Spelen in UITDAGENDE hoeken - Leuker.nu · 2020-04-02 · 6 Spelen in uitdagende hoeken 7 Deel 3...

leren en uitgeven kan écht revolutionair

Spelen in

hoekenUITDAGENDE

Jonge kinderen stimuleren tot rijk spel

Bianca Antonissen

Spelen in

hoekenUITDAGENDE


©2019, Bianca Antonissen

Behoudens de in of krachtens de Auteurswet gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgaveworden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaargemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën,opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van deuitgever. Voor zover het maken van reprografische verveelvoudigingen uit deze uitgave is toe-gestaan op grond van artikel 16 h Auteurswet dient men de daarvoor wettelijk verschuldigdevergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp,www.reprorecht.nl). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen,readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) kan men zich wenden tot StichtingPRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie, Postbus 3060, 2130 KBHoofddorp, www.stichting-pro.nl).

NUR 190ISBN 978-94-6386-594-4Eerste druk 2019

Redactie: Marita Weener, www.redactiebureaumaritaweener.nlOntwerp en vormgeving: Sabrina Wakker, www.wakkerdesign.nlIllustratie omslag: 123RFUitgever: Sabine Kokee, www.leuker.nuDruk: Maak je eigen onderwijsboek, www.maakjeeigenonderwijsboek.nl


Spelen in

hoekenUITDAGENDE


Bianca Antonissen

54 Spelen in uitdagende hoeken

Voorwoord 008

Introductie 010 De 5 grootste valkuilen 011 Wat heb je aan dit boek? 013 Een leeg lokaal en een oneindig budget 013 Visie weergeven in de hoek 015 Voor je verder leest 016 Workshop 017

Deel 1 De AchtbaanHoofdstuk 1: Theorieën over spel en het inrichten van hoeken 020 1.1 Wanneer heeft spel een plek gekregen in het onderwijs? 021 1.2 Reggio Emilia 022 1.3 Ontwikkelingsgericht onderwijs 023 1.4 Ervaringsgericht onderwijs 024 1.5 Kaleidoscoop 025

Hoofdstuk 2: De hoeken inrichten 026 2.1 Het achtbaanmodel 027 2.2 Welke hoeken MOET je hebben? 028 2.3 Welke plek kies je voor de hoek? 029 2.4 Zo maak je de hoek uitdagend 031 2.5 Meubilair 032 2.6 Ideeën verzamelen voor de hoek 035 2.7 Hoeken inrichten met een krap budget 037 2.8 Materialen opruimen… 038 2.9 …en bewaren 039 2.10 Veiligheid versus risico’s (wat mag?) 041 2.11 Samenwerken met andere klassen 043 2.12 Hoelang blijft een hoek staan? 044

Hoofdstuk 3: Regels en routines 046 3.1 Basishoeken – start van het schooljaar 047 3.2 Opruimroutine 048

INHOUD 3.3 Wie speelt waar? 050 3.4 Welke regels en afspraken? 052 3.5 Eerste hulp bij hoeken 054

Hoofdstuk 4: Spelbegeleiding 056 4.1 Definitie van spel 057 4.2 Wat zeg en doe je tijdens het spel? 058 4.3 Spelscript 060 4.4 Spelbegeleiding in de kring 061 4.5 Differentiatie 063 4.6 Spel observeren 064 4.7 De doelenmuur 068

Einde van het eerste deel 073

Deel 2 Uitdagende hoekenHoofdstuk 5: De hoeken inrichten 074 5.1 Huishoek 075 5.2 Bouwhoek 078 5.3 Knutselhoek 080 5.4 Timmerhoek 083 5.5 Schrijfhoek 086 5.6 Taalhoek 088 5.7 Leeshoek 090 5.8 Zand-watertafel 092 5.9 Themahoek 094 5.10 Denkhoek 096 5.11 Rekenhoek 098

Hoofdstuk 6: Hoek aanpassen 102 6.1 Moet elke hoek altijd bij het thema passen? 103 6.2 Lente 104 6.3 Zomer 106 6.4 Herfst 109 6.5 Winter 112 6.6 Sinterklaas / kerst 116

Hoofdstuk 7: In elke hoek 120 7.1 Loose parts in elke hoek 121 7.2 Beginnende geletterdheid in elke hoek 123 7.3 Boeken in alle hoeken 125 7.4 Verschillen tussen kinderen 127


Deel 3 Help!Hoofdstuk 8: Veelgestelde vragen 130 8.1 Hier loop jij het meest tegenaan bij het inrichten van hoeken 131 8.2 Help, er is (nog) geen budget! 138 8.3 Help, ik heb te weinig ruimte! 141 8.4 Help, er gaat veel kapot! 144 8.5 Help, mijn collega en ik hebben een verschillend beeld bij spel! 147 8.6 Help, ik ben ‘alleen maar’ invaller! 148 8.7 Help, hoe zit het met groep 3? 149 8.8 Bonus: Kijkwijzer 150

Over de auteur 153

Voorwoord 9

vergroten en inzetten in discussies. Hoewel ik weet dat het vaak als een strijd voelt, zou het datniet moeten zijn. Als jij het gevoel hebt dat je moet vechten tegen dingen die op jouw schoolingevoerd worden, maar waarvan jij vindt dat het niet past bij kleuters, heb je met dit boek ietsin handen dat bij kan dragen aan het gesprek.

Het is mijn missie om zoveel mogelijk mensen hun volle potentieel te laten bereiken, en het ismijn visie dat kleuters dat kunnen doen door te spelen. Ik wil jou als lezer bedanken dat jij daar-aan bijdraagt: als jij uitdagende hoeken inricht waar kinderen fijn in kunnen spelen, draag jedaarmee bij aan hun potentieel en dus aan mijn missie. Bedankt!

Bianca Antonissen JufBianca.nl


Wat fijn dat jij mijn boek in handen hebt. Dat betekent waarschijnlijk dat jij iets meer wilt wetenover het inrichten van hoeken waarin kinderen fijn kunnen spelen. Het idee voor dit boek is ont-staan omdat ik merkte dat er nog iets miste op dit gebied. Al enkele jaren geef ik workshopsover dit onderwerp: spelen in uitdagende hoeken. En aan de populariteit van de workshop merkik dat het iets is waar veel leerkrachten mee worstelen. Hoe richt je de hoeken zó in dat zeuitdagend zijn voor alle leerlingen, zodat de kinderen er goed kunnen spelen én zodat ze er ooknog iets leren? Met andere woorden: hoe koppel je de doelen aan het spel in de hoeken?

Dat is voor mij het hoofddoel van dit boek. Ik wil namelijk dat uitdagend ingerichte hoeken eenlogisch onderdeel van je beredeneerde aanbod zijn. In een ideale situatie is er altijd een connectietussen de lessen in de kring en het spel in de hoeken, waarbij er ruimte is om vooraf (voor deles) te ontdekken en achteraf te verwerken. Ik vind dat er veel te veel nadruk komt te liggen opde leerkrachtvaardigheden die te maken hebben met het overdragen van kennis en het gevenvan instructie. Er zijn, denk ik, heel weinig kinderen die leren lopen door de instructie van eenander, en toch leren de meeste mensen gewoon lopen, toch? In het onderwijs aan jonge kinderenzou een groot deel van je taak moeten liggen bij het begeleiden van spel en het in kaart brengenvan de ontwikkeling van kinderen, zodat je daar in je aanbod op aan kunt sluiten. Dat isberedeneerd aanbod, en dat aanbod vindt juist niet alleen plaats in de kring!

Ik denk dat de praktijk van het werken met een kring ontstaan is om toch een beetje controleover de ontwikkeling van kinderen te hebben, terwijl je tijdens het spelen misschien het gevoelhebt die te verliezen. Het heeft, denk ik, te maken met vertrouwen: durf je te vertrouwen op denatuurlijke ontwikkeling van een mens, of denk je dat je als leerkracht iets moet repareren datnog niet eens gebroken is? En durft jouw collega te vertrouwen op jou als leerkracht, ook als jegeen instructie geeft? In dit boek ga ik in op het belang van spel, de verschillende theorieënerover en mijn visie erop. Het staat je vrij je eigen mening te vormen, dat vind ik altijd ergbelangrijk. Ik vertel je niet hoe je les zou moeten geven, ik vertel je liever wat je zou kunnendoen en hoe je daarin een keus maakt. Elk kind is anders en elke groep kinderen heeft weeriets anders nodig. In plaats van een ‘wetboek’ te schrijven, waarin precies staat wat je moetdoen, investeer ik liever in de kennis van jou als leerkracht, zodat jij kunt zien wat jouw klasnodig heeft.

Dit boek is tot stand gekomen in samenwerking met mijn volgers en de leden van Kleuterwereld.Het is zo fijn een klankbord te hebben, een plek waar ik heel snel kan peilen waar leerkrachtentegenaan lopen en wat ze nu precies nodig hebben. Jij en ik weten dat er genoeg ‘oplossingen’bedacht worden door mensen die te weinig weten van de ontwikkeling van jonge kinderen envan de dingen waar kleuterleerkrachten in hun dagelijkse praktijk mee te maken hebben. Ik hoop dat je, met behulp van dit boek, jouw status van expert-jonge-kind kunt aangrijpen,

VOORWOORD


Stel je een pabostudent voor, laten we haar Anne noemen. Anne loopt stage bij de kleuters enkrijgt van de pabo de opdracht een hoek in te richten in haar stageklas. Ze besluit hiervoor derekenhoek te nemen. In de klas zijn ze net begonnen met het thema kriebelbeestjes en Anneheeft wat leuke ideeën gezien op Pinterest. Ze gaat er helemaal voor! Ze vindt allerlei mooieopdrachtkaarten die ze print en lamineert. Ze zoekt stenen in de tuin en verft ze rood. Metzwarte stippen, in verschillende hoeveelheden, zijn het lieveheersbeestjes, die Anne combineertmet getalkaarten. Ze heeft er lol in en besluit ook nog een set stenen te verven als bijen, die zebij een bingospel gebruikt. Bij de Action vindt ze een dienblad met verschillende vakjes. Ookdeze heeft ze al eens op Pinterest voorbij zien komen; ze koopt er twee grote pincetten bij enneemt ook nog een set stickers met vlinders mee. Je weet maar nooit waar je die nog voor kuntgebruiken, toch? Thuis knutselt Anne nog even verder, ze maakt een soort rad van fortuin waarze allerlei rekenopdrachten bij verzint. Dit wordt een gave hoek, dat is zeker!

Als Anne de volgende dag met een volle tas op haar stageschool komt, richt ze voor schooltijdgauw de hoek in. In de kring krijgt ze van de mentor even tijd haar hoek te introduceren (ta-daaaa) en hoera, twee kinderen kiezen er voor om in deze hoek te spelen! Anne zit klaar metpen en papier om de kinderen tijdens het spelen in de rekenhoek te observeren, zodat ze datlater uit kan werken voor haar verslag. Laat het rekenen maar beginnen…

Een van de kinderen pakt alle lieveheersbeestjes en zet ze op een rijtje. Ze gaan naar school,zegt hij. Daar gaan ze, lopend over de tafel. Kijk, nu lopen ze ook over de grond, richting dezandtafel. Anne grijpt in en zet de lieveheersbeestjes weer op tafel. Kijk eens naar de stippen?Ze wijst. Ondertussen is het andere kind aan het draaien aan het rad van fortuin. Draaien,draaien, nog een keer draaien. Oeps, het rad valt om… Anne zet het snel weer in elkaar. Wan-neer gaan de kinderen nou rekenen? Ze zucht. In de dagen na deze eerste introductie kiezenmaar weinig kinderen voor ‘haar’ hoek. Is dit nou een mislukking? Waar ging het mis?

De 5 grootste valkuilenWe willen allemaal dat de hoeken in ons lokaal zo uitdagend mogelijk zijn. Dat de kinderendaar allemaal graag in willen spelen, dat ze er weinig begeleiding, sturing of... correctie nodighebben. Dat ze er als vanzelf in leren, en dat wij als leerkracht dan kunnen rondlopen en dieontwikkeling kunnen observeren.

Toch?

Toch zijn er behoorlijk wat valkuilen waar we allemaal wel eens intrappen als het gaat om hetinrichten van uitdagende hoeken. Het zijn misschien niet meer dezelfde valkuilen als die vanAnne, maar toch. Ik kan me nog zo goed herinneren dat ik, in de begindagen van de ‘loose

INTRODUCTIE

Introductie 11

Spelen inuitdagende hoeken

Introductie 13

Wat heb je aan dit boek?Herken jij een van deze valkuilen? Wees dan gerust, want je bent niet alleen! Zoals ik hierbovenal beschreef, ben ook ik wel eens in deze valkuilen getrapt. Met dit boek in handen heb je inieder geval de eerste stap uit de kuil genomen!

In het eerste gedeelte van dit boek zal ik je achtereenvolgens iets vertellen over:Verschillende theorieën over het spelen in hoeken (hoofdstuk 1)•Hoe je een hoek inricht met behulp van het achtbaanmodel (hoofdstuk 2)•Regels en routines met betrekking tot hoeken (hoofdstuk 3)•Spelbegeleiding (hoofdstuk 4)•

In het tweede gedeelte geef ik je praktische tips:Welke materialen je in de hoeken kunt leggen (hoofdstuk 5)•Hoe je de hoeken kunt aanpassen per thema of seizoen (hoofdstuk 6)•Hoe je loose parts, beginnende geletterdheid en boeken een plek geeft in•alle hoeken (hoofdstuk 7)

We gaan alle hoeken stuk voor stuk langs en tot slot, in het derde gedeelte, beantwoord ik demeest gestelde vragen als het gaat om hoeken (hoofdstuk 8).

Je kunt natuurlijk meteen doorbladeren naar het hoofdstuk waar jouw interesse naar uitgaat.Maar ik wil je aanraden in ieder geval eerst de eerste twee hoofdstukken door te lezen. Zonderdie basis kun je de informatie uit de andere hoofdstukken niet goed plaatsen.

Ga jij met een hoek in jouw lokaal aan de slag, en deel je foto’s daarvan op social media?Gebruik dan de #tophoek en tag mij @JufBianca, zodat ik je cheerleader kan zijn!

Een leeg lokaal en een oneindig budgetStel je voor dat je volgende maand op een andere school gaat werken. Er wordt een nieuweklas opgestart, je krijgt een leeg lokaal tot je beschikking. Je mag de hele maand besteden aanhet inrichten van de hoeken, ter voorbereiding op je nieuwe klas. Vooruit: je krijgt een oneindigbudget. Hoe pak je zoiets aan?

Als ik een workshop ‘Spelen in uitdagende hoeken’ geef aan een team, bepaal ik eerst samenmet de deelnemers de beginsituatie. Daarvoor wil ik niet alleen weten hoe de collega’s nu werkenin hoeken, wat de schoolvisie is, maar ook wat ze vinden van hun rol als leerkracht. Wat is nu


parts’-hype, ook een hoek had ingericht met ‘mooie dingen’. En dat vervolgens NIEMAND diehoek koos. Ai.

Terugkijkend weet ik precies in welke valkuil ik toen gestapt ben. Dit zijn wat mij betreft de vijfgrootste valkuilen:

PINTERESTHOEKEN! Dat zijn die hoeken die er gelikt uitzien, maar kant-en-klaar zijn, en waarde kinderen helemaal niet bij betrokken zijn. Een goede spelhoek hoeft er niet mooi uit te zien,als er maar mooi gespeeld wordt! Pinterest staat bol van goede ideeën, maar ze zijn somsbedacht achter een bureau en niet in een klas. Ook al zien ze er misschien prachtig uit, hetbeste idee is dat wat het beste bij de kinderen in jouw klas past. En dat… verschilt dus elk jaar!Vraag je eens af voor wie je die hoek zo mooi mogelijk wilt inrichten. Voor de kinderen? Of meervoor de ouders, de collega’s, de directie of zelfs… de inspectie? Bij het inrichten van hoeken gaik liever voor efficiënt (de meeste opbrengst met de minste inspanning) dan voor supermooi. Enwees eerlijk: ben je een betere leerkracht als je na schooltijd uren bezig bent met het inrichtenvan een Pinterest-perfecte hoek, dan wanneer je een hoek onder schooltijd samen met dekinderen inricht?

TE VEEL! Je ziet weer eens iets leuks in de winkel of op de rommelmarkt, of je vindt iets in hetmagazijn. De hoek wordt steeds voller en... elke keer wordt er meer rommel gemaakt, maar nietgespeeld. Veel materiaal zorgt niet voor beter spel! Zodra iemand verzucht dat de kinderen zo’nrommel maken in een bepaalde hoek, gaan bij mij alle alarmbellen af. Dan ligt er vast te veel!Kinderen kunnen heel goed spelen met weinig materialen, zeker als die materialen ‘open-ended’zijn, en dus niet van tevoren vaststaat wat je ermee kunt of moet doen. Merk je dat de kinderenveel rommel maken en niet tot spel komen? Dan heb je vast last van deze valkuil!

GEEN BETROKKENHEID! Dit was dus mijn valkuil, ik had niet naar de kinderen en hunonderwijsbehoeften gekeken maar ‘gewoon’ iets neergezet. Terwijl ik nu zelf altijd in mijnworkshop zeg: “Een hoek is meer dan een kleed met een bak materialen, het is met aandachtingericht door de leerkracht!” Als kinderen een hoek links laten liggen, terwijl jij het eigenlijkeen heel leuke hoek vindt, kun je je afvragen of je wel genoeg betrokkenheid gekweekt hebt.Waar spelen de kinderen wél heel graag mee? Hoe kun je daarbij aansluiten?

ONDUIDELIJKHEID! Wat mogen de kinderen wel of niet doen in een hoek? Hoe moet de hoekopgeruimd worden? Wat zijn de verwachtingen? En... mogen de kinderen écht experimenteren,of wil je liever dat ze binnen de lijntjes kleuren? Het gaat er bij deze valkuil niet om dat je allesprecies duidelijk maakt voor de kinderen. Maar als jij eigenlijk niet wilt dat de kinderen te veelmaterialen tegelijk uit de kast halen, voelen ze zich geremd om echt vrij te spelen. Hoe meervan deze drempels er zijn, hoe minder graag kinderen voor een bepaalde hoek kiezen.

OPDRACHTEN! Een gebrek aan SPEL, terwijl we allemaal weten dat jonge kinderen leren doorte spelen... Dit is ook een valkuil die ik veel tegenkom! Leerkrachten vragen zich dan af waarhet misgaat: ze werken zo hard aan een hoek (hoeveel tijd besteed jij achter het lamineer-apparaat?) en de kinderen kiezen er nauwelijks voor. Of ze kiezen het graag, maar zijn binnenvijf minuten uitgespeeld. En dan… wordt het pas echt chaos!

Het doel van dit boek is dat je beter gebruikmaakt van je tijd, de ruimteen het budget om zo hoeken in te richten waarin de kinderen uitgedaagdworden tot rijk spel waar ze veel van leren.

Introductie 15

de kinderen heel veel te bezoeken in de hoeken. Je wilt ze niet alleen leren kennen, een relatiemet ze opbouwen, maar je wilt ook zien hoe ze in interactie zijn met de spullen die je hebt neer-gezet. Komen je verwachtingen uit? Zo niet… is dat erg? Je loopt rond, stelt vragen binnen hetspel, speelt mee (als dat nodig is), beantwoordt vragen, creëert mogelijkheden. Tijdens dit procesmaak je ook een lijstje van eventuele aanpassingen voor de hoeken. Welke materialen ontbreken?Wat werkt en wat niet?

5. AANPASSEN. Met de punten die je op je lijstje hebt gezet ga je de hoeken aanpassen. Jevoegt materialen toe of haalt ze juist weg. Je verplaatst hoeken waar nodig. Pas als de kinderenspelen in de hoeken zie je wat werkt en wat niet. Elke groep is weer anders en heeft weer eenandere onderwijsbehoefte. Merk je aan jezelf dat de inrichting van je hoeken eigenlijk elk jaarhetzelfde blijft? Dan kun je je afvragen of je de hoeken wel echt laat aansluiten bij wat de kin-deren nodig hebben. Hoewel je van mij echt niet elk jaar je hele lokaal op de kop hoeft te zetten,en best een basisinrichting mag hanteren, is het goed om elke keer even kritisch naar de hoekente kijken. Werkt het nog steeds voor de groep kinderen die je nu onder je hoede hebt?

Al deze stappen vat ik samen in het achtbaanmodel. Waarom een achtbaan? Ten eerste omdathet inrichten van hoeken een gezellig avontuur is, net als een rit in de achtbaan. Zo’n rit maakje niet alleen, je passagiers zijn de kinderen. Maar ik heb ook voor de 8 gekozen, omdat dat eenoneindige vorm is. De rit komt soms even ten einde, maar je stapt direct weer in het karretjevoor de volgende rit. Het inrichten van hoeken is nooit ‘klaar’, je blijft altijd aanpassen om aante blijven sluiten bij de behoeften van de kinderen in jouw klas. Dit achtbaanmodel licht ikverder toe in hoofdstuk 2; je zult zien hoe je met behulp van dit model álle hoeken in je klas uit-dagend kunt maken. En het zal je niet veel extra tijd kosten, maar wel heel veel plezier opleve-ren.

Visie weergeven in de hoekVoor we de hoeken daadwerkelijk gaan inrichten, is het belangrijk over visie te praten. Jouwvisie, de visie van je onderbouwcollega’s en de schoolvisie. Hoe zien jullie kleuteronderwijs voorje? Wat vinden jullie belangrijk, hoe kijken jullie naar de ontwikkeling van jonge kinderen? Dievisie is altijd het startpunt; nog voor je de hoeken gaat inrichten zou je die helder moeten heb-ben.

Ik heb zelf mijn hele loopbaan (minus één schooljaar) op dezelfde school gewerkt. Mijn visie opkleuteronderwijs is gegroeid door te kijken naar en te overleggen met mijn directe collega’s, doorboeken te lezen (en... door mijn boerenverstand te gebruiken). Maar als ik één ding geleerd hebvan het leiden van de Facebookgroep Kleuterwereld, is dat wel dat er heel veel verschillendeonderwijsvisies zijn. En die zijn allemaal goed!

Er zit bij ons in Assen een heerlijke ijsverkoper, met ‘honderden’ smaken ijs. Elke keer weerlastig: welke smaak kies ik? Er zijn heel veel smaken die best wel bij me passen (neem ik wittechocola, melkchocola, karamel-zeezout-chocola of...?). Er zijn echter ook smaken die ik echtniet lekker vind (bijvoorbeeld alles wat te maken heeft met koffie! Ik drink geen koffie). Maardie smaken zijn er wel, ze mogen er zijn (omdat anderen ze lekker vinden) en ze zijn niet slechtvoor de mensheid. Hetzelfde geldt voor visies op onderwijs.


eigenlijk je belangrijkste rol? Die vraag is altijd lastig te beantwoorden. Veel rollen zijn ontzettendbelangrijk. Je begint niets als de kinderen zich niet veilig voelen, dus werken aan de relatie isvan belang. Maar in een leeg lokaal beginnen is ook niets, dus het creëren van een rijke leer-omgeving heeft ook prioriteit! En zodra de kinderen in de hoeken gaan spelen, is het belangrijkhun interesses en ontwikkeling te volgen en daarbij aan te sluiten.

Voor mij is het inrichten van de hoeken in het lokaal wel het begin van mijn taak als leerkracht.Ik zorg voor een rijke leeromgeving, de kinderen gaan daarin aan de slag, ik volg hun ontwik-keling, begeleid het spel en pas de omgeving en mijn aanbod aan waar nodig.

Dus, hier heb je een pas met een oneindig budget, ga je gang! Dit zijn de verschillende stappendie je neemt als je hoeken gaat inrichten.

1. IDEEËN. Je staat midden in dat lege lokaal, bekijkt de mogelijkheden en verzamelt ideeënvoor de hoeken. Er zijn misschien hoeken die je absoluut in je lokaal wilt hebben (of je ze MOEThebben, daar kom ik later op terug). Je hebt misschien te maken met lastige dingen, zoals eenpilaar midden in de klas. Of misschien juist voordelen, zoals een extra verdieping waar de kin-deren op kunnen spelen. Je maakt grofweg een indeling, maakt met verschillende meubels di-verse hoeken in je klas. Je kijkt op Pinterest of Kleuterwereld voor extra inspiratie. Ideeën genoeg!

2. MATERIALEN. Sommige leerkrachten hebben een zolder vol met dozen met ‘spullen voor deklas’. Als je dat hebt, is het nu tijd die dozen tevoorschijn te halen. Heb je dat niet? Hallo, jehebt een pas met een oneindig budget! Het is tijd om allerlei materialen te verzamelen die je inde verschillende hoeken kunt gebruiken. Je bladert door de catalogi van verschillende onder-wijsleveranciers (die hebben trouwens ook mensen in dienst die je hierbij kunnen helpen, en jeprecies kunnen vertellen waar je aan moet denken bij het inrichten van een lokaal). Je komtmet karren vol materialen de Action uit (en je hoeft een keer niet met je eigen geld af te reke-nen!).

3. INRICHTEN. Het daadwerkelijke inrichten kan nu beginnen. Je zet de materialen niet zomaarneer, je hebt erover nagedacht wat je waar neerzet en waarom. Ik vraag leerkrachten altijd hunverwachtingen uit te spreken tijdens een workshop: wat denk je dat kinderen met deze materi-alen gaan doen? Zeker als je de klas nog niet kent, zijn die verwachtingen belangrijk. Als je ver-wacht dat kinderen nog veel spullen in hun mond zullen stoppen, zet je geen kleine materialenneer zoals kralen en knopen. Het is niet heel gek als je verwachtingen niet uitkomen, trouwens!Daar kom ik in hoofdstuk 4 op terug, maar voor nu: we hebben nog geen kinderen ontmoet,dus je mag de klas inrichten op basis van je eigen verwachtingen. Dit is ook het moment om dehoeken aan te kleden, misschien wel aansluitend bij het eerste thema dat je wilt doen met deklas. Je loopt hier dus wel het gevaar dat je Pinteresthoeken creëert, een van de valkuilen, maarook daar hoeven we ons nu nog niet druk om te maken.

4. SPEL BEGELEIDEN. Het is zover, de kinderen zijn er! Na de eerste kennismaking en het uit-leggen van de regels en routines (dit lukt niet in één dag!) gaan de kinderen spelen in de aan-wezige hoeken. Misschien zie je al een duidelijke voorkeur voor een bepaalde hoek. Misschienzie je dat kinderen nog wat onwennig zijn. In ieder geval is voor jou nu de tijd aangebroken om

Introductie 17

heeft, dan máák je tijd. En voor je dit boek verontwaardigd aan de kant legt: ik weet hoe hetwerkt in het onderwijs. Ik weet dat je geen volledige zeggenschap over jouw tijd hebt, en dat ersoms van buitenaf ook gebruikgemaakt wordt van jouw tijd. Of het nu is dat de directie eenextra vergadering belegt, of het onderbouwteam samen besluit de prioriteiten ergens anders teleggen of dat je een gesprek hebt met een derde partij over een kind uit jouw klas. Tijd is prio-riteit, en ik zeg dat alleen om aan te geven: als jij spel heel belangrijk vindt, dan zou het inrichtenvan hoeken voor jou dus ook heel belangrijk moeten zijn. In hoofdstuk 8, het derde gedeeltevan dit boek, ga ik in op veelgestelde vragen, en een daarvan gaat ook over TIJD. Ik leg daar uithoe je kunt waken over de tijd die je nodig hebt voor het inrichten van een rijke leeromgeving.

Ten tweede ga ik ervan uit dat je aan doelen wilt werken op een manier die bij kleuters past.Het kan niet zo zijn dat spelen ná die doelen komt. Dat je eerst in de kring aan de doelen wiltwerken en de kinderen tijdens het spelen vervolgens helemaal ‘los’ laat. Ook hierbij is weer vanbelang te weten hoe jonge kinderen leren; hierover lees je dus meer in hoofdstuk 1. De doelenzouden JUIST een plek moeten krijgen in de hoeken. Daar vindt immers de verwerking plaats,tijdens het spelen. In dit boek krijg je van mij handvatten hoe je de doelen uit de kring een ver-volg kunt geven in de hoeken. Of… misschien doe je het juist andersom! Je laat de kinderen alspelend kennismaken met het onderwerp waar jij in de kring mee aan de slag wilt. Vervolgensbespreek je wat de kinderen ontdekt hebben en stel je samen vast wat ze geleerd hebben. Hoedan ook: spel is altijd het belangrijkste onderdeel van het leren!

Ja? Sta je hier achter? Mooi, dan kunnen we verder met de rest van het boek!

Tip! Alle links die je in dit boek tegenkomt, alle verwijzingen naar sites en boeken,vind je ook in een handig overzicht op www.jufbianca.nl/SIUH-boek.

WorkshopHet idee voor dit boek is ontstaan dankzij de feedback op de workshops die ik over dit onderwerpgegeven heb. Die was vooral positief, maar sommige leerkrachten gaven aan dat ze liever meerpraktische tips hadden willen hebben. Of ze willen graag tips voor een specifieke hoek. Ik moetdaarbij altijd denken aan het spreekwoord:

Give a man a fish, and he eats for a day.Teach a man how to fish, and he’ll eat for a lifetime.

Als ik alleen maar zou vertellen WAT je in een hoek kunt doen, geef ik je een vis. Tijdens deworkshop probeer ik leerkrachten vooral te leren HOE ze hun hoeken kunnen inrichten. Ik vertelover verschillende theorieën over spel, ik leg uit wat een hoek voor mij uitdagend maakt en laatvervolgens zien hoe ze met materialen kinderen een bepaalde kant op kunnen sturen zondereen opdracht te geven. Daar ben ik drie uur mee bezig, en dat is ook lang genoeg. Leerkrachtengaan altijd met een hoofd vol ideeën naar huis! Maar… ik kan me voorstellen dat je na die drieuur denkt: leuk, maar hoe ga ik dat nou aanpakken in mijn XXX-hoek? Het liefst zou je willendat iemand je vertelt wat je precies in die hoek neer kunt zetten, zodat de kinderen er beter ingaan spelen (of die hoek eerder kiezen). Helaas, dat werkt niet zo. Niet altijd, tenminste. Watnamelijk in de ene klas heel goed werkt, werkt in de andere klas totaal niet. Zo staat de leeshoek


Ik ben niet op deze wereld om jou te vertellen hoe je les zou moeten geven. Als ik een workshopgeef (bijvoorbeeld over het inrichten van hoeken) ga ik altijd eerst op zoek naar de visie, omdatwe dan een vertrekpunt hebben. De uiteindelijke manier van werken sluit dan niet aan bij MIJNvisie (ik ga immers na enkele uren weer naar huis!), maar bij die van de school, van de collega’sdie er werken.

Ik ben op heel veel verschillende scholen geweest, en ben nog nooit een onderwijsvisie tegen-gekomen die er wat mij betreft niet mag zijn. Soms is er wel sprake van een opgelegde visie(van bovenaf), dan kan ik helpen bij de vertaling ervan naar het kleuteronderwijs. Hoe kunnenwe werken volgens deze visie, op een manier die bij kleuters past? Waar alle collega’s blij vanworden? Niets is zo werkdrukverhogend als moeten werken op een manier waar je niet gelukkigvan wordt! Ik vind het belangrijk dat kleuterleerkrachten hun stem vinden in de vorming van deschoolvisie. Te vaak zie ik dat ze zich (moeten) aanpassen aan de rest van het team, terwijl zeeigenlijk liever op een andere manier zouden werken. Gelukkig zijn er ook veel directies en ib’ersdie inzien dat het belangrijk is oog te hebben voor de ontwikkeling van jonge kinderen, en diedaarbij luisteren naar de experts binnen en buiten hun team! Het is namelijk vaak helemaalniet nodig om óf de schoolvisie aan te passen óf de visie van de kleuterleerkrachten. Het gaatmeer om het vertalen van de schoolvisie naar een manier van werken die bij iedereen past.

Wil je jouw visie op kleuteronderwijs scherper krijgen, lees dan mijn boek Werken in eenkleuterwereld. Dat heb ik namelijk geschreven om kleuterleerkrachten te laten nadenken overhun eigen handelen. Wat nou als jouw visie niet aansluit bij die van de andere kleuterleerkrach-ten en de rest van het team? Dat zou kunnen betekenen dat je op zoek gaat naar een andereschool, waar je wel volgens jouw visie kunt werken. Ik zou het zelf erg vervelend vinden als ikergens ‘verplicht’ koffie moet drinken en koffie-ijs moet eten; dan ga ik liever op zoek naar eenchocoladeschool! Ik kom hier in paragraaf 8.5 op terug.

In hoofdstuk 1 van dit boek laat ik je zien hoe spelen een plek heeft gekregen in het onderwijsaan jonge kinderen, en welke belangrijke invloeden er zijn geweest op de visie op kleuteronder-wijs. Ook dit kan je helpen je eigen visie te ontwikkelen.

Voor je verder leestVoor je verder leest in dit boek, wil ik twee dingen checken. Ten eerste ga ik ervan uit dat je spelbelangrijk vindt voor de ontwikkeling van jonge kinderen. Als je spel namelijk prioriteit geeft,geef je daarmee de inrichting van hoeken ook voorrang. Spelen in de hoeken is dan niet ietswat kinderen doen als ze ‘klaar zijn met de rest’, het is het belangrijkste onderdeel op je lesroos-ter. Bij alles wat je doet, realiseer je je dat jonge kinderen leren door spel. In hoofdstuk 1 ga ikkort in op de theorie hierover. Hoewel ik het een interessant onderwerp vind, gaat dit boek nietzozeer over hoe kinderen leren door spel, maar ligt de nadruk op (het antwoord op) de vraaghoe we dat gegeven kunnen gebruiken bij het inrichten van een rijke leeromgeving.

Een veelgehoorde klacht over het inrichten van hoeken is dat leerkrachten er zo weinig tijd voorhebben. Ooit zei iemand tegen mij: “Tijd is prioriteit.” En dat vond ik toen eigenlijk helemaalniet leuk om te horen. Want… hij had gewoon gelijk! Zodra je zegt dat je ergens geen tijd voorhebt, geef je eigenlijk aan dat iets geen prioriteit heeft op jouw to-dolijst. Als iets wél prioriteit

Introductie 1918 Spelen in uitdagende hoeken

altijd met stip op één als ik vraag: “Welke hoek in jouw lokaal zorgt voor frustratie?” Maar er zijngenoeg leerkrachten die zeggen: “De leeshoek? Daar spelen ze bij mij fantastisch in!” Er is dusniet een ‘one size fits all’ als het gaat om het inrichten van hoeken.

Toch begrijp ik dat je, in plaats van te zoeken naar ideeën, soms ook wel gewoon tips wilt hebbendie je direct kunt toepassen. Daarvoor is dit boek! Wil je zelf leren hoe je uitdagende hoeken inkunt richten, of wil je met jouw team de visie op kleuteronderwijs weer helder hebben en kunnenvertalen naar de hoeken, of wil je gewoon tips die precies aansluiten bij de situatie op jouwschool? Boek dan een workshop. Wil je praktische tips en inspiratie? Lees dan dit boek.

De workshop heeft trouwens nog een ander voordeel: je volgt hem samen met collega’s. Ditboek lees je waarschijnlijk alleen (al zou een leesgroep waarbij je samen leest een goed ideezijn!); tijdens een workshop kun je altijd sparren met collega’s. Of dat nou je eigen collega’s zijnof leerkrachten die op een andere school werken, het draagt allemaal bij aan het ontwikkelenvan je visie en het verzamelen van ideeën. Twee weten meer dan één; moet je nagaan hoeveelal die collega’s bij elkaar weten! Op www.jufbianca.nl/open-workshop vind je informatie overhet huidige aanbod van workshops.

1.1 Wanneer heeft spel een plek gekregen in het onderwijs?Iedereen die in het onderwijs werkt, kent de naam van Friedrich Fröbel (1782-1852). Zijnachternaam is zelfs een werkwoord geworden: de term fröbelen wordt nu gebruikt als synoniemvoor knutselen of doelloos ergens mee bezig zijn. In de tijd van Fröbel was het helemaal niet zogebruikelijk om kinderen te laten spelen. Fröbel bedacht de Kindergarten, een kleuterschool,waar hij spielgaben (gaven) introduceerde. Hoewel het werken met deze gaven niets te makenheeft met vrij spel – de onderwijzer laat zien met welke gave je speelt en op welke manier –heeft hij het vrije spel wel als voorbeeld gebruikt voor deze gaven. Hij observeerde kinderen1

die speelden en baseerde zich bovendien op de natuur.

Ook de naam Maria Montessori (1870-1952) komt je vast bekend voor. Ook zij observeerdehet vrije spel van kinderen met materialen die zij ontworpen had. Van daaruit ontwikkelde zeeen vaste manier waarop kinderen met de materialen moesten werken. Hoewel haar ideeën dusgebaseerd waren op het vrije spel van kinderen, kunnen we ook het werken met de montessori-materialen geen vrij spel noemen.

Hoewel het lijkt alsof de ideeën van Fröbel en Montessori dicht bij elkaar liggen – beiden makengebruik van materialen waar kinderen op een bepaalde manier mee mogen spelen – hadden zeeen verschillende kijk op de ontwikkeling van kinderen. Fröbel was een idealist; hij creëerdeeen veilige omgeving voor kinderen (die hij tuin noemde) waar ze zich vrij konden ontwikkelen.Hij geloofde dat als kinderen de kans kregen te spelen met de gaven, liedjes zongen en naarverhalen luisterden, ze zich zouden ontwikkelen zoals het bedoeld was volgens de wetten vande natuur en God.2 Montessori was een empirist en dacht dat kennis alleen opgedaan kon wor-den door ervaringen. Ze ontwikkelde haar materialen zo dat ze invloed hadden op de sensorischeervaringen van kinderen en ze zo ideeën gaven over kleur, vorm, gewicht, maat, enzovoort. Ookzij erkende dat er universele wetten waren voor de ontwikkeling van de mens, en dat we kinderenniet lastig moeten vallen met volwassen idealen.3 Nog een groot verschil: Fröbel was een voor-stander van sprookjes, terwijl Montessori hier juist tegen was.

Filosofen, psychologen en anderen die iets over spelen en het onderwijs wilden zeggen, bestem-pelden spel als ‘iets wat je deed als je niet beter wist of als je energie overhad’, ‘een zonde’, ‘eennoodzakelijke voorbereiding op het latere leven’, enzovoort. Het ontbrak in de discussies aan

1 Olivia N. Saracho & Bernard Spodek, Children’s play and early childhood education: insights from history and theory.

2 https://education.stateuniversity.com/pages/1999/Froebel-Friedrich-1782-1852.html3 https://www.educationrevolution.org/blog/the-montessori-educational-vision/

HOOFDSTUK 1

Theorieën over spel en het inrichten van hoeken

Theorieën over spel en het inrichten van hoeken 2120 Spelen in uitdagende hoeken

Dee

l 1

1. Je richt de hoek in.2. De kinderen gaan spelen.3. Jij neemt even afstand en observeert.

4. Je begeleidt het spel.5. De kinderen spelen verder.6. Je observeert en ...7. Je besluit wat je vervolgactie gaat worden.

Deel 1De achtbaan

Over de auteur 153

OVER DE AUTEUR

Bianca Antonissen is in 2002 afgestudeerd alsleerkracht en heeft in de jaren daarna in meer-dere groepen lesgegeven. Toch bleek haar hartal snel bij de kleuters te liggen. Eenmaal voorde klas kwam ze erachter dat ze meer ideeënhad dan ze in de klas kwijt kon. Daarombegon ze haar website JufBianca.nl. Via diewebsite, social media en haar nieuwsbriefinspireert ze dagelijks vele kleuterleerkrachtenen andere geïnteresseerden.

Tegenwoordig staat Bianca niet meer voor de klas. Ze helpt kleuterleerkrachten het beste uitkinderen te halen door spel te stimuleren met uitdagende hoeken en te focussen op een groei-mindset. Dit doet ze door workshops te geven en (prenten)boeken te schrijven.

Ander werk van Bianca Antonissen:Werken in een kleuterwereld: reflecteren op je handelen als kleuterleerkracht•(uitgeverij Leuker.nu, 2018)SuperFinn en zijn cape (met Julie Mellan, uitgeverij Clavis, 2018)•Kleine Vos en het gips (met Tineke Meirink, onderdeel van De dokter is kwijt,•uitgeverij Personalia, 2018)



Spelen in

hoekenUITDAGENDE


Wil jij jonge kinderen laten spelen in uitdagende hoeken?

Wanneer je de gemiddelde kleutermethode openslaat, zou je denken dat onze baanals kleuterleerkracht bestaat uit het geven van lessen in de grote of kleine kring. Hoefijn zou het zijn als de kinderen tijdens hun spel de doelen behalen die jij eigenlijkin de kring wilde behandelen?

Als de hoeken in jouw lokaal goed ingericht zijn, kan dit! De kinderen gaan aan deslag, jij hebt tijd om mee te spelen en te observeren. Tussendoor loop je even bij jebureau langs om wat bevindingen te noteren. De kinderen spelen. Is dat niet hoejonge kinderen leren en zich ontwikkelen?

- Hoe richt je de hoeken in, zodat de kinderen er vrijwel zelfstandig in kunnen spelen? - Welke materialen zet je erin en met welk doel?- Hoe begeleid je het spel?- Hoe zorg je ervoor dat de kinderen niet binnen vijf minuten zijn uitgespeeld?- Hoe kun je ook peuters en leerlingen in groep 3 laten profiteren van uitdagende hoeken?

In dit boek krijg je antwoorden op deze vragen, zodat je van elke hoek een succeskunt maken. Aan de hand van het achtbaanmodel laat Bianca Antonissen je zien hoeje het spelen in hoeken zo goed mogelijk kunt begeleiden. Dit boek schrijft niet voorwat je precies moet doen, maar gaat uit van jouw kennis als leerkracht; jij kunt zelfzien wat jouw klas nodig heeft en bepalen hoe je de hoeken op jouw leerlingenafstemt.

Bianca Antonissen, beter bekend als juf Bianca, wil kleuter-leerkrachten inspireren het beste uit kinderen te halen, opeen manier die bij kleuters past. Dat doet ze via haar websitewww.jufbianca.nl, in haar Facebookgroep Kleuterwereld enin haar werk als (educatief) auteur en workshopleider.


juf Bianca.nl

Spelen in UITDAGENDE hoeken - Leuker.nu · 2020-04-02 · 6 Spelen in uitdagende hoeken 7 Deel 3...

Documents

Transcript of Spelen in UITDAGENDE hoeken - Leuker.nu · 2020-04-02 · 6 Spelen in uitdagende hoeken 7 Deel 3...