Siciliaans dagboekuit: Dagboekfragmenten 2015

jwr

Een geleidelijke benadering...

Al van verre hoor ik ook als dove senior, dat wij Italiaanse contreien naderen. Een oorverdovendekakofonie teistert onze gehoorzenuwen. Het zijn de Siciliaanse vrouwen, die hier de boventoonvoeren. Zij zijn geboren met organen, die de autoriteit uitsluitend door volumen laten gelden. Deluidste stem behoort aan een mama van het type alfa. Zo eenvoudig is het autoriteitsprincipe dusgeregeld: door de moederlijke stembanden. Gesticuleren mag ook, maar is alleen een dirigerendhulpmiddel.

Siciliaanse mama's geven de leiding alleen in de vrouwelijke linie door aan de nazaat, zodat demannen slechts één absolute autoriteit accepteren en dat is niet de vriendin, de priester of degeliefde, maar de eigen moeder. Moeders zijn of worden ook nooit lelijk, echtgenotes envriendinnen wel.

Bij het instappen nemen de Sicilianen ongelofelijk grote bagagestukken mee naar binnen, die zij bijvoorkeur in de vakken boven onze hoofden verstouwen. Als het schap boven de eigen zitplaats volis, kan men ook ergens anders in de bagagevakken gaan zoeken – zelfs als die allang overvol zijn.

Een slanke, relatief tengere vrouw is zo vriendelijk links boven mijn zitplaats langs de cabinegangzwaar tegen mijn schouders te leunen om haar koffertje in het intussen allang volgeraaktecompartiment te schuiven. Het duurt een hele tijd, omdat zij de bagage moet sorteren enverschuiven. Haar middel met de duidelijk voelbare venusheuvel masseert mijn schouder, maar datschijnt haar niet te deren. Ik vraag mij af, wat de passagiers om ons heen daarvan denken en buigmijn romp zover mogelijk naar links. Het vrouwtje staat op haar tenen en neemt de kans waar nogdieper, helemaal achterin in de bagageruimte te duiken. Vermoedelijk heeft zij deze reis al tallozemalen gemaakt en steeds op dezelfde manier haar koffertje verstouwd. Misschien behoort dezeobsceniteit tot het volksvermaak..

De vlucht zelf verloopt zonder incidenten. Als leesvoer verslind ik enkele scripties uit de ZEIT-Bibliothek der 100 Bücher, die mij steeds weer nieuwe details laten ontdekken. Voor ik het weetvermindert de Airbus het motorvermogen en begint de glijvlucht naar Catania.

In het vliegtuig heeft een volumineuze Siciliaanse mama een hondje in een boodschappentasingepakt. Bij de aankomst in Catania stelt zij vast, dat haar man zijn zwarte hoedje is kwijtgeraakt.Zij vraagt de omstanders of iemand het hoedje ergens tussen de stoelen ziet liggen. Wij suggereren,dat haar man het hoedje misschien al voor de vlucht heeft verloren. Gedecideerd zegt zij, dat zijhem het hoedje nog in het vliegtuig heeft zien dragen. Gefrustreerd kruipt zij over de bank over deboodschappentas, waarin het hondje bijna verpletterd wordt en vist voorover hangend hetkledingstuk vanuit de donkere spelonken tussen de vliegtuigstoelen.

Ik feliciteer haar met haar succes en stel voor nu uit dankbaarheid een kaarsje bij Antonius op testeken. Daarop zegt zij, dat zij Jezus in haar hart heeft ingesloten en de Heer haar tegen alleongelukken beschermt. Wie zo diepgelovig is, kan zich dus de kaars voor Antonius besparen.

Een taxi brengt ons gedrieën na een half uur lange rit over de snelweg, gevolgd door een langereeks binnenwegen naar een Grand Hotel aan de kustlijn, waar onze reisgids ons verwelkomt. Opeen tafel naast de receptie liggen fotoboeken met kleurenfoto's en afdrukken van oude litho's van devulkanische erupties en lavastromen, die kunstenaars en historici aan de nabijgelegen vulkaankegelsin de loop der eeuwen hebben opgetekend.

Marcello

Onze reisgids Marcello (44) is anderhalve meter groot en geeft mij een lamme, vochtige handdruk.Hij is ijdel en bijziende en stottert een beetje, maar dat valt in het Italiaanse accent niet op.

Hij draagt een naar voren gekamde pony, de haardracht van de in 1955 enorm populaire weesjongenMarcelino Pan Y Vino1.

Later op de reis vraag ik hem of hij de film kent. Ja, hij is met alle details van die filmvertrouwd en vertelt mij, dat hij daarmee vroeger door zijn oudere broers werd geplaagd.“Bid, bid, Marcellino, als een brave jongen” en “Marcellino, Marcellino, Zeep doet tochgeen pijn...”, zingt Marcello met een gekunstelde kinderstem. Inderdaad vind ik later dezetekst in de de originele Duitse versie van de film Marcelino Pan Y Vino. Ongetwijfeld warenwij beide als kinderen een gemakkelijke prooi voor de kerkelijke religiositeit.

Zijn moeder vertelt hem: “als je groot wordt, moet je gaan werken”. Daarom blijven de Siciliaansemannen liever klein.

Siciliaans bijgeloof

Marcello heeft zich in het winterseizoen grondig voorbereid en de Siciliaanse geschiedenis grondigbestudeerd. Aan de hand van een voorbeeld legt hij ons uit, hoe hij als Siliciaan meer waarde hechtaan een bijgeloof dan aan het echte geloof in God.

In Sicilië geldt Rosalia (1130-1166) als de grote heilige, die nog steeds wonderen volbrengt2. Alsjongste van drie broers is hij de enigste man in de familie, die zijn haartooi van de ontsierendefamiliekwaal kaalheid heeft kunnen redden. Hij had gehoord, dat in de grot van Rosalia voortdurendheilig water werd opgevangen, dat de kaalheid op wonderlijke wijze wist te verhinderen. Zogezegd- zo gedaan, besloot hij tot de behandeling met dit water en nam bovendien voor alle zekerheid elkedag een dosis vitaminepillen. Men kan immers nooit weten. En inderdaad, het werkte. Marcello'shaarpracht troont als Marcellino's kapsel boven zijn zonnebril.

Het valt op, dat juist in de vulkanisch actiefste gebieden, Sicilië en Napels, de meest intensievebijgelovige gevoelens de boventoon voeren. Ook in het Rijngebied zijn de actieve vulkanischezones zoals het Rijndal en in Roermond het Maasdal de intensieve regio's der religiositeit.

Mannen en vrouwen zijn nog steeds niet gelijkberechtigd. De vrouwen dragen in de rouw volgensMarcello drie jaar zwart, de mannen slechts drie dagen een zwarte armband. De kerken zijn vaakrijk gesierd door relikwieën, zoals de schedel van Anne, de moeder van Maria.

1 Het weesjongetje Marcellino kreeg in de in 1955 enorm populaire Spaanse film Marcelino Pan Y Vino (1955) vanGod de naam Marcelino Pan Y Vino (Film in Duitse versie, in volle lengte)

2 Die Heilige Rosalia, la Santuzza, geborene Rosalia Sinibaldi (* um 1130 in Palermo, Sizilien; † 4. September 1166 ebendort) war eine Einsiedlerin auf dem Monte Pellegrino. Sie ist eine der Schutzheiligen Palermos.

Medereizigers

Achter ons in de bus zitten twee lieve homo's, die ons voortdurend nieuw gekochte postkaarten trotslaten zien. Zoutbergen met dakpannen erbovenop, stadsaanzichten, enzovoorts. Soms komen zij eenminuut te laat de bus binnen en ademen zwaar, als vissen op het droge. De meeste medereizigerszijn oude dames en oudere echtparen, veelal gepensioneerde leraren. Er is slechts een 18-jarigejongeman, die in het gezelschap echt door zijn jeugd opvalt.

Brieven uit en over het oude Sicilië van 1827

In de Nederlandse vertaling van Brieven uit en over Sicilie – pag. 79 van Justus Tommasini - 1827citeer ik de passage, waarin dit water in de grot van Rosalia wordt beschreven, die zich bijPelegrino bevindt:

“In deze grot druppelt van de wanden altijd water, weshalve men er looden goten langsheeft geleid, die het opvangen en naar eenen vergaarbak leiden, waaruit het geschept enaan alle geloovige zielen uitgedeeld wordt, als een batig middle tegen alleligchaamskwalen, die ook buitdendien zouden overgaan”3.

Ook de heilige Rosalia zelf bevindt zich nog steeds in deze grot en de beschrijving documenteert:

“Ik knielde ook neder, en zag, achter een tamelijk digt draadwerk, even als achter een'sluier – een wonderschoon meisje achterloos uitgestrekt, met half geopende oogen, alsof zij droomde: het hoofd rustte op de rechterhand”.

Deze reisbeschrijving uit 1822, vertaald in 1827, kan ik naast Goethe nog steeds als informatievebon voor het bereizen van Sicilië en het leren kennen van de “inboorlingen4” aanbevelen. Het reizenvond destijds in een “paketboot” (pakketboot) plaats, die voor de zeeroute van Napels naar Palermotwintig tot dertig uur, eventueel ook 4 dagen, nodig heeft.

Het relaas verhaalt ook de herrie, die de Siciliaanse scheepsreizigers produceerden en overeenkomtmet het lawaai, dat de moderne eilandbewoners verspreiden:

“Het viel ons niet in naauwkeurig te onderzoeken wat het ruim in zijnen schoot verborg.Het zat er zoo gepakt vol met mannen, vrouwen en kinderen, die omder elkanderpraatten en juichten, huilden en schreeuwden, dat men zoude gedacht hebben eendeputatie uit de hel onder zijne voeten te hebben. Slechts weinige van deze wezenskwamen boven om het daglicht te aanschouwen ….5”

Over de reisomstandigheden op Sicilië zelf verhaalt de auteur over de tocht naar Girgenti(Agrigentum):

“Wel was er in de kleine bark ruimte genoeg, dat wij ons aldaar konden uitstrekken, ende schipper had de oplettendheid gehad, ten onzen gemakke eenige matrassennederteleggen; maar helaas! Ook deze zaten vol uitgemergelde vlooijen, die met zulkeene roofzucht op ons, hunne arme slagtoffers, aanvielen, dat wij ons van ganscher harteweder in de herberg te Sciacca terugwenschten, want wij waren indedaad van den wal inde sloot geraakt6.” met dezelfde

3 Pag. 80 Brieven uit en over Sicilie van Justus Tommasini - 18274 Pag. IV van het “voorberigt”5 Pag. 9 Brieven uit en over Sicilie van Justus Tommasini - 18276 Pag. 131 Brieven uit en over Sicilie van Justus Tommasini - 1827

Goethe

Ook Goethe beschrijft de waterwinning in het heiligdom van Rosalia, die 1787 vrijwel met dezelfdewoorden geformuleerd wordt7:

Man hat, wie schon gesagt, an der Höhle nichts verändert; allein da die Felsen immervon Wasser träufeln, war es nötig, den Ort trocken zu halten. Man hat dieses durchbleierne Rinnen bewirkt, welche man an den Kanten der Felsen hergeführt undverschiedentlich miteinander verbunden hat. Da sie oben breit sind und unten spitzzulaufen, auch mit einer schmutzig grünen Farbe angestrichen sind, so sieht es fast aus,als wenn die Höhle inwendig mit großen Kaktusarten bewachsen wäre. Das Wasser wirdteils seitwärts, teils hinten in einen klaren Behälter geleitet, woraus es die Gläubigenschöpfen und gegen allerlei Übel gebrauchen.

Vindingrijke reparaties

Tot de moderne ongemakken en gebreken behoren niet zozeer de vlooien, kakkerlakken, meeuwenen duiven. Mij was echter opgevallen, dat de meeste technische hulpmiddelen mankementen ofspeelse versies van vindingrijke reparaties vertoonden. Zo ontdekte ik de zegenrijkeaantrekkingskracht van de moderne plakband, die zelfs uiteengevallen autodeuren en loshangendegebroken spiegels weer in opgelapte, maar verkeerstechnisch bruikbare vormen terugvoert. De tweeauto's stonden broederlijk naast elkaar aan de stoeprand.

In elk hotel of bus was er wel een technische panne aanwezig. Soms was in de hotelmaker derookmelder uit de houder verwijderd en nooit meer teruggeplaatst. In een ander hotel in deomgeving van Selinunte wees de airco permanent constant 19°C aan. Dan weer was het kabel vande telefoon op de badkamer gewoon afgesneden. In weer een ander hotel was de kluis op slot enliet zich niet openen. Dit behoort tot de ongemakken van de reiziger, die hem of haar in staat stellenhet contact tot de lokale bevolking te vergemakkelijken.

7 Goethe: Italienische Reise – Palermo, den 6. April 1787

Fig. 2: Spiegelreparatie (Palermo) Fig 1: Deurreparatie (Palermo)

Zaterdag 7 Februari 2015 – Riposto

De Etna markeert de plaats waar oceanische korst van de Afrikaanse Plaat onder deEuraziatische Plaat duikt. De Etna is na de Stromboli de actiefste vulkaan van Europa en eenvan de actiefste van de wereld.

Ons eerste viersterrenhotel ligt aan oostkust bij de kleine vissershaven van Riposto, waar de Etnavanuit een smalle vlakke kuststrook oprijst tot zo'n 3333m.

Vanuit ons balkonnetje kan men de gehele kustlijn van de baai overzien. Op straat en met name opde platte daken liggen de pikzwarte restjes as van de uitbarstingen van de Etna.

Links onder de derde etage ligt de Guardia Costiera, waar regelmatig een inspecteur op het plattedak de zeespiegel controleert. Het is de kustwacht, die tussen allerlei oude, slecht onderhoudengebouwen afsteekt door de heldere verfkleur en de goed verzorgde deuren en vensters. Het bureaumoet de aankomst van vluchtelingen verhinderen, die bij rustig weer vanuit Afrika naar Europaproberen over te steken.

Wij hebben nog wat tijd om het voorstadje te bezichtigen, dat voornamelijk bestaat uit eenjachthaven en een pleintje met een oude kerk.

Tegenover de haven ligt de vissersveiling, een antiek onverzorgd gebouw, waaraan de tand des tijdsnog steeds driftig knaagt. Er zijn talloze oude bejaarde mannetjes, die in trage discussies de tijdverdrijven. Voor de veiling hebben enkele vissers hun fantastisch gekleurde, natte koopwaar onderhet schitterende licht van felle gloeilampen uitgestald. Een grote moot tonijn is dwars doorgesnedenen wacht op een koper.

In het Grand Hotel worden de gasten door een tweetal obers bediend, dat mij nog het meestherinnert aan de legendarische Gelsomina en Zampanò uit La strada (1954). Gelsomina is een kleinvrouwtje, dat ons nauwkeurig in de gaten houdt en van ieder precies registreert, hoe de gasten bijhet ontbijt de koffie of thee drinken. Haar gezicht is fijn gesneden, maar zonder noemenswaardigeonderkin. Het herinnert mij aan het kindergezichtje van Gelsomina, dat de gek de artisjok noemt8.Haar partner is een onhandige reus, die haar op handen draagt. Als zij op een morgen een kwartierte laat voor het ontbijt is, begroet hij haar aan onze tafel met een duidelijk “bon giorno”, waarop zijglimlacht en tot de orde van de dag overgaat.

Wij bestellen bij het viergangenmenu een fles landwijn en water. Het diner is een typisch Siciliaansekost met als voorgerecht een salade, dan een hoofdgang pasta en een tweede hoofdgang vis of vleesmet broccoli. Als nagerecht serveren onze obers ijs of een zoete pudding. De fles wordt nietleeggemaakt en op verzoek van een papieren label voor de navolgende dag bewaard. Het diner islaat begonnen en eindigt al met al rond tien uur. Daarna is er nog maar weinig animo het nachtlevenvan dit vissersdorpje te gaan onderzoeken. Wij kijken naar het journaal, waarin de Griekse presidentmet minister de ene carnavaleske zitting na de andere organiseren. Volgens mij kan men deopnames van die zittingen tot een cabaretopvoering samenstellen, als het thema althans tot een goedeinde kan worden geleid. Achter het happy end staat echter nog steeds een groot vraagteken.

8 The Fool: What a funny face! Are you a woman, really? Or an artichoke? – Fellini and Masina on the set of La strada

Zondag, 8 Februari 2015

Zonsopgang

Precies om zeven uur verschijnt de zon aan de oostelijke horizon. Bij rustige zee zijn er dan kortetijd tientallen vissersbootjes op de rustige zeespiegel in de weer. Sommige vissers moeten hardwerken om in de roeibootjes enkele meters verderop een andere vanggrond te bereiken. Na tienminuten begint de zon de blik naar het oosten te verblinden en verdwijnt de romantische aanblik ineen zinderend koperlicht.

Tijdens het ontbijt verdwijnen de wolken boven de Etna. De 34 reizigers verdelen zich over dezitplaatsen. De voorste deur van de bus laat zich echter niet sluiten. De meeste technischeinrichtingen moeten met veel aandacht en liefderijke woorden tot functioneren worden verleid. Tienminuten later laat de deur zich tot sluiting overhalen en kunnen wij wegvaren. Wij passeren hetskelet van het stadion in Giarre, waarna de weg begint te stijgen.

De bus zucht en moet van versnelling tot versnelling omlaag schakelen. Op de weg naar bovenpasseren wij velden met lava, as en vulkaankegels zoals de buste van Sofia Loren of GinaLollobridgida.

Etna

Op 1900m hoogte heerst bij stralend blauwe hemel en zonneschijn een schrijnende ijskoude wind,die onze gezichten aan zandstralen onderwerpt. Aan het kleine kratertje kunnen wij ons doorgladheid en storm nauwelijks staande houden. Slechts een enkeling kan de kraterrand rondlopen. Demeesten moet een half uur in de rij staan om de papierloze WC voor 0,90€ te mogen bezichtigen.

Talloze Sicilianen zijn met de gehele familie, in bussen of met eigen auto's in groepen voor eenzondag vol wintersport de berg opgereden. Alle parkeerplaatsen zijn bezet, voor zover dezeinmiddels door de sneeuwploegen van een meter sneeuw zijn bevrijd. Sommige bussen zijn vansneeuwkettingen voorzien.

Taormina

Via een andere weg bereiken wij Taormina, waar wij de theaterplaats in het amfitheater mogenbezichtigen, vanwaar Goethe de parel van Sicilië op 6. Mai 1787 heeft mogen bewonderen9:

Setzt man sich nun dahin, wo ehmals die obersten Zuschauer saßen, so muß mangestehen, daß wohl nie ein Publikum im Theater solche Gegenstände vor sich gehabt.Rechts zur Seite auf höheren Felsen erheben sich Kastelle, weiter unten liegt die Stadt,und obschon diese Baulichkeiten aus neueren Zeiten sind, so standen doch vor alterswohl eben dergleichen auf derselben Stelle. Nun sieht man an dem ganzen langenGebirgsrücken des Ätna hin, links das Meerufer bis nach Catania, ja Syrakus; dannschließt der ungeheure, dampfende Feuerberg das weite, breite Bild, aber nichtschrecklich, denn die mildernde Atmosphäre zeigt ihn entfernter und sanfter, als er ist.

Er zijn niet zoveel plaatsen, die een vrij uitzicht op het omliggende landschap toelaten.

Aan het strand liggen volgens een medereizigster talloze “vertelstenen10”, – stenen, die menvasthoud en dan een verhaaltje vertelt – of wat men daaronder ook mag verstaan...

9 Goethes Italienische Reise, Taormina 10 Bilder zu erzählsteine

Maandag, 9 Februari 2015 Syracus

De “Cassa per il Mezzogiorno”

Italië wordt in net als Europa in twee bereiken opgedeeld: een welvarende noordelijke en eenarmoedige zuidelijke regio. Marcello legt uit, dat Sicilië ooit in een ver verleden veel welvarender isgeweest dan het noordelijke Italië, maar dat het noorden tijdens de industriële revolutie met veelmeer succes excessief is begonnen goederen naar het zuiden te exporteren. Het zuiden raakteachterop en verarmde. In feite was het zuiden een koloniaal bezit voor vreemde mogendheden, datter plundering aan de Byzantijnen, de Noormannen, de Fransen, de Habsburgers en Bourbonen wasvrijgegeven11.

In 1950-1960 moest de Italiaanse regering door middel van een soort „Marshallplan“, het fonds“Cassa per il Mezzogiorno”. Met de door deze Cassa ter beschikking gestelde kredieten werdenbruggen, tunnels, snelwegen, vliegvelden spoorlijnen en talloze reparaties aan eerbiedwaardigeantieke bouwwerken gefinancierd.

Het landschap

Op de citrusvelden staan talloze kleine windmolens, die de lucht bij nachtvorst laten circuleren omde vorstschade te beperken. In de hogere regio's staan tussen de ruïnes der verlaten boerderijenkorte groene halmen op de akkers. Het zijn de grondstoffen voor de noedels, macaroni en spaghetti.Tussen de landerijen kruist regelmatig een spoorlijn – gefinancierd door de “Cassa per ilMezzogiorno” – de autoweg.

In de dorpen hangt elke was boven de smalle straten. Het ruikt er dus permanent naar frisse was.

De EU

Toch is Zuid-Italië weer in de lethargie teruggevallen, omdat het land in de EU deonafhankelijkheid heeft verloren en nu zelfs gedwongen wordt, werkgelegenheid naar hetbuitenland te exporteren12. Deze ontwikkeling is een model voor de EU, die net als in Italië door eennoordelijke regio met exportoverschot en een zuidelijke regio met een aanzienlijk nettoimportoverschot wordt gekarakteriseerd.

Syracuse

In Syracuse ligt de enorme steengroeve met het oor van Dionysius vrijwel tussen de tempel en hettheater alias amfitheater. Vrijwel alle Siciliaanse theaters zijn in de latere, krijgszuchtige eeuwen ineen amfitheater voor de bloederige spelen omgebouwd. Soms zijn deze zoals in Taormina later weerin theaters getransformeerd. Het oor van Dionysius vormt een enorme spleet in de bergwand enfungeerde als afluisterpost van de voorlopers der antieke NSA-geheimdiensten. Naast de spleet rijstals een bijbehorende fallus een even lange enorme stenen pilaar op. De restanten van de Apollo-tempel zijn alleen door de enorme afmetingen opvallend. Naast het theater moet zich een warmebron bevinden, maar ikzelf heb die uit tijdgebrek niet kunnen bezichtigen.

11 Die Wiedergeburt des Mezzogiorno bedeutet eine neue Renaissance für Italien 12 Italiens Industriepotential wird dadurch blockiert, daß das Land seine Souveränität verloren hat. Das Eurosystem

untersagt die Vergabe von Krediten für Entwicklung und zwingt die Industrie, die Produktion ins Ausland zuverlagern. Diese beiden Probleme müssen durch die Wiederherstellung der Souveränität über Geld und Kredit sowiedurch Maßnahmen zum Schutz des Handels überwunden werden.

In het op een eiland goed geïsoleerde stadje Ortygia ligt een fraaie diep gelegen Apollontempel (uitde 6. eeuw v. Chr.; de zuilen waren met polychrome mozaïeken versierd13) en de zoetwaterbron vanFonte Aretusa. In Syracuse werd 212 voor C. ook Archimedes gedood.

De toegang tot de stad is door drie bruggetjes beregeld. De Dom (7. eeuw, façade 1728) isopgebouwd uit een oude Griekse tempel, waarvan de Dorische zuilen nog goed te zien zijn. In dezijkapellen bevinden zich relikwieënverzamelingen en soms erbarmelijk smachtende kunstwerkenmet hemelwaarts verdraaide ogen.

Een gedeelte van de oude stadsmuur is op de terugweg naar de drie bruggen nog goed te zien. Debus moet op deze reis per parkeerplaats overigens ca. 100€ betalen. Dat telt dus in het hoogseizoenbehoorlijk aan.

Noto

Verder gaat de reis in het zuidoosten van Sicilië naar Noto met de fraaie barokgevels. De kerkenzijn na de middag gesloten en de stad bevindt zich in een roes van de mediterrane siësta. Op 13maart 1996 stortte een belangrijk deel van de kathedraal van Noto ineen, maar is intussen weeropgebouwd. Het nieuwe gedeelte is duidelijk witter dan de honingkleurige oude secties.

Wij gaan vroeg naar bed. 's Nachts begint het te stormen. De wind rukt aan allerlei metalenobstakels, alsof Hephaistos met zijn moker in de smidse aan de weer is. De gierende wind schuiftasbakken over de terrasvloeren. Het huilen van de tocht door de ontluchtingspijpen maakt evenveellawaai als een Boeing 747 op een verafgelegen startbaan. 's Morgens werpt de sterke wind stevigegolven op het strand en de vissersboten zijn verdwenen. In de bergen ligt sneeuw op de wegen, inde lagere regio's valt en kille regen.

13 Die Säulen waren mit polychromen Mosaiken verziert. Apollontempel

Dinsdag, 10 Februari 2015 – Villa del Casale

Enna

Na het ontbijt nemen wij afscheid van het hotel. Bij het wegrijden hangen Gelsomina en Zampanòuit het raam en zwaaien ons uit. Wij nemen een grote weg naar het centrum Enna (de “navel”) vanSicilië, waar Grieken en Romeinen centrale legerplaatsen onderhielden om de kust bij invallen zosnel mogelijk te kunnen bereiken.

De rit leidt ons naar Villa del Casale, waar de terecht beroemde mozaïeken uitgegraven zijn. Demeeste mozaïeken zijn goed bewaard gebleven. Ieder mozaïeksteentje of glasdeeltje is ongeveer1x1 cm groot.

Agrigent

In het tussen de bloeiende Amandelboompjes fraai gelegen Agrigent bezichtigen wij bijondergaande zon nog net op tijd de vier tempels. Er ligt nog veel meer archeologisch materiaalonder de aarde begraven, maar men wil het liefelijke dal niet teveel ontsieren door uitgravingen.

De oude tempels zijn alleen bewaard gebleven als zij – net als in Syracuse) tijdelijk in kerkenwaren veranderd.

• de Juno- of Hera-tempel

• de Condordia-tempel, die in feite door de transformatie in een kerk aan de ondergang enplundering is ontsnapt.

• de ruïnes van de Heraclestempel

• de ruïnes van de gigantische Zeustempel met de 4 Telamons, die als “dragers van het dak”de zuilen sierden.

Gedeeltes van de stadswal met ingebouwde begraafplaatsen (“kleine grotten”) zijn bewaardgebleven. Er ligt ook een soort doopbekken met trap. In de rotsen vind ik talloze Jakobsschelpen,die op een zeebodem duiden.

Voor de Concordia-tempel staat naast een oeroude boom een modern bronzen kunstwerk, dat degevallen Icarus symboliseert.

Transportsporen voor de tempelbouw (Agrigent)

Vlakbij de ruïnes van de tempel van Heracles bevindt zich een spoor, waarlangs de zuilentrommelsvan de steengroeve naar de bouwterreinen werden gerold. Deze dubbele sporen lijken wel wat op derails, die men op Malta vindt. Zij leiden duidelijk naar bouwplaats voor de enorme Zeus-tempel.

In deze tempels zijn oppervlakkig gezien geen kleursporen meer te vinden. Alleenwetenschappelijke analyses kunnen dergelijke sporen van nabij registreren.

De zonnestraling, de wind en regen hebben alle kleuren uitgewist en de nogal zachte gesteentes vande zuilen sterk beschadigd.

Fig. 3: Transportsporen bij de tempels van Agrigent

Selinunte

Wij overnachten in het Parkhotel in de buurt van Selinunte, op ongeveer 80 km ten westen vanAkragas (Agrigento). De airconditioning van het hotel werkt niet. Overal heerst 19°C. De ventilatorvan de airconditioning kan alleen door de zekering worden afgeschakeld. De televisie beschikt nietover een bruikbare afstandsbediening. Waarschijnlijk is de batterij leeg. De wasbak valt op door eenstinkende sifon, die wij dus na ieder gebruik vlug dichtschuiven.

De ober plaatst op ieder geplaatst bord zijn hopelijk schone (?) dikke duim en er zijn alleenliterflessen wijn te koop. Gelukkig zijn wij in dit viersterrenhotel maar een nacht te gast...

Bij het diner discuteer ik met mijn disgenoot aan de linkerzijde de voor- en nadelen van devegetarische voeding. Haar vriendin vindt dat een interessant thema en vraagt waarop ik deze thesebaseer. Ik vertel dat wij twee vrienden kennen, die zich vegetarisch gevoed hebben en in de loop derjaren een vorm van kanker hebben ontwikkeld. De arts heeft bij een van hen een gebrek aan eiwitgediagnosticeerd. De vriendin kijkt mij sceptisch aan en knikt daarbij voortdurend van links naarrechts. Ik weet echter van een ontbijtzitting, waarin ik haar wel vaker nee heb zien knikken en tip opeen vroeg stadium van Parkinson. Vervolgens discuteren wij de optie, door het slikken van pillen enhet eten van soja het eiwitgehalte van de voeding op te krikken. Het rondbrengen van het mierzoetetoetje beëindigt de discussie. Zoals gebruikelijk gaan wij allen na het late diner naar bed.

Woensdag, 11 Februari 2015 Marsala

Marsala

Helemaal in het westen bezoeken wij Marsala (Arabisch Marsa Allah - de Haven van God), datdoor de Carthagers onder de naam Lilybaion werd gesticht. Het was de eerste Italiaanse stad, diedoor de Islamitische veroveraars werd bezet.

De aanleg van de bergachtige snelweg was door het grote aantal tunnels en pilaren nogal kostbaar.De noordelijke route bevat 98 tunnels.

In een pauze proeven wij in een imkerij diverse likeuren, wijn en allerlei lekkernijen zoals olijvenen olijfolie.

Erice

In het noordwesten bezoeken wij boven op een hoge berg Erice, dat door de Carthagers werdgesticht. Er moet manna aan de bomen groeien, maar de winkels vertonen alleen maaraankondigingen, dat het te koop is.

Op de smalle bergweg wordt de bus bijna geblokkeerd door een filmteam, dat uitgerekend in dehaarspeldbocht filmopnames maakt. In een pizzeria genieten wij voor een tweetal elektrischepotkachels van een echte Siciliaanse pizza. Op de berg staat een aardbevingsmonitor met enormeantennes.

Aan de strandweg liggen de zoutpannen met de windmolens en in de verte aan de horizon deEgadische Eilanden. Op een vismarkt worden fantastisch gekleurde (gifgroene!), levende vissen enkreeften aangeboden. Met antieke weegschalen wordt de waar afgewogen.

Termini Imerese

In Termini Imerese wijst onze gids op de verlaten fabriek van Fiat die sinds 2011 verlaten is: Fiat toclose Sicilian plant. De fabriek is voor 1€ verkocht.

Palermo

Voor de overnachting moeten wij Palermo binnenrijden. Aan de snelweg staan aan weerszijden demonumenten voor de rechters en advocaten Falcone e Borsellino, die hier 1992 zijn vermoord. Naarhen is de luchthaven benoemd: Aeroporto Falcone e Borsellino 14. De monumenten markeren hetstuk snelweg, dat daarbij door de maffiosi vanuit een op de berghelling gelegen wit huisje werdopgeblazen.

Voordat wij Palermo binnenrijden ligt er nogal wat vuilnis langs de ventwegen, maar in Palermozelf zijn de straten relatief goed opgeruimd. Daarvoor moeten wij per nacht ook 2€ per persoonbetalen.

De stad wordt door bergen ingeraamd. Een zijdal, het “gouden dal”, dat door Goethe als het dal derbloeiende citroenen wordt geroemd, is inmiddels volgebouwd, zodat de naam “gouden” slechts aanverleden glorie herinnert.

De overnachting in het hotel kost officieel 229€. In de buurt bevindt zich ook de gevangenis, waarinde maffiose schurken in te kleine cellen aan verhoren en langdurige hersenspoeling werdenonderworpen. Vele maffiosi hebben daarop zelfmoord verkozen boven verdere gevangenisjaren.

14 Giovanni Falcone werd 23 mei 1992 door de maffia vermoord

In de dom staat ook het graf van de priester, Don Puglisi, die zich tegen de maffia heeft verzet endaarvoor 1993 (d.w.z. een jaar na Falcone e Borsellino) vermoord werd. Op 15 september 1993, dedag van zijn 56ste verjaardag, om ongeveer 22.45 werd Puglisi gedood bij de voordeur van zijn huisin het oosten van Palermo.

Donderdag, 12 Februari 2015 Palermo

Voor de kathedraal van Palermo staat de praalwagen van de heilige Rosalia, die in optochten nogsteeds wordt gebruikt.

Um fünf Uhr des Nachmittags fing das Fest mit dem Triumphe der heiligen Rosalia an,die mit dem größten Pompe mitten durch die Stadt, von dem Marino bis an das neue Torgezogen worden. Ein Haufen Reiter mit Drommeten und Maultrommeln, und alleStadtoffiziere in ihren schönsten Uniformen gingen vor den Triumphwagen her. Es istwirklich eine sehr ungeheure Maschine; sie ist siebenzig Fuß lang, dreißig breit, undüber achtzig hoch, und ragte weit über die höchsten Häuser zu Palermo, vor welchen sievorbei ging, hervor15.

De Madonna Vasa Vasa

De pompeuze beschrijving past ook wel op de processie van Madonna Vasa Vasa, die in Messinaplaatsvindt. Daarbij is de in blauw en rood gehulde Maria op zoek naar haar in rood geklede ZoonJezus. Als zij elkaar op Paaszondag treffen culmineert de ontmoeting in een kus16.

De Vaga te Messina (1860)

Bij een soortgelijk feest op het Mariafeest “Vara” respectievelijk “Vaga17” werden 15 augustus ookmet kerkelijke goedkeuring pasgeboren kinderen als een vroegere soort “geboortebeperking” aande madonna opgeofferd18:

Das non plus ultra allerchristlichsten Unsinns findet hier in Messina übrigens am 15.August statt, wo ein anderes großes Marienfest, die sogenannte Vaga, gefeiert wird. Dawird von einem Ende der Stadt zum andern, bis zum Dom hin, von vielen hundertMenschen, an Stricken, auf Schlittenkufen ruhend, ein ungeheures turmähnliches Gerüstgeschleift, welches bis in den zweiten Stock der Häuser reicht und an dessen Balkengegen 50 kleine Kinder, frei in der Luft schwebend, angebunden hängen. Die Hälftederselben stirbt gewöhnlich infolge dieses Martyriums, viele unmittelbar nach derProzession; diese werden dann beneidet und von allen selig gepriesen, da sie nach demallgemeinen Volksglauben einen der ersten Plätze im Himmel erhalten. Namentlich giltdies von dem kleinen Mädchen, das auf der Spitze des Turmes steht und die heiligeJungfrau selbst vorstellt. Dies geht fast immer dabei zugrunde. Aber alle Elternwetteifern, für ihre Kleinen dieses höchsten Ehrenplatz zu erlangen. Als ich dieseGeschichte zum erstenmal erzählen hörte und eine Abbildung davon sah, hielt ich allesfür Erfindung oder mindestens Übertreibung. Allein jetzt haben mir alle Deutschen, diedie Sache selbst jedes Jahr mit ansehen, ganz dasselbe mitgeteilt, und die Sache hat ihrevollkommene Richtigkeit! O 19. Jahrhundert! Zeitalter der Naturwissenschaft!! Waswürde ein alter Grieche zu diesen unwürdigen, widerwärtigen Götzendienern sagen, diesich so hoch erhaben dünken! Wie schön erschien mir dagegen der poetischePolytheismus der Alten! Wieviel menschlicher, schöner, edler war die hellenischeMythologie! -

15 Patrick Brydone – Das Fest der Heiligen Rosalia in Briefen an William Beckford. 2. Tl. Leipzig: Johann Friedrich Junius 1774

16People gathered on steps of San Pietro for Madonna Vasa Vasa celebration on Easter Sunday.17 Messina on the 15th of August: A Vara procession18 Italienfahrt - Ernst Haeckel, Messina, 16. 2. 1860, Brief Nr. 65

Verkeersregeling

In Palermo kan men nog politieagenten waarnemen, die het verkeer regelen, maar het is eendirigeren in een orkest vol dove musici. Zij nemen het optisch waar, maar kunnen het niet inzinvolle stuurbewegingen omzetten.

Er rijden ook enkele handelaren met paard en wagen. Talloze scootertjes en kleine auto's bevolkende wegen. Vele staan ergens op te wachten. Er wordt echter maar weinig getoeterd. Het verkeer ischaotisch.

Bezichtigingen in Palermo

Op het programma staan de bezoeken aan:

• De dom (of kathedraal) Santa Maria Nuova in Monreale met de scheppingslegende inmozaïeken. De regenboog is nota bene in drie kleuren (rood, wit en blauw) gekleurd. In hetdorpje bezichtigen wij een interessante vismarkt. Voor postzegels moeten wij in hetpostkantoor een nummertje trekken en een half uur wachten. De meeste bezoekers stappenna een kwartiertje op en verdwijnen dan weer...

• De Capella Palatina, die wel wat op de kleinere versie van de dom van Monreale lijkt.

• In de dom of kathedraal van Palermo staan ook de vier katafalken van de Staufers.

In de regel wordt in alle grote kerken een Pancreator in het centrum afgebeeld, die in de regel eenblauw gewand draagt. Dat kledingpatroon wijkt af van de afbeeldingen, die ik buiten Sicilië hebwaargenomen. Meestal is de Pancreator in rood of in een combinatie van rood en blauw gekleed.

De namiddag staat ter vrije beschikking en wij verkennen de hoofdassen van de stad. Op de pleinenen straten komen wij zelden bedelaars tegen. De stoepen zijn smal. De hoofdas van de oudestadskern van Palermo is een kaarsrechte weg, die van poort tot poort een doorkijk toestaat.

Fig. 4: De regenboog in drie kleuren (rood, wit en blauw) – De Pancreator draagt blauw

Vrijdag, 13 Februari 2015 Cefalú

In Cefalú (in het centrum van de noordelijke kustlijn) bezoeken wij de door de Noormannengestichte kerk, waarin de vensters een Bijbelse scheppingslegende beschrijven. Zoals gebruikelijkwordt de Schepper in blauw afgebeeld.

Twee zuilen zijn versierd met oude schilderingen. In dit stadje bevindt zich ook een oudemiddeleeuwse wasplaats met diverse platte stenen met bijbehorende waterbekkens.

Jeugdige scholieren voetballen en spelen op het zonovergoten kerkplein voor de oude kerk. Naastde kerk ligt een soort seminarie, maar dat wordt vermoedelijk niet meer als school gebruikt. Wijnemen plaats in de zon en bestellen een dure cappuccino met wat lokaal gebak. De halve reisgroepheeft het zonnige terras in het centrum ontdekt. De ober komt door de aandrang in de problemen.

Letojanni

De busrit voert ons verder richting Letojanni, waar wij hotel Antares op een steile berghelling viaeen lift bereiken. Het hotel is vrij goed vol en de eetzaal is een enorme ruimte met buffet.

Uit het boekenrekje met enkele tientallen romannetjes kan men aflezen, dat de lezers onder debezoekers vooral Scandinaviërs zijn.

Zaterdag, 14 Februari 2015 – Afscheid van Letojanni

Het regent ononderbroken en wij zijn blij, dat onze bezichtigingen al afgelopen zijn. Toevallig is dieochtend ook de staking van onze luchtvaartmaatschappij beëindigd.

Terwijl wij op de transfer naar het vliegveld wachten bereiden twee van de drie animateurs decarnaval voor. Zij oefenen het woord “Helau”, dat de ongeoefende Siciliaanse mond niet geheelvrijwillig kan produceren.

De twee meisjes blazen zo'n vijftig ballons met de mond op, waarbij er een goed dozijn uiteen ploft.De grootste is zo slank als een berkenboompje, zo'n 1m85 hoog. De kleinste is leniger (La donna èmobile) en lacht wat meer. Zij ontkleedt zich steeds meer, naarmate het werk zwaarder wordt.

Op de achtergrond pingelt in hotel Antares een eindloosband een eeuwig pianospel, dat bij eenlangdurig gebruik als een druppel op het voorhoofd iemand krankzinnig kan maken. Het klinkt alseen Sinatra-melodie, dat om de 10 seconden wordt herhaald.

De luchthaven

Aangekomen bij het vliegveld is er slechts een balie voor het inchecken geopend, waar al een langerij passagiers staat te wachten. Een langharige, donker ogende madonna staat verveeld met haarmobieltje te spelen. Zij staat overdwars en wij kunnen haar profiel bewonderen.

Marie en la Cadenas!19 Zij verveelt zich.

In de balie naast onze rij neemt een tweede stewardess plaats. Iemand loopt van achteren naar diebalie toe om daar in te checken. Met een snel staccato stoot de stewardess een vloed aan Siciliaansvenijn op hem af. Geschrokken deinst hij terug en kruipt weer achteraan in de rij in zijn schulp.

Na enkele minuten komt er een nieuwe kandidaat – een oudere, ietwat invalide vrouw - af op debalie. Weer ratelt het verbale machinegeweer. De stewardess maakt gebaren van wanhoop, alsof diehandbewegingen de Noord-Europese gebarentaal voor slechthorenden vervangt.

Dan, na een kwartier verschijnt er een derde kandidaat voor haar balie. Ditmaal is het een jongeSiciliaan. De stewardess kijkt op en glimlacht. Zij helpt hem met zichtbaar plezier.

F. vraagt naast mij: “Warum darf der Kerl sich dort eigentlich anstellen?”.

Ik antwoordt haar: “Weil er ein hübscher junger Kerl ist. Siehst du das nicht?”.

Zij bromt wat voor zich uit en wij zien, dat de zwartharige Madonna voor ons glimlacht. Zij lachtomdat zij de Duitse taal beheerst en ons heeft begrepen.

In de bus naar het vliegtuig moeten wij wachten. Een Siciliaanse is met haar dochter van een jaar ofveertien, vijftien op reis naar Stuttgart. De vroegrijpe dochter verveelt zich en trekt haar bloedrodelippen na. Om de blikken van de omstanders aan te trekken wil zij haar moeder een kus geven, maardie weert af.

Dan zet de bus zich in beweging. De terugvlucht kan beginnen...

.

19 Maria en la Cadenas is de naam van de kerk bij de oude haven van Palermo, waar men de haven vroeger met een ketting kon afsluiten

InhoudEen geleidelijke benadering........................................................................................................1Marcello......................................................................................................................................2Siciliaans bijgeloof......................................................................................................................2Medereizigers..............................................................................................................................3Brieven uit en over het oude Sicilië van 1827............................................................................3Goethe.........................................................................................................................................4Vindingrijke reparaties................................................................................................................4

Zaterdag 7 Februari 2015 – Riposto................................................................................................5Zondag, 8 Februari 2015 .................................................................................................................6

Zonsopgang.................................................................................................................................6Etna.............................................................................................................................................6Taormina.....................................................................................................................................6

Maandag, 9 Februari 2015 Syracus.................................................................................................7De “Cassa per il Mezzogiorno”...................................................................................................7Het landschap..............................................................................................................................7De EU..........................................................................................................................................7Syracuse......................................................................................................................................7Noto.............................................................................................................................................8

Dinsdag, 10 Februari 2015 – Villa del Casale.................................................................................9Enna............................................................................................................................................9Agrigent......................................................................................................................................9Transportsporen voor de tempelbouw (Agrigent).....................................................................10Selinunte....................................................................................................................................11

Woensdag, 11 Februari 2015 Marsala............................................................................................12Marsala......................................................................................................................................12Erice..........................................................................................................................................12Termini Imerese........................................................................................................................12Palermo.....................................................................................................................................12

Donderdag, 12 Februari 2015 Palermo..........................................................................................14De Madonna Vasa Vasa.............................................................................................................14De Vaga te Messina (1860).......................................................................................................14Verkeersregeling........................................................................................................................15Bezichtigingen in Palermo........................................................................................................15

Vrijdag, 13 Februari 2015 Cefalú..................................................................................................16Letojanni...................................................................................................................................16

Zaterdag, 14 Februari 2015 – Afscheid van Letojanni..................................................................17De luchthaven...........................................................................................................................17