Des

ign

Cha

rles

& R

ay E

ames

- H

ang

it al

l ©

Vitr

a

Sociale activering, tussen actief burgerschap en betaalde arbeidEen verkennend onderzoek naar de praktijk van sociale activering bij de Belgische OCMW’s

Onderzoekers: Greet Van Dooren, Janne Kuppens, Julie Druetz, Ludo Struyven & Abraham Franssen (HIVA – CES)

Opdrachtgever: POD MI

Algemeen overzicht

1. Inleiding: wat is sociale activering?

2. Onderzoeksvragen

3. Resultaten websurvey

4. Voorstelling case studies

5. Aanbevelingen op lokaal niveau (OCMW)

6. Aanbevelingen op federaal niveau

09-04-2023 2

1. Inleiding: wat is ‘sociale activering’?

“Het verhogen van de maatschappelijke participatie en het doorbreken van sociaal isolement door maatschappelijk zinvolle activiteiten te ondernemen, 1) ofwel als een doel op zich; 2) ofwel als een eerste stap in een traject voor socio-professionele inschakeling; 3) ofwel als een eerste stap in een (latere) betaalde tewerkstelling.”

09-04-2023 3

2. Onderzoeksvragen

09-04-2023 4

1. Hoe geven Belgische OCMW’s invulling aan sociale activering?

2. Welke goede praktijken kunnen worden opgespoord en beschreven?

3. Welke beleidsmaatregelen zijn nodig om een beleid inzake sociale activering verder uit te bouwen en te optimaliseren?

4 - Resultaten websurvey

09-04-2023 6

Welke variëteit aan doelen beogen OCMW’s met sociale activering?

Concrete doelen van sociale activering* % (N=224)

Cliënten uit hun sociaal isolement halen 92,0Cliënten het gevoel geven er opnieuw bij te horen in de samenleving 90,2Cliënten zelfredzamer laten worden 75,9Cliënten voorbereiden op een professioneel traject, een sociale tewerkstelling of een tewerkstelling op de reguliere arbeidsmarkt

73,7

De persoonlijke ontwikkeling van de cliënt bevorderen 70,5Cliënten zich beter laten voelen 63,8De dienstverlening van het OCMW verbeteren i.f.v. de noden van de cliënten

51,8

* Respondenten konden verschillende doelen aanvinken

Beleidsvisie gebaseerd op 2 dimensies:

1) ‘breed’ begrip van wederkerigheid

2) ‘strak’ begrip van wederkerigheid (verplichtend)

09-04-2023 7

Hoe wordt sociale activering ingepast binnen de algemene visie op activering? (2)

“Is de bereidheid om sociaal geactiveerd te worden een criterium dat kan meespelen om de OCMW-uitkering al dan niet te behouden?”

Algemeen%

(N=224)

BR%

(N=8)

VL%

(N=135)

WL%

(N=81)

Ja 42,4 37,5 57,0 18,5

09-04-2023 8

Welke types van activiteiten worden ingezet voor SA? Wat is de rol van SA als voortraject?

Type activiteiten ingezet voor sociale activering % (N=234)

Socio-culturele en recreatieve activiteiten 79,5Vrijetijdstoelages 52,1*Vrijwilligerswerk 45,7Vorming of opleidingen zonder dat het doel professionele inschakeling is 43,6Kennismaking met sport(clubs)/jeugdbeweging 42,7*Workshops 35,0Praatgroepen om uit sociaal isolement te raken 25,6Cliënt participatiegroepen 17,5Wijkgerichte groepswerking 9,8Tewerkstelling (i.k.v. art.60, sociale tewerkstelling, stage, arbeidszorg) 7,3*Trajectbegeleiding 2,1Andere 13,3Geen enkele activiteit 4,3

* Opvallende regionale verschillen

09-04-2023 9

Is sociale activering gericht op specifieke doelgroepen en zo ja, welke?

Doelgroepen die in aanmerking komen voor sociale activering % (N=225)

Iedereen 56,0Welomschreven categorieën, nl: 44,4

- Clienteel OCMW in het algemeen 12,9- Leeflooncliënten & cliënten in schuldbemiddeling/budgetbeheer/met een laag inkomen

8,0

- Clienteel van de sociale dienst 6,7- Kansarmen 6,7- Mensen met laag inkomen 3,1- Enkel leeflooncliënten 3,1- Anderen (ouders met kleine kinderen,…) 3,6

09-04-2023 10

Hoeveel en welke personen worden er bereikt met sociale activering?

Totaal Gem. aantal BR VL WL

N OCMW’s die vraag ingevuld hebben

113 2 66 45

(1) N (eq.) leefloners in 2010

72 127 638,3 11 035 33 952 27 140

(2) N personen in soc. act. in 2010

25 756 227,9 7245 13 156 5 355

(3) pers. tewerkgesteld in art.60§7 in 2010

8043 71,2 1182 4846 2015

% (2)/(1) 35,7 65,7 38,8 19,7

% (3)/(1) 11,2 10,7 14,3 7,4

Þ van alle (eq.) leefloners in 2010 heeft  11.2 % deelgenomen aan een art.60 traject

Þ van alle (eq) leefloners in 2010 heeft er 35,7% deelgenomen aan een traject sociale activering

09-04-2023 11

Wat zijn de meest voorkomende knelpunten inzake sociale activering?

Knelpunten % (N=234)

Gebrek aan voldoende personeel (tijdsdruk) 56,8

Deelnemers haken gemakkelijk af 48,7

Gebrek aan financiële middelen 44,0

OCMW is te kleinschalig om initiatieven inzake sociale activering te nemen

40,2

5. Case studies

OCMW Project Doelgroep Thema / doel

Asse Vrouwengroep PARLEEke Vrouwen OCMW & anderen Taal, sociale integratie

Dessel Buurtgerichte jongerenwerking

Jongeren OCMW & anderen uit de sociale woonwijk

Vorming, vrije tijd

Gent Extra Time (ESF) groepswerking

Jongeren OCMW & VDAB Competenties voor therapie/opleiding /werk

Bièvre Espace détente Ouderen OCMW & anderen Sociaal isolement

Braine-l’Alleud

Atelier de cuisine OCMW & anderen Sociaal isolement

Charleroi Créa d’âmes toneelvereniging

OCMW & anderen Sociaal Isolement

Bruxelles Comité des spectateurs OCMW & anderen uit de Marollen Sociaal isolement

Uccle Voortraject voor activering (ESF)

OCMW-cliënten Socio-professionele integratie

09-04-2023 12

Case studie: “Extra time” – OCMW Gent

09-04-2023 13

• Doelgroep: moeilijk activeerbare jongeren (18-25jr) die leefloon ontvangen of door VDAB worden begeleid

• Outreachende en aanklampende benadering (huisbezoeken, sms-jes, telefoontjes, facebook)

• Groepsmomenten: organiseren fietstocht/eigen voetbaltornooi, deelname aan Belgian Homeless Cup, voetbaluitstap voor rusthuisbewoners, vorming tot hulpmonitor om daarna zelf leiding te geven tijdens vakantiewerking,…

• Individuele intensieve opvolging: evaluatie ahv scoringssysteem met gedragsindicatoren => vooruitgang wordt zichtbaar gemaakt, ontwikkelpunten gedefinieerd

Case-studie: “Kookworkshop” – OCMW Braine-l’Alleud

• 1x/mnd “Kookworkshop”• 1 vd deelnemers stelt menu voor om samen

te bereiden en te eten• Taken worden verdeeld: koken, tafels

dekken, afruimen, afwas,…• Aandacht voor gezonde voeding• “Via deze activiteit kan ik eens iets anders zien dan mijn 4

muren en vergeet ik mijn financiële en familiale problemen” (Deelneemster, 56jr, mutualiteit)

09-04-2023 14

Case-studie: “Comité des spectateurs” - OCMW Brussel

• Partnerschap OCMW met theatergezelschap in Marollen “Théatre Les Tanneurs”

• Opzet: – voorstelling bijwonen– samen met de acteurs eten voor de

voorstelling– Na de voorstelling workshops

09-04-2023 15

6. Aanbevelingen op lokaal, OCMW-niveau (1): inbedding, doelgroep en inhoud

Kies voor lange termijn projecten Formuleer zowel lange als korte termijndoelstellingen voor het

initiatief Laat flexibiliteit toe in de projectaflijning (doelgroep, inhoud, tempo,

organisatie, …) Werk samen Geen eenzijdige nadruk op kwantitatieve indicatoren bij evaluatie Kies voor een gemengde doelgroep, met zowel OCMW als niet-

OCMW cliënten Stem de inhoud en organisatie af op de doelgroep, werk vraaggericht

09-04-2023 16

6. Aanbevelingen op lokaal, OCMW-niveau (2): toeleiding, laagdrempeligheid en personeel

Zorg voor toeleiding via diverse kanalen en vindplaatsgerichte technieken

Hou de drempel voor deelname laag Zorg voor de continuïteit en regelmaat Hanteer een outreachende en aanklampende aanpak Zorg voor enthousiaste, gemotiveerde en geëngageerde

medewerkers Zorg voor een teamwerking Laat medewerkers hun taak combineren met andere taken die

aansluiten bij de problematiek van de doelgroep

09-04-2023 17

7. Aanbevelingen op federaal niveau

Versterk de legitimiteit van, en het draagvlak voor sociale activering

Veranker sociale activering wettelijk en structureel Voorzie permanente financiering van sociale

activering Stimuleer samenwerking (tussen OCMW’s) en

uitwisseling van expertise

09-04-2023 18