STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een...

76

Transcript of STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een...

Page 1: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige
Page 2: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige
Page 3: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige

STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de BoekentorenUniversiteitsbibliotheek UGent

Page 4: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige
Page 5: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige

STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de BoekentorenUniversiteitsbibliotheek UGent

Projectleider

Lieve Watteeuw, conservator-restaurator grafisch materiaal, Gent

Auteurs

Els Gabriëls, restaurator Universiteitsbibliotheek, Gent

Serafien Hulpiau, restaurator Universiteitsbibliotheek, Gent

Elizabet Nijhoff-Asser, papier- en boekenrestaurator, Amsterdam

Liv Tubeeckx, restaurator, Stadsarchief Breda, Breda

Lieve Watteeuw

Eindredactie

De Grote Trompe: Françoise Opsomer

Vormgeving

Het Métier: Rein Meyts

Universiteitbibliotheek Gent, 2008-2009

Page 6: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige
Page 7: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige

STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren �

Inhoud

I Inleiding �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� ��5

II Vaststellingen over de collectie – te ondernemen acties �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� ��7

III Conclusies �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� ��11

1 Beleidsstrategie voor de collectie van de Boekentoren �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� ��11

2 Pilootproject �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� ��12

3 Verder onderzoek �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� ��12

4 Aspecten van communicatie en visibiliteit �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� ��13

IV Toelichting bij de methode �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� ��15

1 Toelichting bij de onderzochte criteria �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� ��15

2 De betrouwbaarheid van de steekproef �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� ��19

V Resultaten per clusterfonds �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� ��21

VI Bijlagen �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� ��31

1 Beelden van de schade aan de fondsen in de Boekentoren �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� ��33

2 Toelichting bij de steekproefmethode �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� ��49

3 De bundeling van de historische UB-fondsen tot 24 clusterfondsen �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� ��51

4 Profiel per onderzocht fonds | Cijfers �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� ��55

5 De schoonmaak van boeken �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� ��61

5.1 Testen van manuele schoonmaak �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� ��61

5.2 De machinale reiniging van boeken �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� ��62

6 Selectieve bibliografie �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� ��65

7 Lijst van deelnemers en informatiegevers �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� ��67

Page 8: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige

� STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren

Page 9: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige

STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren �

I Inleiding Ter voorbereiding van de restauratie van het gebouw van Henry Van de Velde (de Boekentoren) kreeg

een team van conservators-restauratoren de opdracht om de fysieke conditie van de collectie in de toren

te evalueren. Het eerste idee voor dit project kwam er tijdens de klimaatworkshop van 15-16 mei 20081;

amper twee maanden later werd het uitgevoerd. Meer bepaald werd in de zomer van 2008 via steek-

proeven ca. 40.229 meter onderzocht van de Boekentorencollectie, die volgens de laatste schattingen in

totaal ca. 47.000 meter beslaat.

Dit rapport vormt de neerslag van dat onderzoek. Het valt uiteen in drie grote delen.

De algemene vaststellingen over de huidige toestand van de collectie resulteren enerzijds in een aantal

voorstellen van acties, anderzijds leiden ze tot conclusies voor het beleidsniveau. Omdat die beide

elementen het zwaartepunt vormen van het rapport hebben we ze naar voren gebracht, als hoofdstuk-

ken II en III��

Maar uiteraard zijn die algemene vaststellingen, voorstellen van acties en conclusies gebaseerd op een

minutieus onderzoek, dat uitgevoerd werd aan de hand van steekproeven. Dat komt uitgebreid aan bod

in de hoofdstukken IV en V. Hoofdstuk IV beschrijft de onderzoeksmethode die werd gehanteerd, de

schadesoorten die werden onderzocht met acties die daaraan gekoppeld kunnen worden. Hier is dan

ook de uitleg te vinden over de gebruikte termen, over de schadegradaties (1, 2 of 3) en over de voor-

gestelde acties (conservatie A/B, binder, etc.). Hoofdstuk V splitst de algemene vaststellingen over de

huidige toestand van de collectie op per clusterfonds2: hier zijn details te rapen over elke onderzochte

groep van fondsen, waardoor duidelijker wordt waar de grootste knelpunten zitten.

Tot slot is er een reeks bijlagen met aanvullende informatie bij het rapport.

Bijlage 1 toont foto’s van de schadecategorieën in elke gradatie, Bijlage 2 geeft toelichting bij de fouten-

marge van de gebruikte methode. Bijlage 3 somt op welke fondsen werden geraadpleegd en toont hoe

die voor het onderzoek werden gebundeld tot 24 clusterfondsen. Bijlage 4 sluit aan bij hoofdstuk V en

omvat alle cijfermateriaal dat het onderzoek heeft opgeleverd, per clusterfonds en per schadesoort. De

eerste pagina van die bijlage toont in de kolom ‘Totaal’ meteen het opgetelde resultaat voor de hele

collectie. Bijlage 5 geeft de resultaten van tests over de manuele schoonmaak van boeken en stelt daar

de pro’s en contra’s van machinale schoonmaak tegenover. Bijlage 6 omvat een beknopte bibliografie en

Bijlage 7 tot slot somt alle medewerkers en informatiegevers op die hebben meegewerkt aan het onder-

zoek of het rapport.

1 Bart Ankersmit en Filip Descamps, voorlopige rapportering van de workshop op 15-16 mei 2008, Daidalos, Europese groep

adviesbureaus in bouwfysica, akoestiek, lawaaibeheersing, milieutechniek, brandveiligheid. Masterplan Project Boekentoren.

07.01.2009

2 Een fonds is een historische collectie-entiteit van de UB, een clusterfonds is een voor dit onderzoek samengestelde groep van

fondsen. Zie daarvoor de Indelingscriteria in 24 clusterfondsen, Veerle Van Conkelberge en Sylvia van Peteghem, Exceldocument 15

juli 2008, opgenomen als Bijlage 3 van dit rapport.

Page 10: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige

6 STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren

Page 11: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige

STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren 7

II Vaststellingen over de collectie

– te ondernemen acties De screening – die uit een louter visuele controle bestond en steekproefsgewijs werd uitgevoerd bij 22

fondsen – heeft informatie opgeleverd over ca. 40.229 lopende meter collectie van de Boekentoren, die

in totaal wordt geschat op 47.000 meter.

Elk hieronder vermeld percentage correspondeert dan ook met een aantal lopende meter collectie en

geeft een indicatie van het volume werk dat de conservatie en herverpakking ervan mee zal brengen.

Die cijfers (zowel die uitgedrukt in procenten als die in lopende meters) zijn een extrapolatie uit de gege-

vens van de steekproef. Aangezien de omvang van een steekproef de betrouwbaarheid ervan bepaalt,

geven we daar verder nog toelichting over: zie hoofdstuk IV.2 en Bijlage 2.

– Elk fonds vertoont een grote verscheidenheid aan bandmateriaal. Ca.34% van de Boekentoren-

collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament.

De overige materialen en de paperbacks vertegenwoordigen 23% van de collectie; 1,9% heeft een

moderne kunststofbekleding of zijn thesissen met PVC-ringen of -ruggen.

Tien procent van het onderzochte Boekentorenbestand – zo’n 4.023 meter – bestaat uit ongebonden

materiaal, dat in zure of zuurvrije dozen en mappen en in kasten bewaard wordt. Daar zijn de Kaarten-

zaal of de Vliegende Bladen niet bij inbegrepen, omdat ze – vanwege hun grote heterogeniteit – niet

in de steekproef werden opgenomen.

– Elk fonds vertoont uiteenlopende vormen van schade, zowel aan de boekband (hoofdzakelijk

mechanische schade) als aan het papier (hoofdzakelijk chemische degradatie). De twee soorten van

degradatie komen zowel apart voor als samen, maar er is geen correlatie tussen de schade aan de

boekband en die aan het papier.

– 17% van de lederen en perkamenten ruggen vertonen uitdrogingsverschijnselen of zijn aan het

verpulveren, als gevolg van de lange bewaring in een droog klimaat in de Boekentoren. Daardoor zijn

de boeken sterk verzwakt. Voor uitdroging in de tweede en de derde graad gaat het om ca. 6.900

meter in totaal.

– De degradatie van de banden situeert zich grotendeels op het niveau van de scharnieren. Bij

tien procent (ca. 4.023 meter) hangen één of twee boekenplatten los. Daarnaast zijn structurele

bindingsproblemen vastgesteld (in de tweede en de derde graad) over ± 800 meter en voor 740

meter is er door nog andere oorzaken een vergrote kans op verlies van materiaal bij consultatie of

transport.

Bijna 1.500 meter aan collectiestukken is vervormd en doorgezakt door slechte plaatsing in de rekken.

Actie

Voor de verdere vrijwaring van de materiële integriteit is een conservatie A of B nodig (waarbij

A = maximaal één uur werk en B = meer dan één uur werk) of moeten boeken opnieuw ingebonden

worden. Op korte termijn is zuurvrije berging aangewezen.

Page 12: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige

8 STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren

– De degradatie van het papier is zorgwekkend. Bij meer dan de helft van de boeken is het papier

verzuurd in de tweede of derde graad, met een daling van de sterkte tot gevolg. Verbrossing is er

voor ca. 17, 6 % (of 7.000 meter).

Actie

Het meest aangetast zijn de clusterfondsen 1, 2, 7, 8,19 en 22. Door hun papiersamenstelling hebben

de collectiestukken zuurvrije berging nodig en klimaatklasse A. Voor toekomstige raadpleging

kunnen ze best gedigitaliseerd worden.

– Het fenomeen van foxing (zie p. 17 voor de terminologie) komt in alle fondsen weinig voor, mogelijk

door de droge klimaatomstandigheden in de Boekentoren.

– Het onderzoek toont aan dat een aanzienlijk deel van de collectie niet meer raadpleegbaar is in

de leeszaal, omdat het materiaal te fragiel is geworden (ca. 1.290 meter of 3,21%), omdat ze losse

onderdelen (platten en ruggen) hebben (ca. 2.010 meter of 5%) of omdat ze een ander schadefeno-

meen in de derde graad vertonen.

Actie

Voor de verhuizing is voor deze stukken een beschermende zuurvrije verpakking noodzakelijk; het

behoud ervan op langere termijn vraagt om de interventie door een conservator en/of binder. Voor

begonnen kan worden met de digitalisering moeten de stukken gestabiliseerd worden door een

opgeleid team.

– De steekproef evalueert niet in welke mate ‘ontstoffing’ of ‘reiniging’ nodig is. Niettemin heeft het

onderzoeksteam geconstateerd dat alle fondsen bestoft waren (stofpartikels ≥ 10 micron), wat zowel

hun chemische als hun biologische degradatie kan versnellen���

Actie

Een grote schoonmaakcampagne is nodig om de 47 km Boekentorencollectie op te frissen en te

stabiliseren. Per fonds moet een scenario opgesteld worden voor de aanpak van de reiniging ervan.

Elk boek moet gereinigd worden, met de hand of machinaal�. Aangezien enkel moderne en nieuwe

werken en beperkte formaten in aanmerking komen voor machinale reiniging, gaan we uit van een

gemiddeld tempo van twintig minuten per lopende meter. Omgerekend levert dat aan werkvolume

in een 38-urenweek ca. 2.060 werkdagen op (of 9,3 persoonsjaren van 220 werkdagen).

– Tijdens de louter visuele steekproef is geen actief schimmelprobleem vastgesteld. Het klimaat in de

Boekentoren is doorgaans droog.

Actie

Bij het herverpakken en verhuizen is een beperkte maar systematische bemonstering van schimmel-

sporen aan de orde. Zo kan de microbiële vervuiling en de eventuele activiteit van micro-organismen

in kaart gebracht worden, met het oog op de bepaling van de juiste klimaatomgeving in de toekomst.

3 Jonathan Ashley-Smith, Risk Assessment for Object Conservation, Oxford, 1999, p. 194.

4 Voor de testen i.v.m. de schoonmaak van één meter fonds, machinaal en handmatig, zie Bijlage 5.

Page 13: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige

STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren 9

– De steekproef heeft aangetoond dat 2,8% van de Boekentorencollectie bestaat uit grote formaten

(hoogte > 50cm) die beter horizontaal zouden worden geborgen.

Actie

Om het verwachte meervolume en het aantal meter ‘vlakke’ boekenplanken (bedoeld voor horizon-

tale berging) accuraat te kunnen berekenen, is een afzonderlijke telling en meting per item nodig

voor twee fondsen die waardevolle historische folianten omvatten (clusterfondsen 11 en 12).

– Bij de eerste, ad random selectie van de steekproeven is vastgesteld dat een aantal boeken verdwe-

nen waren of niet terug te vinden op hun plaatsnummer.

Actie

Vóór de verhuizing is een récolement nodig, d.w.z. een verificatie van alle items uit de collectie, ener-

zijds om de onbrekende of verkeerd geplaatste volumes te identificeren, anderzijds om een correct

idee te krijgen over de nodige hoeveelheid herverpakkingsmateriaal.

Page 14: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige

10 STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren

Page 15: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige

STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren 11

III Conclusies

Over de hele Boekentoren heen beschouwd kunnen we stellen dat:

– de hele collectie ontstoft moet worden. Testen hebben aangetoond dat dat kan op in één jaar tijd

met tien voltijds equivalenten.

– een nieuwe of vervangende zuurvrije berging nodig is voor één vierde van het volledige bestand,

enerzijds als bescherming bij de verhuizing, anderzijds als alkalische buffer tegen zure degradatie

(ca. 9.900 meter).

– curatieve conservatie nodig is voor 19 % of ± ca. 7.800 meter collectie. Met curatieve conservatie

wordt bedoeld: conservatie A (max. 1 uur werk per item), conservatie B (meer dan één uur werk)

of het (opnieuw) laten inbinden van een collectiestuk.

Omgerekend spreken we over 92.000 items die in aanmerking komen voor conservatie A

(5,59% van de collectie = ± 2.300 meter x 40 items per meter) en 146.000 items voor conservatie B

(9.56% = ± 3.650 meter x 40 items per meter).�

1 Beleidsstrategie voor de collectie van de Boekentoren

De preventieve conservatie, de normen voor raadpleegbaarheid, de herverpakking, de digitalisering

en de verhuizing van de Boekentorencollectie moeten concreet vorm krijgen in een beleidsplan dat de

verschillende aspecten op elkaar afstemt.

De Boekentoren heeft nood aan een team dat bestaat uit een verhuismanager enerzijds en collectie-

beheerders anderzijds. Zij moeten nauw met elkaar samenwerken om de bewaring, digitalisering en

verhuizing van de collectie in goede banen te leiden.

De verhuismanager is de logistieke motor van de verhuizing; de collectiebeheerders van hun kant

moeten ervoor zorgen dat de fysieke collectie het niveau haalt van de internationale standaard zoals

bepaald in het Preservation Management (cfr. IFLA Core Activity on Preservation and Conservation

– PAC).6

De reiniging, de herverpakking en de zuurvrije berging van de collectiestukken zijn prioritaire acties,

zowel in functie van de bewaring van de collectie en de beschikbaarheid ervan voor consultatie of

digitalisering, als in het perspectief van de verhuizing.

5 Zie praktijkcasus 2006, Firma Hoogduin, Nederland. Prioriteit 1 – Het object mag niet naar de studiezaal en niet worden

verfilmd. Eenmalig (voorzichtig) hanteren kan leiden tot het verlies van informatie of de verslechtering van de aanwezige schade.

Prioriteit 2 – Het object mag niet naar de studiezaal, eenmalig voorzichtig hanteren (verfilmen) is wel mogelijk. Onkundig (ruw)

hanteren leidt onherroepelijk tot het verlies van informatie of de verslechtering van de aanwezige schade. Geen prioriteit maar wel

schade – Het object mag naar de studiezaal, maar op langere termijn en door veelvuldige raadpleging bestaat het risico op verlies

van informatie of de verslechtering van de aanwezige schade.

Informatie: Firma Hoogduin, Nederland. Die firma werkt in opdracht voor o.a. de bibliotheek van het Vredespaleis en die van

het Tropeninstituut, beide in Amsterdam. In België geen referentie. Het Bureau Metamorfoze, KB, Den Haag wil, bij monde van

Alexandra Daniels, verdere informatie verstrekken.

6 www.ifla.org/VI/4/pac.htm

Page 16: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige

12 STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren

2 Pilootproject

Om een goed zicht te krijgen op de omvang van het verhuisproject en om een plan te kunnen opstel-

len voor de herverpakking en verhuizing van de collectie, is een pilootproject aangewezen voor twee

fondsen met sterk uiteenlopende eigenschappen (bv. de Vliegende Bladen en de Octrooien).

De strategie voor elk van de twee fondsen – eigenlijk gaat het om twee pilootprojecten – kan op korte

termijn worden uitgewerkt (begin 2009), zodat vóór de geplande verhuizing de betreffende collectie-

stukken kunnen worden gereinigd, geïnventariseerd, in zuurvrije mappen of dozen verpakt en in het

IT-systeem verhuisklaar gemaakt.

Voor deze eerste fase wordt bij voorkeur een reinigings- en verpakkingsruimte voorzien in de Boeken-

toren zelf. Daarnaast moet in een ‘nieuw’, tijdelijk depot in de buurt de nodige ruimte en infrastructuur

aanwezig zijn voor de stofvrije berging van gereinigde (deel)collecties. Die kunnen nl. niet terugkeren

naar hun vroegere bewaaromstandigheden.

Tijdens de herverpakking van de fondsen moet een beknopte schade-inventaris gemaakt worden van de

behandelde stukken. Voor conservatie zelf is er in deze fase immers geen tijd. De schade-inventaris regi-

streert welke en hoeveel stukken toe zijn aan eerstelijnsconservatie (beperkte ingreep), Conservatie A

(max. één uur werk) en Conservatie B (meer dan één uur werk). Aan de hand van die registratie kan het

conservatie- en restauratiemanagement vorm krijgen en een inschatting gemaakt worden van het werk-

volume dat daarmee gepaard gaat.

De reiniging en herverpakking van de Vliegende bladen (ca. 494 meter) kan samengaan met het maken

van een selectie voor digitalisering.

Behalve dat het de hiervoor genoemde doelen dient, heeft het opzetten van dergelijke pilootprojecten

ook onrechtstreeks meerwaarde:

– het kan het management stimuleren om de standaardprocedure voor de behandeling van boeken te

structuren en te verfijnen;

– de aanpak van twee fondsen kan de belangrijke en dringende keuze stimuleren voor een herschik-

king van alle fondsen in de bibliotheek;

– het kan de naderende verhuizing in de kijker zetten en daarmee de betrokkenheid vergroten van de

gebruikers en de medewerkers van de Boekentoren.

3 Verder onderzoek

Het verdient aanbeveling om voor een aantal fondsen een grotere steekproef uit te voeren. Het doel

daarvan is om tot een betere inschatting te komen van de kosten voor herverpakking en van de nodige

ruimte voor de plaatsing van de collectiestukken.

De cijfers over de raadpleging van de fondsen door het publiek7 kunnen een indicatie geven over welke

fondsen prioritair moeten worden gereinigd, herverpakt en verhuisd, en wel in functie van de beschik-

baarheid van de collecties tijdens de verhuizing.

7 Zie hiervoor o.a. het Jaarverslag 2007. Totaal aantal consultaties in de grote leeszaal en de Reservezaal + de registraties in

Aleph vanaf 2000.

Page 17: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige

STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren 13

Daarnaast is het in deze tweede fase noodzakelijk dat het relatieve belang van de verschillende fondsen

tegenover elkaar wordt gewogen. Dat kan door de volgende vier criteria te valoriseren: absolute unici-

teit, relatieve uniciteit, maatschappelijk belang en intrinsieke waarde. Die vier aspecten genieten bij

voorkeur evenveel belang.

Pas als een fonds op die manier geëvalueerd is en de waarde ervan bepaald, is het mogelijk om precieze

berekeningen te maken voor de klimaateisen, herverpakking, de prioriteit te bepalen voor de verdere

behandeling en om de verhuislogistiek vast te leggen: organisatie, kostprijs, etc. Het aantal lopende

meter waaruit een fonds bestaat, bepaalt immers de kostprijs van de herverpakking en verhuizing, en

dat kan na de evaluatie verschillen van het aantal meter ervoor. Er kan bv. een deel afgestoten worden

omdat de waarde te laag is – zoals bij dubbels van kranten of bij onvolledige reeksen. Daarnaast kan er

bij hoogst waardevolle collecties – omwille van hun uniciteit, hun hoge intrinsieke waarde of hun groot

maatschappelijk belang – voor gekozen worden om 100% van het fonds in zuurvrij materiaal te herver-

pakken, zelfs als de actuele fysieke toestand dat niet vereist. Dat is dan een vorm van preventie.

4 Aspecten van communicatie en visibiliteit

Van buiten naar binnen beschouwd zien we het Metamorfozeproject8 – het Nederlandse Nationaal

programma voor het behoud van het papieren erfgoed – als een mogelijke inspiratiebron bij de aanpak

van de herverpakking en digitalisering van de Boekentorencollectie. Er zou een projectsamenwerking

opgezet kunnen worden, om zo te komen tot een uitwisseling van waardevolle informatie, richtlijnen en

logistiek.

Omgekeerd kan de aanpak op het vlak van preventieve conservatie van de Universiteitsbibliotheek van

UGent een baanbrekend model zijn voor universitaire en bewaarbibliotheken in Vlaanderen en België.

De verhuizing van de bibliotheekcollectie is een scharniermoment, dat aangegrepen moet worden om

nieuwe standaarden te implementeren.

Daarnaast kan het bestaande restauratieatelier in de UB Boekentoren een belangrijke rol krijgen als

expertisecentrum voor de wetenschappelijke aanpak van conservatie/restauratie van bibliotheek-

materiaal in Vlaanderen en België.

Naar het grote publiek zou de noodzakelijke ‘ontstoffing’ van de Boekentorencollectie gecommuniceerd

kunnen worden in een campagne die appelleert aan de betrokkenheid van alle boekenliefhebbers (Adopt

a meter of books). De belangrijke, motiverende argumenten daarbij zijn de optimale materiële bewaring

van de originelen enerzijds en de mogelijkheid tot digitale ontsluiting van de collectie anderzijds.

Tot slot nog een aspect van interne en personeelscommunicatie: met de herverpakking van en de

eerstelijnszorg aan haar collectie staat de Boekentoren voor een bijzonder intensieve periode. De

samenstelling van enkele teams van gemotiveerde en handige interne en externe medewerkers is nodig

en dringend. De training en begeleiding van die teams hoort tot de opdracht van de collectiebeheerders.

8 Metamorfoze project, www.metamorfoze.nl/programma/index.html en Nederlandse cultuurhistorische collecties geteld

en gewogen: inventarisering, waardering, weging en kostenberekening voor de conservering van collecties op het gebied van de

Nederlandse cultuurgeschiedenis uit de periode 1840-1950, J. Mateboer, Koninklijke Bibliotheek Den Haag, 1998 en Oya Rieger,

Preservation in the age of large scale digitization: a white paper, 2008, www.clir.org/pubs/reports/pub141/pub141.pdf

Page 18: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige

14 STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren

Page 19: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige

STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren 15

IV Toelichting bij de methodeOm in een screening van zes weken uitspraak te kunnen doen over de algemene conditie van 47 kilo-

meter bibliotheekmateriaal in de Boekentoren, is met steekproeven gewerkt en met statistische extra-

polatie. De eerste beschrijving van de Boekentorencollectie, zelf het resultaat van de Klimaatworkshop

van mei 2008, werd op die manier verder uitgediept.9

De eerste fase van de screening werd uitgevoerd tussen 15 juli 2008 en 28 augustus 2008 en omvatte de

analyse van 22 clusterfondsen. Die zijn niet gelijk in omvang: ze variëren van 6,37 tot 7.793,80 lopende

meter boekenplank; samen zijn ze goed voor ± 40.229 meter meter collectie. Enkele fondsen werden

niet in de steekproef opgenomen omdat hun omvang of organisatie dat niet toeliet.10

Elk geselecteerd boek is in detail – zij het louter visueel – op fysieke kenmerken geëvalueerd. Per collec-

tiestuk duurde de evaluatie ca. drie minuten, ze werd op verschillende tijdstippen uitgevoerd, door vijf

conservators-restauratoren. In totaal bestond de steekproef uit 2.898 gecontroleerde stukken uit de

twintig fondsen.

De vaststellingen uit die visuele screening zijn verwerkt aan de hand van een overzichtelijk evaluatie-

formulier11, dat na overzetting in een excelbestand zowel de resultaten toont voor de onderzochte

collectie in haar geheel als voor elk fonds afzonderlijk.

In de tweede fase is het team van conservators-restauratoren letterlijk en figuurlijk opnieuw door de

Boekentoren gewandeld, met de resultaten van de steekproeven en de opmerkingen per fonds bij

de hand. Op basis daarvan zijn conclusies geformuleerd en voorstellen van dringende acties voor de

bewaring van de Boekentorencollectie. Die werden beschreven in de hoofdstukken III en IV.

1 Toelichting bij de onderzochte criteria

Voor bibliotheekcollecties onderscheiden we drie schadeprocessen: een chemisch, een mechanisch en

een biologisch schadeproces. Om de waargenomen schade objectief te beschrijven, gebruiken we een

aantal criteria en drie gradaties van ernst (1, 2 of 3). Gradatie 3 staat daarbij vaak gelijk aan het niet meer

raadpleegbaar zijn van een collectiestuk, maar het ‘niet raadpleegbaar zijn’ vormt ook een criterium op

zich.

9 Voor de statistische begeleiding van het onderzoek werd een beroep gedaan op dr. Stefan Van Aelst en dr. Gert Willems,

Department of Applied Mathematics and Computer Science, UGent.

10 Zo werden de fondsen 5 en 13 (Octrooien en (Franse) thesissen) niet in de steekproef opgenomen omwille van hun homogeni-

teit. De Kaartenzaal werd precies omwille van haar heterogeniteit niet opgenomen in de steekproef.

11 Zie Bijlage 3. Het document werd in hard copy ingevoerd en na controle overgezet in een Exceldocument. Het eerste werkblad

geeft het volledige resultatenoverzicht, de volgende werkbladen geven telkens de resultaten per fonds.

Page 20: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige

16 STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren

Het formulier ter evaluatie van de collectie omvat twee luiken:

– velden voor de beschrijving van de actuele situatie: catalogusnummer, bandbekledingsmateriaal,

uitgedroogde bekleding (1, 2, 3), scharnierproblemen (1, 2, 3), bindingsprobleem (1, 2, 3), loszittend

materiaal (1, 2, 3), vervormde of te kleine band (1, 2, 3), foxing (1, 2, 3), verzuring (1, 2, 3), losse

bladzijden (1, 2, 3), niet meer raadpleegbaar;

– velden voor urgente acties (op korte en op middenlange termijn): conservatie (A/B), binder, berging

(zuurvrije map, zuurvrije doos), opmerkingen.

De klimaateisen voor de fondsen zijn niet in het formulier opgenomen.

1.1 Veldenvoorbeschrijvingvandeactuelesituatie

Alle velden zijn complementair, d.w.z. niet cumulatief ingevuld, tenzij het anders staat aangegeven.

catalogusnummer

Het catalogusnummer is een uniek nummer dat de plaatsing van het collectiestuk aangeeft en de

referentie vormt voor de informatie – digitaal en/of op steekkaart – over het stuk. Het staat vermeld om

de steekproef te kunnen controleren.

Bandbekledingsmateriaal

Een band van een collectiestuk bestaat hetzij uit collageenmateriaal – perkament (P) of leder (L) – hetzij

uit linnen (L), kunstleder (KL) of papier (P). De andere beschrijvingscriteria verwijzen naar de manier van

(niet-)binding: paperback (PB), thesis (TH) en ongebonden materiaal.

Voor de beoordeling van het bekledingsmateriaal is alleen naar de rug gekeken.

De materiaalaanduiding is opgenomen met het oog op de klimaateisen voor toekomstige bewaring en

om een idee te geven over de leeftijd van de boekband. Bovendien bestaat er een verband tussen het

bekledingsmateriaal en de bandschade: banden uit collageenmateriaal vertonen in verhouding meer

schade.

a – d e g ra dat i e b o e k b and

Uitgedroogde bekleding12

De ernst van de uitdroging van lederen perkamentbekleding wordt aangegeven in drie gradaties: (1) schil-

fering van de nerf, (2) nerfbreuk en (3) zware schilfering met missende delen van de nerflaag en rode rot.

Scharnierproblemen

Het scharnier van de boekband is een kwetsbaar constructief onderdeel. Als het onstabiel wordt, is

er kans op verlies van de platten, de rug of de kapjes van de band. Als er niet wordt ingegrepen, leidt

dit uiteindelijk tot het niet meer raadpleegbaar zijn van een collectiestuk.13 De drie gradaties zijn (1)

risico op breuk, (2) zichtbare breuk en (3) minstens één scharnier dat dreigt los te komen of volledig is

losgekomen, met een losse plat als gevolg.

12 De beoordeling van alle hierna volgende schadecriteria moet informatie opleveren over de klimaateisen voor toekomstige

bewaring, over de nodige hoeveelheid herverpakkingsmateriaal en over mogelijke conserveringsacties.

13 In het algemeen zijn boeken aangemerkt met een schadegraad 3 vaak de facto niet meer raadpleegbaar, maar dat is niet

cumulatief aangemerkt bij de invulling van het evaluatieformulier. Waar het criterium ‘niet meer raadpleegbaar’ is aangevinkt,

verwijst dat naar andere oorzaken (zie verder) dan één van de hier genoemde schadesituaties in gradatie drie.

Page 21: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige

STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren 17

Bindingsprobleem

De constructie van een boek (zowel bij machinale als manuele productie) bestaat vaak uit naaisel

(draad) rond een kern (bindingen die de platten aan het boek verbinden). De eventuele onstabiliteit van

die constructie kent opnieuw drie gradaties: (1) plataanhang gedeeltelijk los, naaisel te strak of te los

gebonden, kleine bindingsproblemen; (2) plataanhang los of naaisel halflos; (3) plataanhang los, naaisel

half of helemaal los.

Gradatie 1 staat voor ‘nog perfect raadpleegbaar’, gradatie 2 voor ‘alleen met extra zorg raadpleegbaar’

en gradatie 3 voor ‘niet meer raadpleegbaar.’14

Loszittend materiaal

Verschillende onderdelen van een boek kunnen ‘los’ zitten: de rug, de platten, de bekleding, de besteek-

banden, schutbladen, bladen (zie verder). De gradaties: (1) een van de genoemde items zit los, (2) er is

risico op het verlies van een van de genoemde onderdelen, (3) er is urgent risico op het verlies van een

constructief onderdeel zoals rug of plat.

Bij al dat losse materiaal is er risico op verlies en onvolledigheid, wat zowel de raadpleegbaarheid als de

waarde van een collectiestuk vermindert.

Vervormde of te kleine band

Boeken kunnen vervormen als gevolg van diverse oorzaken: gebrek aan ondersteuning op de stand-

plaats, degradatie van het bekledingsmateriaal, oude waterschade, te zwaar boekblok, te droog klimaat.

De vervorming geeft aanleiding tot constructieve instabiliteit of tot gebrekkige raadpleegbaarheid.

We onderscheiden opnieuw drie gradaties: (1) een weinig vervormd, nog goed in het rek passend,

(2) redelijk vervormd en (3) ernstige vervorming, waardoor het stuk niet meer in het rek past of niet

meer geopend kan worden zonder extra schade.

b – d e g ra dat i e b o e k b lo k

Foxing

Foxing is het ontstaan van roestbruine vlekken in een papieren tekstblok en kan voorkomen in de

volgende gradaties: (1) door het hele boek een lichte aantasting of in een deel van het boek een

zwaardere aantasting; (2) in het hele boek een zwaardere aantasting of in een deel van het boek een

zeer zware aantasting; (3) in het hele boek een zeer zware aantasting.15

Verzuring

Verzuring slaat op het vervalproces van cellulosevezel, wat de basisgrondstof is van papier. Dat proces

doet zich voor bij machinaal vervaardigd papier vanaf 1860 en wordt versneld door slechte klimaat-

omstandigheden. Zonder ingreep zal het papier binnen afzienbare tijd tot stof vergaan.

De verkleuring en verbrokkeling van het papier kent opnieuw drie gradaties: (1) licht verbruind, bros;

(2) sterk verbruind, zichtbare verbrokkeling van het papier aan de randen; (3) verzuurd papier, ernstig

verbrokkeld en gedesintegreerd (=niet meer raadpleegbaar).

Bij het invullen van de steekproef is uitsluitend visueel geoordeeld: er is geen vouwgetaltest gedaan,

noch een zuurtegraadtest.

14 Naast andere mogelijke acties moet voor collectiestukken met bindingsproblemen in gradatie 2 en 3 en voor stukken met

loszittend materiaal in eerste instantie een beschermende doos voorzien worden tijdens de de verhuizing.

15 De criteria foxing en verzuring zijn in de steekproef geëvalueerd ter ondersteuning van de klimaateisen voor toekomstige

bewaruing en van de aanbeveling voor bewaring in zuurvrije dozen met een alkalische reserve.

Page 22: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige

18 STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren

Losse bladzijden

Bij de raadpleging van boeken in de studiezaal vormen losse bladzijden een groot risico op verlies van

informatie en op onvolledigheid van een boek. We onderscheiden drie gradaties: (1) risico op verlies van

één tot vijf bladen; (2) risico op verlies van vijf tot twintig bladen; en (3) risico op verlies van meer dan

twintig bladen.

Het veld ‘losse bladzijden’ is cumulatief ingevuld met het veld ‘bindingsprobleem’.

De actie die ondernomen zou kunnen worden is conservatie A, conservatie B of binder.

Niet meer raadpleegbaar

Het veld ‘niet meer raadpleegbaar’ is alleen aangekruist als een boek niet meer naar de studiezaal

gebracht kan worden zonder risico op het verlies van informatie door een andere oorzaak dan een

schadeverschijnsel in gradatie 3.16

1.2 Veldenvoorurgenteactiesopkorteenmiddenlangetermijn

Conservatie

Een conservatie bestaat uit een dringende en zo beperkt mogelijke ingreep om het tekstblok en de boek-

bandconstructie fysiek te consolideren voor de toekomst. We noteren ‘Conservatie A’ voor interventies

die een half uur tot één uur in beslag nemen en ‘Conservatie B’ voor interventies van langer dan één uur.

Waar in dit rapport sprake is van ‘eerstelijnsconservatie’ valt dat onder Conservatie A maar gaat het om

heel beperkte ingrepen (van bv. 10 minuten).

Met deze actie-evaluatie kan een grove inschatting gemaakt worden van het aantal persoonsjaren aan

onderhoud dat nodig is om het verval van de boeken tegen te gaan.

Binder

Het veld ‘binder’ is aangekruist als materiaal uit een band (opnieuw) ingebonden moet worden en

impliceert dat conservatie daardoor niet mogelijk of niet nodig is.

Mogelijke redenen om dat veld aan te kruisen zijn: (a.) als de band geen tekstuele of materiële gegevens

bevat; (b.) als er geen band is; (c.) als de ruglijm afgebroken is of (d.) als er zich ongebonden materiaal in

een reeks bevindt.

Berging

Met het oog op de verhuizing en gezien de kwetsbare fysiek van vele boeken is een zuurvrije standaard-

bescherming vaak wenselijk (zuurvrije map of doos). Dat moet de stukken beschermen tegen klimaat-

schokken en tegen het risico op verlies van onderdelen. Ook onbeschermde vlakke objecten en losse

items moeten verpakt worden in steviger entiteiten. Bij de collectiestukken van groot formaat (> 50 cm)

is aangegeven of ze bij voorkeur liggend geborgen moeten worden.

Vandaar dat in het veld berging de volgende soorten zijn onderscheiden: zuurvrije map, zuurvrije doos,

horizontale berging (groot formaat).

16 Motivaties om dit veld aan te kruisen: als een collectiestuk ontoegankelijk stond opgesteld in het depot (bv. een zware doos

met kranten die hoog boven het hoofd gestapeld is en niet zonder risico kan worden uitgehaald); als een stuk dusdanig verpakt

wars dat het de facto onconsulteerbaar werd; als een stuk (of reeks) niet geïnventariseerd of niet ontsloten was.

Page 23: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige

STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren 19

Opmerkingen

– Bij handschriften en kostbare drukken komt geregeld inktvraat voor, in verschillende stadia. Inkt-

vraat is niet opgenomen als veld in het evaluatieformulier, maar werd desgevallend genoteerd bij de

opmerkingen.

– Hetzelfde geldt voor lichtschade, hoewel het fenomeen opvallend vaak voorkomt: bijna overal

aan de ramen, maar ook in de gangen, waar het veroorzaakt wordt door de TL-verlichting zonder

UV-filtering.

– Soms is ‘vervilt papier’ ingevuld. Daarmee wordt de aantasting bedoeld – door micro-organismen,

bacteriën of schimmel – van papier dat vroeger vochtig bewaard werd. Onze louter visuele screening

heeft evenwel geen actieve schimmel aan het licht gebracht.

– Banden en bladzijden waarop zelfklevend reparatiemateriaal is gebruikt (plakband, cellotape, kunst-

folies) zijn aangekruist in het veld ‘urgente conserveringsactie’.

2 De betrouwbaarheid van de steekproef

Aan de hand van de steekproeven kunnen we een correcte inschatting maken van de hoeveelheid

boeken met bepaalde eigenschappen. Per fonds werd telkens een aantal items – 10, 50, 150, 200 of

meer – getoetst aan de gedefinieerde onderzoeksvelden (schadecriteria en acties). Een item kan zijn een

boek, een overdruk, een krant, een archiefdoos, een archiefstuk,...

De toetsing van vijftig items levert een betrouwbaar resultaat op voor de homogene collecties17. Om

eenzelfde mate van betrouwbaarheid te kunnen garanderen voor de heterogene fondsen (verschillende

materialen en type drukken uit verschillende periodes) hebben we het aantal items daar vermeerderd

tot 150 of 200. Zo proberen we er ons van te verzekeren dat de resultaten van de steekproef wel degelijk

de conditie van de collectie weerspiegelen.

Om te selecteren welke items gecontroleerd zouden worden, werd eerst geopteerd voor een selectie

ad random door de computer. Dat bleek al snel geen werkbare methode, omwille van de nummering.

Alle banden van een tijdschrift hebben namelijk hetzelfde nummer, terwijl losse stukken individueel

genummerd zijn. Er werden dus veel meer individuele stukken gescreend dan banden.

Daarom werd overgeschakeld op de sampling-by-length methode. Het totale aantal meter per fonds

wordt daarbij gedeeld door het aantal te screenen steekproefitems (= n). Om bias18 te vermijden werd

bovendien het aantal meter boekenmateriaal per fonds omgerekend naar boekenplanken (van 80 cm

lang) en werd telkens het tweede boek van links op de plank gecontroleerd.

De toegepaste steekproefmethode is louter een instrument om in een korte tijdspanne een indicatieve

inschatting te kunnen maken van de huidige fysieke toestand van een – volgens statistische regels –

oneindig aantal19 boeken in de Boekentoren. Niettemin is er nog steeds sprake van een mogelijke

onnauwkeurigheid tussen 7% en 14%, afhankelijk van de steekproefgrootte (cfr. Bijlage 2).

17 De fondsen waarvan de collectiestukken fysiek en inhoudelijk vergelijkbaar zijn, noemen we homogeen (zie daarvoor V. De

resultaten per fonds). Heterogene fondsen daarentegen bestaan uit diverse materialen en vormen.

18 De term bias slaat op de mogelijkheid dat een bepaald item (bv. een dikker exemplaar, zoals een boek) meer kans heeft om

opgenomen te worden in de steekproef dan andere items.

19 De formules om de betrouwbaarheid – en de foutenmarge – van de steekproef te berekenen (zie Bijlage 2) zijn gebaseerd op

de veronderstelling dat er oneindig veel boeken in een fonds of de collectie zitten. Die veronderstelling is in principe fout maar kan,

gezien het hoge aantal boeken, veilig gebruikt worden.

Page 24: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige

20 STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren

Page 25: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige

STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren 21

V Resultaten per clusterfonds20

● clusterfonds 1 FondsHandschriftenI/fondsReserve/fondsGentenaars(partimreservezaal)/Boeken(oude

drukkenveworvenna1970):O(ude)K(ostbarewerken)

Totaal: 124,18 meter

Steekproef van 536 items

Heterogeen fonds. De bandmaterialen zijn gespreid over alle categorieën: 50% heeft een lederen

rugbekleding, 13% een linnen en 18% bestaat uit ongebonden materiaal.

Ongeveer 59% vertoont uitdrogingsverschijnselen (vooral bij de leren en perkamenten banden), 30%

heeft scharnierbreuk en 10% een probleem met de structurele binding of loszittende bladzijden (6%

volgens de steekproef).

Chemische schade is er voor 16%, hoofdzakelijk foxing in de eerste graad (13%).

De verzuring is aanzienlijker: 53%, waarvan 34% in de eerste graad, 14% in de tweede en 5% in de derde.

Die laatste vijf procent is om die reden niet meer raadpleegbaar.

Verder vertonen 13% van de collectiestukken mechanische schade in de derde graad, waardoor ook

dat deel de facto niet meer raadpleegbaar is . Daarnaast heeft 12% een conservatie-actie nodig om

raadpleegbaar te zijn, terwijl 12% van de boeken om een zuurvrije berging vraagt en om bijzondere

aandacht in de leeszaal voor ze (opnieuw) geconsulteerd kunnen worden.

Acties

Conservatie A & B: 19%. Door de samenstelling en het historische belang van veel werken in dit cluster-

fonds is routinebindwerk niet aan te raden.

Zuurvrije berging is nodig voor 26% van het fonds. Daarbij moeten zure dozen vervangen worden door

zuurvrije (vooral voor het ongebonden materiaal). Verder vraagt het fonds om de voorziening van

ondersteuning in kartonnen foedralen van aangepaste kasten en meubilair en van steun voor grote

formaten die naast kleine staan. In sommige gevallen kan ook overgeschakeld worden op formaat-

plaatsing, bv. in de Reservezaal.

Schoonmaken: aangezien het om zeer kwetsbare stukken gaat (met uitzondering van de recentere

werken uit de referentiebibliotheek), alles handmatig en met zorg. De stukken – die bewaard worden in

de handschriftenleeszaal – zijn in het algemeen wel minder vuil dan die uit de toren.

Tegelijk met de schoonmaak kunnen de dozen van de ongebonden handschriften en de strookjes met

plaatsnummers vervangen worden.

20 Voor het bijbehorende cijfermateriaal (schadegradatie per schadesoort, uitgedrukt in lopende meter), zie Bijlage 4.

Page 26: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige

22 STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren

● clusterfonds 2FondsHandschriftenII

Totaal: 6,37 meter

Steekproef van 8 items

Homogeen fonds. De meest opvallende degradatie is de vervorming van de banden.

Actie

Schoonmaken en herverpakken in zuurvrije dozen.

● clusterfonds 3FondsHandschriftenIII/FondsVliegendeBladen/ArchiefUniversiteitsbibliotheek

Totaal: 875,88 meter

Steekproef van 34 items

Heterogeen fonds. De belangrijkste mechanische schade is vervorming van de band. Verzuring is er

vooral in de eerste en tweede graad (38% ). Vijftien procent is niet meer raadpleegbaar omwille van de

slechte conditie en ook de plaatsing van de grote formaten geeft een probleem.

Acties

Conservatie A voor 41% van het fonds (ca.350 meter) en conservatie B voor 7%.

Vóór de verhuizing: basisregistratie van aanwezig archiefmateriaal en boeken door toekenning van (voor-

lopige) codes en nummers.

Berging: schoonmaak van het nu onverpakte materiaal, verpakken in standaard zuurvrije (archief)dozen.

PIlOOtPROjECt2009

Fase 1. Depot zuiveren: ontruimen van alles wat geen archief- en bibliotheekmateriaal is.

Herziening van de fysieke plaatsing van de deelfondsen Vliegende Bladen I, II, III, IV en V, Handschriften

II en III, microfilms, archief UB, luciferdoosjes, glasnegatieven, originele boekbanden van restauraties,

architectuurtekeningen Minard & Roelandt, catalogi Vanderhaegen, etc.

Inventarisatie van de stukken, formaatbepaling voor aangepaste (formaat)berging.

Basisconservatie: ontnieten, verwijderen van paperclips, nietjes, plastic mapjes, oude zure mapjes,

herverpakking in zuurvrije mapjes en archiefdozen.

Fase 2. Uitgebreide restauratiebehandeling met schoonmaak en herstel van stukken. Digitalisering.

Aanpassing berging en meubilair. Daarbij moet overwogen worden of het ‘Henry Van de Velde’-meubilair

wordt gerestaureerd, op basis van het advies van een metaal- en meubelrestaurator. De originele kasten

kunnen eventueel een representatiefunctie krijgen.

● clusterfonds 4Pamflettenverzamelingen(verworvenin1869):M(eulman),M.A.(MeulmanAccroissements)enti

(tiele=Mullercollectie)

Totaal: 86,40 meter

Steekproef van 10 items

Homogeen fonds. Leder, perkament en linnen komen in kleine mate voor, papieren banden zijn in de

meerderheid. Veertig procent van de stukken heeft een structureel probleem met de binding of is

vervormd. Opvallende verzuring (graad 2) is er voor tien procent.

Acties

Een nieuwe zuurvrije berging is nodig voor het volledige fonds, conservatie A en B elk voor tien procent

(2x 8,6 meter).

Page 27: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige

STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren 23

De schoonmaak moet zorgvuldig en met de hand gebeuren omdat veel boekjes in dit fonds te dun zijn

voor machinale reiniging. Daarna te verpakken in nieuwe dozen. Het plaatsnummer is bijna altijd op de

band genoteerd.

● clusterfonds 5Octrooien

Totaal: 538,70 meter

Geen steekproef

Homogeen fonds dat niet geconsulteerd wordt en daarom in aanmerking komt als proeffonds voor het

pilootproject 2009.

Acties

Opmeting van het aantal kubieke meter, schatting van het aantal dozen (standaardformaat zuurvrije

dozen?), basisregistratie en -inventarisatie voor de ontsluiting.

Schoonmaak. De collectie is zeer vuil en moet ontdaan worden van overtollig materiaal (touwtjes). Het

ongebonden materiaal en de linnen en papieren banden moeten manueel schoongemaakt worden.

Machinale schoonmaak is ook niet geschikt voor de boeken, omdat de snedes niet gelijk zijn.

De nummering moet zowel op de stukken zelf aangebracht worden als op de dozen. Zuurvrije strookjes

(met het plaatsnummer) zijn niet nodig, wel een aangepaste plaatsing van de dozen op de planken.

● Clusterfonds6tijdschriftenfondsP5527-6825&P6830-9987&P9988-10905&P10906-13999A&P14000-15999

Totaal: 7.793,80 meter

Steekproef van 188 items

Heterogeen, bijzonder uitgebreid fonds. Het heeft voor ongeveer de helft linnen banden en twintig

procent is ongebonden materiaal.

Er is voor 37% mechanische schade in de vorm van vervormde of te kleine banden.

Verzuring doet zich vooral voor in de eerste graad (31%) en in de tweede (19%). Slechts 3% is ‘verbrost’

als gevolg van de verzuring (derde graad). Globaal gezien vertoont dus ca. 4.000 meter sporen van

verzuring.

Acties

Voor 37% is een zuurvrije doos noodzakelijk (ca. 2.800 meter), 9% moet opnieuw gebonden worden

(ca. 6.000 meter).

Berging: items ontdoen van elastieken, touwtjes, paperclips en overbodig materiaal.

Basisscreening tijdens het herverpakken: niet meer raadpleegbaar? Afstootbeleid? Conservatie? Binder?

Vervangen?

Een deel van het ongebonden materiaal (ca. 20% of 1.500 meter) herverpakken in zuurvrije dozen

of laten binden. De criteria voor het gebruik van conservatiematerialen en -technieken moeten door-

gegeven worden aan de contractant binder.

De correcte terugplaatsing met voldoende ondersteuning is nodig om vervormingsschade te voorkomen.

Schoonmaak: de boeken zijn zeer vuil, met uitzondering van de pas ingebonden stukken. De helft van het

fonds kan machinaal schoongemaakt worden, bij de andere helft – vooral boeken met slappe band en

het ongebonden materiaal – moet dat manueel en met zorg gebeuren.

De schoonmaak en de vervanging van zure dozen door zuurvrije moet in één beweging gebeuren. De

meerderheid van de boeken kan rechtop in de rekken blijven staan. Er zijn weinig uitzonderlijk grote

formaten.

Page 28: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige

24 STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren

● clusterfonds 7Kranten=Fondsj(ourneaux)

Totaal: 1.681,60 meter

Steekproef van 50 items

Homogeen fonds, dat voor het grootste deel uit linnen banden en ongebonden materiaal bestaat. Zoals

bij fonds 6 is het grootste probleem de vervorming van de boekbanden door te weinig ondersteuning bij

de plaatsing. Zoals verwacht is de verzuringsgraad hoog: in totaal is er verbruining zichtbaar voor 88%

van de items. Verzuring in de tweede graad is er voor 30% (± 500 meter ), in de derde graad voor 22%

(± 350 meter).

Acties

Berging: herverpakking in standaard zuurvrije dozen voor het ongebonden materiaal. Aangepast meubi-

lair en liggende berging voor alle kranten behalve de Gazette van Gent (klein formaat, ca. één rek).

Tegelijk met de herverpakking kan het fonds gescreend worden met het oog op een inventarisatie. Wat is

niet meer raadpleegbaar? Welke stukken moeten gerestaureerd/ gedigitaliseerd/ontzuurd worden?

De schoonmaak van dit fonds is zware fysieke arbeid: bijna alle kranten – op de Gazette van Gent na –

moeten omwille van hun grote formaat manueel schoongemaakt worden. Ook zal de gekozen manier

van terugplaatsing (horizontaal of verticaal) de snelheid van reiniging beïnvloeden.

● Clusterfonds8Boeken(verworven1818-1870):fondsMa(th),fondsP(hys)+Ch(im),fondsPh(il),fondsH(ist).N(at).,

fondsCl(ass),fondsB(elles).l(ettres)./Boeken(verworven1884):FondsHer(emans)/Boeken

(verworven1908):FondsAr(melini)/Boeken(verworven1921-1936?):Fr=Fondsfrançais/Boeken

(aanwinstenna1933?):Fondslet(terkunde)/Boeken(verworvenrond1950-6?):FondsAm(ericana)

Totaal: 1.831,20 meter

Steekproef van 201 items

Heterogeen fonds, dat reeds ten dele werd ingescand door Google en dus digitaal beschikbaar is.

Acties

Berging: de uitzonderlijk grote formaten moeten uit de kasten gelicht worden en vlak bewaard.

Aangepast meubilair is dus nodig, evenals zuurvrije dozen voor de kwetsbare boeken.

Schoonmaak. Het fonds is erg bestoft en moet – omwille van de kwetsbaarheid – manueel schoon-

gemaakt worden. Voor een deel is dat al gebeurd door het Google-team. Sommige deelfondsen bestaan

hoodfzakelijk uit linnen banden, wat sneller gaat om te reinigen dan lederen boekbanen.

Voor ca. de helft van het fonds zijn de oude, verzuurde strookjes met plaatsnummers reeds vervangen

door offsetpapier, voor de andere helft zou dat nog moeten gebeuren.

Page 29: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige

STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren 25

● clusterfonds 9Boeken(verworvenbegin20eeeuw?):collectieta(Detaalisganschhetvolk)/Boeken(verworven

1818-1870):fondsth(éol),fondsMe(d),fondsHi(st),fondsju(r)

Totaal: 2.214,40 meter.

Steekproef van 200 items

Heterogeen fonds met kostbare drukken, o.a. uit de 19de en vroege 20ste eeuw. Diverse bandbekledingen:

leder, perkament, halfleder en linnen. Het fonds werd hoofdzakelijk verworven in de 19de eeuw, waarbij

een groot deel van het materiaal van voor 1800 meteen opnieuw werd gebonden.

Een deel van dit fonds werd door Google gedigitaliseerd, een fractie was niet beschikbaar tijdens de

steekproef.

De verschillende deelfondsen bevatten samen voor 51% verzuurd papier, verdeeld over de eerste (37%)

en de tweede graad (15%). Derdegraadse verzuring is er voor één procent

Foxing komt voor bij 37% van de stukken: in de eerste graad 1voor 22%, in de tweede voor 11% en in de

derde voor 4%.

De lederen en perkamenten boekbanden zijn voor 45% uitgedroogd en vertonen voor 34% scharnier-

breuk in de eerste, tweede of derde graad. Vooral de fondsen Theologie en Ta hebben zwaar te lijden

van uitdroging.

Voor tien procent van de boeken is er een structureel bindprobleem en eenzelfde aantal loopt risico op

het verlies van extern boekbandmateriaal of fragmenten. Een kleiner aantal (7%) is vervormd als gevolg

van foute berging.

Kortom, een kleine meerderheid van de boeken vertoont dus zowel in de boekband als in het boekblok

een degradatie.

Acties

Eén derde van de boeken vraagt een actieve ingreep – conservatie A of B (samen 21%) of bindwerk

(10%) – om de fysieke conditie stabiel te houden. Veertien procent van de boeken moet zuurvrij verpakt

worden in mappen (2%) of in dozen (12%).

Volgens de steekproef zou zowel de raadpleegbaarheid als de actuele formaatplaatsing aan de normen

voldoen, maar dat komt niet volledig overeen met de reële situatie. Zo zijn op de eerste verdieping in

een aantal rekken duidelijk moeilijkheden waargenomen met de verticale plaatsing van grote formaten.

Daarom verdient het aanbeveling om boeken met bijzondere formaten horizontaal te bergen. Het fonds

is bijzonder vuil, intensieve reiniging is dus nodig. Tijdens die actie moeten ook de nummeringsstrookjes

vervangen worden.

● clusterfonds 10Dozenmetuittrekselsenoverdrukken(20ste-eeuwsmateriaal),FondsU&FondsCol(lectanea)

Totaal: 150,40 meter

Steekproef van 18 items

Homogeen fonds, voor het grootste deel ongebonden of gebrocheerd materiaal.

44% heeft een bindingsprobleem (losse draden, roeste nietjes, roeste metalen hechtingssystemen) of is

vervormd door slechte berging.

Acties

Zo goed als het volledige fonds (94%) heeft conservatie A nodig (ontnieten, paperclips en elastieken

verwijderen) en moet herverpakt worden in standaard zuurvrije dozen.

Het volledige fonds moet manueel schoongemaakt worden.

Page 30: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige

26 STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren

● clusterfonds 11 Boeken(schenkingVanderHaeghen1873):G(entse)B(oites),G(entse)Atl(assen),G(entse)

Alm(anakken)enG(andavensia)(ditlaatstefondsisnogaangroeiend)

Totaal: 1.074,40 meter

Steekproef van 206 items

Heterogeen fonds. Het bestaat voor 49% uit lederen en 25% uit linnen banden.

Van de banden is 16% uitgedoogd (ca. 150 meter), 18% van de stukken vertoont foxingvlekken en 30%

sporen van verzuring (ca. 320meter) in de eerste en tweede graad.

Acties

Uitsluitend manueel schoonmaken, het fonds is erg vuil.

Voor 9% (ca. 90 meter) is conservatie A of B nodig en voor nog eens 9% zuurvrije berging.

● clusterfonds 12Boeken(verworven1870-1912):fondsACC1-57838enACC57839-71165

Totaal: 2.459,20 meter

Steekproef van 148 items

Heterogeen fonds. Ongeveer de helft is in linnen banden gebonden, 26% in leder en 18% heeft papieren

banden.

Mechanische tekortkomingen aan de banden voor ongeveer 11%. Verzuring is er voor 25% van de items,

waarvan 2% in de derde graad.

Acties

Conservatie A voor 7% van het fonds en zuurvrije berging voor 10% (ca. 250 meter).

● clusterfonds 13thesissenFranseuniversiteiten1887-193?:Fondsthes.Med./Med.Vet./Pharm��

Totaal: 252 meter

Geen steekproef. Homogeen fonds.

● clusterfonds 14Boeken–dunnepublicatiesindozen(verworven19??-nu)=FondsD1-13364enD13365-

Totaal: 2.020 meter

Steekproef van 88 items

Homogeen fonds. Het grootste deel heeft een papieren kaft (58% of ca. 1.100 meter), een kleiner deel is

‘thesis’ (18% of ca 206 meter).

De helft van het fonds is verzuurd, waarvan 38% in de eerste graad.

Acties

11% heeft conservatie A of B nodig, 92% (ca. 1.800 meter) een nieuwe, zuurvrije doos.

Page 31: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige

STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren 27

● clusterfonds 15Boeken(verworvenviaschenkingofafvoer2002-nu)=fondsS

Totaal: 539,20 meter

Steekproef van 50 items

Homogeen fonds. Alle bindmaterialen komen voor, met een dominantie van linnen banden (54%) en

paperbacks (26%).

De degradatie van de banden zit ‘m hoofdzakelijk in de scharnieren (22%) en de bindingen (14%).

Actie

Conservatie A of B of een zuurvrije map is nodig voor 16%, zijnde ca. 80 meter.

● Clusterfonds16Boeken(verworven1912-196?):Fondsleidsstelsel(1A1–117Z),(118A1–190Z),(191A1–378C9)

Totaal: 5.060,80 meter

Steekproef van 206 items

Heterogeen fonds. Het omvat voor een groot deel linnen banden (31%), gevolgd door lederen banden

(14%) en paperback (11%).

Het fonds vertoont voor 17% scharnierproblemen en voor 16% vervormingen van de boekband. De helft

van het fonds toont sporen van verbruining, terwijl 22% (ca. 1.000 meter) verzuurd is in de tweede of

derde graad.

Acties

Conservatie A/B of binder is nodig voor ca. 19% en een zuurvrije map of doos voor 24% (ca. 900 meter).

● clusterfonds 17Boekengepubliceerdinreeksen(dusmetplaatsopenvooraangroei),fondsV1-7999,V8000-…

Totaal: 3.294,40 meter

Steekproef van 152 items

Heterogeen fonds, grotendeels bestaande uit linnen banden (> 44%), moderne papieren banden (32%)

en paperbacks (8%).

Op het niveau van de boekbandschade domineren vervormde banden (12%) en scharnierproblemen

(11%).

Ongeveer 24% (ca. 700 meter) toont sporen van verzuring, maar slechts 1% in de derde graad.

Acties

Conservatie A/B of binder is nodig voor 13% en zuurvrije berging (map of doos) voor 12%

(ca. 400 meter).

Page 32: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige

28 STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren

● Clusterfonds18Boeken(verworven196?-nu)=FondsN

Totaal: 1.584,80 meter

Steekproef van 150 items

Heterogeen fonds, voor het grootste deel werken van ca. 50 jaar oud (cfr. datum van verwerving).

De problemen situeren zich vooral op het niveau van de scharnieren (26% of ca. 450 meter) en de

binding (12%).

De foxing in het papier is in dit fonds minimaal (3%), verzuring doet zich voor in een vijfde ervan (19% of

ca. 300 meter).

Actie

Ondanks de problemen met de scharnieren wordt slechts 3% naar de binder of naar conservatie A

verwezen. Zuurvrije berging werd als nihil geëvalueerd.

● clusterfonds 19Boeken(aanwinsten1999-2001):FondsVolk(skunde),Fonds(Van)Els(lander)&FondsApo(stel)

Totaal: 431,20 meter

Steekproef van 200 items

Heterogeen fonds met items uit de tweede helft van de 20ste eeuw. De bandmaterialen zijn divers, de

problemen situeren zich in de scharnieren (breuk bij 40%).

Ondanks zijn relatieve ‘jeugd’ wordt in dit fonds een opvallende mate van verbruining van het papier

waargenomen. Zestig procent vertoont sporen van verzuring (ca. 250 meter): het grootste aandeel

daarvan in de eerste graad (35% of ca. 150 meter) en in de tweede (22% = of ca. 100 meter ).

Acties

Voor 23% (ca. 100 meter) is zuurvrije berging noodzakelijk (map 6%, doos 17%). Voor 23% (90 meter) is

conservatie A of B of een actie bij de binder.

● clusterfonds 20 tijdschriftenfondsPNF+P16000-…

Totaal: 1.176,00 meter

Steekproef van 34 items

Homogeen fonds. Het bandmateriaal is divers en vertoont vooral vervormingen en scharnierbreuk

(≤ 15%).

In de boekblokken vertoont 26% verzuring (ca. 300 meter), maar slechts 3% (34 meter) in de derde

graad. Omwille van hun brosheid worden boeken met deze gradatie als niet meer raadpleegbaar

beschouwd.

Acties

Meer dan de helft (59% of ca. 700 meter) heeft zuurvrije berging nodig en nog eens 24% (270 meter)

vraagt om bijkomende acties (binder, conservatie A of B).

Page 33: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige

STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren 29

● clusterfonds 21tijdschriftenfondsP1-966,P967-1994,P1995-3116,P3117-4499enP4500-5526

totaal:7.515,20meter

Steekproef van 197 items

Heterogeen fonds. Twee derde van de boeken zijn in linnen gebonden (66%).

Vervorming en scharnierbreuk zijn de belangrijkste degradaties aan de boekband, voor ± 16%

(= 1.200 meter).

Wat de boekblokken betreft vertoont het fonds voor 60% (ca. 4500 meter) verzuring: 41% in de eerste

graad, 18% in de tweede. De 2% in gradatie 3 staat voor ca 115 meter sterk verzuurde collectiestukken.

Acties

Zuurvrije berging is nodig voor 14% (1.000 meter); binder of conservatie A/B voor 11% (ca. 840 meter).

Schoonmaak: dit fonds komt in aanmerking voor machinale reiniging, omdat het veel linnen banden telt

van ongeveer hetzelfde formaat, die in goede staat verkeren (reeksen tijdschriften die per jaargang zijn

ingebonden). Afgaande op het percentage linnen banden (66%) schatten we dat 50 à 60% van de collec-

tie machinaal gereinigd kan worden. De boeken zijn niet alle even vuil: de nieuwe en nieuw ingebonden

exemplaren zijn meestal niet zo vuil, oudere (linnen) banden vaak wel.

Formaatplaatsing is niet nodig. Het bestaande meubilair voldoet, mits goede steun in de rekken.

● clusterfonds 22Boeken(verworvenna1933?):FondsSoc(iétéde)Méd(ecine)&FondsB(ibliotheek)B(ijzondere)

S(chool)[voorBurgerlijkeBouwkunde]envoorbereidendetechnischescholen

Totaal: 310,10 meter

Steekproef van 179 items

Heterogeen fonds, dat voor het grootste deel materiaal uit de 20ste eeuw bevat, verworven na 1933. Het

bestaat voor 65% uit gebonden materiaal in linnen of halflederen banden (18%). Een kleiner deel bestaat

volledig uit papier.

De belangrijkste type van banddegradaties zijn scharnierproblemen (25% ) en vervorming van de banden

door foutieve plaatsing (30% ).

Daarnaast vertoont het fonds het hoogste percentage van verzuring: 85% (of 260 meter). De helft

daarvan is verzuring in de eerste graad, 31% gradatie in de tweede en 4% in de derde.

De plaatsing is niet optimaal: vier procent % van de grote formaten zou bij voorkeur vlak bewaard

moeten worden. Bovendien is er geen echte formaatplaatsing: de boeken moeten beter ondersteund

worden in de rekken.

Acties

Zeventien procent van het fonds (50 meter) heeft een behandeling van de binder of conservatie A of B

nodig, acht procent 8% (25 meter) zuurvrije berging.

Schoonmaak: aangezien het gaat om kwetsbare, beschadigde en zeer vuile banden, is machinale

schoonmaak niet mogelijk. Bovendien is extra zorg nodig: bij de beschadigde boeken (losse plat of

rug) moeten linten aangebracht worden, en losse stukken moeten in envelopjes in het boek bewaard

worden. Die handelingen kosten tijd.

Na de schoonmaak moeten de boeken teruggeplaatst worden met voldoende ondersteuning

(boekensteunen in de rekken). Momenteel staan de plaatsnummers op gegomde papieren etiketten

op de rug en zijn ze soms moeilijk leesbaar. Er moeten dus zuurvrije strookjes met plaatsnummers

aangebracht worden.

Page 34: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige

30 STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren

● clusterfonds 23Veilingscatalogi=FondsV.C./Fondstent./FondsCAt

Totaal: 283,52 meter

Steekproef van 34 items

Homogeen fonds, dat bestaat uit banden met slappe papieren, kaften, paperbacks en ongebonden

materiaal – bijna geen grote formaten.

De omslagen zijn vervormd (21%) of hebben scharnierproblemen (36%).

Acties

Voor 73% is een zuurvrije map of doos noodzakelijk.

Dertig procent vraagt om een inbindbehandeling of conservatie A of B.

Aangepast meubilair is nodig om de ruimte tussen de planken optimaal te benutten.

Schoonmaak: zeer vuil fonds, dat alleen manueel schoongemaakt kan worden. De zure strookjes met

plaatsnummers moeten daarbij zeker vervangen worden.

● clusterfonds 24thesissenUniversiteitGentGtH1-…

Totaal: 681,18 meter

Steekproef van acht items

Homogeen fonds. De kaften/omslagen van de thesissen bevatten hoofdzakelijk synthetisch materiaal:

PVC-lijm, ringen in PVC of metaal, nietjes).

Een kwart van het fonds is vervormd door te weinig ondersteuning en 38% heeft een scharnierprobleem

(kaften los). Sporen van verbruining voor 63%: verzuring in de eerste graad voor 50%, in de tweede voor

13%.

Acties

Meer steun voor de thesissen in de rekken d.m.v. compartimentering.

Schoonmaak: de collectie is niet zo vuil. De reiniging kan daarom snel, maar niet machinaal gebeuren.

Tijdens de schoonmaakactie kan het audiovisuele materiaal geregistreerd worden en gescheiden van

de rest (extra tijd). Bovendien kan een selectie gemaakt worden van thesissen die opnieuw ingebonden

moeten worden (alleen als de binding los dreigt te komen).

Page 35: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige

STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren 31

VI Bijlagen

Page 36: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige

32 STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren

BIJLAGE

Page 37: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige

STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren �� BIJLAGE 1 — Beelden van de schade aan de fondsen in de Boekentoren

BIjlAGE1

Beelden van de schade aan de fondsen in de Boekentoren

De hierna volgende beelden illustreren de vastgestelde schade aan de fondsen in de Boekentoren.

Ze sluiten aan bij de velden in het evaluatiedocument aan de hand waarvan de schade in kaart werd

gebracht. Voor de juiste definitie van elk veld en de beschrijving van de gradaties in schade verwijzen we

naar het rapport, p. 15 e.v.

Veldenvoordebeschrijvingvandeactuelesituatie

catalogusnummer

Het catalogusnummer is een uniek nummer dat de plaatsing van een boek of collectiestuk aangeeft.

Het staat vermeld om de steekproef te kunnen controleren.

Afbeelding1– Catalogusnummer: Acc 17032

Page 38: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige

�� STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren

BIJLAGE 1 — Beelden van de schade aan de fondsen in de Boekentoren

Wat het bandbekledingsmateriaal betreft, herinneren we hier nog even aan het onderscheid tussen

collageenmateriaal enerzijds – perkament of leder – en de andere materialen of bindingsvormen

anderzijds: kunstleder (KL), papier (P), paperback (PB), thesis (TH) en ongebonden materiaal. Dat is van

belang omdat banden uit collageenmateriaal in verhouding schadegevoeliger zijn.

Uitgedroogde bekleding

Afbeelding2– BL 3166. Uitdroging 1

Afbeelding3– Acc 6503. Uitdroging 2

Page 39: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige

STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren �� BIJLAGE 1 — Beelden van de schade aan de fondsen in de Boekentoren

Afbeelding4– Fonds Med. Uitdroging 3

Afbeelding5– CL1514-CL1520. Een witte perkamenten band naast vergrijsde perkamenten banden.

Vergrijzing wordt veroorzaakt door de combinatie van slechte klimaatomstandigheden en stofschade.

Page 40: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige

36 STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren

BIJLAGE 1 — Beelden van de schade aan de fondsen in de Boekentoren

Scharnierproblemen

Afbeelding6– Acc 9916(1). Scharnierprobleem 1

Afbeelding7– HN 124, dl III . Scharnierprobleem 2

Afbeelding8– MA1181. Scharnierprobleem 3

Page 41: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige

STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren 37 BIJLAGE 1 — Beelden van de schade aan de fondsen in de Boekentoren

Bindingsprobleem

Afbeelding9– BL 6227. Bindingsprobleem 1

Afbeelding10– Let Du 704. Bindingsprobleem 2

Afbeelding11– CL 2017. Bindingsprobleem 3

Page 42: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige

38 STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren

BIJLAGE 1 — Beelden van de schade aan de fondsen in de Boekentoren

loszittendmateriaal

Afbeelding12– Ar 473. Loszittend materiaal 1

Afbeelding13– BS 3416. Loszittend materiaal 2

Afbeelding14– Seminariebibliotheek M151E1, dl III. Loszittend materiaal 3

Page 43: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige

STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren 39 BIJLAGE 1 — Beelden van de schade aan de fondsen in de Boekentoren

Vervormde of te kleine band

Afbeelding15– HN1372. Vervorming 1

Afbeelding16– Acc 26984. Vervorming 2

Afbeelding17– TH 657. Vervorming 3

Page 44: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige

40 STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren

BIJLAGE 1 — Beelden van de schade aan de fondsen in de Boekentoren

Foxing

Afbeelding18– CL 2024. Foxing 1

Afbeelding19– CL 2024. Foxing 2

Afbeelding20– Acc 18165, 1828 (15). Foxing 3

Page 45: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige

STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren 41 BIJLAGE 1 — Beelden van de schade aan de fondsen in de Boekentoren

Verzuring

Afbeelding21– P 2765, 1921 (3). Verzuring 1

Afbeelding22– P6244. Verzuring 2

Afbeelding23– P1046. Verzuring 3

Page 46: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige

42 STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren

BIJLAGE 1 — Beelden van de schade aan de fondsen in de Boekentoren

lossebladzijden

Afbeelding24– BL 3100. Losse bladzijden 1

Afbeelding25– Hist 2128. Losse bladzijden 2

Afbeelding26– CL 2012 (5). Losse bladzijden 3

Page 47: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige

STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren �� BIJLAGE 1 — Beelden van de schade aan de fondsen in de Boekentoren

Nietmeerraadpleegbaar

Afbeelding27– J 1056. Niet meer raadpleegbaar

Page 48: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige

�� STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren

BIJLAGE 1 — Beelden van de schade aan de fondsen in de Boekentoren

Veldenvoorurgenteactiesopkorteenmiddellangetermijn

ConservatieA

Afbeelding28– Hi 3483. Conservatie A: vastzetten van de loszittende bekleding op de rug en de besteekbanden.

ConservatieB

Afbeelding29– Ar 2306. Conservatie B: de platten zijn volledig los van het boekblok. De conservatiebehandeling

die hiervoor nodig is, duurt langer dan een uur.

Page 49: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige

STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren �� BIJLAGE 1 — Beelden van de schade aan de fondsen in de Boekentoren

Binder

Het veld ‘binder’ is aangekruist als een boek of een aantal collectiestukken (opnieuw) ingebonden

moeten worden.

Afbeelding30– P6624. Tijdschriftenreeks waarvan één deel nog ongebonden is.

Berging

Gezien de kwetsbare fysiek van vele boeken is een zuurvrije standaardbescherming vaak wenselijk

(zuurvrije map of doos) om de boeken te beschermen tegen klimaatschokken en tegen het risico op

verlies van onderdelen, zeker met het vooruitzicht van de verhuizing.

Ook onbeschermde vlakke objecten en losse items moeten verpakt worden in steviger entiteiten.

De volgende categorieën zijn onderscheiden: zuurvrije map, zuurvrije doos, groot formaat dat bij

voorkeur horizontaal geborgen wordt.

Afbeelding31– MA1182. Zware vervorming doordat het stuk onbeschermd in het rek staat tussen verschillende

formaten. Heeft na conservatie een mapje nodig.

Page 50: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige

46 STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren

BIJLAGE 1 — Beelden van de schade aan de fondsen in de Boekentoren

Afbeelding32– P6244. Ongebonden materiaal dat verpakt moet worden in een aangepaste zuurvrije doos.

Afbeelding33– BBS 400. Typisch materiaal dat liggend bewaard moet worden: aangepaste berging nodig.

Page 51: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige

STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren 47 BIJLAGE 1 — Beelden van de schade aan de fondsen in de Boekentoren

Opmerkingen

Twee schadeverschijnselen zijn niet als veld in het evaluatiedocument opgenomen, maar werden toch

relatief vaak vastgesteld. Daarom werden ze in voorkomend geval vermeld onder opmerkingen.

inktvraat

Afbeelding34– Hs 2433. Inktvraat in een vergevorderd stadium.

Lichtschade

Afbeelding35– 248C1. Lichtschade aan de ramen.

Page 52: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige

48 STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren

BIJLAGE

Page 53: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige

STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren 49 BIJLAGE 2 — Toelichting bij de steekproefmethode

BIjlAGE2

Toelichting bij de steekproefmethode

In het evaluatieformulier van de steekproef werden verschillende velden onderscheiden en in gradaties

(van schade) onderverdeeld (bv. verzuring 1-2-3). Die werden elk afzonderlijk getoetst tijdens de scree-

ning en daarom moet voor elke gradatie bekeken worden wat de foutenmarge is. Hieronder vindt u een

voorbeeld van hoe deze gradaties en hun betrouwbaarheidsintervallen zich verhouden tot de volledige

steekproefomvang (= n)21��

Voor fonds 8 (en n = 200) komen we tot de volgende betrouwbaarheidsintervallen voor de vier gradaties

van verzuring

Graad 0 (= geen verzuring) = 46% = 0,46. Proportioneel gezien geeft dat een foutenmarge van ± 6,9%

voor deze specifieke parameter.

069.046.0200

)46.01(46.096.146.0 ±=−±

We vinden dus een 95% betrouwbaarheidsinterval van (39.1% - 52.9%)

Graad 1 = 38% = 0,38. Proportioneel gezien geeft dat een foutenmarge ± 6,7% voor deze specifieke

parameter.

067.038.0200

)38.01(38.096.138.0 ±=−±

We vinden een 95% betrouwbaarheidsinterval van (31.3% - 44.7%)

Graad 2 = 15% = 0,15. Proportioneel gezien geeft dat een foutenmarge van ± 4,9% voor deze specifieke

parameter.

049.015.0200

)15.01(15.096.115.0 ±=−±

We vinden een interval van (10.1% - 19.9%)

Graad 3 = 1% = 0,01. Proportioneel gezien geeft dat een foutenmarge van +/- 1,4% voor deze specifieke

parameter.

014.001.0200

)01.01(01.096.101.0 ±=−±

We vinden een interval van (0.0% -- 2.4%)

We spreken nog steeds over een onnauwkeurigheid van minstens 7% tot 14%, afhankelijk van de grootte

van steekproef. Voor relevante velden en in het bijzonder voor de acties is het daarom wenselijk dat

het steekproevenaantal wordt verhoogd voor de procentuele gegevens vertaald worden naar meer

sprekende eenheden (aantal lopende meters / aantal boeken / euro’s).

21 Moore, D.S. – McCabe, G.P. (2006) Introduction to the practice of statistics. New York, Freedman & Company, p. 539

Page 54: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige

50 STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren

BIJLAGE

Page 55: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige

STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren 51 BIJLAGE 3 — De bundeling van de historische UB-fondsen tot 24 clusterfondsen

BIjlAGE3

De bundeling van de historische UB-fondsen

tot 24 clusterfondsen

CLUSTER-FONDS

Omschrijving van de collectie Huidige Locatie Type Uitleen Lopende meter

1 Fonds Handschriften I Laagbouw 0 Handschriftenleeszaal Handschrift (archiefdoos) nee 53,02

1 Fonds Reserve Laagbouw 0 Reservezaal Kostbare werken, oud papier en perkament

nee 22,72

1 Fonds Gentenaars (partim reservezaal): Laagbouw 0 Reservezaal Kostbare werken, oud papier en perkament

nee 22,84

1 Boeken (aanwinsten na 1970) O(ude) K(ostbare werken)

Toren +02 Boek-aangroei nee 25,60

Totaal 1 124,18

2 Fonds Handschriften II Laagbouw -1 Handschriftenkelder Handschrift (archiefdoos) nee 6,37

Totaal 2 6,37

3 Fonds Handschriften III Laagbouw -1 Handschriftenkelder Handschrift (archiefdoos) nee 236,80

3 Fonds Vliegende Bladen Laagbouw -1 Handschriftenkelder Ephemera (Archiefdoos) nee 494,08

3 Archief Universiteitsbibliotheek Laagbouw -1 Handschriftenkelder Archief nee 145,00

Totaal 3 875,88

4 Pamflettenverzamelingen (verworven 1869) M(eulman) en M.A.; Ti(ele = Muller collectie)

Toren +02 Boek nee 86,40

Totaal 4 86,40

5 Octrooien Toren -03 Boek nee 538,70

Totaal 5 538,70

6 Tijdschriften fonds P 5527-6825 & P 6830-9987 & P 9988-10905 & P 10906-13999/A & P 14000-15999

Laagbouw & Toren-1 Tijdschrift-aangroei nee 7.793,80

Totaal 6 7.793,80

7 Kranten: Fonds J(ourneaux) Laagbouw -1 kant rozier + aan lichtschacht

Krant nee 1.681,60

Totaal 7 1.681,60

8 Boeken (verworven 1818-1870): fonds Ma(th)

Toren +01 Boek nee 85,60

8 Boeken (verworven rond 1950-60?) Fonds Am(ericana)

Toren +01 Boek nee 28,80

8 Boeken (verworven 1818-1870): fonds P(hys) + Ch(im)

Toren +01 Boek nee 99,20

8 Boeken (verworven 1818-1870): fonds Ph(il) Toren +01 Boek nee 103,20

8 Boeken (verworven 1921-1936?) Fr : “Fonds français”

Toren +01 Boek nee 104,00

8 Boeken (aanwinsten na 1933?) Fonds Let(terkunde)

Toren +01 Boek nee 123,20

8 Boeken (verworven 1884) Fonds Her(emans)

Toren +01 Boek nee 164,80

8 Boeken (verworven 1818-1870): fonds H(ist).N(at).

Toren +01 Boek nee 165,60

8 Boeken (verworven 1818-1870): fonds Cl(ass)

Toren +01 Boek nee 206,40

8 Boeken (verworven 1908) Fonds Ar(melini)

Toren +01 Boek nee 249,60

8 Boeken (verworven 1818-1870): fonds B.L. Toren +01 Boek nee 500,80

Totaal 8 1.831,20

Page 56: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige

52 STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren

BIJLAGE 3 — De bundeling van de historische UB-fondsen tot 24 clusterfondsen

CLUSTER-FONDS

Omschrijving van de collectie Huidige Locatie Type Uitleen Lopende meter

9 Boeken (verworven begin 20e eeuw?) collectie Ta (De taal is gansch het volk)

Toren +02 Boek nee 92,80

9 Boeken (verworven 1818-1870): fonds Th(éol)

Toren +02 Boek nee 271,20

9 Boeken (verworven 1818-1870): fonds Me(d)

Toren +02 Boek nee 485,60

9 Boeken (verworven 1818-1870): fonds Hi(st) Toren +02 Boek nee 831,20

9 Boeken (verworven 1818-1870): fonds Ju(r) Toren +03 Boek nee 533,60

Totaal 9 2.214,40

10 Dozen met “uittreksels” en overdrukken (20e eeuws materiaal), Fonds U & Fonds Col(lectanea)

Toren +02 (U) en +06(Col) Boek (archiefdoos) ja 150,40

Totaal 10 150,40

11 Boeken (schenking Van der Haeghen 1873) G(entse) B(oites)

Toren +03 Boek nee 10,40

11 Boeken (schenking Van der Haeghen 1873) G(entse) Atl(assen)

Toren +03 Boek nee 12,80

11 Boeken (schenking Van der Haeghen 1873) G(entse) Alm(anakken)

Toren +03 Boek nee 13,60

11 Boeken (schenking Van der Haeghen 1873 en nog aangroeiend) G(andavensia)

Toren +03 Boek-aangroei nee 1.037,60

Totaal 11 1.074,40

12 Boeken (verworven 1870-1912): fonds ACC 1- 57838

Toren +04 Boek nee 1.946,40

12 Boeken (verworven 1870-1912): fonds ACC 57839-71165

Toren +07 Boek deels? 512,80

Totaal 12 2.459,20

13 “Thesissen” Franse universiteiten 1887-193?: Fonds Thes.Med./Med.Vet./Pharm.

Toren +05 Boek nee 352,00

Totaal 13 352,00

14 Boeken - dunne publicaties in dozen (verworden 19??-nu): Fonds D 1- 13364 + D 13365-

Toren +05 & +06 Boek (open doos) deels? 2.020,00

Totaal 14 2.020,00

15 Boeken (verworven via schenking of afvoer 2002-nu): fonds S

Toren +06 Boek ja 539,20

Totaal 15 539,20

16 Boeken (verworven 1912-196?): Fonds Leids stelsel (1 A 1- 117 Z ...)

Toren +07 Boek 1.204,00

16 Boeken (verworven 1912-196?): Fonds Leids stelsel (118 A 1- 190 Z ...)

Toren +08 Boek 1.910,40

16 Boeken (verworven 1912-196?): Fonds Leids stelsel (191 A 1- 378 C 9)

Toren +09 Boek 1.946,40

Totaal 16 5.060,80

17 Boeken gepubliceerd in reeksen (dus met plaats open voor aangroei), fonds V 1-7999

Toren +10 Boek-aangroei ja 1.700,00

17 Boeken gepubliceerd in reeksen (dus met plaats open voor aangroei), fonds V 8000-…

Toren +11 Boek-aangroei ja 1.594,40

Totaal 17 3.294,40

18 Boeken (verworven 196?-nu): Fonds N Toren +12 Boek-aangroei ja 1.584,80

Totaal 18 1.584,80

Page 57: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige

STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren �� BIJLAGE 3 — De bundeling van de historische UB-fondsen tot 24 clusterfondsen

CLUSTER-FONDS

Omschrijving van de collectie Huidige Locatie Type Uitleen Lopende meter

19 Boeken (aanwinsten 1999-2001) Fonds Volk(skunde)

Toren +13 Boek ja 107,20

19 Boeken (aanwinsten 1999-2001) Fonds (Van) Els(lander) & Fonds Apo(stel)

Toren +13 Boek ja 324,00

Totaal 19 431,20

20 Tijdschriften fonds PNF + P 16000-… Toren +14 Tijdschrift-aangroei nee 1.176,00

Totaal 20 1.176,00

21 Tijdschriften fonds P 4500-5526 Toren +15 Tijdschrift-aangroei nee 1.394,40

21 Tijdschriften fonds P 3117-4499 Toren +16 Tijdschrift-aangroei nee 1.385,60

21 Tijdschriften fonds P 1995-3116 Toren +17 Tijdschrift-aangroei nee 1.616,80

21 Tijdschriften fonds P 967-1994 Toren +18 Tijdschrift-aangroei nee 1.652,00

21 Tijdschriften fonds P 1-966 Toren +19 Tijdschrift-aangroei nee 1.466,40

Totaal 21 7.515,20

22 Boeken (verworven na 1933?) Fonds Soc(iété de) Méd(ecine)

Toren -02 Boek nee 135,66

22 Boeken (verworven na 1933?) Fonds B(ibliotheek) B(ijzondere) S(chool) [voor Burgerlijke Bouwkunde] en voorberei-dende technische scholen

Toren -02 Boek nee 174,44

Totaal 22 310,01

23 Catalogi : Veilingscatalogi, Fonds V.C., Fonds Tent.; Fondst CAT

Toren -02 Boek nee 283,52

Totaal 23 283,52

24 “Thesissen” universiteit Gent GTH 1-… Toren -02 en -03 Boek nee 681,18

Totaal 24 681,18

Boeken biografieën, bibliogra-fieën, Belgisch staatsblad (MON) /B(ibliotheek) L(eeszaal) I(nformatie en) D(ocumentatie)

Toren +0 + mezzanine Boek nee 600,00

“Thesissen” van diverse plaatsen: 18e en 19e eeuws materiaal: Fonds Thes.Lat.

Toren -02 Boek nee 12,87

“Thesissen” van diverse plaatsen: 20e eeuws materiaal: Fonds DISS(ertaties)

Toren -02 Boek-aangroei ja 23,06

Numismatische collectie Laagbouw 0 Bureau 022 Munten e.d. nee 34,78

Maquette Laagbouw 0 gang Varia/Meubilair nee 29,06

Boekenwiel Laagbouw 0 gang Varia/Meubilair nee 22,23

Papierpers Laagbouw 0 gang Varia/Meubilair nee 9,00

Globes Laagbouw 0 Kaartenzaal Globe 40,00

Steekkaartencatalogus Ferdinand Vander Haeghen

Laagbouw 0 kaartenzaal Varia/Meubilair nee 5,99

Meubilair uit nalatenschap Jean Ray Laagbouw 1 Varia/Meubilair 160,00

Drukvormen Laagbouw -1 Affichekelder Drukvorm 3,65

Video en dvd (vonds VID + fonds FPV) Laagbouw bureau 0.11+kaartenzaal DVD/video nee 3,00

LP’s (aanwinsten 1999-2001) Fonds ELS.LP + depot musicologie

Toren +13 LP nu ja, omdat

we geen andere moge-lijkheid hebben

54,40

Cassettes (depot musicologie) Toren +13 Cassette nu ja, omdat

we geen andere moge-lijkheid hebben

3,20

Page 58: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige

�� STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren

BIJLAGE 3 — De bundeling van de historische UB-fondsen tot 24 clusterfondsen

CLUSTER-FONDS

Omschrijving van de collectie Huidige Locatie Type Uitleen Lopende meter

Borstbeelden Toren -03 Beeld nee 200,00

Ingelijste zaken Verspreid in de bib Schilderij nee 120,00

Foto’s Laagbouw 0 Kaartenzaal Vlak stuk: foto nee 30,00

Topografische collectie Laagbouw 0 Kaartenzaal Vlak stuk: prent 60,00

Kaarten: Popp en gewone verzameling Laagbouw 0 Kaartenzaal Vlak stuk: kaart nee 231,57

Topografische kaarten Laagbouw 0 Kaartenzaal Vlak stuk: kaart nee 34,56

Gravures, portretten, diploma’s en getuigschriften

Laagbouw 0 Kaartenzaal Vlak stuk: prent nee 404,84

Tekeningen-aquarellen Laagbouw 0 Kaartenzaal Vlak stuk: prent nee 26,07

Architecturale plannen Laagbouw 0 Kaartenzaal + -1 Handschriftenkelder

Vlak stuk: plan nee 142,47

Papyri (136 stuks) Laagbouw 0 Reservezaal Papyri nee 6,93

Affiches Laagbouw -1 Affichekelder Vlak stuk: affiche nee 430,07

Nalatenschap Jean Ray Laagbouw 0 Handschriftenleeszaal Kostbare werken, oud papier en perkament

nee 41,00

Gelegenheidsgrafiek (bidprentjes, porse-leinkaarten, postkaarten,…)

Laagbouw 0 Kaartenzaal Vlak stuk: prent nee 6,77

Handschriften in de kluis Laagbouw 0 Kluis Handschrift nee 30,95

Dominicanen in de kluis Laagbouw 0 Kluis Kostbare werken, oud papier en perkament

nee 12,60

Doodsberichten Laagbouw 0 Reservezaal Kostbare werken, oud papier en perkament

14,20

Grote kaarten Laagbouw -1 Affichekelder Opgerold: kaart nee 16,50

Clichés (glasnegatieven en diapositieven) Laagbouw -1 Affichekelder en -1 scanatelier

Clichés (verticale bewaring in dozen)

nee 102,91

Microfilms Laagbouw 0 Handschriftenleeszaal Microfilm nee 65,27

Microfilms Laagbouw -1 Handschriftenkelder Microfilm nee 26,35

Alfa boeken vanuit faculteiten Faculteiten > BKT Boeken Alfa nee 0,00

Boeken (aanwinsten 2006-2007) Fonds AFR(ikanistiek Van Spaandonk en Van Groenweghe)

In verwerking (catalografie) Boek-aangroei ja 70,00

Boeken (aanwinsten 2006-2007) Fonds ROG(geman)

In verwerking (catalografie) Boek-aangroei ja 50,00

Referentiewerken Grote Leeszaal Laagbouw 0 Grote Leeszaal Boek nee 146,25

Referentiebibliotheek handschriftenzaal Laagbouw 0 Handschriftenleeszaal+Reservezaal

Boek nee 312,00

Referentiebibliotheek kaartenzaal Laagbouw 0 Kaartenzaal Boek nee 104,00

Kastje van Napoleon III met boeken Toren +01 Boeken + Varia/Meubilair nee 8,00

Boeken (depot Bisschoppelijk Seminarie) Toren +13 Boek nee 750,00

Boeken (depot Rechtbank) Toren +13 Boek nee 30,00

Boeken depot Bekaert (zullen naar archi-tectuurbib verhuizen)

Toren +13 Boek-aangroei ja 100,80

Boeken: afvoer GUS201, te voegen bij Fonds S

Toren -02 Boek ja 24,29

Tijdschriftenleeszaal Laagbouw 0 Tijdschriftenzaal Tijdschrift nee 431,30

Boeken (aanwinsten 1999-2001) Fonds Ada (Deprez)

Toren +02 Boek ja 4,80

Boeken Nederlands staatsblad: Fonds Nedmon

Toren -03 Boek nee 342,74

aantallopendemeterincollectiesurveytOtAAL

40.229,52

644 EINDtOtAAl 87.692,91

Page 59: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige

STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren �� BIJLAGE 4 — Profiel per onderzocht fonds | Cijfers

BIjlAGE4

Profiel per onderzocht fonds | Cijfers

Page 60: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige

56 STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren

BIJLAGE 4 — Profiel per onderzocht fonds | Cijfers

Aantal steekproeven 536 8 34 10 188 50

soort materiaal boekband totaal % Totaal Fonds 1 Fonds 2 Fonds 3 Fonds 4 Fonds6 Fonds 7

Leder 679 23,43% 267 49,81% 0 0,00% 0 0,00% 2 20,00% 5 2,66% 0 0,00%

Perkament 110 3,80% 48 8,96% 0 0,00% 0 0,00% 1 10,00% 0 0,00% 0 0,00%

Linnen 985 33,99% 69 12,87% 3 37,50% 0 0,00% 1 10,00% 93 49,47% 27 54,00%

Kunstleder 48 1,66% 3 0,56% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 1 0,53% 0 0,00%

Papier 417 14,39% 32 5,97% 0 0,00% 0 0,00% 6 60,00% 32 17,02% 0 0,00%

Paperback 234 8,07% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 17 9,04% 0 0,00%

Thesis 37 1,28% 0 0,00% 1 12,50% 0 0,00% 0 0,00% 2 1,06% 0 0,00%

Ongebonden materiaal 292 10,08% 95 17,72% 4 50,00% 30 88,24% 0 0,00% 37 19,68% 21 42,00%

Geen gegevens 96 3,31% 22 4,10% 0 0,00% 4 11,76% 0 0,00% 1 0,53% 2 4,00%

Degradatieboekband

Uitgedroogde bekleding 1 138 4,76% 67 12,50% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00%

Uitgedroogde bekleding 2 204 7,04% 69 12,87% 0 0,00% 0 0,00% 2 20,00% 0 0,00% 0 0,00%

Uitgedroogde bekleding 3 292 10,08% 72 13,43% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 5 2,66% 1 2,00%

Bekleding stabiel 2.264 78,12% 328 61,19% 8 100,00% 34 100,00% 8 80,00% 183 97,34% 49 98,00%

Scharnierprobleem 1 355 12,25% 85 15,86% 0 0,00% 0 0,00% 1 10,00% 14 7,45% 1 2,00%

Scharnierprobleem 2 145 5,00% 40 7,46% 0 0,00% 0 0,00% 1 10,00% 4 2,13% 1 2,00%

Scharnierprobleem 3 145 5,00% 34 6,34% 0 0,00% 0 0,00% 1 10,00% 1 0,53% 3 6,00%

Geen scharnierproblemen 2.253 77,74% 377 70,34% 8 100,00% 34 100,00% 7 70,00% 169 89,89% 45 90,00%

Bindingsprobleem 1 117 4,04% 19 3,54% 0 0,00% 0 0,00% 1 10,00% 0 0,00% 1 2,00%

Bindingsprobleem 2 69 2,38% 12 2,24% 0 0,00% 0 0,00% 2 20,00% 4 2,13% 1 2,00%

Bindingsprobleem 3 80 2,76% 25 4,66% 0 0,00% 0 0,00% 1 10,00% 0 0,00% 1 2,00%

Binding stabiel 2.632 90,82% 480 89,55% 8 100,00% 34 100,00% 6 60,00% 184 97,87% 47 94,00%

Loszittend materiaal 1 100 3,45% 39 7,28% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 5 2,66% 1 2,00%

Loszittend materiaal 2 24 0,83% 5 0,93% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 4 2,13% 0 0,00%

Loszittend materiaal 3 32 1,10% 3 0,56% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00%

Materiaal stabiel 2.742 94,62% 489 91,23% 8 100,00% 34 100,00% 10 100,00% 179 95,21% 49 98,00%

Vervormde of te kleine band 1 362 12,49% 47 8,77% 2 25,00% 2 5,88% 2 20,00% 69 36,70% 14 28,00%

Vervormde of te kleine band 2 89 3,07% 15 2,80% 0 0,00% 0 0,00% 1 10,00% 10 5,32% 7 14,00%

Vervormde of te kleine band 3 19 0,66% 5 0,93% 1 12,50% 0 0,00% 0 0,00% 1 0,53% 1 2,00%

Geen vervorming 2.428 83,78% 469 87,50% 5 62,50% 32 94,12% 7 70,00% 108 57,45% 28 56,00%

Degradatieboekblok

Foxing 1 316 10,90% 71 13,25% 0 0,00% 5 14,71% 3 30,00% 2 1,06% 1 2,00%

Foxing 2 95 3,28% 13 2,43% 0 0,00% 0 0,00% 1 10,00% 1 0,53% 1 2,00%

Foxing 3 46 1,59% 8 1,49% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00%

Geen foxing 2.441 84,23% 444 82,84% 8 100,00% 29 85,29% 6 60,00% 185 98,40% 48 96,00%

Verzuring 1 869 29,99% 181 33,77% 3 37,50% 11 32,35% 3 30,00% 58 30,85% 18 36,00%

Verzuring 2 435 15,01% 77 14,37% 2 25,00% 2 5,88% 1 10,00% 36 19,15% 15 30,00%

Verzuring 3 74 2,55% 29 5,41% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 5 2,66% 11 22,00%

Geen verzuring 1.520 52,45% 249 46,46% 3 37,50% 21 61,76% 6 60,00% 89 47,34% 6 12,00%

Losse bladzijden 1 75 2,59% 21 3,92% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 4 2,13% 6 12,00%

Losse bladzijden 2 22 0,76% 8 1,49% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00%

Losse bladzijden 3 16 0,55% 4 0,75% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 2 4,00%

Geen losse bladzijden 2.785 96,10% 503 93,84% 8 100,00% 34 100,00% 10 100,00% 184 97,87% 42 84,00%

Niet meer raadpleegbaar 93 3,21% 17 3,17% 3 37,50% 5 14,71% 0 0,00% 1 0,53% 17 34,00%

Acties

Conservatie A 173 5,97% 36 6,72% 0 0,00% 14 41,18% 1 10,00% 1 0,53% 8 16,00%

Conservatie B 278 9,59% 92 17,16% 3 37,50% 3 8,82% 1 10,00% 1 0,53% 10 20,00%

Binder 110 3,80% 0 0,00% 2 25,00% 0 0,00% 0 0,00% 16 8,51% 1 2,00%

Map 144 4,97% 20 3,73% 0 0,00% 26 76,47% 0 0,00% 3 1,60% 18 36,00%

Zuurvrije Doos 574 19,81% 119 22,20% 4 50,00% 29 85,29% 10 100,00% 69 36,70% 23 46,00%

Groot formaat (staand/liggend) 81 2,80% 2 0,37% 5 62,50% 3 8,82% 0 0,00% 1 0,53% 44 88,00%

Page 61: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige

STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren 57 BIJLAGE 4 — Profiel per onderzocht fonds | Cijfers

Aantal steekproeven 4 201 18 206 148 88 50 206

soort materiaal boekband Fonds8 Fonds 10 Fonds 11 Fonds 12 Fonds 14 Fonds 15 Fonds16

Leder 85 42,29% 0 0,00% 80 38,83% 39 26,35% 0 0,00% 0 0,00% 29 14,08%

Perkament 16 7,96% 0 0,00% 2 0,97% 7 4,73% 0 0,00% 0 0,00% 2 0,97%

Linnen 65 32,34% 0 0,00% 52 25,24% 69 46,62% 0 0,00% 27 54,00% 130 63,11%

Kunstleder 2 1,00% 0 0,00% 5 2,43% 1 0,68% 0 0,00% 3 6,00% 8 3,88%

Papier 30 14,93% 9 50,00% 12 5,83% 27 18,24% 51 57,95% 6 12,00% 22 10,68%

Paperback 1 0,50% 0 0,00% 16 7,77% 0 0,00% 9 10,23% 13 26,00% 0 0,00%

Thesis 0 0,00% 0 0,00% 7 3,40% 0 0,00% 14 15,91% 0 0,00% 0 0,00%

Ongebonden materiaal 1 0,50% 9 50,00% 19 9,22% 1 0,68% 0 0,00% 1 2,00% 7 3,40%

Geen gegevens 1 0,50% 0 0,00% 13 6,31% 4 2,70% 14 15,91% 0 0,00% 8 3,88%

Degradatieboekband

Uitgedroogde bekleding 1 11 5,47% 0 0,00% 13 6,31% 6 4,05% 0 0,00% 0 0,00% 5 2,43%

Uitgedroogde bekleding 2 29 14,43% 0 0,00% 21 10,19% 10 6,76% 0 0,00% 0 0,00% 6 2,91%

Uitgedroogde bekleding 3 50 24,88% 0 0,00% 1 0,49% 16 10,81% 0 0,00% 0 0,00% 19 9,22%

Bekleding stabiel 111 55,22% 18 100,00% 171 83,00% 116 78,38% 88 100,00% 50 100,00% 176 85,44%

Scharnierprobleem 1 27 13,43% 0 0,00% 13 6,31% 14 9,46% 0 0,00% 3 6,00% 17 8,25%

Scharnierprobleem 2 15 7,46% 0 0,00% 4 1,94% 2 1,35% 0 0,00% 3 6,00% 11 5,34%

Scharnierprobleem 3 26 12,94% 0 0,00% 2 0,97% 1 0,68% 0 0,00% 5 10,00% 7 3,40%

Geen scharnierproblemen 133 66,17% 18 100,00% 187 90,78% 131 88,51% 88 100,00% 39 78,00% 171 83,00%

Bindingsprobleem 1 4 1,99% 8 44,44% 9 4,37% 5 3,38% 1 1,14% 1 2,00% 9 4,37%

Bindingsprobleem 2 11 5,47% 0 0,00% 5 2,43% 3 2,03% 0 0,00% 4 8,00% 6 2,91%

Bindingsprobleem 3 6 2,99% 0 0,00% 8 3,88% 5 3,38% 0 0,00% 2 4,00% 2 0,97%

Binding stabiel 180 89,55% 10 55,56% 184 89,32% 135 91,22% 87 98,86% 43 86,00% 189 91,75%

Loszittend materiaal 1 3 1,49% 0 0,00% 2 0,97% 6 4,05% 0 0,00% 1 2,00% 9 4,37%

Loszittend materiaal 2 2 1,00% 0 0,00% 1 0,49% 2 1,35% 0 0,00% 2 4,00% 1 0,49%

Loszittend materiaal 3 2 1,00% 0 0,00% 1 0,49% 5 3,38% 0 0,00% 0 0,00% 3 1,46%

Materiaal stabiel 194 96,52% 18 100,00% 202 98,06% 135 91,22% 88 100,00% 47 94,00% 193 93,69%

Vervormde of te kleine band 1 19 9,45% 6 33,33% 3 1,46% 17 11,49% 2 2,27% 3 6,00% 25 12,14%

Vervormde of te kleine band 2 3 1,49% 1 5,56% 2 0,97% 2 1,35% 2 2,27% 0 0,00% 8 3,88%

Vervormde of te kleine band 3 2 1,00% 0 0,00% 1 0,49% 2 1,35% 1 1,14% 0 0,00% 1 0,49%

Geen vervorming 177 88,06% 11 61,11% 200 97,09% 127 85,81% 83 94,32% 47 94,00% 172 83,50%

Degradatieboekblok

Foxing 1 45 22,39% 0 0,00% 38 18,45% 13 8,78% 0 0,00% 1 2,00% 33 16,02%

Foxing 2 21 10,45% 0 0,00% 3 1,46% 3 2,03% 1 1,14% 1 2,00% 13 6,31%

Foxing 3 8 3,98% 0 0,00% 0 0,00% 1 0,68% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00%

Geen foxing 127 63,18% 18 100,00% 165 80,01% 131 88,51% 87 98,86% 48 96,00% 160 77,67%

Verzuring 1 77 38,31% 5 27,78% 46 22,33% 22 14,86% 32 36,36% 19 38,00% 56 27,18%

Verzuring 2 30 14,93% 1 5,56% 17 8,25% 12 8,11% 11 12,50% 7 14,00% 43 20,87%

Verzuring 3 2 1,00% 0 0,00% 0 0,00% 3 2,03% 1 1,14% 0 0,00% 2 0,97%

Geen verzuring 92 45,77% 12 66,67% 143 69,42% 111 75,00% 44 50,00% 24 48,00% 105 50,97%

Losse bladzijden 1 3 1,49% 0 0,00% 5 2,43% 1 0,68% 0 0,00% 2 4,00% 7 3,40%

Losse bladzijden 2 2 1,00% 0 0,00% 1 0,49% 4 2,70% 0 0,00% 0 0,00% 3 1,46%

Losse bladzijden 3 2 1,00% 0 0,00% 0 0,00% 2 1,35% 0 0,00% 1 2,00% 2 0,97%

Geen losse bladzijden 194 96,52% 18 100,00% 200 97,09% 141 95,27% 88 100,00% 47 94,00% 194 94,17%

Niet meer raadpleegbaar 0 0,00% 0 0,00% 1 0,49% 4 2,70% 0 0,00% 0 0,00% 8 3,88%

Acties

Conservatie A 7 3,48% 17 94,44% 18 8,74% 11 7,43% 5 5,68% 2 4,00% 10 4,85%

Conservatie B 35 17,41% 0 0,00% 19 9,22% 5 3,38% 4 4,55% 5 10,00% 12 5,83%

Binder 20 9,95% 0 0,00% 1 0,49% 3 2,03% 0 0,00% 1 2,00% 16 7,77%

Map 7 3,48% 0 0,00% 8 3,88% 8 5,41% 0 0,00% 2 4,00% 12 5,83%

Zuurvrije Doos 24 11,94% 17 94,44% 19 9,22% 15 10,14% 81 92,05% 0 0,00% 20 9,71%

Groot formaat (staand/liggend) 1 0,50% 0 0,00% 8 3,88% 2 1,35% 0 0,00% 0 0,00% 1 0,49%

Page 62: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige

58 STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren

BIJLAGE 4 — Profiel per onderzocht fonds | Cijfers

Aantal steekproeven 4 152 150 200 34 197 179 34

soort materiaal boekband Fonds 17 Fonds18 Fonds 19 Fonds 20 Fonds 21 Fonds 22 Fonds 23

Leder 1 0,66% 3 2,00% 3 1,50% 3 8,82% 11 5,58% 33 18,44% 3 8,82%

Perkament 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 2 1,12% 0 0,00%

Linnen 68 44,74% 57 38,00% 53 26,50% 6 17,65% 131 66,50% 116 64,80% 0 0,00%

Kunstleder 6 3,95% 4 2,67% 6 3,00% 0 0,00% 5 2,54% 0 0,00% 0 0,00%

Papier 48 31,58% 15 10,00% 39 19,50% 13 38,24% 20 10,15% 19 10,61% 12 35,29%

Paperback 12 7,89% 65 43,33% 90 45,00% 0 0,00% 2 1,02% 0 0,00% 9 26,47%

Thesis 3 1,97% 2 1,33% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00%

Ongebonden materiaal 9 5,92% 0 0,00% 7 3,50% 9 26,47% 21 10,66% 8 4,47% 9 26,47%

Geen gegevens 5 3,29% 4 2,67% 2 1,00% 3 8,82% 7 3,55% 1 0,56% 1 2,94%

Degradatieboekband

Uitgedroogde bekleding 1 1 0,66% 0 0,00% 13 6,50% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00%

Uitgedroogde bekleding 2 0 0,00% 2 1,33% 11 5,50% 0 0,00% 6 3,05% 6 3,35% 1 2,94%

Uitgedroogde bekleding 3 1 0,66% 0 0,00% 21 10,50% 3 8,82% 4 2,03% 26 14,53% 2 5,88%

Bekleding stabiel 150 98,68% 148 98,67% 155 77,50% 31 91,18% 187 94,92% 147 82,12% 31 91,18%

Scharnierprobleem 1 14 9,21% 39 26,00% 37 18,50% 2 5,88% 20 10,15% 24 13,41% 5 14,71%

Scharnierprobleem 2 3 1,97% 4 2,67% 24 12,00% 1 2,94% 6 3,05% 12 6,70% 2 5,88%

Scharnierprobleem 3 1 0,66% 3 2,00% 20 10,00% 2 5,88% 5 2,54% 9 5,03% 5 14,71%

Geen scharnierproblemen 134 88,16% 104 69,33% 119 59,50% 29 85,29% 166 84,26% 134 74,86% 22 64,71%

Bindingsprobleem 1 6 3,95% 2 1,33% 12 6,00% 1 2,94% 2 1,02% 15 8,38% 0 0,00%

Bindingsprobleem 2 2 1,32% 0 0,00% 4 2,00% 0 0,00% 3 1,52% 5 2,79% 2 5,88%

Bindingsprobleem 3 4 2,63% 1 0,67% 9 4,50% 1 2,94% 3 1,52% 3 1,68% 2 5,88%

Binding stabiel 140 92,11% 147 98,00% 175 87,50% 32 94,12% 189 95,94% 156 87,15% 30 88,24%

Loszittend materiaal 1 1 0,66% 2 1,33% 6 3,00% 1 2,94% 2 1,02% 12 6,70% 1 2,94%

Loszittend materiaal 2 0 0,00% 0 0,00% 1 0,50% 0 0,00% 1 0,51% 2 1,12% 0 0,00%

Loszittend materiaal 3 1 0,66% 1 0,67% 2 1,00% 1 2,94% 4 2,03% 8 4,47% 0 0,00%

Materiaal stabiel 150 98,68% 147 98,00% 191 95,50% 32 94,12% 190 96,45% 157 87,71% 33 97,06%

Vervormde of te kleine band 1 14 9,21% 18 12,00% 20 10,00% 4 11,76% 24 12,18% 44 24,58% 6 17,65%

Vervormde of te kleine band 2 4 2,63% 0 0,00% 7 3,50% 1 2,94% 3 1,52% 9 5,03% 1 2,94%

Vervormde of te kleine band 3 0 0,00% 0 0,00% 1 0,50% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00%

Geen vervorming 134 88,16% 132 88,00% 172 86,00% 29 85,29% 170 86,29% 126 70,39% 27 79,41%

Degradatieboekblok

Foxing 1 1 0,66% 3 2,00% 27 13,50% 1 2,94% 13 6,60% 24 13,41% 5 14,71%

Foxing 2 0 0,00% 1 0,67% 8 4,00% 0 0,00% 3 1,52% 11 6,15% 0 0,00%

Foxing 3 0 0,00% 0 0,00% 4 2,00% 1 2,94% 2 1,02% 4 2,23% 3 8,82%

Geen foxing 151 99,34% 146 97,33% 161 80,50% 32 94,12% 179 90,86% 140 78,21% 26 76,47%

Verzuring 1 19 12,50% 21 14,00% 70 35,00% 3 8,82% 81 41,12% 89 49,72% 12 35,29%

Verzuring 2 16 10,53% 6 4,00% 46 23,00% 5 14,71% 35 17,77% 55 30,73% 6 17,65%

Verzuring 3 1 0,66% 2 1,33% 4 2,00% 1 2,94% 3 1,52% 8 4,47% 1 2,94%

Geen verzuring 116 76,32% 121 80,67% 80 40,00% 25 73,53% 78 39,59% 27 15,08% 15 44,12%

Losse bladzijden 1 5 3,29% 5 3,33% 4 2,00% 0 0,00% 4 2,03% 2 1,12% 2 5,88%

Losse bladzijden 2 1 0,66% 0 0,00% 2 1,00% 0 0,00% 0 0,00% 1 0,56% 0 0,00%

Losse bladzijden 3 1 0,66% 0 0,00% 1 0,50% 0 0,00% 1 0,51% 0 0,00% 0 0,00%

Geen losse bladzijden 145 95,39% 145 96,67% 193 96,50% 34 100,00% 192 97,46% 176 98,32% 32 94,12%

Niet meer raadpleegbaar 0 0,00% 1 0,67% 17 8,50% 0 0,00% 4 2,03% 9 5,03% 6 17,65%

Acties

Conservatie A 6 3,95% 1 0,67% 7 3,50% 2 5,88% 2 1,02% 7 3,91% 2 5,88%

Conservatie B 1 0,66% 0 0,00% 32 16,00% 4 11,76% 8 4,06% 20 11,17% 7 20,59%

Binder 12 7,89% 3 2,00% 5 2,50% 2 5,88% 12 6,09% 4 2,23% 1 2,94%

Map 4 2,63% 0 0,00% 11 5,50% 0 0,00% 6 3,05% 4 2,23% 12 35,29%

Zuurvrije Doos 14 9,21% 0 0,00% 34 17,00% 20 58,82% 22 11,17% 11 6,15% 13 38,24%

Groot formaat (staand/liggend) 3 1,97% 0 0,00% 2 1,00% 0 0,00% 1 0,51% 7 3,91% 0 0,00%

Page 63: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige

STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren 59 BIJLAGE 4 — Profiel per onderzocht fonds | Cijfers

Aantal steekproeven 4 8 201

soort materiaal boekband Fonds 24 Fonds 9

Leder 0 0,00% 115 57,21%

Perkament 0 0,00% 32 15,92%

Linnen 0 0,00% 18 8,96%

Kunstleder 0 0,00% 4 1,99%

Papier 0 0,00% 24 11,94%

Paperback 0 0,00% 0 0,00%

Thesis 8 100,00% 0 0,00%

Ongebonden materiaal 0 0,00% 4 1,99%

Geen gegevens 0 0,00% 4 1,99%

Degradatieboekband

Uitgedroogde bekleding 1 0 0,00% 22 10,95%

Uitgedroogde bekleding 2 0 0,00% 41 20,40%

Uitgedroogde bekleding 3 0 0,00% 71 35,32%

Bekleding stabiel 8 100,00% 67 33,33%

Scharnierprobleem 1 1 12,50% 38 18,91%

Scharnierprobleem 2 0 0,00% 12 5,97%

Scharnierprobleem 3 2 25,00% 18 8,96%

Geen scharnierproblemen 5 62,50% 133 66,17%

Bindingsprobleem 1 0 0,00% 21 10,45%

Bindingsprobleem 2 0 0,00% 5 2,49%

Bindingsprobleem 3 0 0,00% 7 3,48%

Binding stabiel 8 100,00% 168 83,58%

Loszittend materiaal 1 0 0,00% 9 4,48%

Loszittend materiaal 2 0 0,00% 3 1,49%

Loszittend materiaal 3 0 0,00% 1 0,50%

Materiaal stabiel 8 100,00% 188 93,53%

Vervormde of te kleine band 1 2 25,00% 19 9,45%

Vervormde of te kleine band 2 0 0,00% 13 6,47%

Vervormde of te kleine band 3 0 0,00% 3 1,49%

Geen vervorming 6 75,00% 166 82,59%

Degradatieboekblok

Foxing 1 0 0,00% 30 14,93%

Foxing 2 0 0,00% 14 6,97%

Foxing 3 0 0,00% 15 7,46%

Geen foxing 8 100,00% 142 70,65%

Verzuring 1 4 50,00% 39 19,40%

Verzuring 2 1 12,50% 11 5,47%

Verzuring 3 0 0,00% 1 0,50%

Geen verzuring 3 37,50% 150 74,63%

Losse bladzijden 1 0 0,00% 4 1,99%

Losse bladzijden 2 0 0,00% 0 0,00%

Losse bladzijden 3 0 0,00% 0 0,00%

Geen losse bladzijden 8 100,00% 197 98,01%

Niet meer raadpleegbaar 0 0,00% 0 0,00%

Acties

Conservatie A 0 0,00% 16 7,96%

Conservatie B 0 0,00% 16 7,96%

Binder 1 12,50% 10 4,98%

Map 0 0,00% 3 1,49%

Zuurvrije Doos 0 0,00% 30 14,93%

Groot formaat (staand/liggend) 0 0,00% 1 0,50%

Page 64: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige

60 STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren

BIJLAGE

Page 65: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige

STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren 61 BIJLAGE 5.1 — De schoonmaak van boeken – Testen van manuele schoonmaak

BIjlAGE5

De schoonmaak van boeken

5.1 testen van manuele schoonmaakAugustus 2008 – Els Gabriëls en Serafien Hulpiau

De tijd zoals weergegeven in de linkse kolom van de tabel werd getimed vanaf het ogenblik dat de boe-

ken uit het rek genomen werden. Het klaarleggen van het materiaal en het eventuele falen ervan is dus

niet inbegrepen, evenmin als de transporttijd. De schoonmaak werd nl. uitgevoerd naast het rek.

De belangrijkse factoren die de timing beïnvloeden zijn: de grootte van de boeken, de manier van terug-

plaatsen bij grote volumes (zie kranten) en de conditie van de boeken. Zwaar beschadigde stukken moe-

ten voorzichtiger schoongemaakt worden en dat vraagt meer tijd.

Timing Verdieping Materiaalsoort Persoon Datum Wijze van schoonmaken

16’ ? ? Rik 07/07/2008

Bovenaan gestofzuigd met een borsteltje, de rest van het boek met een doek schoongemaakt. De plank niet schoongemaakt.

19’ 17deIngebonden periodieken/tijdschriften

Serafien 14/08/2008Afstoffen bekleding met vod. Stofzuigen van de kopsnede.Terugplaatsen in ongereinigd rek.

16’ 17de Ingebonden periodieken Serafien 14/08/2008 Idem

15’5” �de Acc kleinere formaten Els 14/08/2008Volledig stofzuigen van het boek aan de buitenzijde en afstoffen met een vod. Terugplaatsen in ongereinigd rek.

30’5” �de Acc grote formaten Els 14/08/2008 Idem

17’ �de D2832 – 2838 (7 dozen) 0,8m

Els 25/08/2008

Doosjes aan buitenzijde gestofzuigd.Inhoud: kleine boekjes met gelijke en ongelijke hoogtes aan kopzijde. Gelijkstuiken aan de kopzijde, dan gestofzuigd.

5’ -1ste J 452 Els 25/08/2008Zonder uit het rek te halen. Met voldoende plaats tussen de kopzijde en de bovenliggende plank.

17’ -1ste J 106 (0,8m) Serafien 01/09/2008Uithalen van de ingebonden kranten uit het rek, stofzuigen aan alle zijden, terugplaatsen. (Zie de opmerkingen hierna)

Page 66: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige

62 STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren

BIJLAGE 5.2 — De schoonmaak van boeken – De machinale reiniging van boeken

Opmerkingenbijdetestmetkranten

– Voor de kranten is er veel meer plaats nodig om te kunnen schoonmaken dan voor de andere

boeken. Dat moet ingecalculeerd worden.

– Het terugplaatsen zal meer tijd vragen als de kranten rechtop geplaatst worden: ze vallen name-

lijk om. Beter en sneller zou zijn als ze horizontaal geborgen zouden worden: twee (max. drie) dun

ingebonden exemplaren op elkaar.

– Fysiek is dit tamelijk zwaar werk: niet aangenaam om met kranten te sleuren en de kranten zijn zeer

vuil. Eén keer schoonmaken heeft effect, maar ze zijn niet perfect schoon. Dat laatste geldt ook voor

de rest van de collecties.

– Opgelet voor kranten waarvan het boekblok geschonden is: uitstekende broze snippers zijn gevoelig

voor de stofzuiger. Voorzichtig zijn betekent een langere behandelingstijd.

– Er zijn ook meterplanken met liggende kranten in dozen: die zullen vermoedelijk sneller gereinigd

kunnen worden, als dat nodig zou blijken.

5.2 DemachinalereinigingvanboekenVerslag bezoek Universiteitsbibliotheek Luik (05/06/2008)

Els Gabriëls en Serafien Hulpiau (UB Gent)

Cécile Humblet (restaurator), Olivier Donneau (handschriftenzaal), Cécile Oger (collectiebeheer),

UB Luik.

Een actie in de Universiteitsbibliotheek Luik is het schoonmaken van de collecties. Daarvoor werd een

Depulvera schoonmaaktoestel gekocht, voor ca. € 30.000. Dezelfde machine wordt gebruikt in de

depots van de British Library om de collecties te reinigen vóór hun verhuizing naar een nieuwbouw

buiten Londen.

Beschrijving

De machine werkt met harde synthetische borstels (vergelijking: een droge carwash voor boeken) en is

verrijdbaar. Op de website van Depulvera – www.depulvera.com – demonstreren verschillende video-

filmpjes de precieze werking van het toestel. De aanschaf van de machine brengt ook een onderhouds-

inspanning mee: ze moet geregeld schoongemaakt en nagekeken worden.

Evaluatie

Hoewel het op het eerste gezicht een eenvoudige actie lijkt, vergt de machinale schoonmaak van boeken

een grondige voorbereiding.

Doordat boeken in een bibliotheek thematisch en alfabetisch gerangschikt zijn, staan oude werken naast

nieuwe. Het is niet verantwoord om oude werken machinaal schoon te maken: besteekbanden, kapjes,

losse fragmenten (bv. aan de bekleding) e.d. kunnen verder beschadigd worden of verdwijnen onder de

behandeling met de borstels. Daarom moeten de te reinigen boeken geselecteerd worden: niet te dik,

niet te dun, geen slappe kaft, geen losse delen of anders beschadigde boeken, geen oude boeken, wel

moderne banden, geen banden met een beschermhoes, geen losse documenten, etc.

Bovendien moeten de boeken die niet geschikt zijn voor machinale reiniging manueel ontstoft worden

en moet de volgorde/plaatsing ervan bijgehouden worden. Dat vraagt heel wat coördinatie.

Zoals gezegd is het toestel mobiel en kan het daardoor gemakkelijk verplaatst worden. De lift van de

Boekentoren is echter niet breed genoeg voor de machine, wat de verplaatsing over de verdiepingen

heen bemoeilijkt. De machine is redelijk smal, maar niettemin stelt zich de vraag of er genoeg ruimte is

Page 67: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige

STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren 63 BIJLAGE 5.2 — De schoonmaak van boeken – De machinale reiniging van boeken

tussen de rekken om ze er tussendoor te manoeuvreren. Mogelijk is de ruimte te krap om telkens ter

plaatse te kunnen reinigen.

Om efficiënt te kunnen schoonmaken zijn minstens drie mensen nodig: iemand om de geselecteerde

boeken van het rek te nemen en in de machine te plaatsen, iemand om de schoongeborstelde boeken

op te vangen en op een kar te plaatsen en iemand die intussen de planken schoonmaakt en de boeken

terugplaatst.

Volgens het reclameplaatje zou de Pulveramachine een resultaat halen van twaalf gereinigde boeken

per minuut. Dat lijkt ons al te optimistisch ingeschat als je de voorbereidings- en afwerkingstijd in acht

neemt. Zo moet de machine telkens afgesteld worden: borstels hoger of lager gezet bij resp. dikke of

dunnere boeken.

Ook de demonstratiefilmpjes op de Depulvera-website waren weinig overtuigend. De kopkant van het

boek – waar het meeste stof op valt – wordt bijvoorbeeld nauwelijks gereinigd. In een ander filmpje is te

zien hoe dat alsnog manueel gebeurt, maar dan rijst de vraag of de aankoop van zo’n duur toestel nog

verantwoord is. Vooral de organisatie nodig om de hele operatie goed te laten verlopen, lijkt ons zwaar

en weinig praktisch.

Bovendien stelde Cécile Humblet dat – om effeciënt te kunnen werken – je meer dan één machine nodig

hebt. Niettemin loont het volgens haar wél de moeite om boeken op deze manier schoon te maken, zelfs

als je de voorbereidingstijd in rekening brengt, evenals het extra werk van drie mensen die de boeken

moeten manipuleren.

Page 68: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige

64 STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren

BIJLAGE

Page 69: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige

STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren 65 BIJLAGE 6 — Selectieve bibliografie

BIjlAGE6

Selectieve bibliografie

OverpreventieveconserveringAnkersmit, Bart, Klimaatwerk, besluitvorming over het binnenklimaat en de risico’s voor ons culturele

erfgoed, Amsterdam, Instituut Collectie Nederland, 2008

Ashley-Smith, Jonathan, Risk Assessment for Object Conservation, Oxford, 1999

Dahlin, E., Preventive conservation strategies for organic objects in museums, historic buildings and

archives, www.heritage.xtd.pl/pdf/full_dahlin.pdf

Dust in Libraries, www.nationaltrust.org.uk/main/w-conservation-dustdust_on_books.pdf

Future life of collections. Report on a meeting on applied conservation research, held at The British

Library on 27-28 September 2004, (supported by The Andrew W. Mellon Foundation), London British

Library, 2004

Havermans John, J. B. G. A. Marres, P. Defize, The development of a universal procedure for Archive

Assessment, Restaurator 20, 1999, pp. 48-55

Klimaatnetwerk, http://home.casema.nl/klimaatnetwerk/klimaatnetwerk.html

NPO, Specifying Library and Archive Storage leaflet, www.bl.uk/services/npo/pdf/storage.pdf

Porck, Henk, René Teygeler, Preservation Science Survey. An Overview of Recent Developments in

Research on the Conservation of Selected Analog Library and Archival Materials, Council on Library and

Information Resources, Washington, D.C., www.clir.org/pubs/reports/pub95/pub95.pdf

Varlamoff Marie-Thérèse, The First Step in Preservation: Building the Right Building, Housing for eternity

– sustainable solutions and mistakes to avoid, Report on Open Sessions, IFLA/WLIC, OSLO, 2005

Velichka Kontozova en Van Meel K., Worobiec A., SAMEK L., Spolnik Z., Van Grieken R., Air quality

assessment by EDXRF for preventive conservation, Technart 2007 – Nondestructive and microanalytical

techniques in art and cultural heritage, April 25–28, 2007, Lisboa

CoOL, Conservation Online, Resources for Conservation Professionals, http://palimpsest.stanford.edu

Guidelines for the conservation of leather and parchment bookbindings, Koninklijke Bibliotheek

Nederland, 2002, www.kb.nl/menu/conservering.html

PublicatiesvanBelgischeinstellingenSint-Felixpakhuis wordt FelixArchief. Het verhaal van een archiefverhuis! www.felixarchief.be

Page 70: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige

66 STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren

BIJLAGE 6 — Selectieve bibliografie

PublicatiesvanNederlandseinstellingenBender Yvonne, Paperconservering in Nederland. Een overzicht van de ontwikkelingen in de periode

1980-1995, Den Haag, Coördinatiepunt Nationaal Conserveringsbeleid, CNC 1996

www.metamorfoze.nl/publicaties/cnc_rapporten/rapporten.html

Regeling bouw en inrichting archiefruimten en archiefbewaarplaatsen, De Staatscourant,

18 september 2001, nr. 180, p.12., www.archiefinspecties.nl/wetteksten

Heidebrink I., Modelopzet voor het maken van een collectiebeleidsplan Algemeen Rijksarchief, Afdeling

Relaties en Beheer, 7 februari 2000, www.nationaalarchief.nl/archiefbeheer/conservering/beleid

Publicaties van het CNC (Coördinatiepunt Nationaal Conserveringsbeleid), 1991-1997,

www.metamorfoze.nl/publicaties/cnc_rapporten

Smit, W.J.Th., Van boekbinden tot luchtzuivering. Een historisch overzicht van de conservering in de

Koninklijke Bibliotheek 1789-2003, 2005, Den Haag, Koninklijke Bibliotheek, juli 2005

Wim J. Th. Smit en Henk Porck, Tegen de zure lucht van verval, 2004, Intranet KB, 2004,

www.kb.nl/cons/smit/index.html

OverzuurvrijebergingHanus, J., Komorníková, M., Mináriková, J., Bridgland, J.(eds), Changes in Some Mechanical Properties of

Paper During Ageing in an Archival Box, 11th Triennial Meeting, Edinburgh, September 1-6, 1996, ICOM-CC,

Vol. 2, London James and James, pp. 510-516

OververzuringenfoxingPorck, Henk, Voorbij, H., Voortschrijdend verval en verzuring. Een studie naar het effect van 14 jaar

natuurlijke veroudering op de papierkwaliteit in de collecties van de Koninklijke Bibliotheek en het

Nationaal Archief, Metamorfoze, The Hague, Koninklijke Bibliotheek/ Metamorfoze /National Archives

of the Netherlands, 2006, www.metamorfoze.nl/publicaties/rapporten/voortschrijdend.pdf

Florian, M.-L. E. Scott, D.(ed), Saunders, D.(ed), Witte, E. de(ed), Rie, R. de la(ed), The role of the conidia

of fungi in fox spots, Studies in Conservation, vol. 41, 1996, pp. 65-75

leveranciers(zuurvrij)verpakkingsmateriaalNederland● Jansen Wijsmuller & Beuns (dozen, etiketten, mappen, dossiermappen), Wormer, tel. +31 75 621 10 01

● CIB, onderdeel van de Vereniging van de Nederlands Gemeenten (diverse archiefmaterialen, duurzaam

kopieerpapier), Zoetermeer, tel. +31 79 363 84 00, www.cib-vng.nl

● Moorman Karton (dozen, microfilmdoosjes), Weesp, tel. +31 294 41 39 51

● Nationaal Fotorestauratie – atelier, (fotomappen en hoesjes), Rotterdam, tel. +31 10 233 16 97

● VEHA (dozen), Barneveld, tel. +31 342 49 04 09

● Jalema BV (hechtmechanieken en zippels), Reuver, tel. +31 77 474 18 15

Page 71: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige

STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren 67 BIJLAGE 7 — Lijst van deelnemers en informatiegevers

BIjlAGE7

Lijst van deelnemers en informatiegevers

Coördinatie

Lieve Watteeuw

team

Els Gabriëls (restaurator Universiteitsbibliotheek Gent), Serafien Hulpiau (restaurator Universiteits-

bibliotheek Gent), Elizabet Nijhoff-Asser (papier- en boekrestaurator, Amsterdam), Liv Tubeeckx

(Stadsarchief Breda, Breda), Lieve Watteeuw (conservator- restaurator grafisch materiaal, Gent)

Begeleiding

Veerle Van Conkelberge, Sylvia Van Peteghem

Medewerkers

Algemeen

Sofie Cloet, Roland De Groote, Martine De Reu, Fien Dejonckheere, Magda Poppe, Yana Frauke

Vandendriessche, Godelieve Vandenmeersschaut, Lucie Zabeau

Plaatsen van getuigen

Greta Herman, John Lybaert, Bert Meys, Conchita Stevens, Rita Verberckmoes, Daniël Vandenmeersschaut

Plaatsenvangetuigenenverwerkenvandegegevensvandescreening,notereneninvoerenin

computer

Jonas D’Hollander, Ellen Lemahieu, Jelle Meys, Jasper Van Herzeele, Sandra Vervynck, Sarah Westphal

testen bij het schoonmaken

Rik Declercq, Tristan Maes, Fran Vlaeminck

Assistentiebijintranetendocusharing

Paul Bastijns, Francis Vandendriessche

Statistiek,advies

Stefan Van Aelst (UGent), Gert Willems (UGent)

Externeraadgevers

Bart Ankersmit (ICN Amsterdam), Max Braeckman (Felixarchief, Antwerpen), Nancy Bell (National

Archives, Kew), Leen Charles (Stadsarchivaris, Zwarte Doos, Gent), Per Culhed (Uppsalla University

Library, Uppsalla), Peter Defize (Nationaal Archief, Den Haag), Filip Descamps (Daidalos Peutz -

Bouwfysisch ingenieursbureau, Leuven), Cécile Humblet (restaurator ULG, Luik), Ted Indeweij Gerlings

(Hoogduin Papierrestauratoren, Delft), Willem Hoogduin (Hoogduin Papierrestauratoren, Delft), Gert

Jansseune (Robbrecht en Daem Architecten, Gent), Cécile Oger (depotverantwoordelijke, ULG, Luik),

Werner Pottier (Felixarchief, Antwerpen), Helen Shenton (British Library, Londen), Erik van der Doe

(Projectcoördinator, Metamofoze, Nederland), Ko van de Watering (senior restaurator Koninklijke

Bibliotheek, Den Haag), Peter Verveen (Bijzondere Collecties, Universiteitsbibliotheek Amsterdam),

Jeroen Vervliet (bibliothecaris, Vredespaleis Den Haag)

Met dank aan iedereen die een bijdrage leverde aan dit onderzoek.

Page 72: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige
Page 73: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige
Page 74: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige
Page 75: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige
Page 76: STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament. De overige