Stefaan Tristan

Brechtje

DegandVerstevenLouwaard

GLINSTERINGEN

Er glinstert iets in het grasmaar als ik dichterbij kom,is het weg, is er niets.

Was er dan geen glimworm,geen glasscherf?

Zijn er dingen,glinsteringendie ik niet kan oprapenen in mijn zakken steken?

Soms wil ik de windin mijn handen vangen,het knipoogje van mijn vriendvasthouden,de zachtheidvan mijn moeder.

Zijn er dingen,glinsteringendie ik alleen,echt kan zienen bewarenals ik mijn ogen sluit?

ARMAND VAN ASSCHE

filos

ofie

Artseneed van de Nationale Raad van de Orde van geneesheren van België

(1) Nu ik toetreed tot de medische professie, beloof ik dat ik mij naar mijn beste vermogen voor een kwaliteitsvolle geneeskunde ten dienste van de medemens en de samenle-ving zal inzetten.(2) Ik zal het beroep van arts plichtsbewust en nauwgezet uitoefenen.(3) Ik zal boven alles voor mijn patiënten zor-gen, hun gezondheid bevorderen en hun lij-den verlichten.(4) Ik zal mijn patiënten correct informeren.(5) Ik zal geheimhouden wat ik krachtens mijn beroep van mijn patiënten weet, ook na hun dood.(6) Ik zal de professoren en allen die mij ge-vormd hebben, blijvend waarderen voor wat ze mij hebben bijgebracht.(7) Ik zal mij blijven bijscholen, de grenzen van mijn mogelijkheden niet overschrijden en waar mogelijk bijdragen tot de vooruitgang van de geneeskundige kennis.(8) Ik zal verantwoordelijk omgaan met de middelen die de maatschappij ter beschik-king stelt en ijveren voor een gezondheids-zorg die toegankelijk is voor iedereen.(9) Ik zal mij collegiaal gedragen en respect-vol met medewerkers omgaan.(10) Ik zal ervoor waken dat mijn houding te-genover patiënten niet beïnvloed wordt door levensbeschouwing, politieke overtuiging, sociale stand, ras, etnie, nationaliteit, taal, gender, seksuele voorkeur, leeftijd, ziekte of handicap.(11) Ik zal het leven en de menselijke waar-digheid eerbiedigen.(12) Zelfs onder druk, zal ik mijn medische kennis niet aanwenden voor praktijken die in-druisen tegen de menselijkheid.

Dit verklaar ik plechtig, uit vrije wil en op mijn woord van eer.

1. Dokter Szvo ziet alles wat iemand ooit gezien heeft, ook dingen die niet voor zijn ogen be-stemd zijn. Roald, een patiënt van hem, draagt een vreselijk geheim met zich mee. Wat moet Szvo doen met die in-formatie? Hij is immers dokter en heeft ooit de eed van Hippocrates afgelegd wat onder an-dere wil zeggen dat hij vertrouwelijk moet om-gaan met informatie van zijn patiënten. De eed van Hippocrates is ech-ter meer dan 2500 jaar oud en is misschien niet meer van toepassing in 2014.Welke redenen zou Szvo kunnen hebben om zijn eed te verbre-ken?

2. Hiernaast vind je de eed van Hippocrates (versie juli 2011) die alle geneesheren moeten ondertekenen.Stel je bent arts, zou jij bezwaren hebben te-gen deze eed? Zo ja, welke?

filos

ofie

Ook Snowden houdt kersttoespraak

De Amerikaanse klokkenluider Edward Snowden heeft in een kerstboodschap, uit-gezonden op de Britse zender Channel 4, op de gevaren van het verlies aan privacy ge-wezen.Edward Snowden onthulde eerder dit jaar dat de Amerikaanse inlichtingendienst NSA op grote schaal afluistert. Daarna vluchtte hij naar Hong Kong en later naar Rusland, waar hij tijdelijk asiel heeft gekregen.

In de toespraak op Channel 4 verwijst Snow-den naar het boek ‘1984’ van George Orwell. Volgens Snowden zijn de afluistermogelijk-heden die daarin vermeld worden - micro’s, camera’s, spionerende televisies -, niets ver-geleken met wat er momenteel gebeurt.

‘We hebben sensoren in onze zakken die ons overal volgen waar we gaan’, zei hij. ‘Een kind dat vandaag geboren wordt, zal opgroei-en zonder enig begrip van privacy. (...) En dat is een probleem omdat privacy van belang is. Dat laat ons toe om te bepalen wie we zijn en wie we willen zijn.’

Snowden roept op tot verzet tegen groot-schalige afluisterpraktijken door overheden. ‘Samen kunnen we een betere balans vin-den, een einde maken aan de afluisterpraktij-ken en de overheid helpen herinneren dat als ze echt willen weten hoe het met ons gaat, vragen goedkoper is dan spioneren.’

Channel 4 zendt een alternatieve kersttoe-spraak uit sinds 1993. Onder andere de oud-president van Iran Mahmoud Ahmadinejad, het door komiek Sacha Baron Cohen ge-speelde personage Ali G, en stripfiguur Mar-ge Simpson gingen Snowden voor.

3. Hét begrip van 2013 was ‘privacy’. Privacy betekent dat iemand dingen kan doen zon-der dat de buitenwereld daar weet van heeft.

a. Lees het krantenar-tikel uit De Standaard van 25 december over de Amerikaanse klok-kenluider Edward Snow-den. Een klokkenluider is iemand die misstan-den meldt.

filos

ofie

b. Kan je voorbeelden geven dat jij minder privacy hebt of zult heb-ben dan bijvoorbeeld je ouders?

c. Klopt de stelling van Snowden dat privacy ons toelaat om te be-palen wie we zijn en wie we wil-len zijn?

4. a. Roald spreekt Deens. Om te horen hoe dat klinkt ga je naar de volgende site: www.speakdanish.dk.

b.Misschien spreek jij ook een andere taal dan het Nederlands.Waar of wanneer spreek je deze taal?

c. Heeft het spreken van een andere taal dan de taal van het land waar je woont of verblijft ook voordelen?

d. Schrijver Guus Mid-dag schreef ooit een verhaal met de titel Ies sding tmok ed moot-stoob. Om te weten wat dat wil zeggen moet je deze tekst lezen!

Ies sding tmok ed mootstoob

Ik maak nooit iets mee. Maar een tijdje geleden wel. Want toen hoorde ik op de radio iemand achterstevoren pra-ten. Daar leek het tenminste op. Het was een wat oudere man en die zei bijvoorbeeld: ‘Mok po, Touw, ew naag!’ Dat betekende: ‘Kom op, Wout, we gaan!’ De man was vroe-ger vletterman geweest, in IJmuiden. Een vletterman is iemand die met een vlet naar grote zeeschepen vaart om ze de weg te wijzen naar de sluizen of te helpen bij het aanmeren. Sommige vletterlieden spraken onder elkaar het omgekeerde taaltje dat deze meneer ook sprak. Als een van de mannen, die met de beste ogen, aan de ho-rizon een schip ontwaarde waarvan hij dacht dat het wel eens bij IJmuiden naar binnen zou willen gaan, dan zei hij tegen zijn maat: ‘Mok po, Touw, ew naag!’ Voordat de concurrentie dat ontcijferd had waren Wout en zijn maat al op weg.Een geheimtaal is altijd handig, ook als er geen schip in zicht is. Stonden de mannen weer eens wat langs de kade te koekeloeren en kwam er een lekker IJmuids wijf voorbij, dan zeiden ze gewoon tegen elkaar: ‘Toem ej nekijk taw nee kellere neneb die heb’, ‘Moet je kijken wat een lekkere benen die heb’. Dus zo hadden de lekkere wijven nooit last van ongewenste intimiteiten, want ze verstonden het toch niet. Bij het voetballen riep de spits naar zijn rechtsbuiten ‘Tes roof!’ Voordat de keeper van de tegenpartij wist wat hij daarmee bedoelde, lag de bal al achter hem in het net. Maar het taaltje werd toch vooral gebruikt in de handel, bij de visafslag en het ‘tense gnaffe’ (‘centen vangen’).In IJmuiden proberen ze nu de restanten ervan vast te leggen. Misschien gaan ze er ook cursussen in geven, in het mogedreek tarpen. Of in het mogedreek gnizzen, want dat kon die meneer op de radio ook. Wie weet klinkt dit jaar, als de stoomboot van Sinterklaas de haven van IJmuiden binnenloopt, wel uit vele monden dit lied, op de wijs van ‘Zie ginds komt de stoomboot’:

Ies sding tmok ed mootstoobtui Napsje reew naa.IJ knerpt sno Nist Kino Saal,ki ies me la naast.Oe puhpelt nijs draapjete ket po ne reen!Oe jawen ed miwpelsla nee ne la reew!

filos

ofie

filos

ofie

En nu nog even een gedicht. Of liever: een paar vreemde teksten. Ze komen uit een gedicht van Jan Hanlo dat ‘Een paar vreemde teksten’ heet:

kf cfouapbmt ef mbvxf obdiuapbmt ef xpmmfo wbdiuwbo tdibqfoapbmt wbo xjinqfst pohfebdiuffo hspfu nz xfm ffot ufhfombdiu

Het is een strofe uit een gedicht van Hanlo zelf, maar dan in een geheime code. Die is gemakkelijk te achterhalen, zeker als je weet dat dezelfde regels met een iets andere code als volgt luiden:

id admsijnzkr cd kztvd mzbgsijnzkr cd vnkkdm uzbgsuzm rbgzodmijnzkr uzm vhlodqr nmfdczbgsddm fqnds lx vdk ddmr sdfdmkzbgs

Natuurlijk kun je tegen je geheime liefde zeggen: ‘ik hou van jou’. Maar het is veel interessanter om dat met een mooie dichtregel te doen, die ook nog eens gecodeerd is. ‘Kf cfou apbmt ef mbvxf obdiu’ zeg je dan. Of: ‘id adms ijnzkr cd vnkkdm uzbgs uzm rbgzodm’. En alleen jullie tweeën weten wat de andere bedoelt.

Probeer de gecodeerde strofe van Jan Hanlo te ontcijferen.

(In de eerste vreemde tekst zijn de letters vervangen door de erop volgende letter in het alfabet, in de tweede vreem-de tekst door de eraan voorafgaande letter. Dat levert vol-gende strofe op:

je bent zoals de lauwe nachtzoals de wollen vachtvan schapenzoals van wimpers ongedachteen groet mij wel eens tegenlacht)

wet

ensc

hap

Op de kruispunten van de grijze paden op het zwarte vlak staan witte stipjes. Op het moment dat je je op één van die stipjes probeert te concentreren, worden op een andere plaats de witte stipjes zwart. Dit komt omdat de recepto-ren die hier de witte kleur zouden moeten waarnemen, even geblokkeerd zijn vanwege het grote contrast in het rooster.

Enkele voorbeelden:

1. Het rooster van Hermann (genoemd naar de weten-schapper die de illusie voor het eerst ‘uitvond’)

Je denkt misschien dat je door je ogen ziet, maar je ogen zijn eigenlijk alleen maar camera’s die lichtpatronen uit je omgeving opvan-gen. Het zijn je her-senen die ervoor zorgen dat je er ook iets van begrijpt. Dat waar je naar kijkt, wordt immers op je netvlies ge-projecteerd. Vervol-gens sturen ontel-bare neuronen van je oogzenuw het beeld in de vorm van zenuwflitsjes naar je hersenen. En dan gebeurt er iets merkwaardigs. Je hersenen corri-geren voortdurend de informatie die binnenkomt, want de informatie wordt vergeleken met wat al in je geheugen opgeslagen ligt. Wat je ziet, wordt dus altijd gekleurd door de dingen die je vroeger al gezien hebt. Op die manier kunnen je ogen, of beter je hersenen, je op het verkeerde been zetten. We spreken dan van gezichtsbedrog of optische illusie.

wet

ensc

hap

2. De suggestie van beweging

In deze optische illusie, gebaseerd op het werk van kunstenaar Kitaoko, zie je stilstaande cirkels bewegen. De hersenen zijn geneigd steeds kleiner wordende cirkels als beweging te in-terpreteren. Het effect is het grootst bij de cirkel waarnaar je aandacht niet uitgaat.

wet

ensc

hap

Je rechterhersenhelft probeert de kleur te zeggen, maar je linker-hersenhelft probeert de kleur te lezen.

1. In welke kleuren staande volgende woorden geschreven?

Probeer het zelf eens:

De lijnstukken zijn even lang. Het gaat om de perceptie van de lengte van een lijnstuk. Een lijnstuk dat wordt afgesloten met een ge-wone pijlpunt lijkt kor-ter dan hetzelfde lijn-stuk met naar binnen gerichte pijlpunten. De perceptie van deze il-lusie lijkt cultuurgebon-den te zijn. In culturen zonder rechthoekige gebouwen en voorwer-pen zijn mensen veel minder gevoelig voor deze illusie. Denk aan Zoeloes die nog in tra-ditionele ronde hutten wonen. Dit fenomeen heet de Müller-Lyer-illusie, genoemd naar zijn ontdekker.

2. Wat staat er in de driehoek?

3. Welk lijnstuk is het kortst?w

eten

scha

pWaarschijnlijk lees je ‘de mus in de boom’, maar dat staat er niet. Omdat je gewend bent dat er één keer het woordje ‘de’ staat, zie je het ook maar één keer staan. Dat heeft niets met je ogen te maken want die kun-nen best twee keer het woord ‘de’ lezen. Je hersenen verwachten alleen niet dat het er twee keer staat.

thea

ter

1. a. Op de flyer van ‘Dok-ter Szvo’ staat:

Waar dokter Szvo ver-schijnt, stromen de men-sen toe. De geniale oog-dokter.Zijn kar duikt overal op, on-verwacht en wonderlijk.De knappe dokter en zijn nichtje Irina geven de mensen prachtige nieuwe ogen.Hij bewaart uw blik in zijn rijdende laboratorium vol ogen in bokalen.Hij ziet uw belevenissen. Alles wat uw ogen ooit za-gen. Uw geheimen.Wat moet hij doen als hij dingen te weten komt die niet voor zijn ogen be-stemd zijn? Wat moet hij doen als zijn nichtje be-trokken raakt?

Komt dat zien. Een span-nende en grappige voor-stelling.Herkenbare figuren in een ongewone wereld van we-tenschap en verbeelding.Komt dat zien.

Schilder Nick Andrews maakte er deze illustratie bij:

Vind je dat de illustratie past bij de tekst? Waarom wel/niet?

b. Hieronder zie je drie voorontwerpen:

Waarom zouden deze illustraties de definitieve flyer niet gehaald hebben, denk je?

c. Maak een nieuwe flyer voor de voorstelling. Er moeten drie dingen te zien zijn:

(1) de naam van de voorstelling(2) de namen van de acteurs(3) een illustratie op basis van water-verf.

d. Als je wil, mag je je ontwerp opstu-ren naar Het Banket (Frans Halsvest 4, 2800 Mechelen). Misschien win je wel een gratis ticket voor de volgen-de voorstelling in jouw buurt! Vergeet niet je naam en adres op de achter-kant van je ontwerp te vermelden.

thea

ter

2. De Deen Roald komt naar het kabinet van dokter Szvo voor nieuwe ogen. Szvo be-grijpt Roald niet want hij spreekt… Deens. Maar als Roald met Irina, het nichtje van Szvo, praat, praat hij… Nederlands. De volgende dialoog ont-spint zich tussen Roald en Irina nadat Roald ge-opereerd is door Szvo.

Dokter Szvo in de weer in zijn kabinet.Irina staat met taart en koffie naast het kabinet. Ze trekt een rolwagen met Roald erop vanonder het kabinet. Hij is, op een lange onderbroek na en het verband voor zijn ogen, naakt. Irina schrikt. Laat taart en koffie vallen.

Roald: Godverdomme, is me dat schrikken!

Irina: Ik versta u!

Roald: Waar komt u vandaan?

Irina: Ik versta u!

Roald: Bent u hier geboren?

Irina: U spreekt onze taal!

Roald: Ik spreek uw taal zolang u geen lastige vra-gen stelt. Voor iedereen die mij lastigvalt met verve-lende vragen over mijn leven, spreek ik uitsluitend Deens.

Irina: Mijn oom wil altijd alles weten.

Roald: Dat weet ik. Vandaar. Waar bent u begon-nen?

Irina: Bij mijn moeder.

Roald: Ha! ‘Bij mijn moeder’.

Irina: Iedereen begint bij zijn moeder. Dat is het be-gin.

Roald: Dat is een keihard feit. De enige onbuigbare zekerheid die we hebben in het leven. Alles begint in onze moeders.

Deze dialoog kan je op verschillende manieren spelen of lezen: ver-baasd, verontwaardigd, boos, grappig, lief, blij, vrolijk, opgelucht,… Werk in duo en kies één manier om te spelen of te lezen. Luister nadien naar andere duo’s. Wel-ke manier heeft het bes-te effect? Waarom?

thea

ter