Sprekend [zw]erfgoed!Sprekend [zw]erfgoed!

Werkwinkel mondelinge geschiedenisDeel 1

Sint-Gillis-Waas, 5 december 2006

Björn RZOSKA

Vlaams Centrum voor Volkscultuur

Inleiding. Oraal erfgoed is in!

aandacht voor oraal erfgoed is groot

oraal erfgoed mondelinge geschiedenis

mondelinge geschiedenis als hefboom voor integrale erfgoedwerking

niet vrijblijvend!

I Mondelinge geschiedenis als begrip niet alle interviews zijn

mondelinge bronnen mondelinge bronnen zijn

deel van historisch klankarchief

mondelinge bronnen en mondelinge geschiedenis zijn geen synoniemen

interview = creatieve samenwerking tussen respondent en onderzoeker

II Mondelinge geschiedenis als disciplineII.1. Wanneer?

de jaren 1970 geschiedenis van onderop,

het leven van alledag gewone mensen krijgen een

stem sociaal-geëngageerd en

emancipatorisch in Vlaanderen: aandacht

collaboratie-repressie (M. De Wilde)

II.2. Het individuele geheugen

Kritiek: vervorming van de werkelijkheid herinnering smalle basis voor historisch

onderzoek

Weerlegging: vervorming is inherent aan elke historische bron autobiografisch geheugen = onderdeel van het

langetermijngeheugen

II.3. Werking van het geheugen: kenmerken

herinnering is een vorm van vergeten geheugen van een getuige kan gestimuleerd

worden door de historische context in herinnering te brengen

afstand in tijd tussen gebeurtenissen en de herinnering wordt na verloop van tijd minder relevant

routine vernietigt herinnering emotionele gebeurtenissen zijn weerbarstig

II.4. Het collectieve geheugen

• tendentieus concept• containerbegrip: erfgoed of

de totaliteit van wat in de maatschappij voortleeft over het verleden

• pleisterplaatsen als element in de constructie van identiteiten

• geheel van populaire vormen van omgang met het verleden

III Interviewtechnieken: de grote lijnen!

bepalen respondentengroep: wie ga ik interviewen?

inwerken opstellen randdocumenten: themalijst,

vragenlijst, identificatiefiche, interviewfiche en contract dat auteursrechten regelt

1. bouw een vertrouwensrelatie op met de respondent

2. een goed interview is het product is een creatief proces waarin getuige én interviewer de hand hebben!

IV Transcriptie

Wat? = omzetten van het interview in een

uitgeschreven tekst tijdrovend en saai, maar noodzakelijk in functie van een snelle en efficiënte ontsluiting verlies van informatie volledige transcriptie verdient de voorkeur geen vrijblijvend proces

dicht bij het origineel en toch vlot leesbaar

Randdocumenten:

transcriptiefiche

bandinhoudfiche

V Ethiek en auteursrechtV.1. Afspraken interviewer - onderzoeker

respondent moet afzien van rechten aan de hand van een schriftelijke verklaring

ofwel bij het begin, ofwel op het moment dat men het vertrouwen heeft gewonnen

interview kan geheel of gedeeltelijk worden vrijgegeven privacy primeert boven onderzoeksdoelstellingen

V.2. Afspraken tussen interviewer en bewaarinstelling

schriftelijke afspraak onderzoeker doet meestal volledig afstand van de

rechten er worden clausules opgesteld inzake gebruik

(kopiëren, uitlenen, verhuren, verkopen, wisselcollecties, commerciële vertoning,…)

V.3. Gedragscode van de interviewer

respondent heeft recht op correcte en volledige informatie over de doelstellingen van het onderzoek

respondent moet in alle vrijheid kunnen antwoorden

mogelijkheid tot blokkeren van bepaalde passages moet duidelijk worden gecommuniceerd

respondent wordt op de hoogte gebracht van mogelijk later gebruik

de wijze waarop de onderzoeker omgaat met het materiaal, moet stroken met de wensen van de respondent

afspraken komen terecht in het contract tussen respondent en onderzoeker

gouden stelregel: respondent mag nooit worden geschaad in zijn/haar functioneren in de sociale en lokale gemeenschap

VI PresentatieVI.1. Wetenschappelijke publicaties

de biografie

uitgeven van uitgeschreven interviews

duur door het doorgedreven redactiewerk

VI.2. Radio- en televisie-uitzendingen

Radio: combinatie mondelinge geschiedenis en radio zit

in de lift obstakel: verschillende achtergrond en finaliteit

van de producten voordelen: goedkoop medium, knowhow is niet

zeldzaam, ontvankelijkheid, enorm bereik en grote toegankelijkheid

Televisie:

hoge productiekosten, waardoor hogere bereikbaarheid vereist is

dichtst bij het oorspronkelijke interview ook non-auditieve informatie is zichtbaar

(gedrag, expressie,…)

Nadelen: enorme wettelijke regelingen hoge technische kwaliteit is vereist compromissen zijn onvermijdelijk commercialisering door hoge productiekosten

VI.3. Tentoonstellingen

succesformule getuigenissen kunnen de informatie sterker

overbrengen grotere identificatie bij de bezoeker groeiende interesse voor mondelinge

geschiedenis = de bezoeker wordt meer en meer het uitgangspunt

VI.4. Performances

mondelinge geschiedenis als basis voor toneelvoorstellingen, vertelavonden, stadswandelingen,…

grote toegankelijkheid actieve betrokkenheid van de respondenten bij de

presentatie remeniscentieprojecten

VI.5. Onderwijs

mondelinge-geschiedenisprojecten in de klas thema’s: alledaagsheid, gezin, oorlog interactief en participatiegericht Zuid-Afrika koploper (tegengeschiedenis)

VI.6. Hypermedia

experimentele fase interviews uitgeven op cd-rom randdocumenten kunnen worden opgenomen internettoepassingen geïntegreerde werking: video, randdocumenten,

foto’s, andere bronnen,…

VI.7. Toepassingsvelden

biografie geschiedenis van

onderuit dagelijks leven lokale geschiedenis …

17-6-03 1

Respondent Onderzoeker

geheugen

Bevraging (passief)

Getuigen (actief)

•Publieke functie

•Therapie

bv. reminiscentiewerk

Collectief geheugen

•Collectiviteit

•Mentaliteit

(Mentale structuur)

Mondelinge geschiedenis: schema van een multidiscipline

Tijd

•Selectie

•Maatschappelijke structuur

•Publieke Herinnering

•Geschiedschrijving

Representativiteit

Object

Toepassing

Methode

Vragen

Vraagstellingstechnieken(vragenlijsten)

•Biografische methode (getuige als onderwerp)

•Probleemgerichte methode (getuige als bemiddelaar)

Selectiviteit + uniciteit (unieke informatie: één bron is geen bron)

Historische Kritiek

Verleden

Heden

Representatie

Interviews actualiteit

Volkskundig veldwerk

Onderzoeksdomein=

HET VERLEDEN

d.i. Het lange termijngeheugen

geluidsarchieven

Presentatietechnieken

Mondelinge bron (=egodocument)

= Interview

interactietechnieken

Geschiedvorsing

Conservering bronnen

Conserveringstechnieken

Archiveringstechnieken

Inventarisatie

Geschied”schrijving”

Mondelinge geschiedenis

•Registratietechnieken

•Interviewtechnieken

•Transcriptietechnieken

•ontsluitingstechnieken

• Reminiscentie technieken

• Psychologische technieken

Auditief

Audiovisueel

Schriftelijk

•Audio

•Visuele media

•Museaal

•Performance

•Oorgetuige

•Ooggetuige

Orale traditie

(overlevering)

communicatie

EINDE