Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3)...

79
May 26, 2008 1 Spm1510 – Landbouw, chemie en milieu G.P.J. Dijkema, E.J.L. Chappin

Transcript of Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3)...

Page 1: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008

1

Spm1510 – Landbouw, chemie en milieu

G.P.J. Dijkema, E.J.L. Chappin

Page 2: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 2

“landbouw”

• Waarom in het domein Energie, Water, Industrie?

Page 3: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 3

Landbouw – Inhoud

• Leerdoelen

1. De landbouw als systeem

2. Status van en ontwikkeling in de landbouw

3. Relatie tussen chemie, landbouw, milieu

Page 4: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 4

Landbouw – Leerdoelen (1)

• Landbouw als systeem

• Systeemelementen op verschillende niveaus

• Bedrijven en bedrijfstakken

• Bosbouw

• Grondgebonden Akkerbouw

• Productie en gebruik van granen (tendensen)

• Voorraden

• Intensieve akkerbouw: tuinbouw

• Intensieve veeteelt en visserij – gemiddelde productie

• Inputs en Outputs

• (Veranderende) Functies van het systeem

• Agro-industrieel complex?

Page 5: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 5

Landbouw – Leerdoelen (2)

• Hoofdfunctie:

• (Wereld)voedselvoorziening

• Voedselproductie per persoon

• Scenario’s voor het landgebruik in de agrarische sector

• Bodemdegradatie

• Relatie met watergebruik

• Nevenfuncties / veranderende functies

• productie industriële grondstoffen

• productie natuurlijke vezels (� textiel, papier)

• biobrandstoffen

• agrificatie vs. bio-based economy

Page 6: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 6

Landbouw – Leerdoelen (3)

• Landbouw, chemie en milieu• Meststoffen

• Voor- en nadelen van (organische) kunstmeststof

• Insecticiden, fungiciden, pesticiden etc.

• (Marginaal) Landgebruik

• Water• Voorziening• Watervervuiling

• Kenmerken van biologische landbouw

• Recente ontwikkelingen in het beheer van agrarische ketens

Page 7: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 7

1. Landbouw als Systeem

• Functies

• Schaal

• Systeemelementen: sectoren

• Akkerbouw, Tuinbouw, Veeteelt, Visserij

Materiaal en Energiegebruik

Natuurlijke Hulpbronnen

Uitputting Voorraden;Vervuiling

Natuurlijk Milieu Natuurlijk MilieuIndustriële Samenleving

I = P * A * T

Page 8: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 8

Landbouw - systeemvisie

Voorziening van: Voedsel

<eiwitten><koolhydraten>

<vetten><vitaminen & mineralen>

GrondstoffenProducten

HulpbronnenLandMestWater

ZonlichtGewassenHuisdieren

Uitputting bodems;

Meststoffen voorraden;

VervuilingLucht

BodemWater

Natuurlijk Milieu Natuurlijk MilieuIndustriële Samenleving

I = P * A * T

Page 9: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 9

Overzicht landbouwFuncties (1)

• Voedselvoorziening

• Stapelvoedsel

• granen, rijst, maïs, aardappel, cassave, soja

• leveren energie (suikers)

• essentiële vitaminen en mineralen

• Vis, gevogelte, eieren, wild, huisdieren (‘domesticated animals’)

• leveren bouwstoffen: eiwitten

• opslag voor slechte tijden: vetten

Voorziening van: Voedsel

<eiwitten><koolhydraten>

<vetten><vitaminen & mineralen>

GrondstoffenProducten

Page 10: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 10

Overzicht landbouwFuncties (2)

• Constructiematerialen en bouwstoffen

• Chemische grondstoffen

• Essentiële grondstoffen voor bijvoorbeeld:• Actieve ingrediënten (farma, life-sciences, bestrijdingsmiddelen)

• Energie

• Wilgetenen, olifantsgras (Miscanthus)

• Bio-alcohol

Voorziening van: Voedsel

<eiwitten><koolhydraten>

<vetten><vitaminen & mineralen>

GrondstoffenProducten

Page 11: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 11

Overzicht landbouwFuncties (3)

Bescherming

•Enzymen

•Maken actieve vormen van zuurstof of peroxide onschadelijk

•Chelaten

•Maken metaal-ionen onschadelijk (kunnen daardooroxidaties niet meer katalyseren)

•Anti-oxidanten

•Laatste redmiddel: ‘generieke stofzuiger’

Voorziening van: Voedsel

<eiwitten><koolhydraten>

<vetten><vitaminen & mineralen>

GrondstoffenProducten

Page 12: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 12

Overzicht landbouwFuncties (4)

Anti-oxidant

• Vit. A en E; Vit. C in biologische materialen

• Andere oxiderende verbindingen (peroxides, E222)

• Deze stoffen hebben in hun chemische structuur dubbelebindingen

• Daardoor reageren ze gemakkelijk met radicalen

•Radicalen zijn een bijproduct van biologischzuurstofgebruik (bijv. zuurstof O●, hydroxyl OH●)

•Beschadigen weefsel, enzymen, DNA

Voorziening van: Voedsel

<eiwitten><koolhydraten>

<vetten><vitaminen & mineralen>

GrondstoffenProducten

Page 13: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 13

Systeem Landbouw als “Werkgever”“mechanisering” ���� uitstoot arbeid

Agrarisch actieve populatie

2001 1994 1980

• Wereld 45% 51%

• Afrika 61% 69%

• Azië 57% 66%

• Australië 4% 7%

• Europa 8% 14%• Albanië 46% 56%

• Nederland 1,4% 3% 5.5%

• Noord Amerika 10% 12%• USA 2% 3.5%

• Zuid Amerika 21% 29%

Page 14: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 14

Systeem Landbouw: “fases”• Tot 7000-5000 v. Chr.: Jagers – Verzamelaars

• 5000 – 1000 v. Chr.: Ontwikkeling Sedentaire Landbouw

• 1000 v. Chr. – 1492 Verspreiding W. Europa

• 1500 – 1830 Amerika’s, Marco Polo, VOC etc.

• 1830 - 1900 Ambachtelijke land- en tuinbouw

mechanisatie verwerking

• 1900 – 1950 Kleinschalige mechanisatie

• 1950 – nu Grootschalige mechanisatie, “industrialisatie”

opkomst intensieve veehouderij & tuinderij

• Toekomst? Kennisintensieve landbouw?

Page 15: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 15

Voorbeeld industrialisatiesuiker raffinage

2

1

washingRaw beets

calcination processing

drying

3

crystallisation

purification

extraction

settling & drying

Water

Fuel

Cokes

Limestone

Water

cogeneration

Black soil

Pulp

Carbonate

Melasse

drying & cooling Sugar

Fuel gas

separation

steam

evaporation condensor Water

Thin syrup

Thick syrupsteam

Page 16: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 16

Systeem Landbouw “Tekort en overvloed”

Wereldvoedselvoorziening (kcal/(persoon*dag))

1992 1970

Wereld 2.718 2.463

Somalië 1.500

USA 3.732

Nederland 3.222

Gevolg: overgewicht

• Toenemend gezondheidsprobleem (Duitsland: 40% ‘te dik’)

• Hart- en vaatziekten, diabetes, overbelasting gewrichten

• McDonalds aangeklaagd voor voedingsgewoonten

• Afspraak (2006): alleen ‘light’ frisdrank in Amerikaanse scholen

Materiaal en Energiegebruik

Natuurlijke Hulpbronnen

Uitputting Voorraden;Vervuiling

Natuurlijk Milieu Natuurlijk MilieuIndustriële Samenleving

I = P * A * T

Page 17: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 17

Toekomst Systeem Landbouw “Tekort of overvloed?”

Wereldvoedselvoorziening vs wereldbevolking

• I = P * A * T

• Toename van de wereldpopulatie, slechte distributie

• Omgevingsafhankelijkheid van de voedselproductie

• Klimaat (water)

• Bodemgesteldheid

• Ruimte

• Geografie (vlak of helling)

• Oorlogen, maatschappelijke verhoudingen en gewoonten

• Landbouweconomie

Page 18: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 18

Systeem Landbouw Sectoren

• Akkerbouw

• Veeteelt

• Visserij

• Tuinbouw

• Bosbouw

Voorziening van: Voedsel

<eiwitten><koolhydraten>

<vetten><vitaminen & mineralen>

GrondstoffenProducten

HulpbronnenLandMestWater

ZonlichtGewassenHuisdieren

Uitputting bodems;

Meststoffen voorraden;

VervuilingLucht

BodemWater

Natuurlijk Milieu Natuurlijk MilieuIndustriële Samenleving

I = P * A * T

Akkerbouw

Veeteelt

Bosbouw

Tuinbouw

Visserij

Page 19: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 19

Overzicht landbouw Akkerbouw (1)

• 250.000 soorten planten

• 3.000 worden verbouwd

• 300 voor consumptie

• >100 op grote schaal:

tarwe, rijst, maïs, aardappel, gerst, tapioca

suikerriet, suikerbieten, rogge, bananen

“Afhankelijkheid van slechts beperkt aantalgewassen”

Page 20: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 20

Overzicht landbouw Akkerbouw (2)

Productie van tarwe (opbrengst in kg/ha; 1994)

Wereld 2.445 Nederland 8.067

Afrika 1.836 Griekenland 2.784

Azie 2.501 Spanje 2.162

Europa 4.596 Japan 3.718

N. Amerika 2.453 USA 2.526

Z. Amerika 2.053 Mozambique 667

Page 21: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 21

Overzicht landbouw Akkerbouw (3)

Herstructurering

•Sinds ’50 ruilverkaveling

•Schaalvergroting

•Efficiencyvoordelen

•Mechanisering

•Uitstoot van arbeid

•Inrichting waterhuishouding

•Optimalenutriëntenhuishouding

Aantal Bedrijven

60.000

70.000

80.000

90.000

100.000

110.000

120.000

130.000

140.000

150.000

160.000

1980 1985 1990 1995 2000 2001 2002 2003 2004 2005

bron: www.cbs.nl/statline

Page 22: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 22

Overzicht landbouw Veeteelt (1)

• Oorspronkelijk: Grondgebonden veehouderij (koeien)

• Veenweidegebieden

• Intensieve veehouderij (varkens, kippen, runderen)

• Veel meer dieren dan natuurlijke opbrengst toelaat

• Gevolgen:

• enorme ‘Ecological Footprint’ NL landbouw

• onttrekkingen

• milieubelasting & schade

Page 23: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 23

Overzicht landbouw Veeteelt in Nederland (2)

Run

dvee

Var

kens

Kip

pen

Vle

esku

iken

sO

verig

plu

imve

eP

aard

en e

n po

ny's

Sch

apen

, tot

aal

Gei

ten

Kon

ijnen

Ede

lpel

sdie

ren

1980 5,2 10,1 81,2 38,6 1,51 0,07 0,861985 5,2 12,4 89,9 38,4 1,56 0,06 0,81 0,011990 4,9 13,9 92,8 41,2 2,69 0,07 1,70 0,061995 4,7 14,4 89,6 43,8 2,30 0,10 1,67 0,08 0,49 0,462000 4,1 13,1 104,0 50,9 2,80 0,12 1,31 0,18 0,39 0,592005 3,8 11,3 92,9 44,5 2,55 0,13 1,36 0,29 0,36 0,70

bron: www.cbs.nl/statline

Landbouwtelling CBS, totalen

Page 24: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 24

Overzicht landbouw Veeteelt (3)

Melkproductie

per koe

• 2005: 7375 kg

Verhoging

• inrichting veehouderij, ontwikkeling runderrassen

• krachtvoer naast groenvoer, “turbo-koeien”

6443

5080

4390

1970 2034

1970 1975 1980 1985 1990 1995

jaar

kg/jaar

NL

Wereld

Page 25: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 25

Overzicht landbouw Veeteelt (4)

Problemen

• BSE, MKZ

• Varkenspest, Vogelpest

• Bacteriële infecties bestreden met antibiotica

• Resistentieprobleem, gereguleerd gebruik, POPs

• Virusinfecties problematisch

• Verspreidingsmechanismes niet altijd bekend/begrepen

• Monocultuur zeer kwetsbaar

• Steeds meer weerstand tegen ‘stamping out’ als remedie

Page 26: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 26

Overzicht landbouw Visserij (1)

• Zeevisserij

• Schol, kabeljauw, haring, makreel

• Industriële vangst met fabrieksschepen

• EU: vangstquota, overbevissing

• Binnenvisserij

• Vangst paling, snoekbaars, …

• Visteelt (“boerderijvis”)

• Teelt Forel, Zalm, Zalmforel, Kabeljauw, Tilapia, Gamba’s

• Paling?

Page 27: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 27

Overzicht landbouw Visserij (2)

• Schelpdiercultures

• Mosselen, kokkels, oesters

• M.n. probleem kokkelvisserij waddenzee

• Voedselsituatie voor de Eidereenden

• Milieuvergunning Mosselzaadvissers geweigerd

• Schaaldiercultures

• Garnalen, krabben, kreeften

• Garnalenvangst Waddenzee, Zeeland

Page 28: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 28

Systeem Landbouw en EconomieEconomische betekenis Sector (1)

Indicatoren voor economische betekenis sectoren van onze economie• Omzet

• Toegevoegde waarde (bijdrage aan BNP)

• Bijdrage aan export

• Bijdrage aan werkgelegenheid (laag en hoog opgeleid!)

• Hoe verdien ik meer met minder grondstoffen

• Kennisexport: adviesdiensten, octrooien, licenties

Page 29: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 29

Landbouw en economieEconomische betekenis Sector (2)

• Primaire producten van de sector• Zuivel- en melkproducten

• Vlees

• Suiker

• Zetmeel- en zetmeelderivaten (lijm, papier)

• Brood en banket

• Koffie, thee, tabak (uit koloniale tijd)

• Toeleveranciers landbouw (traditioneel)

• Kunstmeststoffenindustrie � NPK-kunstmest; mineralen

• Chemische industrie (insecticiden, fungiciden, herbiciden, etc.)

Page 30: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 30

Landbouw en economieSectoren (3)

• Aantal actieve Overlevingsbedrijven (2004)• SBI 01, 02 Landbouw, jacht en bosbouw 97 210• SBI 15-37 Industrie 46 595• SBI 45 Bouwnijverheid 72 365• SBI 51-52 Handel 136 845• SBI 50, 55, 71,72, 74, 93 Commerciële dienstverlening 213 945• SBI 60-64 Transport 27 130• SBI 65-67 Financiële instellingen 14 055• SBI 70 Verhuur en handel in onroerend goed 12 585• SBI 80 Onderwijs 18 730• SBI 85 Gezondheidsinstellingen 35 630• SBI 90-92 Milieudienstverlening, cultuur, recreatiE• en overige dienstverlening 25 580

• Op basis CBS Statistiek

Page 31: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 31

Landbouw en economieSectoren (3)

Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002)Bedrijfstakken en –klassen mln euro

• Landbouw, bosbouw en visserij 10.467

• Delfstoffenwinning 11.002

• Industrie 60.059

• Handel, horeca en reparatie 60.389

• Vervoer, opslag en communicatie 28.594

• Financiële en zakelijke dienstverlening 108.384

• Overheid 48.147

• Zorg en overige dienstverlening 50.273

Page 32: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 32

Landbouw en economieSectoren (4)

Toegevoegde waarde industrie (CBS, 2002)Bedrijfsklasse mln euro

• Voedings- en genotmiddelenindustrie 12.394

• Textiel- en lederindustrie 1.322

• Papierindustrie 7.659

• Aardolie-industrie 2.424

• Chemische basisproductenindustrie 4.263

• Chemische eindproductenindustrie 3.357

• Rubber- en kunststofindustrie 1.885

• Metaalproductenindustrie 6.075

• Machine-industrie 4.751

• Elektrotechnische industrie 5.065

• Transportmiddelenindustrie 2.909

• Overige industrie 7.964

Page 33: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 33

Systeem Landbouw“Economie”

Voorziening van: Voedsel

<eiwitten><koolhydraten>

<vetten><vitaminen & mineralen>

GrondstoffenProducten

HulpbronnenLandMestWater

ZonlichtGewassenHuisdieren

Uitputting bodems;

Meststoffen voorraden;

VervuilingLucht

BodemWater

Natuurlijk Milieu Natuurlijk MilieuIndustriële Samenleving

I = P * A * T

Akkerbouw

Veeteelt

Bosbouw

Tuinbouw

Visserij

Hulpbronnenen

Toeleveranciers

Agro-Industrieel Complex

Voedings-middelen

Gemaks-producten

Primaire Industriële verwerking

Genotmiddelen

Page 34: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 34

Systeem LandbouwRelaties met het milieu

• Input:

• Grond (substraat): beschikbaarheid, structuur enz.

• (zon)licht, water

• Voedingsstoffen: bemesting

• Ziekten en plagen: voorkomen en bestrijden

• Daaraan gekoppeld:

• Ongewenste onttrekkingen

• Ongewenste outputs die leiden tot

• Voedsel toxiciteit

• Milieuproblemen

Page 35: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 35

Relaties met het milieu Bemesting (1)

Door bemesting worden

• Fosfaat (P), stikstof (N), kalium (K)

• Spoorelementen • Koper (Cu)

• Mangaan (Mn)

• Zink (Zn)

• IJzer (Fe)

aan de grond toegevoegd

Page 36: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 36

Relaties met het milieu Bemesting (2)

Organische meststof – Voor- en nadelen

+ Verbetert de structuur van de grond

+ Vergroot het vermogen van de grond om vocht vast te houden

+ Bevordert bodemleven (flora en fauna)

- Verontreinigt oppervlaktewater

- Brengt soms zware metalen in de grond

- Moeilijke dosering

Page 37: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 37

Relaties met het milieu Bemesting (3)

Kunstmest – Voor- en nadelen

+ Bemesting kan aangepast worden aan de omstandigheden en de type gewassen

+ Gemakkelijk te vervoeren, op te slaan en te verspreiden

- Mineralen uit kunstmest niet volledig door plant opgenomen

- Zware bemesting kan ziekten en plagen stimuleren

- Overbemesting

- Keten:

• Milieuonvriendelijk productieproces

• Aanwezigheid van zware metalen in erts

Page 38: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 38

Relaties met het milieu Bemesting (4)

Kunstmest – Oorzaak en gevolgen• Oorzaak: natuurlijke ontsluiting van N2 niet voldoende,

door stabiliteit N2 molecuul• Productie van kunstmest relatief grote aanslag op

fossiele grondstoffen

• Productie van ammonia UIT aardgas• Functie aardgas: waterstofleverancier• Bijproduct: zuiver CO2

Page 39: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 39

Relaties met het milieuBemesting (5)

Kunstmest –

Stabiliteit N2molecuul

σ σ σ σ2px*

N NN2

Toe

nem

ende

ene

rgie

Atomicorbitals

Atomicorbitals

Molecularorbitals

σ σ σ σ2s*

σ σ σ σ2s

2s2s

2p2p

π π π π2py ππππ2pz

σ σ σ σ2px

π π π π2py* ππππ2pz*

Page 40: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 40

Relaties met het milieu Pestbestrijding (1)

• Fysiek: onkruid wieden � mechanisatie lastig

• Natuurlijk: onkruid en plagen voorkomenbodembedekkers, afschrikkende randgewassen

• Inbreng actieve stoffen

• Biologische oorsprong

• Chemische oorsprong

• Genetische modificatie

• Inbreng natuurlijke predatoren

• maak gebruik van natuurlijke ecosystemen

Page 41: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 41

Relaties met het milieu Pestbestrijding (2)

Chemische pestbestrijding:

Type Tegen

• Herbicide onkruid

• Fungiciden schimmels

• Insekticiden insekten

• Grond-ontsmettingsmiddelen

Page 42: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 42

Relaties met het milieu Pestbestrijding (3)

Chemische pestbestrijding:

• Nadelen:

• Meestal niet selectief (Roundup)

• Overblijven van residuen: drinkwaterbereiding

• Vaak persistent, zowel in bodem als in organismen (DDT, PCB’s): uiterwaarden

• Schadelijk voor de mens

• Bestreden organismen worden resistent (DDT � DDE)

Page 43: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 43

Relaties met het milieu Pestbestrijding (4)

Integrated Pest Management (IPM)

• Inzet van verschillende methoden naast elkaar om hetgebruik van chemische bestrijdingsmiddelen tebeperken:

• Cultuur- en teeltmaatregelen

• Fysische bestrijding (warmtebehandeling)

• Biologische bestrijding (galmug, sluipwesp, lieveheersbeestje)

• Mechanische / handmatige bestrijding

Page 44: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 44

Relaties met het milieu Toxiciteit (1)

Acute toxiciteit

• LD50: De dosis waarbij 50% van de populatie sterft

• Meestal getest op ratten � vertaling naar mensenlichaam?

• Voorbeelden mg / kg lichaamsgewicht

• Suiker 29.700

• Alcohol 14.000

• Zout (NaCl) 3.000

• Malathion 1.200

• Strychnine 2

• Nicotine 1

• Dioxine 0,001

• Botuline tioxine 0,0001

Page 45: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 45

Relaties met het milieu Toxiciteit (2)

Chronische toxiciteit

• Moeilijk vast te stellen

• Moeilijk om populatie te overtuigen

• Moeilijk om maatregelen te nemen

• Chemie: duizenden lichaamsvreemde stoffen geproduceerd

• Straling: Rontgen nu bekend;

Zendapparatuur, GSM, etc. verdacht

Page 46: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 46

Relaties met het milieu Toxiciteit (3)

Toxische stoffen (1)

• Dioxines• Processen waarin chloor voorkomt altijd verdacht

• Aanwezig in sommige bestrijdingsmiddelen

• Vorming bij bleken van papier met chloor

• Emissie bij verbrandingsprocessen

• Verblijftijd en T 400 oC, aanwezigheid katalytische deeltjes

• Kolencentrales, vuilverbranders, oliestook

• PCB’s• Koelmiddel

• Zelf verdacht + aanwezigheid dioxines

Page 47: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 47

Relaties met het milieu Toxiciteit (4)

Toxische stoffen (2)

• Cadmium• Gevonden samen met zink

• Reststof bij zinkproductie, komt vrij bij verwering van verzinkte materialen

• Staalproductie, kolen & vuilverbranding, cement

• Gebruikt in kleurstoffen: Heineken kratten

• Maatregelen leiden tot sterke reductie emissies

• Lood• Leidde tot ondergang Romeinse Rijk

• Emissies als bij Cd, bouwmateriaal en soldeer

• Gebruik zoveel mogelijk teruggedrongen (waterleidingen, loodvervangersbenzine, loodhoudende verven

Page 48: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 48

Relaties met het milieu Toxiciteit (5)

Toxische stoffen (3)

• Kwik• Kwik-amalgaam electrodes chloorproductie

• Aardgaswinning, olieraffinage

• Bestrijdingsmiddelen

• Batterijen en elektronica

• Kwikcyclus

Page 49: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 49

Relaties met het milieuVeroorzaker Milieuproblemen (1)

• Globaal

• Versterking broeikaseffect

• Aantasting ozonlaag

• Regionaal

• Vermesting

• Verzuring

• Lokaal

• Erosie

• Grondverlies, verdichting van de bodem

• Verdroging

• Verontreiniging

Page 50: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 50

Relaties met het milieu Milieuproblemen (2)

Vermesting – definitie en gevolgenEen te grote hoeveelheid fosfaten en nitraten (stikstof) in het grond- en oppervlaktewater / eutrofiering / ontregelt de ecologische processen in water en bodem en vormt bedreiging voor de drinkwaterbronnen

• Aantasting van biodiversiteit

• Verarming of verruiging vegetatie (algen)

• Extra zuivering van het drinkwater nodig

Page 51: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 51

Relaties met het milieu Milieuproblemen (3)

Vermesting – bronnen van N in water

Landbouw

64%

Consumenten

19%

Industrie

6%

Overig

11%

Page 52: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 52

Relaties met het milieu Milieuproblemen (4)

Vermesting – bronnen van P in water

Consument

22%

Overige

11%

Industrie

29%

Landbouw

38%

Page 53: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 53

Milieubalans 2005

Page 54: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 54

Ontwikkeling in de landbouw Milieuproblemen (5)

Samenstelling fosfaaterts

10-50

<0.1

10-30

150

10-50

ppm

Cd

Hg

As

U

Pb

10-50Mn

10-100Cu40Radionucl

10-100NipCi/g

1-10Sb

1500Fe4F

50-500Zn32P2O5

50-500Cr51CaO

ppmgew.%

Page 55: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 55

Ontwikkeling in de landbouw Milieuproblemen (6)

Cadmium in fosfaaterts

120Taiba

0.1-0.4

80-90

50-60

70-90

[Cd] in ppm

Kola (USSR)

Nauru (Pac. Oc.)

Togo

Senegal

25Zin (Israel)

16-19Youssoufia (Mor)

8-75Khouribga (Mor)

5.5-16Florida (USA)

[Cd] in ppm

Page 56: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 56

Ontwikkeling in de landbouw Milieuproblemen (7)

Verzuring – Oorzaken

Verzuring is het gevolg van verontreiniging van de lucht met (direct of indirect) verzurende stoffen

• Zwaveldioxide (SO2)

• Stikstofdioxiden (NOx)

• Ammoniak (NH3)

• Vluchtige organische stoffen (VOS)

Page 57: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 57

Ontwikkeling in de landbouw Milieuproblemen (8)

Verzuring – Bronnen

Verzuring is het gevolg van verontreiniging van de lucht met (direct of indirect) verzurende stoffen

• Zwaveldioxide (SO2)

• Stikstofdioxiden (NOx)

• Ammoniak (NH3)

• Vluchtige organische stoffen (VOS)

Page 58: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 58

Ontwikkeling in de landbouw Milieuproblemen (9)

Maatregelen (1)

• Mestbeleid: (t.a.v. mest- en mineralenoverschot)• 1987 Wet bodembescherming: normen voor het gebruik van mest

per ha; tijdstip, wijze van toedienen

• 1987 Meststoffenwet: normen voor productie en opslag van dierlijke mest

• 1998 MINAS mineraalboekhouding

• Nitraatrichtlijn EU:

• 1999 Aanscherping mestbeleid voorgesteld door kabinet; Geplande normen voor N en P halen in 2003 ipv 2008

• Gevolg: mestoverschot in 2003: 9 mln kg fosfaat; 2 mln kg stikstof

• Gevolg: “warme” sanering

Page 59: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 59

Page 60: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 60

Nitraatconcentratie in het bovenste grondwater

Page 61: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 61

Ontwikkeling in de landbouw Milieuproblemen (10)

Maatregelen (2)

• Gewasbeschermingsbeleid

• IPM: Integrated Pest Management

• Transitie naar een duurzame landbouw:

• Verdieping (meer opbrengst per eenheid product door kwaliteitsverbetering)

• Verbreding (zorg, recreatie, natuurbeheer)

• Schaalvergroting

• Stimulering biologische landbouw

Page 62: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 62

Landbouw: ontwikkelingenNatuur als model (1)

• De plant als fabriek

• Ecosystemen als model voor chemiesector en industriegebieden

Page 63: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 63

Landbouw: ontwikkelingenNatuur als model (2)

• Complexe verbindingen • farmaceutica,

• geur-, kleur-, smaakstoffen

• Bulkchemicaliën

• Veevoeders

• Vezels en koolhydraten

• Meststoffen

• Energiedragers

Page 64: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 64

Landbouw: ontwikkelingenNatuur als model (3)

Integrated Plant Conversion

• Gebruik de hele plant

• Benut de bijzondere eigenschappen van

• macrostructuren (bijv. vezels) en

• microstructuren (biochemische verbindingen)

zo hoogwaardig mogelijk

• Pas daarna structuren afbreken tot bouwstenen voor basischemie

• Tenslotte reststoffen benutten

• veevoer, meststof, energiedrager

Page 65: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 65

Landbouw: ontwikkelingenNatuur als model (4)

Ecosystemen als model voor inrichting industriegebieden: industriële ecologie

Principe: grondstoffen en energiedragers zo volledigmogelijk benutting door samenwerking tussenbedrijven

In natuurlijke ecosystemen:

- balans tussen robuustheid en veerkracht

- veerkracht door diversiteit (soorten)

- aanpassingsvermogen (korte en lange termijn)

Page 66: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 66

Landbouw: ontwikkelingenNatuur als model (5)

Ecosystemen als model voor inrichting industriegebieden: industriële ecologie

Praktijk: uitwisseling van reststromen voor benuttingdoor buurbedrijven, bijv. brandbare gassen, vliegas, stoom, koelwater, afvalwater, etc.

Probleem: • Gezamenlijke infrastructuur

• Onderlinge afhankelijkheid

Voorbeelden: Europoort-Botlek, Kalundborg (Dk), Houston Ship Channel, etc.

Page 67: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 67

Ontwikkeling in de landbouw Schaalvergroting

Schaalvergroting zet door:

• tussen 1990 en 2003 is de gemiddelde economische omvang per landbouwbedrijf in NL met 70% gegroeid

• totale agrarische activiteit van 1990 tot 2003 afgenomen met 3%

• overheid ondersteunt met kennisontwikkeling en ruimtelijk beleid

• 80% van landbouwinvesteringsplannen is gericht op schaalvergroting

• Tuinbouw: schaalvergroting kassen in golven

• op dit moment van typische grootte 10-12 ha naar 80-100ha!

Page 68: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 68

Ontwikkeling in de landbouw Biologische landbouw (1)

De meest milieuvriendelijke landbouwmethode• Biologisch-dynamische landbouw (Rudolf Steiner, 1924)

• Ecologische landbouw

Het aandeel van de oppervlakte biologische landbouw in het totalelandbouwareaal is in Nederland is in 2004 slechts 2%• Streefwaarde (Agenda voor een Vitaal Platteland) is 10% in 2010

Streefwaarde wordt niet gehaald:• Economische recessie

• Supermarktoorlog

• Uitblijven van schaalvergroting in de keten

Regeling Stimulering Biologische Productiemethode biedtonvoldoende stimulans

Page 69: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 69

Ontwikkeling in de landbouw Biologische landbouw (2)

Kenmerken• Geen gebruik kunstmest en chemische bestrijdingsmiddelen

• Bevorderen bodemvruchtbaarheid door groenbemesters en organische mest

• Mechanische onkruidbestrijding

• Toepassing biologische bestrijdingsmethoden en ziekteresistenterassen

• De samenhang tussen plant, dier, mens en omgeving staatcentraal

• Herstel en behoud van natuur en landschap

• Diervriendelijke huisvesting

Page 70: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 70

Ontwikkeling in de landbouw Biologische landbouw (3)

Maar…• Het aandeel in de productiewaarde van de totale

landbouw 0,32 (aandeel oppervlakte 0,7%) (nu: 1,6%)

• Productiewaarde per hectare lager, maar bedrijfsresultaten goed

• Biologisch product 30% tot 50% duurder dan de gangbare variant (consument vindt 20% acceptabel)

• Natuurvoedingswinkel te hoge drempel voor veel consumenten

Page 71: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 71

Ontwikkeling in de Landbouw van Agrificatie naar Biobased Economy (1)

Toepassing van landbouwproducten buiten de

voedingssfeer, bijv.

• Alle aardolieproducten uit biomassa

• Biodiesel uit suikerbieten

• Biologisch afbreekbare zetmeel plastics (AVEBE)

• Papiercoatings, lijmen en verdikkingsmiddelen uit zetmeel

• Wasmiddelen en cosmetica uit triglyceriden (olien)

• Cosmetica, coatings en plastics uit polymelkzuur

• Natuurvezels voor vezelversterkte polymeren (bumpers)

Page 72: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 72

Ontwikkeling in de Landbouw van Agrificatie naar Biobased Economy (2)

Beoogde voordelen

• Duurzaamheid

• Nieuwe markt

Huidige grondstoffenconsumptie chemische industrie

• 7% van fossiele grondstoffen;

93% naar energie-/transportsector

• 3% van agroproductie;

97% naar voedingssector

Waarden voor West-Duitsland, gebaseerd op Eggersdorfer et al.,1992

Page 73: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 73

Ontwikkeling in de Landbouw van Agrificatie naar Biobased Economy (3)

Problemen bij agrificatie, onder meer:

• Wisselende samenstelling grondstoffen (wisselend per jaar, per locatie, afhankelijk van bodem, weer, e.d.)

• Aanhangende grond (mag niet op land wordenteruggebracht, tenzij op locatie verwijderd)

• Veel reststromen waarvoor nuttige bestemming moetworden gezocht

• Nog weinig meeropbrengst van “groene” producten

Page 74: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 74

The Sugar Refinery

2

1

washingRaw beets

calcination processing

drying

3

crystallisation

purification

extraction

settling & drying

Water

Fuel

Cokes

Limestone

Water

cogeneration

Black soil

Pulp

Carbonate

Melasse

drying & cooling Sugar

Fuel gas

separation

steam

evaporation condensor Water

Thin syrup

Thick syrupsteam

Page 75: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 75

Ontwikkeling in de landbouw Genetische modificatie (1)

Doelen

• Om opbrengst van teelt te verhogen, bijv.:

• Ingebouwde tolerantie voor herbiciden

• Plant-eigen productie van insecticide

• Betere aanpassing aan omstandigheden (droogte, zilte bodem, e.d.)

• Om opbrengst van specifieke componenten teverhogen (bijv. suiker)

• Om ongewenste componenten te reduceren

Page 76: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 76

Ontwikkeling in de landbouw Genetische modificatie (2)

• Genetische modificatie treedt niet op bij

• Stekken

• Klonen

• Modificatie van erfelijk materiaal treedt in de natuur op onder invloed van mutagene stoffen en (kortgolvige) straling

Page 77: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 77

Ontwikkeling in de landbouw Genetische modificatie (3)

• Natuurlijke genetische variatie ontstaat bijkruisbestuiving tussen individuen van een bepaaldesoort – elke individuele nakomeling heeft een uniekeset erfelijke eigenschappen

• Bij veredeling wordt gebruik gemaakt van die natuurlijke variatie: gewenste eigenschappen wordengeselecteerd

Page 78: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 78

Ontwikkeling in de landbouw Genetische modificatie (4)

• Random modificatie

• Doelbewuste bestraling van erfelijk materiaal

• Gerichte modificatie

• Geselecteerd soorteigen genmateriaal introduceren

• Geselecteerd soortvreemd (transgeen) erfelijkmateriaal te introduceren (stier Herman)

Page 79: Spm1510 –Landbouw, chemieen milieu · 2008-05-26 · Landbouw en economie Sectoren (3) Toegevoegde waarde in Nederland (CBS, 2002) Bedrijfstakken en –klassen mlneuro • Landbouw,

May 26, 2008 79

Ontwikkeling in de landbouw Genetische modificatie (5)

• Bescherming van genetisch gemodificeerdeorganismen

• Octrooien (op biologisch materiaal, dus ook planten en dieren?)

• Genetisch gemodificeerde gewassen wordenbeschermd door te zorgen voor niet-ontkiembaarzaad