Srebrenica: spelers en toeschouwers

40
1 Schiet niet op de pianospeler Gedichten bij de vijftiende herdenking van de val van de enclave Srebrenica

description

Gedichten bij de vijftiende herdenking van de val van Srebrenica.

Transcript of Srebrenica: spelers en toeschouwers

Page 1: Srebrenica: spelers en toeschouwers

1

Schiet niet op de pianospeler

Gedichten bij de vijftiende herdenking van de val van de enclave Srebrenica

Page 2: Srebrenica: spelers en toeschouwers
Page 3: Srebrenica: spelers en toeschouwers

Schiet niet op de pianospeler

Gedichten bij de vijftiende herdenking van de val van de enclave Srebrenica

Stichting Literaire Activiteiten Utrecht

Page 4: Srebrenica: spelers en toeschouwers

Schiet niet op de pianospeler is verschenen ter gelegenheid van de vijftiende herdenking van de val van de enclave Srebrenica. Het programma Srebrenica: spelers en toeschouwers vond plaats op 11 juni 2010 en werd georganiseerd door SLAU & IKV Pax Christi i.s.m. het Bosnië platform.

www.slau.nl030 231 83 76

Copyright © 2010 Stichting Literaire Activiteiten UtrechtSamenstelling: Nadine Ancher, Dion van den Berg, Michaël StokerRedactie: Nadine AncherOmslagontwerp, typografie en uitgave: Stichting Poëziecircus

Het auteursrecht van de gedichten is voorbehouden aan de verschillende dichters.Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt, door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de rechthebbenden.

ISBN 978-90-814450-2-3

LSLAULAULAUsSlauLITERAIRE ACTIVITEITENUTRECHT

STICHTING

Page 5: Srebrenica: spelers en toeschouwers

Tussen de angst dat er iets kan gebeuren en de hoop dat het niet gebeurt, zit veel meer ruimte dan men denkt.

In die nauwe, harde, kale en duistere ruimte brengen velen van ons hun leven door.

Ivo Andrić (1872-1975)

Page 6: Srebrenica: spelers en toeschouwers
Page 7: Srebrenica: spelers en toeschouwers

INHOUD Michaël Stoker / Voorwoord 9 Ingmar Heytze / Schiet niet op de pianospeler 13

Lucas Hirsch / De dichter 14

Jolies Heij / Miss Srebrenica 16

Halil Dzananović / Sinko 17

Jim Keulemans / Weet je ‘t nog? 18

Ko de Laat / Een menselijke keten in de nacht 19

Danny Danker / Omdat als 20

Goran Sarić / Het postmodernistische tijdperk 21

Gerard Scharn / Na de val van Srebrenica 22

Mustafa Hadzi Ibrahimovic / Luister 23

Marein Baas / Oprechte deelneming 24

Dion van den Berg / Meer dan zwijgen 25

Rob Stroeks / Betrokken 26

Nadine Ancher / Vooral de ogen 27

M.S. Zehra Čehić - Zanačić / Majka Srebreničanka (kasida) 28

Abdulah Sidran / Srebrenica 30

Erika de Stercke / Bloemen zonder kelken 32

Nanne Nauta / Vertelling 34

Merijn Schipper / Dit schrijven is er nooit geweest 35

Ellen Deckwitz / Al die kisten gepoetst tot de neuzen glimmen 36

Alexis de Roode / Bij de lintjesuitreiking aan Dutchbat III 36

Gerrit Komrij / Vijf jaar na Srebrenica 38

Page 8: Srebrenica: spelers en toeschouwers
Page 9: Srebrenica: spelers en toeschouwers

9

In juli 2010 is het vijftien jaar geleden dat de VN-enclave in Srebrenica is gevallen. Ruim achtduizend mensen kwamen destijds om door radi-cale nationalistische Servische en Bosnisch-Servische agressie. Velen van hen zijn nog altijd niet teruggevonden. Voor Nederland leek dit pijnlijke hoofdstuk met het rapport Srebrenica en het aftreden van de regering Kok afgesloten. Voor velen echter, zowel in Bosnië als in Nederland, grijpt de ramp nog altijd diep in op het dagelijkse leven. Dit jaar alleen al worden nog circa achthonderd recent geïdentificeerde lichamen begraven.

Een tijdje terug woedde in Nederland een verhit debat onder dichters en poëzielezers of poëzie er nog ‘toe doet’. Waren dichters wel betrokken ge-noeg bij de samenleving en de (politieke) actualiteit? In de aanloop naar de Srebrenica-herdenking, riepen SLAU en IKV Pax Christi dichters op om een gedicht over de ramp te schrijven. We hadden een handjevol in-zendingen verwacht, maar binnen een paar weken tijd kwamen er meer dan veertig gedichten binnen. Een deel daarvan is verzameld in deze ge-legenheidsuitgave ‘Schiet niet op de pianospeler.’ Er zijn gedichten bij in de Bosnische taal, bijdragen van poetry slammers, debutanten en ervaren rotten, er zijn korte vrije verzen en rijmende kwatrijnen, variërend van een gedicht in de traditie van Ginsberg en Bukowksi tot een traditionele Bosnische Kasida.

Er zijn vele bloedige en minder bloedige reacties denkbaar op de genocide van vijftien jaar geleden. Poëzie lijkt de minst effectieve, de minst bevredi-gende misschien. Welk weerwoord moet je geven op de brute afslachting van achtduizend mannen en het verdriet van de tienduizenden moeders, echtgenotes, dochters, familieleden en vrienden die achterbleven? “Natuur-lijk, mee herdenken / De neus op de feiten drukken / Met z’n allen ervoor zorgen / dat zoiets nooit meer gebeurt,” zoals de 86-jarige Jim Keulemans in zijn bijdrage schrijft. “Maar kunnen we dat wel?” vraagt hij zich terecht af. We hoeven slechts te denken aan Darfur, Rwanda en Congo, waar de massaslachtingen en oorlogen tot op de dag van vandaag levens eisen, om het antwoord op die vraag te weten. Politieke en diplomatieke middelen, massacommunicatie, de economische en technologische vooruitgang zijn allemaal onmachtig gebleken om dit soort horror te voorkomen. Wat moe-ten we dan met een gedicht?

Voorwoord

Page 10: Srebrenica: spelers en toeschouwers

10

Ten eerste: niet vergeten, opmerkzaam blijven, ook vijftien jaar na dato. Want we zijn het bijna vergeten: heeft u er ook maar één lijsttrekker tij-dens de recente verkiezingscampagne naar horen verwijzen? Srebrenica is geweest, het boek is dicht. In het gedicht van Nanne Nauta is herinneren duidelijk een taak van de dichter: “dit veld met bloemen verdient eigenlijk / Ovidius voor een bloedstollende vertelling.” Hij is ook heel expliciet over de rol van de Nederlanders, het falende Dutchbat: “als ze eindelijk de be-tekenis vinden / worden ze door het woord geworteld.” Wij hebben daar een rol gespeeld, de leiding van de Nederlandse militairen is van directe invloed geweest op de fatale loop van de gebeurtenissen: “de blauwhelmen pakken een woordenboek / ze bladeren en horen de schoten niet.” Nauta keert in het slot van zijn gedicht treffend weer naar het veld met bloemen uit het begin: “(myosotis arvensis).” Wanneer u nu net als onze Dutchbat-ters naar een woordenboek of plantengidsje grijpt: myosotis arvensis is de Latijnse benaming van het vergeet-me-nietje. De kracht van poëzie zit echter niet alleen (of misschien wel: vooral niet) in de documentaire waarde. Krantenberichten, fotoseries, documentaires en reportages zijn veel beter in staat de werkelijkheid vast te leggen. Poëzie moet het hebben van een juist gekozen beeld, het ritme waarin die beelden zijn opgenomen en vooral ook van alles wat er niet staat. Poëzie is een uitsnede, een omkering en indikking van de werkelijkheid in één. Marein Baas heeft het over “Lucht als staal”, Erika De Stercke over “Metalen eie-ren” en Nadine Ancher schrijft: “alsof je op de zon mikt / met vijfhonderd kogels.” Metaforen schuren langs de werkelijkheid. Ze stapelen stukjes van de feiten in steeds andere volgorde op elkaar, net zo lang totdat er iets ont-staat wat lijkt op de werkelijkheid, maar het nèt niet is. Deze talige instrumenten die de dichter hanteert, stellen hem uitstekend in staat stelling te nemen, een appèl te doen, een keuze te maken. Dich-ters zijn de ware wetgevers van de wereld, schreef Shelley al. De dich-ter kan met ironie, humor, confronterende beelden en scherpe taal zeer doeltreffend zeggen waar het op staat, zonder dogma’s te verkondigen. Hij kan woedend zijn zonder eindeloos te stampvoeten. Dion van den Berg: “wentelend tussen wanhoop / en waarheid - of berusting / of onmetelijk / verdriet? / nee woede – godverdomme .” Er zit nogal wat woede in de gedichten in deze bundel, soms met hele heldere aanbevelingen: “Dat ze verdomme nu hun hoofd eens buigen. / Dat ze de blik zien van wie sterven gaat”, maant Gerrit Komrij. Of Alexis de Roode: “officier Snorremans / die 8000 moslims liet vermoorden kreeg vandaag een lintje. (...) Misschien wordt het weer tijd voor oorlog.”

Page 11: Srebrenica: spelers en toeschouwers

11

Dit boekje kreeg de titel ‘Niet schieten op de pianospeler,’ zoals ook de bijdrage van Ingmar Heytze heet. Heytze heeft die zin op zijn beurt weer van Dutchbat-officier Karremans, die bij de inmiddels befaamde, op film vastgelegde ontmoeting met Mladić bedremmeld precies die woorden uitbracht: “I always say I am the piano player…. Don’t shoot the piano player.” Er werd nog wat gebibberd, een glas geheven, een cadeautje van Mladić voor mevrouw Karremans in ontvangst genomen. Daarna was het toekijken geblazen. Alleen het menselijk tekort komt in de buurt van een verklaring voor de verbijsterende inertie die zich meester maakte van niet alleen Karremans en zijn Dutchbat, maar ook van de gehele internationale rechtsorde. “Schiet niet op de pianospeler / hij speelt alleen verzoekjes / en u heeft hem zelf geboekt,” aldus Heytze. De Nederlandse regering stelde een onderzoek in, er kwam een vuistdik rapport op tafel en een regering trad af. So far so good. Anno 2010 gaat het politieke debat weer gewoon over de hypotheekrenteaftrek en de kilometerheffing. Ook belangrijk, zul-len we maar zeggen. Wanneer de politiek ‘klaar’ is met zo’n drama en de media er schoon genoeg van hebben, blijft de dichter over. Wanneer een van de schurken achter de genocide, Mladić’ compaan Karadžić, ook nog eens bij schijnt te beunen als schrijver van nationalistische gedichtjes, dan is het helemaal zaak dat dichters zich in de frontlinie opstellen om - woord tegen woord - de menselijkheid te verdedigen. De meest radicale en opmerkelijke stellingname van de dichters in dit boekje, komt dan ook van Lucas Hirsch. Hij toont aan dat de dichter het lef en misschien wel de plicht heeft om zich met stuntelende pianospelers te bemoeien: “Een advies van een dichter aan een generaal / Don’t shoot the piano player, kill him!” Wie de pianospeler in kwestie dan ook moge zijn.

Michaël Stoker,Stichting Literaire Activiteiten Utrecht

Met grote dank aan:IKV Pax Christi, het Bosnië-Platform, theater RASA, Manon Uphoff, Ralph Rousseau Meulenbroeks, Merijn Schipper en uiteraard alle participerende dichters. De Bosnische ge-dichten zijn in de oorspronkelijke taal afgedrukt. Voor de Nederlandse lezer zijn letterlijke vertalingen bijgevoegd, met dank aan Mustafa Hadziibrahimovic en Suada Pašić.

Page 12: Srebrenica: spelers en toeschouwers
Page 13: Srebrenica: spelers en toeschouwers

13

INGMAR HEYTZESCHIET NIET OP DE PIANOSPELER

Schiet niet op de pianospelerhij speelt alleen verzoekjesen u heeft hem zelf geboekt

schiet niet op de pianospelerwij hebben hem nog nodigvoor fanfare bij een lintjesregen

schiet niet op de pianospelerals u meent de dood te ruikenwant dat kan natuurlijk niet

Schiet niet op de pianospelerzijn tranen lopen over de toetseneen rivier op zoek naar zee

Schiet niet op de pianospeler is gebaseerd op het artikel ‘Nederlanders zijn helden noch dichters’ van Herman Franke (de Volkskrant, Cicero, vrijdag 26 april 2002). De uitspraken zijn afkomstig van Luitenant-kolonel Karremans, Dutchbatters en een vrouw uit Srebrenica.

Page 14: Srebrenica: spelers en toeschouwers

14

LUCAS HIRSCHDE DICHTER

Ik ben doodsbang mijn vrouw aan borstkanker te verliezenIk ben niet getrouwd

Als ik naar je lach betekent dat niet dat je me mag pijpen

Op het mededelingenbord in de gang van het hotel laat ikeen bericht achter voor het stel in de kamer naast mijdat mij vannacht wakker hield met een langdurige neuksessie

Yes, I can hear you!

Ik laat mijn poëzie lezen aan een ieder die het lezen wilAan degene die het niet wil lezen draag ik het voor

Het feit dat ik in een bar zit te schrijven in Division Streetbetekent niet dat ik Charles Bukowski een goede dichter vindNee u bent niet in Los Angeles, u bent in Chicago Wel zou ik graag mijn vuist op je neus willen plantenNelson Algren daarentegen, is een groot schrijver

Voor veel literaire critici kan het verwarrend zijndat je aan poetry slams meedoet terwijlje gedichten in De Revisor verschijnen

Nee ik kus je kont niet omdat je voor een subsidieverstrekkende organisatie werkt Nee ik vind je geen goede dichter omdat je in het fonds van een grote uitgeverijbent opgenomen en nee ik vind je geen belofte voor de Nederlandse literatuur als je de Buddingh’ wint, ook niet omdat NRC Handelsblad dat schrijft

Ik vind je een goede dichter omdat je het lef hebt om je vuist zonder schroom op mijn neus te planten, omdat je zonder gêne je vriendin in de kamer naast mijdrie keer gillend klaar laat komen

Page 15: Srebrenica: spelers en toeschouwers

15

Poëzie is een psychiatrische patiënt die niet geholpen wil worden door allerlei goedbedoelende instanties waar mensen met goede opleidingen werken die graag goed willen doen omdat goed willen doen zo goed voelt

Joegoslaven die Engels spreken klinken gefokter dan Italianen dieItaliaans tegen je spreken als je in een dronken bui het woord piccolo naar ze roept

Toen de gehele moslimpopulatie van Srebrenica door generaal Mladic SS-style werd gezuiverd opperde overste Karremans niet op de pianist te schieten

Ik ben bang voor wat er komen gaat als de in traditionele gebedskledij gestoken Marokkaanse taxichauffeur, die zo vriendelijk is om midden in de nacht voor mij te stoppen in Oud West, zich verontschuldigend tot mij richt en de volgende woorden als vuisten op mijn neus laat vallen

Niet schrikken hoor!

Insjallah!Ik ben een MoslimenclaveIk ben een laffe generaalIk ben een jaloerse teefIk ben een historicus die niets deedIk ben een dichter

Als je kritische gedichten schrijft over de samenleving waarin je nietwilt leven, noemt men je een dichter die geëngageerde gedichten schrijft

Had ik al gezegd dat ik graag mijn vuist op je neus wil planten?

Morgen word ik wakker zonder last van mijn geweten te hebbenKrijg ik op mijn flikker van mijn vrouw omdat ze de bloed en bodem vlekkenniet uit mijn kleren krijgt

Een advies van een dichter aan een generaalDon’t shoot the piano player, kill him!

Page 16: Srebrenica: spelers en toeschouwers

16

JOLIES HEIJMISS SREBRENICA

ze draagt de dodenonder haar rokken, geurtnaar kaneel of iets oudsen hard als de houten knuistendie de spaden in de grond stakenze droomt haar witte dromenhaar uitgestalde dijenop het spijkerbedvan de ingelijste tijd

ze dacht aan maskeradesmaar het bleken massacresvoor de mannen die het daglichtniet meer aanschouwdenhet zijn de moordenuit naam van god weet wiedie rechtop in haar nachtmerries staandie haar rozenkransen stelendoornen in haar vlees stekenhaar ombrengenmet getallen keer op keer

Page 17: Srebrenica: spelers en toeschouwers

17

HALIL DZANANOVIćSINKO

Ti ovaj tudjinskiKao maternji jezik-jezicas

Ako te kadgod stogodO Srebrenici priupitajuNajvise ces reciAko budes sutio

Ako budesI ako te bude

MIjN zooN

jij spreektDeze vreemde taalAls jouw moedertaal Als iemand ooitover Srebrenica vraagtzou jij het meest vertellenAls je zwijgt Als je bentAls je dan nog bestaat

Page 18: Srebrenica: spelers en toeschouwers

18

JIM KEULEMANSWEET JE ‘T NOG ?

Srebrenica zeg jeWat is er nu weer meeO, gaan ze het herdenkenHoe was ‘t toch ook weerOorlog in de BalkanMoorden, genocideEn Nederlandse soldatenDie deden er toch ietsOf deden ze dat juist nietJa, het Haagse TribunaalDat gaat er ook overMeer weet ik eigenlijk niet

Je hebt gelijk, in de krantstaat er soms wat overMaar dat lees ik nooitEr is al zo veel ellendeNatuurlijk, ook op TVzijn soms reportagesMaar dan zap ik wegnaar een leuke quiz of zoNu gaan ze het herdenkenVijftien jaar geleden alweerTjonge, waar blijft de tijdHoe snel kun je vergeten

Weet je wat ik nu ga doenEven googlen op internetShit, weer verkeerd gespeldNog maar eens proberenAllemachtig, wat eenstroom van informatiekrijg ik nu voorgeschoteld.Wel achtduizend mannenzo maar ineens vermoordAl die vrouwen en kinderendie er daarna over blevenEn Dutchbat dat zijn wapensniet mocht gebruikenmaar vocht met schuldgevoel

Dat ik daar na vijftien jaarzo weinig nog van wistIk voel nu zelf ook schuldal weet ik niet waaromWat moet ik er nou mee

Wat kan ik er nog aan doenNatuurlijk, mee herdenkenDe neus op de feiten drukkenMet z’n allen ervoor zorgendat zoiets nooit meer gebeurt

Maar kunnen we dat wel ?

Page 19: Srebrenica: spelers en toeschouwers

19

KO DE LAAT

Een menselijke keten in de nachtOp zoek naar iets dat niemand durft te hopenMet veel geluk wordt deze tocht volbrachtGeen mens kan zeggen hoe dit af gaat lopen

Op zoek naar iets dat niemand durft te hopenAls vreemdelingen in hun eigen landGeen mens kan zeggen hoe dit af gaat lopenZe schuifelen behoedzaam hand in hand

Als vreemdelingen in hun eigen landZe zien niks, maar ze vrezen wat ze horenZe schuifelen behoedzaam hand in handWie loslaat is vannacht voorgoed verloren

Ze zien niks, maar ze vrezen wat ze horenZe waden in een rij door een rivierWie loslaat is vannacht voorgoed verlorenEr is gewoon geen andere manier

Ze waden in een rij door een rivierWaarschijnlijk door de vijand waargenomenEr is gewoon geen andere manierOm aan hun wrede noodlot te ontkomen

Waarschijnlijk door de vijand waargenomenEen schietschijf als ze éven blijven staanOm aan hun wrede noodlot te ontkomenGedoemd om als een keten door te gaan

Een schietschijf als ze éven blijven staanZe hebben dorst, en zijn, zoals ze wetenGedoemd om als een keten door te gaanWie water pakt, ontregelt heel de keten

Ze hebben dorst en zijn, zoals ze wetenVan water zo ver weg én zo nabijWie water pakt, ontregelt heel de ketenDie machteloosheid leidt tot razernij

Van water zo ver weg én zo nabijZo ver van haast onmogelijke doelenDie machteloosheid leidt tot razernij’t Is ’n gevoel om eeuwig na te voelen

Zo ver van haast onmogelijke doelenMet veel geluk wordt deze tocht volbracht’t Is ’n gevoel om eeuwig na te voelen:Een menselijke keten in de nacht

Page 20: Srebrenica: spelers en toeschouwers

20

DANNY DANKEROMDAT ALS

het weer konna onderdrukkingalle hoofden opgeheven

geen nummers of namen meerin restrictie of regelgevinggevangen

maar zicht op gezichten met een hervonden stem

in de vrijheid van beleven met als enige streven om je als mens

in dit levenalleen nog maar aan de liefde

over te geven

Page 21: Srebrenica: spelers en toeschouwers

21

GORAN SARIćHET POSTMODERNISTISCHE TIJDPERK

De gelukkige landen,de landen van Luther,ze lijden - door het gebrek aan beroering. Ze hebben het lawaai in de winkelstraat nodig,het schandaal op de beurs,de poep van de mol in hun netjes opgeknapte tuinen. Voor ons,van de hoge, verre bergen,stapelvol walging, is sotto voce goed genoeg, een zeer zachtemuziek om middenacht,de kalmerende klankvan een heel oud radiotoestel. Al wie,slechts een keer naar de granaat luisterde,vindt het scherpe, gevaarlijke moordgeluid,mooi, het suizen van de bladeren te veelals de late,donkere herfstOoit komt. (vertaling: Peter van Dam)

Page 22: Srebrenica: spelers en toeschouwers

22

GERARD SCHARNNA DE VAL VAN SREBRENICA

iemand heeft de doden ruim geteldal zijn er genoeg nog niet gevondenvrouwen vaders moeders zoons endochters hebben ze nooit geteld al zijn er nu nog genoeg te vinden nabestaanden is een moeilijk woord voor hen die daarmee zitten

al liggen nu al daders op het kerkhof

Page 23: Srebrenica: spelers en toeschouwers

23

MUSTAfA HADZIIBRAHIMOVICLUISTER Ik zag wat ik niet had mogen zienIk hoorde wat ik niet had mogen horenIk voelde wat ik niet had mogen voelen

Nu zwijg ikIk zwijg, terwijl mijn blik alles zegtLuister naar mijn stilte

Hoor de stem die ongehoord moest zijnNu jij het weetLaten we samen stil zijn…

Page 24: Srebrenica: spelers en toeschouwers

24

MAREIN BAASOPRECHTE DEELNEMING Ik ben nooit in een woestijn geweest, maar ik kan lezen, en ik heb een leven.Droge mond: ik praat wel eens te lang. Verschroeide huid: te hete pan.Lucht als staal en alles leeg? Zondagochtend, dronken geweest.Verdwaald en wachten tot je sterft? Oma heeft Alzheimer, maar niet altijd.Voor mij is weinig nieuw, ik heb een leven en ook nog fantasie. Dus. Als je vannacht weer naar een vrachtwagen moet kijken, kom naar mij.Ik zal voor je huilen.Ik was er bij.

Page 25: Srebrenica: spelers en toeschouwers

25

DION VAN DEN BERG MEER DAN ZWIJGEN zo lichtals de platte houten bodem waarinik rammelend in ruste ontdaanvan alle soft tissue niet meer dande helft van een skeletvermoed zo zwaarweegt het gemoed van allen hierzich wentelend tussen wanhoopen waarheid - of berustingof onmetelijkverdriet? nee woede – godverdomme maar moedermeer dan zwijgenen voorzichtig vasthoudenkan ik niet

Page 26: Srebrenica: spelers en toeschouwers

26

ROB STROEKSBETROKKEN Verslagengeslagenhoezo vrijurendagentrekken beeldenaan mij voorbijDe wilskrachtde moedzit vastin het geronnen bloedvan de burendat onverwachtsvrij kwamin dieallereerste uren.De verwoestingvan de stadmannen, vrouwen, kinderenopa en omaverwoestingop ieders padVerraad, belegNiet elke vluchtis echtwegMijn vluchtelingmijn liefis ookvertrokkenen ikkan de knopmaar nietomzettenBen ik nuookbetrokken?

Page 27: Srebrenica: spelers en toeschouwers

27

NADINE ANCHER VOORAL DE OGEN

Ze zei maar wij gaan het graf inen genocide is echtgeen geschiedenis

na de slachtpartijsloot het leger de deur

hij zei maar wij blijven beesten staan slechts met botten in een al bloedende stad

op elke heuvel zullen nu lijken liggen in kleren meelzakken op omgewoelde grond onder kaken een bekkenonder kasten een rib breekt de schaduw van schedels

alsof je op de zon mikt met vijfhonderd kogels schrijf dan - op dat de bommen de moestuin de pruimen mijn pantser de aarde rakenom nul zes punt nul nul uur

zagen ze allen alles werd zwart een leven lang voor de val de enclave - graaf je in klamp je vast aan een vangrail blinddoek bang voor al de ogen.

Ze logen.

Page 28: Srebrenica: spelers en toeschouwers

28

M.S. ZEHRA ČEHIć - ZANAČIćMAJKA SREBRENIČANKA (kasida) Uči majka svake noćiUči ona djeci svojoj,Svake noći par jasinaI u svakom vidi sina. ……………la ilahe illellah

Srebrenice, naša SrebreniceEno majke opet briše lice,Briše majka suzno lice,Suzno lice mila Srebrenice…….la ilahe illellah

I akšam kad joj projde,I jacija joj opet dojde,Uzima majka Kur-an-jasinePo imenu ih zove-sine, sine……la ilahe illellah

Od akšama pa do jacijeSa suzama majka mije lice,Mije lice do sabaha ranogUz jasina još ne izčitanog…….la ilahe illellah

Majka traži od Allaha milosti-Da se na Ahhiret Preseli,Da joj dženetsku kapiju otvori,I sinovima samo jednu prozbori….la ilahe illellah

Nije majci teško učitiAl’je majci teško gledatiSuze su joj oči zatvorileI Ahhiret kapiju otvorile………la ilahe illellah

Allah se je majci smilovao,Molitvu je majke uslišao,Kapija se Ahhireta otvorilaNa Ahhiret je djeci preselila….la ilahe illellah

Page 29: Srebrenica: spelers en toeschouwers

29

M.S. zeHrA ČeHIć - zANAČIćMAjKA SreBreNIČANKA (kasida)

De moeder bidt iedere nachtzij bidt voor haar kinderen,Iedere nacht een paar gebedenen in ieder gebed ziet ze haar zoon.……la ilahe illellah

Srebrenica, onze SrebrenicaDe moeder veegt haar gezicht weer,De moeder veegt haar betraand gezicht,Betraand gezicht lieve Srebrenica……. la ilahe illellah

en als het avondgebed voorbij gaat,en het nachtgebed weer komt,Begint de moeder het Kur-an-jasin (speciaal gebed)zij roept ze bij hun namen – mijn zoon, mijn zoon…….la ilahe illellah

Vanaf het avond- tot het nachtgebedWast de moeder haar gezicht met tranen,zij wast haar gezicht tot de vroege ochtendMet het gebed dat nog niet uitgelezen is…….la ilahe illellah

De moeder vraagt de genade van Allah-Dat ook zij mag heengaan, Dat de deuren van het Paradijs voor haar open mogen gaan, en dat ze voor heel even haar zonen mag spreken……. La ilahe illelah

De moeder vindt het niet zwaar om de gebeden voor te lezen,Maar de moeder heeft wel moeite om ze goed te zienDoor de tranen zijn haar ogen geslotenen de deuren naar het Paradijs geopend………la ilahe illellah

Allah was de moeder genadig, Haar gebeden zijn verhoord,De deuren van het Paradijs gingen openzij is naar haar kinderen heengegaan……la ilahe illellah

(er is geen andere God dan God -Allah)

Page 30: Srebrenica: spelers en toeschouwers

30

ABDULAH SIDRAN SREBRENICA

Govore namDeset nam godina govoreKako je u BosniPrestao ratUče nasI pisane nam upute o tome šaljuKako je u našoj državiBosni i HercegoviniPrestao ratI kako više nikoNe smijeGledati u prošlostZar oniUistinu vjerujuDa smo živi miKoji ovdje stojimoI sa ovog mjestaGovorimo takoKako da stvarno jesmo živiZar misle da se zove zdravljeZar misle da se zove razumOno što je u nama preostaloOd negdašnjeg našeg zdravlja i razuma?Zar ne vide, zar ne čujuZar ne znaju, da smo mi,Šta nas je preosalo, mrtviji od svihNaših mrtvih, i da ovdje danas, njihovim glasom,Glasom naših mrtvih, iz njihovih grla,Vrištimo, i njihovim vriskom – govorimo?Ne date namDa u prošlost gledamo!A mi u nju ne gledamo, nego ona u nas gleda!Vi kažete:U budućnost gledajte!A mi njuNikakvu i nigdjeI nikako ne vidimoNit vidimo da onaIkakvijem okomU nas gledaA kamo li da nas vidiI o nama brineMi imamo sadašnjost

U koju se ljudskim okomPogledati ne možeMi istiOd olova zrakU našoj SrebreniciKoje više nemaDišemo sa onimaČije su očiČije su rukeČije su dušeU našoj krvi ogrezleI samo se oniMogu radovatiVašoj komandiDa u prošlost ne gledamoA šta mi to drugo osim nje imamoU šta mi to drugoNego u njuImamo gledati?Zar možeteMateri kazatiDa ne gleda sina?Zar sestri možeteKomandu slatiDa ne gleda brata?Uzmite nam oči -Al ne učite nas više, ne šaljite nam višeTakve savjete, upute i komande!

Neka seUz Božiju pomoćSastave i smireSveOd svijeh vremenaSrebreničke dušeIDuše ove našeŽalosne i mrtveSa živim dušamaSvih naših mrtvih

Page 31: Srebrenica: spelers en toeschouwers

31

ABDULAH SIDRAN SREBRENICA

Tien jaar lang vertellen ze ons dat de oorlog in Bosnië voorbij isze onderwijzen ons - sturen ons aanwijzingen bevelenDat de oorlog in ons land Bosnië-Herzegovina voorbij isen dat niemand meer naar het verleden mag kijken Geloven ze echt dat we levend zijnWij die vanaf deze plek sprekenAlsof we echt levend zijnDenken ze dat het gezondheid heetDenken ze dat het verstand heetDat, wat in ons gebleven isVan de gezondheid en het verstand dat we ooit hadden? zien ze niet, horen ze nietWeten ze niet, dat wijDie overgebleven zijn, meer dood zijn danonze doden en dat wij hier vandaag, met hun stemMet de stem van onze doden, uit hun keel,Schreeuwen en met hun schreeuw - spreken? jullie laten ons nietNaar het verleden kijken!Maar wij kijken niet naar het verleden, het verleden kijkt naar ons!jullie zeggen:Kijk naar de toekomst!Maar we zien de toekomst niet - we zien de toekomst nergensWe zien niet dat de toekomst met ogen naar ons kijkt - over ons waakt We hebben een hedenWaar met een menselijk oog niet naar gekeken kan wordenWij ademen dezelfde loden lucht in Srebrenica dat niet meer bestaatMet hun ogen, hun handen, hun zielen in ons bloeden alleen zij kunnen zich verheugen op jullie commandoDat we niet meer naar het verleden kijkenMaar wat hebben we behalve het verledenWaar kunnen we - anders dan naar het verleden - kijken?Kun jij tegen een moeder zeggen dat ze niet moet uitkijken naar haar zoon?Kun je een zuster bevelen niet naar haar broer uit te kijken? ontneem ons onze ogenMaar leer ons niets meer, stuur ons niet meerzulke adviezen, aanwijzingen en bevelen! Moge met Gods hulpAlle zielen van SrebrenicaVan alle tijden rust vindenen onze zielenTreurig en doodherenigd worden metde levende zielen van onze doden

Page 32: Srebrenica: spelers en toeschouwers

32

Erika DE StErckEBloEmEn zonDEr kElkEn metalen eieren, opgeladen gefokt razen naar de daverende dakenéén knal, een tweede, een derdeeen misplaatst koor van geluiden het lichtspel, langgerekt dan met flitsen zet de dorpen op de wereldkaartin vuur tussen zwart gebinte en schrale bomen strompeltverdoofd een hond

Page 33: Srebrenica: spelers en toeschouwers

33

NANNE NAUTAVERTELLING

dit veld met bloemen verdient eigenlijk Ovidius voor een bloedstollende vertellingdit is zijn werkschema:

mensen worden meegenomen ze voorvoelen een zeker einde(de prolepsis goed uitwerken)

ze draaien hun hoofd naar hun beroepshalve beschermers (vergelijken met orpheus?)

ze roepen iets, een schreeuw, een kreetin een taal die niet wordt verstaan(het poëticale lekker dik aanzetten)

de blauwhelmen pakken een woordenboekze bladeren en horen de schoten niet(dit met de landsaard van de Hollanders verbinden)

als ze eindelijk de betekenis vindenworden ze door het woord geworteld(myosotis arvensis)

Page 34: Srebrenica: spelers en toeschouwers

34

MERIJN SCHIPPER

Dit schrijven is er nooit geweesthet is de kogelgaten niet ontvluchten stucte geen dichttelde de plekken niet

noch hen die in hulzen wonendromen aan een kogel, noch hendie als een schot zijn afgevuurden nooit

en nooit is het er geweest, dit schrijven. Het ligt van scherven aan schaamte.

Page 35: Srebrenica: spelers en toeschouwers

35

ELLEN DECKWITZ

al die kisten gepoetst tot de neuzen glimmenal die kisten gepoetst tot de nagels glimmenhelemaal in ons filmpje ja

we kennen beddingen we kennen verdiepingenflatgebouwen en grondvesten en bewonersis het niet klaas vaak schep nog wat zand

zijn daar niet de beddingendaar zullen kogels daar zullen messen ons geen tweede keerontkomen

ondertussen klettert het vleugelsover veren ontfermen we ons

we maken van handen een komwaarbinnen een enclave kan bestaanuit louter zuurstof maken we van handen een kom

Page 36: Srebrenica: spelers en toeschouwers

36

ALExIS DE ROODEBIJ DE LINTJESUITREIKING AAN DUTCHBAT III, 4 DECEMBER 2006

Toen de tweede wereldoorlog lang geledennog een droom was, hadden wij Michiel de Ruyter, een echte zeeheld en een jongenvan Jan de Witt. Maar Jan de Witt is dood. Kinderen weten niet meer wat een ruiter is. Nergens ruikt men nog paarden. Wij hebben nu asfalt en auto’s enheel ver weg, op de televisie, vliegdekschepen.Hoor je dat Michiel? Hoor je mij in Elysium?Al het geweld is zinloos, geen jongen leert meer vechten,want vechten is not done. Wij spreken de taal van de vijand nu.

Misschien zijn de mensen veranderd, Michiel. Jan en Kees de Witt werden nog gewoon geslacht en gevild als beesten door gewone mensen met normen en waarden Michiel dat is nu ondenkbaar. Jij ontsnapte. Het is allemaal een kwestie van overleven, hoor je mij? In je praalgraf ligt geen stofje Michiel meer. Misschien wordt het tijd voor een comeback.Want de helden komen terug, Michiel let op mijn woorden.De antichrist is al zestig jaar dood en officier Snorremans die 8000 moslims liet vermoorden kreeg vandaag een lintje. Van onze eigen minister Michiel. Hoor je mij roepen in Elysium? Misschien wordt het weer tijd voor oorlog.

Page 37: Srebrenica: spelers en toeschouwers

37

GERRIT KOMRIJVIJf JAAR NA SREBRENICA

Het is een spookbeeld dat niet wijken wil: Soldaten spelen hun soldatenspel En, zogenaamd onopgemerkt, is stil Een sjofele groep verdwenen, richting hel. Vergeet de laffe onderkolonel. Hij is gestuurd. Waar is de generaal, De man van de medaille en het bevel? Waar de minister, kronkelend als een aal? Owee, men weet weer van de prins geen kwaad. Ze staan zichzelf lamlendig toe te juichen En spelen blindeman. Het is iets geks, Die Nederlandse oogkleppenreflex. Dat ze verdomme nu hun hoofd eens buigen. Dat ze de blik zien van wie sterven gaat.

Page 38: Srebrenica: spelers en toeschouwers
Page 39: Srebrenica: spelers en toeschouwers
Page 40: Srebrenica: spelers en toeschouwers

40 isbn 978-90-814450-2-3