Vlieb

erg

h-S

en

cie

cen

tru

m

Werken aan de OC in de les fysica

Woensdag 24 februari 2010 2009

Werken aan de OC in de les fysica Vliebergh Sencie februari 2010 oorspronkelijke tekst: M.J. Janssens 1

Katholieke Universiteit Leuven Faculteit Wetenschappen

SLO Wetenschap en Technologie

Specifieke Lerarenopleiding Natuurwetenschappen: optie Fysica Naamsestraat 61 , 3000 Leuven Tel. 016/32 42 48 Fax 016/32 42 54 http://fys.kuleuven.be/alon

Werken aan de onderzoekscompetentie

in de les fysica M. De Cock

VOORAF

Deze tekst werd oorspronkelijk samengesteld door Marie Jose Janssens, met als focus che-

mie. We danken haar dan ook graag voor het ter beschikking stellen van de tekst en de vele

goede tips bij de uitwerking ervan voor fysica.

1 DE SPECIFIEKE ONDERZOEKSCOMPETENTIE

1.1 ALGEMEEN KADER

1.1.1 Wat verstaat men onder onderzoekscompetentie?

Letterlijk betekent onderzoekscompetentie de competentie om te onderzoeken. Een competen-

tie is een combinatie van kennis, vaardigheden en attitudes waarmee een persoon op een cor-

recte wijze handelt in een bepaalde situatie. Een competentie veronderstelt altijd een combina-

tie van denken en doen: het is een doordacht handelen. Dat doordacht handelen, engageert de

hele persoon en houdt bijgevolg ook persoonskenmerken en attitudes in.

Onderzoeken betekent het uitvoeren van een aantal handelingen waarbij men gegevens ver-

zamelt om tot de oplossing van een bepaald probleem te komen. Onderzoekscompetent is men

dus indien men over de nodige kennis, vaardigheden en attitudes beschikt om de handelingen

voor een onderzoek uit te voeren.

1.1.2 Waarom aandacht voor de onderzoekscompetentie in het SO?

- Onderzoek ligt aan de basis van en ondersteunt de ontwikkeling van Natuurwetenschappen.

- Leren onderzoeken is opgenomen in de gemeenschappelijke eindtermen voor Wetenschap-

pen GET.

- De onderzoekscompetentie OC staat expliciet vermeld in de specifieke eindtermen SET, voor

elke pool, dus niet enkel voor Natuurwetenschappen.

- Leren onderzoeken en het werken aan de onderzoekscompetentie bevorderen het actief

leren.

- De kans dat een leerling in het hoger onderwijs min of meer zelfstandig onderzoek zal uit-

voeren is vrij groot. Denk maar aan de bachelor- en masterproef.

- Last but not least: oefenen in probleemoplossend denken is ook nuttig voor het dagelijkse

leven.

http://fys.kuleuven.be/alon

Werken aan de OC in de les fysica Vliebergh Sencie februari 2010 oorspronkelijke tekst: M.J. Janssens 2

1.1.3 Eindtermen en onderzoekscompetentie

A. Overzicht van de eindtermen

Eindtermen ASO 2de en 3de graad TSO en KSO 2de graad Vakgebonden ET voor iedereen Resultaatsverplichting voor 3de graad ASO

Gemeenschappelijke ET voor wetenschappen Onderzoekend leren / leren onderzoeken Wetenschap en samenleving Attitudes

Vakgebonden ET Algemene Vakinhoudelijke

Onderzoekend leren / leren onderzoeken Wetenschap en samenleving Attitudes

Specifieke ET voor de pool Wetenschappen Resultaatsverplichting voor 3de graad ASO Cfr. Q-scan - Inspectie

Structuren Interacties Systemen Tijd Genese en ontwikkeling Natuurwetenschap en maatschappij Onderzoekscompetentie (gedoogbeleid tot 07-08)

VOETen GEED, LELE, MIED, SOVA, BUZI, muzisch-creatieve vorming, technisch-technologische vorming

GEED, LELE, MIED, SOVA, BUZI, muzisch-creatieve vorming

Figuur gemaakt door Marijke Covens

Werken aan de OC in de les fysica Vliebergh Sencie februari 2010 oorspronkelijke tekst: M.J. Janssens 3

B. Vakgebonden eindtermen

1 GET WET. Onderzoekend leren/leren onderzoeken in ASO 2de en 3de graad

Met betrekking tot een concreet wetenschappelijk of toegepast wetenschappelijk probleem,

vraagstelling of fenomeen kunnen de leerlingen

1 relevante parameters of gegevens aangeven, hierover informatie opzoeken en deze oor-

deelkundig aanwenden.

2 een eigen hypothese (bewering, verwachting) formuleren en aangeven hoe deze kan wor-

den onderzocht.

3 voorwaarden en omstandigheden die een hypothese (bewering, verwachting) weerleggen of

ondersteunen, herkennen of aangeven.

4 ideen en informatie verzamelen om een hypothese (bewering, verwachting) te testen en te

illustreren.

5 omstandigheden die een waargenomen effect kunnen benvloeden, inschatten.

6 aangeven welke factoren een rol kunnen spelen en hoe ze kunnen worden onderzocht.

7 resultaten van experimenten en waarnemingen afwegen tegenover de verwachte, rekening

houdend met de omstandigheden die de resultaten kunnen benvloeden.

8 resultaten van experimenten en waarnemingen verantwoord en bij wijze van hypothese,

veralgemenen.

9 experimenten of waarnemingen in klassituaties met situaties uit de leefwereld verbinden.

10 doelgericht, vanuit een hypothese of verwachting, waarnemen.

11 waarnemings- en andere gegevens mondeling en schriftelijk verwoorden en weergeven in

tabellen, grafieken, schema's of formules.

12 alleen of in groep, een opdracht uitvoeren en er een verslag over uitbrengen.

2 ET WET. Onderzoekend leren/leren onderzoeken in TSO en KSO 2de graad

Met betrekking tot een concreet natuurwetenschappelijk of toegepast natuurwetenschappelijk

probleem, vraagstelling of fenomeen, kunnen de leerlingen

1 relevante parameters of gegevens aangeven en hierover doelgericht informatie opzoeken.

2 een eigen hypothese (bewering, verwachting) formuleren en aangeven waarop deze steunt.

3 omstandigheden die een waargenomen effect kunnen benvloeden inschatten.

4 resultaten van experimenten en waarnemingen afwegen tegenover de verwachte resultaten,

rekening houdende met de omstandigheden die de resultaten kunnen benvloeden.

5 experimenten of waarnemingen in klassituaties met situaties uit de leefwereld verbinden.

6 doelgericht, vanuit een hypothese of verwachting, waarnemen.

7 alleen of in groep waarnemings- en andere gegevens mondeling of schriftelijk verwoorden.

8 alleen of in groep, een opdracht uitvoeren en er verslag over uitbrengen.

9 informatie op elektronische dragers raadplegen en verwerken.

10 een fysisch, chemisch of biologisch verschijnsel of proces met behulp van een model voor-

stellen en uitleggen.

11 in het kader van een experiment een meettoestel aflezen.

12 samenhangen in schema's of andere ordeningsmiddelen weergeven.

C. Specifieke eindtermen voor de pool Wetenschappen

1 Cesuurdoelen voor de 2de graad

De leerlingen kunnen

31 onder begeleiding voor een gegeven onderzoeksprobleem onderzoeksvragen formuleren.

32 op basis van geselecteerde bronnen voor een gegeven onderzoeksvraag, op een systemati-

sche wijze informatie verzamelen en ordenen.

33 onder begeleiding een gegeven probleem met een aangereikte methode onderzoeken.

34 onder begeleiding onderzoeksresultaten verwerken, interpreteren en conclusies formule-

ren.

35 volgens een gegeven stramien over de resultaten van de eigen onderzoeksactiviteit rappor-

teren.

Werken aan de OC in de les fysica Vliebergh Sencie februari 2010 oorspronkelijke tekst: M.J. Janssens 4

36 onder begeleiding reflecteren over de bekomen onderzoeksresultaten en de aangewende

methode.

2 SET voor de 3de graad

De leerlingen kunnen

29 zich orinteren op een onderzoeksprobleem door gericht informatie te verzamelen, te orde-

nen en te bewerken.

30 een onderzoeksopdracht met een wetenschappelijke component voorbereiden, uitvoeren

en evalueren.

31 de onderzoeksresultaten en conclusies rapporteren en ze confronteren met andere stand-

punten.

1.1.4 Werken aan de eindtermen in verband met onderzoek

A. Relatie tussen de eindtermen onderzoek voor de natuurwetenschappen

Uit de vergelijking van de ET Onderzoekend leren/leren onderzoeken en de SET in verband

met de onderzoekscompetentie blijkt duidelijk dat er een zekere overlapping is tussen beide.

Onderzoekend leren is didactisch een mooi opstapje naar leren onderzoeken. De ervaring met

de ET van de basisvorming (voor alle aso-leerlingen) in verband met onderzoek leidt automa-

tisch verder naar het werken aan de onderzoekscompetentie voor de pool Wetenschappen.

Van de leerlingen uit die pool wordt verwacht dat ze groeien naar het grotendeels

zelfstandig uitvoeren van een integraal (mini)-onderzoek waarin gelijktijdig de ver-

schillende SETOC (onderzoeksstappen) aan bod komen.

B. Waar werken aan de onderzoekscompetentie voor Wetenschappen?

Door de aard van de vakken in de pool wetenschappen zitten het onderzoekend leren en het

leren onderzoeken in de gemeenschappelijke eindtermen wetenschappen, dus ook in de leer-

plannen van de basisvorming. Het werken aan de onderzoekscompetentie is aldus aanwezig in

de leerplannen biologie, chemie en fysica van de basisvorming. Het werken aan de specifieke

eindtermen onderzoekscompetentie gebeurt uitgebreider in de studierichtingen van de pool

wetenschappen, in de tweede graad voor de vakken, biologie, chemie en fysica, in de derde

graad voor de vakken aardrijkskunde, biologie, chemie en fysica.

De school/vakgroep kiest zelf op welke manier ze de SET onderzoekscompetentie realiseert. Bij

de tweepolige studierichtingen, zoals voor wetenschappen, dient echter voor beide polen de

onderzoekscompet