal tien foto’s gemaakt met een goed doordacht kader. Selecteer de meest bijzondere foto met een close-up en de meest bijzondere foto met een totaalbeeld. Kies voor een liggende en een staande foto.

Beschrijving geselecteerde foto met een close-upModel

Locatie

Ik heb een close-up op de volgende manier gebruikt

Het effect

Beschrijving geselecteerde foto met een totaalbeeldModel

Locatie

Ik heb het totaalbeeld op de volgende manier gebruikt

Het effect

KaderFotografieopdracht:‘Wat laat je zien binnen het kader van je foto?’

Stairs,1930©A.Rodchenko,V.StepanovaArchiveMoscowHouseofPhotographyMuseum

Fire Escape (with a man),1925©A.Rodchenko,V.StepanovaArchiveMoscowHouseofPhotographyMuseum

Watching Oprah, Greece 2004 © Jim Goldberg

22 23

CompositieFotografieopdracht:‘Stuur de kijker en leid zijn blik’

Opdracht 1Fotografeer een aantal voorwerpen, zoals de inhoud van de fruitschaal of je rugzak. Kies een passende achtergrond en stel zelf een interessante compositie samen. Jij leidt de blik van de kijker door de manier waarop je de vormen, vlakken en lijnen op de foto ordent.

Opdracht 2Fotografeer een bijzondere compositie, zonder zelf in de compositie in te grijpen. Fotografeer je favoriete locatie: thuis,opstraatofopschool.Loopomjeonderwerpheenen bekijk de gekozen plek van alle kanten. Hoe richt je de camera en vanuit welke hoek fotografeer je? Ga door je knieën, sta op je tenen, zoom in of neem juist afstand. Verplaatsdecamerazodatjedemeestbijzonderecompositiekan fotograferen. Door goed te kijken maak je een bijzondere compositie.

VoorbereidingBekijk de inspiratievideo compositie op foam.org/docenten.Zoek op foam.org: • twee foto’s met een bewust gekozen maar niet in scene

gezette compositie, zoals bovenstaande foto van Johan van der Keuken.

• twee foto’s met een bewust gekozen en in scene gezette compositie, zoals bovenstaande foto van Simon Wald-Lasowski

DoelHet maken van een bijzondere foto, waarbij jouw compositie de blik van de kijker stuurt.

Centrale vragen Wil ik een drukke of rustige compositie? / Kies ik voor een driehoek- of centrale compositie of iets anders? / Hoe leid ik de blik van de kijker?

Begrippen*Centrale- en *driehoekscompositie, *Vlakverdelingen*hoofdvlak

Aantal foto’sMaak minimaal zes foto’s waarbij je de compositie bewust kiest. Selecteer uiteindelijk één foto waarbij je de compositie zelf in scene hebt gezet door te schuiven met voorwerpen.Selecteer ook één compositie waarbij je bewust op de vlakken, vormen en lijnen hebt gelet, zonder de foto in scene te zetten.

Over de door jou gemaakte foto’s1. Je hebt minstens zes foto’s met verschillende composities gemaakt. Selecteer één foto waarbij je de compositie zelf in scene zet door te schuiven met voorwerpen. Selecteer ook één compositie waarbij je bewust op de vlakken, vormen en lijnenhebtgelet,zonderdefotoinscenetezetten.Vergelijkde door jou gemaakte foto’s met de geselecteerde foto’s van foam.org.

2.Vergelijkdeinscenegezettecompositiesvanfoam.org met de door jou in scene gezette foto.

Overeenkomsten

Verschillen

3.Vergelijkdedoorjougemaakteenbewustgekozen,maarniet zelf samengestelde compositie met de compositie van foam.org met de door jou gemaakte foto.

Overeenkomsten

Verschillen

4. Selecteer de door jouw gefotografeerde compositie die je hetmeestbijzondervind.LeguithoeA)decompositieeruitziet en B) wat het effect is.

OpdrachtPortretteer een vriend, vriendin of klasgenoot op een bijzonderemanier. Kies verschillende lichtbronnen en experimenteer met de manier waarop ze de sfeer van je foto beïnvloeden. Gebruik kunstlicht en natuurlijk licht. Maak gebruik van diffuus licht, frontaal licht, tegenlicht en zijlicht.

VoorbereidingBekijk de inspiratievideo licht op foam.org/docenten.Zoek op foam.org: • twee portretten met kunstlicht• twee portretten met natuurlijk licht

DoelHet maken van een bijzonder portret waarbij je bewust met de lichtbron de sfeer beïnvloed.

Centrale vragen Kies ik voor natuurlijk licht of kunstlicht?Gebruik ik frontaal-, zij- of tegenlicht?Gebruik ik een felle of een diffuse lichtbron?

Begrippen*Natuurlijk licht,*kunstlicht,*frontaal licht, *zijlicht,*tegenlicht, *diffuus licht, *soft box, *silhouet.

Aantal foto’sMaak minstens zes foto’s waarbij je met verschillende lichtsituaties experimenteert. Selecteer één foto met bijzonder gebruik van kunstlicht en één foto met bijzonder gebruik van natuurlijk licht.

Over de door jou gemaakte foto’s1. Je hebt minstens zes foto’s met verschillende lichteffecten gemaakt. Selecteer de meest bijzondere foto met kunstlicht en de meest bijzondere foto met natuurlijk licht.

2. Bekijk nogmaals de geselecteerde foto’s van foam.org. Selecteer de foto met het meest bijzondere kunstlicht en die met het meest bijzondere natuurlijk licht.

3. Vergelijk de door jouw gemaakte en door jouwgeselecteerde kunstlichtfoto met elkaar.

Overeenkomsten

Verschillen

4. Vergelijk de door jouw gemaakte en door jouwgeselecteerde natuurlijk licht foto met elkaar.

Overeenkomsten

Verschillen

5.Selecteerhetmeestbijzondereportret.LeguitA)welklichteffect heb je gebruikt? B) hoe beïnvloedt dit lichteffect de sfeer van je foto?

Licht 1Fotografieopdracht:‘portretten belicht’

Quatorze Juilliet, Paris 1958© Johan van der Keuken

Untitled, 2002 © Marnix Goossens

Event poster, 2010©SimonWald-Lasowski Juan Larra Spanish Village, 1950 © The Heirs of

W.EugeneSmithcourtesyBlackStar

24 25

Licht 2Fotografieopdracht: ‘alledaags onderwerp,experimentele lichtsituatie’

Opdracht 1 – locatiefotografieZoek een locatie die je bijzonder vind en maak hier twee foto’s op twee verschillende momenten van de dag. Doordat het licht in de loop van de dag verandert, verandert de sfeer op de foto mee.

Opdracht 2 – objectfotografieFotografeer een alledaags voorwerp op een onalledaagsemanier. Dit doe je door het voorwerp te belichten met verschillende alledaagse lichtbronnen. Experimenteer en maak een bijzondere foto met een lichtbron die past bij het onderwerp. Je zult zien dat je een alledaagse lichtbron die een alledaags voorwerp belicht, een bijzondere foto met een unieke sfeer kan opleveren.

VoorbereidingBekijk de inspiratievideo over licht met Maurice Scheltens enLiesbethAbbenesopfoam.org. Zoek de volgende foto’s op foam.org:• twee foto’s op locatie (niet in een studio) met een bijzondere belichting• twee foto’s van een object met een bijzondere belichting

Doel1) Het licht beïnvloedt de sfeer van je foto. Onderzoek dit door op twee momenten van de dag dezelfde locatie te foto-graferen. 2) Een alledaags onderwerp en een alledaagse lichtbron op zo’n manier combineren dat het een bijzondere foto wordt.

Centrale vragen Kies ik voor daglicht of kunstlicht? / Gebruik ik frontaal-, zij- of tegenlicht? /Gebruik ik een felle of een diffuse lichtbron?

Begrippen*Daglicht en *kunstlicht, *frontaal licht, *zijlicht, *tegenlicht, *diffuus licht, *soft box, *silhouet

Aantal foto’sMaak minstens zes foto’s waar je met verschillende lichtsituaties experimenteert. Selecteer één bijzondere locatiefoto en een bijzondere objectfoto.

Over de door jou gemaakte foto’s1. Je hebt minstens zes foto’s met verschillende lichteffectengemaakt. Selecteer de meest bijzondere objectfoto en de meest bijzondere locatiefoto.

2.Vergelijkdedoorjougefotografeerdelocatiefotometdelocatiefoto van foam.org.

Overeenkomsten

Verschillen

3.Vergelijkdedoorjougefotografeerdeobjectfotometdeobjectfoto van foam.org

Overeenkomsten

Verschillen

4.LeguithoejeA)hetlichthebtgebruiktenB)hoejedatterug ziet in de sfeer van de foto:

A)

B)

Another magazine, colours, 2008© Schelten&Abbenes

Bijlage 3Begrippenlijst

De begrippen uit de inspiratievideo’s over kader, standpunt, compositie en licht vind je in deel 1 deze begrippenlijst. Deel 2 bevat algemene begrippen die relevant zijn tijdens het praten over fotografie

26 27

Deel 1Begrippen bij inspiratievideo’s kader, standpunt, compositie en licht

Kader

Het kader is de rand van de foto. Met het kader bepaal je wat er binnen de vier zijden van de foto valt. De werkwoordvorm van kader is kadreren, kadrering is daarvan afgeleid.

Liggend kaderEen foto waarbij de langste zijden de horizontalezijdenzijn.‘Liggend’gaatdus niet om het model, maar om de stand van de camera.

Staand kader Een foto waarbij de langste zijden de verticale zijden zijn. ‘Staand’ gaat dus niet om het model, maar om de stand van de camera.

Close-upEen foto waarbij de camera dicht op het onderwerp staat. In het kader is weinig achtergrond en omgeving te zien.

TotaalbeeldBij een totaalbeeld is er veel omgeving rondom het onder-werp te zien. Dit in tegenstelling tot een close-up waar is ingezoomd en de omgeving veel minder aandacht krijgt.

Totaalbeeld

Close-up

Foto’s:LeerlingenresultatenIjburg

College Amsterdam © Foam

Standpunt

De plek waar de fotograaf staat en hoe hij zijn camera houdt ten opzichte van zijn onderwerp.We onderscheiden drie standpunten:

A. Kikkerperspectief De foto wordt vanuit een laag standpunt gefotografeerd.

De fotograaf richt zijn camera omhoog en bekijkt de wereld door de ogen van een kikker. Hierdoor lijkt het onderwerp heel groot.

B. Vogelperspectief De foto wordt vanuit een hoog standpunt gefotografeerd.

De fotograaf richt zijn camera naar beneden en bekijkt de wereld door de ogen van een vliegende vogel.

C. Ooghoogte Een neutraal standpunt. De fotograaf fotografeert de

wereld zoals je hem de hele dag ziet. Dit standpunt wordt het meest gebruikt.

Compositie

De plaatsing van vormen, lijnen en vlakken in de foto. Er zijn verschillende composities, dit zijn twee belangrijke composities:

A. Centrale compositie De meeste aandacht gaat naar het midden van de foto.

B. Driehoekscompositie Als de elementen in de foto in een (onzichtbare) driehoek

geordend zijn.

Centrale Compositie / Driehoekscompositie

Event poster,2010©SimonWald-LasowskiUntitled (Reward), 2009 © Charlotte Dumas

Het onderwerp wordt een silhouet.D. Diffuus licht Zacht licht waarbij het niet duidelijk is waar het licht

vandaan komt. Het onderwerp wordt indirect en egaal belicht. Een soft-box en een bewolkte dag geven diffuus licht.

Strijklicht

Frontaal licht

Tegenlicht

Diffuus licht

© Scheltens&Abbenes

Vlakverdeling Een andere omschrijving voor compositie.

HoofdvlakHet deel van de foto dat de meeste aandacht trekt.

Samengestelde compositieDe fotograaf zet zijn foto in scene. Hij schuift net zo lang met alle onderdelen totdat de compositie het onderwerp van de foto ondersteunt.

Bewust gekozen compositieDe fotograaf kijkt heel goed naar de compositie voordat hij de foto maakt. Pas als alle elementen in het beeld kloppen, maakt hij de foto. Een fotograaf is zich altijd bewust van de gekozen compositie, maar in dit geval wordt verwezen naar een compositie die niet in scene is gezet (zie voorbeeld)

Licht

Natuurlijk licht (daglicht)De zon en de maan zijn een natuurlijke lichtbron. Zonlicht dat via een raam naar binnen valt is ook natuurlijk licht. Natuurlijk licht wordt ook wel daglicht genoemd.

Kunstlicht (studiolicht) Lichtdatafkomstigisvaneenonnatuurlijkekunstmatigelichtbron. Bijvoorbeeld een lamp of een tv. Kunstlicht wordt ook wel studiolicht genoemd. In de inspiratievideo over licht worden vier lichteffecten besproken. Ieder lichteffect beïnvloedt de sfeer van de foto op een andere manier.

A. Strijklicht Lichtdatvandezijkantoverhetonderwerp‘strijkt’, waardoor alle details extra geaccentueerd worden. B. Frontaal licht Het onderwerp wordt recht van voren belicht, waardoor je

weinig diepte en details ziet. Denk maar aan een pasfoto, waar frontaal licht wordt gebruikt.

C. Tegenlicht Belichting waarbij het onderwerp zich tussen de lichtbron

en de fotograaf bevindt. Bij gebruik van tegenlicht wordt alles dat voor de lichtbron staat heel donker.

Quatorze Juilliet, Paris 1958© Johan van der Keuken

28 29

Deel 2Algemene fotografische begrippen

Gereedschap van de fotograafHet gereedschap van de fotograaf bestaat uit tien punten waar een fotograaf op let bij het maken van een bijzondere foto. Een fotograaf gebruikt ook ‘letterlijk gereedschap’ zoals een camera, lampen of photoshop om foto’s te maken. In deze context worden onderstaande aandachtspunten aangeduid met het gereedschap van de fotograaf.

1. KaderIs de foto staand of liggend?

2. Onderwerp Hoe kun je het model en de attributen gebruiken om een bijzondere foto te maken?

3. Compositie Hoe orden je patronen, vormen, kleuren en lijnen in de foto?

4. Standpunt Kies je kikkerperspectief, ooghoogte of vogelpers pectief?

5. KleurHoe beïnvloedt kleur je foto?

6. Licht en schaduwWaar komt het licht vandaan en wat is het effect?

7. AchtergrondOndersteunt de achtergrond het onderwerp?

8. AfsnijdingWat zie je op de foto en wat wordt afgesneden?

9. FocusWaar leg je de nadruk op in de foto?

10. MomentOp welk moment maak je de foto?

Afsnijding Als er onderdelen niet helemaal op de foto staan en buiten beeld ‘vallen’ is er sprake van afsnijding. Op iedere foto wordt afsnijding gebruikt.

BlikveldAlles wat je ziet zonder je hoofd te bewegen is je blikveld.

ContrastEen tegenstelling. Er zijn veel contrasten, zoals vol/leeg, hard/zacht, glanzend/ dof etc. Een belangrijk contrast is het licht/donkercontrast. Er is een groot contrast wanneer er een groot verschil is tussen licht en donker. Bij een licht/donker contrast wordt licht ook wel ‘positief’ en donker ‘nega tief’ genoemd.

DramatischOverdreven en met veel expressie.

FlitserEen lamp die een korte, felle lichtflits geeft wanneer de foto graaf de foto maakt. Een flitser is een los apparaat of ingebouwd in een fotocamera. Een fotograaf gebruikt een flitser om een foto (extra) te belichten.

GrafischEen tekenachtige foto waarin veel rechte lijnen en grote contrasten te zien zijn.

Imposant Het onderwerp van de foto is op een imposante manier in beeld gebracht. Personen of voorwerpen lijken indrukwekkend door de keus van het standpunt. Kies als standpunt het kikkerperspectief om het onderwerp imposant in beeld te brengen.

KijkrichtingVerschillendeelementenineenfotobepalenhoejenaareenfoto kijkt, hoe je ogen het beeld ‘lezen’. De manier waarop ze het beeld volgen, noemen we de kijkrichting. De kijkrichting wordt gestuurd door de aanwezigheid van kleuren, vormen en vlakken.

KleurKleur is een belangrijk onderdeel van de foto en stuurt je blik naar een bepaald voorwerp of vlak in de foto. Kleur beïnvloedt de sfeer van de foto.

KleurintensiteitDe heftigheid van een kleur.

Tint Een kleur heeft verschillende tinten. Dit is afhankelijk van de hoeveelheid wit of zwart waarmee een kleur wordt gemengd. De tint wordt gebruikt om de variatie in kleur aan te geven. Bijvoorbeeld: lichtgroen, donkergroen en felgroen.

ModelEen persoon of dier dat gefotografeerd is. Een model hoeft niet centraal en herkenbaar in beeld te staan. Wanneer er bijvoorbeeld alleen een hand te zien is, wordt er ook gebruik gemaakt van een model.

ObjectEen voorwerp op de foto. Een object kan het onderwerp van de foto zijn, bijvoorbeeld bij stillevenfotografie.

OnderwerpHet onderwerp is waar de foto over gaat. Vaakishetbelangrijksteonderdeel(hetmodel,dier,voorwerp, gebouw) op de foto ook het onderwerp. OverlappingOverlapping betekent dat onderdelen op de foto elkaar afdekken. Op iedere foto is overlapping te zien. Op de foto van Danielle van Ark overlapt bijvoorbeeld de ezel de deur erachter.

Zonder titel (the mounted life), 2006© Daniëlle van Ark

PlastischEen foto wordt plastisch genoemd als hij een ruimtelijke indruk geeft. Het tegenovergestelde van plastisch is plat. In dat geval is de foto heel vlak, met weinig dieptesuggestie. Plastisch kan over de hele foto of over een bepaald deel van de foto gaan.

PortretEen portret is een afbeelding van een persoon. Dit hoeft niet te betekenen dat deze persoon herkenbaar is afgebeeld. Een portret kan ook een weergave van karaktereigenschappen zijn. Ook persoonlijke spullen kunnen een portret van iemand vormen. Het werkwoord van een portret maken is ‘portret-teren’.

SymmetrischWanneer de foto te verdelen is in twee helften die (ongeveer) elkaarsspiegelbeeldzijn.Symmetriegeeftrustaaneenfoto,omdat het oog niet wordt afgeleid

30 31

Heb je slechts één lesuur de tijd? Geen probleem. Hier vind je een tijdsindeling en beschrijving van een fotografieworkshop in één lesuur van 50 minuten waarbij alle essentiële onderdelen aan bod komen.

Bijlage 4

Tijdsindeling fotografie-workshop één lesuur

Tijdsindeling fotografieworkshop één lesuur

Fotografieworkshop 1 lesuur ZelfstandigBekijken inspiratievideo(’s) op foam.org/docenten Op schoolIntroductie 10 minutenNabespreken thuis bekeken inspiratievideo(‘s) 5 minutenBekijken inspirerende voorbeeldfoto’s 10 minutenFotograferen 20 minutenKorte nabespreking 5 minuten

ZelfstandigMaken evaluatieopdracht bij de door jou gemaakt fotoTotale duur lesprogramma 50 minuten

Introductie (10 minuten)Leguitdatdeleerlingeneenfotografieworkshopgaandoen,waarbijzelerenhoejeeenbijzonderefotomaakt.Leg(metbehulp van de tijdsindeling) uit hoe de komende lessen eruit gaan zien. Het materiaal van de workshop is ontwikkeld door Foam, het fotografiemuseum in Amsterdam. Onderstaand tekstje geeft algemene informatie over Foam:

Foam Fotografiemuseum Amsterdam komt van Fotografie museum Amsterdam. Foam is een museum voor fotografie, gelegen aan de Keizersgracht 609 en passend bij de stad Amsterdam: inspirerend, toegankelijk,niet gecompliceerd maar wel kritisch. Foam is een museummet internationale allure. Naast grote tentoonstellingen waarin het werk van (wereld)beroemde fotografen gepre-senteerd wordt, toont Foam ook jong talent in kleinere, snel wisselende exposities: van documentair tot mode, van eigentijds tot historisch.

Koppeling naar zelf fotograferenVertel:netalsiedereenmaakikookfoto’swaarnietaltijdgoed over nagedacht is. (laat je eigen slechte portretfoto zien). Het maken van een foto lijkt gemakkelijk: je richt en klikt. Maar als het zo gemakkelijk is, waarom hangt deze foto dan niet in een museum en de foto’s die we zo gaan bespreken wel? In deze workshop ligt de nadruk op goed kijken vóórdat je de foto maakt (Stop…Kijk…Klik!).Vandaagrichtenjullieje specifiek op het kader, het standpunt, de compositie en/ of het lichtgebruik. We gaan eerst naar de foto’s van professionele fotografen kijken, zodat we het verschil herkennen tussen mijn slechte foto en een bijzondere foto. Daarna gaan jullie zelf aan de slag. De eindresultaten worden gezamenlijk bekeken en geëvalueerd.

Inspiratievideo’s (bekijken: zelfstandig, nabespreking: op school (5 minuten)Laatdeleerlingenalshuiswerkopdrachtdeinspiratievideo(‘s)bekijken, passend bij het begrip waarop tijdens de workshop gefocust wordt. Tijdens de les bespreek je de bekeken inspiratievideo kortna.Laatdeleerlingensamenvattenwathetbesprokenbegrip inhoudt en waarom het belangrijk is hier rekening mee te houden voordat je de foto maakt.

Bekijken inspirerende voorbeeldfoto’s van een professionele fotograaf (10 minuten)Kijken naar het werk van professionele fotografen is essen tieel om goed voorbereid bijzondere foto’s te maken.Besteedt ongeveer tien minuten aan het bekijken van verschillende voorbeeldfoto’s van professionele fotografen, passend bij kader, standpunt, compositie of licht. Zie bijlage 1 voor relevante achtergrondinformatie bij de voorbeeldfoto’s. Het bekijken van foto’s doe je in drie stappen:Stap 1: uitpluizen van de fotoStap 2: schetsen van de contextStap 2: koppelen van de theorie en praktijk.Zie pagina 9 voor de uitgebreidere beschrijving over het kijken naar fotografie. Zelf fotograferen (20 minuten)Vertel:julliewetennuhetverschiltusseneenbijzonderefotoen een snel kiekje, door het bekijken van inspiratievideo(‘s) en voorbeeldfoto’s. Nu gaan jullie zelf aan de slag! Het doel is het maken van een bijzondere foto, waarbij je focust op kader, standpunt, compositie en/of licht. Je werkt in groepjes van twee of drie en wordt zowel model als fotograaf. Je maakt dus altijd een foto en staat altijd zelf op de foto. Ik geef jullie een opdracht (laat de video zien of deel de uitgeprinte opdracht uit) waarvoor je twintig minuten de tijd hebt.

Afspraken1. Iedereen maakt een foto en iedereen staat een keer op

de foto.2. Verdeeldebeschikbaretwintigminuteneerlijktussen

fotograferen en poseren, zodat iedereen aan de beurt komt.

3. Fotograferen mag op de volgende plekken: ….4. Om xx:xx uur moet iedereen weer terug in het lokaal zijn

(20 minuten)5. Bij terugkomst staan er maximaal 2 foto’s per persoon

op de camera. 6. Alle andere foto’s zijn gewist. 7. Kijk en denk goed na voordat je een foto maakt. Het is

niet de bedoeling vele willekeurige foto’s te maken en de beste uit te kiezen.

32 33

Tip: blijf rondlopen terwijl de leerlingen fotograferen en gebruikt deze observaties tijdens de tussenevaluatie. Bespreek met alle groepjes hoe het gaat en geef tips ter verbetering. Bijvoorbeeld: “deze positie is mooi, maar er staan andere mensen op de achtergrond. Zoek eens een andere plek.” Met één beschikbaar lesuur is er niet genoeg tijd om een klassikale tussenevaluatie in te plannen. Bespreek daarom met ieder groepje individueel hoe ze bezig zijn om ze op weg te helpen.

SelectieEen belangrijk onderdeel van het fotograferen is het selecterenvan de beste foto. Bij de eindselectie is het heel belangrijk dat het resultaat aansluit bij de opdracht. Een duidelijk standpunt, een opvallend kader, bijzonder lichtgebruik of een goed doordachte compositie zijn belangrijker dan alleen een mooi plaatje. Geef de leerlingen de tijd om één foto per persoon te selec teren volgens de criteria van de opdracht en de rest te wissen.

Korte nabespreking (5 minuten)Vooreenklassikaleeindevaluatieisermetéénbeschikbaarlesuur onvoldoende tijd. Bespreek de fotografieworkshop kort na.Laatenkelegeslaagdevoorbeeldenzienenvatsamenwat de leerlingen hebben geleerd. De leerlingen weten nu het verschil tussen een snel kiekje en een bijzondere foto. Ze hebben geleerd dat goed kijken vóórdat je een foto maakt zorgt voor bijzondere resultaten, waarvan hun foto’s het resultaat zijn.

Evaluatieopdracht (zelfstandig)Op Foam for you vind je aansluitend bij de begrippen kader, standpunt, compositie of licht een opdracht waarmee de leerlingen zelfstandig hun eigen foto kunnen nabespreken (zie ook bijlage 2). De opdrachten zijn geschikt om uit te printen en toe te voegen aan het portfolio van de leerlingen.De nadruk ligt op het uitleggen waarom de gemaakte foto bijzonderis.Mindertijd?Laatdeleerlingenineenpaarzinnen noteren: • Hoe de gemaakte foto eruit ziet• de sfeer op de foto• een beschrijving van het maakproces

KerndoelenvoorhetPrimairOnderwijsendeonderbouwvanhetVoortgezetOnderwijs zijn ‘streefdoelen die aangeven waarop scholen zich moeten richten bij de ontwikkeling van hun leerlingen’.1 De leerdoelen van Stop...Kijk…Klik! sluiten voor het Primair Onderwijs aan bij de kerndoelen voor kunstzinnige oriëntatie en vakoverschrijdend bij Nederlands en mens en samenleving. De leerdoelenvoorhetVoortgezetOnderwijssluitenaanbijdekerndoelenvankunstzinnige oriëntatie en vakoverschrijdend bij Nederlands. Stop…Kijk…Klik! biedt een gevarieerd aanbod van opdrachten: leerlingen maken eigen werk, presenteren dit aan klasgenoten, doen verslag van het maakproces en evalueren hun eigen foto’s en die van klasgenoten.

Bijlage 5

LeerdoelenStop…Kijk…Klik!

1 ZievoorhetcompleteoverzichtvankerndoelendewebsitevanSLO(nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling) www.slo.nl

Dee

lnem

ers

in b

eeld

© F

oam

34 35

Leerdoelen Stop…Kijk…Klik!

Leerdoelen Stop…Kijk…Klik!• Leerlingenlerenkijkennaarfotografie:werkvanprofessionele fotografen, hun eigen foto’s en die van klasgenoten• Leerlingenverwervenbasiskennisoverfotografie• Leerlingenlerenzowelmondelingalsschriftelijkopeigen

werk en dat van klasgenoten en professionele fotografen reflecteren

• Leerlingenlerenbeeldendeaspectenonderzoekenaandehand van de (fotografische) begrippen kader, standpunt, compositie en/of licht

• Leerlingenlereneigenwerkaanderdentepresenteren.

Selectie van de Kerndoelen Primair OnderwijsDe volgende kerndoelen voor het Primair Onderwijs sluiten aan bij de leerdoelen van Stop…Kijk…Klik! :

Kunstzinnige oriëntatie (algemeen)• Leerlingenlerendebeeldendemogelijkhedenvandiverse

materialen onderzoeken aan de hand van de aspecten kleur, vorm, ruimte, textuur en compositie.

Kunstzinnige oriëntatie• De leerlingen leren beelden, taal, muziek, spel en beweging

te gebruiken, om er gevoelens en ervaringen mee uit te drukken en om er mee te communiceren (kerndoel 54)

• De leerlingen leren op eigen werk en dat van anderen te reflecteren (kerndoel 55)

• De leerlingen verwerven enige kennis over en krijgen waardering voor aspecten van cultureel erfgoed (kerndoel 56)

Nederlands (algemeen)• Op eigen wijze (in eigen woorden) toepassen van een vaar-

digheid (verslag uitbrengen, informatie geven).

Nederlands (mondeling onderwijs)• De leerlingen leren zich naar vorm en inhoud uit te druk-

ken bij het geven en vragen van informatie, het uitbrengen van verslag, het geven van uitleg, het instrueren en bij het discussiëren (kerndoel 2)

Oriëntatie op jezelf en de wereld (mens en samenleving)• De leerlingen leren zich te gedragen vanuit respect voor

algemeen aanvaarde waarden en normen (kerndoel 37)

Selectie van de Kerndoelen onderbouw Voortgezet OnderwijsDe volgende kerndoelen voor de onderbouw van het VoortgezetOnderwijssluitenaanbijdeleerdoelenvanStop…Kijk…Klik!:

Algemene karakteristiek:De leerling leert actief en in toenemende mate zelfstandigRecenteinzichteninhoekinderenleren,makenduidelijkdatactief en zelfstandig leren een hoger rendement oplevert dan passief. Daarnaast komt het tegemoet aan de behoefte aan zelfstandigheid van kinderen in deze ontwikkelingsfase. Om actief en zelfstandig leren mogelijk te maken, is ‘leren leren’ een wezenlijk onderdeel van het onderwijs.

De leerling leert samen met anderenOok hierbij speelt de rendementsgedachte een rol, maar het samen leren en werken biedt ook mogelijkheden tot het ontwikkelen en uitbreiden van sociale en communicatievevaardigheden. Daarnaast kan het leiden tot reële oefensituaties in het leren erkennen van en leren omgaan met verschillen tussen mensen.

De leerling oriënteert zichHet oriënterend karakter van de onderbouw betekentonder andere dat leerlingen zicht krijgen op de mogelijkhedenvoor hun verdere (school)loopbaan, op de kenmerken van verschillende soorten arbeid en op de samenleving waarin zij leven. Daartoe hoort ook de oriëntatie op waarden, normen en opvattingen in onze maatschappij. Onderwijs met een oriënterend karakter impliceert dat leerlingen leren keuzes te maken tussen de mogelijkheden die zij door hun oriëntatieontdekken. Zij toetsen deze mogelijkheden aan de eigen interesses en ambities.

De leerling leert in een uitdagende, veilige en gezonde leeromgevingUiteraard behoren nieuwe, moderne leermiddelen(waaronder ICT) en een veilig en schoon gebouw deel uit te maken van de leeromgeving van een leerling. Maar er is meer.Leerlingenvan12tot14jaarverkennenmogelijkhedenen grenzen van zichzelf en anderen. Ze zoeken daarin ook uitdagingen en risico’s. Hun leeromgeving moet daaraan tegemoetkomen en tegelijkertijd voor veiligheid zorgen: een klimaat dat prikkelt tot leren; contexten die realistisch en herkenbaar zijn; een sfeer waarin fouten gemaakt mogen worden; conflicten die opgelost worden door met elkaar te praten en naar elkaar te luisteren, en waarin gezond en verantwoordelijk gedrag wordt gestimuleerd.

Nederlands• De leerling leert zich mondeling en schriftelijk begrijpelijk

uit te drukken (kerndoel 1)• De leerling leert in schriftelijke en digitale bronnen infor-

matie te zoeken, te ordenen en te beoordelen op waarde voor hemzelf en anderen (kerndoel 5)

• De leerling leert deel te nemen aan overleg, planning, discussie in een groep (kerndoel 6)

• De leerling leert een mondelinge presentatie te geven (kerndoel 7)

Kunst en cultuur (algemeen)Ontleent dit domein zijn inhoud in de eerste plaats aan de kunstzinnige disciplines: muziek, dans, drama en de beel-dende vakken handenarbeid, tekenen, textiele werkvormen en audiovisuele vorming. • De leerlingen ontwikkelen vaardigheden in het gebruik

van verschillende technieken. Ze leren de mogelijkheden van de verschillende kunstzinnige disciplines gebruiken. Er worden verschillende functies verkend: uitdrukken van eigen gevoelens en ervaringen, vorm geven aan verbeel-ding en leren communiceren door middel van beeld, geluid en (lichaams)taal.

• De leerlingen leren hun kunstzinnig werk op een toegankelijkewijze aan anderen te presenteren en over het ontwerp-proces te communiceren. Daarbij en bij het gebruik van bronnen wordt de computer als hulp- en communicatie-middel gebruikt.

• Behalve zelf vormgeven is kennismaken met de kunstzinnigeen culturele uitingen van anderen van belang. Dat geldt voor het werk van medeleerlingen, maar ook voor dat van professionele kunstenaars.

• Leerlingenlerenopexemplarischewijzekunsttebegrijpenen te waarderen. Tot het leergebied hoort daarom ook een in het programma ingebedde kennismaking met verschil-lende kunstuitingen door bezoeken aan tentoonstellingen en uitvoeringen. Doel is dat alle leerlingen met verschil-lende soorten professionele uitingen in elk geval kennis-maken. Door de bezoeken op school voor te bereiden en de ervaringen te verwerken, worden ze in het perspectief van de doelen van het leergebied geplaatst.

• Ervaringen met het eigen werk en het werk van anderen kunnen in een kunstdossier worden vastgelegd met be-hulp van schriftelijke, visuele of auditieve middelen. In het feitelijke onderwijsaanbod aan leerlingen kan de leerin-houd van het leergebied op verschillende manieren worden geordend: in één samenhangend leergebied, in afzonder-lijke vakken, als onderdeel van projecten of in combinaties van deze werkvormen.

• In alle varianten is een brede oriëntatie op kunst en cultuur het doel. Behalve met de vak- en leergebieden Nederlands, Engels en Mens en maatschappij zijn daarin ook relaties te leggenmetelementenuitRekenenenwiskundeenMensen natuur.

Kunst en cultuur• De leerling leert door het gebruik van elementaire vaardig-

heden de zeggingskracht van verschillende kunstzinnigedisciplines te onderzoeken en toe te passen om eigen gevoelens uit te drukken, ervaringen vast te leggen, verbeelding vorm te geven en communicatie te bewerkstel-ligen (kerndoel 48).

• De leerling leert eigen kunstzinnig werk, alleen of als deelnemer in een groep, aan derden te presenteren (kerndoel 49).

• De leerling leert op basis van enige achtergrondkennis te kijken naar beeldende kunst (kerndoel 50).

• De leerling leert met behulp van visuele of auditieve middelen verslag te doen van deelname aan kunstzinnige activiteiten, als toeschouwer en als deelnemer (kerndoel 51).

• De leerling leert mondeling of schriftelijk te reflecteren op eigen werk en werk van anderen, waaronder dat van kunstenaars (kerndoel 52).D

eeln

emer

s in

bee

ld ©

Foa

m

36Colofon

OpdrachtgeverFoam Fotografiemuseum Amsterdam

Foam@home is mede mogelijk gemaakt doorVSBfondsNSGK Nederlandse stichting voor het gehandicapte kindPrins Bernhard CultuurfondsStichting Do ut Des Cultuurfonds

Foam wordt gesponsord doordeBankGiroLoterijdeVandenEndeFoundationDeltaLloydDe Brauw Blackstone Westbroek Met dank aanAlle leerlingen en fotografen uit de inspiratie- en opdrachtvideo’s

De foto’s uit dit lespakket mogen uitsluitend worden gebruikt in het kader van de lessen voor Stop…Kijk…Klik!Foam ontvangt graag workshopresultaten via de Flickr-pagina van Foam.

Vragenofopmerkingenkuntumailennaar educatie@foam.org

Amsterdam, 2016