Slapen aan zee

Vakantie vieren aan de kust, we doen het graag en we doen het al heel lang. Van adel die in koetsjes naar de zee werd gereden tot hele families die lange zomers doorbrengen in een piepklein strandhuisje.

Tekst Alexandra Gossink

“Lieve F.

Hoe is het, al de lange dagen op zee?

Hier vanmorgen al vroeg met de kinderen

naar het strandhuisje gereden, want het

beloofde weer een warme dag te worden.

Ik heb de kleine er in haar wiegje gelegd,

ze soezelde weg op het geluid van de

nabije branding. De andere drie waren

al snel met hun schepjes en emmertjes

aan de slag langs de waterkant. Ik heb

een luie stoel gepakt. Heerlijk hoe die

eerste zonnestralen je huid verwarmen.

Moest aan jou denken daar in de tropen.

Terwijl ik daar zo lag voelde ik een soort

tijdloosheid. Mijn lippen proefden zout

en een rozige loomheid nam me over. Ik

had het gevoel dat het moment eeuwig zou

duren en het was perfect. Op het feit na

dat jij er niet bij was…”

Zo begon een brief aan een marine-officier uit de zomer van 1966. Het perfecte gevoel van een dagje aan het strand. Tijdloos als het voelt, toch kwam het pas laat in de 19e eeuw in zwang. Het werd destijds aanbevolen door wetenschappers. Hoewel het toen geen dagjes, maar hele zomers aan het strand wa-ren. Vooruitstrevende artsen richtten de blik naar zee toen de inzichten over welzijn, gezondheid en hygiëne veranderden. Families die aardig wat te besteden hadden, konden zich best veroorloven de laatste trends te volgen. En de trend rond 1880 werd kuren aan zee. De zilte lucht, het rustgevende geluid van de branding en het badderen in het zoute wa-ter zouden bijzonder heilzaam zijn voor allerhande kwalen, huidaandoeningen, longinfecties en zelfs hysterie. En gelijk hadden ze, die dokters en welge-stelde dames en heren die zich met hun hele hebben en houden maandenlang aan de kust nestelden. Hysterisch of niet, nog steeds relaxen we, soms en masse, aan de kust. Met het zand tussen je tenen, de prikkeling op je zoute huid, mijmerend langs de waterkant. Aan de uiteindes van het land ontwaakt een universeel gevoel van vrijheid. Toen en nu.

Lelieblanke huidDe eerste, chique badgasten zullen de zon niet overal op de huid gevoeld hebben. Waar we nu een gebronsd kleurtje heel gezond vinden, was aan het eind van het Victoriaanse tijdperk een bruine huid iets voor de landarbeider. De adel en gegoede bur-gerij stelde een lelieblanke huid op prijs en bloot was uit den boze. Maar met de populariteit van de strandvakanties ontwikkelde ook de badmode zich snel. Streepjes, blauw als de zee en matrozenpakjes waren in. Op oude foto’s zijn de kindjes in witte bloesjes met matrozenkraag te zien. Vrouwen in lan-ge jurken en hoeden, de mannen een sportieve pet op. Strandkoetsjes reden de vrouwelijke badgasten de branding in, waar ze via een trapje even konden poedelen in het water. Op de stranden van de toen al populaire kustdorpen Zandvoort, Noordwijk en Scheveningen stonden de hoge rieten strandstoelen rij aan rij. De eerste badpakken, hansopjes van fla-nel, wol of tricot, waren vooral dik en mochten niet te veel lichaam prijsgeven. Aan het begin van de 20e

eeuw werd zwemmen een erkende wedstrijdsport voor vrouwen, wat resulteerde in meer nauwslui-tende, katoenen badpakken op het strand. Maar een van de belangrijkste ontwikkelingen was het eenvoudige vissersdorp dat omgetoverd werd in een wereldse zomerresidentie voor de ‘rich and famous’ van die tijd. De adel, koningshuizen, hun lijfartsen en gevolg - ook toen al veelal uit Duits-land afkomstig - lieten villa’s en paviljoens bouwen. Overdag werd de gezonde zeelucht opgesnoven, de kindjes speelden dat het een lust was tot ze de on-dergaande zon gedag zwaaiden en in de avonden werd er geflaneerd, gedineerd en gedanst in de bal-zalen. Niets was te gek om het de gasten naar de zin te maken. In Grand Hotel Brittania in Vlissingen konden amateurfotografen in een speciale donkere kamer hun vakantiefilmpjes ontwikkelen. En dat het chic was, blijkt wel uit het feit dat de Vlissingse Kurzaal Vereeniging, die er concerten organiseerde, zich ook wel ’Sociéte Kurzaal Flessingue’ noemde.

Trotse getuigenBadhotels en kuurhuizen verrezen langs de hele Nederlandse kust. Zo liet koning Willem I voor zijn vrouw Wilhelmina op advies van haar lijfarts een paviljoen bouwen op een duin in Scheveningen. Langdurig verblijf zou haar slapeloosheid ten goede komen. Samen met het majestueuze Kurhaus, in een vorig leven het gemeentelijke badhuis, staat het hui-dige Paviljoen de Witte nog steeds aan de boulevard van Scheveningen, waar het nu vooral dienst doet als trouwlocatie. Als hulpeloze, maar trotse getuigen uit de tijd van grandeur aan zee staan ze tussen patatlucht en fantasieloze hoogbouw, het resultaat van ambitieuze projectontwikkelaars.De adel en koningshuizen verkiezen vooral Scheve-ningen, Noordwijk en Zandvoort. Keizerin Elisabeth van Oostenrijk-Hongarije, ‘Sissy’, verbleef in de zomer van 1884 wekenlang in Zandvoort. Een klein landarbeidersplaatsje in Zeeland verandert intus-sen ’s zomers in een kleurrijk maar vooral kunst-zinnig oord. Kunstenaars ontdekken Domburg, in navolging van de rijken die er behandelingen van dokter Metzger ondergaan, ‘de man met de gou-den handen’. Een dokter die we nu fysiotherapeut

2011 JULI/AUGUSTUS 39

Boven: Paviljoen de Witte in Scheveningen, het verjaardagscadeau van

Koning Willem I aan z!n vrouw Wilhelmina van Pruisen. De koning gaf haar

dit royale geschenk in 1827. Koningin Wilhelmina was een broze vrouw

met een matige gezondheid. Koning Willem I hoopte dat een regelmatig

verbl!f in dit strandhuis haar gezondheid ten goede zou komen.

Om hysterie, slechte longen of gezondheid was het

allemaal niet meer te doen: vermaak, dat is vooral

wat het strandleven in de jaren dertig bood

zouden noemen, maar zijn tijd ver vooruit was. De Europese elite verblijft vooral in Het Badpaviljoen en het Badhotel of laten hun eigen villa’s bouwen. Maar het zijn de kunstenaars die aan de start van de 20e eeuw het Zeeuwse dorp voorgoed op de kaart hebben gezet. Schilder Jan Toorop brengt er tot ver in de jaren 20 van de vorige eeuw de zomers door en brengt er kunstenaars samen. Velen van hen, waar-onder Piet Mondriaan en Charley Toorop, vestigen zich in de volgende jaren in de omgeving. Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd Domburg toevluchtsoord voor buitenlandse kunstenaars, vooral uit België. De weidse omgeving, eindeloze stranden en het steeds wisselende licht boven zee en het vlakke, water-rijke land waren de grootste trekpleisters voor het creatieve volk.Domburg heeft zijn karakter door de jaren heen goed weten te behouden. Nauwelijks hoogbouw, lucht, licht en ruimte doen jaarlijks duizenden badgasten naar het kleine plaatsje trekken. De twee grootheden van Domburg, Het Badhotel en Het Badpaviljoen, staan er nog, zij het in hernieuwde versies. Het Badpavil-joen is nu een restaurant en appartementencomplex. De grandeur van toen straalt er echter nog steeds van af, vooral van – hoe chic – een ontbrekende prijs-lijst op het menu en appartementsprijzen vanaf an-derhalf miljoen euro.

Feest aan de kustEen uitgebreider wegennet, maar ook trein- en tram-verbindingen van de steden naar de kust maakte badtoerisme ook toegankelijk voor hen die niet per se een goedgevulde beurs of blauw bloed bezitten. Om hysterie, slechte longen of gezondheid in het algemeen was het allemaal niet meer te doen: ver-maak, dat is vooral wat het strandleven in de jaren dertig bood. In Zandvoort werd een autorace dwars door het stadje gehouden. Er stond een achtbaan op het Noorderstrand van Scheveningen en op de pier konden kinderen een ritje achter een echte struis-vogel maken! Toch kozen ook families er voor het pure strandleven. De 75-jarige Frits Uiterwijk uit Amsterdam is de gelukkige bezitter van een strand-huisje in Wijk aan Zee. Op dat strand spendeerde hij als kind hele zomers. “Wat ik me herinner van de tijd voor de oorlog, is dat we met paard en wagen op het strand afgezet werden.” Ze huurden een stukje land van een strandpachter. “De grond werd aangestampt en daar werd ons huisje op gebouwd. Het was van zeil met wat houten palen. Dan kwam een boer langs met hooi waarvan we matrassen maakten.” Er was een waterkraan en verder niets dan elkaar en het strand en de zee.De Tweede Wereldoorlog veranderde het zo geliefde

strand in verboden gebied. De kust maakte deel uit van de Atlantik Wall, een verdedigingslinie van de Duitsers tegen de geallieerden. Deze liep van Noor-wegen tot Spanje. De dramatische gevolgen en ingrij-pende veranderingen waren in begin jaren ’40 nog niet helemaal duidelijk, zoals blijkt uit dit citaat uit de historische roman Sonny Boy. De hoofdpersonen bezitten een pension aan de Zeekant in Schevenin-gen wanneer in 1940 het Nederlandse leger wordt gemobiliseerd en militairen worden ingekwartierd in het pension: ‘Voor de tienjarige Waldy was het een heerlijke tijd. Echte soldaten in huis!’ Zelfs wanneer er in plaats van Hollandse, Duitse soldaten arri-veren blijft het strandleven voortkabbelen, zij het wat karig, vooral op het gebied van eten. Maar in 1942 was het echt over. In badplaatsen langs de hele kust werden honderden huizen ontruimd en hotels dichtgetimmerd. De stranden lagen vol mijnen en versperringen, zelfs vuurtorens waren in camou-flagetinten geverfd.In 1945 trok de familie Uiterwijk weer naar de kust. Noodgedwongen in een huis en niet op het strand. “Dat lag nog vol met mijnen”, weet Frits te vertellen. Meer vrijheid vonden ze in de daaropvolgende jaren, wederom in huisjes van zeil op het strand en op hooi van de boer. En later in houten strandhuisjes, op de stranden van Zandvoort en Bloemendaal. Inmiddels met zijn eigen gezin ruilde Frits de vakanties in Bloemendaal om voor die in Wijk aan Zee. Ondanks de strengere regelgeving is hij daar nog steeds hele zomers te vinden. “Iedereen kent elkaar, je hebt el-kaars kinderen zien opgroeien. Het is het vrije gevoel van het strand wat me hier steeds terug doet keren.”Zijn buurvrouw op het strand, Marjan van Someren, deelt zijn gevoel van vrijheid. “Het leven is eenvoudig hier, daarom is het zo lekker. Ik kwam hier al met mijn ouders in de jaren zestig, het was goed voor mijn broertje die astma had. Mijn kinderen zijn hier opgegroeid, toen ze klein waren zaten we hier vier maanden achtereen! Wij zijn allemaal gek op de zee, de kinderen hebben net als wij leren surfen.” Overnachten mag officieel niet maar wordt gedoogd. “Slapen op het geluid van de zee is zo rustgevend. Je woont tijdelijk midden in de natuur, met de zee voor de deur. Als het kon zou ik hier het hele jaar willen zijn.” Helaas voor Marjan mogen de huisjes er maar van april tot oktober staan. Maar de zomers, de Hol-landse zomers, duren net als vroeger een eeuwig-heid. Met het rozige gevoel aan het einde van de dag. En meeuwen die krijsen. Terwijl de zon rode en paarse tinten aan de horizon schildert, zwaaien er nog steeds kindjes naar de zon: “Dag zon, tot morgen!”

2011 JULI/AUGUSTUS 41

AMELAND

Kunst met uitzichtDit Eiland op Ameland is de naam van

een kunstgalerie én hotel op de uiterste

westpunt van het eiland. Het unieke en

kleinschalige hotel ligt aan de rand van het

historische dorpje Hollum in een st!lvol ver-

bouwde boerder!. In galerie en tuin wordt

werk geëxposeerd van toonaangevende

Nederlandse kunstenaars. Een heerl!ke plek

om b! te komen en geïnspireerd te raken.

Met uitzicht op de duinen en daarachter het

strand, waar het l!kt of de t!d stil gestaan

heeft.

Galerie/hotel Dit Eiland

Burenlaan 1, Hollum

0519-554405, www.diteiland.nl

vanaf " 100,- voor 2 personen,

incl. ontb!t

Buitenlevenlezers ontvangen een fles

w!n cadeau.

TER HEIJDE

Strandvakantie in stijlIn een duinpan van een knus vissersdorp

ligt Hotel-Beach Elzenduin, waar je een

strandvakantie in st!l kunt houden. Stads-

nomade en chef Marco Westmaas haalt

hier sinds 2009 z!n dagel!kse inspiratie

aan zee. Die inspiratie is terug te vinden in

de inrichting en op de kaart, die vooral met

biologische producten wordt samengesteld.

Een gastronomisch feest met de voetjes in

het zand.

Hotel-Beach Elzenduin

Strandweg 18, Ter He!de aan Zee

0174-214200, www.elzenduin.com

Vanaf " 85,- per nacht per persoon

Buitenlevenlezers kr!gen 1 overnach-

ting, koffie of thee b! aankomst, drie-

gangendiner in de brasserie, een pick-

nickpakket en een uitgebreid ontb!t voor

" 85,- per persoon, op basis van twee

personen.

DOMBURG

Artistiek uitje aan zeeRomantiek, kunst en st!l is nooit helemaal

uit Domburg verdwenen. Hier worden toe-

risten nog badgasten genoemd en is het

licht nooit hetzelfde. Op nauwel!ks v!ftig

meter van het strand overnacht je in Hotel

Wilhelmina, waar met hedendaagse en klas-

sieke kunst en een goedgevulde boeken-

kast de artistieke sfeer van Domburg goed

tot z!n recht komt.

Hotel Wilhelmina

Noordstraat 20-22, Domburg

0118-581100, www.wildduin.nl

Vanaf " 100,- voor 2 personen,

incl. ontb!t

Buitenlevenlezers kr!gen een fles bub-

bels b! aankomst en een mini-spa van

Rituals (geldig t/m december 2011, niet

icm andere aanbiedingen).

Slapen aan zeeadressen met allure!

SCHOORL

Slapen in een paardenstallingHet Koetshuis biedt de luxe van een hotel

en de gastvr!heid van een Bed & Breakfast.

Vele uitbouwen en erkertjes herinneren aan

de 19e eeuw toen dit hotel nog als koets-

huis en paardenstalling werd gebruikt. Nu

herbergt het vier luxe kamers en een lodge.

De gratis te gebruiken fietsen brengen je

dwars door de duinen zo b! het strand, of

het gezellige Bergen of Schoorl.

Koetshuis 34

Duinweg 34, Schoorl

072-8506012, www.koetshuis34.nl

Vanaf " 100,- voor 2 personen,

incl. ontb!t

Buitenlevenlezers kr!gen b! boeking

vanaf 2 nachten in de maand september

een arrangement naar keuze (denk aan

lunchpakket, flesje w!n) gratis. Op de

website z!n onder ‘tarieven en arrange-

menten’ de keuzes te vinden.

VLIELAND

Stoer met allure Het oudste hotel van het eiland Vlieland,

Badhotel Bruin, bestaat al sinds 1892. De

huidige eigenaren hebben aan de allure van

vroeger een hedendaagse twist gegeven.

De kunst van het genieten staat voorop,

zo heeft de keuken een pure, lichte kaart

met veel verse vis en lokale producten.

Het strandgevoel wordt doorgevoerd in de

lounge met zonnige kleuren en natuurl!ke

materialen. De gezelligheid van het dorp

aan de voorkant, het eindeloze strand aan

de achterkant.

Badhotel Bruin

Dorpsstraat 88, Vlieland

0562-452828, www.badhotelbruin.nl

vanaf " 100,- voor 2 personen,

incl. ontb!t

Buitenlevenlezers kr!gen 2 overnach-

tingen, 2 x ontb!t, 1 x diner en 1 Vlieland

pakketje voor " 149,50 per persoon. Niet

te reserveren t!dens feestdagen.

WIJK AAN ZEE

Stijlvol vakantie vieren

Slapen in een historische villa uit 1898, op

het geluid van de meeuwen en de geur van

de zee. Dat kan in het st!lvolle Hotel Mare

Sanat in W!k aan Zee. T!dens de renovatie

van de villa z!n zoveel mogel!k oude details

intact gelaten. Daardoor is de authentieke

sfeer en de grandeur van vroeger bewaard

gebleven. Na afloop van een mooie strand-

dag kun je ontspannen in een sauna in de

duinen.

Hotel Mare Sanat

R!kert Aertszweg 8, W!k aan Zee

0251-374364, www.maresanat.nl

vanaf " 77,50 voor 2 personen,

incl. ontb!t

Buitenlevenlezers ontvangen b! aan-

komst een mooie fles w!n.

fotografie: Paulline Joosten

2011 JULI/AUGUSTUS 43