Stedenbouwkundige ontwikkeling - Opper-Elsene

Inleidingen

OPPER-ELSENE

Stedenbouwkundige ontwikkeling

Afbeelding van de Naamsepoort voor haar afbraak in 1784 (Verzameling van Dexia Bank).

Inventaris van het Bouwkundig Erfgoed van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest

Opper-Elsene – Stedenbouwkundige ontwikkeling http://www.irismonument.be/nl.Elsene.html

2

Inhoud Inleiding ….…………………………………………………… 3

Ontwikkeling van het gebied ten noorden van de Waversesteenweg ……. 7

Ontwikkeling van de St.-Bonifaaswijk ……………………….. 8

Ontwikkeling van de Slachthuis- en Maria-Hendrikawijk …… 10

Ontwikkeling van het gebied tussen de Elsensesteenweg en de Louizalaan ……. 13

Ontwikkeling van de Kluiswijk ………………………………. 16

Belangrijkste naoorlogse ingrepen …………………………… 18

Bronnen ………………………………………………………. 20

Redactie: Christophe Deschaumes 2007 © Ministerie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, Directie Monumenten en Landschappen, CCN Vooruitgangstraat 80 1035 Brussel Verantwoordelijke uitgever: P. Piéreuse


3

INLEIDING Met Opper-Elsene wordt het gebied gelegen binnen de Regentlaan – Gulden-Vlieslaan, de Louizalaan, de Vleurgatsesteenweg – Malibranstraat, de Zwanen- en de Graystraat en de Troonstraat bedoelt. Deze afbakening komt min of meer overeen met de aloude grens van de Roodebeek en de Maelbeek1 die Elsene onder Brusele en Elsene-Castelein van elkaar scheidde. Elsene onder Brusele of Opper-Elsene ligt ter hoogte van de tweede omwalling van Brussel, meer bepaald aan de Naamsepoort. Deze faubourg de la Porte de Namur ontstaat ongeveer samen met de omwalling rond het eind van de 14e eeuw. Het gehucht dat administratief ressorteert onder de Stad Brussel concentreert zich rond het kruispunt van de Elsense- en Waversesteenweg. Deze wegen maken al eeuwenlang deel uit van het hoofdwegennet van Elsene.

De Elsensesteenweg verbindt Brussel met Elsene-Castelein, het dorp dat vanaf de 13e eeuw groeit aan de vijvers van Elsene. Vanuit deze plaats wordt voornamelijk (brand)hout uit het Zoniënwoud en bier van meerdere brouwerijen in Elsene-dorp naar Brussel aangevoerd.

1 De Maalbeek stroomt thans onder de Graystraat.

Opper-Elsene aan de Naamsepoort (boven) en Elsene-dorp aan de vijvers (onder) verbonden door de Elsensesteenweg. Detail van kaart van Brussel en omgeving door J. van DEVENTER, midden 16e eeuw (© KBA, Handschriftenkabinet).


4

De Waversesteenweg voert aanvankelijk slechts tot Etterbeek en Tervuren, en pas later tot Waver. In 1554 verlengt men de Elsensesteenweg vanaf het dorp tot het gehucht Vleurgat te Ukkel. Algauw krijgt die nieuwe weg de naam Vleurgatsesteenweg. In 1662 wordt ze doorgetrokken tot Waterloo en iets later zelfs tot Namen en Charleroi. De 14e-eeuwse omwallingen worden tussen 1671 en 1690 gemoderniseerd in opdracht van graaf MONTEREY met ravelijnen, lunetten en vooruitgeschoven bastions, onder andere deze van Adam2 en het bastion aan de Naamsepoort3, het bastion du Roy4 en het bastion van Sinte-Goedele5. In dezelfde periode plaveit men de steenwegen. Later, in de 18e eeuw, worden de Waverse- en Elsensesteenweg verbreed en rechtgetrokken. Doordat de Waterloosesteenweg pas in 1711 sluit tot aan de Hallepoort vormt Hoog-Elsene aldus een belangrijk transitzone tussen de stad Brussel en de steden Namen en Charleroi. Toch blijft Hoog-Elsene overwegend landelijk. De aloude graanvelden vervangt men vanaf de 17e eeuw door moestuinen omzoomd met hagen. Steenbakkerijen liggen onder meer op het Careelveld en de Wayenberg, kalkovens in de Lang Leven-, Kruis- en Herderstraat. Op een kapel en graanmolen na, kent dit gebied slechts schaarse bebouwing en kleine gehuchten, meestal gelegen in buurt van kruispunten. In de regel gaat het om woningen, relais en herbergen,

2 Bastion ter hoogte van huidige Marsveldstraat, Troonstraat, Egmond- en Hoornlaan. 3 Dit bastion strekte zich uit tot de kruising van Waverse- met de Elsensesteenweg en tot aan begin van de Stassartstraat. 4 Dit bastion was gelegen op de de Stassartstraat en de Ridderstraat. 5 Dit bastion strekte zich uit tussen de Kapitein Crespelstraat en de Louizalaan.

Plan van het bastion van de Naamsepoort en aanpalende bolwerken, 1782 (© AR, Kaarten en plattegronden in handschrift, 1617).


5

zoals de Tulipant, aan het huidige Fernand Cocqplein 6, en de afspanningen La Rose Blanche, le Petit Lattis en le Mayeur aan de Waversesteenweg. De afschaffing van de omwallingen onder Josef II zou de start betekenen voor de verstedelijking van Opper-Elsene. Vanaf 1782 slecht men de vesten en worden haar poorten gesloopt, zo ook de Naamsepoort die men in 1785 laat ontploffen. De sloop en gelijktrekkingen van de wallen zou echter langer aanslepen. De terreinen worden na nivellering meestal verkocht als landbouwgrond. In de late 18e eeuw worden een aantal kavels bouwrijp gemaakt en onderverdeeld. Zo wordt in 1792 het Helhof, aan het kruispunt van de Elsense- met de Waversesteenweg verkaveld door aannemer Joseph FRANCART in samenwerking met ingenieur CYFFLÉ. In dezelfde periode verkavelt Bernard DE NEYER ook een deel tussen de huidige Gulden-Vlieslaan en de Stassartstraat. De aanzet tot de huidige Napelsstraat gaat eveneens terug tot 1794, hoewel haar eigenlijke ontwikkeling (1841) pas start in samenhang met de vorming van de Leopoldswijk.

In de 18e en voornamelijk 19e eeuw verschijnen langs de hoofdwegen ook een aantal landhuizen voor de Brusselse aristocratie. Tegen 1812 is de omgeving van de voormalige poort al sterk dichtgebouwd, de zone van de latere ringlanen uitgezonderd. Pas vanaf 1823 worden op basis van een ontwerp van ingenieur Jean-Baptiste VIFQUIN de lanen tussen de Naamsepoort en de Hallepoort

6 Een herberg die minstens opklom tot de 17e eeuw en in 1833 vervangen werd door het Pavillon Malibran.

De verstedelijkte omgeving van de Naamsepoort. Detail van Plan-routier de la ville de Bruxelles et ses environs … door G. JACOWICK, 1812 (© KBA, Kaarten en plans).


6

ingericht. Ondanks de ontmantelingwerken van de wallen blijven die tot op vandaag herkenbaar in het traçé van de Bolwerkstraat, de Marsveldstraat, de de Stassartstraat en de heuvel tussen de Gulden-Vlieslaan en de Kapitein Crespelstraat. Zolang de octrooirechten in gang zijn wordt de stad Brussel van haar omringend gebied gescheiden door palissades. Ter hoogte van de vroegere Naamsepoort worden in 1836 twee octrooipaviljoenen met hekken gebouwd (architect Auguste PAYEN). Met afschaffing van de octrooirechten worden ze in 1861 verplaatst naar het Terkamerenbos. Op de plaats van de paviljoenen komt in 1866 een monumentale fontein voor de gewezen burgemeester van Brussel, Charles DE

BROUCKÈRE, naar een ontwerp van Henri BEYAERT.


7

ONTWIKKELING VAN HET GEBIED TEN NOORDEN VAN DE WAVERSESTEENWEG Tussen de reeds bestaande Marsveldstraat en Waversesteenweg start het stedenbouwkundige beloop in 1820 met de aanleg van de Edinburgstraat, als verlenging van de Francartstraat. Een tiental jaar later komen de gronden aan het Londonplein (Dublinstraat, Elzas-Lotharingenstraat, René Dubreucqstraat) aan bod. Ten noorden van de Naamsepoort lag de Esplanade, een militair oefenterrein. Door de aanleg van de ringlanen werden artillerieoefeningen op deze plaats onmogelijk. De esplanade blijft lange tijd een verwaarloosd gebied tot het door Brussel wordt geannexeerd.7 Daarop wordt de grens tussen Brussel en Elsene vastgelegd in de lengte van de Marsveldstraat en de Esplanade In 1853 annexeert Brussel een tweede maal een deel van Elsene, namelijk de Leopoldswijk. Deze residentiële wijk vormt de eerste uitbreiding van Brussel buiten haar eigenlijke stadsgrenzen. Haar dambordvormig straatpatroon naar een ontwerp van architect Tilman-François SUYS wordt goedgekeurd bij K.B. van 01.10.1838. Het eerste gedeelte van de Troonstraat – tussen de Marnixlaan en de Waversesteenweg – maakte ook deel uit van het Plan général du Quartier Léopold. De voortgang van de Leopoldswijk geven nieuwe impulsen aan de stedenbouwkundige expansie van het noorden van Elsene. Evenwel in tegenstelling tot het geordend plan voor de Leopoldswijk en deze van de latere Louizalaan, zal Hoog-Elsene zich grotendeels zonder vooropgezet stedenbouwkundig programma ontplooien.

7 K.B. 23.08.1851.


8

ONTWIKKELING VAN DE ST.-BONIFAASWIJK De aanzet van deze wijk wordt al in 18e eeuw gegeven door FRANCART met de inrichting van de Francartstraat en de kleine Francartstraat.8 Tot het midden van 19e eeuw zet de verstedelijking zich in oostelijke richting voort tot aan de Vredestraat. Het betreft de Lang Levenstraat (heraangelegd in 1846), de huidige Ernest Solvaystraat (1800) en de Vredestraat (1831). Door de stijgende bevolking is de nood aan een nieuwe parochiekerk hoog. In 1849 wordt deze parochiekerk plechtig ingewijd in de Vredestraat. De wijk groeit echter organisch en zonder gemeentelijke inzage noch een algemeen aanlegplan. De bevolking leeft er in armzalige huisjes langs even schamel onregelmatige straatjes. De gemeente wil deze wantoestand opklaren door de heraanleg van de wijk. Vanaf 1860 voorziet men een voorplein aan de kerk en een perspectief erop door de verbreding van de Kleine Francartstraat. Verder wil men de Mijnersstraat (huidige E. Solvaystraat) verbreden en verlengen tot de Waverse- en Elsensesteenweg. Om de circulatie tussen de Leopoldswijk (1837) en de Louizalaan (1866) te optimaliseren beoogt de gemeente reeds in 1856 de Vredestraat te verlengen tot aan de Dublinstraat. Uiteindelijk blijken al deze werken om tal van reden onmogelijk en worden ze een tiental jaar vooruitgeschoven.

Na de gemeenteraadsverkiezingen van 1875 worden de verfraaiingsplannen voor de wijk opnieuw opgediept en licht aangepast door de directeur van de openbare werken Louis

8 De Kleine Francartstraat verdwijnt in 1899 bij de herorganisatie van de St.-Bonifaaswijk.

De heraanleg van de Sint-Bonifaaswijk bij K.B. van 26.05.1875 (GAE/OW 266).


9

COENRAEDTS met zijn Plan d’alignement et d’expropriation par zones pour la transformation du quartier dit de Saint-Boniface, situé entre la rue Francart et la chaussée d’Ixelles, la rue du Conseil et la chaussée de Wavre, dat een jaar later wordt goedgekeurd. Aan het opzet worden ook de bouw van een nieuwe lagere school en een overdekte markt en de uitbreiding van de kerk toegevoegd. Om alles in goede banen te leiden laat de gemeente de betrokken gronden eerst onteigenen, vervolgens opnieuw verkavelen om ze uiteindelijk opnieuw te verkopen. De werken beginnen achter de parochiekerk in een zo goed als landelijk omgeving met groentetuinen en enkele schaarse boerderijen. Vanuit de Elsensesteenweg en de Lang Levenstraat worden rond 1880 respectievelijk de Atheneum- en de Bouréstraat uitgestippeld om samen uit te monden op de Jules Bouillonstraat die loodrecht op het nieuwe koor van de kerk ligt. De Anoulstraat creëert men in dezelfde periode aangelegd, maar op privé-initiatief. Onder meer door de hoge onteigeningsprocedure laat de heraanleg van de reeds bebouwde zone nog een paar jaar op zich wachten. Uiteindelijk start men in 1897 met de aanleg van het voorplein, de verbreding van de St.-Bonifaciusstraat (1898) en de verbreding van de Ernest Sovaystraat als aansluiting via de Koninklijke Prinsstraat op de Louizalaan. De voorziene ligging van de school rechtover de Hallen wordt omwille van pedagogische reden verlaten en verplaatst naar de huidige locatie (Atheneumstraat). De hoge verwachtingen voor de luxueuze overdekte marktplaats uit 1876-1879 vallen echter bijzonder tegen, vooral door de zoektocht naar een geschikte huurder. Rond de eeuwwisseling (1900) zijn alle gemeentelijke initiatieven uitgevoerd en afgewerkt. De vernieuwde wijk is bovendien zo goed als dichtgebouwd. De handelsfunctie van een groot deel van de wijk laat zich aflezen in de vele opbrengsthuizen in eclectische stijl en art-nouveau.


10

ONTWIKKELING VAN DE SLACHTHUIS- EN MARIA-HENDRIKAWIJK De Slachthuiswijk sluit aan op de St.-Bonifaciuswijk en wordt verder begrensd door de Troon- en Malibranstraat, de Elsensesteenweg en het Fernand Cocqplein. Aan de overzijde van de Malibranstraat ligt dan weer de Maria-Hendrikawijk die verder insgeloten wordt door het E. Flageyplein, de Zwanenstraat – Graystraat en het eerste deel van de Kroonlaan (voor het viaduct). Naast de Elsensesteenweg, horen ook de Lang Leven, de Viaduct- (voorheen onderdeel van de Kruisstraat), de College-, de Venetië- en de Korte Malibranstraat tot het oorspronkelijk wegennet. Deze wegen vormen echter eerder slingerende landwegen die in de loop van de 19e eeuw worden verbreed en rechtgetrokken. Enkel het traçé van Korte Malibranstraat is sinds de 18e eeuw onveranderd gebleven. In 1839 legt Goffart op zijn eigendom de gelijknamige straat aan. Ze vormt de loodrechte verbinding van de Waversesteenweg met de Viaductstraat. In de jaren 1840 laat weduwe Cans om de waarde van haar gronden op te drijven de Cans-, Raad- en Van Aastraat inrichten en worden de Tulp-, College-, Sans-Souci-, Venetië- en Viaductstraat een eerste maal gedeeltelijk verbreed en rechtgetrokken.9 De Van Aastraat wordt in 1847 uitgelengd tot de nieuwe Woonwijkstraat. Aan die laatste straat ligt immers het Cité Gomand, één van de eerste huisvestingsprogramma’s voor arbeiders in Brussel.

9 K.B. van 26.07.1844.

Verlenging van toenmalige rue Gomand, thans Van Aastraat, met aanduiding van het nieuwe slachthuis en de Cité Gomand, 1850 (GAE/OW 267).


11

Naar plannen van Victor BESME uit 1847 worden zowel de Troon- als de Goffartstraat doorgetrokken tot het huidige Blykaertsplein. Door de aankoop van de gemeente van het pavillon Malibran wordt in 1849 de bijhorende tuin omgevormd tot een openbaar plein. Weduwe Cans laat in hetzelfde jaar de Raadstraat lichtjes van richting wijzigen zodat deze beter aansluit op de Mercelisstraat aan de overkant van het plein. Onder impuls van Jean Van Volsem, de drijvende (financiële) kracht achter de bouw van het nieuwe slachthuis, sluit de Van Aastraat sinds 1850 aan tot aan het abattoir. Tegelijkertijd wordt parallel aan het slachthuis een loodrechte verbindingsweg met de Elsensesteenweg aangelegd die sindsdien de naam Jean Van Volsem draagt. Tussen de Tulp- en de Raadstraat opent Georges Lorand in 1854 de gelijknamige straat. De Elsensesteenweg die eeuwenlang via de Zwaerenberg (huidige de Vergniesstraat) afbuigt, wordt in 1857 loodrecht doorgetrokken om zo een betere en snellere aansluiting met de Vleurgatsesteenweg tot stand te brengen. In hetzelfde jaar wordt de Graystraat aangelegd ter vervanging van een landwegje langs de Maalbeek (overwelfd in 1873). Sindsdien draagt ze in Etterbeek de naam ‘steenweg naar Elsene’. Wanneer men een paar jaar later overgaat tot het dempen van de Grote Vijver (onder het huidige Eugène Flageyplein) worden de meeste wegen tussen Elsensesteenweg, Waversesteenweg, Graystraat en spoorweg van Luxemburg verbreed en rechtgetrokken. Tegelijk worden drie nieuwe wegen uitgestippeld, namelijk de Maria-Hendrika-, Wéry- en Dillensstraat. In 1864 wordt het plein rechtstreeks met de Troonstraat gekoppeld door de aanleg van de Malibranstraat. Net als bij de meeste straten in die periode wordt de overtollige grond van de nivelleringswerken aangewend bij het dempen van de vijver. De Malibranstraat kan gezien worden als een verlening van de Vleurgatsesteenweg en voorziet aldus de rechtstreekse schakel tussen de Leopoldswijk en de Louizalaan. Door de aanleg verliest de Sans Soucistraat haar laatste gedeelte dat men in 1872 herdoopt tot de Clementinastraat. De aloude Zwaerenberg of rue du Centenaire wordt in 1874 door de Vergnies verbreed en gesaneerd. De huidige samensmelting met de Elsensesteenweg en de Gangstraat werd echter pas aangelegd tussen 1904-1906.


12

De slachthuiswijk wordt voltooid met het plan général d’alignement et d’expropriation par zone pour l’ouverture de plusieurs voies de communication dans le quartier de l’abattoir (K.B. van 08.07.1875). De nieuwe Maesstraat verzorgt de directe link van de Elsensesteenweg met de Malibranstraat, terwijl ook de Collegestraat tot die laatste straat wordt verlengd. Het centrale kruispunt van de College-, Maes- en Van Volsemstraat wordt het Hendrik Conscienceplein, hoewel haar huidige cirkelvorm pas in 1883 is vastgelegd. Lager, ter hoogte van de Vergniesstraat legt men de Scarron- en Gangstraat aan volgens hetzelfde Koninklijk Besluit. Later, vanaf 1885, verzorgt de Kerckstraat de directe verbinding tussen de Maes- en de Graystraat. De bebouwing in de wijk verschijnt ongeveer gelijktijdig met de aanleg van de verschillende straten. Neoclassicisme en eclectisme overweegt in deze wijk met burgerhuizen voor kleinere zelfstandigen. Binnen de bouwblokken in de buurt van het vroegere slachthuis vindt men er tal van werkplaatsen terug. Langs de commerciële assen als de Malibranstraat en de Elsensesteenweg overheerst de neoclassicistische stijl met (opbrengst)huizen met winkels.

Algemeen aanlegplan voor nieuwe straten in de Slachthuiswijk, 1875 (GAE/OW 75).


13

ONTWIKKELING VAN HET GEBIED TUSSEN DE ELSENSESTEENWEG EN DE LOUIZALAAN Deze zone wordt afgebakend door Gulden-Vlieslaan, Elsensesteenweg, Kruisstraat en Louizalaan. Een groot deel van het wegennet gaat terug op oudere wegen, onder meer de Stassartstraat, de Keienveld- en Herderstraat - waar de graanmolen stond - en de Kruis- en Gewijde Boomstraat - die beide naar gelijknamige boom leiden. Na de aanleg van de ringlanen worden de latere Gulden-Vlieslaan, het begin van de Louizalaan met het Stefaniaplein voltooid naar een ontwerp van architect Charles VANDERSTRAETEN.10 Een deel van de oude omwalling, namelijk het bastion op de kruising van de de Stassartstraat en de Gulden Vlieslaan, wijkt pas in 1863. Het Bastion van Sinte-Goedele is wel nog min of meer herkenbaar in de helling tussen Kapitein Crespelstraat en Louizalaan. Vanaf 1850 transformeert de Gulden-Vlieslaan in een promenade beplant met meerdere bomenrijen. De bebouwing start pas in de jaren 1860 met de oprichting van het Karmelietenklooster en later met de constructie van rijke herenhuizen.

Voordien, in 1836, komt op privé-initiatief het eerste deel van de Mercelisstraat tot stand, met name tussen Elsensesteenweg en Gewijde Boomstraat. Vier jaar later verlengt men de Elyseese

10 K.B. van 30.08.1840.

Aanlegplan van de Opperstraat, Lange Haagstraat en verlening van Mercelisstraat volgens K.B. van 23.09.1843 (GAE/OW 21).


14

Veldenstraat om deze met de Mercelisstraat te verbinden. De verbreding van de Gewijde Boomstraat, de aanleg van de Opperstraat en de Lange Haagstraat en de verlenging van Mercelisstraat tot de laatst genoemde straat gebeurt volgens het K.B. van 23.09.1843. Ongeveer parallel aan deze straten voorziet men in 1848 de Eendracht-, de Isidore Verheyden, de Voorzitter en de Jean d’Ardennestraat. Vertrekkend vanaf de Gulden Vlieslaan worden in 1846 de Ridders- en de Lakenweversstraat aangelegd en de latere Koninklijke Prinsstraat verlengd van de Keienveldstraat tot aan de nieuwe Wollendriestorenstraat. De Prins Albertstraat wordt als een der laatste straten in 1861 bij de wijk toegevoegd. Zij vormt de ontbrekende schakel in de rechtstreekse verbinding van de Troonstraat doorheen de St.-Bonifaaswijk richting Louizalaan. Uiteindelijk opent ze pas in 1874. Het oorspronkelijk plan (DE JONCKER, 1844) voor de verlening van de Louizalaan tot het Terkamerenbos wordt door een aantal omstandigheden uitgesteld om uiteindelijk herzien en bekrachtigd te worden bij K.B. van 11.01.1859. De Stad Brussel staat zelf in voor de uitvoering ervan. In 1862 wordt dan ook overgegaan tot de verlenging van de Opperstraat tot aan deze nieuwe laan. Voordien reikte enkel de Eendrachtstraat tot de laan. Wanneer in 1864 de Louizalaan en het Terkamerenbos met aanpalende zones bij de Stad Brussel wordt aangehecht, worden de Mercelis- en Langehaagstraat uitgezet tot aan de laan. De Langehaagstraat wordt bovendien in doorgetrokken tot aan de Welgelegenstraat (1867).


15

In 1877 verschijnt de jongste straat van de wijk, met name de Kapitein Crespelstraat. Door een beurscrash is Fortamps, eigenaar van een landhuis aan de Guldenvlieslaan, verplicht het grootste deel van zijn landgoed te verkavelen langs deze nieuwe weg. Door de onmiddellijke nabijheid van zowel de Louiza- als de Gulden Vlieslaan kent de wijk eerder grotere burgerhuizen en herenhuizen in veelal neoclassicistische tot eclectische stijl uit de jaren 1860 tot 1880.

Kapitein Crespelstraat, aanlegplan van de straat volgens K.B. van 30.01.1877 (GAE/OW 58).


16

ONTWIKKELING VAN DE KLUISWIJK De Kluiswijk is gelegen tussen de Elsensesteenweg, de Vleurgatsesteenweg, de Louizalaan en de Kruisstraat. Haar naam verwijst naar het landhuis ter Kluyse, een in oorsprong versterkte site met omringende vijver, dat in de tweede helft van de 19e eeuw verdwijnt voor de aanleg van de Dautzenberg- en Gachardstraat.

De wijk maakt deel uit van het Plan général d’alignement des faubourgs de Bruxelles van Victor BESME (1846). De zigzaggende Doelestraet verdwijnt, maar andere oudere wegen zoals de Belle-Vueweg (huidige Verlaatstraat), de Elyseese Veldenstraat (uit begin 19e eeuw), de Pastoorstraet (huidige Kluisstraat) en de 16e-eeuwse Vleurgatsesteenweg worden behouden. De Henninstraat en Lesbroussartstraat worden nieuw aangelegd. Voornamelijk die laatste straat dient in te staan voor een rechtstreekse verbinding tussen het huidige Flageyplein en de Louizalaan. Toch moet men wachten op het Plan d’ouverture de plusieurs rues dans le quartier de l’Ermitage entre l’avenue du Bois de la Cambre et les chaussées de Vleurgat et d’Ixelles van 1863 die het ouder plan van Besme licht gewijzigd overneemt. Zo worden de Van Elewyck- en de Kloosterstraat aan het plan toegevoegd. Na grootschalige nivelleringswerken opent de Lesbroussartstraat uiteindelijk in 1865. De Kluisstraat beperkt zich al die tijd tot het stuk tussen de Klooster- en Verlaatstraat. Pas in 1867 wordt ze verruimt (door huidige Paul Spaakstraat) tot de Lesbroussartstraat. Drie jaar later opent ook de Lensstraat op het vroegere traçé van de weg die naar het landhuis ter Kluyse liep.

De Kluyse. Ph. VANDERMAELEN, Atlas cadastral du royaume de Belgique – Plan parcellaire de la commune d’Ixelles avec les mutations jusqu’en 1836. Detail (©MBHG-DML, foto A. Guillaume).


17

Ondanks het plan van 1863 wordt de Henninstraat pas in 1880 voltooid. Hetzelfde geldt voor Van Elewyckstraat die pas in 1886 opent. Bovendien worden ze rechtgetrokken tot aan de Louizalaan, hoewel dit laatste deel vanaf 1889 de Dautzenbergstraat zal heten. Ongeveer parallel met de Dautzenbergstraat wordt in datzelfde jaar de Gachardstraat als secundair verband tussen de Lesbroussartstraat en de Louizalaan aangelegd. In 1882 verliest de Kloosterstraat haar centraal gedeelte en wordt ze dus opgesplitst in twee straten, waarvan het laatste deel de Charles Decosterstraat zal heten.

Pas in 1907 voltooit het Plan général d’alignement et d’expropriation par zone pour l’aménagement du quartier de l’Ermitage het stratenpatroon van de wijk. Hierdoor wordt het laatste deel van De Henninstraat tussen de Charles Decosterstraat en de Elsensesteenweg doorgetrokken, verbindt men de Kluisstraat volgens een S-curve met dezelfde steenweg en wordt de Elyseese Veldenstraat vanaf het kruispunt met de Kluisstraat verbonden met de Van Elewyckstraat. Door haar late verstedelijking wordt de wijk gekenmerkt door burgerhuizen in eerder eclectische en door de art nouveau beïnvloede burgerhuizen.

De laatste traçéwijzigingen in de Kluiswijk bij K.B. van 21.04.1907 (GAE/OW Q14 Quartier de l’Ermitage).


18

BELANGRIJKSTE NAOORLOGSE INGREPEN Op enkele huizen in de Kluiswijk na, heeft de Tweede Wereldoorlog geen schade toegebracht. De meest ingrijpende veranderingen in het overwegend negentiende-eeuwse stadslandschap zullen zich tien jaar later voordoen. In 1955 wordt het hart van de mondaine Naamsepoort, de fraaie de Bouckèrefontein, ontmanteld en in een stedelijke bewaarplaats opgeslagen. Een jaar later ondertunnelt men immers de Naamsepoort en veranderen de ringlanen van fraaie promenades tot ware autostrades. Een decennium later moet het uitgangsgebied van de bovenstad en de ontmoetingsplaats voor de gegoede burgerij en kunstenaars met cafés, luxewinkels en spektakelzalen wijken voor de herinrichting van Bolwerksquare en sloop van Bastionstraat (1965). Op de plaats van onder meer het Théatre Molière en andere culturele trekpleisters zoals Café L’Horloge komt de 90 meter hoge AG-toren of Bastion Tower. Ook het achterliggend gebied, richting Troonstraat, ondergaat grondige transformaties door de bouw van kantoren.

Langs de Guldenvlieslaan die haar prestigieuze woonfunctie vanaf het interbellum zag verschuiven naar een van de duurste handelsassen van Brussel verschijnt eind jaren 1950 de binnen het bouwblok en deels ondergronds gelegen Louizapoortgalerij. Hoger op de laan verdwijnt een hele straatwand voor de bouw van de eerder banale Guldenvliesgalerij die zich uitstrekt tot aan de Elsensesteenweg. Recent nog (2002) verloor de laan haar aanzien door de sloop van de helft van het negentiende-eeuwse bouwblok

Naamsepoort, luchtfoto van het plein, net voor de grote transformaties van eind jaren 1950 (Verzameling Dexia Bank).


19

tussen de Guldenvlieslaan, de Ridders-, de Stassart- en de Lakenweversstraat. Sindsdien ligt het braak. De ingrijpende naoorlogse moderniseringswoede blijft grotendeels beperkt tot de grote assen als de Louiza- en Guldenvlieslaan en de Troonstraat en heeft bijna geen gevolg voor het binnengebied. Enkel ter hoogte van de aloude Solvay-site sloopt men tussen 1960 en 1990 het grootste deel van het bouwblok tussen de Elsensesteenweg, de Gewijdeboom-, de Keienveld- en de Prins Albertstraat voor de aanleg van meer parkeergelegenheid voor het bedrijf. In de jaren 1970 ten slotte, moeten de Hallen van Elsene (gesloten in 1938) wijken voor de bouw van eerder storende sociale hoogbouw.


20

BRONNEN DEL MARMOL, B., DELSAUTE, et a., De Sint-Bonifasiuswijk, Ministerie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, Brussel, 1998 (Brussel, stad van kunst en geschiedenis, 23). GONTHIER, A., Histoire d’Ixelles, Le Folklore Brabançon, Impr. De Smedt, Brussel, 1960, blz. 123, 124, 139, 144-146. GUILLAUME, A., MEGANCK, M., et al., Atlas van de archeologische ondergrond van het Gewest Brussel: 15 Elsene, Brussel, 2005. Ixelles, Ensembles urbanistiques et architecturaux remarquables, ERU, Brussel, 1990. LE ROY, P., Monographie de la commune d’Ixelles, Imprimerie Générale, Brussel, 1885.

Stedenbouwkundige ontwikkeling - Opper-Elsene

Documents

Transcript of Stedenbouwkundige ontwikkeling - Opper-Elsene