1. Insight is een uitgave van de NVP, de Nederlandse Vereniging voor Personeel-management & Organisatieontwikkeling. Het doel van Insight is om specifieke actuelethemas rondom het HR vakgebied op eigentijdse wijze nader te belichten en deHR professional inzicht te verschaffen in hoe theorien zich vertalen in de praktijk.NVP | insight Servant Leadership: hype, religie of noodzaak? Hoe denken onze (ervarings)deskundigen over dienend-leiderschap, ofwel Servant Leadership? Erna Baars, Inge Nuijten, Lucas van Wees en Hans Zierikzee gingen in discussie. We legden dit viertal een aantal (provocerende) stellingen voor en daagden ze uit hierop te reageren.

2. Inhoud4 De deskundigen: Erna Baars, Inge Nuijten, Lucas van Wees en Hans Zierikzee.6 > Stelling Servant Leadership is een hype in het managementdenken. Overgewaaid uit de VS en van tijdelijke aard.8 > Stelling Servant Leadership haalt, in tegenstelling tot macht en controle, het beste uit de jongere generatie.10 > Stelling Alleen diegenen die zichzelf al bewezen hebben en vanuit daar op respect kunnen rekenen, kunnen zich veroorloven dienend te leiden.

3. NVP | insight12 > Stelling Servant Leadership is voor altrusten, is niet resultaatgericht en daarom de voorbode van de teloorgang van je organisatie.14 > Stelling Servant Leadership, en sterk en charismatisch leiderschap. Twee geloven op n kussen?16 > Stelling De waarde van Servant Leadership voor mens en organisatie is niet bewezen.18 > Stelling Een Servant Leader moedig of soft?20 > Stelling Servant Leadership is een religie en heeft niets te maken met het leiden van een bedrijf. Servant Leadership: hype, religie of noodzaak? | 3

4. De deskundigen Drs. Lucas van Wees MBA/MBT werkt sinds 2001 als Vice President HR Commercial voor KLM. Daarvoor was hij werkzaam bij achtereenvolgens Philips, Shell en KPN, in HR, lijnmanagement en commercile posities. Lucas is lid van het hoofdbestuur van de NVP en in deze rol afgevaardigde in het algemeen bestuur van de European Association of Personnel Management (EAPM). Hij is lid van de Strategische Adviesraad van de NHTV in Breda. Studeerde toerisme in Breda, bedrijfs- sociologie in Tilburg, voltooide een MBA in Lausanne en een Master in Business Technology in Delft. Tevens is Lucas een van de ambassadors van Servant Leadership in Nederland. Dr. Inge Nuijten promoveerde eind 2009 op het proefschrift: Servant-Leadership: Paradox or Diamond in the Rough? aan de Rotterdam School of Management, Erasmus Universiteit. Momenteel verricht ze met haar bedrijf ISPT onderzoek voor bedrijven op het gebied van dienend-leiderschap en geeft ze advies en trainingen over dienend-leiderschap en prestatie- psychologie. Hierbij bundelt ze de kennis en ervaring die zij opdeed in verschillende opleidingen, tijdens onderzoeksprojec- ten en in het bedrijfsleven (o.a. ING en PWC), de zorg (o.a. Amphia en TweeSteden Ziekenhuis), het onderwijs (divers) en de sport (o.a. Prise dEau golf). Ze is lid van de Raad van Advies van het Greenleaf Center for Servant Leadership Europe en in het najaar van 2011 verschijnt van haar een Nederlands boek over dienend-leiderschap.4 | Servant Leadership: hype, religie of noodzaak?

5. NVP | insightHans Zierikzee is een man van learning by doing. Inmid-dels is hij ruim 15 jaar zelfstandig werkzaam als bouwer enbegeleider van complexe veranderingsprocessen. Hij startte als15-jarige als letterzetter bij Sijthoff, werkte in diverse functiesals hoofd verkoop in de commercie en als HR-manager inverschillende organisaties. Hij is lid van de NVP werkgroep 3.0en tot voor kort was hij voorzitter van de NVP-afdeling Noord-Nederland. Zijn inzet is er steeds op gericht om mensen in zijnomgeving te laten groeien. Daarnaast is hij blijvend nieuws-gierig en vanaf 2010 betrokken bij het jaarlijkse Kinderfestivalin Bosni. Oprechtheid heeft voor hem sindsdien een nieuwebetekenis gekregen. Naast alle hoofdzaken is hij zich de laatstejaren vooral op HARTzaken gaan richten.Drs. Erna Baars MMO is als zelfstandig executive coach enconsultant werkzaam onder de naam Amargon Consultancy &Coaching. Ze is onder meer gespecialiseerd in het coachen vanbestuurders, top-managers, high-potentials en professionals.Haar motto is Just because you cant see it, it does not meanits not there. Erna heeft een veelzijdige achtergrond met ruimeervaring in de financile dienstverlening en gezondheidszorg.Zo was zij onder meer werkzaam als bedrijfsarts, hoofd Ar-bodienst, directeur HR en ziekenhuisbestuurder. Naast haarwerk vervult zij verschillende rollen als toezichthouder en is zijbestuurslid bij het Greenleaf Center for Servant Leadership Eu-rope. Zij voltooide diverse universitaire opleidingen en volgdescholingsprogrammas in binnen- en buitenland. Servant Leadership: hype, religie of noodzaak? | 5

6. > Stelling Servant Leadership is een hype in het managementdenken. Overgewaaid uit de VS en van tijdelijke aard.6 | Servant Leadership: hype, religie of noodzaak?

7. NVP | insightInge: De term Servant Leadership mag dan voor het eerst in de VS zijn ge-noemd en recentelijk meer aandacht krijgen, dienend-leiderschap wordt aleeuwen over de hele wereld beoefend. Dus het is zeker niet van tijdelijkeaard.Lucas: Dat het gedachtegoed achter dienend-leiderschap een lange historieheeft, bewijst een aansluitend denkbeeld zoals rentmeesterschap, ofwel de we-reld minstens zo goed en liever nog beter achterlaten voor de nazaten dan hoeje hem aantrof. Servant Leadership is tijdloos. Het past goed bij de wereld vanvandaag, en nog beter bij de wereld van morgen. Een cruciale conditie voor hetaanpassingsvermogen van mens en organisatie in een tijd van globalisering.Erna: Kenmerkend voor een hype is dat er door de media bovenmatige aan-dacht aan besteed wordt. Naar mijn mening is de aandacht hiervoor nu zekerniet bovenmatig. Het belang ervan echter buitengewoon groot. Kijk maar naarhet top-downleiderschap, met grote egos en zelfoverschatting, met als gevolgde recente crisis. Dan ziet elk weldenkend mens dat er iets wezenlijks moetveranderen.Hans: Van tijdelijke aard? Mijn eerste kennismaking met dienend-leiderschapstamt al van 20 jaar geleden! Ik herinner me een combinatie van doortastend-heid en het hart op de goede plek. Dat werkte heel goed. We hadden slechtsruimte en steun te geven. Servant Leadership is een cruciale conditie voor het aanpassingsvermogen van mens en organisatie in een tijd van globalisering. Lucas van Wees Servant Leadership: hype, religie of noodzaak? | 7

8. > Stelling Servant Leadership haalt, in tegen- stelling tot macht en controle, het beste uit de jongere generatie.8 | Servant Leadership: hype, religie of noodzaak?

9. NVP | insightHans: Ja, dat geloof ik ook. Macht en controle richten zich niet op de ontwik-keling van anderen. Dat is inmiddels pijnlijk zichtbaar geworden. Jongere gene-raties hebben hun eigen paden te banen. Wij hebben de verantwoordelijkheidze hier in te steunen. Los van macht en controle komen de mooiste initiatieventot stand. Al kan enige controle de zaak wel steviger en stabieler maken.Erna: Servant Leadership haalt het beste uit lle generaties! Maar dat hetvooral jongeren aanspreekt en hen stimuleert zich maximaal te ontwikkelen, enhun kwaliteiten in te zetten op een respectvolle en integere manier, is duidelijk.In de Young Bilderberg Conference 2010 hebben jonge leiders uit het bedrijfs-leven zich uitgesproken voor deze stijl van leiderschap in hun Handvest NieuwLeiderschap. Een van hun zes stellingen luidt: Leiders moeten sturen op ver-trouwen en niet op macht en controle. Zegt dit niet genoeg?Inge: De jongere generatie heeft veel mogelijkheden en zal dan ook niet snelsettelen voor een autoritaire baas die weinig ruimte laat voor eigen inbreng enzingeving. Een baas die controleert en uit is op eigen gewin, kan bij de jongeregeneratie op minder respect en vertrouwen rekenen.Lucas: Brute macht werkt alleen maar in bepaalde situaties. En is zeker geenduurzaam managementprincipe dat mensen langdurig verbindt. Controle kangoed zijn, maar vertrouwen is beter. Strategie is het vermogen om als eerste inde toekomst aan te komen. Servant Leadership biedt daar een goede uitgangs-positie voor. Servant Leadership haalt het beste uit lle generaties! Erna Baars Servant Leadership: hype, religie of noodzaak? | 9

10. > Stelling Alleen diegenen die zichzelf al bewezen hebben en vanuit daar op respect kunnen rekenen, kunnen zich veroorloven dienend te leiden.10 | Servant Leadership: hype, religie of noodzaak?

11. NVP | insightInge: Iedereen kan dienend leiden. Maar kan ook iedereen het zich veroorlo-ven? Als de personen boven je niet inzien dat je team goed presteert vanwegejouw dienende opstelling, dan zal je in de huidige maatschappij zelf geregeldaan het kortste eind trekken. Je gedrag wordt als afwijkend en wellicht zelfsbedreigend gezien. Echter als het topmanagement dienend-leiderschap begrijpten ondersteunt, dan kan iedereen zich veroorloven dienend te leiden.Hans: In je werksituatie heb je te maken met heersende culturen. Je speelveldbepaal je echter zelf. Als je er werkelijk in gelooft en zo in je werk en levenwilt blijven staan, is er altijd ruimte om het te doen. Groot en klein, desnoodsergens anders.Erna: Is het in de praktijk zo makkelijk? Er heerst een enorme sociale drukom je als leider op een bepaalde manier te gedragen. En het is een grote kunstom dienen en leiden bij elkaar te brengen. Zeker in een tijd waarin leiderschapwerd verbonden met bediend wrden, in plaats van zelf een dienstbare rolvervullen.Lucas: Ik ben het met Hans eens dat Servant Leadership ook heel sterk eenmentaliteitskwestie is. Mijn vermoeden is dat dienend-leiders zich ook vrij inhet hoofd voelen en minder afhankelijkheid van anderen ervaren. Hoewel zejuist een behoorlijk inlevingsvermogen hebben. Dienend-leiders kenmerkenzich door de paradox betrokken distantie. Als je er werkelijk in gelooft, is er altijd ruimte om het te doen. Hans Zierikzee Servant Leadership: hype, religie of noodzaak? | 11

12. > Stelling Servant Leadership is voor altrusten, is niet resultaatgericht en daarom de voorbode van de teloorgang van je organisatie.12 | Servant Leadership: hype, religie of noodzaak?

13. NVP | insightErna: Als je oppervlakkig links en rechts iets leest over Servant Leadership,dan zou je dat kunnen denken. Het blijkt echter dat organisaties die dit ge-dachtegoed bewust toepassen, duurzaam betere resultaten boeken dan deconcurrentie. Het is geen trucje, maar een overtuiging. En trekt en behoudtdaarmee medewerkers die dit versterken en doorgeven aan anderen. Het is hetmeest moeilijk te kopiren concept, omdat dit gedachtegoed dat het beste uitiedereen naar boven haalt, op den duur in de cultuur van deze organisatiesverankerd zit.Lucas: Organisaties die niet failliet gaan of veel verliezen door een of anderschandaal, minder tot geen problemen krijgen met ziekteverzuim en burnout,en het vertrouwen van de klant behouden.Hans: Jullie kunnen dit met jullie jarenlange SL-ervaring beter beoordelen. Alsik een inschatting maak, dan vind je inderdaad onbaatzuchtigheid in deze visieterug. Het resultaat komt wat mij betreft voort uit (en staat niet voorop) depersoonlijke drijfveren van mensen.Inge: Dienend-leiderschap is altrustisch, maar wel degelijk resultaatgericht.Dienend-leiders communiceren een inspirerende (maatschappelijk) verant-woorde visie en maken medewerkers duidelijk wat hun bijdrage is in het grotegeheel. Vervolgens faciliteren zij medewerkers bij het ontwikkelen van huntalenten. Dit zorgt ervoor dat medewerkers trots zijn, verantwoordelijkheidnemen en groeien. Met hen groeit de organisatie mee. Het misverstand datdienend-leiderschap niet resultaatgericht zou zijn, ontstaat doordat men bij re-sultaat vrijwel altijd denkt aan korte termijn winstcijfers, in plaats van op langetermijn een goed resultaat neerzetten en blijven neerzetten. Dienend-leiderschap is altrustisch, maar wel degelijk resultaatgericht. Inge Nuijten Servant Leadership: hype, religie of noodzaak? | 13

14. > Stelling Servant Leadership, en sterk en charismatisch leiderschap. Twee geloven op n kussen?14 | Servant Leadership: hype, religie of noodzaak?

15. NVP | insightInge: Vanuit een wetenschappelijk oogpunt ben ik het hier mee eens. In dedefinitie van charismatisch leiderschap is opgenomen dat deze persoon ma-nipuleert voor eigen gewin. Absoluut het tegenovergestelde van een dienend-leider dus. Alhoewel dienende leiders vaak wel een bijzondere aantrekkings-kracht, ofwel charisma hebben.Lucas: Er is een interessant gedachtenexperiment te doen als het gaat overNelson Mandela. What if he came out angry? Ondanks zijn jarenlange ge-vangenschap op Robbeneiland, wist hij weg te blijven van haat en cynisme,en het onverzoenbare te verzoenen. Door gebruik te maken van soft power, isZuid-Afrika waarschijnlijk veel bloedvergieten gespaard gebleven.Erna: En zo zijn er meer aansprekende voorbeelden. Denk aan Ghandi, MartinLuther King, Mandela, Moeder Teresa en ga zo maar door. Wat niet wegneemtdat het een bijzondere kunst is om kracht en kwetsbaarheid te combineren tenfaveure van je medewerkers en de maatschappij. Dit vraag moed en veel zelfre-flectie.Hans: Niet alles is wat het lijkt. Ook charismatisch en leiderschap lijken eenbepaalde tegenstrijdigheid in zich te hebben. Charismatisch of dienend, inbeide gevallen betreft het kenmerken van leiders, die gemakkelijk anders uitge-legd kunnen worden. Het gaat niet om woorden, maar om intenties. Om metje manier van leiden (sturend of meer dienend), iets tot stand te brengen datnodig of gewenst is. Het vraagt moed en veel zelfreflectie om kracht en kwetsbaarheid te combineren. Erna Baars Servant Leadership: hype, religie of noodzaak? | 15

16. > Stelling De waarde van Servant Leadership voor mens en organisatie is niet bewezen. ?16 | Servant Leadership: hype, religie of noodzaak?

17. NVP | insightErna: Laten we het eens omdraaien. Heeft de waarde van het huidige leider-schap zich voor mens en organisatie bewezen? Dit was adequaat in het indus-trile en institutionele tijdperk, maar nu gaat het zich tegen ons keren. Dezetijd van kennisversnelling en netwerken vraagt om andere leiderschap dan dievan dwingende macht, zelfverrijking en moordende concurrentie. Juist het de-len van macht en het beter maken van de ander zal het respect krijgen van dejongere generatie, en daarmee ook bijdragen aan een duurzame wereld. ServantLeadership gaat namelijk verder, en wel om het verbeteren van de kwaliteit vanonze samenleving.Lucas: Inge, hoe sta jij hier tegenover? Jij hebt hier onderzoek naar gedaan.Wat zijn jouw bevindingen?Inge: Uit wetenschappelijk onderzoek zijn behoorlijk wat aanwijzingen te ha-len dat dienend-leiderschap nuttig is voor mens, organisatie en maatschappij.Zo hebben meerdere onderzoeken aangetoond dat Servant Leadership een po-sitief effect heeft op de belangrijkste psychologische basisbehoeften van men-sen en op vertrouwen. Deze aspecten worden op hun beurt weer gelinkt aanwelzijn, betere prestaties, minder ziekteverzuim, gezondheid, leren, motivatie,betrokkenheid, tevredenheid, minder verloop, creativiteit, etc. Ook bestaat eronderzoek dat een rechtstreeks effect van Servant Leadership op presteren, opextra inzet op het werk, en op creativiteit aantoont. Overigens worden er nietalleen maar positieve zaken gerapporteerd. Uit onderzoek blijkt bijvoorbeeldook dat resultaten van dienend-geleide teams op korte termijn minder kunnenzijn in vergelijking tot directief-geleide teams. Dit mindere korte termijnresul-taat wordt echter gecompenseerd door een beter lange termijnresultaat.Hans: Bewijzen heeft iets in zich van zichtbaar maken wat er al is. Bovendienis het gevolg van de stelling dat dienend-leiderschap opgehouden zou zijnte bestaan. Durf het in te zetten en dan maar eens zien wat het oplevert. Alsmensen vinden en ervaren dat het werkt, is het bewijs voor mij geleverd. Ingeheeft zo haar eigen invalshoek om hiernaar te kijken. En juist door van verschil-lende kanten te kijken, kunnen we van elkaar leren. Deze tijd vraagt om een andere leiderschap dan die van dwingende macht, zelfverrijking en moordende concurrentie. Erna Baars Servant Leadership: hype, religie of noodzaak? | 17

18. > Stelling Een Servant Leader moedig of soft?18 | Servant Leadership: hype, religie of noodzaak?

19. NVP | insightHans: Omgedraaid staat er zachtmoedig, een woord dat we heel goed ken-nen. Beide elementen zitten in Servant Leadership. Het vergt moed om zachtte zijn. Het mooie aan de uitgangspunten van dienend-leiderschap is juist decombinatie van leiden en dienen. Dat vraagt van je om ontvankelijk te zijn,je te verbinden en ook de moed te hebben het goede te doen. Laatst heb ikgemeend iets juist niet te gaan doen, terwijl het wel impliciet verwacht werd.Het gevolg was dat anderen hun verantwoordelijk namen en ik ze daarbij latergeholpen hebt. Gun anderen het podium. Het vergt moed om op je handen tegaan zitten.Erna: Dienend leiden is moedig en moeilijk! Een dienend-leider kenmerkt zichdoor vele goede en belangrijke eigenschappen. Denk bijvoorbeeld aan zorg-zaamheid, bescheidenheid en het anderen successen gunnen. Kenmerken dieveel leiders zeker af en toe toepassen. Alleen dienend-leiders doen dit conse-quent en voortdurend. Pas dan krijgen medewerkers het vertrouwen dat hetoprecht is en zullen zij zich openstellen, zelf daarin groeien, en steeds beterworden.Lucas: Een dienend-leider is zeker moedig. De meesten hebben een scherpbeeld over wie zij zijn, en wat hun mens- en wereldbeeld is. Doordat zij heteigen ego in control hebben, staan zij echter wel behoorlijk open voor aller-lei invloeden, signalen en denkbeelden. Dat kun je soft noemen, maar zoalsiedere HR-professional weet maakt juist de onderkenning van dit soort zakenhet verschil in effectief en efficint leidinggeven.Inge: Dienen is soft, maar dienen is geen dienend-leiderschap. Bij leider-schap gaat het erom dat je een doel communiceert waarvoor anderen zich inwillen zetten. Zo ook bij dienend-leiderschap. Dienend-leiders maken keuzesen bewandelen wegen die anderen op basis van korte-termijn-angst-denkennooit zouden nemen. Dienend-leiders zijn dus vrijwel altijd pioniers. Daarnaastdragen zij zorg voor de groei en ontwikkeling van de mensen om hen heen. Zehebben vertrouwen in hun medewerkers en laten hen meer vrij om op eigenwijze invulling te geven aan het werk. Het ontwikkelen van anderen en loslatenvan de controle vergt moed.De meeste dienend-leiders hebben een scherp beeld over wie zij zijn, en wat hun mens- en wereldbeeld is. Lucas van Wees Servant Leadership: hype, religie of noodzaak? | 19

20. > Stelling Servant Leadership is een religie en heeft niets te maken met het leiden van een bedrijf.20 | Servant Leadership: hype, religie of noodzaak?

21. NVP | insightErna: Servant Leadership toont zeker overeenkomsten met het dienstbaregedachtegoed dat in vele religies voorkomt. Robert Greenleaf, de eerste diedienen en leiderschap in n concept samenbracht, verstaat onder religie elkeinvloed van een samenstel aan activiteiten die mensen richting en beteke-nis geeft in hun leven. In die zin zou Servant Leadership daar wel in kunnenpassen. Deze vorm van leiderschap geeft, door de focus te leggen op het doengroeien van anderen, betekenis aan het bestaan van de leider zelf en draagtbij tot het creren van een dienstbaarheid aan de maatschappij en een beteretoekomst voor volgende generaties.Inge: Als je het basisgeschrift van Greenleaf leest, dan zie je dat dienend-leiderschap is voortgevloeid uit zijn veertig jaar lange ervaring bij AT&T, zijnomvangrijke kennis van mens en maatschappij, en het lezen van vele boeken.En dan vooral het boek van Hermann Hesse, Reis naar het morgenland. Inhetzelfde basisgeschrift geeft Greenleaf aan dat gelovige mensen graag wil-den dat hij inzag dat zijn denken gebaseerd was op een verhaal zoals dat vanJezus. Zo heeft hij het zelf echter nooit bekeken. Het is nooit zijn uitgangspuntgeweest, maar hij snapte de vergelijking wel.Hans: Religie roept bij mij hele andere associaties op. Wel zie ik een duidelijkelink tussen je eigen geloof, al dan niet religieus van aard, en de wijze waaropje leiderschap in de praktijk brengt. In ons vak hebben we het dan over mis-sie, visie en kernwaarden. Leiderschap maakt daar onlosmakelijk deel van uit.Je hebt juist een geloof nodig om hierin je eigen weg te vinden, te reflecterenhierop. Als ik dat koppel aan de maatschappelijke tijdgeest, kan het houvastbieden aan mensen die hiernaar op zoek zijn. Dat gun ik eenieder. Dienend-leiderschap is de moeite waard om voor jezelf te onderzoeken. Ik zie een duidelijke link tussen je eigen geloof, al dan niet religieus, en de wijze waarop je leiderschap in de praktijk brengt. Hans Zierikzee Servant Leadership: hype, religie of noodzaak? | 21

22. ColofonUitgave september 2011Nederlandse Vereniging voorPersoneelsmanagement & Organisatieontwikkeling (NVP)Villawal 13432 NX NieuwegeinPostbus 703430 AB Nieuwegeintel (030) 236 71 01fax(030) 234 39 91e-mail info@nvp-plaza.nlwebsite www.nvp-plaza.nlVormgevingMarieke Vugts, Sisters at WorkTekstredactieDanille van de Werken, Sisters at Work 22 | Servant Leadership: hype, religie of noodzaak?