STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een...
Transcript of STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de … · 2014. 5. 5. · collectie heeft een...
STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de BoekentorenUniversiteitsbibliotheek UGent
STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de BoekentorenUniversiteitsbibliotheek UGent
Projectleider
Lieve Watteeuw, conservator-restaurator grafisch materiaal, Gent
Auteurs
Els Gabriëls, restaurator Universiteitsbibliotheek, Gent
Serafien Hulpiau, restaurator Universiteitsbibliotheek, Gent
Elizabet Nijhoff-Asser, papier- en boekenrestaurator, Amsterdam
Liv Tubeeckx, restaurator, Stadsarchief Breda, Breda
Lieve Watteeuw
Eindredactie
De Grote Trompe: Françoise Opsomer
Vormgeving
Het Métier: Rein Meyts
Universiteitbibliotheek Gent, 2008-2009
STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren �
Inhoud
I Inleiding �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� ��5
II Vaststellingen over de collectie – te ondernemen acties �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� ��7
III Conclusies �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� ��11
1 Beleidsstrategie voor de collectie van de Boekentoren �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� ��11
2 Pilootproject �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� ��12
3 Verder onderzoek �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� ��12
4 Aspecten van communicatie en visibiliteit �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� ��13
IV Toelichting bij de methode �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� ��15
1 Toelichting bij de onderzochte criteria �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� ��15
2 De betrouwbaarheid van de steekproef �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� ��19
V Resultaten per clusterfonds �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� ��21
VI Bijlagen �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� ��31
1 Beelden van de schade aan de fondsen in de Boekentoren �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� ��33
2 Toelichting bij de steekproefmethode �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� ��49
3 De bundeling van de historische UB-fondsen tot 24 clusterfondsen �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� ��51
4 Profiel per onderzocht fonds | Cijfers �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� ��55
5 De schoonmaak van boeken �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� ��61
5.1 Testen van manuele schoonmaak �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� ��61
5.2 De machinale reiniging van boeken �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� ��62
6 Selectieve bibliografie �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� ��65
7 Lijst van deelnemers en informatiegevers �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� �� ��67
� STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren
STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren �
I Inleiding Ter voorbereiding van de restauratie van het gebouw van Henry Van de Velde (de Boekentoren) kreeg
een team van conservators-restauratoren de opdracht om de fysieke conditie van de collectie in de toren
te evalueren. Het eerste idee voor dit project kwam er tijdens de klimaatworkshop van 15-16 mei 20081;
amper twee maanden later werd het uitgevoerd. Meer bepaald werd in de zomer van 2008 via steek-
proeven ca. 40.229 meter onderzocht van de Boekentorencollectie, die volgens de laatste schattingen in
totaal ca. 47.000 meter beslaat.
Dit rapport vormt de neerslag van dat onderzoek. Het valt uiteen in drie grote delen.
De algemene vaststellingen over de huidige toestand van de collectie resulteren enerzijds in een aantal
voorstellen van acties, anderzijds leiden ze tot conclusies voor het beleidsniveau. Omdat die beide
elementen het zwaartepunt vormen van het rapport hebben we ze naar voren gebracht, als hoofdstuk-
ken II en III��
Maar uiteraard zijn die algemene vaststellingen, voorstellen van acties en conclusies gebaseerd op een
minutieus onderzoek, dat uitgevoerd werd aan de hand van steekproeven. Dat komt uitgebreid aan bod
in de hoofdstukken IV en V. Hoofdstuk IV beschrijft de onderzoeksmethode die werd gehanteerd, de
schadesoorten die werden onderzocht met acties die daaraan gekoppeld kunnen worden. Hier is dan
ook de uitleg te vinden over de gebruikte termen, over de schadegradaties (1, 2 of 3) en over de voor-
gestelde acties (conservatie A/B, binder, etc.). Hoofdstuk V splitst de algemene vaststellingen over de
huidige toestand van de collectie op per clusterfonds2: hier zijn details te rapen over elke onderzochte
groep van fondsen, waardoor duidelijker wordt waar de grootste knelpunten zitten.
Tot slot is er een reeks bijlagen met aanvullende informatie bij het rapport.
Bijlage 1 toont foto’s van de schadecategorieën in elke gradatie, Bijlage 2 geeft toelichting bij de fouten-
marge van de gebruikte methode. Bijlage 3 somt op welke fondsen werden geraadpleegd en toont hoe
die voor het onderzoek werden gebundeld tot 24 clusterfondsen. Bijlage 4 sluit aan bij hoofdstuk V en
omvat alle cijfermateriaal dat het onderzoek heeft opgeleverd, per clusterfonds en per schadesoort. De
eerste pagina van die bijlage toont in de kolom ‘Totaal’ meteen het opgetelde resultaat voor de hele
collectie. Bijlage 5 geeft de resultaten van tests over de manuele schoonmaak van boeken en stelt daar
de pro’s en contra’s van machinale schoonmaak tegenover. Bijlage 6 omvat een beknopte bibliografie en
Bijlage 7 tot slot somt alle medewerkers en informatiegevers op die hebben meegewerkt aan het onder-
zoek of het rapport.
1 Bart Ankersmit en Filip Descamps, voorlopige rapportering van de workshop op 15-16 mei 2008, Daidalos, Europese groep
adviesbureaus in bouwfysica, akoestiek, lawaaibeheersing, milieutechniek, brandveiligheid. Masterplan Project Boekentoren.
07.01.2009
2 Een fonds is een historische collectie-entiteit van de UB, een clusterfonds is een voor dit onderzoek samengestelde groep van
fondsen. Zie daarvoor de Indelingscriteria in 24 clusterfondsen, Veerle Van Conkelberge en Sylvia van Peteghem, Exceldocument 15
juli 2008, opgenomen als Bijlage 3 van dit rapport.
6 STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren
STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren 7
II Vaststellingen over de collectie
– te ondernemen acties De screening – die uit een louter visuele controle bestond en steekproefsgewijs werd uitgevoerd bij 22
fondsen – heeft informatie opgeleverd over ca. 40.229 lopende meter collectie van de Boekentoren, die
in totaal wordt geschat op 47.000 meter.
Elk hieronder vermeld percentage correspondeert dan ook met een aantal lopende meter collectie en
geeft een indicatie van het volume werk dat de conservatie en herverpakking ervan mee zal brengen.
Die cijfers (zowel die uitgedrukt in procenten als die in lopende meters) zijn een extrapolatie uit de gege-
vens van de steekproef. Aangezien de omvang van een steekproef de betrouwbaarheid ervan bepaalt,
geven we daar verder nog toelichting over: zie hoofdstuk IV.2 en Bijlage 2.
– Elk fonds vertoont een grote verscheidenheid aan bandmateriaal. Ca.34% van de Boekentoren-
collectie heeft een linnen band, 23,4% een lederen rug en 3,8% een rugbekleding in perkament.
De overige materialen en de paperbacks vertegenwoordigen 23% van de collectie; 1,9% heeft een
moderne kunststofbekleding of zijn thesissen met PVC-ringen of -ruggen.
Tien procent van het onderzochte Boekentorenbestand – zo’n 4.023 meter – bestaat uit ongebonden
materiaal, dat in zure of zuurvrije dozen en mappen en in kasten bewaard wordt. Daar zijn de Kaarten-
zaal of de Vliegende Bladen niet bij inbegrepen, omdat ze – vanwege hun grote heterogeniteit – niet
in de steekproef werden opgenomen.
– Elk fonds vertoont uiteenlopende vormen van schade, zowel aan de boekband (hoofdzakelijk
mechanische schade) als aan het papier (hoofdzakelijk chemische degradatie). De twee soorten van
degradatie komen zowel apart voor als samen, maar er is geen correlatie tussen de schade aan de
boekband en die aan het papier.
– 17% van de lederen en perkamenten ruggen vertonen uitdrogingsverschijnselen of zijn aan het
verpulveren, als gevolg van de lange bewaring in een droog klimaat in de Boekentoren. Daardoor zijn
de boeken sterk verzwakt. Voor uitdroging in de tweede en de derde graad gaat het om ca. 6.900
meter in totaal.
– De degradatie van de banden situeert zich grotendeels op het niveau van de scharnieren. Bij
tien procent (ca. 4.023 meter) hangen één of twee boekenplatten los. Daarnaast zijn structurele
bindingsproblemen vastgesteld (in de tweede en de derde graad) over ± 800 meter en voor 740
meter is er door nog andere oorzaken een vergrote kans op verlies van materiaal bij consultatie of
transport.
Bijna 1.500 meter aan collectiestukken is vervormd en doorgezakt door slechte plaatsing in de rekken.
Actie
Voor de verdere vrijwaring van de materiële integriteit is een conservatie A of B nodig (waarbij
A = maximaal één uur werk en B = meer dan één uur werk) of moeten boeken opnieuw ingebonden
worden. Op korte termijn is zuurvrije berging aangewezen.
8 STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren
– De degradatie van het papier is zorgwekkend. Bij meer dan de helft van de boeken is het papier
verzuurd in de tweede of derde graad, met een daling van de sterkte tot gevolg. Verbrossing is er
voor ca. 17, 6 % (of 7.000 meter).
Actie
Het meest aangetast zijn de clusterfondsen 1, 2, 7, 8,19 en 22. Door hun papiersamenstelling hebben
de collectiestukken zuurvrije berging nodig en klimaatklasse A. Voor toekomstige raadpleging
kunnen ze best gedigitaliseerd worden.
– Het fenomeen van foxing (zie p. 17 voor de terminologie) komt in alle fondsen weinig voor, mogelijk
door de droge klimaatomstandigheden in de Boekentoren.
– Het onderzoek toont aan dat een aanzienlijk deel van de collectie niet meer raadpleegbaar is in
de leeszaal, omdat het materiaal te fragiel is geworden (ca. 1.290 meter of 3,21%), omdat ze losse
onderdelen (platten en ruggen) hebben (ca. 2.010 meter of 5%) of omdat ze een ander schadefeno-
meen in de derde graad vertonen.
Actie
Voor de verhuizing is voor deze stukken een beschermende zuurvrije verpakking noodzakelijk; het
behoud ervan op langere termijn vraagt om de interventie door een conservator en/of binder. Voor
begonnen kan worden met de digitalisering moeten de stukken gestabiliseerd worden door een
opgeleid team.
– De steekproef evalueert niet in welke mate ‘ontstoffing’ of ‘reiniging’ nodig is. Niettemin heeft het
onderzoeksteam geconstateerd dat alle fondsen bestoft waren (stofpartikels ≥ 10 micron), wat zowel
hun chemische als hun biologische degradatie kan versnellen���
Actie
Een grote schoonmaakcampagne is nodig om de 47 km Boekentorencollectie op te frissen en te
stabiliseren. Per fonds moet een scenario opgesteld worden voor de aanpak van de reiniging ervan.
Elk boek moet gereinigd worden, met de hand of machinaal�. Aangezien enkel moderne en nieuwe
werken en beperkte formaten in aanmerking komen voor machinale reiniging, gaan we uit van een
gemiddeld tempo van twintig minuten per lopende meter. Omgerekend levert dat aan werkvolume
in een 38-urenweek ca. 2.060 werkdagen op (of 9,3 persoonsjaren van 220 werkdagen).
– Tijdens de louter visuele steekproef is geen actief schimmelprobleem vastgesteld. Het klimaat in de
Boekentoren is doorgaans droog.
Actie
Bij het herverpakken en verhuizen is een beperkte maar systematische bemonstering van schimmel-
sporen aan de orde. Zo kan de microbiële vervuiling en de eventuele activiteit van micro-organismen
in kaart gebracht worden, met het oog op de bepaling van de juiste klimaatomgeving in de toekomst.
3 Jonathan Ashley-Smith, Risk Assessment for Object Conservation, Oxford, 1999, p. 194.
4 Voor de testen i.v.m. de schoonmaak van één meter fonds, machinaal en handmatig, zie Bijlage 5.
STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren 9
– De steekproef heeft aangetoond dat 2,8% van de Boekentorencollectie bestaat uit grote formaten
(hoogte > 50cm) die beter horizontaal zouden worden geborgen.
Actie
Om het verwachte meervolume en het aantal meter ‘vlakke’ boekenplanken (bedoeld voor horizon-
tale berging) accuraat te kunnen berekenen, is een afzonderlijke telling en meting per item nodig
voor twee fondsen die waardevolle historische folianten omvatten (clusterfondsen 11 en 12).
– Bij de eerste, ad random selectie van de steekproeven is vastgesteld dat een aantal boeken verdwe-
nen waren of niet terug te vinden op hun plaatsnummer.
Actie
Vóór de verhuizing is een récolement nodig, d.w.z. een verificatie van alle items uit de collectie, ener-
zijds om de onbrekende of verkeerd geplaatste volumes te identificeren, anderzijds om een correct
idee te krijgen over de nodige hoeveelheid herverpakkingsmateriaal.
10 STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren
STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren 11
III Conclusies
Over de hele Boekentoren heen beschouwd kunnen we stellen dat:
– de hele collectie ontstoft moet worden. Testen hebben aangetoond dat dat kan op in één jaar tijd
met tien voltijds equivalenten.
– een nieuwe of vervangende zuurvrije berging nodig is voor één vierde van het volledige bestand,
enerzijds als bescherming bij de verhuizing, anderzijds als alkalische buffer tegen zure degradatie
(ca. 9.900 meter).
– curatieve conservatie nodig is voor 19 % of ± ca. 7.800 meter collectie. Met curatieve conservatie
wordt bedoeld: conservatie A (max. 1 uur werk per item), conservatie B (meer dan één uur werk)
of het (opnieuw) laten inbinden van een collectiestuk.
Omgerekend spreken we over 92.000 items die in aanmerking komen voor conservatie A
(5,59% van de collectie = ± 2.300 meter x 40 items per meter) en 146.000 items voor conservatie B
(9.56% = ± 3.650 meter x 40 items per meter).�
1 Beleidsstrategie voor de collectie van de Boekentoren
De preventieve conservatie, de normen voor raadpleegbaarheid, de herverpakking, de digitalisering
en de verhuizing van de Boekentorencollectie moeten concreet vorm krijgen in een beleidsplan dat de
verschillende aspecten op elkaar afstemt.
De Boekentoren heeft nood aan een team dat bestaat uit een verhuismanager enerzijds en collectie-
beheerders anderzijds. Zij moeten nauw met elkaar samenwerken om de bewaring, digitalisering en
verhuizing van de collectie in goede banen te leiden.
De verhuismanager is de logistieke motor van de verhuizing; de collectiebeheerders van hun kant
moeten ervoor zorgen dat de fysieke collectie het niveau haalt van de internationale standaard zoals
bepaald in het Preservation Management (cfr. IFLA Core Activity on Preservation and Conservation
– PAC).6
De reiniging, de herverpakking en de zuurvrije berging van de collectiestukken zijn prioritaire acties,
zowel in functie van de bewaring van de collectie en de beschikbaarheid ervan voor consultatie of
digitalisering, als in het perspectief van de verhuizing.
5 Zie praktijkcasus 2006, Firma Hoogduin, Nederland. Prioriteit 1 – Het object mag niet naar de studiezaal en niet worden
verfilmd. Eenmalig (voorzichtig) hanteren kan leiden tot het verlies van informatie of de verslechtering van de aanwezige schade.
Prioriteit 2 – Het object mag niet naar de studiezaal, eenmalig voorzichtig hanteren (verfilmen) is wel mogelijk. Onkundig (ruw)
hanteren leidt onherroepelijk tot het verlies van informatie of de verslechtering van de aanwezige schade. Geen prioriteit maar wel
schade – Het object mag naar de studiezaal, maar op langere termijn en door veelvuldige raadpleging bestaat het risico op verlies
van informatie of de verslechtering van de aanwezige schade.
Informatie: Firma Hoogduin, Nederland. Die firma werkt in opdracht voor o.a. de bibliotheek van het Vredespaleis en die van
het Tropeninstituut, beide in Amsterdam. In België geen referentie. Het Bureau Metamorfoze, KB, Den Haag wil, bij monde van
Alexandra Daniels, verdere informatie verstrekken.
6 www.ifla.org/VI/4/pac.htm
12 STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren
2 Pilootproject
Om een goed zicht te krijgen op de omvang van het verhuisproject en om een plan te kunnen opstel-
len voor de herverpakking en verhuizing van de collectie, is een pilootproject aangewezen voor twee
fondsen met sterk uiteenlopende eigenschappen (bv. de Vliegende Bladen en de Octrooien).
De strategie voor elk van de twee fondsen – eigenlijk gaat het om twee pilootprojecten – kan op korte
termijn worden uitgewerkt (begin 2009), zodat vóór de geplande verhuizing de betreffende collectie-
stukken kunnen worden gereinigd, geïnventariseerd, in zuurvrije mappen of dozen verpakt en in het
IT-systeem verhuisklaar gemaakt.
Voor deze eerste fase wordt bij voorkeur een reinigings- en verpakkingsruimte voorzien in de Boeken-
toren zelf. Daarnaast moet in een ‘nieuw’, tijdelijk depot in de buurt de nodige ruimte en infrastructuur
aanwezig zijn voor de stofvrije berging van gereinigde (deel)collecties. Die kunnen nl. niet terugkeren
naar hun vroegere bewaaromstandigheden.
Tijdens de herverpakking van de fondsen moet een beknopte schade-inventaris gemaakt worden van de
behandelde stukken. Voor conservatie zelf is er in deze fase immers geen tijd. De schade-inventaris regi-
streert welke en hoeveel stukken toe zijn aan eerstelijnsconservatie (beperkte ingreep), Conservatie A
(max. één uur werk) en Conservatie B (meer dan één uur werk). Aan de hand van die registratie kan het
conservatie- en restauratiemanagement vorm krijgen en een inschatting gemaakt worden van het werk-
volume dat daarmee gepaard gaat.
De reiniging en herverpakking van de Vliegende bladen (ca. 494 meter) kan samengaan met het maken
van een selectie voor digitalisering.
Behalve dat het de hiervoor genoemde doelen dient, heeft het opzetten van dergelijke pilootprojecten
ook onrechtstreeks meerwaarde:
– het kan het management stimuleren om de standaardprocedure voor de behandeling van boeken te
structuren en te verfijnen;
– de aanpak van twee fondsen kan de belangrijke en dringende keuze stimuleren voor een herschik-
king van alle fondsen in de bibliotheek;
– het kan de naderende verhuizing in de kijker zetten en daarmee de betrokkenheid vergroten van de
gebruikers en de medewerkers van de Boekentoren.
3 Verder onderzoek
Het verdient aanbeveling om voor een aantal fondsen een grotere steekproef uit te voeren. Het doel
daarvan is om tot een betere inschatting te komen van de kosten voor herverpakking en van de nodige
ruimte voor de plaatsing van de collectiestukken.
De cijfers over de raadpleging van de fondsen door het publiek7 kunnen een indicatie geven over welke
fondsen prioritair moeten worden gereinigd, herverpakt en verhuisd, en wel in functie van de beschik-
baarheid van de collecties tijdens de verhuizing.
7 Zie hiervoor o.a. het Jaarverslag 2007. Totaal aantal consultaties in de grote leeszaal en de Reservezaal + de registraties in
Aleph vanaf 2000.
STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren 13
Daarnaast is het in deze tweede fase noodzakelijk dat het relatieve belang van de verschillende fondsen
tegenover elkaar wordt gewogen. Dat kan door de volgende vier criteria te valoriseren: absolute unici-
teit, relatieve uniciteit, maatschappelijk belang en intrinsieke waarde. Die vier aspecten genieten bij
voorkeur evenveel belang.
Pas als een fonds op die manier geëvalueerd is en de waarde ervan bepaald, is het mogelijk om precieze
berekeningen te maken voor de klimaateisen, herverpakking, de prioriteit te bepalen voor de verdere
behandeling en om de verhuislogistiek vast te leggen: organisatie, kostprijs, etc. Het aantal lopende
meter waaruit een fonds bestaat, bepaalt immers de kostprijs van de herverpakking en verhuizing, en
dat kan na de evaluatie verschillen van het aantal meter ervoor. Er kan bv. een deel afgestoten worden
omdat de waarde te laag is – zoals bij dubbels van kranten of bij onvolledige reeksen. Daarnaast kan er
bij hoogst waardevolle collecties – omwille van hun uniciteit, hun hoge intrinsieke waarde of hun groot
maatschappelijk belang – voor gekozen worden om 100% van het fonds in zuurvrij materiaal te herver-
pakken, zelfs als de actuele fysieke toestand dat niet vereist. Dat is dan een vorm van preventie.
4 Aspecten van communicatie en visibiliteit
Van buiten naar binnen beschouwd zien we het Metamorfozeproject8 – het Nederlandse Nationaal
programma voor het behoud van het papieren erfgoed – als een mogelijke inspiratiebron bij de aanpak
van de herverpakking en digitalisering van de Boekentorencollectie. Er zou een projectsamenwerking
opgezet kunnen worden, om zo te komen tot een uitwisseling van waardevolle informatie, richtlijnen en
logistiek.
Omgekeerd kan de aanpak op het vlak van preventieve conservatie van de Universiteitsbibliotheek van
UGent een baanbrekend model zijn voor universitaire en bewaarbibliotheken in Vlaanderen en België.
De verhuizing van de bibliotheekcollectie is een scharniermoment, dat aangegrepen moet worden om
nieuwe standaarden te implementeren.
Daarnaast kan het bestaande restauratieatelier in de UB Boekentoren een belangrijke rol krijgen als
expertisecentrum voor de wetenschappelijke aanpak van conservatie/restauratie van bibliotheek-
materiaal in Vlaanderen en België.
Naar het grote publiek zou de noodzakelijke ‘ontstoffing’ van de Boekentorencollectie gecommuniceerd
kunnen worden in een campagne die appelleert aan de betrokkenheid van alle boekenliefhebbers (Adopt
a meter of books). De belangrijke, motiverende argumenten daarbij zijn de optimale materiële bewaring
van de originelen enerzijds en de mogelijkheid tot digitale ontsluiting van de collectie anderzijds.
Tot slot nog een aspect van interne en personeelscommunicatie: met de herverpakking van en de
eerstelijnszorg aan haar collectie staat de Boekentoren voor een bijzonder intensieve periode. De
samenstelling van enkele teams van gemotiveerde en handige interne en externe medewerkers is nodig
en dringend. De training en begeleiding van die teams hoort tot de opdracht van de collectiebeheerders.
8 Metamorfoze project, www.metamorfoze.nl/programma/index.html en Nederlandse cultuurhistorische collecties geteld
en gewogen: inventarisering, waardering, weging en kostenberekening voor de conservering van collecties op het gebied van de
Nederlandse cultuurgeschiedenis uit de periode 1840-1950, J. Mateboer, Koninklijke Bibliotheek Den Haag, 1998 en Oya Rieger,
Preservation in the age of large scale digitization: a white paper, 2008, www.clir.org/pubs/reports/pub141/pub141.pdf
14 STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren
STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren 15
IV Toelichting bij de methodeOm in een screening van zes weken uitspraak te kunnen doen over de algemene conditie van 47 kilo-
meter bibliotheekmateriaal in de Boekentoren, is met steekproeven gewerkt en met statistische extra-
polatie. De eerste beschrijving van de Boekentorencollectie, zelf het resultaat van de Klimaatworkshop
van mei 2008, werd op die manier verder uitgediept.9
De eerste fase van de screening werd uitgevoerd tussen 15 juli 2008 en 28 augustus 2008 en omvatte de
analyse van 22 clusterfondsen. Die zijn niet gelijk in omvang: ze variëren van 6,37 tot 7.793,80 lopende
meter boekenplank; samen zijn ze goed voor ± 40.229 meter meter collectie. Enkele fondsen werden
niet in de steekproef opgenomen omdat hun omvang of organisatie dat niet toeliet.10
Elk geselecteerd boek is in detail – zij het louter visueel – op fysieke kenmerken geëvalueerd. Per collec-
tiestuk duurde de evaluatie ca. drie minuten, ze werd op verschillende tijdstippen uitgevoerd, door vijf
conservators-restauratoren. In totaal bestond de steekproef uit 2.898 gecontroleerde stukken uit de
twintig fondsen.
De vaststellingen uit die visuele screening zijn verwerkt aan de hand van een overzichtelijk evaluatie-
formulier11, dat na overzetting in een excelbestand zowel de resultaten toont voor de onderzochte
collectie in haar geheel als voor elk fonds afzonderlijk.
In de tweede fase is het team van conservators-restauratoren letterlijk en figuurlijk opnieuw door de
Boekentoren gewandeld, met de resultaten van de steekproeven en de opmerkingen per fonds bij
de hand. Op basis daarvan zijn conclusies geformuleerd en voorstellen van dringende acties voor de
bewaring van de Boekentorencollectie. Die werden beschreven in de hoofdstukken III en IV.
1 Toelichting bij de onderzochte criteria
Voor bibliotheekcollecties onderscheiden we drie schadeprocessen: een chemisch, een mechanisch en
een biologisch schadeproces. Om de waargenomen schade objectief te beschrijven, gebruiken we een
aantal criteria en drie gradaties van ernst (1, 2 of 3). Gradatie 3 staat daarbij vaak gelijk aan het niet meer
raadpleegbaar zijn van een collectiestuk, maar het ‘niet raadpleegbaar zijn’ vormt ook een criterium op
zich.
9 Voor de statistische begeleiding van het onderzoek werd een beroep gedaan op dr. Stefan Van Aelst en dr. Gert Willems,
Department of Applied Mathematics and Computer Science, UGent.
10 Zo werden de fondsen 5 en 13 (Octrooien en (Franse) thesissen) niet in de steekproef opgenomen omwille van hun homogeni-
teit. De Kaartenzaal werd precies omwille van haar heterogeniteit niet opgenomen in de steekproef.
11 Zie Bijlage 3. Het document werd in hard copy ingevoerd en na controle overgezet in een Exceldocument. Het eerste werkblad
geeft het volledige resultatenoverzicht, de volgende werkbladen geven telkens de resultaten per fonds.
16 STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren
Het formulier ter evaluatie van de collectie omvat twee luiken:
– velden voor de beschrijving van de actuele situatie: catalogusnummer, bandbekledingsmateriaal,
uitgedroogde bekleding (1, 2, 3), scharnierproblemen (1, 2, 3), bindingsprobleem (1, 2, 3), loszittend
materiaal (1, 2, 3), vervormde of te kleine band (1, 2, 3), foxing (1, 2, 3), verzuring (1, 2, 3), losse
bladzijden (1, 2, 3), niet meer raadpleegbaar;
– velden voor urgente acties (op korte en op middenlange termijn): conservatie (A/B), binder, berging
(zuurvrije map, zuurvrije doos), opmerkingen.
De klimaateisen voor de fondsen zijn niet in het formulier opgenomen.
1.1 Veldenvoorbeschrijvingvandeactuelesituatie
Alle velden zijn complementair, d.w.z. niet cumulatief ingevuld, tenzij het anders staat aangegeven.
catalogusnummer
Het catalogusnummer is een uniek nummer dat de plaatsing van het collectiestuk aangeeft en de
referentie vormt voor de informatie – digitaal en/of op steekkaart – over het stuk. Het staat vermeld om
de steekproef te kunnen controleren.
Bandbekledingsmateriaal
Een band van een collectiestuk bestaat hetzij uit collageenmateriaal – perkament (P) of leder (L) – hetzij
uit linnen (L), kunstleder (KL) of papier (P). De andere beschrijvingscriteria verwijzen naar de manier van
(niet-)binding: paperback (PB), thesis (TH) en ongebonden materiaal.
Voor de beoordeling van het bekledingsmateriaal is alleen naar de rug gekeken.
De materiaalaanduiding is opgenomen met het oog op de klimaateisen voor toekomstige bewaring en
om een idee te geven over de leeftijd van de boekband. Bovendien bestaat er een verband tussen het
bekledingsmateriaal en de bandschade: banden uit collageenmateriaal vertonen in verhouding meer
schade.
a – d e g ra dat i e b o e k b and
Uitgedroogde bekleding12
De ernst van de uitdroging van lederen perkamentbekleding wordt aangegeven in drie gradaties: (1) schil-
fering van de nerf, (2) nerfbreuk en (3) zware schilfering met missende delen van de nerflaag en rode rot.
Scharnierproblemen
Het scharnier van de boekband is een kwetsbaar constructief onderdeel. Als het onstabiel wordt, is
er kans op verlies van de platten, de rug of de kapjes van de band. Als er niet wordt ingegrepen, leidt
dit uiteindelijk tot het niet meer raadpleegbaar zijn van een collectiestuk.13 De drie gradaties zijn (1)
risico op breuk, (2) zichtbare breuk en (3) minstens één scharnier dat dreigt los te komen of volledig is
losgekomen, met een losse plat als gevolg.
12 De beoordeling van alle hierna volgende schadecriteria moet informatie opleveren over de klimaateisen voor toekomstige
bewaring, over de nodige hoeveelheid herverpakkingsmateriaal en over mogelijke conserveringsacties.
13 In het algemeen zijn boeken aangemerkt met een schadegraad 3 vaak de facto niet meer raadpleegbaar, maar dat is niet
cumulatief aangemerkt bij de invulling van het evaluatieformulier. Waar het criterium ‘niet meer raadpleegbaar’ is aangevinkt,
verwijst dat naar andere oorzaken (zie verder) dan één van de hier genoemde schadesituaties in gradatie drie.
STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren 17
Bindingsprobleem
De constructie van een boek (zowel bij machinale als manuele productie) bestaat vaak uit naaisel
(draad) rond een kern (bindingen die de platten aan het boek verbinden). De eventuele onstabiliteit van
die constructie kent opnieuw drie gradaties: (1) plataanhang gedeeltelijk los, naaisel te strak of te los
gebonden, kleine bindingsproblemen; (2) plataanhang los of naaisel halflos; (3) plataanhang los, naaisel
half of helemaal los.
Gradatie 1 staat voor ‘nog perfect raadpleegbaar’, gradatie 2 voor ‘alleen met extra zorg raadpleegbaar’
en gradatie 3 voor ‘niet meer raadpleegbaar.’14
Loszittend materiaal
Verschillende onderdelen van een boek kunnen ‘los’ zitten: de rug, de platten, de bekleding, de besteek-
banden, schutbladen, bladen (zie verder). De gradaties: (1) een van de genoemde items zit los, (2) er is
risico op het verlies van een van de genoemde onderdelen, (3) er is urgent risico op het verlies van een
constructief onderdeel zoals rug of plat.
Bij al dat losse materiaal is er risico op verlies en onvolledigheid, wat zowel de raadpleegbaarheid als de
waarde van een collectiestuk vermindert.
Vervormde of te kleine band
Boeken kunnen vervormen als gevolg van diverse oorzaken: gebrek aan ondersteuning op de stand-
plaats, degradatie van het bekledingsmateriaal, oude waterschade, te zwaar boekblok, te droog klimaat.
De vervorming geeft aanleiding tot constructieve instabiliteit of tot gebrekkige raadpleegbaarheid.
We onderscheiden opnieuw drie gradaties: (1) een weinig vervormd, nog goed in het rek passend,
(2) redelijk vervormd en (3) ernstige vervorming, waardoor het stuk niet meer in het rek past of niet
meer geopend kan worden zonder extra schade.
b – d e g ra dat i e b o e k b lo k
Foxing
Foxing is het ontstaan van roestbruine vlekken in een papieren tekstblok en kan voorkomen in de
volgende gradaties: (1) door het hele boek een lichte aantasting of in een deel van het boek een
zwaardere aantasting; (2) in het hele boek een zwaardere aantasting of in een deel van het boek een
zeer zware aantasting; (3) in het hele boek een zeer zware aantasting.15
Verzuring
Verzuring slaat op het vervalproces van cellulosevezel, wat de basisgrondstof is van papier. Dat proces
doet zich voor bij machinaal vervaardigd papier vanaf 1860 en wordt versneld door slechte klimaat-
omstandigheden. Zonder ingreep zal het papier binnen afzienbare tijd tot stof vergaan.
De verkleuring en verbrokkeling van het papier kent opnieuw drie gradaties: (1) licht verbruind, bros;
(2) sterk verbruind, zichtbare verbrokkeling van het papier aan de randen; (3) verzuurd papier, ernstig
verbrokkeld en gedesintegreerd (=niet meer raadpleegbaar).
Bij het invullen van de steekproef is uitsluitend visueel geoordeeld: er is geen vouwgetaltest gedaan,
noch een zuurtegraadtest.
14 Naast andere mogelijke acties moet voor collectiestukken met bindingsproblemen in gradatie 2 en 3 en voor stukken met
loszittend materiaal in eerste instantie een beschermende doos voorzien worden tijdens de de verhuizing.
15 De criteria foxing en verzuring zijn in de steekproef geëvalueerd ter ondersteuning van de klimaateisen voor toekomstige
bewaruing en van de aanbeveling voor bewaring in zuurvrije dozen met een alkalische reserve.
18 STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren
Losse bladzijden
Bij de raadpleging van boeken in de studiezaal vormen losse bladzijden een groot risico op verlies van
informatie en op onvolledigheid van een boek. We onderscheiden drie gradaties: (1) risico op verlies van
één tot vijf bladen; (2) risico op verlies van vijf tot twintig bladen; en (3) risico op verlies van meer dan
twintig bladen.
Het veld ‘losse bladzijden’ is cumulatief ingevuld met het veld ‘bindingsprobleem’.
De actie die ondernomen zou kunnen worden is conservatie A, conservatie B of binder.
Niet meer raadpleegbaar
Het veld ‘niet meer raadpleegbaar’ is alleen aangekruist als een boek niet meer naar de studiezaal
gebracht kan worden zonder risico op het verlies van informatie door een andere oorzaak dan een
schadeverschijnsel in gradatie 3.16
1.2 Veldenvoorurgenteactiesopkorteenmiddenlangetermijn
Conservatie
Een conservatie bestaat uit een dringende en zo beperkt mogelijke ingreep om het tekstblok en de boek-
bandconstructie fysiek te consolideren voor de toekomst. We noteren ‘Conservatie A’ voor interventies
die een half uur tot één uur in beslag nemen en ‘Conservatie B’ voor interventies van langer dan één uur.
Waar in dit rapport sprake is van ‘eerstelijnsconservatie’ valt dat onder Conservatie A maar gaat het om
heel beperkte ingrepen (van bv. 10 minuten).
Met deze actie-evaluatie kan een grove inschatting gemaakt worden van het aantal persoonsjaren aan
onderhoud dat nodig is om het verval van de boeken tegen te gaan.
Binder
Het veld ‘binder’ is aangekruist als materiaal uit een band (opnieuw) ingebonden moet worden en
impliceert dat conservatie daardoor niet mogelijk of niet nodig is.
Mogelijke redenen om dat veld aan te kruisen zijn: (a.) als de band geen tekstuele of materiële gegevens
bevat; (b.) als er geen band is; (c.) als de ruglijm afgebroken is of (d.) als er zich ongebonden materiaal in
een reeks bevindt.
Berging
Met het oog op de verhuizing en gezien de kwetsbare fysiek van vele boeken is een zuurvrije standaard-
bescherming vaak wenselijk (zuurvrije map of doos). Dat moet de stukken beschermen tegen klimaat-
schokken en tegen het risico op verlies van onderdelen. Ook onbeschermde vlakke objecten en losse
items moeten verpakt worden in steviger entiteiten. Bij de collectiestukken van groot formaat (> 50 cm)
is aangegeven of ze bij voorkeur liggend geborgen moeten worden.
Vandaar dat in het veld berging de volgende soorten zijn onderscheiden: zuurvrije map, zuurvrije doos,
horizontale berging (groot formaat).
16 Motivaties om dit veld aan te kruisen: als een collectiestuk ontoegankelijk stond opgesteld in het depot (bv. een zware doos
met kranten die hoog boven het hoofd gestapeld is en niet zonder risico kan worden uitgehaald); als een stuk dusdanig verpakt
wars dat het de facto onconsulteerbaar werd; als een stuk (of reeks) niet geïnventariseerd of niet ontsloten was.
STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren 19
Opmerkingen
– Bij handschriften en kostbare drukken komt geregeld inktvraat voor, in verschillende stadia. Inkt-
vraat is niet opgenomen als veld in het evaluatieformulier, maar werd desgevallend genoteerd bij de
opmerkingen.
– Hetzelfde geldt voor lichtschade, hoewel het fenomeen opvallend vaak voorkomt: bijna overal
aan de ramen, maar ook in de gangen, waar het veroorzaakt wordt door de TL-verlichting zonder
UV-filtering.
– Soms is ‘vervilt papier’ ingevuld. Daarmee wordt de aantasting bedoeld – door micro-organismen,
bacteriën of schimmel – van papier dat vroeger vochtig bewaard werd. Onze louter visuele screening
heeft evenwel geen actieve schimmel aan het licht gebracht.
– Banden en bladzijden waarop zelfklevend reparatiemateriaal is gebruikt (plakband, cellotape, kunst-
folies) zijn aangekruist in het veld ‘urgente conserveringsactie’.
2 De betrouwbaarheid van de steekproef
Aan de hand van de steekproeven kunnen we een correcte inschatting maken van de hoeveelheid
boeken met bepaalde eigenschappen. Per fonds werd telkens een aantal items – 10, 50, 150, 200 of
meer – getoetst aan de gedefinieerde onderzoeksvelden (schadecriteria en acties). Een item kan zijn een
boek, een overdruk, een krant, een archiefdoos, een archiefstuk,...
De toetsing van vijftig items levert een betrouwbaar resultaat op voor de homogene collecties17. Om
eenzelfde mate van betrouwbaarheid te kunnen garanderen voor de heterogene fondsen (verschillende
materialen en type drukken uit verschillende periodes) hebben we het aantal items daar vermeerderd
tot 150 of 200. Zo proberen we er ons van te verzekeren dat de resultaten van de steekproef wel degelijk
de conditie van de collectie weerspiegelen.
Om te selecteren welke items gecontroleerd zouden worden, werd eerst geopteerd voor een selectie
ad random door de computer. Dat bleek al snel geen werkbare methode, omwille van de nummering.
Alle banden van een tijdschrift hebben namelijk hetzelfde nummer, terwijl losse stukken individueel
genummerd zijn. Er werden dus veel meer individuele stukken gescreend dan banden.
Daarom werd overgeschakeld op de sampling-by-length methode. Het totale aantal meter per fonds
wordt daarbij gedeeld door het aantal te screenen steekproefitems (= n). Om bias18 te vermijden werd
bovendien het aantal meter boekenmateriaal per fonds omgerekend naar boekenplanken (van 80 cm
lang) en werd telkens het tweede boek van links op de plank gecontroleerd.
De toegepaste steekproefmethode is louter een instrument om in een korte tijdspanne een indicatieve
inschatting te kunnen maken van de huidige fysieke toestand van een – volgens statistische regels –
oneindig aantal19 boeken in de Boekentoren. Niettemin is er nog steeds sprake van een mogelijke
onnauwkeurigheid tussen 7% en 14%, afhankelijk van de steekproefgrootte (cfr. Bijlage 2).
17 De fondsen waarvan de collectiestukken fysiek en inhoudelijk vergelijkbaar zijn, noemen we homogeen (zie daarvoor V. De
resultaten per fonds). Heterogene fondsen daarentegen bestaan uit diverse materialen en vormen.
18 De term bias slaat op de mogelijkheid dat een bepaald item (bv. een dikker exemplaar, zoals een boek) meer kans heeft om
opgenomen te worden in de steekproef dan andere items.
19 De formules om de betrouwbaarheid – en de foutenmarge – van de steekproef te berekenen (zie Bijlage 2) zijn gebaseerd op
de veronderstelling dat er oneindig veel boeken in een fonds of de collectie zitten. Die veronderstelling is in principe fout maar kan,
gezien het hoge aantal boeken, veilig gebruikt worden.
20 STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren
STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren 21
V Resultaten per clusterfonds20
● clusterfonds 1 FondsHandschriftenI/fondsReserve/fondsGentenaars(partimreservezaal)/Boeken(oude
drukkenveworvenna1970):O(ude)K(ostbarewerken)
Totaal: 124,18 meter
Steekproef van 536 items
Heterogeen fonds. De bandmaterialen zijn gespreid over alle categorieën: 50% heeft een lederen
rugbekleding, 13% een linnen en 18% bestaat uit ongebonden materiaal.
Ongeveer 59% vertoont uitdrogingsverschijnselen (vooral bij de leren en perkamenten banden), 30%
heeft scharnierbreuk en 10% een probleem met de structurele binding of loszittende bladzijden (6%
volgens de steekproef).
Chemische schade is er voor 16%, hoofdzakelijk foxing in de eerste graad (13%).
De verzuring is aanzienlijker: 53%, waarvan 34% in de eerste graad, 14% in de tweede en 5% in de derde.
Die laatste vijf procent is om die reden niet meer raadpleegbaar.
Verder vertonen 13% van de collectiestukken mechanische schade in de derde graad, waardoor ook
dat deel de facto niet meer raadpleegbaar is . Daarnaast heeft 12% een conservatie-actie nodig om
raadpleegbaar te zijn, terwijl 12% van de boeken om een zuurvrije berging vraagt en om bijzondere
aandacht in de leeszaal voor ze (opnieuw) geconsulteerd kunnen worden.
Acties
Conservatie A & B: 19%. Door de samenstelling en het historische belang van veel werken in dit cluster-
fonds is routinebindwerk niet aan te raden.
Zuurvrije berging is nodig voor 26% van het fonds. Daarbij moeten zure dozen vervangen worden door
zuurvrije (vooral voor het ongebonden materiaal). Verder vraagt het fonds om de voorziening van
ondersteuning in kartonnen foedralen van aangepaste kasten en meubilair en van steun voor grote
formaten die naast kleine staan. In sommige gevallen kan ook overgeschakeld worden op formaat-
plaatsing, bv. in de Reservezaal.
Schoonmaken: aangezien het om zeer kwetsbare stukken gaat (met uitzondering van de recentere
werken uit de referentiebibliotheek), alles handmatig en met zorg. De stukken – die bewaard worden in
de handschriftenleeszaal – zijn in het algemeen wel minder vuil dan die uit de toren.
Tegelijk met de schoonmaak kunnen de dozen van de ongebonden handschriften en de strookjes met
plaatsnummers vervangen worden.
20 Voor het bijbehorende cijfermateriaal (schadegradatie per schadesoort, uitgedrukt in lopende meter), zie Bijlage 4.
22 STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren
● clusterfonds 2FondsHandschriftenII
Totaal: 6,37 meter
Steekproef van 8 items
Homogeen fonds. De meest opvallende degradatie is de vervorming van de banden.
Actie
Schoonmaken en herverpakken in zuurvrije dozen.
● clusterfonds 3FondsHandschriftenIII/FondsVliegendeBladen/ArchiefUniversiteitsbibliotheek
Totaal: 875,88 meter
Steekproef van 34 items
Heterogeen fonds. De belangrijkste mechanische schade is vervorming van de band. Verzuring is er
vooral in de eerste en tweede graad (38% ). Vijftien procent is niet meer raadpleegbaar omwille van de
slechte conditie en ook de plaatsing van de grote formaten geeft een probleem.
Acties
Conservatie A voor 41% van het fonds (ca.350 meter) en conservatie B voor 7%.
Vóór de verhuizing: basisregistratie van aanwezig archiefmateriaal en boeken door toekenning van (voor-
lopige) codes en nummers.
Berging: schoonmaak van het nu onverpakte materiaal, verpakken in standaard zuurvrije (archief)dozen.
PIlOOtPROjECt2009
Fase 1. Depot zuiveren: ontruimen van alles wat geen archief- en bibliotheekmateriaal is.
Herziening van de fysieke plaatsing van de deelfondsen Vliegende Bladen I, II, III, IV en V, Handschriften
II en III, microfilms, archief UB, luciferdoosjes, glasnegatieven, originele boekbanden van restauraties,
architectuurtekeningen Minard & Roelandt, catalogi Vanderhaegen, etc.
Inventarisatie van de stukken, formaatbepaling voor aangepaste (formaat)berging.
Basisconservatie: ontnieten, verwijderen van paperclips, nietjes, plastic mapjes, oude zure mapjes,
herverpakking in zuurvrije mapjes en archiefdozen.
Fase 2. Uitgebreide restauratiebehandeling met schoonmaak en herstel van stukken. Digitalisering.
Aanpassing berging en meubilair. Daarbij moet overwogen worden of het ‘Henry Van de Velde’-meubilair
wordt gerestaureerd, op basis van het advies van een metaal- en meubelrestaurator. De originele kasten
kunnen eventueel een representatiefunctie krijgen.
● clusterfonds 4Pamflettenverzamelingen(verworvenin1869):M(eulman),M.A.(MeulmanAccroissements)enti
(tiele=Mullercollectie)
Totaal: 86,40 meter
Steekproef van 10 items
Homogeen fonds. Leder, perkament en linnen komen in kleine mate voor, papieren banden zijn in de
meerderheid. Veertig procent van de stukken heeft een structureel probleem met de binding of is
vervormd. Opvallende verzuring (graad 2) is er voor tien procent.
Acties
Een nieuwe zuurvrije berging is nodig voor het volledige fonds, conservatie A en B elk voor tien procent
(2x 8,6 meter).
STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren 23
De schoonmaak moet zorgvuldig en met de hand gebeuren omdat veel boekjes in dit fonds te dun zijn
voor machinale reiniging. Daarna te verpakken in nieuwe dozen. Het plaatsnummer is bijna altijd op de
band genoteerd.
● clusterfonds 5Octrooien
Totaal: 538,70 meter
Geen steekproef
Homogeen fonds dat niet geconsulteerd wordt en daarom in aanmerking komt als proeffonds voor het
pilootproject 2009.
Acties
Opmeting van het aantal kubieke meter, schatting van het aantal dozen (standaardformaat zuurvrije
dozen?), basisregistratie en -inventarisatie voor de ontsluiting.
Schoonmaak. De collectie is zeer vuil en moet ontdaan worden van overtollig materiaal (touwtjes). Het
ongebonden materiaal en de linnen en papieren banden moeten manueel schoongemaakt worden.
Machinale schoonmaak is ook niet geschikt voor de boeken, omdat de snedes niet gelijk zijn.
De nummering moet zowel op de stukken zelf aangebracht worden als op de dozen. Zuurvrije strookjes
(met het plaatsnummer) zijn niet nodig, wel een aangepaste plaatsing van de dozen op de planken.
● Clusterfonds6tijdschriftenfondsP5527-6825&P6830-9987&P9988-10905&P10906-13999A&P14000-15999
Totaal: 7.793,80 meter
Steekproef van 188 items
Heterogeen, bijzonder uitgebreid fonds. Het heeft voor ongeveer de helft linnen banden en twintig
procent is ongebonden materiaal.
Er is voor 37% mechanische schade in de vorm van vervormde of te kleine banden.
Verzuring doet zich vooral voor in de eerste graad (31%) en in de tweede (19%). Slechts 3% is ‘verbrost’
als gevolg van de verzuring (derde graad). Globaal gezien vertoont dus ca. 4.000 meter sporen van
verzuring.
Acties
Voor 37% is een zuurvrije doos noodzakelijk (ca. 2.800 meter), 9% moet opnieuw gebonden worden
(ca. 6.000 meter).
Berging: items ontdoen van elastieken, touwtjes, paperclips en overbodig materiaal.
Basisscreening tijdens het herverpakken: niet meer raadpleegbaar? Afstootbeleid? Conservatie? Binder?
Vervangen?
Een deel van het ongebonden materiaal (ca. 20% of 1.500 meter) herverpakken in zuurvrije dozen
of laten binden. De criteria voor het gebruik van conservatiematerialen en -technieken moeten door-
gegeven worden aan de contractant binder.
De correcte terugplaatsing met voldoende ondersteuning is nodig om vervormingsschade te voorkomen.
Schoonmaak: de boeken zijn zeer vuil, met uitzondering van de pas ingebonden stukken. De helft van het
fonds kan machinaal schoongemaakt worden, bij de andere helft – vooral boeken met slappe band en
het ongebonden materiaal – moet dat manueel en met zorg gebeuren.
De schoonmaak en de vervanging van zure dozen door zuurvrije moet in één beweging gebeuren. De
meerderheid van de boeken kan rechtop in de rekken blijven staan. Er zijn weinig uitzonderlijk grote
formaten.
24 STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren
● clusterfonds 7Kranten=Fondsj(ourneaux)
Totaal: 1.681,60 meter
Steekproef van 50 items
Homogeen fonds, dat voor het grootste deel uit linnen banden en ongebonden materiaal bestaat. Zoals
bij fonds 6 is het grootste probleem de vervorming van de boekbanden door te weinig ondersteuning bij
de plaatsing. Zoals verwacht is de verzuringsgraad hoog: in totaal is er verbruining zichtbaar voor 88%
van de items. Verzuring in de tweede graad is er voor 30% (± 500 meter ), in de derde graad voor 22%
(± 350 meter).
Acties
Berging: herverpakking in standaard zuurvrije dozen voor het ongebonden materiaal. Aangepast meubi-
lair en liggende berging voor alle kranten behalve de Gazette van Gent (klein formaat, ca. één rek).
Tegelijk met de herverpakking kan het fonds gescreend worden met het oog op een inventarisatie. Wat is
niet meer raadpleegbaar? Welke stukken moeten gerestaureerd/ gedigitaliseerd/ontzuurd worden?
De schoonmaak van dit fonds is zware fysieke arbeid: bijna alle kranten – op de Gazette van Gent na –
moeten omwille van hun grote formaat manueel schoongemaakt worden. Ook zal de gekozen manier
van terugplaatsing (horizontaal of verticaal) de snelheid van reiniging beïnvloeden.
● Clusterfonds8Boeken(verworven1818-1870):fondsMa(th),fondsP(hys)+Ch(im),fondsPh(il),fondsH(ist).N(at).,
fondsCl(ass),fondsB(elles).l(ettres)./Boeken(verworven1884):FondsHer(emans)/Boeken
(verworven1908):FondsAr(melini)/Boeken(verworven1921-1936?):Fr=Fondsfrançais/Boeken
(aanwinstenna1933?):Fondslet(terkunde)/Boeken(verworvenrond1950-6?):FondsAm(ericana)
Totaal: 1.831,20 meter
Steekproef van 201 items
Heterogeen fonds, dat reeds ten dele werd ingescand door Google en dus digitaal beschikbaar is.
Acties
Berging: de uitzonderlijk grote formaten moeten uit de kasten gelicht worden en vlak bewaard.
Aangepast meubilair is dus nodig, evenals zuurvrije dozen voor de kwetsbare boeken.
Schoonmaak. Het fonds is erg bestoft en moet – omwille van de kwetsbaarheid – manueel schoon-
gemaakt worden. Voor een deel is dat al gebeurd door het Google-team. Sommige deelfondsen bestaan
hoodfzakelijk uit linnen banden, wat sneller gaat om te reinigen dan lederen boekbanen.
Voor ca. de helft van het fonds zijn de oude, verzuurde strookjes met plaatsnummers reeds vervangen
door offsetpapier, voor de andere helft zou dat nog moeten gebeuren.
STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren 25
● clusterfonds 9Boeken(verworvenbegin20eeeuw?):collectieta(Detaalisganschhetvolk)/Boeken(verworven
1818-1870):fondsth(éol),fondsMe(d),fondsHi(st),fondsju(r)
Totaal: 2.214,40 meter.
Steekproef van 200 items
Heterogeen fonds met kostbare drukken, o.a. uit de 19de en vroege 20ste eeuw. Diverse bandbekledingen:
leder, perkament, halfleder en linnen. Het fonds werd hoofdzakelijk verworven in de 19de eeuw, waarbij
een groot deel van het materiaal van voor 1800 meteen opnieuw werd gebonden.
Een deel van dit fonds werd door Google gedigitaliseerd, een fractie was niet beschikbaar tijdens de
steekproef.
De verschillende deelfondsen bevatten samen voor 51% verzuurd papier, verdeeld over de eerste (37%)
en de tweede graad (15%). Derdegraadse verzuring is er voor één procent
Foxing komt voor bij 37% van de stukken: in de eerste graad 1voor 22%, in de tweede voor 11% en in de
derde voor 4%.
De lederen en perkamenten boekbanden zijn voor 45% uitgedroogd en vertonen voor 34% scharnier-
breuk in de eerste, tweede of derde graad. Vooral de fondsen Theologie en Ta hebben zwaar te lijden
van uitdroging.
Voor tien procent van de boeken is er een structureel bindprobleem en eenzelfde aantal loopt risico op
het verlies van extern boekbandmateriaal of fragmenten. Een kleiner aantal (7%) is vervormd als gevolg
van foute berging.
Kortom, een kleine meerderheid van de boeken vertoont dus zowel in de boekband als in het boekblok
een degradatie.
Acties
Eén derde van de boeken vraagt een actieve ingreep – conservatie A of B (samen 21%) of bindwerk
(10%) – om de fysieke conditie stabiel te houden. Veertien procent van de boeken moet zuurvrij verpakt
worden in mappen (2%) of in dozen (12%).
Volgens de steekproef zou zowel de raadpleegbaarheid als de actuele formaatplaatsing aan de normen
voldoen, maar dat komt niet volledig overeen met de reële situatie. Zo zijn op de eerste verdieping in
een aantal rekken duidelijk moeilijkheden waargenomen met de verticale plaatsing van grote formaten.
Daarom verdient het aanbeveling om boeken met bijzondere formaten horizontaal te bergen. Het fonds
is bijzonder vuil, intensieve reiniging is dus nodig. Tijdens die actie moeten ook de nummeringsstrookjes
vervangen worden.
● clusterfonds 10Dozenmetuittrekselsenoverdrukken(20ste-eeuwsmateriaal),FondsU&FondsCol(lectanea)
Totaal: 150,40 meter
Steekproef van 18 items
Homogeen fonds, voor het grootste deel ongebonden of gebrocheerd materiaal.
44% heeft een bindingsprobleem (losse draden, roeste nietjes, roeste metalen hechtingssystemen) of is
vervormd door slechte berging.
Acties
Zo goed als het volledige fonds (94%) heeft conservatie A nodig (ontnieten, paperclips en elastieken
verwijderen) en moet herverpakt worden in standaard zuurvrije dozen.
Het volledige fonds moet manueel schoongemaakt worden.
26 STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren
● clusterfonds 11 Boeken(schenkingVanderHaeghen1873):G(entse)B(oites),G(entse)Atl(assen),G(entse)
Alm(anakken)enG(andavensia)(ditlaatstefondsisnogaangroeiend)
Totaal: 1.074,40 meter
Steekproef van 206 items
Heterogeen fonds. Het bestaat voor 49% uit lederen en 25% uit linnen banden.
Van de banden is 16% uitgedoogd (ca. 150 meter), 18% van de stukken vertoont foxingvlekken en 30%
sporen van verzuring (ca. 320meter) in de eerste en tweede graad.
Acties
Uitsluitend manueel schoonmaken, het fonds is erg vuil.
Voor 9% (ca. 90 meter) is conservatie A of B nodig en voor nog eens 9% zuurvrije berging.
● clusterfonds 12Boeken(verworven1870-1912):fondsACC1-57838enACC57839-71165
Totaal: 2.459,20 meter
Steekproef van 148 items
Heterogeen fonds. Ongeveer de helft is in linnen banden gebonden, 26% in leder en 18% heeft papieren
banden.
Mechanische tekortkomingen aan de banden voor ongeveer 11%. Verzuring is er voor 25% van de items,
waarvan 2% in de derde graad.
Acties
Conservatie A voor 7% van het fonds en zuurvrije berging voor 10% (ca. 250 meter).
● clusterfonds 13thesissenFranseuniversiteiten1887-193?:Fondsthes.Med./Med.Vet./Pharm��
Totaal: 252 meter
Geen steekproef. Homogeen fonds.
● clusterfonds 14Boeken–dunnepublicatiesindozen(verworven19??-nu)=FondsD1-13364enD13365-
Totaal: 2.020 meter
Steekproef van 88 items
Homogeen fonds. Het grootste deel heeft een papieren kaft (58% of ca. 1.100 meter), een kleiner deel is
‘thesis’ (18% of ca 206 meter).
De helft van het fonds is verzuurd, waarvan 38% in de eerste graad.
Acties
11% heeft conservatie A of B nodig, 92% (ca. 1.800 meter) een nieuwe, zuurvrije doos.
STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren 27
● clusterfonds 15Boeken(verworvenviaschenkingofafvoer2002-nu)=fondsS
Totaal: 539,20 meter
Steekproef van 50 items
Homogeen fonds. Alle bindmaterialen komen voor, met een dominantie van linnen banden (54%) en
paperbacks (26%).
De degradatie van de banden zit ‘m hoofdzakelijk in de scharnieren (22%) en de bindingen (14%).
Actie
Conservatie A of B of een zuurvrije map is nodig voor 16%, zijnde ca. 80 meter.
● Clusterfonds16Boeken(verworven1912-196?):Fondsleidsstelsel(1A1–117Z),(118A1–190Z),(191A1–378C9)
Totaal: 5.060,80 meter
Steekproef van 206 items
Heterogeen fonds. Het omvat voor een groot deel linnen banden (31%), gevolgd door lederen banden
(14%) en paperback (11%).
Het fonds vertoont voor 17% scharnierproblemen en voor 16% vervormingen van de boekband. De helft
van het fonds toont sporen van verbruining, terwijl 22% (ca. 1.000 meter) verzuurd is in de tweede of
derde graad.
Acties
Conservatie A/B of binder is nodig voor ca. 19% en een zuurvrije map of doos voor 24% (ca. 900 meter).
● clusterfonds 17Boekengepubliceerdinreeksen(dusmetplaatsopenvooraangroei),fondsV1-7999,V8000-…
Totaal: 3.294,40 meter
Steekproef van 152 items
Heterogeen fonds, grotendeels bestaande uit linnen banden (> 44%), moderne papieren banden (32%)
en paperbacks (8%).
Op het niveau van de boekbandschade domineren vervormde banden (12%) en scharnierproblemen
(11%).
Ongeveer 24% (ca. 700 meter) toont sporen van verzuring, maar slechts 1% in de derde graad.
Acties
Conservatie A/B of binder is nodig voor 13% en zuurvrije berging (map of doos) voor 12%
(ca. 400 meter).
28 STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren
● Clusterfonds18Boeken(verworven196?-nu)=FondsN
Totaal: 1.584,80 meter
Steekproef van 150 items
Heterogeen fonds, voor het grootste deel werken van ca. 50 jaar oud (cfr. datum van verwerving).
De problemen situeren zich vooral op het niveau van de scharnieren (26% of ca. 450 meter) en de
binding (12%).
De foxing in het papier is in dit fonds minimaal (3%), verzuring doet zich voor in een vijfde ervan (19% of
ca. 300 meter).
Actie
Ondanks de problemen met de scharnieren wordt slechts 3% naar de binder of naar conservatie A
verwezen. Zuurvrije berging werd als nihil geëvalueerd.
● clusterfonds 19Boeken(aanwinsten1999-2001):FondsVolk(skunde),Fonds(Van)Els(lander)&FondsApo(stel)
Totaal: 431,20 meter
Steekproef van 200 items
Heterogeen fonds met items uit de tweede helft van de 20ste eeuw. De bandmaterialen zijn divers, de
problemen situeren zich in de scharnieren (breuk bij 40%).
Ondanks zijn relatieve ‘jeugd’ wordt in dit fonds een opvallende mate van verbruining van het papier
waargenomen. Zestig procent vertoont sporen van verzuring (ca. 250 meter): het grootste aandeel
daarvan in de eerste graad (35% of ca. 150 meter) en in de tweede (22% = of ca. 100 meter ).
Acties
Voor 23% (ca. 100 meter) is zuurvrije berging noodzakelijk (map 6%, doos 17%). Voor 23% (90 meter) is
conservatie A of B of een actie bij de binder.
● clusterfonds 20 tijdschriftenfondsPNF+P16000-…
Totaal: 1.176,00 meter
Steekproef van 34 items
Homogeen fonds. Het bandmateriaal is divers en vertoont vooral vervormingen en scharnierbreuk
(≤ 15%).
In de boekblokken vertoont 26% verzuring (ca. 300 meter), maar slechts 3% (34 meter) in de derde
graad. Omwille van hun brosheid worden boeken met deze gradatie als niet meer raadpleegbaar
beschouwd.
Acties
Meer dan de helft (59% of ca. 700 meter) heeft zuurvrije berging nodig en nog eens 24% (270 meter)
vraagt om bijkomende acties (binder, conservatie A of B).
STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren 29
● clusterfonds 21tijdschriftenfondsP1-966,P967-1994,P1995-3116,P3117-4499enP4500-5526
totaal:7.515,20meter
Steekproef van 197 items
Heterogeen fonds. Twee derde van de boeken zijn in linnen gebonden (66%).
Vervorming en scharnierbreuk zijn de belangrijkste degradaties aan de boekband, voor ± 16%
(= 1.200 meter).
Wat de boekblokken betreft vertoont het fonds voor 60% (ca. 4500 meter) verzuring: 41% in de eerste
graad, 18% in de tweede. De 2% in gradatie 3 staat voor ca 115 meter sterk verzuurde collectiestukken.
Acties
Zuurvrije berging is nodig voor 14% (1.000 meter); binder of conservatie A/B voor 11% (ca. 840 meter).
Schoonmaak: dit fonds komt in aanmerking voor machinale reiniging, omdat het veel linnen banden telt
van ongeveer hetzelfde formaat, die in goede staat verkeren (reeksen tijdschriften die per jaargang zijn
ingebonden). Afgaande op het percentage linnen banden (66%) schatten we dat 50 à 60% van de collec-
tie machinaal gereinigd kan worden. De boeken zijn niet alle even vuil: de nieuwe en nieuw ingebonden
exemplaren zijn meestal niet zo vuil, oudere (linnen) banden vaak wel.
Formaatplaatsing is niet nodig. Het bestaande meubilair voldoet, mits goede steun in de rekken.
● clusterfonds 22Boeken(verworvenna1933?):FondsSoc(iétéde)Méd(ecine)&FondsB(ibliotheek)B(ijzondere)
S(chool)[voorBurgerlijkeBouwkunde]envoorbereidendetechnischescholen
Totaal: 310,10 meter
Steekproef van 179 items
Heterogeen fonds, dat voor het grootste deel materiaal uit de 20ste eeuw bevat, verworven na 1933. Het
bestaat voor 65% uit gebonden materiaal in linnen of halflederen banden (18%). Een kleiner deel bestaat
volledig uit papier.
De belangrijkste type van banddegradaties zijn scharnierproblemen (25% ) en vervorming van de banden
door foutieve plaatsing (30% ).
Daarnaast vertoont het fonds het hoogste percentage van verzuring: 85% (of 260 meter). De helft
daarvan is verzuring in de eerste graad, 31% gradatie in de tweede en 4% in de derde.
De plaatsing is niet optimaal: vier procent % van de grote formaten zou bij voorkeur vlak bewaard
moeten worden. Bovendien is er geen echte formaatplaatsing: de boeken moeten beter ondersteund
worden in de rekken.
Acties
Zeventien procent van het fonds (50 meter) heeft een behandeling van de binder of conservatie A of B
nodig, acht procent 8% (25 meter) zuurvrije berging.
Schoonmaak: aangezien het gaat om kwetsbare, beschadigde en zeer vuile banden, is machinale
schoonmaak niet mogelijk. Bovendien is extra zorg nodig: bij de beschadigde boeken (losse plat of
rug) moeten linten aangebracht worden, en losse stukken moeten in envelopjes in het boek bewaard
worden. Die handelingen kosten tijd.
Na de schoonmaak moeten de boeken teruggeplaatst worden met voldoende ondersteuning
(boekensteunen in de rekken). Momenteel staan de plaatsnummers op gegomde papieren etiketten
op de rug en zijn ze soms moeilijk leesbaar. Er moeten dus zuurvrije strookjes met plaatsnummers
aangebracht worden.
30 STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren
● clusterfonds 23Veilingscatalogi=FondsV.C./Fondstent./FondsCAt
Totaal: 283,52 meter
Steekproef van 34 items
Homogeen fonds, dat bestaat uit banden met slappe papieren, kaften, paperbacks en ongebonden
materiaal – bijna geen grote formaten.
De omslagen zijn vervormd (21%) of hebben scharnierproblemen (36%).
Acties
Voor 73% is een zuurvrije map of doos noodzakelijk.
Dertig procent vraagt om een inbindbehandeling of conservatie A of B.
Aangepast meubilair is nodig om de ruimte tussen de planken optimaal te benutten.
Schoonmaak: zeer vuil fonds, dat alleen manueel schoongemaakt kan worden. De zure strookjes met
plaatsnummers moeten daarbij zeker vervangen worden.
● clusterfonds 24thesissenUniversiteitGentGtH1-…
Totaal: 681,18 meter
Steekproef van acht items
Homogeen fonds. De kaften/omslagen van de thesissen bevatten hoofdzakelijk synthetisch materiaal:
PVC-lijm, ringen in PVC of metaal, nietjes).
Een kwart van het fonds is vervormd door te weinig ondersteuning en 38% heeft een scharnierprobleem
(kaften los). Sporen van verbruining voor 63%: verzuring in de eerste graad voor 50%, in de tweede voor
13%.
Acties
Meer steun voor de thesissen in de rekken d.m.v. compartimentering.
Schoonmaak: de collectie is niet zo vuil. De reiniging kan daarom snel, maar niet machinaal gebeuren.
Tijdens de schoonmaakactie kan het audiovisuele materiaal geregistreerd worden en gescheiden van
de rest (extra tijd). Bovendien kan een selectie gemaakt worden van thesissen die opnieuw ingebonden
moeten worden (alleen als de binding los dreigt te komen).
STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren 31
VI Bijlagen
32 STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren
BIJLAGE
STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren �� BIJLAGE 1 — Beelden van de schade aan de fondsen in de Boekentoren
BIjlAGE1
Beelden van de schade aan de fondsen in de Boekentoren
De hierna volgende beelden illustreren de vastgestelde schade aan de fondsen in de Boekentoren.
Ze sluiten aan bij de velden in het evaluatiedocument aan de hand waarvan de schade in kaart werd
gebracht. Voor de juiste definitie van elk veld en de beschrijving van de gradaties in schade verwijzen we
naar het rapport, p. 15 e.v.
Veldenvoordebeschrijvingvandeactuelesituatie
catalogusnummer
Het catalogusnummer is een uniek nummer dat de plaatsing van een boek of collectiestuk aangeeft.
Het staat vermeld om de steekproef te kunnen controleren.
Afbeelding1– Catalogusnummer: Acc 17032
�� STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren
BIJLAGE 1 — Beelden van de schade aan de fondsen in de Boekentoren
Wat het bandbekledingsmateriaal betreft, herinneren we hier nog even aan het onderscheid tussen
collageenmateriaal enerzijds – perkament of leder – en de andere materialen of bindingsvormen
anderzijds: kunstleder (KL), papier (P), paperback (PB), thesis (TH) en ongebonden materiaal. Dat is van
belang omdat banden uit collageenmateriaal in verhouding schadegevoeliger zijn.
Uitgedroogde bekleding
Afbeelding2– BL 3166. Uitdroging 1
Afbeelding3– Acc 6503. Uitdroging 2
STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren �� BIJLAGE 1 — Beelden van de schade aan de fondsen in de Boekentoren
Afbeelding4– Fonds Med. Uitdroging 3
Afbeelding5– CL1514-CL1520. Een witte perkamenten band naast vergrijsde perkamenten banden.
Vergrijzing wordt veroorzaakt door de combinatie van slechte klimaatomstandigheden en stofschade.
36 STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren
BIJLAGE 1 — Beelden van de schade aan de fondsen in de Boekentoren
Scharnierproblemen
Afbeelding6– Acc 9916(1). Scharnierprobleem 1
Afbeelding7– HN 124, dl III . Scharnierprobleem 2
Afbeelding8– MA1181. Scharnierprobleem 3
STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren 37 BIJLAGE 1 — Beelden van de schade aan de fondsen in de Boekentoren
Bindingsprobleem
Afbeelding9– BL 6227. Bindingsprobleem 1
Afbeelding10– Let Du 704. Bindingsprobleem 2
Afbeelding11– CL 2017. Bindingsprobleem 3
38 STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren
BIJLAGE 1 — Beelden van de schade aan de fondsen in de Boekentoren
loszittendmateriaal
Afbeelding12– Ar 473. Loszittend materiaal 1
Afbeelding13– BS 3416. Loszittend materiaal 2
Afbeelding14– Seminariebibliotheek M151E1, dl III. Loszittend materiaal 3
STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren 39 BIJLAGE 1 — Beelden van de schade aan de fondsen in de Boekentoren
Vervormde of te kleine band
Afbeelding15– HN1372. Vervorming 1
Afbeelding16– Acc 26984. Vervorming 2
Afbeelding17– TH 657. Vervorming 3
40 STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren
BIJLAGE 1 — Beelden van de schade aan de fondsen in de Boekentoren
Foxing
Afbeelding18– CL 2024. Foxing 1
Afbeelding19– CL 2024. Foxing 2
Afbeelding20– Acc 18165, 1828 (15). Foxing 3
STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren 41 BIJLAGE 1 — Beelden van de schade aan de fondsen in de Boekentoren
Verzuring
Afbeelding21– P 2765, 1921 (3). Verzuring 1
Afbeelding22– P6244. Verzuring 2
Afbeelding23– P1046. Verzuring 3
42 STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren
BIJLAGE 1 — Beelden van de schade aan de fondsen in de Boekentoren
lossebladzijden
Afbeelding24– BL 3100. Losse bladzijden 1
Afbeelding25– Hist 2128. Losse bladzijden 2
Afbeelding26– CL 2012 (5). Losse bladzijden 3
STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren �� BIJLAGE 1 — Beelden van de schade aan de fondsen in de Boekentoren
Nietmeerraadpleegbaar
Afbeelding27– J 1056. Niet meer raadpleegbaar
�� STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren
BIJLAGE 1 — Beelden van de schade aan de fondsen in de Boekentoren
Veldenvoorurgenteactiesopkorteenmiddellangetermijn
ConservatieA
Afbeelding28– Hi 3483. Conservatie A: vastzetten van de loszittende bekleding op de rug en de besteekbanden.
ConservatieB
Afbeelding29– Ar 2306. Conservatie B: de platten zijn volledig los van het boekblok. De conservatiebehandeling
die hiervoor nodig is, duurt langer dan een uur.
STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren �� BIJLAGE 1 — Beelden van de schade aan de fondsen in de Boekentoren
Binder
Het veld ‘binder’ is aangekruist als een boek of een aantal collectiestukken (opnieuw) ingebonden
moeten worden.
Afbeelding30– P6624. Tijdschriftenreeks waarvan één deel nog ongebonden is.
Berging
Gezien de kwetsbare fysiek van vele boeken is een zuurvrije standaardbescherming vaak wenselijk
(zuurvrije map of doos) om de boeken te beschermen tegen klimaatschokken en tegen het risico op
verlies van onderdelen, zeker met het vooruitzicht van de verhuizing.
Ook onbeschermde vlakke objecten en losse items moeten verpakt worden in steviger entiteiten.
De volgende categorieën zijn onderscheiden: zuurvrije map, zuurvrije doos, groot formaat dat bij
voorkeur horizontaal geborgen wordt.
Afbeelding31– MA1182. Zware vervorming doordat het stuk onbeschermd in het rek staat tussen verschillende
formaten. Heeft na conservatie een mapje nodig.
46 STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren
BIJLAGE 1 — Beelden van de schade aan de fondsen in de Boekentoren
Afbeelding32– P6244. Ongebonden materiaal dat verpakt moet worden in een aangepaste zuurvrije doos.
Afbeelding33– BBS 400. Typisch materiaal dat liggend bewaard moet worden: aangepaste berging nodig.
STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren 47 BIJLAGE 1 — Beelden van de schade aan de fondsen in de Boekentoren
Opmerkingen
Twee schadeverschijnselen zijn niet als veld in het evaluatiedocument opgenomen, maar werden toch
relatief vaak vastgesteld. Daarom werden ze in voorkomend geval vermeld onder opmerkingen.
inktvraat
Afbeelding34– Hs 2433. Inktvraat in een vergevorderd stadium.
Lichtschade
Afbeelding35– 248C1. Lichtschade aan de ramen.
48 STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren
BIJLAGE
STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren 49 BIJLAGE 2 — Toelichting bij de steekproefmethode
BIjlAGE2
Toelichting bij de steekproefmethode
In het evaluatieformulier van de steekproef werden verschillende velden onderscheiden en in gradaties
(van schade) onderverdeeld (bv. verzuring 1-2-3). Die werden elk afzonderlijk getoetst tijdens de scree-
ning en daarom moet voor elke gradatie bekeken worden wat de foutenmarge is. Hieronder vindt u een
voorbeeld van hoe deze gradaties en hun betrouwbaarheidsintervallen zich verhouden tot de volledige
steekproefomvang (= n)21��
Voor fonds 8 (en n = 200) komen we tot de volgende betrouwbaarheidsintervallen voor de vier gradaties
van verzuring
Graad 0 (= geen verzuring) = 46% = 0,46. Proportioneel gezien geeft dat een foutenmarge van ± 6,9%
voor deze specifieke parameter.
069.046.0200
)46.01(46.096.146.0 ±=−±
We vinden dus een 95% betrouwbaarheidsinterval van (39.1% - 52.9%)
Graad 1 = 38% = 0,38. Proportioneel gezien geeft dat een foutenmarge ± 6,7% voor deze specifieke
parameter.
067.038.0200
)38.01(38.096.138.0 ±=−±
We vinden een 95% betrouwbaarheidsinterval van (31.3% - 44.7%)
Graad 2 = 15% = 0,15. Proportioneel gezien geeft dat een foutenmarge van ± 4,9% voor deze specifieke
parameter.
049.015.0200
)15.01(15.096.115.0 ±=−±
We vinden een interval van (10.1% - 19.9%)
Graad 3 = 1% = 0,01. Proportioneel gezien geeft dat een foutenmarge van +/- 1,4% voor deze specifieke
parameter.
014.001.0200
)01.01(01.096.101.0 ±=−±
We vinden een interval van (0.0% -- 2.4%)
We spreken nog steeds over een onnauwkeurigheid van minstens 7% tot 14%, afhankelijk van de grootte
van steekproef. Voor relevante velden en in het bijzonder voor de acties is het daarom wenselijk dat
het steekproevenaantal wordt verhoogd voor de procentuele gegevens vertaald worden naar meer
sprekende eenheden (aantal lopende meters / aantal boeken / euro’s).
21 Moore, D.S. – McCabe, G.P. (2006) Introduction to the practice of statistics. New York, Freedman & Company, p. 539
50 STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren
BIJLAGE
STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren 51 BIJLAGE 3 — De bundeling van de historische UB-fondsen tot 24 clusterfondsen
BIjlAGE3
De bundeling van de historische UB-fondsen
tot 24 clusterfondsen
CLUSTER-FONDS
Omschrijving van de collectie Huidige Locatie Type Uitleen Lopende meter
1 Fonds Handschriften I Laagbouw 0 Handschriftenleeszaal Handschrift (archiefdoos) nee 53,02
1 Fonds Reserve Laagbouw 0 Reservezaal Kostbare werken, oud papier en perkament
nee 22,72
1 Fonds Gentenaars (partim reservezaal): Laagbouw 0 Reservezaal Kostbare werken, oud papier en perkament
nee 22,84
1 Boeken (aanwinsten na 1970) O(ude) K(ostbare werken)
Toren +02 Boek-aangroei nee 25,60
Totaal 1 124,18
2 Fonds Handschriften II Laagbouw -1 Handschriftenkelder Handschrift (archiefdoos) nee 6,37
Totaal 2 6,37
3 Fonds Handschriften III Laagbouw -1 Handschriftenkelder Handschrift (archiefdoos) nee 236,80
3 Fonds Vliegende Bladen Laagbouw -1 Handschriftenkelder Ephemera (Archiefdoos) nee 494,08
3 Archief Universiteitsbibliotheek Laagbouw -1 Handschriftenkelder Archief nee 145,00
Totaal 3 875,88
4 Pamflettenverzamelingen (verworven 1869) M(eulman) en M.A.; Ti(ele = Muller collectie)
Toren +02 Boek nee 86,40
Totaal 4 86,40
5 Octrooien Toren -03 Boek nee 538,70
Totaal 5 538,70
6 Tijdschriften fonds P 5527-6825 & P 6830-9987 & P 9988-10905 & P 10906-13999/A & P 14000-15999
Laagbouw & Toren-1 Tijdschrift-aangroei nee 7.793,80
Totaal 6 7.793,80
7 Kranten: Fonds J(ourneaux) Laagbouw -1 kant rozier + aan lichtschacht
Krant nee 1.681,60
Totaal 7 1.681,60
8 Boeken (verworven 1818-1870): fonds Ma(th)
Toren +01 Boek nee 85,60
8 Boeken (verworven rond 1950-60?) Fonds Am(ericana)
Toren +01 Boek nee 28,80
8 Boeken (verworven 1818-1870): fonds P(hys) + Ch(im)
Toren +01 Boek nee 99,20
8 Boeken (verworven 1818-1870): fonds Ph(il) Toren +01 Boek nee 103,20
8 Boeken (verworven 1921-1936?) Fr : “Fonds français”
Toren +01 Boek nee 104,00
8 Boeken (aanwinsten na 1933?) Fonds Let(terkunde)
Toren +01 Boek nee 123,20
8 Boeken (verworven 1884) Fonds Her(emans)
Toren +01 Boek nee 164,80
8 Boeken (verworven 1818-1870): fonds H(ist).N(at).
Toren +01 Boek nee 165,60
8 Boeken (verworven 1818-1870): fonds Cl(ass)
Toren +01 Boek nee 206,40
8 Boeken (verworven 1908) Fonds Ar(melini)
Toren +01 Boek nee 249,60
8 Boeken (verworven 1818-1870): fonds B.L. Toren +01 Boek nee 500,80
Totaal 8 1.831,20
52 STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren
BIJLAGE 3 — De bundeling van de historische UB-fondsen tot 24 clusterfondsen
CLUSTER-FONDS
Omschrijving van de collectie Huidige Locatie Type Uitleen Lopende meter
9 Boeken (verworven begin 20e eeuw?) collectie Ta (De taal is gansch het volk)
Toren +02 Boek nee 92,80
9 Boeken (verworven 1818-1870): fonds Th(éol)
Toren +02 Boek nee 271,20
9 Boeken (verworven 1818-1870): fonds Me(d)
Toren +02 Boek nee 485,60
9 Boeken (verworven 1818-1870): fonds Hi(st) Toren +02 Boek nee 831,20
9 Boeken (verworven 1818-1870): fonds Ju(r) Toren +03 Boek nee 533,60
Totaal 9 2.214,40
10 Dozen met “uittreksels” en overdrukken (20e eeuws materiaal), Fonds U & Fonds Col(lectanea)
Toren +02 (U) en +06(Col) Boek (archiefdoos) ja 150,40
Totaal 10 150,40
11 Boeken (schenking Van der Haeghen 1873) G(entse) B(oites)
Toren +03 Boek nee 10,40
11 Boeken (schenking Van der Haeghen 1873) G(entse) Atl(assen)
Toren +03 Boek nee 12,80
11 Boeken (schenking Van der Haeghen 1873) G(entse) Alm(anakken)
Toren +03 Boek nee 13,60
11 Boeken (schenking Van der Haeghen 1873 en nog aangroeiend) G(andavensia)
Toren +03 Boek-aangroei nee 1.037,60
Totaal 11 1.074,40
12 Boeken (verworven 1870-1912): fonds ACC 1- 57838
Toren +04 Boek nee 1.946,40
12 Boeken (verworven 1870-1912): fonds ACC 57839-71165
Toren +07 Boek deels? 512,80
Totaal 12 2.459,20
13 “Thesissen” Franse universiteiten 1887-193?: Fonds Thes.Med./Med.Vet./Pharm.
Toren +05 Boek nee 352,00
Totaal 13 352,00
14 Boeken - dunne publicaties in dozen (verworden 19??-nu): Fonds D 1- 13364 + D 13365-
Toren +05 & +06 Boek (open doos) deels? 2.020,00
Totaal 14 2.020,00
15 Boeken (verworven via schenking of afvoer 2002-nu): fonds S
Toren +06 Boek ja 539,20
Totaal 15 539,20
16 Boeken (verworven 1912-196?): Fonds Leids stelsel (1 A 1- 117 Z ...)
Toren +07 Boek 1.204,00
16 Boeken (verworven 1912-196?): Fonds Leids stelsel (118 A 1- 190 Z ...)
Toren +08 Boek 1.910,40
16 Boeken (verworven 1912-196?): Fonds Leids stelsel (191 A 1- 378 C 9)
Toren +09 Boek 1.946,40
Totaal 16 5.060,80
17 Boeken gepubliceerd in reeksen (dus met plaats open voor aangroei), fonds V 1-7999
Toren +10 Boek-aangroei ja 1.700,00
17 Boeken gepubliceerd in reeksen (dus met plaats open voor aangroei), fonds V 8000-…
Toren +11 Boek-aangroei ja 1.594,40
Totaal 17 3.294,40
18 Boeken (verworven 196?-nu): Fonds N Toren +12 Boek-aangroei ja 1.584,80
Totaal 18 1.584,80
STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren �� BIJLAGE 3 — De bundeling van de historische UB-fondsen tot 24 clusterfondsen
CLUSTER-FONDS
Omschrijving van de collectie Huidige Locatie Type Uitleen Lopende meter
19 Boeken (aanwinsten 1999-2001) Fonds Volk(skunde)
Toren +13 Boek ja 107,20
19 Boeken (aanwinsten 1999-2001) Fonds (Van) Els(lander) & Fonds Apo(stel)
Toren +13 Boek ja 324,00
Totaal 19 431,20
20 Tijdschriften fonds PNF + P 16000-… Toren +14 Tijdschrift-aangroei nee 1.176,00
Totaal 20 1.176,00
21 Tijdschriften fonds P 4500-5526 Toren +15 Tijdschrift-aangroei nee 1.394,40
21 Tijdschriften fonds P 3117-4499 Toren +16 Tijdschrift-aangroei nee 1.385,60
21 Tijdschriften fonds P 1995-3116 Toren +17 Tijdschrift-aangroei nee 1.616,80
21 Tijdschriften fonds P 967-1994 Toren +18 Tijdschrift-aangroei nee 1.652,00
21 Tijdschriften fonds P 1-966 Toren +19 Tijdschrift-aangroei nee 1.466,40
Totaal 21 7.515,20
22 Boeken (verworven na 1933?) Fonds Soc(iété de) Méd(ecine)
Toren -02 Boek nee 135,66
22 Boeken (verworven na 1933?) Fonds B(ibliotheek) B(ijzondere) S(chool) [voor Burgerlijke Bouwkunde] en voorberei-dende technische scholen
Toren -02 Boek nee 174,44
Totaal 22 310,01
23 Catalogi : Veilingscatalogi, Fonds V.C., Fonds Tent.; Fondst CAT
Toren -02 Boek nee 283,52
Totaal 23 283,52
24 “Thesissen” universiteit Gent GTH 1-… Toren -02 en -03 Boek nee 681,18
Totaal 24 681,18
Boeken biografieën, bibliogra-fieën, Belgisch staatsblad (MON) /B(ibliotheek) L(eeszaal) I(nformatie en) D(ocumentatie)
Toren +0 + mezzanine Boek nee 600,00
“Thesissen” van diverse plaatsen: 18e en 19e eeuws materiaal: Fonds Thes.Lat.
Toren -02 Boek nee 12,87
“Thesissen” van diverse plaatsen: 20e eeuws materiaal: Fonds DISS(ertaties)
Toren -02 Boek-aangroei ja 23,06
Numismatische collectie Laagbouw 0 Bureau 022 Munten e.d. nee 34,78
Maquette Laagbouw 0 gang Varia/Meubilair nee 29,06
Boekenwiel Laagbouw 0 gang Varia/Meubilair nee 22,23
Papierpers Laagbouw 0 gang Varia/Meubilair nee 9,00
Globes Laagbouw 0 Kaartenzaal Globe 40,00
Steekkaartencatalogus Ferdinand Vander Haeghen
Laagbouw 0 kaartenzaal Varia/Meubilair nee 5,99
Meubilair uit nalatenschap Jean Ray Laagbouw 1 Varia/Meubilair 160,00
Drukvormen Laagbouw -1 Affichekelder Drukvorm 3,65
Video en dvd (vonds VID + fonds FPV) Laagbouw bureau 0.11+kaartenzaal DVD/video nee 3,00
LP’s (aanwinsten 1999-2001) Fonds ELS.LP + depot musicologie
Toren +13 LP nu ja, omdat
we geen andere moge-lijkheid hebben
54,40
Cassettes (depot musicologie) Toren +13 Cassette nu ja, omdat
we geen andere moge-lijkheid hebben
3,20
�� STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren
BIJLAGE 3 — De bundeling van de historische UB-fondsen tot 24 clusterfondsen
CLUSTER-FONDS
Omschrijving van de collectie Huidige Locatie Type Uitleen Lopende meter
Borstbeelden Toren -03 Beeld nee 200,00
Ingelijste zaken Verspreid in de bib Schilderij nee 120,00
Foto’s Laagbouw 0 Kaartenzaal Vlak stuk: foto nee 30,00
Topografische collectie Laagbouw 0 Kaartenzaal Vlak stuk: prent 60,00
Kaarten: Popp en gewone verzameling Laagbouw 0 Kaartenzaal Vlak stuk: kaart nee 231,57
Topografische kaarten Laagbouw 0 Kaartenzaal Vlak stuk: kaart nee 34,56
Gravures, portretten, diploma’s en getuigschriften
Laagbouw 0 Kaartenzaal Vlak stuk: prent nee 404,84
Tekeningen-aquarellen Laagbouw 0 Kaartenzaal Vlak stuk: prent nee 26,07
Architecturale plannen Laagbouw 0 Kaartenzaal + -1 Handschriftenkelder
Vlak stuk: plan nee 142,47
Papyri (136 stuks) Laagbouw 0 Reservezaal Papyri nee 6,93
Affiches Laagbouw -1 Affichekelder Vlak stuk: affiche nee 430,07
Nalatenschap Jean Ray Laagbouw 0 Handschriftenleeszaal Kostbare werken, oud papier en perkament
nee 41,00
Gelegenheidsgrafiek (bidprentjes, porse-leinkaarten, postkaarten,…)
Laagbouw 0 Kaartenzaal Vlak stuk: prent nee 6,77
Handschriften in de kluis Laagbouw 0 Kluis Handschrift nee 30,95
Dominicanen in de kluis Laagbouw 0 Kluis Kostbare werken, oud papier en perkament
nee 12,60
Doodsberichten Laagbouw 0 Reservezaal Kostbare werken, oud papier en perkament
14,20
Grote kaarten Laagbouw -1 Affichekelder Opgerold: kaart nee 16,50
Clichés (glasnegatieven en diapositieven) Laagbouw -1 Affichekelder en -1 scanatelier
Clichés (verticale bewaring in dozen)
nee 102,91
Microfilms Laagbouw 0 Handschriftenleeszaal Microfilm nee 65,27
Microfilms Laagbouw -1 Handschriftenkelder Microfilm nee 26,35
Alfa boeken vanuit faculteiten Faculteiten > BKT Boeken Alfa nee 0,00
Boeken (aanwinsten 2006-2007) Fonds AFR(ikanistiek Van Spaandonk en Van Groenweghe)
In verwerking (catalografie) Boek-aangroei ja 70,00
Boeken (aanwinsten 2006-2007) Fonds ROG(geman)
In verwerking (catalografie) Boek-aangroei ja 50,00
Referentiewerken Grote Leeszaal Laagbouw 0 Grote Leeszaal Boek nee 146,25
Referentiebibliotheek handschriftenzaal Laagbouw 0 Handschriftenleeszaal+Reservezaal
Boek nee 312,00
Referentiebibliotheek kaartenzaal Laagbouw 0 Kaartenzaal Boek nee 104,00
Kastje van Napoleon III met boeken Toren +01 Boeken + Varia/Meubilair nee 8,00
Boeken (depot Bisschoppelijk Seminarie) Toren +13 Boek nee 750,00
Boeken (depot Rechtbank) Toren +13 Boek nee 30,00
Boeken depot Bekaert (zullen naar archi-tectuurbib verhuizen)
Toren +13 Boek-aangroei ja 100,80
Boeken: afvoer GUS201, te voegen bij Fonds S
Toren -02 Boek ja 24,29
Tijdschriftenleeszaal Laagbouw 0 Tijdschriftenzaal Tijdschrift nee 431,30
Boeken (aanwinsten 1999-2001) Fonds Ada (Deprez)
Toren +02 Boek ja 4,80
Boeken Nederlands staatsblad: Fonds Nedmon
Toren -03 Boek nee 342,74
aantallopendemeterincollectiesurveytOtAAL
40.229,52
644 EINDtOtAAl 87.692,91
STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren �� BIJLAGE 4 — Profiel per onderzocht fonds | Cijfers
BIjlAGE4
Profiel per onderzocht fonds | Cijfers
56 STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren
BIJLAGE 4 — Profiel per onderzocht fonds | Cijfers
Aantal steekproeven 536 8 34 10 188 50
soort materiaal boekband totaal % Totaal Fonds 1 Fonds 2 Fonds 3 Fonds 4 Fonds6 Fonds 7
Leder 679 23,43% 267 49,81% 0 0,00% 0 0,00% 2 20,00% 5 2,66% 0 0,00%
Perkament 110 3,80% 48 8,96% 0 0,00% 0 0,00% 1 10,00% 0 0,00% 0 0,00%
Linnen 985 33,99% 69 12,87% 3 37,50% 0 0,00% 1 10,00% 93 49,47% 27 54,00%
Kunstleder 48 1,66% 3 0,56% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 1 0,53% 0 0,00%
Papier 417 14,39% 32 5,97% 0 0,00% 0 0,00% 6 60,00% 32 17,02% 0 0,00%
Paperback 234 8,07% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 17 9,04% 0 0,00%
Thesis 37 1,28% 0 0,00% 1 12,50% 0 0,00% 0 0,00% 2 1,06% 0 0,00%
Ongebonden materiaal 292 10,08% 95 17,72% 4 50,00% 30 88,24% 0 0,00% 37 19,68% 21 42,00%
Geen gegevens 96 3,31% 22 4,10% 0 0,00% 4 11,76% 0 0,00% 1 0,53% 2 4,00%
Degradatieboekband
Uitgedroogde bekleding 1 138 4,76% 67 12,50% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00%
Uitgedroogde bekleding 2 204 7,04% 69 12,87% 0 0,00% 0 0,00% 2 20,00% 0 0,00% 0 0,00%
Uitgedroogde bekleding 3 292 10,08% 72 13,43% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 5 2,66% 1 2,00%
Bekleding stabiel 2.264 78,12% 328 61,19% 8 100,00% 34 100,00% 8 80,00% 183 97,34% 49 98,00%
Scharnierprobleem 1 355 12,25% 85 15,86% 0 0,00% 0 0,00% 1 10,00% 14 7,45% 1 2,00%
Scharnierprobleem 2 145 5,00% 40 7,46% 0 0,00% 0 0,00% 1 10,00% 4 2,13% 1 2,00%
Scharnierprobleem 3 145 5,00% 34 6,34% 0 0,00% 0 0,00% 1 10,00% 1 0,53% 3 6,00%
Geen scharnierproblemen 2.253 77,74% 377 70,34% 8 100,00% 34 100,00% 7 70,00% 169 89,89% 45 90,00%
Bindingsprobleem 1 117 4,04% 19 3,54% 0 0,00% 0 0,00% 1 10,00% 0 0,00% 1 2,00%
Bindingsprobleem 2 69 2,38% 12 2,24% 0 0,00% 0 0,00% 2 20,00% 4 2,13% 1 2,00%
Bindingsprobleem 3 80 2,76% 25 4,66% 0 0,00% 0 0,00% 1 10,00% 0 0,00% 1 2,00%
Binding stabiel 2.632 90,82% 480 89,55% 8 100,00% 34 100,00% 6 60,00% 184 97,87% 47 94,00%
Loszittend materiaal 1 100 3,45% 39 7,28% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 5 2,66% 1 2,00%
Loszittend materiaal 2 24 0,83% 5 0,93% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 4 2,13% 0 0,00%
Loszittend materiaal 3 32 1,10% 3 0,56% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00%
Materiaal stabiel 2.742 94,62% 489 91,23% 8 100,00% 34 100,00% 10 100,00% 179 95,21% 49 98,00%
Vervormde of te kleine band 1 362 12,49% 47 8,77% 2 25,00% 2 5,88% 2 20,00% 69 36,70% 14 28,00%
Vervormde of te kleine band 2 89 3,07% 15 2,80% 0 0,00% 0 0,00% 1 10,00% 10 5,32% 7 14,00%
Vervormde of te kleine band 3 19 0,66% 5 0,93% 1 12,50% 0 0,00% 0 0,00% 1 0,53% 1 2,00%
Geen vervorming 2.428 83,78% 469 87,50% 5 62,50% 32 94,12% 7 70,00% 108 57,45% 28 56,00%
Degradatieboekblok
Foxing 1 316 10,90% 71 13,25% 0 0,00% 5 14,71% 3 30,00% 2 1,06% 1 2,00%
Foxing 2 95 3,28% 13 2,43% 0 0,00% 0 0,00% 1 10,00% 1 0,53% 1 2,00%
Foxing 3 46 1,59% 8 1,49% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00%
Geen foxing 2.441 84,23% 444 82,84% 8 100,00% 29 85,29% 6 60,00% 185 98,40% 48 96,00%
Verzuring 1 869 29,99% 181 33,77% 3 37,50% 11 32,35% 3 30,00% 58 30,85% 18 36,00%
Verzuring 2 435 15,01% 77 14,37% 2 25,00% 2 5,88% 1 10,00% 36 19,15% 15 30,00%
Verzuring 3 74 2,55% 29 5,41% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 5 2,66% 11 22,00%
Geen verzuring 1.520 52,45% 249 46,46% 3 37,50% 21 61,76% 6 60,00% 89 47,34% 6 12,00%
Losse bladzijden 1 75 2,59% 21 3,92% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 4 2,13% 6 12,00%
Losse bladzijden 2 22 0,76% 8 1,49% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00%
Losse bladzijden 3 16 0,55% 4 0,75% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 2 4,00%
Geen losse bladzijden 2.785 96,10% 503 93,84% 8 100,00% 34 100,00% 10 100,00% 184 97,87% 42 84,00%
Niet meer raadpleegbaar 93 3,21% 17 3,17% 3 37,50% 5 14,71% 0 0,00% 1 0,53% 17 34,00%
Acties
Conservatie A 173 5,97% 36 6,72% 0 0,00% 14 41,18% 1 10,00% 1 0,53% 8 16,00%
Conservatie B 278 9,59% 92 17,16% 3 37,50% 3 8,82% 1 10,00% 1 0,53% 10 20,00%
Binder 110 3,80% 0 0,00% 2 25,00% 0 0,00% 0 0,00% 16 8,51% 1 2,00%
Map 144 4,97% 20 3,73% 0 0,00% 26 76,47% 0 0,00% 3 1,60% 18 36,00%
Zuurvrije Doos 574 19,81% 119 22,20% 4 50,00% 29 85,29% 10 100,00% 69 36,70% 23 46,00%
Groot formaat (staand/liggend) 81 2,80% 2 0,37% 5 62,50% 3 8,82% 0 0,00% 1 0,53% 44 88,00%
STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren 57 BIJLAGE 4 — Profiel per onderzocht fonds | Cijfers
Aantal steekproeven 4 201 18 206 148 88 50 206
soort materiaal boekband Fonds8 Fonds 10 Fonds 11 Fonds 12 Fonds 14 Fonds 15 Fonds16
Leder 85 42,29% 0 0,00% 80 38,83% 39 26,35% 0 0,00% 0 0,00% 29 14,08%
Perkament 16 7,96% 0 0,00% 2 0,97% 7 4,73% 0 0,00% 0 0,00% 2 0,97%
Linnen 65 32,34% 0 0,00% 52 25,24% 69 46,62% 0 0,00% 27 54,00% 130 63,11%
Kunstleder 2 1,00% 0 0,00% 5 2,43% 1 0,68% 0 0,00% 3 6,00% 8 3,88%
Papier 30 14,93% 9 50,00% 12 5,83% 27 18,24% 51 57,95% 6 12,00% 22 10,68%
Paperback 1 0,50% 0 0,00% 16 7,77% 0 0,00% 9 10,23% 13 26,00% 0 0,00%
Thesis 0 0,00% 0 0,00% 7 3,40% 0 0,00% 14 15,91% 0 0,00% 0 0,00%
Ongebonden materiaal 1 0,50% 9 50,00% 19 9,22% 1 0,68% 0 0,00% 1 2,00% 7 3,40%
Geen gegevens 1 0,50% 0 0,00% 13 6,31% 4 2,70% 14 15,91% 0 0,00% 8 3,88%
Degradatieboekband
Uitgedroogde bekleding 1 11 5,47% 0 0,00% 13 6,31% 6 4,05% 0 0,00% 0 0,00% 5 2,43%
Uitgedroogde bekleding 2 29 14,43% 0 0,00% 21 10,19% 10 6,76% 0 0,00% 0 0,00% 6 2,91%
Uitgedroogde bekleding 3 50 24,88% 0 0,00% 1 0,49% 16 10,81% 0 0,00% 0 0,00% 19 9,22%
Bekleding stabiel 111 55,22% 18 100,00% 171 83,00% 116 78,38% 88 100,00% 50 100,00% 176 85,44%
Scharnierprobleem 1 27 13,43% 0 0,00% 13 6,31% 14 9,46% 0 0,00% 3 6,00% 17 8,25%
Scharnierprobleem 2 15 7,46% 0 0,00% 4 1,94% 2 1,35% 0 0,00% 3 6,00% 11 5,34%
Scharnierprobleem 3 26 12,94% 0 0,00% 2 0,97% 1 0,68% 0 0,00% 5 10,00% 7 3,40%
Geen scharnierproblemen 133 66,17% 18 100,00% 187 90,78% 131 88,51% 88 100,00% 39 78,00% 171 83,00%
Bindingsprobleem 1 4 1,99% 8 44,44% 9 4,37% 5 3,38% 1 1,14% 1 2,00% 9 4,37%
Bindingsprobleem 2 11 5,47% 0 0,00% 5 2,43% 3 2,03% 0 0,00% 4 8,00% 6 2,91%
Bindingsprobleem 3 6 2,99% 0 0,00% 8 3,88% 5 3,38% 0 0,00% 2 4,00% 2 0,97%
Binding stabiel 180 89,55% 10 55,56% 184 89,32% 135 91,22% 87 98,86% 43 86,00% 189 91,75%
Loszittend materiaal 1 3 1,49% 0 0,00% 2 0,97% 6 4,05% 0 0,00% 1 2,00% 9 4,37%
Loszittend materiaal 2 2 1,00% 0 0,00% 1 0,49% 2 1,35% 0 0,00% 2 4,00% 1 0,49%
Loszittend materiaal 3 2 1,00% 0 0,00% 1 0,49% 5 3,38% 0 0,00% 0 0,00% 3 1,46%
Materiaal stabiel 194 96,52% 18 100,00% 202 98,06% 135 91,22% 88 100,00% 47 94,00% 193 93,69%
Vervormde of te kleine band 1 19 9,45% 6 33,33% 3 1,46% 17 11,49% 2 2,27% 3 6,00% 25 12,14%
Vervormde of te kleine band 2 3 1,49% 1 5,56% 2 0,97% 2 1,35% 2 2,27% 0 0,00% 8 3,88%
Vervormde of te kleine band 3 2 1,00% 0 0,00% 1 0,49% 2 1,35% 1 1,14% 0 0,00% 1 0,49%
Geen vervorming 177 88,06% 11 61,11% 200 97,09% 127 85,81% 83 94,32% 47 94,00% 172 83,50%
Degradatieboekblok
Foxing 1 45 22,39% 0 0,00% 38 18,45% 13 8,78% 0 0,00% 1 2,00% 33 16,02%
Foxing 2 21 10,45% 0 0,00% 3 1,46% 3 2,03% 1 1,14% 1 2,00% 13 6,31%
Foxing 3 8 3,98% 0 0,00% 0 0,00% 1 0,68% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00%
Geen foxing 127 63,18% 18 100,00% 165 80,01% 131 88,51% 87 98,86% 48 96,00% 160 77,67%
Verzuring 1 77 38,31% 5 27,78% 46 22,33% 22 14,86% 32 36,36% 19 38,00% 56 27,18%
Verzuring 2 30 14,93% 1 5,56% 17 8,25% 12 8,11% 11 12,50% 7 14,00% 43 20,87%
Verzuring 3 2 1,00% 0 0,00% 0 0,00% 3 2,03% 1 1,14% 0 0,00% 2 0,97%
Geen verzuring 92 45,77% 12 66,67% 143 69,42% 111 75,00% 44 50,00% 24 48,00% 105 50,97%
Losse bladzijden 1 3 1,49% 0 0,00% 5 2,43% 1 0,68% 0 0,00% 2 4,00% 7 3,40%
Losse bladzijden 2 2 1,00% 0 0,00% 1 0,49% 4 2,70% 0 0,00% 0 0,00% 3 1,46%
Losse bladzijden 3 2 1,00% 0 0,00% 0 0,00% 2 1,35% 0 0,00% 1 2,00% 2 0,97%
Geen losse bladzijden 194 96,52% 18 100,00% 200 97,09% 141 95,27% 88 100,00% 47 94,00% 194 94,17%
Niet meer raadpleegbaar 0 0,00% 0 0,00% 1 0,49% 4 2,70% 0 0,00% 0 0,00% 8 3,88%
Acties
Conservatie A 7 3,48% 17 94,44% 18 8,74% 11 7,43% 5 5,68% 2 4,00% 10 4,85%
Conservatie B 35 17,41% 0 0,00% 19 9,22% 5 3,38% 4 4,55% 5 10,00% 12 5,83%
Binder 20 9,95% 0 0,00% 1 0,49% 3 2,03% 0 0,00% 1 2,00% 16 7,77%
Map 7 3,48% 0 0,00% 8 3,88% 8 5,41% 0 0,00% 2 4,00% 12 5,83%
Zuurvrije Doos 24 11,94% 17 94,44% 19 9,22% 15 10,14% 81 92,05% 0 0,00% 20 9,71%
Groot formaat (staand/liggend) 1 0,50% 0 0,00% 8 3,88% 2 1,35% 0 0,00% 0 0,00% 1 0,49%
58 STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren
BIJLAGE 4 — Profiel per onderzocht fonds | Cijfers
Aantal steekproeven 4 152 150 200 34 197 179 34
soort materiaal boekband Fonds 17 Fonds18 Fonds 19 Fonds 20 Fonds 21 Fonds 22 Fonds 23
Leder 1 0,66% 3 2,00% 3 1,50% 3 8,82% 11 5,58% 33 18,44% 3 8,82%
Perkament 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 2 1,12% 0 0,00%
Linnen 68 44,74% 57 38,00% 53 26,50% 6 17,65% 131 66,50% 116 64,80% 0 0,00%
Kunstleder 6 3,95% 4 2,67% 6 3,00% 0 0,00% 5 2,54% 0 0,00% 0 0,00%
Papier 48 31,58% 15 10,00% 39 19,50% 13 38,24% 20 10,15% 19 10,61% 12 35,29%
Paperback 12 7,89% 65 43,33% 90 45,00% 0 0,00% 2 1,02% 0 0,00% 9 26,47%
Thesis 3 1,97% 2 1,33% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00%
Ongebonden materiaal 9 5,92% 0 0,00% 7 3,50% 9 26,47% 21 10,66% 8 4,47% 9 26,47%
Geen gegevens 5 3,29% 4 2,67% 2 1,00% 3 8,82% 7 3,55% 1 0,56% 1 2,94%
Degradatieboekband
Uitgedroogde bekleding 1 1 0,66% 0 0,00% 13 6,50% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00%
Uitgedroogde bekleding 2 0 0,00% 2 1,33% 11 5,50% 0 0,00% 6 3,05% 6 3,35% 1 2,94%
Uitgedroogde bekleding 3 1 0,66% 0 0,00% 21 10,50% 3 8,82% 4 2,03% 26 14,53% 2 5,88%
Bekleding stabiel 150 98,68% 148 98,67% 155 77,50% 31 91,18% 187 94,92% 147 82,12% 31 91,18%
Scharnierprobleem 1 14 9,21% 39 26,00% 37 18,50% 2 5,88% 20 10,15% 24 13,41% 5 14,71%
Scharnierprobleem 2 3 1,97% 4 2,67% 24 12,00% 1 2,94% 6 3,05% 12 6,70% 2 5,88%
Scharnierprobleem 3 1 0,66% 3 2,00% 20 10,00% 2 5,88% 5 2,54% 9 5,03% 5 14,71%
Geen scharnierproblemen 134 88,16% 104 69,33% 119 59,50% 29 85,29% 166 84,26% 134 74,86% 22 64,71%
Bindingsprobleem 1 6 3,95% 2 1,33% 12 6,00% 1 2,94% 2 1,02% 15 8,38% 0 0,00%
Bindingsprobleem 2 2 1,32% 0 0,00% 4 2,00% 0 0,00% 3 1,52% 5 2,79% 2 5,88%
Bindingsprobleem 3 4 2,63% 1 0,67% 9 4,50% 1 2,94% 3 1,52% 3 1,68% 2 5,88%
Binding stabiel 140 92,11% 147 98,00% 175 87,50% 32 94,12% 189 95,94% 156 87,15% 30 88,24%
Loszittend materiaal 1 1 0,66% 2 1,33% 6 3,00% 1 2,94% 2 1,02% 12 6,70% 1 2,94%
Loszittend materiaal 2 0 0,00% 0 0,00% 1 0,50% 0 0,00% 1 0,51% 2 1,12% 0 0,00%
Loszittend materiaal 3 1 0,66% 1 0,67% 2 1,00% 1 2,94% 4 2,03% 8 4,47% 0 0,00%
Materiaal stabiel 150 98,68% 147 98,00% 191 95,50% 32 94,12% 190 96,45% 157 87,71% 33 97,06%
Vervormde of te kleine band 1 14 9,21% 18 12,00% 20 10,00% 4 11,76% 24 12,18% 44 24,58% 6 17,65%
Vervormde of te kleine band 2 4 2,63% 0 0,00% 7 3,50% 1 2,94% 3 1,52% 9 5,03% 1 2,94%
Vervormde of te kleine band 3 0 0,00% 0 0,00% 1 0,50% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00% 0 0,00%
Geen vervorming 134 88,16% 132 88,00% 172 86,00% 29 85,29% 170 86,29% 126 70,39% 27 79,41%
Degradatieboekblok
Foxing 1 1 0,66% 3 2,00% 27 13,50% 1 2,94% 13 6,60% 24 13,41% 5 14,71%
Foxing 2 0 0,00% 1 0,67% 8 4,00% 0 0,00% 3 1,52% 11 6,15% 0 0,00%
Foxing 3 0 0,00% 0 0,00% 4 2,00% 1 2,94% 2 1,02% 4 2,23% 3 8,82%
Geen foxing 151 99,34% 146 97,33% 161 80,50% 32 94,12% 179 90,86% 140 78,21% 26 76,47%
Verzuring 1 19 12,50% 21 14,00% 70 35,00% 3 8,82% 81 41,12% 89 49,72% 12 35,29%
Verzuring 2 16 10,53% 6 4,00% 46 23,00% 5 14,71% 35 17,77% 55 30,73% 6 17,65%
Verzuring 3 1 0,66% 2 1,33% 4 2,00% 1 2,94% 3 1,52% 8 4,47% 1 2,94%
Geen verzuring 116 76,32% 121 80,67% 80 40,00% 25 73,53% 78 39,59% 27 15,08% 15 44,12%
Losse bladzijden 1 5 3,29% 5 3,33% 4 2,00% 0 0,00% 4 2,03% 2 1,12% 2 5,88%
Losse bladzijden 2 1 0,66% 0 0,00% 2 1,00% 0 0,00% 0 0,00% 1 0,56% 0 0,00%
Losse bladzijden 3 1 0,66% 0 0,00% 1 0,50% 0 0,00% 1 0,51% 0 0,00% 0 0,00%
Geen losse bladzijden 145 95,39% 145 96,67% 193 96,50% 34 100,00% 192 97,46% 176 98,32% 32 94,12%
Niet meer raadpleegbaar 0 0,00% 1 0,67% 17 8,50% 0 0,00% 4 2,03% 9 5,03% 6 17,65%
Acties
Conservatie A 6 3,95% 1 0,67% 7 3,50% 2 5,88% 2 1,02% 7 3,91% 2 5,88%
Conservatie B 1 0,66% 0 0,00% 32 16,00% 4 11,76% 8 4,06% 20 11,17% 7 20,59%
Binder 12 7,89% 3 2,00% 5 2,50% 2 5,88% 12 6,09% 4 2,23% 1 2,94%
Map 4 2,63% 0 0,00% 11 5,50% 0 0,00% 6 3,05% 4 2,23% 12 35,29%
Zuurvrije Doos 14 9,21% 0 0,00% 34 17,00% 20 58,82% 22 11,17% 11 6,15% 13 38,24%
Groot formaat (staand/liggend) 3 1,97% 0 0,00% 2 1,00% 0 0,00% 1 0,51% 7 3,91% 0 0,00%
STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren 59 BIJLAGE 4 — Profiel per onderzocht fonds | Cijfers
Aantal steekproeven 4 8 201
soort materiaal boekband Fonds 24 Fonds 9
Leder 0 0,00% 115 57,21%
Perkament 0 0,00% 32 15,92%
Linnen 0 0,00% 18 8,96%
Kunstleder 0 0,00% 4 1,99%
Papier 0 0,00% 24 11,94%
Paperback 0 0,00% 0 0,00%
Thesis 8 100,00% 0 0,00%
Ongebonden materiaal 0 0,00% 4 1,99%
Geen gegevens 0 0,00% 4 1,99%
Degradatieboekband
Uitgedroogde bekleding 1 0 0,00% 22 10,95%
Uitgedroogde bekleding 2 0 0,00% 41 20,40%
Uitgedroogde bekleding 3 0 0,00% 71 35,32%
Bekleding stabiel 8 100,00% 67 33,33%
Scharnierprobleem 1 1 12,50% 38 18,91%
Scharnierprobleem 2 0 0,00% 12 5,97%
Scharnierprobleem 3 2 25,00% 18 8,96%
Geen scharnierproblemen 5 62,50% 133 66,17%
Bindingsprobleem 1 0 0,00% 21 10,45%
Bindingsprobleem 2 0 0,00% 5 2,49%
Bindingsprobleem 3 0 0,00% 7 3,48%
Binding stabiel 8 100,00% 168 83,58%
Loszittend materiaal 1 0 0,00% 9 4,48%
Loszittend materiaal 2 0 0,00% 3 1,49%
Loszittend materiaal 3 0 0,00% 1 0,50%
Materiaal stabiel 8 100,00% 188 93,53%
Vervormde of te kleine band 1 2 25,00% 19 9,45%
Vervormde of te kleine band 2 0 0,00% 13 6,47%
Vervormde of te kleine band 3 0 0,00% 3 1,49%
Geen vervorming 6 75,00% 166 82,59%
Degradatieboekblok
Foxing 1 0 0,00% 30 14,93%
Foxing 2 0 0,00% 14 6,97%
Foxing 3 0 0,00% 15 7,46%
Geen foxing 8 100,00% 142 70,65%
Verzuring 1 4 50,00% 39 19,40%
Verzuring 2 1 12,50% 11 5,47%
Verzuring 3 0 0,00% 1 0,50%
Geen verzuring 3 37,50% 150 74,63%
Losse bladzijden 1 0 0,00% 4 1,99%
Losse bladzijden 2 0 0,00% 0 0,00%
Losse bladzijden 3 0 0,00% 0 0,00%
Geen losse bladzijden 8 100,00% 197 98,01%
Niet meer raadpleegbaar 0 0,00% 0 0,00%
Acties
Conservatie A 0 0,00% 16 7,96%
Conservatie B 0 0,00% 16 7,96%
Binder 1 12,50% 10 4,98%
Map 0 0,00% 3 1,49%
Zuurvrije Doos 0 0,00% 30 14,93%
Groot formaat (staand/liggend) 0 0,00% 1 0,50%
60 STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren
BIJLAGE
STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren 61 BIJLAGE 5.1 — De schoonmaak van boeken – Testen van manuele schoonmaak
BIjlAGE5
De schoonmaak van boeken
5.1 testen van manuele schoonmaakAugustus 2008 – Els Gabriëls en Serafien Hulpiau
De tijd zoals weergegeven in de linkse kolom van de tabel werd getimed vanaf het ogenblik dat de boe-
ken uit het rek genomen werden. Het klaarleggen van het materiaal en het eventuele falen ervan is dus
niet inbegrepen, evenmin als de transporttijd. De schoonmaak werd nl. uitgevoerd naast het rek.
De belangrijkse factoren die de timing beïnvloeden zijn: de grootte van de boeken, de manier van terug-
plaatsen bij grote volumes (zie kranten) en de conditie van de boeken. Zwaar beschadigde stukken moe-
ten voorzichtiger schoongemaakt worden en dat vraagt meer tijd.
Timing Verdieping Materiaalsoort Persoon Datum Wijze van schoonmaken
16’ ? ? Rik 07/07/2008
Bovenaan gestofzuigd met een borsteltje, de rest van het boek met een doek schoongemaakt. De plank niet schoongemaakt.
19’ 17deIngebonden periodieken/tijdschriften
Serafien 14/08/2008Afstoffen bekleding met vod. Stofzuigen van de kopsnede.Terugplaatsen in ongereinigd rek.
16’ 17de Ingebonden periodieken Serafien 14/08/2008 Idem
15’5” �de Acc kleinere formaten Els 14/08/2008Volledig stofzuigen van het boek aan de buitenzijde en afstoffen met een vod. Terugplaatsen in ongereinigd rek.
30’5” �de Acc grote formaten Els 14/08/2008 Idem
17’ �de D2832 – 2838 (7 dozen) 0,8m
Els 25/08/2008
Doosjes aan buitenzijde gestofzuigd.Inhoud: kleine boekjes met gelijke en ongelijke hoogtes aan kopzijde. Gelijkstuiken aan de kopzijde, dan gestofzuigd.
5’ -1ste J 452 Els 25/08/2008Zonder uit het rek te halen. Met voldoende plaats tussen de kopzijde en de bovenliggende plank.
17’ -1ste J 106 (0,8m) Serafien 01/09/2008Uithalen van de ingebonden kranten uit het rek, stofzuigen aan alle zijden, terugplaatsen. (Zie de opmerkingen hierna)
62 STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren
BIJLAGE 5.2 — De schoonmaak van boeken – De machinale reiniging van boeken
Opmerkingenbijdetestmetkranten
– Voor de kranten is er veel meer plaats nodig om te kunnen schoonmaken dan voor de andere
boeken. Dat moet ingecalculeerd worden.
– Het terugplaatsen zal meer tijd vragen als de kranten rechtop geplaatst worden: ze vallen name-
lijk om. Beter en sneller zou zijn als ze horizontaal geborgen zouden worden: twee (max. drie) dun
ingebonden exemplaren op elkaar.
– Fysiek is dit tamelijk zwaar werk: niet aangenaam om met kranten te sleuren en de kranten zijn zeer
vuil. Eén keer schoonmaken heeft effect, maar ze zijn niet perfect schoon. Dat laatste geldt ook voor
de rest van de collecties.
– Opgelet voor kranten waarvan het boekblok geschonden is: uitstekende broze snippers zijn gevoelig
voor de stofzuiger. Voorzichtig zijn betekent een langere behandelingstijd.
– Er zijn ook meterplanken met liggende kranten in dozen: die zullen vermoedelijk sneller gereinigd
kunnen worden, als dat nodig zou blijken.
5.2 DemachinalereinigingvanboekenVerslag bezoek Universiteitsbibliotheek Luik (05/06/2008)
Els Gabriëls en Serafien Hulpiau (UB Gent)
Cécile Humblet (restaurator), Olivier Donneau (handschriftenzaal), Cécile Oger (collectiebeheer),
UB Luik.
Een actie in de Universiteitsbibliotheek Luik is het schoonmaken van de collecties. Daarvoor werd een
Depulvera schoonmaaktoestel gekocht, voor ca. € 30.000. Dezelfde machine wordt gebruikt in de
depots van de British Library om de collecties te reinigen vóór hun verhuizing naar een nieuwbouw
buiten Londen.
Beschrijving
De machine werkt met harde synthetische borstels (vergelijking: een droge carwash voor boeken) en is
verrijdbaar. Op de website van Depulvera – www.depulvera.com – demonstreren verschillende video-
filmpjes de precieze werking van het toestel. De aanschaf van de machine brengt ook een onderhouds-
inspanning mee: ze moet geregeld schoongemaakt en nagekeken worden.
Evaluatie
Hoewel het op het eerste gezicht een eenvoudige actie lijkt, vergt de machinale schoonmaak van boeken
een grondige voorbereiding.
Doordat boeken in een bibliotheek thematisch en alfabetisch gerangschikt zijn, staan oude werken naast
nieuwe. Het is niet verantwoord om oude werken machinaal schoon te maken: besteekbanden, kapjes,
losse fragmenten (bv. aan de bekleding) e.d. kunnen verder beschadigd worden of verdwijnen onder de
behandeling met de borstels. Daarom moeten de te reinigen boeken geselecteerd worden: niet te dik,
niet te dun, geen slappe kaft, geen losse delen of anders beschadigde boeken, geen oude boeken, wel
moderne banden, geen banden met een beschermhoes, geen losse documenten, etc.
Bovendien moeten de boeken die niet geschikt zijn voor machinale reiniging manueel ontstoft worden
en moet de volgorde/plaatsing ervan bijgehouden worden. Dat vraagt heel wat coördinatie.
Zoals gezegd is het toestel mobiel en kan het daardoor gemakkelijk verplaatst worden. De lift van de
Boekentoren is echter niet breed genoeg voor de machine, wat de verplaatsing over de verdiepingen
heen bemoeilijkt. De machine is redelijk smal, maar niettemin stelt zich de vraag of er genoeg ruimte is
STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren 63 BIJLAGE 5.2 — De schoonmaak van boeken – De machinale reiniging van boeken
tussen de rekken om ze er tussendoor te manoeuvreren. Mogelijk is de ruimte te krap om telkens ter
plaatse te kunnen reinigen.
Om efficiënt te kunnen schoonmaken zijn minstens drie mensen nodig: iemand om de geselecteerde
boeken van het rek te nemen en in de machine te plaatsen, iemand om de schoongeborstelde boeken
op te vangen en op een kar te plaatsen en iemand die intussen de planken schoonmaakt en de boeken
terugplaatst.
Volgens het reclameplaatje zou de Pulveramachine een resultaat halen van twaalf gereinigde boeken
per minuut. Dat lijkt ons al te optimistisch ingeschat als je de voorbereidings- en afwerkingstijd in acht
neemt. Zo moet de machine telkens afgesteld worden: borstels hoger of lager gezet bij resp. dikke of
dunnere boeken.
Ook de demonstratiefilmpjes op de Depulvera-website waren weinig overtuigend. De kopkant van het
boek – waar het meeste stof op valt – wordt bijvoorbeeld nauwelijks gereinigd. In een ander filmpje is te
zien hoe dat alsnog manueel gebeurt, maar dan rijst de vraag of de aankoop van zo’n duur toestel nog
verantwoord is. Vooral de organisatie nodig om de hele operatie goed te laten verlopen, lijkt ons zwaar
en weinig praktisch.
Bovendien stelde Cécile Humblet dat – om effeciënt te kunnen werken – je meer dan één machine nodig
hebt. Niettemin loont het volgens haar wél de moeite om boeken op deze manier schoon te maken, zelfs
als je de voorbereidingstijd in rekening brengt, evenals het extra werk van drie mensen die de boeken
moeten manipuleren.
64 STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren
BIJLAGE
STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren 65 BIJLAGE 6 — Selectieve bibliografie
BIjlAGE6
Selectieve bibliografie
OverpreventieveconserveringAnkersmit, Bart, Klimaatwerk, besluitvorming over het binnenklimaat en de risico’s voor ons culturele
erfgoed, Amsterdam, Instituut Collectie Nederland, 2008
Ashley-Smith, Jonathan, Risk Assessment for Object Conservation, Oxford, 1999
Dahlin, E., Preventive conservation strategies for organic objects in museums, historic buildings and
archives, www.heritage.xtd.pl/pdf/full_dahlin.pdf
Dust in Libraries, www.nationaltrust.org.uk/main/w-conservation-dustdust_on_books.pdf
Future life of collections. Report on a meeting on applied conservation research, held at The British
Library on 27-28 September 2004, (supported by The Andrew W. Mellon Foundation), London British
Library, 2004
Havermans John, J. B. G. A. Marres, P. Defize, The development of a universal procedure for Archive
Assessment, Restaurator 20, 1999, pp. 48-55
Klimaatnetwerk, http://home.casema.nl/klimaatnetwerk/klimaatnetwerk.html
NPO, Specifying Library and Archive Storage leaflet, www.bl.uk/services/npo/pdf/storage.pdf
Porck, Henk, René Teygeler, Preservation Science Survey. An Overview of Recent Developments in
Research on the Conservation of Selected Analog Library and Archival Materials, Council on Library and
Information Resources, Washington, D.C., www.clir.org/pubs/reports/pub95/pub95.pdf
Varlamoff Marie-Thérèse, The First Step in Preservation: Building the Right Building, Housing for eternity
– sustainable solutions and mistakes to avoid, Report on Open Sessions, IFLA/WLIC, OSLO, 2005
Velichka Kontozova en Van Meel K., Worobiec A., SAMEK L., Spolnik Z., Van Grieken R., Air quality
assessment by EDXRF for preventive conservation, Technart 2007 – Nondestructive and microanalytical
techniques in art and cultural heritage, April 25–28, 2007, Lisboa
CoOL, Conservation Online, Resources for Conservation Professionals, http://palimpsest.stanford.edu
Guidelines for the conservation of leather and parchment bookbindings, Koninklijke Bibliotheek
Nederland, 2002, www.kb.nl/menu/conservering.html
PublicatiesvanBelgischeinstellingenSint-Felixpakhuis wordt FelixArchief. Het verhaal van een archiefverhuis! www.felixarchief.be
66 STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren
BIJLAGE 6 — Selectieve bibliografie
PublicatiesvanNederlandseinstellingenBender Yvonne, Paperconservering in Nederland. Een overzicht van de ontwikkelingen in de periode
1980-1995, Den Haag, Coördinatiepunt Nationaal Conserveringsbeleid, CNC 1996
www.metamorfoze.nl/publicaties/cnc_rapporten/rapporten.html
Regeling bouw en inrichting archiefruimten en archiefbewaarplaatsen, De Staatscourant,
18 september 2001, nr. 180, p.12., www.archiefinspecties.nl/wetteksten
Heidebrink I., Modelopzet voor het maken van een collectiebeleidsplan Algemeen Rijksarchief, Afdeling
Relaties en Beheer, 7 februari 2000, www.nationaalarchief.nl/archiefbeheer/conservering/beleid
Publicaties van het CNC (Coördinatiepunt Nationaal Conserveringsbeleid), 1991-1997,
www.metamorfoze.nl/publicaties/cnc_rapporten
Smit, W.J.Th., Van boekbinden tot luchtzuivering. Een historisch overzicht van de conservering in de
Koninklijke Bibliotheek 1789-2003, 2005, Den Haag, Koninklijke Bibliotheek, juli 2005
Wim J. Th. Smit en Henk Porck, Tegen de zure lucht van verval, 2004, Intranet KB, 2004,
www.kb.nl/cons/smit/index.html
OverzuurvrijebergingHanus, J., Komorníková, M., Mináriková, J., Bridgland, J.(eds), Changes in Some Mechanical Properties of
Paper During Ageing in an Archival Box, 11th Triennial Meeting, Edinburgh, September 1-6, 1996, ICOM-CC,
Vol. 2, London James and James, pp. 510-516
OververzuringenfoxingPorck, Henk, Voorbij, H., Voortschrijdend verval en verzuring. Een studie naar het effect van 14 jaar
natuurlijke veroudering op de papierkwaliteit in de collecties van de Koninklijke Bibliotheek en het
Nationaal Archief, Metamorfoze, The Hague, Koninklijke Bibliotheek/ Metamorfoze /National Archives
of the Netherlands, 2006, www.metamorfoze.nl/publicaties/rapporten/voortschrijdend.pdf
Florian, M.-L. E. Scott, D.(ed), Saunders, D.(ed), Witte, E. de(ed), Rie, R. de la(ed), The role of the conidia
of fungi in fox spots, Studies in Conservation, vol. 41, 1996, pp. 65-75
leveranciers(zuurvrij)verpakkingsmateriaalNederland● Jansen Wijsmuller & Beuns (dozen, etiketten, mappen, dossiermappen), Wormer, tel. +31 75 621 10 01
● CIB, onderdeel van de Vereniging van de Nederlands Gemeenten (diverse archiefmaterialen, duurzaam
kopieerpapier), Zoetermeer, tel. +31 79 363 84 00, www.cib-vng.nl
● Moorman Karton (dozen, microfilmdoosjes), Weesp, tel. +31 294 41 39 51
● Nationaal Fotorestauratie – atelier, (fotomappen en hoesjes), Rotterdam, tel. +31 10 233 16 97
● VEHA (dozen), Barneveld, tel. +31 342 49 04 09
● Jalema BV (hechtmechanieken en zippels), Reuver, tel. +31 77 474 18 15
STOF TOT NADENKEN Conditiesurvey van de collectie in de Boekentoren 67 BIJLAGE 7 — Lijst van deelnemers en informatiegevers
BIjlAGE7
Lijst van deelnemers en informatiegevers
Coördinatie
Lieve Watteeuw
team
Els Gabriëls (restaurator Universiteitsbibliotheek Gent), Serafien Hulpiau (restaurator Universiteits-
bibliotheek Gent), Elizabet Nijhoff-Asser (papier- en boekrestaurator, Amsterdam), Liv Tubeeckx
(Stadsarchief Breda, Breda), Lieve Watteeuw (conservator- restaurator grafisch materiaal, Gent)
Begeleiding
Veerle Van Conkelberge, Sylvia Van Peteghem
Medewerkers
Algemeen
Sofie Cloet, Roland De Groote, Martine De Reu, Fien Dejonckheere, Magda Poppe, Yana Frauke
Vandendriessche, Godelieve Vandenmeersschaut, Lucie Zabeau
Plaatsen van getuigen
Greta Herman, John Lybaert, Bert Meys, Conchita Stevens, Rita Verberckmoes, Daniël Vandenmeersschaut
Plaatsenvangetuigenenverwerkenvandegegevensvandescreening,notereneninvoerenin
computer
Jonas D’Hollander, Ellen Lemahieu, Jelle Meys, Jasper Van Herzeele, Sandra Vervynck, Sarah Westphal
testen bij het schoonmaken
Rik Declercq, Tristan Maes, Fran Vlaeminck
Assistentiebijintranetendocusharing
Paul Bastijns, Francis Vandendriessche
Statistiek,advies
Stefan Van Aelst (UGent), Gert Willems (UGent)
Externeraadgevers
Bart Ankersmit (ICN Amsterdam), Max Braeckman (Felixarchief, Antwerpen), Nancy Bell (National
Archives, Kew), Leen Charles (Stadsarchivaris, Zwarte Doos, Gent), Per Culhed (Uppsalla University
Library, Uppsalla), Peter Defize (Nationaal Archief, Den Haag), Filip Descamps (Daidalos Peutz -
Bouwfysisch ingenieursbureau, Leuven), Cécile Humblet (restaurator ULG, Luik), Ted Indeweij Gerlings
(Hoogduin Papierrestauratoren, Delft), Willem Hoogduin (Hoogduin Papierrestauratoren, Delft), Gert
Jansseune (Robbrecht en Daem Architecten, Gent), Cécile Oger (depotverantwoordelijke, ULG, Luik),
Werner Pottier (Felixarchief, Antwerpen), Helen Shenton (British Library, Londen), Erik van der Doe
(Projectcoördinator, Metamofoze, Nederland), Ko van de Watering (senior restaurator Koninklijke
Bibliotheek, Den Haag), Peter Verveen (Bijzondere Collecties, Universiteitsbibliotheek Amsterdam),
Jeroen Vervliet (bibliothecaris, Vredespaleis Den Haag)
Met dank aan iedereen die een bijdrage leverde aan dit onderzoek.