Bijzonder hoogtepunt in de tentoonstelling vormt het indringende grafische werk van Goya. De Hermitage bezit als een van de weinige musea in de wereld Goya’s vier grote series compleet. Deze werken zijn zelden in Nederland te zien. Dankzij de Vrienden van de Hermitage zijn ze op deze tentoonstelling te bewonderen.

DANKZIJHERMITAGEVRIENDEN

InHoud

een karveel en HeIlIge Martelaren Voorwoord Michail PiotrovskyDirecteur Staatsmuseum de Hermitage

BuIten onze BlIk: de SpaanSe MeeSterS Voorwoord Cathelijne BroersDirecteur Hermitage Amsterdam

de SpaanSe ScHIlderkunSt uIt de ‘gouden eeuw’Ljoedmila Kagané

een vlaaMSe graveur In de werkplaatS van el grecoMichail Dedinkin

negentIende- en twIntIgSte-eeuwSe SpaanSe ScHIlderkunSt In de HerMItageNatalja Demina

de etSen van goya In de HerMItageMichail Dedinkin

SpaanSe toegepaSte kunSt In de HerMItageJelena Anisimova

de wapenSMeedkunSt van Spanje In de context van de SpaanSe geScHIedenISJoeri Jefimov

BIBlIografIecolofon

6

9

12Cat. 1–42

90Cat. 43–47

102Cat. 48–68

142Cat. 69–123

166Cat. 124–73

188Cat. 174–91

204206

6

30 kring van Bartolomé esteban MurilloTwee vrouwen bij een tralieraam, ca. 1645 (detail; zie p. 70)een karveel en

HeIlIge MartelarenMichail PiotrovskyDirecteur, Staatsmuseum de Hermitage

De Hermitage is trots op zijn collectie Spaanse kunst. De totstandkoming ervan hebben we grotendeels te danken aan de napoleontische oorlogen en tsaar Alexander I, aan wie onze vorige tentoonstelling was gewijd. Tijdens zijn verblijf in Amsterdam in 1814 kocht de tsaar van de bankier Coesvelt een hele reeks Spaanse schilderijen. De persoonlijke passie van Alexander legde de basis voor een zeer belangwekkende verzameling. Enige tijd later werd deze uitgebreid met doeken uit de verzameling van de vooraanstaande Spaanse politicus Manuel de Godoy, drager van de trotse titel ‘Prins van de Vrede’. Dankzij deze en nog een aantal andere aankopen ontstond een van de beste selecties Spaanse schilderkunst buiten Spanje. Deze omvat tegen woordig niet alleen alle grote, algemeen bekende namen, maar ook een groot aantal minder bekende kunstenaars, die terecht steeds meer waardering krijgen. Zo biedt de Hermitagecollectie een breed perspectief op de ontwikkeling van de schilderkunst op het Iberische schiereiland, die zo belang rijk is voor het totaalbeeld van de Europese kunst. De schilderkunst wordt in ons museum van oudsher getoond in samen-hang met andere kunstsoorten. Hetzelfde principe is hier in de Hermitage Amsterdam aangehouden. De bezoeker wordt vergast op de befaamde klingen uit Toledo met hun verbijsterende schoonheid, een degen en een dolk van de beroemde wapen smid Pedro del Toro, Catalaanse pistolen uit Ripoll. Ster van de tentoon stelling is een unieke hanger met reusachtige smaragden. Het sieraad stelt een karveel voor en herinnert eraan dat het Spanje was dat Amerika ontdekte en onderwierp. Deze bladzijde uit de geschiedenis komt ook terug in enkele geschilderde werken, waaronder Monnik gemarteld door indianen. De fraaie geglazuurde keramiek met zijn metalen glans vertelt ons over de dynamische betrekkingen met China, Iran, Noord-Afrika en de Moorse bevolking van Spanje zelf.

12

de SpaanSe ScHIlderkunSt uIt de ‘gouden eeuw’Ljoedmila Kagané

De ‘Gouden Eeuw’ van de Spaanse schilderkunst is de benaming voor de periode vanaf de tweede helft van de zestiende tot aan het eind van de zeventiende eeuw, waarin wereldberoemde meesters als El Greco, Ribera, Zurbarán, Velázquez, Murillo en nog een hele reeks andere begaafde schilders werkzaam waren. De bloei van de Spaanse kunst begon nadat het land de wereldarena had betreden.

23

2 juan pantoja de la cruz 1553, Valladolid – 1608, Madrid

Portret van Diego de Villamayor, 1605Olieverf op doek, 88,5 × 70,5 cm Signatuur rechtsonder, met digrafen en abbreviaturen: Joanes Pantoja de la Cruz. Faciebat 1605. Opschrift bovenin, met digrafen en abbreviaturen: DIDACUS VILLAMAIORIS AETATIS SUAE 17. ANNO 1605GE-3518Herkomst 1814, collectie William Coesvelt, AmsterdamBibliografie Kagané 2005, pp. 95, 112–15, 119, 408, 476, nr. 141; Kusche 2007, pp. 196–97; Kagané 2008, nr. 106

Uit opschrift en datering kan worden afgeleid dat de jonge man geboren werd in 1588. Hij draagt de groene militaire ridderorde van Alcántara. Wel licht is een vertegen woordiger vereeuwigd van het geslacht Sarmiento de Villamayor, waarvan de genea logie in 1663 is uitgegeven. Hij is dan te identificeren als Diego Sarmiento de Sotomayor. Diens vader, eveneens Diego Sarmiento de Sotomayor (gest. 1618), was een vertrouweling van de koningen Filips II en Filips III en commandeur in de orde van Alcántara. Zijn moeder, Leonora Sarmiento de Luna (gest. 1657), was op hoge leeftijd mentrix van de infante Margarita en de infant Felipe Próspero. Rond de uitgiftedatum van de genea logie was Diego de Jongere, die vermoedelijk model stond voor het Hermitage-portret, derde graaf van Salvatierra, tweede markies van Sobroso, kamer heer van de koning, lid van de Oorlogsraad en commissaris-generaal van de Spaanse strijdkrachten. De jongeman draagt een rijk versierd harnas, waarop een grote, gesteven kraag prijkt, als een soort pedestal voor het gezicht. Zijn verschijning is aristocratisch. Opvallend is de verfijnde hand die op de degen rust. Het karakter is treffend weergegeven, en de jonge grande kijkt de toeschouwer hooghartig aan. Het uiterlijk is niet geïdealiseerd. Het portret wil vooral beantwoorden aan de voorstelling die men van de hoge adel had. LK

90

een vlaaMSe graveur In de werkplaatS van el grecoMichail Dedinkin

99

45 Sint Dominicus in gebed, 1605Ets en drogenaald op papier, 22,3 × 16,5 cmSignaturen midden onder: Δομήνικος Θεοτοκόπουλος (kunstenaar in het Grieks), D. D. astor. sculp. Toleti Ao. 1605 (graveur) OG-147688Eerste publicatie 

Vermoedelijk naar het schilderij dat zich nu bevindt in de Plácido Arango Collection in Madrid. MDe

108

49 genaro pérez villaamil1807, El Ferrol (La Coruña) – 1854, Madrid

Preek in de kathedraal, 1830–50Olieverf op doek, 72 × 97 cm Signatuur linksonder: Genaro Perez de VillaamilGE-7520Herkomst 1923, collectie Konstantin Gortsjakov, St.-Petersburg; 1846 collectie Aleksandr Gortsjakov, St.-Petersburg, gekocht van Arthur Stevens en J. Godecharles in Baden-Baden; in 1929 afgegeven aan het Antikvariat, terugontvangen in 1931Bibliografie Kagané, Kostenevich 2008, p. 303, nr. 178

Omstreeks 1840 schilderde Pérez Villaamil herhaaldelijk interieurs van Spaanse gotische kerken. In diezelfde periode werkte hij aan de illustraties voor de driedelige uitgave España artística y monumental, die in 1842–43 in Parijs uitkwam. Het boekwerk bevatte afbeeldingen van beroemde bouwwerken in het Iberische schiereiland, fragmenten van interieurs en details van versieringen. Dankzij het overvloedige iconografische materiaal dat hij had vergaard, kon Pérez Villaamil een uiterst waarheidsgetrouw beeld geven van een grandioze gotische kathedraal, rijkelijk versierd met steen snij werk. De overdreven afmetingen en buiten sporige rijkdom aan decoraties getuigen van de bewondering die de romantici koesterden voor de gotiek. De kunstenaar gebruikt perspectief om de indruk van reus achtige dimensies te versterken. Het beeld is geïnspireerd op de bouwwerken die Pérez Villaamil had gezien in Jerez de la Frontera, Toledo en Burgos. Het licht dat binnenvalt door de gebrand schilderde ramen vult de ruimte van het kerk gebouw en vervaagt de contouren, zodat de details van het opengewerkte steen snij werk er als het ware in oplossen en gewicht loos worden. De menselijke figuurtjes op de voorgrond verlevendigen het interieur en zorgen ervoor dat de kathedraal zijn tast baarheid behoudt. Er bestaat een verband tussen de compositie uit de Hermitage en een lithografie van de Engelsman David Roberts, Interieur van de Iglesia de San Miguel in Jerez de la Frontera (1837). Een ontmoeting met Roberts in 1833 was van beslissende invloed op Pérez Villaamil. Hij groeide uit tot een meester van het romantische landschap en later tot aanvoerder van deze stroming in de Spaanse schilderkunst. Het schilderij werd gemaakt voor de secretaris van de Belgische koning, Jules van Praet. ND

negentIende- en twIntIgSte-eeuwSe SpaanSe ScHIlderkunSt In de HerMItage Natalja Demina

109

152

79 Ze hebben het heet (Estan calientes)Blad 13 van Los CaprichosEts en aquatint op papier, 21,5 × 15 cmOG-409902Bibliografie Harris 1964, 48.III.1

74 Twee als één (Tal para qual)Blad 5 van Los CaprichosEts, aquatint en drogenaald op papier, 21,5 × 15 cmOG-409894Bibliografie Harris 1964, 40.III.1

de etSen van goya In de HerMItage Michail Dedinkin

153

81 God vergeve haar: en het was haar moeder (Dios la perdone: Y era su madre)Blad 16 van Los CaprichosEts, aquatint en drogenaald op papier, 20 × 15 cmOG-409905Bibliografie Harris 1964, 51.III.1

85 Daar hielp niets tegen (Nohubo remedio)Blad 24 van Los CaprichosEts en aquatint op papier, 21,5 × 15 cmOG-409913Bibliografie Harris 1964, 59.III.1

200

190 HarnasDuitsland, Landshut, meester Wolfgang Grosschedel, 1550–60Staal, leer, koper; gesmeed, geëtst, gegraveerd; h helm 28, h borstkuras 68 cmZ.O. 3938 Herkomst 1885–86, voormalig Arsenaal van Tsarskoje Selo; kwam vóór het midden van de 19de eeuw in het ArsenaalBibliografie Gille, Rockstuhl 1835–53, p. 102; Lenz 1908, p. 203, nr. I 548; Malbork 2002, cat. 11

Volledig harnas, bestaande uit een gesloten helm, kuras en arm- en been-harnas. Alle onderdelen zijn versierd met een gestileerd geëtst en gegraveerd rank-ornament en arabesken op een donkere ondergrond. Deze decoratiestijl was ontstaan onder invloed van de Moorse kunst en werd populair in de zestiende eeuw, toen men deze ook op wapens begon toe te passen. De stilistische bijzonderheden van het ornament geven aanleiding het harnas toe te schrijven aan de beroemde Duitse wapensmid Wolfgang Grosschedel (1517–1562), bij wie zowel in Duitsland als daarbuiten vaak verdedigings wapens werden besteld. Het harnas was niet alleen voor toernooien bestemd, maar kon ook gebruikt worden bij parades. JJ

→ 191 Half harnas met schildDuitsland of Italië (voor een Spaanse opdrachtgever), 1550–1600Staal, leer; gesmeed, gedreven, gebruineerd, verguld; h helm 27, h borstkuras 37 cmZ.O. 3521Herkomst Voormalig Arsenaal van Tsarskoje SeloBibliografie Lenz 1908, p. 160JJ

de wapenSMeedkunSt van Spanje In de context van de SpaanSe geScHIedenIS Joeri Jefimov

201