september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut -...

95

Transcript of september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut -...

Page 1: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek
Page 2: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek
Page 3: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek

Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - [email protected]

september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ©Tympaan Instituut

Page 4: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek
Page 5: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek

Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - [email protected]

S Samenvatting Aanleiding Behoud en bescherming van het Zuid-Hollands landschap is een opgave, voor zowel de pro-vincie als de stichtingen Het Zuid-Hollands Landschap en Erfgoedhuis Zuid-Holland (samen-werkend in Landschap & Erfgoed Zuid-Holland). Voor deze opgave was er behoefte aan meer inzicht in de manier waarop inwoners van Zuid-Holland het landschap beleven. Daar-om heeft het Tympaan Instituut in opdracht van de provincie en Landschap & Erfgoed een onderzoek uitgevoerd onder 1.200 Zuid-Hollandse burgers over hun beleving van het land-schap. Zij zijn benaderd via de kanalen en de gebieden van Het Zuid-Hollands Landschap en Erfgoedhuis Zuid-Holland. Het onderzoek bestaat uit twee delen: een digitale enquête waaraan ruim 800 respondenten hebben meegedaan en een veldonderzoek waarbij op vier terreinen van het Zuid-Hollands Landschap in totaal bijna 400 bezoekers zijn geïnterviewd.

Positieve invloed van erfgoed en natuur op de mens Uit literatuuronderzoek blijkt de grote waarde van erfgoed en natuur voor de mens. Het draagt bij aan gezondheid, welzijn en sociale cohesie en daarmee heeft het ook economi-sche meerwaarde omdat het zorgkosten voorkomt en gebiedsaantrekkelijkheid vergroot. In het bijzonder groen en natuur hebben bewezen gezondheidseffecten door frisse lucht, beweegmogelijkheden en stressreductie. Hoewel het voor elk mens van waarde is, hebben met name kinderen baat bij in de natuur zijn (en er spelen). Er is zelfs aangetoond dat groen positieve effecten heeft die zichtbaar zijn in de hersenen.

Beschermers van het Zuid-Hollands landschap Ongeveer 45% van alle respondenten bezoekt wekelijks een (natuur)gebied in de omgeving. Driekwart van de deelnemers aan de digitale enquête is donateur en/of vrijwilliger van na-tuur en de meeste personen zijn bekend met Het Zuid-Hollands Landschap. De omgeving van de deelnemers aan de digitale enquête wordt door ongeveer 40% van hen als stedelijk getypeerd en door bijna evenveel als weiland. Hoewel deze groep hiermee strikt genomen geen dwarsdoorsnee van de Zuid-Hollandse bevolking genoemd mag worden, is het voor de vraagstelling van het onderzoek wel representatief: enerzijds zijn het mensen die allemaal een zekere betrokkenheid en interesse voor het Zuid-Hollandse landschap hebben, ander-zijds zullen ze daardoor ook kritischer naar mogelijke verstoringen kijken.

Grote waardering voor landschap en natuur De waardering voor landschap en natuur in de omgeving is vrij groot: van een 7,6 gemid-deld door de deelnemers aan de digitale enquête tot een 8,3 door de geïnterviewden. Hier-bij moet wel opgemerkt worden dat het oordeel van de geïnterviewden het bezoekgebied betrof en niet de eigen woonomgeving. Het aanwezige erfgoed wordt iets minder gewaar-deerd. Dit heeft vermoedelijk vooral te maken met het feit dat het begrip erfgoed vrij on-bekend is en dat mensen het landschap niet als erfgoed zien. Desondanks is er een voor-keur voor landschappen met een herkenbaar, historisch karakter zoals de duinen, het veenweidegebied, de delta, de plassen en de landgoederen.

Kust en duinen behouden Het oordeel over het totale buitengebied van Zuid-Holland is met een 7,5 redelijk goed te noemen. De waardering blijkt ook uit het feit dat 53% van de deelnemers aan de digitale

Page 6: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek

2

Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - [email protected]

enquête Zuid-Holland een van de mooiste provincies vindt. 42% vindt het een van de minst mooie provincies. De belangrijkste elementen van het Zuid-Hollandse landschap zijn vol-gens de respondenten weilanden, water en de kuststrook (strand en duinen). Als het gaat om het behoud van het Zuid-Hollandse landschap en de bezoekvoorkeur, dan scoort de kuststrook (vooral de duinen) veruit het hoogst: ongeveer tweederde van de deelnemers aan de digitale enquête heeft een voorkeur voor de duinen. Van het duinenlandschap wordt ook het vaakst aangegeven dat het zo waardevol is dat men het wil doorgeven aan de volgende generatie. Het belangrijkste gewaardeerde aspect van het buitengebied is de natuur an sich, dus bomen, planten en dieren. Natuurbeleving is belangrijk voor de gezond-heid, zo is het oordeel van 80% van de deelnemers aan de digitale enquête. Meer dan de helft van de deelnemers vindt ook het ‘thuis voelen’ belangrijk aan het landschap.

Verkeer en geluidsoverlast verstoren natuurbeleving Uit het onderzoek blijkt dat verkeer en geluidsoverlast de grootste verstoorders zijn van de omgeving: ongeveer 40% van de respondenten meldt dat voor elk van beide soorten ver-storingen. De overlast van windmolens, verkeer, rommel/slecht onderhoud is relatief het meest toegenomen in het afgelopen jaar. Voor verreweg de meeste respondenten is de overlast gelijk gebleven. Als het gaat om de minst aantrekkelijke gebieden van Zuid-Holland dan staat het havenindu-strieel complex van Rijnmond bovenaan. Overigens heeft maar een derde van de responden-ten aangegeven dat zij buitengebieden niet of minder bezoeken vanwege de verstorende elementen.

Bezoeken aan natuurgebieden Verder blijkt dat 50% van de deelnemers aan het onderzoek wekelijks een bezoek brengt aan het buitengebied en 40 % aan een specifiek natuurgebied in de omgeving, zoals de vier gebieden van Het Zuid-Hollands Landschap waar de interviews hebben plaatsgevonden. De meeste gebieden die bezocht worden liggen korter dan een uur reistijd vanaf de woon-plaats. Natuurgebieden in Zuid-Holland buiten de eigen omgeving worden minder vaak be-zocht: de meeste respondenten aan de enquête doen dat jaarlijks. Het strand en de duinen genieten een duidelijke voorkeur van de bezoekers aan het buitengebied. De respondenten van de enquête komen vooral met de fiets, iets minder met de auto. Bij de geïnterviewden in de natuurgebieden is dat net andersom. Zowel de deelnemers aan de digitale enquête als de geïnterviewden verblijven een uur of langer in het gebied. Opvallend is dat de mees-te geïnterviewden in de natuurgebieden - bijna de helft - alleen naar het gebied komen. Als het gaat om Zuid-Holland als geheel geeft de meerderheid van de respondenten aan dat er voldoende recreatiemogelijkheden zijn in Zuid-Holland. Verreweg het grootste deel van hen vindt dat ook belangrijk.

Behoefte aan meer bankjes, vuilnisbakken en toiletten Uit beide deelonderzoeken blijkt dat men vooral bankjes (of rustplekken), vuilnisbakken en toiletten mist. Om elk van deze voorzieningen afzonderlijk wordt door een minderheid ge-vraagd. Bij elkaar opgeteld echter mist een meerderheid iets. De specifieke wensen in de vier onderzochte gebieden verschillen per gebied en hangen duidelijk samen met de doel-groep die het gebied bezoekt.

Aandachtspunten Op basis van de onderzoeksresultaten worden de volgende aandachtspunten benoemd voor de provincie en Landschap & Erfgoed Zuid-Holland:

Page 7: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek

3

Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - [email protected]

• behoud en bevordering biodiversiteit; • spreiding en toegankelijkheid groengebieden; • extra bescherming van het kustgebied, in het bijzonder de duinen; • concentratie industriële bedrijvigheid in het Rijnmondgebied; • voorzieningen op maat in de groengebieden, tenminste bankjes, vuilnisbakken en toilet-

ten; • aandacht en promotie van het historisch karakter van (grote delen van) het Zuid-

Hollandse landschap.

Page 8: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek
Page 9: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek

Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - [email protected]

I 1

2

3

4

5

L B

Inhoud blz

Inleiding

1.1 Aanleiding 11.2 Vraagstelling en aanpak 11.3 Leeswijzer 2

Invloed van landschap, natuur en erfgoed

2.1 Inleiding 32.2 Landschap en natuur 32.3 Erfgoed 82.4 Conclusie: natuur en erfgoed zijn goed voor de mens 10

Meningen over ruimtelijke kwaliteit

3.1 Inleiding 113.2 De respondenten 113.3 Landschap, natuur en erfgoed in de eigen omgeving 123.4 Landschap, natuur en erfgoed in Zuid-Holland 163.5 Bezoek landschap, natuur en erfgoed 18

Landschappen uitgelicht

4.1 Inleiding 254.2 De vier landschappen 254.3 De respondenten 264.4 Bezoeken aan de gebieden 26

Conclusies en aanbevelingen

5.1 Conclusies 335.2 Aanbevelingen 36

Literatuur

Bijlagen

Page 10: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek
Page 11: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek

Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - [email protected]

1 Inleiding 1.1 Aanleiding

De provincie Zuid-Holland en de stichtingen Het Zuid-Hollands Landschap en Erfgoedhuis Zuid-Holland willen meer te weten te komen over hoe inwoners van Zuid-Holland het land-schap ervaren.

Voor de provincie is dat belangrijk vanwege haar taken op het gebied van de ruimtelijke or-dening, natuur, cultuur en recreatie. Daarbij streeft zij naar het versterken van de ruimtelij-ke kwaliteit. Belangrijke elementen van ruimtelijke kwaliteit zijn de aanwezigheid van groen en erfgoed. De groene ruimte bestaat uit de overwegend onbebouwde ruimte buiten de steden, dorpen, linten en kassen (het zogenaamde buitengebied) en uit de stedelijke groen- en waterstructuur. De groene ruimte heeft kenmerken typerend voor het authentieke Zuid-Hollandse landschap, zoals duinen, weilanden, vaarten, molens en historische stadsgezich-ten. Dit landschap vertelt de geschiedenis van Zuid-Holland. De provincie wil gaan monito-ren hoe inwoners de ruimtelijke kwaliteit beleven (provincie Zuid-Holland 2014). Die infor-matie gebruikt zij om haar beleid rond ruimtelijke ordening en groen beter af te stemmen op de behoeften van inwoners van Zuid-Holland.

Ook Het Zuid-Hollands Landschap en Erfgoedhuis Zuid-Holland, samenwerkend in Land-schap en Erfgoed Zuid-Holland (LEZH) spannen zich in om de kwaliteit van het authentieke landschap van Zuid-Holland te beschermen, te laten beleven en te benutten. Zij doen dat onder andere door het onderhouden van monumenten en landschappen, het doen van on-derzoek, het ondersteunen van vrijwilligers, het faciliteren van een netwerk en de organisa-tie van publieksevenementen en andere publieksactiviteiten. Om de landschapsbeleving te versterken, willen zij graag meer weten over de ervaringen en wensen van inwoners met betrekking tot landschap en erfgoed. Deze informatie gebruikt LEZH om diensten en pro-ducten te verbeteren, zoals wandel- en fietsroutes of informatieborden, of nieuwe activitei-ten te ontplooien.

1.2 Vraagstelling en aanpak

Dit onderzoek richt zich op de beleving van ruimtelijke kwaliteit en is uitgevoerd via litera-tuurstudie, een digitale enquête en interviews in vier groene buitengebieden in Zuid-Holland. 1 Wat is de mening van inwoners van Zuid-Holland over de ruimtelijke kwaliteit van hun

omgeving, in het bijzonder natuur, landschap en erfgoed? 2 Welke verstoringen van de ruimtelijke kwaliteit ervaren inwoners van Zuid-Holland (in

het afgelopen jaar)? 3 Hoe vaak en op welke wijze bezoeken inwoners de natuur, het landschap en erfgoed (in

hun omgeving)? 4 Hoe ervaren inwoners de verschillende bezoekgebieden en -mogelijkheden? 5 In hoeverre hebben zij behoefte aan (meer of andere) mogelijkheden om landschap en

erfgoed te kunnen beleven?

Page 12: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek

2

Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - [email protected]

Door middel van de digitale vragenlijst zijn de meningen van inwoners van Zuid-Holland over de ruimtelijke kwaliteit in hun eigen omgeving en in heel Zuid-Holland geïnventari-seerd. Deze vragenlijst is uitgezet bij ontvangers van nieuwsbrieven van Het Zuid-Hollands Landschap en het Erfgoedhuis Zuid-Holland en bij leden van het Seniorenpanel Zuid-Holland1

De interviews op locatie brengen de ervaring van bezoekers van vier groene buitengebie-den in kaart. De vier buitengebieden zijn Nieuw-Leeuwenhorst in Noordwijkerhout, Huys te Warmond, Hooge Boezem in Haastrecht en Duinen van Oostvoorne. Deze gebieden zijn ge-selecteerd op basis van geografische spreiding en variëteit in type landschap. Per gebied zijn circa 100 bezoekers geïnterviewd, dus 394 interviews in totaal.

. Om de respons te verhogen is een herinnering verstuurd. In totaal is de vragenlijst door 830 respondenten deels ingevuld.

Er is voor gekozen om groepen te benaderen waarvan verwacht wordt dat zij de vragen over bezoeken aan landschap, natuur en erfgoed kunnen beantwoorden. Het responsper-centage van de vragenlijst is niet betrouwbaar te bepalen, omdat werving via een nieuws-brief een vertekend beeld geeft. Via een algemene nieuwsbrief voelen mensen zich minder aangesproken om mee te doen aan een vragenlijst. De herinnering waarbij mensen gericht zijn benaderd heeft meer effect gehad. Ondanks de lager dan verwachte respons, zijn de resultaten van de digitale vragenlijst en de interviews in lijn met elkaar. De resultaten ko-men ook overeen met de bevindingen van de literatuurstudie.

1.3 Leeswijzer

Hoofdstuk 2 gaat in op de positieve invloed van een ‘groene omgeving’ (een omgeving met veel natuur) op de mens. Daarbij worden ook inzichten uit neuropsychologisch onderzoek betrokken (literatuurstudie). Hoofdstuk 3 laat zien wat inwoners in Zuid-Holland denken over de groene buitengebieden in hun directe omgeving en in heel Zuid-Holland (digitale enquê-te). Ook verstoringen van ruimtelijke kwaliteit komen daarbij aan bod. Hoofdstuk 4 presen-teert de ervaringen van bezoekers in de vier gebieden in Zuid-Holland (interviews op locatie). Tot slot staan in hoofdstuk 5 de conclusies en aanbevelingen.

1 De nieuwsbrief is aan circa 19.300 personen verstuurd, de mailing aan 750 leden van het Seniorenpanel.

Page 13: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek

3

Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - [email protected]

2 Invloed van landschap, natuur en erfgoed

2.1 Inleiding

Dit hoofdstuk beschrijft de resultaten van literatuuronderzoek naar het effect van land-schap, natuur en erfgoed op de mens. Er zijn verschillende manieren waarop natuur en een groene omgeving een positief effect hebben op mensen. Het draagt onder meer bij aan het tegengaan van gezondheidsklach-ten, aan herstel van stress, aan de ontwikkeling van kinderen, het zet aan tot sociaal con-tact en kan stimuleren tot bewegen, persoonlijke ontwikkeling en zingeving. De verschillen-de invloeden zijn in dit hoofdstuk afzonderlijk beschreven, maar hangen nauw samen.

Het belang en de betekenis van erfgoed is aan het verschuiven. Door de decentralisatie van het ruimtelijke ordeningsbeleid en de zorg voor het landschap komt behoud en ontwikke-ling van het landschappelijk erfgoed meer in de regio te liggen en dus dichter bij de burger (Gelinck et al 2014, Jongenelen 2013, Loeff 2013). Erfgoed en landschap kunnen zo in elkaar overlopen in omgevingsgebonden erfgoedbeleid (Janssen 2013).

2.2 Landschap en natuur

2.2.1 Preventie van gezondheidsklachten

Mensen in de omgeving van groen voelen zich beter, zowel naar eigen zeggen als op basis van doktersbezoek. Ook hebben ze minder gezondheidsklachten dan mensen die geen groen in de omgeving hebben, ook wanneer gecorrigeerd wordt voor sociaaleconomische achtergrond. Dat blijkt uit het landelijk onderzoeksprogramma Vitamine G (Verheij et al 2009).

Uit diverse onderzoeken blijkt dat mensen die in een groene(re) omgeving leven in veel op-zichten gezonder zijn dan degenen die dat niet doen. Dat geldt vooral voor stemmings-stoornissen, hart- en vaatziekten, aandoeningen bij zwangerschap en aandoeningen van de luchtwegen (Van den Berg 2013).

Een groene omgeving heeft onder meer een positieve invloed op de gezondheid omdat het bijdraagt aan een betere luchtkwaliteit. Problemen met luchtkwaliteit ontstaan onder meer door fijnstof. Vooral op plaatsen met veel verkeer en/of industrie zijn er hoge concentraties fijnstof in de lucht. Fijnstof kan nadelige gezondheidseffecten hebben, zoals longontsteking, verergering van astma en COPD, hart- en vaatziekten. Naar schatting overlijden jaarlijks vroegtijdig 2.300 tot 3.500 mensen in Nederland door kortdurende blootstelling aan fijn-stof. De gevolgen van langdurige blootstelling zijn onvoldoende bekend. Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) schat dat jaarlijks circa 18.000 mensen vroegtijdig overlijden door langdurige blootstelling aan fijnstof (RIVM 2013).

Beplanting doet dienst als een filter voor fijnstof. Zo kunnen bomen, heesters, mos en vet-planten fijnstof opvangen en vasthouden. Het is niet aangetoond dat beplanting fijnstof be-

Page 14: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek

4

Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - [email protected]

strijdt of er tegen beschermt. Wel is vastgesteld dat de luchtkwaliteit in stadsparken in het algemeen beter is dan in de omringende straten (Hiemstra et al 2008).

Daarnaast leidt een groene omgeving onder meer tot stressreductie en nodigt het uit tot meer bewegen. Die effecten hebben (in)direct een positieve invloed op de gezondheid.

2.2.2 Betere mentale gezondheid

Natuur heeft niet alleen fysiek, maar ook mentaal diverse positieve effecten. Recent is we-tenschappelijk onderzoek gedaan naar de relatie tussen mentale gezondheid en verschil-lende groenkenmerken in de omgeving in twee Groningse wijken. De wijken zijn vergelijk-baar qua bevolking en hoeveelheid groen, maar in de ene wijk is het groen beter toeganke-lijk dan in de andere wijk. De inwoners van de wijk waar het groen meer toegankelijk was voelden zich mentaal beter dan inwoners van de wijk waar het groen minder toegankelijk was (Yang Zhang et al 2015).

Minder stress Een groene omgeving leidt tot stressreductie, zo blijkt uit meerdere onderzoeken (Jiang et al 2016, Verheij et al 2009, Van den Berg 2013). Mits het groen goed is onderhouden, geeft het een veilig en rustig gevoel. Het zorgt voor afleiding en geeft een gevoel er even uit te zijn. De natuur bevordert het herstel van stress, pijn en mentale vermoeidheid en verbetert het concentratievermogen. Dat is te meten aan de hoeveelheid stresshormoon, cortisol, in het lichaam. Er zijn aanwijzingen dat het effect van stressreductie alleen opgaat bij mensen die in hun jeugd voldoende in contact waren met de natuur (Van den Berg 2013).

Het onderzoek naar stressreductie door een groene omgeving is vooral gericht op korte-termijneffecten. Over de langetermijneffecten is relatief weinig bekend (De Vries et al 2009).

Minder psychische problemen Mensen in de stad hebben een grotere kans op psychiatrische problemen dan mensen op het platteland. Zo kampen zij 50% vaker met schizofrenie, 39% met depressie en 21% met angststoornissen. Dat geldt ook als rekening wordt gehouden met economische en sociale verschillen. Opvallend is dat kinderen die in hun jeugd op het platteland opgroeien en pas na hun 15e in de stad gaan wonen, geen verhoogde kans hebben op schizofrenie (Mieras 2014).

Dit effect lijkt te maken te hebben met de prefrontale cortex, ook wel voorhoofdshersen-schors genoemd. Dat deel van de hersenen wordt in verband gebracht met negatieve ge-dachten en gedrag. Die negatieve gedachten zijn een risicofactor voor depressie en andere psychische stoornissen. Bij mensen die in de natuur zijn, ook als in dat maar een korte peri-ode, is er minder activiteit in de prefrontale cortex en zijn er minder negatieve gedachten (Bratman et al 2015). De Stanford University heeft hier onderzoek naar gedaan. 38 proef-personen, zonder een geschiedenis van psychische stoornissen, uit een stedelijke omgeving deden hieraan mee. Zij werden willekeurig verdeeld in twee groepen: één groep moest 1,5 uur wandelen in de natuur, terwijl de andere groep eenzelfde wandeling langs een drukke weg moest maken. Voor en na de wandeling vulden ze een vragenlijst in en ondergingen een hersenscan. De groep die in de natuur had gewandeld rapporteerde zelf minder nega-tieve gedachten en had een minder actieve prefrontale cortex.

Page 15: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek

5

Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - [email protected]

Betere concentratie Natuur helpt om aandacht beter te kunnen richten. Die gerichte aandacht speelt een be-langrijke rol bij het leren. Daardoor kunnen mensen zich beter concentreren na bijvoor-beeld een wandeling in de natuur. Er is meer ruimte voor reflectie: nadenken over jezelf en over anderen en het verwerken van gebeurtenissen. In een stedelijke omgeving worden mensen makkelijker afgeleid door diverse prikkels en is het moeilijker om te concentreren. Dat kan leiden tot overbelasting en uitputtingsverschijnselen. Die overbelasting wordt nog versterkt doordat mensen verslaafd raken aan prikkels en deze prikkels steeds opzoeken, ook al is dat niet goed voor ze. De natuur kan dan helpen om op te laden.

Zeker kinderen met ADHD hebben baat bij de natuur, om zo overprikkeling tegen te gaan (Mieras 2014). Recent onderzoek van Alterra (De Vries et al 2015) bevestigt dit. Dit onder-zoek is uitgevoerd onder alle kinderen uit het databestand van zorgverzekeraar Achmea die in 2011 tussen 5 en 12 jaar waren. Vervolgens is op basis van het huisadres gekeken naar de hoeveelheid groen in de omgeving (binnen 250 meter) en naar gebruik van ADHD-medicatie. Ook zijn kenmerken van de buurt, zoals WOZ-waarde van de huizen, in het onderzoek be-trokken. Hoe groener de directe woonomgeving, hoe kleiner de kans dat een kind ADHD-medicatie, zoals Ritalin, gebruikt. Opvallend is dat deze samenhang alleen bestaat voor kinderen in minder welgestelde buurten.

In buurten met woningen met een gemiddelde WOZ-waarde van minder dan € 145.000,00 gaat meer groen in de omgeving samen met circa 10% minder kans op gebruik van ADHD-medicatie. Dit verband wordt zwakker naarmate de WOZ-waarde van de woningen stijgt.

2.2.3 Goed voor ontwikkeling kinderen

Groen draagt bij aan de ontwikkeling van kinderen. De leefomgeving waarin kinderen op-groeien is van invloed op de ontwikkeling van de hersenen, bijvoorbeeld op de auditieve en vocale centrale en op het emotionele systeem (Mieras 2014).

Kinderen die opgroeien in de stad, vertonen onder sociale druk een duidelijk verhoogde ac-tiviteit voorin de cingularis2

Kinderen in een omgeving zonder natuur spelen minder buiten dan kinderen in een omge-ving met natuur. Maar juist door buitenspelen raken kinderen hun ‘overtollige’ energie kwijt en zijn ze in beweging (goed voor het gewicht). Ook is buitenspelen belangrijk voor de emotionele en cognitieve ontwikkeling, zo concludeert Mieras (2014) op basis van verschil-lende onderzoeken. Kinderen die in beweging zijn kunnen daarna beter leren. Onderstaan-de figuur toont de hersenactiviteit op een EEG van 9-jarigen die 20 minuten hebben ge-wandeld.

, vergeleken met mensen uit het dorp/platteland. Dit deel van de hersenen detecteert fouten en verwerkt emoties rondom beloning en straf. Kinderen die zijn opgegroeid in de stad kunnen goed ‘op een kluitje’ leven, maar hebben meer last van sociale stress. Bij chronische stress heeft dat negatieve invloed op de gezondheid: op het eetpatroon, het afweersysteem, hart- en vaatziekten. Ook speelt sociale stress een rol bij het ontstaan van burnout, angst, depressie en schizofrenie (Mieras 2014).

2 Dit is een structuur in de prefontale cortex.

Page 16: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek

6

Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - [email protected]

Figuur 1 Effect van bewegen op de hersenen van kinderen

Links is de EEG voor de wandeling, rechts na de wandeling. bron: Mieras 2014

Ook uit onderzoek van Bratman et al (2015) blijkt dat kinderen die op school te maken krij-gen met een groenere omgeving beter én makkelijker leren.

2.2.4 Meer bewegen

Mensen bewegen meer naarmate zij meer groen in hun omgeving hebben, zo blijkt uit di-verse onderzoeken (Van den Bergh et al 2013). Vooral bij kinderen lijkt een groene omge-ving te stimuleren tot meer bewegen, vooral in de vorm van buitenspelen. Ze laten meer gevarieerd speelgedrag zien en worden uitgedaagd om hun motorische vaardigheden te ontwikkelen en grenzen te verleggen. Ouderen die een tuin hebben en voldoende groen op loopafstand blijven actief. Sporters vinden het sporten in een groene omgeving minder vermoeiend en plezieriger dan in een sportschool. Meer buiten zijn in de natuur kan bijdra-gen aan het besef dat er zorgvuldig met de natuur omgegaan moet worden om het te be-waren voor toekomstige generaties.

2.2.5 Meer sociale contacten

Natuur kan bijdragen aan het bevorderen van sociale contacten. Wandelroutes die aan-trekkelijk en groen zijn, bieden meer mogelijkheden voor oppervlakkige ontmoetingen. Voor de langere ontmoetingen helpt het als er als er een plek is om langer te blijven, zoals een bankje. Met name voor (alleenstaande) ouderen geldt dat een aantrekkelijke groene omgeving belangrijk is. Zij stellen ook hogere eisen aan de infrastructuur (bankjes en ver-harde paden) (De Vries et al 2009).

2.2.6 Persoonlijke ontwikkeling en zingeving

Onderzoek naar vrijetijdsbesteding in natuurlijke omgevingen geeft aanwijzingen dat groen een bijdrage kan leveren aan persoonlijke ontwikkeling en zingeving. Door in de natuur te wandelen, te fietsen of gewoon buiten te zijn, voelen mensen zich meer ontspannen, auto-noom en competent. Daardoor staan ze meer open voor reflectie. De symboliek in de na-tuur helpt daarbij, denk bijvoorbeeld aan jaargetijden (overgang van winter naar lente waarin de natuur weer tot leven komt) en de kringloop van het leven. Dit reflectie- en zin-gevingproces is zeer belangrijk voor het fysiek, psychisch en sociaal welbevinden. Er is ove-rigens nog onvoldoende wetenschappelijk onderzoek naar natuur en zingeving gedaan (Gezondheidsraad 2004).

Page 17: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek

7

Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - [email protected]

2.2.7 Veiliger gevoel

Mensen voelen zich in een groene omgeving veiliger en zijn minder geneigd tot agressie en criminaliteit (Van Vugt 2010). Ook vrouwen en ouderen, de zogenaamde kwetsbare groe-pen als het gaat om zich veilig voelen, voelden zich veilig in woonomgevingen met meer groen. Vooral als het goed onderhouden en open is. Alleen in sterk stedelijke gebieden werd een negatieve relatie gevonden tussen groen en gevoelens van sociale veiligheid. Dat komt vooral door gesloten groene gebieden, zoals een groep bomen of hoge struiken. Hier-bij is rekening gehouden met het feit dat mensen die het zich kunnen permitteren om in een groene omgeving te wonen vaak rijker en hoger opgeleid zijn (Maas et al 2008). Het idee dat stedelingen hebben dat groene plekken hinderlagen zijn, klopt overigens niet. Daarvoor worden vooral portieken, steegjes en parkeergarages gebruikt (Vlekken 2015).

In wijken waar groen aanwezig is, blijkt er gemiddeld 42% minder criminaliteit te zijn dan in wijken waar groen ontbreekt. Bovendien heeft groen invloed op de sociale cohesie in de buurt. Dit betekent dat de bewoners elkaar kennen, wat ertoe leidt dat de sociale controle toeneemt en de criminaliteitscijfers dalen (Bade et al 2010). Uit een kleinschalig onderzoek van Natuurmonument blijkt dat 4 tot 10% van de mensen in natuurgebieden zich daar on-veilig voelt. De cijfers over subjectieve veiligheid in natuurgebieden zijn mogelijk vertekend door het feit dat alleen bezoekers die op het terrein komen, werden ondervraagd (Van Winsum-Westra et al 2004).

2.2.8 Economische meerwaarde

De gezondheidswinst die ontstaat door een groene omgeving kan vertaald worden naar een economische meerwaarde. Het investeren in groen leidt tot lagere kosten voor zorg en ziekteverzuim. KPMG (2012) heeft in twee wijken in Amsterdam een schatting gemaakt van het effect van meer groen in de wijk op de zorgkosten. Een toename van 10% is de hoe-veelheid groen in een wijk kan behoorlijke besparingen opleveren.

2.2.9 Alle beetjes helpen

Natuur helpt om fysiek en mentaal gezond te blijven. Het grootste effect is als mensen in de natuur zijn. Maar ook kleine beetjes natuur of zelfs kijken naar natuurfoto’s hebben al een waarneembaar effect op de hersenen (figuur 2). Er is dan een verhoogde activiteit zichtbaar in de auditieve schors (luisteren), het pallidum (vrije beweging), caudatus (gevoel van waarde) en precuneus (zelfbewustzijn en reflectie) (Mieras 2014).

Page 18: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek

8

Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - [email protected]

Figuur 2 Effect van kijken naar natuurfoto’s op de hersenen

bron: Mieras 2014

Onderzoek door de Universiteit van Illinois en Hong Kong levert soortgelijke bevindingen op. Zelfs kijken naar een enkele boom, omringd door gebouwen kan al zorgen dat we min-der stress hebben. Onderzoekers concludeerden dit na een test bij 160 proefpersonen. Die werden eerst in een stresstoestand gebracht door het geven van een speech voor een volle zaal mensen. Vervolgens kregen ze een virtual reality opname te zien van een stad. Met de computer kon het percentage bomen in de omgeving worden gevarieerd van 0 tot 70%. Hoe meer bomen, hoe minder stress de proefpersonen zelf rapporteerden. Elke boom telt: zelfs een paar bomen zijn beter dan geen (Jiang et al 2016).

2.3 Erfgoed

Er is veel over erfgoed geschreven, maar nog relatief weinig over de maatschappelijke ef-fecten van erfgoed. Erfgoed was van belang, omdat het van belang was als autonome waarde. Maar de afgelopen jaren is er meer aandacht voor de maatschappelijke waarde die erfgoed heeft: in termen van eigenheid, kwaliteit, de verbinding en de vertaling daarvan in ruimtelijke, sociale en economische waarden. Hier behandelen we de verschillende onder-zoeken die hiernaar gedaan zijn. Vooral de meer recente gegevens zijn afkomstig uit buiten-landse studies.

2.3.1 Sociale waarde

De sociale waarde van erfgoed bestaat eruit dat het mensen de mogelijkheid biedt zichzelf te ontwikkelen tot zelfstandig denkende en participerende burgers. Daardoor kan het posi-tieve effecten op de sociale samenhang hebben. Dit noemt Bolink (2012) de sociaal-politieke pijler van erfgoed.

Omgang met en kennis van erfgoed genereert een gevoel van zekerheid en verbondenheid. Mensen voelen zich meer betrokken bij elkaar en daardoor ontstaat een gevoel van saamho-righeid (Bolink 2012). Volgens Van der Linden (2013) is Museum Rotterdam een goed voor-beeld van een museum dat de wijken ingaat op zoek naar alledaags erfgoed waarmee men-sen zich identificeren en zo bijdraagt aan sociale cohesie.

Page 19: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek

9

Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - [email protected]

Onderzoek onder de vrijwilligers van Historic England laat zien dat erfgoed bijdraagt aan: • ontmoeten van nieuwe mensen (92% van de vrijwilligers); • versterken van sociale cohesie, vertrouwen en tolerantie (72%); • versterken van de gedeelde waardering van de omgeving (meer dan 90%); • versterken van de sociale interactie (95%). (Evan 2014)

2.3.2 Economische meerwaarde

Erfgoed kan economische waarde hebben door de aantrekkingskracht op toerisme, de in-ternationale uitstraling en door het bevorderen van aantrekkelijke steden of regio’s als ves-tigingsplaats (hogere vastgoedprijzen). Dit is de economische pijler volgens Bolink (2012). Erfgoed heeft vooral onder hoger opgeleiden een duidelijke aantrekkingskracht op toeris-me. Dit blijkt uit de volgende onderzoeksgegevens: • Mensen hebben er extra geld voor over om in een rijksmonument of (in of nabij) een

beschermd stadgezicht te wonen. Dat kan oplopen tot 6 à 20% van de huizenprijs (Dommelen et al 2013). Een bewoner van een monumentale binnenstad is bereid om € 60.000,00 meer te betalen voor een monument dan elders, € 35.000 meer voor wonen in de nabijheid van een monument en € 30.000 voor wonen met uitzicht op een monu-ment.

• Verder is een gemiddeld huishouden bereid om per vierkante kilometer extra historisch stadsgezicht ruim € 5.000,00 extra te betalen. Dit is percentueel: voor gemeenten en re-gio’s waar de gemiddelde huizenprijzen hoger liggen (Randstad) ligt dat dus hoger. Ho-ger opgeleide huishoudens hebben er meer voor over dan laag opgeleide huishoudens (Dommelen et al 2013).

• Voor elke 0,25 vierkante kilometer beschermd stadsgezicht zijn binnenlandse toeristen bereid om 38 kilometer verder te reizen (Dommelen et al 2013). Een stad als Amsterdam zou bijvoorbeeld jaarlijks 43 miljoen euro mislopen zonder de monumentale grachten-gordel, zo is becijferd.

• Uit onderzoek in Engeland (Evan 2015) blijkt dat 54% van de buitenlandse toeristen erf-goed in Engeland bezocht. ○ Dit levert omgerekend 134.000 directe banen (253.000 met natuur erbij) en 5,1 mil-

jard pond op (9,6 met natuur erbij). ○ indirect leidt het tot 742.000 extra banen met natuur erbij en ruim 26 miljard pond.

Het draagt 5% bij aan het Bruto Nationaal Product van het Verenigd Koninkrijk. ○ Er waren in 2011 138.000 bedrijven gehuisvest in cultureel erfgoed, die een waarde

van 4,7 miljard en 1,4 miljoen banen opleveren. Bedrijven die gehuisvest zijn in mo-numenten doen vaak het relatief goed.

○ Onderhoud en restauratie van erfgoed levert 180.000 banen en 4,1 miljard pond op. Overigens staan Nederlanders samen met Duitsers en Britten in de Europese top drie wat betreft bezoek aan cultureel erfgoed: alleen de Scandinaviërs besteden nog meer tijd aan cultureel erfgoed (Ministerie van OCW 2013).

2.3.3 Ruimtelijke waarde

Erfgoed bepaalt (mede) de aantrekkelijkheid en identiteit van een gebied (Bolink 2012). De aanwezigheid van erfgoed maakt een stad aantrekkelijker om er te wonen, omdat het voor-ziet in een behoefte aan authenticiteit. Dit laatste blijkt uit de Atlas van gemeenten 2015 met als thema erfgoed. De populariteit van historische steden blijkt uit de hogere huizenprijzen. Steden met veel monumenten hebben vaak een jongere en hoger opgeleide bevolking. Ze hebben betere

Page 20: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek

10

Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - [email protected]

voorzieningen en er is minder leegstand. Al met al zijn deze steden daardoor voor toeristen aantrekkelijker.

2.3.4 Erfgoed en welzijn

Onderzoek naar de relatie tussen erfgoed en welzijn in Nederland staat nog in de kinder-schoenen, maar recent zijn er enkele buitenlandse onderzoeksresultaten verschenen.

Bezoek aan historische plekken draagt significant bij aan welzijn, blijkt uit de Understanding Society Survey (Benzeval et al 2015). Dit is een grootschalige longitudinale studie onder Britse huishoudens.

Er is een verband tussen geluksgevoel en bezoek aan erfgoed, aldus het Departement for Culture, Media & Sport (2014). Mensen moesten zelf hun geluk scoren op een schaal van 1-10. De mensen die in de afgelopen twaalf maanden erfgoed bezochten, hadden een signifi-cant hogere geluksscore dan degenen die geen erfgoed bezochten. Gemiddeld rapporteer-den zij geluksscores met 1,6% hoger. In een jaarlijkse survey naar de staat van Engels erf-goed gaf 56% van de respondenten aan dat erfgoed belangrijk is voor hun gevoel van iden-titeit. 93% zegt dat lokaal erfgoed van invloed is op hun kwaliteit van leven (Bade 2016).

Erfgoedvrijwilligers zijn gemiddeld gezonder en gelukkiger dan de rest van de bevolking, in-clusief andere vrijwilligers. Historic England heeft daar onderzoek naar gedaan onder haar vrijwilligers (Evan 2015).

2.4 Conclusie: natuur en erfgoed zijn goed voor de mens

Uit het literatuuronderzoek blijkt de grote waarde van erfgoed en natuur voor de mens. Het draagt bij aan gezondheid, welzijn en sociale cohesie en daarmee heeft het ook economi-sche meerwaarde omdat het zorgkosten tegengaat en gebiedsaantrekkelijkheid vergroot. In het bijzonder groen en natuur hebben bewezen gezondheidseffecten door frisse lucht, beweegmogelijkheden en stressreductie. Hoewel het voor elk mens van waarde is, hebben met name kinderen baat bij spelen en zijn in de natuur. Er is zelfs aangetoond dat groen po-sitieve effecten heeft, die zichtbaar zijn in de hersenen.

Page 21: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek

11

Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - [email protected]

3 Meningen over ruimtelijke kwaliteit

3.1 Inleiding

Dit hoofdstuk beschrijft de resultaten van een digitale vragenlijst die via verschillende kana-len is voorgelegd aan inwoners van Zuid-Holland. De vragenlijst is ingevuld door ontvangers van de nieuwsbrief van Het Zuid-Hollands Landschap, de nieuwsbrief van Erfgoedhuis Zuid-Holland, de nieuwsbrief van Landschap en Erfgoed Zuid-Holland en leden van het Senioren-panel Zuid-Holland. De ontvangers van de nieuwsbrieven zijn zowel professionals als niet-professionals. Een verantwoording van dit onderzoek is opgenomen in bijlage 1. In bijlage 2 is de vragen-lijst opgenomen.

De resultaten in dit hoofdstuk zijn, indien mogelijk, vergeleken met onderzoeken naar na-tuurbeleving in andere provincies en heel Nederland.

3.2 De respondenten

In totaal hebben 830 respondenten de vragenlijst (deels) ingevuld. Het aantal respondenten dat een vraag heeft beantwoord, wordt bij de tabellen en grafieken in dit hoofdstuk aange-duid met n=[getal]. Het percentage respondenten dat een bepaald antwoord heeft gege-ven, is berekend op de aangegeven ‘n’.

44% van de respondenten is man, 35% vrouw, van de rest is het geslacht niet bekend.

De meeste respondenten (97%) wonen al 10 jaar of langer in Zuid-Holland. Bijna 35% woont tussen de 40 en 60 jaar in Zuid-Holland.

De meeste respondenten zijn op één of andere manier actief op het gebied van landschap, natuur en erfgoed (figuur 3). Een groot deel daarvan is donateur en een kleiner deel zet zich (daarnaast) in als vrijwilliger of als betaalde kracht.

Page 22: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek

12

Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - [email protected]

6%

57%

12%

3%

22%

Figuur 3 Mate van activiteit op het gebied van landschap,natuur en erfgoed (n=626), in percentages

vrijwilliger donateur vrijwilliger en donateur betaalde kracht niet actief

De respondenten van 65 jaar en ouder zijn (significant3

Ter vergelijking: uit een onderzoek van Landschap Noord-Holland (Van Wonderen 2015) blijkt dat 61% daar lid of donateur van een natuurorganisatie is, en 38% is beschermer van Landschap Noord-Holland (n=7.167). 2,3% van de ondervraagden is actief betrokken bij de natuur in Noord-Holland. Omdat de doelgroepen van beide onderzoeken verschillen kun-nen hier verder geen conclusies aan verbonden worden over de mate van groenparticipatie van Zuid-Hollanders.

) vaker vrijwilliger en/of donateur dan degene onder de 65 jaar.

3.3 Landschap, natuur en erfgoed in de eigen omgeving

Respondenten is gevraagd naar hun mening over hun eigen omgeving. De eigen omgeving is daarbij gedefinieerd als het gebied met een straal van 10 kilometer om het huis.

Stedelijke omgeving en weilanden kenmerken eigen omgeving Van de 811 respondenten woont 38% in een dorp, 35% in een buitenwijk van een stad, 22% in/rond het centrum van een stad en 5% in het buitengebied buiten de bebouwde kom. De respondenten kenmerken hun eigen omgeving vooral als stedelijk en weilanden (tabel 1).

Tabel 1 Typering omgeving respondenten (n=808), in percentages

omgeving percentage1

weilanden 40

stedelijk 39

water: plassen, rivieren 22

landbouw 19

strand en duinen 16

landgoederen 8

bos 7

industrie 5 1 Het aantal telt niet op tot 100, omdat respondenten 2 antwoorden konden geven op deze vraag.

3 Dit betekent dat het gevonden verschil niet aan toeval kan worden toegeschreven.

Page 23: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek

13

Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - [email protected]

Landschap en natuur staan centraal Het totale landschap, natuur en erfgoed in het buitengebied in de eigen omgeving krijgen overwegend een goede beoordeling. Het totale landschap en de natuur krijgen het rapport-cijfer 7,6 (op een schaal van 1 tot 10). Dat is hetzelfde als in Overijssel (n=900) (Hazeleger et al 2015). Het deelrapportcijfer voor het erfgoed in Zuid-Holland scoort met een 7,2 iets lager.

Landschap en natuur krijgen vaker een hogere beoordeling dan erfgoed (tabel 2). De res-pondenten die in een dorp of een buitengebied wonen, geven vaker hogere scores voor landschap, natuur en erfgoed dan degene die in (een buitenwijk van) de stad wonen.

Tabel 2 Rapportcijfers buitengebied eigen omgeving, in percentages

omgeving totale landschap (n=782) natuur (n=766) erfgoed (n=715)

onvoldoende (<=5) 5 5 8

ruim voldoende (6 en 7) 36 35 48

(zeer goed (8 en 9) 57 58 44

uitstekend (10) 2 2 1

Natuur (bomen, dieren en planten) is ook het belangrijkste kenmerk dat het buitengebied in de eigen omgeving mooi maakt (figuur 4). Daarna volgen ruimte en openheid, water en het historisch karakter van het gebied.

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70%

geen

harmonie en eenheid

voorzieningen vrijetijdsbesteding

herkenbaarheid en vertrouwdheid

afwisseling

rust en stilte

historisch karakter/aanwezigheid erfgoed

water: plassen en rivieren

ruimte en openheid

natuur: bomen, planten en dieren

Figuur 4 Kenmerken die het buitengebied in de eigenomgeving mooi maken (n=772), in percentages1

1 Op deze vraag konden bezoekers maximaal 3 kenmerken noemen

Meeste hinder van verkeer/spoor en geluidsoverlast Grote verkeerswegen en/of spoorlijnen en geluidsoverlast zijn volgens de respondenten het meest verstorend voor de natuurbeleving in het buitengebied van hun eigen omgeving (fi-guur 5). Vooral de grote verkeerswegen en/of spoorlijnen zijn verstorend. Ook stoort meer dan de helft van de respondenten zich aan industrieterreinen en rommel/slecht onder-houd. Toeristen/bezoekers worden als minst verstorend ervaren. Ruim 50 respondenten hebben aangegeven dat er ook andere verstorende elementen in de eigen omgeving zijn. Mensen

Page 24: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek

14

Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - [email protected]

die in buitengebieden wonen, ervaren de diverse elementen minder vaak als verstorend dan mensen die in een dorp of stad wonen. Dit heeft vermoedelijk te maken met het feit dat zij eraan gewend zijn en andere verwachtingen hebben dan stadsbewoners.

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

Figuur 5 Verstorende elementen in de eigen omgeving (n=631-682), in percentages

verstoort verstoort een beetje nee, verstoort niet niet aanwezig

In Noord-Holland wordt geluidsoverlast door vliegtuigen als het meest verstorende element in de eigen omgeving ervaren (16%). Snelwegen, bedrijventerreinen en industrie volgen daarna. Windmolens staan op de 5e plek, maar worden ook nog door 14% als erg storend ervaren (Van Wonderen 2015).

Windmolens, grote verkeerswegen en/of spoorlijnen en geluidsoverlast zijn de elementen die in de afgelopen 12 maanden in Zuid-Holland het meest zijn toegenomen (figuur 6). Over het algemeen zijn de respondenten echter van mening dat de verstorende elementen gelijk zijn gebleven.

Page 25: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek

15

Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - [email protected]

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

Figuur 6 Ontwikkeling verstorende elementen in de eigenomgeving in de afgelopen 12 maanden (n=172-508)1,in percentages

verergerd gelijk gebleven verminderd

Bij elk verstorend element zijn er respondenten die aangeven dat de overlast verminderd is. Het geldt vooral bij rommel/slecht onderhoud en stankoverlast. Dat zijn ook elementen die aangepakt kunnen zijn, waardoor men er minder last van heeft. Bij elementen zoals wind-molens of hoogbouw zal dat niet het geval zijn. Wellicht dat hier een gewenningseffect op-treedt of dat het gecompenseerd wordt door positieve elementen, waardoor de beleving wel veranderd is.

Natuur belangrijk, vooral voor gezondheid Vrijwel alle respondenten vinden landschap, natuur en erfgoed belangrijk in hun omgeving. Bijna 9 op de 10 vinden het zelfs heel belangrijk. In Brabant vindt eveneens 9 op de 10 vol-doende natuur en landschap in de directe omgeving belangrijk. Het percentage dat dit zeer belangrijk vindt, ligt met 38% een stuk lager dan in Zuid-Holland (Van den Berg 2012).

De redenen waarom respondenten landschap, natuur en erfgoed belangrijk vinden, zijn di-vers (figuur 7). De bijdrage aan gezondheid, frisse lucht en beweging, zichzelf thuis voelen in het landschap en de mogelijkheid om te ontsnappen aan de dagelijkse werkelijkheid/ ontspanning spelen zeker een rol.

Page 26: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek

16

Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - [email protected]

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80%

mooie herinneringen

onderdeel groter geheel/geschiedenis

betrokkenheid landschap

ontspanning

thuis voelen

gezondheid

Figuur 7 Belang landschap, natuur en erfgoed (n=724), in percentages1

1 De percentages tellen niet op tot 100, omdat er meerdere antwoorden mogelijk waren.

3.4 Landschap, natuur en erfgoed in Zuid-Holland

Goede beoordeling buitengebied Zuid-Holland Het buitengebied van de provincie Zuid-Holland krijgt gemiddeld een 7,5. De helft van de respondenten vindt het buitengebied (zeer) goed tot uitstekend (tabel 3).

De beoordeling van het buitengebied in Zuid-Holland is vergelijkbaar met andere provin-cies. In Brabant geven inwoners een 7,2 voor het landschap en een 7,4 voor de natuur in de provincie. 47% van de inwoners geeft de natuur een 8 of hoger; 39% geeft het landschap een 8 of hoger (n=1.000) (Van den Berg 2012). Noord-Holland krijgt van haar inwoners een 7,4 voor het landschap en de natuur (Van Wonderen 2015). Overijssel krijgt een 7,6 (Haze-leger et al 2015).

Tabel 3 Rapportcijfers buitengebied provincie, in percentages (n=715)

omgeving buitengebied provincie

onvoldoende (<=5) 3

ruim voldoende (6 en 7) 40

(zeer goed (8 en 9) 56

uitstekend (10) 1

De respondenten die in een dorp of een buitengebied wonen, geven vaker hogere scores voor het buitengebied van de provincie dan degene die in (een buitenwijk van) de stad wo-nen.

Ieder eigen beeld van Zuid-Holland

Er is variatie in wat de respondenten het meest karakteristiek vinden aan het buitengebied in de provincie Zuid-Holland (figuur 8). Wel is meer dan de helft het erover eens dat strand en duinen, water (plassen en rivieren) en weilanden typerend zijn voor Zuid-Holland.

Page 27: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek

17

Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - [email protected]

0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 50% 55% 60% 65%

bossen

drukte

infrastructuur

bebouwing

landgoederen

landbouw

ruimte en openheid

natuur: bomen, planten, dieren

afwisseling

strand en duinen

water:plassen, rivieren

weilanden

Figuur 8 Karakteristieke kenmerken buitengebied Zuid-Holland (n=721), in percentages1

1 De percentages tellen niet op tot 100, omdat er meerdere antwoorden mogelijk waren.

Opvallend is dat elementen zoals drukte, de infrastructuur en bebouwing relatief weinig zijn genoemd.

Ieder heeft dus zijn eigen beeld van Zuid-Holland. Dat blijkt ook uit de mening over Zuid-Holland vergeleken met andere provincies. 53% vindt het één van de mooiste provincies, terwijl 42% het één van de minst mooie provincies vindt (n=651). Weinig mensen zijn zo uitgesproken dat ze het de mooiste of minst mooie provincie noemen (5%).

Invloed verstoringen op bezoek buitengebieden Circa een derde van de respondenten geeft aan dat zij bepaalde buitengebieden in Zuid-Holland niet of minder (graag) bezoeken vanwege verstorende elementen.

De top 7 van deze buitengebieden is: • industrie- en havengebieden rond Rotterdam (20x genoemd), specifiek zijn ook het Bot-

lekgebied (7x), de industrie van Pernis (5x) en de Maasvlakte (3x); • het Westland, vanwege de kassen (17x); • Europoort (15x); • Duin- en Bollenstreek (8x), vanwege de drukte, de bebouwing en het slechte onderhoud; • Industriegebied Rozenburg (6x); • industriegebied Nieuwe Waterweg Noord (5x); • Duinen van Oostvoorne/Rockanje, vanwege uitzicht op Europoort (5x).

Daarnaast hebben diverse respondenten algemene ergernissen genoemd, zoals: • industriegebieden (37x); • gebieden met snelwegen in de buurt (25x); • lawaai, drukte (19x); • verstoringen aan de kust (19x genoemd), vanwege de bebouwing zoals vakantieparken,

de drukte op het strand en in de duinen (vooral ’s zomers) en windmolens; • hoogbouw (11x).

Page 28: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek

18

Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - [email protected]

Meest waardevolle gebieden om te behouden Respondenten is gevraagd maximaal 3 buitengebieden aan te geven die zo waardevol zijn dat ze doorgegeven moeten worden aan de volgende generatie. Niet iedereen heeft drie of zelfs twee gebieden aangegeven, maar als de voorkeuren bij elkaar opgeteld worden4

1 De kuststrook, dat wil zeggen strand en duinen, wordt het vaakst genoemd: circa drie-kwart van de antwoorden betreft minimaal eenmaal (een deel van) de kuststrook. Daar-bij worden in het bijzonder de duinen van Meijendel bij Wassenaar genoemd, de duinen van Oostvoorne en Rockanje, de duinen van Goeree-Overflakkee, de duinen bij Katwijk en Noordwijk en de Delflandse kust. Binnen deze gebieden worden dan weer specifieke gebieden genoemd zoals de Tenellaplas, het Quackjeswater, Solleveld of de Kijfhoek. Verschillende keren wordt hierbij de zorg uitgesproken voor bebouwing van het kustge-bied. De kuststrook staat ook het meest op nummer één: de kuststrook telt mee voor 30% van de eerste plaatsen, 26% van de tweede plaatsen en 17% van de derde plaatsen.

, ont-staat de volgende rangorde (n=658).

2 Het veenweidegebied staat op de tweede plaats (circa 50%), in het bijzonder Midden-Delfland, de Krimpenerwaard, de Alblasserwaard en het Groene Hart als geheel. Daar-binnen worden ook weer specifieke gebieden genoemd zoals de Vlist, de Zouweboezem, de Hooge Boezem of de Oostvlietpolder.

3 Op de derde plaats (circa 40%) staan de landgoederen, bossen en parken. Die hebben als gemeenschappelijk kenmerk dat het gaat om aangelegde natuur in de buurt van of zelfs in grote steden. Genoemde landgoederen zijn onder andere de Keukenhof en Ockenburg, genoemde bossen het Delftse Hout, het Haagse Bos of het Kralingse Bos en genoemde parken het Zuiderpark of Park Sorghvliet in Den Haag.

4 Op de vierde plaats (circa 35%) staat het Deltagebied met de eilanden en de rivieren. Daarbij worden in het bijzonder Tiengemeten, de Biesbosch, Goeree-Overflakkee, de Hoeksche Waard en de Rhoonse grienden genoemd.

5 Op de vijfde plaats (circa 30%) staan plassen en natte gebieden zoals de Reeuwijkse plassen, de Ackerdijkse plassen, De Kagerplassen, de Nieuwkoopse plassen, de Rotte-meren en de Vlietlanden.

6 Tenslotte is er nog een restcategorie (circa 10%) waarbij vaak ‘alle natuur’ of ‘alle gebie-den’ van het Zuid-Holland Landschap worden genoemd. Hieronder valt ook al het ge-noemde erfgoed, zoals molens (onder anderen van Kinderdijk), boerderijen, monumen-tale stadjes en dorpskernen evenals de greenports Bollenstreek, boomkwekerijen bij Boskoop en het Westland.

3.5 Bezoek landschap, natuur en erfgoed

Frequente bezoeken in eigen omgeving en heel Zuid-Holland Zoals te verwachten bezoeken de respondenten de buitengebieden in hun eigen omgeving vaker dan andere landschappen en natuurgebieden in Zuid-Holland (figuur 9). Het gaat hier om recreatieve bezoeken, dus niet om toevallig bezoek.

4 Bij deze optelling is ervan uitgegaan dat iedereen drie verschillende gebieden heeft gekozen, terwijl het ook mogelijk is dat

iemand bijvoorbeeld drie verschillende duingebieden heeft opgeschreven, die dan driemaal meetellen terwijl het maar om één gebied gaat. Dit kan tot vertekeningen leiden. Daarom zijn er geen absolute percentages gegeven, maar afrondingen.

Page 29: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek

19

Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - [email protected]

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

dagelijks wekelijks maandelijks enkele malen per jaar

nooit

Figuur 9 Frequentie recreatieve bezoeken buitengebieden(n=681; n=685), in percentages

eigen omgeving andere gebieden Zuid-Holland

60% van de respondenten bezoekt buitengebieden in hun omgeving minimaal één keer per week. Bij gebieden elders in Zuid-Holland is dat 12%. De respondenten van 65 jaar en ouder bezoeken (significant) vaker dagelijks de buitengebieden in Zuid-Holland dan de 65-minners. Dat blijkt ook uit onderzoek naar natuurbeleving in Brabant (Van den Berg 2012).

De bezoekfrequentie van natuurgebieden verschilt enigszins tussen provincies (tabel 4). Zuid-Holland springt er niet speciaal uit.

Tabel 4 Frequentie bezoeken natuurgebieden, in percentages

frequentie zuid-holland (n=681)

brabant (n=1.000)

overijssel (n=900)

noord-holland (n=7.167)

nederland, lid natuur-monumenten (n=43.365)

nederland, geen lid natuur-monumenten

dagelijks 11 10 6 17 9 18

wekelijks 50 47 31 47 39 48

maandelijks 21 25 35 20 25 19

jaarlijks 16 16 25 14 27 14

nooit 2 2 3 1 0 0

niet bekend 16 1 0 0 0 0

bron: gegevens andere provincies, Hazeleger et al 2015, Van Wonderen 2015, Doffer en Van Winden, 2014

Kuststrook meest bezochte natuurgebied in Zuid-Holland Respondenten is gevraagd welke gebieden (maximaal 3) in Zuid-Holland ze vooral bezoeken. Niet iedereen heeft drie of zelfs twee gebieden aangegeven, maar als de voorkeuren bij el-kaar opgeteld worden, ontstaat de volgende rangorde (n=597). 1 De kuststrook, dat wil zeggen strand en duinen, staat met stip bovenaan. Dit wordt zelfs

vaker genoemd dan bij de vraag over het behoud van waardevolle gebieden: 80% van de antwoorden betreffen (een deel van) de kuststrook. Daarbij worden in het bijzonder het strand genoemd, de duinen van Meijendel bij Wassenaar, de duinen van Voorne, de duinen van Goeree, de waterleidingduinen (bijna overal) en de duinen bij Hoek van Hol-land. Binnen deze gebieden worden dan weer specifieke gebieden genoemd zoals de

Page 30: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek

20

Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - [email protected]

Maasvlakte. De kuststrook staat ook het meest op nummer één en twee: de kuststrook telt mee voor 39% van de eerste plaatsen en 27% van de tweede plaatsen.

2 Op de tweede plaats (50%) staan de landgoederen, bossen en parken. Die hebben als gemeenschappelijk kenmerk dat het gaat om aangelegde natuur in de buurt van of zelfs in grote steden. Genoemde landgoederen zijn onder andere de Horsten, de Keukenhof, Leeuwenhorst en Ockenburg. Genoemde bossen zijn het Staelduinse bos, het Delftse Hout, het Haagse Bos, het Hoge en Lage Bergse bos of het Kralingse Bos. Genoemde parken zijn onder andere het Westerpark bij Zoetermeer en het Zuiderpark en Park Sorghvliet in Den Haag. Bij deze categorie vallen ook de antwoorden ‘omgeving van (een bepaalde stad)’. Kennelijk blijven mensen voor een bezoek aan de natuur graag in de di-recte omgeving van de woonplaats.

3 Het veenweidegebied staat op de derde plaats (40%), in het bijzonder Midden-Delfland, de Krimpenerwaard, de Alblasserwaard en het Groene Hart als geheel. Daarbinnen wor-den ook weer specifieke gebieden genoemd zoals de Berkenwoudse Boezem, de Vlist of de Hooge Boezem.

4 Op de vierde plaats (32%) staan plassen en natte gebieden zoals de Reeuwijkse plassen, De Kagerplassen, de Nieuwkoopse plassen, de Rottemeren en de Vlietlanden.

5 Op de vijfde plaats (30%) staat het Deltagebied met de eilanden en de rivieren. Daarbij worden in het bijzonder Tiengemeten, de Biesbosch, Goeree-Overflakkee, de Hoeksche Waard en de Rhoonse Grienden genoemd.

6 Tenslotte is er nog een restcategorie (13%) waarbij een paar maal ‘natuur’, ‘fietsen’ of ‘wandelen’ genoemd worden. Hieronder valt ook al het genoemde erfgoed, zoals mo-numentale stadjes en dorpskernen evenals de greenports Bollenstreek en het Westland.

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70%

landbouw

landgoederen/tuinen

bos

weilanden

water: plassen,rivieren

strand en duinen

Figuur 10 Kenmerkende bezochte gebieden in Zuid-Holland(n=619), in percentages1

1 De percentages tellen niet op tot 100, omdat er meerdere antwoorden mogelijk waren.

Bezoekers komen voor (beleving) natuur De belangrijkste reden om een landschap of natuurgebied in Zuid-Holland te bezoeken is beleving van de natuur (figuur 11). Daarnaast komen bezoekers voor ontspanning en bewe-ging. Opvallend is dat de aanwezigheid van erfgoed nauwelijks een rol speelt bij het bezoe-ken van de gebieden in Zuid-Holland.

Page 31: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek

21

Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - [email protected]

0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40%

aanwezigheid erfgoed

inspiratie/zingeving

hond uitlaten

stilte

ruimte

gezondheid/frisse lucht

beweging

ontspanning

(beleving van de) natuur

Figuur 11 Belangrijkste reden bezoek landschap of natuurgebied in Zuid-Holland (n=613), in percentages

Over de bezoeken De respondenten (n=612) bezoeken gebieden in Zuid-Holland vooral fietsend (49%) en met de auto (36%). De overigen komen lopend (12%) of met het openbaar vervoer (4%).

85% heeft een reisduur van maximaal een uur (tabel 5). Eveneens 85% verblijft minimaal een uur in het gebied. De mensen die in een dorp wonen hebben de kortste reisduur naar een gebied, de mensen in buitenwijken van de stad de langste.

Tabel 5 Duur reizen en bezoek gebieden Zuid-Holland, in percentages

reistijd naar gebied (n=608) bezoektijd in gebied (n=601)

<30 minuten 43 1

30-60 minuten 42 14

60-90 minuten 9 41

>90 minuten 6 44

69% van de respondenten vindt dat er in Zuid-Holland voldoende recreatiemogelijkheden zijn in een landschap met zowel natuur als erfgoed (figuur 12). In totaal 24% (19%+5%) vindt dat dit niet het geval is. Die 19% vindt het wel belangrijk.

Page 32: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek

22

Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - [email protected]

52%2%

17%

19%

5%8%

Figuur 12 Hoeveelheid recreatiemogelijkheden in Zuid-Holland in landschap met natuur en erfgoed (n=673), in percentages (n=673)

voldoende, en dat vind ik ook belangrijk

voldoende, maar dat is niet belangrijk voor mij

onvoldoende, maar dat vind ik wel belangrijk

onvoldoende, en dat vind ik ook niet belangrijk

weet ik niet of er voldoende zijn

Gemiste voorzieningen Bijna 60% van de respondenten mist één of meer voorzieningen bij een bezoek aan Zuid-Hollandse landschappen of natuurgebieden (figuur 13). De top 3 van voorzieningen die ge-mist worden zijn bankjes/rustplekken, toiletten en vuilnisbakken. De respondenten van 65 jaar en ouder missen (significant) vaker bankjes/rustplekken en toiletten dan responden-ten onder de 65 jaar.

Het valt op dat bij diverse voorzieningen het percentage dat bereid is te betalen voor een voorziening hoger is dan het percentage dat de betreffende voorziening mist. Dit is bijvoor-beeld zo bij erfgoed dat is opengesteld voor bezoek; 45% van de respondenten is bereid daar voor te betalen. Ook is een derde bereid om daar extra voor te reizen.

Page 33: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek

23

Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - [email protected]

0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 50%

wandelingen/fietstochten met gids

anders

mogelijkheid honden (veilig) los lopen

horecagelegenheden

bezoekerscentra

voorzieningen gehandicapten

goede bewegwijzering

borden/folders met uitleg gebied

wandel- of fietsroutes

erfgoed opengesteld voor bezoek

vuilnisbakken

ik mis niets/ben niet bereid

toiletten

bankjes/rustplekken

Figuur 13 Voorzieningen die worden gemist in de gebieden in Zuid-Holland of waarvoor men bereid is extra tebetalen en/of reizen (n=464-657), in percentages

gemist bereid extra te betalen bereid extra te reizen

Het Brabantse onderzoek (Van den Berg 2012) geeft aan dat een derde van de Brabanders bereid is te betalen voor het beheer van natuurgebieden. Het gaat dan om een bijdrage van € 0,50 bij een bezoek aan een bijzonder natuurgebied. Nog een derde is waarschijnlijk wel bereid te betalen en een vijfde is misschien bereid. Er is een klein percentage (6%) dat zeker niet wil betalen.

Page 34: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek

24

Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - [email protected]

Page 35: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek

25

Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - [email protected]

4 Landschappen uitgelicht 4.1 Inleiding

Dit hoofdstuk presenteert de resultaten van de interviews die in het voorjaar van 2016 in vier gebieden van Het Zuid-Hollands Landschap zijn gehouden. Dit zijn gebieden waarin landschap én erfgoed te vinden zijn. In totaal zijn 394 mensen geïnterviewd, circa 100 per gebied. Een verantwoording van de aanpak van de interviews is opgenomen in bijlage 1. De vragenlijst die voor de interviews is gebruikt, is opgenomen in bijlage 3.

4.2 De vier landschappen

Nieuw-Leeuwenhorst Het bos van Nieuw Leeuwenhorst ligt op de strandwal tussen Noordwijk en Noordwijkerhout. Het bestaat voornamelijk uit landgoedbos met parkbos, lanen en voormalig eikenhak-hout. Er staan vooral eiken en beuken, met een ondergroei van braam, kamperfoelie en lijsterbes. Het is mogelijk om hier te fietsen en te wandelen (Zuid-Hollands Landschap).

Duinen van Oostvoorne De Duinen van Oostvoorne liggen ten westen van het dorp Oostvoorne. Het is een zeer gevarieerd natuurgebied met bos, vochtige duinvalleien, struiken en droge zandhellingen. De Duinen van Oostvoorne zijn relatief jong. De oudste zijn ongeveer 800 jaar, maar ook nu nog worden op het strand nieuwe duinen gevormd. Dankzij deze lage leeftijd is het duinzand rijk aan kalk. De plantengroei heeft zich daar aan aangepast en biedt een enorme variatie aan soorten. In het duingebied grazen onder andere IJslandse pony’s en

Galloway runderen. Deze helpen Het Zuid-Hollands Landschap het duinterrein open te houden.

Er is een bezoekerscentrum met informatie over het duingebied en een vaste tentoonstel-ling over het ontstaan van het gebied, de rijkdom aan planten, vogels en andere dieren. Vanaf het bezoekerscentrum zijn er diverse wandelroutes (Zuid-Hollands Landschap).

Huys te Warmond Aan de rand van Warmond ligt, verscholen in het groen, landgoed Huys te Warmond. Op het landgoed ligt een park-bos met lange statige lanen en kronkelende paden. Hier zijn eeuwenoude taxusbomen, moerascipressen en oude eiken-lanen te vinden. Het landgoed is ontstaan uit een middel-eeuwse versterkte hoeve in de 14e eeuw. Het is mogelijk om over het terrein te wandelen (Zuid-Hollands Landschap).

Page 36: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek

26

Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - [email protected]

Hooge Boezem achter Haastrecht De Molen achter Haastrecht maakt deel uit van het cultuurhistorisch en waterstaatkun-dig waardevolle complex de Hooge Boezem achter Haastrecht. Dit staat bekend als de oudste tweetrapsbemaling van Nederland. De molen is als enige van een reeks van ze-ven molens overgebleven en getuigt van de eeuwenlange polderbemalingshistorie van de Lopiker- en Krimpenerwaard. De natte natuur is rijk aan vogelsoorten. Zowel het gebied de Hooge Boezem als de molen zijn toegankelijk voor het publiek (Zuid-Hollands Landschap).

4.3 De respondenten

Van de 394 mensen bezochten: • 101 Nieuw-Leeuwenhorst • 100 Duinen van Oostvoorne • 94 Huys te Warmond • 99 Hooge Boezem achter Haastrecht

82% van de bezoekers kent de organisatie Zuid-Hollands Landschap en 22% is zelfs be-schermer (lid) van de organisatie. 17% van de bezoekers kent de organisatie niet. Hierbij is er geen verschil tussen de gebieden.

4.4 Bezoeken aan de gebieden

Negen op de tien bezoekers hebben maximaal een uur gereisd om in het gebied te komen. Het merendeel daarvan (78%) had een reistijd van minder dan 30 minuten. Bezoekers kwamen vooral met de auto (46%), met de fiets (30%) en lopend (24%) naar het gebied. Een enkeling reist met het openbaar vervoer.

De helft bezoekt het gebied minimaal één keer per week. Daarvan komt 16% dagelijks en 35% wekelijks (figuur 14). De Hooge Boezem wordt (significant) vaker eenmalig bezocht dan de andere gebieden. Vooral Nieuw-Leeuwenhorst wordt nauwelijks eenmalig bezocht. Ter vergelijking zijn in figuur 14 ook de bezoeken aan andere gebieden in Zuid-Holland opge-nomen.

Page 37: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek

27

Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - [email protected]

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

dagelijks wekelijks maandelijks enkele keren per jaar

voor het eerst/nooit

Figuur 14 Frequentie bezoeken (n=394), in percentages

bezochte gebieden andere gebieden Zuid-Holland

De overgrote meerderheid (85%) is minimaal een half uur in het gebied. Daarvan zijn de meesten (37%) er 30-60 minuten, 24% tussen de 60-90 minuten en 25% meer dan 90 minu-ten. De Hooge Boezem wordt vaker kort (< 30 minuten) en de Duinen van Oostvoorne va-ker lang bezocht (minimaal een uur).

Een groot deel bezoekt het gebied meestal alleen (43%). Daarnaast bezoeken mensen het gebied met partner (28%) of vrienden (20%). Een klein deel komt meestal met het hele ge-zin (8%). De Duinen van Oostvoorne worden (significant) vaker met anderen bezocht, met name met de partner.

Het publiek in de vier gebieden verschilt. • In Haastrecht komen de meeste kinderen, hoewel er over het algemeen relatief weinig

kinderen naar de vier gebieden komen. Haastrecht kent een gemengd publiek, in het weekend zijn er wat meer ouderen. Ook zijn er veel vogelaars.

• In Oostvoorne komen relatief veel gepensioneerden. • Warmond kent een divers publiek, maar minder kinderen dan in Haastrecht. • Nieuw-Leeuwenhorst komt ook een gemengd publiek, waarbij met name de pubers op-

vallen (die soms als overlastgevend gezien worden).

Bezoekers komen voor (beleving) natuur De belangrijkste reden om een gebied te bezoeken is beleving van de natuur (figuur 15). Daarnaast komen bezoekers voor ontspanning en beweging. Opvallend is dat de aanwezig-heid van erfgoed geen rol speelt bij het bezoeken van de gebieden.

Page 38: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek

28

Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - [email protected]

0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 50%

aanwezigheid erfgoed

ruimte

inspiratie/zingeving

gezondheid/frisse lucht

stilte

hond uitlaten

beweging

ontspanning

(beleving) natuur

Figuur 15 Belangrijkste reden bezoek (n=394), in percentages

Landschap en natuur staan centraal Bezoekers beoordelen vooral het landschap en de natuur als goed. Het rapportcijfer (op een schaal van 1 tot 10) voor het totale landschap is een 8,3 en voor de natuur een 8,4. Mensen maken bij het beoordelen van een gebied nauwelijks onderscheid tussen land-schap en natuur: dat voelt als één geheel. Het erfgoed in de gebieden krijgt een 7,6.

Het begrip erfgoed is goeddeels onbekend en als het herkend wordt, dan gaat het over toe-gankelijk en bezoekbaar erfgoed. Niettemin is er wel belangstelling om meer te weten te komen over erfgoed, met name op Nieuw-Leeuwenhorst.

Natuur is ook het belangrijkste kenmerk dat de gebieden mooi maakt, volgens de bezoekers (figuur 16). Op de tweede en derde plaats staan afwisseling en rust en stilte. Bij de Hooge Boezem en Huys te Warmond speelt het historisch karakter van het gebied (significant) va-ker een rol dan bij de andere twee gebieden.

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80%

geen

voorzieningen vrijetijdsbesteding

herkenbaarheid en vertrouwdheid

harmonie en eenheid

historisch karakter/aanwezigheid erfgoed

ruimte en openheid

water: plassen en rivieren

rust en stilte

afwisseling

natuur: bomen, planten en dieren

Figuur 16 Kenmerken die het gebied mooi maken (n=394),in percentages1

1 Bij deze vraag konden bezoekers maximaal 3 kenmerken noemen.

Page 39: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek

29

Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - [email protected]

Helft bezoekers mist voorzieningen De helft van de bezoekers mist voorzieningen in het gebied (figuur 17).

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80%

bezoekerscentra

erfgoed opengesteld voor bezoek

voorzieningen gehandicapten

wandelingen/fietstochten met gids

goede bewegwijzering

mogelijkheid honden (veilig) los lopen

wandel- of fietsroutes

horecagelegenheden

borden/folders met uitleg gebied

toiletten

anders

bankjes/rustplekken

vuilnisbakken

mis niets/ben niet bereid

Figuur 17 Voorzieningen die worden gemist in het bezochtegebied of waarvoor men bereid is extra te betalen(n=394), in percentages

gemist bereid extra te betalen

Daarbij gaat het vooral om vuilnisbakken, bankjes/rustplekken en andere dan bovenstaan-de voorzieningen. De meeste bezoekers zijn niet bereid om extra te betalen voor voorzie-ningen die gemist worden. De indruk bestaat dat mensen best willen bijdragen voor onder-houd van het landschap, maar niet apart voor voorzieningen willen betalen.

Behoefte voorzieningen verschilt per gebied Per gebied zijn er enkele significante verschillen in voorzieningen die gemist worden. Zo worden in de Hooge Boezem vaker bankjes gemist dan in de andere gebieden. In Nieuw-Leeuwenhorst en Huys te Warmond worden vaker vuilnisbakken gemist. Met name in Nieuw-Leeuwenhorst zijn bezoekers daarvoor bereid extra te betalen.

Daarnaast worden per gebied de volgende specifieke voorzieningen gemist: • In de Hooge Boezem worden vooral voorzieningen voor vogelaars gemist, zoals informa-

tieborden en een uitkijkpost voor vogels. Bezoekers van de Duinen van Oostvoorne heb-ben behoefte aan meer informatie over uiteenlopende onderwerpen, zoals de bunkers, de wandelpaden, jachtseizoenen, routes en straatnamen.

• In Nieuw-Leeuwenhorst zijn verschillende verbeteringen mogelijk volgens de bezoekers. Ten eerste worden voorzieningen voor kinderen gemist, zoals een speelplek met een houten huisje of houten speeltoestellen, een trimbaan of iets met educatie. Ten tweede klagen bezoekers over overlast van honden, afval en hangjongeren (met name ’s avonds). Zij zouden graag zien dat daar meer toezicht op kwam. Ten derde zou er meer

Page 40: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek

30

Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - [email protected]

aandacht mogen komen voor het historisch karakter van het gebied, bijvoorbeeld door informatieborden of een rondleiding door een boswachter of gids. Tot slot adviseren be-zoekers om meer aandacht te besteden aan onderhoud en beplanting, in het bijzonder meer bloemen op de open plekken en het verwijderen van oud hout. Een kanttekening die gemaakt wordt bij deze punten is dat Nieuw-Leeuwenhorst nu nog relatief klein is met weinig voorzieningen. Het gebied is moeilijk te vinden, waardoor er maar beperkt publiek komt. Dat is tegelijkertijd de charme van het gebied. Meer voor-zieningen kunnen een groter publiek aantrekken en dat verandert de uitstraling van het gebied.

• Bij Huys te Warmond wordt een waterkraan gemist en zou meer gedaan kunnen worden aan onderhoud. Daarbij denken bezoekers bijvoorbeeld aan de kuilen bij het parkeerter-rein, de vervallen bruggetjes, loslopende honden en hondenpoep.

In bijlage 4 is per gebied weergegeven wat de behoefte aan voorzieningen is.

Duinen meest bezochte natuurgebied in Zuid-Holland Zoals in figuur 14 al is aangegeven bezoekt driekwart van de bezoekers ook andere gebie-den in Zuid-Holland. De frequentie van die bezoeken varieert van wekelijks, maandelijks tot jaarlijks.

De top 5 van best bezochte gebieden in Zuid-Holland ziet er als volgt uit: 1 duingebied, bijvoorbeeld de duinen tussen Den Haag en Katwijk (Pan van Persijn), Was-

senaar (Meijendel en de Wassenaarseslag), de Amsterdamse waterleidingduinen, de duinen in Noordwijk en Noordwijkerhout, de duinen tussen Rockanje en Oostvoorne, met ondermeer het Quackjeswater en de Kop van Goeree-Overflakkee met de Kwade Hoek (137 x);

2 poldergebied, zoals het Groene Hart (40x); 3 landgoederen, zoals de Horsten bij Wassenaar of de Keukenhof in Lisse (36x); 4 plassen- en rivierengebied, zoals de Reeuwijkse plassen (36x); 5 bossen, zoals Nieuw Leeuwenhorst (18x). In bijlage 5 is weergegeven welke specifieke gebieden door de geïnterviewden zijn bezocht.

Duingebied waardevol om te behouden De deelnemers is gevraagd welke buitengebieden in Zuid-Holland zij waardevol vinden om door te geven aan de volgende generatie. Dit komt grotendeels overeen met de gebieden die veelbezocht worden. Ook hier staat het duingebied veruit op de eerste plaats.

De top 5 van de meest waardevolle gebieden om te behouden ziet er als volgt uit: 1 duingebied, bijvoorbeeld Meijendel in Wassenaar, de Amsterdamse waterleidingduinen

en de duinen tussen Rockanje en Oostvoorne (129x); 2 landgoederen, zoals Nieuw-Leeuwenhorst en Huys te Warmond (70x); 3 poldergebied, zoals de Hooge Boezem (29); 4 plassen- en rivierengebied, zoals de Reeuwijkse plassen (23x); 5 bossen, zoals Nieuw Leeuwenhorst (13x). In bijlage 6 staan de specifieke gebieden die volgens de geïnterviewden het meest gewaar-deerd zijn.

Laat het zoals het is! De algemene indruk van de vier buitengebieden is zeer positief. Bezoekers vinden het prachtig, fantastisch, ontspannen, het geeft een vakantievakantiegevoel, genieten. Wel waarschuwen zij voor bijvoorbeeld de gevaren van bebouwing (zoals in België langs de kust): Laat het zoals het is!

Page 41: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek

31

Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - [email protected]

Enkele impressies uit de verschillende gebieden:

Vooral positief, maar wel kanttekeningen bij de renovatie van het gebied. Meerdere bezoekers betreuren het kappen van bo-men en het herstellen van het oude park-karakter (Nieuw-Leeuwenhorst)

Het maakt mij gelukkig. Een enke-ling vindt het jammer dat het oor-spronkelijke boerenland is ver-dwenen. Vooral de oudere bezoe-kers verlangen daar naar terug. Op het fietspad door de Hooge Boezem rijden vele scooters, die als overlastgevend worden erva-ren (Hooge Boezem).

Een magisch bos. Altijd enorm naar mijn zin. Complimenten voor de vrijwilligers (Huys te Warmond)

Fantastisch, mooi, vooral het be-zoekerscentrum, de ruiterpaden en het strand in de buurt. (Duinen van Oostvoorne)

Page 42: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek

32

Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - [email protected]

Page 43: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek

33

Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - [email protected]

5 Conclusies en aanbevelingen

5.1 Conclusies

Wat is de mening van inwoners van Zuid-Holland over de ruimtelijke kwaliteit van hun omgeving, in het bijzonder natuur, landschap en erf-goed? Profiel van de onderzoeksgroep Aan het onderzoek hebben ruim 1.200 inwoners of bezoekers van Zuid-Holland meege-daan, die zijn benaderd via de kanalen en de gebieden van Zuid-Hollands Landschap en het Erfgoedhuis Zuid-Holland. Ongeveer 45% van hen bezoekt wekelijks een (natuur)gebied in de omgeving. Een groot deel van de respondenten dat de digitale enquête heeft ingevuld is donateur en/of als vrijwilliger actief voor (de natuur of het erfgoed in) het Zuid-Hollands landschap. Hoewel deze groep geen dwarsdoorsnee van de Zuid-Hollandse bevolking vormt, is het voor de vraagstelling van het onderzoek wel representatief omdat het mensen zijn die allemaal een zekere betrokkenheid en interesse voor hun omgeving hebben. Bij het oordeel over het buitengebied wordt een onderscheid gemaakt tussen het oordeel over het de eigen omgeving en over het buitengebied van Zuid-Holland als geheel. De omgeving van de respondenten die de digitale vragenlijst hebben ingevuld, wordt door ongeveer 40% als stedelijk getypeerd en door bijna evenveel als weiland. De verdeling tussen stads- en dorpsbewoners lijkt daarmee gelijk te zijn. Ook daaruit blijkt het karakter van de onder-zoeksgroep aangezien meer dan tweederde van de inwoners in Zuid-Holland in een zeer sterk stedelijke of sterk stedelijke omgeving woont (bron: Databank Zuid-Holland).

Waardering voor de eigen omgeving De waardering voor landschap en natuur in de omgeving is vrij groot: van een 7,6 gemid-deld door de deelnemers aan de digitale vragenlijst tot een 8,3 door de geïnterviewden. Voor het laatste cijfer moet wel opgemerkt worden dat het oordeel van de geïnterviewden het bezoekgebied betrof en niet de eigen woonomgeving. Het aanwezige erfgoed wordt iets minder gewaardeerd, maar dit heeft vermoedelijk vooral te maken met het feit dat het begrip erfgoed vrij onbekend is en dat mensen het landschap niet als erfgoed zien. Dit wil overigens niet zeggen dat het historisch karakter niet gewaardeerd wordt, want er is een grote voorkeur voor de herkenbaarheid van het landschap: oude veenweide- en duingebie-den en landgoederen genieten de voorkeur boven nieuw aangelegde bossen als het Bent-woud of het Balijbos.

Waardering voor Zuid-Holland als geheel Het oordeel over het totale buitengebied van Zuid-Holland is met een 7,5 goed te noemen. Dit staat in tegenstelling tot de waardering van Zuid-Holland op het compendium voor de leefomgeving (clo.nl), waar het Zuid-Hollandse buitengebied op basis van gebiedskenmer-ken (aanwezigheid infrastructuur, afwezigheid bossen) bijna in zijn geheel lager dan een ze-ven scoort. Dit toont aan dat de subjectieve beleving beter is dan de objectieve waardering. De waardering blijkt ook uit het feit dat 53% van de respondenten die de digitale vragenlijst hebben ingevuld Zuid-Holland een van de mooiste provincies vindt, terwijl 42% het één van

Page 44: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek

34

Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - [email protected]

de minst mooie provincies vindt. Hierbij speelt echter wel het atypische karakter van de doelgroep een rol: het gaat om personen die bewust kiezen voor het groen en erfgoed van Zuid-Holland.

De belangrijkste elementen van het Zuid-Hollandse landschap zijn volgens de respondenten weilanden, water en de kuststrook (strand en duinen). Als het gaat om het behoud van het Zuid-Hollandse landschap en de bezoekvoorkeur, dan scoort de kuststrook, vooral de dui-nen, veruit het hoogst boven andere landschapstypen: ongeveer tweederde van de res-pondenten heeft een voorkeur voor de duinen en van het duinenlandschap wordt ook het vaakst aangegeven dat het zo waardevol is dat het moet worden dorgegeven aan de vol-gende generatie.

Aard van de waardering Het belangrijkste gewaardeerde aspect van het buitengebied is de natuur an sich, dus bo-men, planten en dieren. Dit is ook de belangrijkste motivatie voor een bezoek aan het bui-tengebied. Natuurbeleving is belangrijk voor de gezondheid, zo is het oordeel van bijna 80% van de deelnemers aan de digitale vragenlijst. Ruim 60% van de deelnemers vindt ook het ‘thuis voelen’ belangrijk aan het landschap en dat onderstreept weer de waardering voor het herkenbare, historische karakter van het landschap. Deze resultaten sluiten aan op de bevindingen uit het literatuuronderzoek, waaruit blijkt dat natuur inderdaad bijdraagt aan een betere gezondheid in de ruimste zin van het woord.

Welke verstoringen van de ruimtelijke kwaliteit ervaren inwoners van Zuid-Holland (in het afgelopen jaar)? Deze vraag is alleen beantwoord door de respondenten van de digitale vragenlijst. Uit de antwoorden blijkt dat verkeer (snelwegen en spoorlijnen) en geluidsoverlast de grootste verstoorders zijn van de omgeving: ongeveer 40% meldt dat voor elk van beide soorten ver-storingen. Dat met name verkeer en geluidsoverlast als storend worden ervaren is vermoe-delijk omdat daarmee de belangrijkste gezondheidseffecten van groen deels teniet worden gedaan: gezonde lucht en minder stress door rust en stilte. Van alle mogelijke andere ver-storingen blijkt dat bezoekers en toeristen het minst als verstorend worden ervaren. De overlast van windmolens, verkeer en rommel/slecht onderhoud is relatief het meest toege-nomen het afgelopen jaar. Voor verreweg de meeste respondenten is de overlast gelijk ge-bleven.

Als het gaat om de gebieden met de meeste verstoringen in Zuid-Holland dan staat het ha-venindustrieel complex van Rijnmond bovenaan en daarbinnen de industriegebieden van de Nieuwe Waterweg Noord, Rozenburg, het Botlekgebied, Pernis, Europoort en de Maas-vlaktes. Hierdoor worden ook de kusten van Oostvoorne en Rockanje iets minder aantrek-kelijk gevonden omdat het uitziet op het Rijnmondgebied. Op de tweede plaats staat het Westland met zijn kassen. Overigens heeft maar een derde van de respondenten aangege-ven dat zij buitengebieden niet of minder bezoeken vanwege de verstorende elementen. In het algemeen geven deze mensen aan dat industriegebieden, snelwegen, geluidsoverlast en bebouwing aan de kust als verstorend worden ervaren.

Een opvallende conclusie hierbij is dat verstoringen in buitengebieden minder sterk worden beleefd door inwoners dan door bezoekers. De laatsten komen vooral voor het natuur-schoon en zullen zich dan ook eerder ergeren aan de verstoringen.

Page 45: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek

35

Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - [email protected]

Hoe vaak en op welke wijze bezoeken inwoners de natuur, het landschap en erfgoed (in hun omgeving)? Deze vraag is beantwoord door zowel de respondenten van de digitale vragenlijst als de ge-ïnterviewden in de gebieden van Het Zuid-Hollands Landschap. Hieruit blijkt dat ongeveer 45% van de deelnemers aan het onderzoek wekelijks een bezoek brengt aan respectievelijk het buitengebied en/of een specifiek natuurgebied in de omgeving, zoals de vier gebieden van Het Zuid-Hollands Landschap waar de interviews hebben plaatsgevonden. De meeste gebieden die bezocht worden liggen tussen korter dan een uur en een uur reistijd vanaf de woonplaats.

Natuurgebieden in Zuid-Holland buiten de eigen omgeving worden minder vaak bezocht: de meeste respondenten aan de enquête doen dat enkele keren per jaar. Zoals eerder gezegd hebben het strand en de duinen daarbij een duidelijke voorkeur.

De belangrijkste redenen om naar het buitengebied te gaan is, zoals hierboven ook al ver-meld, de natuur zelf: planten, bomen en dieren. De respondenten van de enquête komen vooral met de fiets en iets minder met de auto, bij de bezoekers aan de natuurgebieden is dat net andersom. Zowel de respondenten als de bezoekers verblijven ongeveer een uur of langer in het gebied. Opvallend is dat de meeste bezoekers aan de natuurgebieden (bijna de helft) alleen naar het gebied komen.

Hoe ervaren inwoners de verschillende bezoekgebieden en -mogelijkheden? De deelnemers aan het onderzoek zijn over het algemeen tevreden over het buitengebied. Als ingezoomd wordt op de vier onderzochte gebieden van Het Zuid-Hollands Landschap dan is het oordeel nog positiever, met name voor de natuur: dat krijgt een gemiddeld rap-portcijfer van 8,4, terwijl het rapportcijfer voor het landschap met een 8,3 ook als goed be-titeld kan worden. Het aanwezige erfgoed wordt met een 7,6 iets minder gewaardeerd, maar dit heeft vermoedelijk vooral te maken met het feit dat het begrip erfgoed vrij onbe-kend is en dat mensen het landschap niet als erfgoed zien.

Als het gaat om Zuid-Holland als geheel geeft de meerderheid van de respondenten die de digitale vragenlijst hebben ingevuld aan dat er voldoende recreatiemogelijkheden zijn. Ver-reweg het grootste deel van hen vindt dat ook belangrijk. 23% van de respondenten is van mening dat er te weinig recreatiegebieden in Zuid-Holland zijn.

In hoeverre hebben zij behoefte aan (meer of andere) mogelijkheden om landschap en erfgoed te kunnen beleven?

In zowel de digitale vragenlijst als de interviews is gevraagd naar wat men mist in de na-tuurgebieden. Uit beide bronnen blijkt dat men vooral bankjes of rustplekken, vuilnisbak-ken en toiletten mist, zij het dat om elk van deze voorzieningen afzonderlijk maar door een minderheid wordt gevraagd. Bij elkaar opgeteld echter is er een meerderheid die iets mist.

De specifieke wensen in de vier onderzochte gebieden verschillen per gebied en hangen duidelijk samen met de doelgroep die het gebied bezoekt.

Bij de Hooge Boezem gaat het in eerste instantie om voorzieningen voor vogelaars: infor-matieborden en een vogeluitkijkpost in het bijzonder.

Bij de duinen van Oostvoorne is er vooral behoefte aan meer informatie over uiteenlopen-de onderwerpen zoals de bunkers, de wandelpaden, jachtseizoenen, routes en straatna-men.

Page 46: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek

36

Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - [email protected]

In Nieuw-Leeuwenhorst zijn er verschillende voorzieningen die verbeterd kunnen worden, zoals voorzieningen voor kinderen en meer toezicht op verschillende soorten overlast zoals van honden, hangjongeren of afval. Er is ook een zekere belangstelling voor het historisch karakter van het gebied.

Bij Huys te Warmond zijn verschillende wensen geuit zoals een waterkraan of verbetering van het parkeerterrein. Er is weinig animo om te betalen voor aparte voorzieningen, maar wel is bereidheid geconstateerd om te betalen voor het behoud van de landschappen als geheel. Dit sluit aan op het grote belang van de natuur zelf als motivatie om naar buiten te gaan.

5.2 Aanbevelingen

Voor het provinciaal beleid water en groen • Het buitengebied wordt door de burger vooral vanwege de natuur bezocht. Dat bete-

kent dat het bevorderen van biodiversiteit belangrijk is om het buitengebied aantrekke-lijk te houden. Door een veelheid en variatie aan planten, bomen en dieren wordt het beste aangesloten op de behoeften van de burger.

• Aangezien burgers vooral het groen in hun directe woonomgeving opzoeken is een goe-de spreiding van het groen belangrijk. Idealiter zou iedere burger van Zuid-Holland vol-doende groen in de buurt hebben om er een uurtje door te kunnen brengen. Gezien de mate van verstedelijking van Zuid-Holland ligt hier uiteraard ook een belangrijke taak voor de (grote) gemeenten. De provincie zou hier echter stimulerend in kunnen optre-den.

• Hoewel men over het algemeen tevreden is over de omvang van het groen in Zuid-Holland, zijn er ook zorgen over de druk op de groene ruimte. Mede gezien het grote be-lang van groen voor de (volks)gezondheid is het dus gewenst dat er geen groen afgaat, maar eerder bijkomt.

• Er bestaat een duidelijke voorkeur voor herkenbare, historische landschapsstructuren zoals de duinen, het veenweidegebied, de plassen en het Deltagebied. Dit betekent dat er eerder geïnvesteerd zou moeten worden in het opknappen van historische land-schapsstructuren (bijvoorbeeld de landgoederen) dan in het aanleggen van nieuwe land-schappen (zoals bossen in het veenweidegebied).

• Zeker gezien de vergrijzing is het belangrijk dat er in natuur- en groengebieden voldoen-de bankjes aanwezig zijn. Daar zou wellicht nog een extra slag in gemaakt kunnen wor-den.

Voor het provinciaal ruimtelijk beleid • Gegeven de grote voorkeur van burgers, zou prioriteit moeten worden gegeven aan de

bescherming van het duinenlandschap. De druk op juist de kuststrook is namelijk be-hoorlijk groot. Gegeven de toegenomen provinciale regierol op het gebied van ruimtelij-ke ordening zou de provincie hier duidelijk stelling moeten nemen, ook als voorbeeld-werking voor de kustgemeenten.

• In het licht van het grote belang dat aan (ongereptheid van)de kuststreek wordt gehecht door de burgers is de actuele discussie over windmolens voor de kust begrijpelijk. De provincie zou hierin ook een standpunt moeten innemen.

• Vanuit het oogpunt van bescherming van het landschap tegen aantasting door verkeer en geluidsoverlast zou een verdere concentratie van industriële bedrijvigheid in het Rijnmondgebied en in het Westland overwogen kunnen worden om verrommeling van

Page 47: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek

37

Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - [email protected]

het open landschap tegen te gaan. Deze gebieden worden gezien als onaantrekkelijk voor de bezoeker van het landschap.

Voor Stichting Het Zuid-Hollands Landschap • Het is aan te bevelen dat er in de gebieden van het Het Zuid-Hollands Landschap (ZHL)

maatwerk wordt geboden met voorzieningen, afgestemd op de diverse bezoekersgroe-pen. Elk gebied zou hierbij wellicht apart onder de loep genomen moeten worden. Op basis van de voorkeuren lijkt het minimaal gewenste niveau te bestaan uit parkeervoor-zieningen, bankjes, afvalbakken en toiletten, al dan niet gekoppeld aan kleinschalige ho-reca.

• Het is niet wenselijk om aparte bijdragen te gaan rekenen voor voorzieningen. Er zijn wel mogelijkheden om eventueel extra inkomsten te genereren door actieve werving van nieuwe beschermers onder de bezoekers en eventueel sponsoring van gebieden door het publiek.

• Gegeven het grote belang van het duinenlandschap zou extra aandacht gegeven moeten worden aan behoud en bescherming van de gebieden in en rond de duinen.

• Omdat de natuur zelf de belangrijkste reden is voor bezoekers om naar natuurgebieden van het ZHL te komen, blijft aandacht voor biodiversiteit prioriteit hebben.

• Omdat bezoekers hechten aan natuurbeleving is het belangrijk te waken voor natuur- en gebiedsvreemde elementen, zoals zwerfvuil, hondenpoep en dergelijke.

• Gegeven het feit dat bezoekers natuurbeleving vooral in de directe omgeving zoeken is ook voor ZHL een goede spreiding van haar groengebieden belangrijk, met name in en rond de steden.

Voor Erfgoedhuis Zuid-Holland • Hoewel erfgoed voor bezoekers van landschappen en natuurgebieden een onbekend

begrip is en zij het landschap niet als erfgoed herkennen, worden juist historische land-schappen vanwege hun herkenbaarheid meer gewaardeerd dan nieuwe landschappen. Het is de uitdaging voor het Erfgoedhuis om het historisch karakter van de landschappen duidelijker naar voren brengen en het verhaal van de landschappen op allerlei manieren te vertellen. Daarbij zou Erfgoedhuis het begrip erfgoed nadrukkelijker moeten uitdra-gen naar het grote publiek.

• Middelen daartoe zouden gecombineerde wandelroutes en rondleidingen kunnen zijn, waarbij zowel een boswachter als een historicus het historische landschap in beeld brengen.

• Gegeven de grotere naamsbekendheid van ZHL als gebiedseigenaar en beheerder zou juist ZHL een coördinerende rol moeten hebben ten aanzien van het erfgoedverhaal en het gezicht naar buiten zijn. Dat neemt niet weg dat Erfgoedhuis zijn expertise in zou kunnen zetten om de beleving van landschappen een historische verdiepingsslag te ge-ven.

Veelkleurig begroeid Nu eens beschut, dan weer wijds Geliefde duinen

(Josselin de Wit)

Page 48: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek

38

Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - [email protected]

Page 49: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek

Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - [email protected]

L Literatuur Schriftelijke documentatie Bade T, Smid G, Tonneijck F. Groen Loont! Over maatschappelijke en economische baten van stedelijk groen. De groene stad, 2010. Bolink M. De erfgoedsector onder de loep: een inventarisatie van zijn maatschappelijke relevantie. Utrecht: Erf-goed Nederland, 2010. Bratman GN, Hamilton JP, Hahn KS, Daily GC, Gross JJ. Nature experience reduces rumination and subgenual prefrontal cortex activation. Stanford University/Royal Swedish Academy of Sciences, 2015. Benzeval M, Ford J, Patel R, Kanabar R, Martin N. Understanding society. Insights 2015. 2015 findings from the UK household longitudinal study. Understanding society, 2015. Berg A van den. Beleving van natuur en landschap in Brabant. Draagvlak- en belevingsonderzoek voor het pro-vinciaal natuur- en landschapsbeleid. 2012. Berg, A van den. Waarom wij natuur nodig hebben. Factsheet Natuur & Gezondheid. Amsterdam: Instituut voor natuureducatie en duurzaamheid (IVN), 2013. Departement for Culture, Media & Sport. Culture, Sport and Wellbeing: An analysis of the Taking Part Survey. London: Departement for Culture, Media & Sport, 2014. Dibbits H. De ontwikkeling van een gevoel voor tijd. Over netwerken, makelaars en de overheid. In Erfgoed. Van wie, voor wie? Boekman 96 Tijdschrift voor kunst, cultuur en beleid. 25e jaargang, najaar 2013. Doffer A, Winden S van. Natuurbeleving nader bekeken. Rapport - onderzoek naar Natuurbeleving-Natuur-monumenten. Leusden: Marketresponse Nederland BV, 2014. Dommelen S, Pen CJ (redactie). Cultureel erfgoed op waarde geschat. Economische waardering, verevening en erfgoedbeleid. Den Haag: Platform 31 VU en Universiteit Twente, 2013. Evan M. Heritage Counts 2014: the value and impact of heritage. Gelinck S, Strolenberg F. Rekenen op herbestemming. Idee, aanpak en cijfers van 25+1 gerealiseerde projecten. Amersfoort: RCE 2014. Gezondheidsraad. Natuur en gezondheid. Invloed van natuur op sociaal, psychisch en lichamelijk welbevinden. Den Haag: Gezondheidsraad, 2004. Hazeleger E, Timmermans P, Beer T de, Ettema A. Natuurbeleving in Overijssel. Onderzoek naar de beleving, wensen en bijdrage van inwoners en ondernemers aan natuur en landschap. Amsterdam: TNS NIPO, 2015. Bade D. Heritage counts. Heritage and Society 2016. London: Historic England, 2016. Hiemstra, JA, Schoenmaker-van der Bijl E, Tonneijck AEG. Bomen een verademing voor de stad. Boskoop: All-Round Communication, 2008. Janssen J. Gevraagd: verandermanagers voor het cultuurlandschap. In Erfgoed. Van wie, voor wie? Boekman 96 Tijdschrift voor kunst, cultuur en beleid. 25e jaargang, najaar 2013. Jiang B, Li D, Larsen L, Sullivan WC. A Dose-Response Curve Describing the Relationship Between Urban Tree Co-ver Density and Self-Reported Stress Recovery. In Environment and Behavior, mei 2016, volume 48, no. 4 607-629. Jongenelen S. Vraagtekens bij erfgoed. In Erfgoed. Van wie, voor wie? Boekman 96 Tijdschrift voor kunst, cul-tuur en beleid. 25e jaargang, najaar 2013. KPMG. Groen, gezond en productief. The Economics of Ecosystems & Biodiversity: natuur en gezondheid. Amsterdam, KPMG, 2012. Linden L van der. Hedendaags erfgoed als coproductie. In Erfgoed. Van wie, voor wie? Boekman 96 Tijdschrift voor kunst, cultuur en beleid. 25e jaargang, najaar 2013. Loeff K. Erfgoed in andere handen? In Erfgoed. Van wie, voor wie? Boekman 96 Tijdschrift voor kunst, cultuur en beleid. 25e jaargang, najaar 2013. Maas J, Verheij RA, Spreeuwenberg P, Groenewegen PP. Physical activity as a possible mechanism behind the relationship between green space and health: a multilevel analysis. Utrecht: NIVEL, 2008.

Page 50: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek

2

Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - [email protected]

Mieras M. Factsheet Beetje natuur, grote invloed. Amsterdam: Instituut voor natuureducatie en duurzaamheid (IVN), 2014. Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Cultuur in Beeld. Den Haag: Ministerie OCW, 2013. Provincie Zuid-Holland. Visie ruimte en mobiliteit. Den Haag: provincie Zuid-Holland, 2014. Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed & Projectbureau Belvedere. Handreiking Cultuurhistorie in m.e.r. en MKBA. Deventer: Witteveen en Bos, Wageningen UR, 2008. Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu. Dossier ‘Fijn stof’, hoofdstuk 4 Effecten. Bilthoven: RIVM, 2013. Verheij RA, Maas J. Vitamine G1: Natuurlijke omgevingen - gezonde omgevingen. Verkenning van de Mechanis-men. Utrecht: NIVEL, 2009. Vlekken W. Duurzaam groen en welzijn. Over het belang van duurzaam groen in de leefomgeving. Weert: Bullseye Publishing, november 2015. Vries S de, Maas J, Kramer H. Effecten van nabije natuur op gezondheid en welzijn. Mogelijke mechanismen ach-ter de relatie tussen groen in de woonomgeving en gezondheid. UR Wageningen: Wageningen, 2009. Vries S de, Verheij R, Smeets, H. Groen en gebruik ADHD-medicatie door kinderen. De relatie tussen de hoe-veelheid groen in de woonomgeving en de prevalentie van AD(H)D-medicatiegebruik bij 5 tot 12-jarigen. Utrecht: Wageningen: Alterra, NIVEL en UMC, 2015. Vugt B van. De waarde van Groen. Een studie naar de vraagstelling van de waarde van groen in onze samenle-ving. Houten: Branchevereniging VHG voor ondernemers in het groen, 2010. Winsum-Westra M van, Boer TA de. (On)veilig in bos en natuur? Een verkenning van subjectieve en objectieve aspecten van sociale en fysieke veiligheid in bos- en natuurgebieden. Wageningen: Alterra, 2004. Wonderen J van. Het grote natuuronderzoek 2015. Natuurlijk in de regio. Alkmaar: Mirantes, 2015. Zhang Y, Dijk T van, Tang J, Berg A van den. Green Space Attachment and Health: A Comparative Study in Two Urban Neighborhoods. In: International Journal of Environmental Research and Public Health. Nov-2015 12, 11, p. 14342-14363 21.

Websites clo.nl Compendium voor de leefomgeving dienstgezondheidjeugd.nl Dienst Gezondheid en Jeugd ZHZ Zuid-Hollands Landschap Zuid-Hollands Landschap

Page 51: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek

Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - [email protected]

Bijlage 1 Verantwoording onderzoeksaanpak

Literatuur Het literatuuronderzoek brengt in kaart wat de effecten zijn van landschap, natuur en erf-goed op de mens. De gebruikte literatuur is opgenomen in de literatuurlijst.

Digitale vragenlijst De digitale vragenlijst inventariseert de meningen van inwoners van Zuid-Holland over de ruimtelijke kwaliteit in hun eigen omgeving en in heel Zuid-Holland.

Opstellen van de conceptvragenlijst Er is conceptvragenlijst opgesteld op basis van literatuuronderzoek en soortgelijke vragen-lijsten. Het concept is voorgelegd aan contactpersonen van de provincie Zuid-Holland, Zuid-Hollands Landschap (ZHL) en Erfgoedhuis Zuid-Holland (EGH). Op basis van deze eerste con-sultatie is de vragenlijst aangepast. Er is onderzocht wat de mogelijkheden waren te werken met geografische kaarten in de vragenlijst (via het programma Maptionnaire) en de vragen-lijst te combineren met onderzoek van Alterra naar verstorende elementen. Die mogelijk-heden bleken er op dat moment niet te zijn. Wel is besloten te werken met foto’s in de vra-genlijst ter verduidelijking van de antwoordmogelijkheden. De conceptvragenlijst is online gezet in een testomgeving.

Testen van de vragenlijst De digitale vragenlijst is getest door vijf personen die zijn geselecteerd door ZHL. De testers zijn de volgende vragen voorgelegd: • Vindt u de vragen duidelijk? • Mist u bepaalde antwoordmogelijkheden? • Vindt u dat de foto’s in de vragenlijst (van gebieden en verstorende elementen) de vra-

gen/antwoorden verduidelijken? • Loopt u bij het invullen tegen bepaalde problemen aan? • Hoe lang duurde het om de vragenlijst in te vullen? Op basis van de test is de vragenlijst definitief vastgesteld.

Benadering respondenten De benadering van respondenten heeft als volgt plaatsgevonden: • ZHL heeft een bericht over het onderzoek opgenomen in haar nieuwsbrief (26 mei

2016), met daarin een link naar de online vragenlijst. Deze is verstuurd aan 18.000 abonnees.

• EGH heeft alle 1.340 ontvangers van hun nieuwsbrief gericht aangeschreven via e-mail (25 mei 2016).

• Het Tympaan Instituut heeft alle 750 leden van het Seniorenpanel Zuid-Holland gericht aangeschreven via e-mail (11 mei 2016).

Page 52: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek

2

Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - [email protected]

Er is dus een gerichte groep benaderd die naar verwachting de vragen over bezoeken aan landschap, natuur en erfgoed goed kan beantwoorden. De deadline voor het invullen van de vragenlijst was 6 juni 2016. De respons op 7 juni 2016 was 481 ingevulde vragenlijsten, waarvan 359 volledig en 122 deels ingevuld. Vanuit het ZHL waren er 212 en vanuit EGH 149 unieke ‘kliks’ naar de online vragenlijst.

Om de respons te verhogen is een herinnering verstuurd. ZHL heeft (d.d. 15 juni) een ge-richte oproep gedaan naar de meest betrokken abonnees van hun nieuwsbrief. Dit zijn de-genen die hetzelfde klikgedrag vertonen als de eerste 212 die de online vragenlijst hebben geopend. Dit betrof 2.559 abonnees. Het Tympaan Instituut heeft een herinneringsmail verstuurd aan alle leden van het Seniorenpanel. Omdat de vragenlijst anoniem is ingevuld, was niet bekend welke leden de vragenlijst al hadden ingevuld.

Respons Het oorspronkelijke bestand van de ingevulde vragenlijsten bevatte 930 ingevoerde re-cords. Dit bestand is opgeschoond. Daarbij zijn onder meer: • records verwijderd van mensen die alleen de link naar de vragenlijst hebben aangeklikt

en hem niet hebben ingevuld; • dubbele records verwijderd (op basis van een match met het IP-adres), zoals de mensen

die de vragenlijst eerst deels en vervolgens volledig hebben ingevuld; • de onbetrouwbare antwoorden verwijderd, zoals bij de vragen naar geboortejaar (met

antwoorden als 2016) en aantal jaren dat iemand al in Zuid-Holland woont. Een aantal respondenten heeft daar waarschijnlijk hun geboortejaar ingevuld, maar dat kon niet al-tijd worden vastgesteld.

Het opgeschoonde bestand bevat 830 unieke respondenten die de vragenlijst (deels) heb-ben ingevuld.

Analyse De antwoorden (op de gesloten vragen) van de 830 respondenten zijn geanalyseerd met SPSS, een analyseprogramma. In eerste instantie zijn de zogenaamde ‘rechte tellingen’ uit-gedraaid, dat wil zeggen de frequenties dat een bepaald antwoord is gegeven. Vervolgens zijn kruisverbanden geanalyseerd, bijvoorbeeld verschil in antwoorden voor wel/geen be-schermer zijn van ZHL of gebied waar iemand woont.

De antwoorden op de open vragen zijn handmatig verwerkt. Er is geturfd hoe vaak een be-paald antwoord gegeven is en deze antwoorden zijn vervolgens gecategoriseerd.

Interviews De interviews brengen de ervaring van bezoekers van vier buitengebieden in kaart.

Opstellen plan van aanpak Er is een globaal plan van aanpak opgesteld voor de interviews. Dit plan van aanpak is in concept besproken met ZHL en EGH, de provincie is geïnformeerd. Voor deze werkwijze is gekozen, omdat dit onderdeel van het onderzoek vooral relevant is voor ZHL en EGH. In het plan is opgenomen dat de interviews worden uitgevoerd door studenten, onder supervisie van het Tympaan Instituut. Het streven is 100 bezoekers per gebied te interviewen, dus 400 interviews in totaal.

Page 53: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek

3

Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - [email protected]

Selectie buitengebieden De vier buitengebieden zijn geselecteerd door ZHL. Deze gebieden zijn geselecteerd op ba-sis van geografische spreiding en variëteit in type landschap. Er is gekozen voor: • Nieuw-Leeuwenhorst in Noordwijkerhout; • Huys te Warmond in Warmond; • Hooge Boezem in Haastrecht; • Duinen van Oostvoorne in Oostvoorne. De beheerders van de gebieden zijn door ZHL geïnformeerd over het onderzoek.

Opstellen interviewinstrumenten Er is een conceptinterviewchecklist opgesteld op basis van de digitale vragenlijst (meerdere vragen zijn vergelijkbaar) en ervaringen met andere bezoekersonderzoeken.

Daarnaast is een conceptinstructie opgesteld voor het uitvoeren van de interviews. Dit zo-dat de studenten die de interviews uitvoeren goed zijn ingevoerd in het onderzoek en de aanpak. De instructie bevat onder meer informatie over de achtergronden van het onder-zoek, informatie over de vier gebieden, over de vragenlijst, de werkwijze voor het inter-view, praktische informatie (zoals een achterwacht voor vragen) en hoe om te gaan met mogelijke problemen (zoals weinig bezoekers of klachten over een gebied).

De beide concepten zijn voorgelegd aan contactpersonen van ZHL en EGH. Op basis van de consultatie zijn de interviewchecklist en de instructie aangepast en definitief vastgesteld.

Selectie studenten Er is contact gezocht met diverse uitzendorganisaties om de vraag naar geschikte studenten uit te zetten. Op basis van selectiecriteria, zoals ervaring met interviews, minimaal hbo-niveau en voorkeur voor studenten in het bezit van een rijbewijs, hebben de uitzendbu-reaus CV’s van potentiële kandidaten toegestuurd. Deze zijn beoordeeld op geschiktheid. De potentieel geschikte kandidaten zijn uitgenodigd voor een kennismakingsgesprek. Zij hebben van te voren de interviewchecklist en instructies ontvangen. In het kennismakings-gesprek is gekeken naar geschiktheid van de kandidaat, ruimte voor vragen over het onder-zoek en beschikbaarheid van de kandidaten.

Er zijn vijf geschikte kandidaten geselecteerd. Er is een planning opgesteld voor het houden van de interviews in de vier gebieden. Daarbij zijn voor iedere interviewdag koppels ge-maakt, waarbij is gekeken naar voorkeur van de kandidaten, beschikbaarheid van een auto en diversiteit in interviewdagen (zowel doordeweeks als in het weekend) per gebied.

Afname interviews De interviews zijn afgenomen in een periode van twee weken (tussen 18 en 29 mei). ZHL heeft kleding beschikbaar gesteld, zodat de interviewers duidelijk herkenbaar waren. Ook heeft ZHL een presentje per gebied geregeld (bijvoorbeeld een wandelkaart), die de inter-viewers als dank voor het meewerken aan de bezoekers uit konden reiken.

De eerste interviewdagen zijn de studenten begeleid vanuit het Tympaan Instituut. De be-geleider vanuit het Tympaan Instituut heeft bij de eerste interviews het voorbeeld gegeven hoe een interview afgenomen moet worden. Vervolgens hebben de studenten dit onder supervisie een paar keer zelf gedaan, waarbij zij tips en aandachtspunten kregen.

Om de stand van zaken van het aantal interviews per gebied bij te houden is gewerkt met een interviewschema in Google.docs. Daarin vulde iedere student na een interviewdag het aantal uitgevoerde interviews in. Op basis van dit document is in overleg met het Tympaan

Page 54: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek

4

Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - [email protected]

Instituut de planning per gebied zo aangepast, dat het beoogde aantal interviews per ge-bied behaald is.

Verwerking interviews De gesloten vragen op de vragenlijsten zijn gescand en geanalyseerd met SPSS. Vervolgens zijn ‘rechte tellingen’ uitgedraaid en zijn kruisverbanden geanalyseerd, bijvoorbeeld verschil in antwoorden voor wel/geen beschermer van ZHL zijn of voor het bezochte gebied. De antwoorden op de open vragen zijn handmatig verwerkt.

De resultaten van de rechte tellingen zijn in een briefing gepresenteerd. Daarbij waren de interviewers en ZHL aanwezig. In deze briefing is gevraagd: • of de interviewers zich herkennen in de resultaten; • wat de algemene indrukken waren/wat is opgevallen aan bezoekers; • of er verschillen waren tussen gebieden qua bezoekers; • wat de leerpunten waren uit de aanpak en de organisatie van het onderzoek. De resultaten van de briefing geven een nuancering van de onderzoeksresultaten en zijn opgenomen in het rapport.

Page 55: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek

Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - [email protected]

Bijlage 2 Alleen in pdf

Page 56: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek
Page 57: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek

Bijlage 3

Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - [email protected]

Beleving van het landschap

Vragenlijst gebiedsinterviews

Page 58: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek
Page 59: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek

Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - [email protected]

Invulinstructie Voor de beantwoording van de vragen maakt u het hokje dat past bij uw antwoord met een pen zwart of blauw. Een vragenlijst waarbij een andere kleur pen of potlood is gebruikt kan niet (automatisch) worden ver-werkt.

Bij sommige vragen is één antwoord mogelijk. U maakt dan één hokje zwart of blauw.

Voorbeeld 1 Hoeveel keer per week doet u boodschappen?

Als u één keer per week boodschappen doet, vult u dat als volgt in:

ik doe zelf nooit boodschappen

één keer per week

twee keer per week

meer dan twee keer per week

Bij sommige vragen zijn meerdere antwoorden mogelijk. U kunt dan meer hokjes zwart of blauw maken.

Voorbeeld 2 Waar doet u meestal uw boodschappen? (meerdere antwoorden mogelijk)

Als u zowel op de markt als via internet boodschappen doet, vult u dat als volgt in:

op de markt

in de supermarkt

via internet

anders

Foutief ingevuld? Heeft u het verkeerde hokje zwart of blauw gemaakt, zet dan een kruis door het foutieve antwoord. Gebruik geen tipex.

Voorbeeld 3 Doet u wel eens boodschappen op de markt?

Als u ja hebt ingevuld, maar nee had willen invullen, doet u dat als volgt:

ja

nee

Er staan ook enkele open vragen in de vragenlijst. Bij deze vragen kunt u uw antwoord op de stippellijn schrij-ven.

Wilt u de vragenlijst ongevouwen terugsturen. Een gevouwen vragenlijst kan niet (automatisch) worden ver-werkt.

Succes met het invullen van de vragenlijst!

Page 60: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek
Page 61: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek

Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - [email protected]

1 Welk gebied is dit? (zelf invullen) Nieuw Leeuwenhorst

Duinen van Oostvoorne

Huis te Warmond

Hoge Boezem achter Haastrecht 2 Hoe bent u hier gekomen? lopend

fietsend

met het openbaar vervoer

met de auto 3 Hoe lang heeft u moeten reizen om hier te

komen? < 30 minuten

30-60 minuten

60-90 minuten

> 90 minuten 4 Hoe vaak bezoekt u dit gebied? eenmalig

elke dag

elke week

elke maand

een paar keer per jaar 5 Hoeveel tijd besteedt u gemiddeld aan uw

bezoek hier? < 30 minuten

30-60 minuten

60-90 minuten

> 90 minuten 6 Als u hier komt, met wie doet u dat meestal? meestal alleen (al dan niet met hond)

meestal met mijn partner

meestal met mijn gezin

meestal met vrienden/bekenden/familie

Page 62: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek

2

Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - [email protected]

7 Wat is de belangrijkste reden voor uw bezoek aan dit gebied?

ontspanning

beweging

gezondheid/frisse lucht

hond uitlaten

(beleving van de) natuur

aanwezigheid erfgoed

ruimte

stilte

inspiratie/zingeving 8 Geef een rapportcijfer (1 tot 10) voor hoe mooi u dit gebied vindt.

mijn cijfer voor het totale landschap:

mijn cijfer voor de natuur:

mijn cijfer voor het erfgoed:

9 Welke kenmerken in dit gebied maken het

vooral mooi volgens u?

ruimte en openheid

herkenbaarheid en vertrouwdheid

historisch karakter/aanwezigheid erfgoed

natuur: bomen, planten en dieren

water: plassen, rivieren

harmonie en eenheid

afwisseling

rust en stilte

voorzieningen voor vrijetijdsbesteding

geen

Page 63: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek

Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - [email protected] 3

10 Welke voorzieningen mist u bij uw bezoek aan dit gebied? (meerdere antwoorden mogelijk)

borden of folders met uitleg over gebied

bankjes/rustplekken

vuilnisbakken

bezoekerscentra

toiletten

horecagelegenheden

voorzieningen voor gehandicapten

mogelijkheid voor honden om (veilig) los te lopen

goede bewegwijzering

wandel- of fietsroutes

wandelingen of fietstochten met een gids

erfgoed dat opengesteld is voor be-zoek

anders

ik mis niets 11 Voor welke voorzieningen bent u bereid extra

te betalen bij uw bezoek aan dit gebied? (meerdere antwoorden mogelijk)

borden of folders met uitleg over gebied

bankjes/rustplekken

vuilnisbakken

bezoekerscentra

toiletten

horecagelegenheden

voorzieningen voor gehandicapten

mogelijkheid voor honden om (veilig) los te lopen

goede bewegwijzering

wandel- of fietsroutes

wandelingen of fietstochten met een gids

erfgoed dat opengesteld is voor bezoek

anders

geen enkele 12 Bent u bekend met de organisatie

het Zuid-Hollands Landschap? ik ben beschermer van het Zuid-Hollands Landschap

ik ben geen beschermer, maar ken het wel

ik ken het Zuid-Hollands Landschap niet

Page 64: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek

4

Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - [email protected]

13 Hoe vaak bezoekt u een landschap of natuur-

gebied elders in Zuid-Holland? elke dag

elke week

elke maand

een paar keer per jaar

nooit [ga naar vraag 15] 14 Welke gebieden bezoekt u vooral? (maximaal 3 antwoorden)

1 ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

2 ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

3 …………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 15 Welke buitengebieden in Zuid-Holland zijn zo waardevol dat u ze graag doorgeeft aan de volgen-

de generatie? U kunt hierbij denken aan officiële natuur- of recreatiegebieden, bijvoorbeeld Tiengemeten of Vliet-landen. Maar het kan ook gaan om een gebied bij u in de buurt, bijvoorbeeld het bos bij u achter. Als u de naam niet weet, omschrijf het dan zo goed mogelijk, bijvoorbeeld in geval van Tiengeme-ten: het natuureiland onder Rotterdam. (maximaal 3 antwoorden)

1 ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

2 ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

3 …………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 16 Wilt u verder nog iets kwijt over uw bezoek aan dit gebied?

Als mensen het rapport van dit onderzoek willen ontvangen, noteer hun e-mailadres.

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

Hartelijk dank voor uw medewerking!

Page 65: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek

Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - [email protected]

Bijlage 4 Antwoorden behoefte voorzieningen per gebied door geïnterviewden

Hooge Boezem Bij de Hooge Boezem gaat het in eerste instantie om voorzieningen voor vogelaars: infor-matieborden en een vogeluitkijkpost in het bijzonder. Individuele opmerkingen zijn de vol-gende: • vaker gras maaien; • meer wandel- en voetpaden; • borden en bankjes zitten onder de modder; • te steile brug bij het zwembad; • betere bewegwijzering voor personen die niet uit Zuid-Holland komen; • opknappen fietspad; • geen motoren in het gebied; • mogelijkheid voor een extra bijdrage (arbeid); bij de molen een geocache plaatsen; • picknickplekken; • strooisel op het pad naar de bankjes; • onvoldoende mogelijkheden voor uitlaten honden; • banken om de 100 meter; • drinkwatervoorziening; • horecavoorziening.

Duinen van Oostvoorne Bij de Duinen van Oostvoorne valt in eerste instantie op dat er behoefte is aan meer infor-matie over uiteenlopende onderwerpen, zoals de bunkers, de wandelpaden, jachtseizoe-nen, routes en straatnamen. Andere wensen die geuit zijn door individuele personen: • meer of andere bankjes; • toezicht en aanlijning honden; • het bosmuizenpad is te smal; • een laadpaal voor auto’s; • vooral de natuur de natuur laten: niet teveel kappen; • betere voorzieningen voor ouderen; • meer parkeergelegenheid bij drukte; • meer en betere informatie over evenementen op de website van ZHL.

Nieuw-Leeuwenhorst In Nieuw-Leeuwenhorst zijn er verschillende voorzieningen die verbeterd kunnen worden. Er zijn 10 personen die hebben aangegeven voorzieningen voor kinderen te missen, zoals een speelplek met een houten huisje of houten speeltoestellen, een trimbaan of iets met educatie. Eveneens 10 personen klagen over overlast van honden, afval en hangjongeren en zouden graag zien dat daar meer toezicht op kwam. Met name ’s avonds is dat laatste

Page 66: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek

2

Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - [email protected]

een probleem, sluiting van het park na negen uur zou een oplossing kunnen zijn volgens één persoon.

Zes personen geven aan dat er ook wel wat meer aandacht zou mogen komen aan het his-torisch karakter van het gebied, bijvoorbeeld door informatieborden of een rondleiding door een boswachter of gids.

Zes personen adviseren om meer aandacht te besteden aan onderhoud en beplanting. In het bijzonder meer bloemen op de open plekken en het verwijderen van oud hout. Vier personen geven aan dat er meer parkeerplaatsen zouden moeten komen. Losse opmerkingen die gemaakt zijn: • meer dieren in het park, zoals herten of konijnen; • een bankje zonder uitzicht; • aantrekkelijker maken van het gebied aan de andere kant van de weg (waar honden

mogen komen); • een kraanwatertap; • een bankje in plaats van een boomstam op het hoogste punt; • meer zichtmogelijkheden; • misschien een theehuisje, maar wel klein; • picknickmogelijkheden; • wandelingen met een boswachter.

Huys te Warmond Bij Huys te Warmond geven vier personen aan graag een waterkraan te zien en één ook een toilet. Eveneens vier personen zouden graag zien dat er iets gedaan werd aan de kuilen bij het parkeerterrein. Telkens twee personen willen iets gedaan zien aan de vervallen brugge-tjes, de loslopende honden, hondenpoep en het feit dat het gras naast de paden zo vaak gemaaid worden. Losse opmerkingen zijn: • betere verlichting ’s avonds; • betere bereikbaarheid; • een gids voor vogelkijkers; • bordjes met uitleg over het gebied in het Engels; • duidelijker aangeven van het adres op de website; • sponsoring van banken of bomen met een gedenkplaatje; • een plek om honden los te kunnen laten lopen; • een waarschuwingsbord voor teken in het gras; • een paar strategisch geplaatste prullenbakken; • modderige paden na regenval zijn hinderlijk; • betere toegankelijkheid voor personen in een rolstoel; • een verrekijker over de polder; • in het broedseizoen meer toezicht voor bescherming vogels en vlinders; • meer promotie voor het gebied.

Page 67: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek

Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - [email protected]

Bijlage 5 Antwoorden best bezochte gebieden door geïnterviewden

Op de eerste plaats • 25 personen noemen specifiek de duinen tussen Den Haag en Katwijk, bij Wassenaar,

dus onder andere Meijendel en de Wassenaarseslag; • 19 maal worden de waterleidingduinen genoemd, dit zijn de Amsterdamse waterlei-

dingduinen, dus op de grens van Noord- en Zuid-Holland; • 19 personen noemen de duinen in het algemeen; • 19 personen noemen de Reeuwijkse plassen; • 12 personen noemen de duinen tussen Rockanje en Oostvoorne; • 12 personen noemen de duinen bij Noordwijk en Noordwijkerhout; • 10 personen noemen (Nieuw) Leeuwenhorst; • 8 personen noemen (de kop van) Goeree, de Kwade Hoek, het Quackjeswater.

Op de tweede plaats • 16 maal de waterleidingduinen; • 11 personen noemen Meijendel of de duinen bij Wassenaar; • 8 personen noemen de Horsten bij Wassenaar en 8 personen noemen de Pan van Per-

sijn bij Katwijk; • 6 personen noemen de duinen bij Noordwijk en 6 personen noemen het Quackjeswater

en 6 personen de duinen in het algemeen.

Op de derde plaats • 7 maal de waterleidingduinen; • 6 maal Keukenhof; • 5 maal duinen algemeen.

Page 68: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek
Page 69: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek

Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - [email protected]

Bijlage 6 Antwoorden meest waardevolle gebieden door geïnterviewden

Op de eerste plaats • 52 personen noemen de duinen bij Oostvoorne. • 35 personen hebben specifiek landgoed Nieuw-Leeuwenhorst genoemd. • 29 personen vinden dat alle natuurgebieden in Zuid-Holland (buitengebied) behouden

moeten blijven. Daarnaast hebben sommigen ‘alle’ gespecificeerd naar bos, duinen, bui-tenplaatsen, watergebieden of alles wat er mooi groen en ongerept is. In totaal hebben 36 personen iets met ‘alle’ of ‘alles’ gezegd.

• 19 personen hebben specifiek de Hooge Boezem genoemd. • 18 personen hebben de waterleidingduinen genoemd. • 17 personen hebben Meijendel genoemd. • 15 personen hebben ‘de duinen’ genoemd. • 14 personen hebben het Huis te Warmond genoemd. • 12 personen hebben de Reeuwijkse plassen genoemd.

Op de tweede plaats • 14 personen noemen het Huis te Warmond; • 11 personen noemen de duinen in het algemeen; • 8 personen noemen Nieuw-Leeuwenhorst.

Op de derde plaats Er zijn te weinig en te veel uiteenlopende antwoorden gegeven om specifieke plaatsen te kunnen noemen, maar geabstraheerd naar type landschap springen opnieuw de duinen er-uit: 16 personen noemen dat expliciet, gevolgd door 11 personen die plassen/watergebied noemen, 10 polders, 7 landgoederen en 5 bossen.

Page 70: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek
Page 71: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek
Page 72: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek
Page 73: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek
Page 74: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek
Page 75: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek
Page 76: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek
Page 77: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek
Page 78: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek
Page 79: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek
Page 80: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek
Page 81: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek
Page 82: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek

Bijlage 3

Postbus 93010 Anna van Saksenlaan 51 www.tympaan.nl 2509 AA Den Haag 2593 HW Den Haag [email protected] 070 3371000 @tymp_inst

Beleving van het landschap

Vragenlijst gebiedsinterviews

Page 83: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek
Page 84: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek

vragenlijst gebiedsinterviews - Tympaan Instituut - [email protected]

Invulinstructie Voor de beantwoording van de vragen maakt u het hokje dat past bij uw antwoord met een pen zwart of blauw. Een vragenlijst waarbij een andere kleur pen of potlood is gebruikt kan niet (automatisch) worden ver-werkt.

Bij sommige vragen is één antwoord mogelijk. U maakt dan één hokje zwart of blauw.

Voorbeeld 1 Hoeveel keer per week doet u boodschappen?

Als u één keer per week boodschappen doet, vult u dat als volgt in:

ik doe zelf nooit boodschappen

één keer per week

twee keer per week

meer dan twee keer per week

Bij sommige vragen zijn meerdere antwoorden mogelijk. U kunt dan meer hokjes zwart of blauw maken.

Voorbeeld 2 Waar doet u meestal uw boodschappen? (meerdere antwoorden mogelijk)

Als u zowel op de markt als via internet boodschappen doet, vult u dat als volgt in:

op de markt

in de supermarkt

via internet

anders

Foutief ingevuld? Heeft u het verkeerde hokje zwart of blauw gemaakt, zet dan een kruis door het foutieve antwoord. Gebruik geen tipex.

Voorbeeld 3 Doet u wel eens boodschappen op de markt?

Als u ja hebt ingevuld, maar nee had willen invullen, doet u dat als volgt:

ja

nee

Er staan ook enkele open vragen in de vragenlijst. Bij deze vragen kunt u uw antwoord op de stippellijn schrij-ven.

Wilt u de vragenlijst ongevouwen terugsturen. Een gevouwen vragenlijst kan niet (automatisch) worden ver-werkt.

Succes met het invullen van de vragenlijst!

Page 85: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek
Page 86: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek

vragenlijst gebiedsinterviews - Tympaan Instituut - [email protected]

1 Welk gebied is dit? (zelf invullen) Nieuw Leeuwenhorst

Duinen van Oostvoorne

Huis te Warmond

Hoge Boezem achter Haastrecht 2 Hoe bent u hier gekomen? lopend

fietsend

met het openbaar vervoer

met de auto 3 Hoe lang heeft u moeten reizen om hier te

komen? < 30 minuten

30-60 minuten

60-90 minuten

> 90 minuten 4 Hoe vaak bezoekt u dit gebied? eenmalig

elke dag

elke week

elke maand

een paar keer per jaar 5 Hoeveel tijd besteedt u gemiddeld aan uw

bezoek hier? < 30 minuten

30-60 minuten

60-90 minuten

> 90 minuten 6 Als u hier komt, met wie doet u dat meestal? meestal alleen (al dan niet met hond)

meestal met mijn partner

meestal met mijn gezin

meestal met vrienden/bekenden/familie

Page 87: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek

2

7 Wat is de belangrijkste reden voor uw bezoek aan dit gebied?

ontspanning

beweging

gezondheid/frisse lucht

hond uitlaten

(beleving van de) natuur

aanwezigheid erfgoed

ruimte

stilte

inspiratie/zingeving 8 Geef een rapportcijfer (1 tot 10) voor hoe mooi u dit gebied vindt.

mijn cijfer voor het totale landschap:

mijn cijfer voor de natuur:

mijn cijfer voor het erfgoed:

9 Welke kenmerken in dit gebied maken het

vooral mooi volgens u?

ruimte en openheid

herkenbaarheid en vertrouwdheid

historisch karakter/aanwezigheid erfgoed

natuur: bomen, planten en dieren

water: plassen, rivieren

harmonie en eenheid

afwisseling

rust en stilte

voorzieningen voor vrijetijdsbesteding

geen

Page 88: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek

vragenlijst gebiedsinterviews - Tympaan Instituut - [email protected] 3

10 Welke voorzieningen mist u bij uw bezoek aan dit gebied? (meerdere antwoorden mogelijk)

borden of folders met uitleg over gebied

bankjes/rustplekken

vuilnisbakken

bezoekerscentra

toiletten

horecagelegenheden

voorzieningen voor gehandicapten

mogelijkheid voor honden om (veilig) los te lopen

goede bewegwijzering

wandel- of fietsroutes

wandelingen of fietstochten met een gids

erfgoed dat opengesteld is voor be-zoek

anders

ik mis niets 11 Voor welke voorzieningen bent u bereid extra

te betalen bij uw bezoek aan dit gebied? (meerdere antwoorden mogelijk)

borden of folders met uitleg over gebied

bankjes/rustplekken

vuilnisbakken

bezoekerscentra

toiletten

horecagelegenheden

voorzieningen voor gehandicapten

mogelijkheid voor honden om (veilig) los te lopen

goede bewegwijzering

wandel- of fietsroutes

wandelingen of fietstochten met een gids

erfgoed dat opengesteld is voor bezoek

anders

geen enkele 12 Bent u bekend met de organisatie

het Zuid-Hollands Landschap? ik ben beschermer van het Zuid-Hollands Landschap

ik ben geen beschermer, maar ken het wel

ik ken het Zuid-Hollands Landschap niet

Page 89: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek

4

13 Hoe vaak bezoekt u een landschap of natuur-

gebied elders in Zuid-Holland? elke dag

elke week

elke maand

een paar keer per jaar

nooit [ga naar vraag 15] 14 Welke gebieden bezoekt u vooral? (maximaal 3 antwoorden)

1 ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

2 ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

3 …………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 15 Welke buitengebieden in Zuid-Holland zijn zo waardevol dat u ze graag doorgeeft aan de volgen-

de generatie? U kunt hierbij denken aan officiële natuur- of recreatiegebieden, bijvoorbeeld Tiengemeten of Vliet-landen. Maar het kan ook gaan om een gebied bij u in de buurt, bijvoorbeeld het bos bij u achter. Als u de naam niet weet, omschrijf het dan zo goed mogelijk, bijvoorbeeld in geval van Tiengeme-ten: het natuureiland onder Rotterdam. (maximaal 3 antwoorden)

1 ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

2 ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

3 …………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 16 Wilt u verder nog iets kwijt over uw bezoek aan dit gebied?

Als mensen het rapport van dit onderzoek willen ontvangen, noteer hun e-mailadres.

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

Hartelijk dank voor uw medewerking!

Page 90: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek

vragenlijst gebiedsinterviews - Tympaan Instituut - [email protected]

B Bijlage 4 Antwoorden behoefte voorzieningen per gebied door geïnterviewden

Hooge Boezem Bij de Hooge Boezem gaat het in eerste instantie om voorzieningen voor vogelaars: infor-matieborden en een vogeluitkijkpost in het bijzonder. Individuele opmerkingen zijn de vol-gende: • vaker gras maaien; • meer wandel- en voetpaden; • borden en bankjes zitten onder de modder; • te steile brug bij het zwembad; • betere bewegwijzering voor personen die niet uit Zuid-Holland komen; • opknappen fietspad; • geen motoren in het gebied; • mogelijkheid voor een extra bijdrage (arbeid); bij de molen een geocache plaatsen; • picknickplekken; • strooisel op het pad naar de bankjes; • onvoldoende mogelijkheden voor uitlaten honden; • banken om de 100 meter; • drinkwatervoorziening; • horecavoorziening.

Duinen van Oostvoorne Bij de Duinen van Oostvoorne valt in eerste instantie op dat er behoefte is aan meer infor-matie over uiteenlopende onderwerpen, zoals de bunkers, de wandelpaden, jachtseizoe-nen, routes en straatnamen. Andere wensen die geuit zijn door individuele personen: • meer of andere bankjes; • toezicht en aanlijning honden; • het bosmuizenpad is te smal; • een laadpaal voor auto’s; • vooral de natuur de natuur laten: niet teveel kappen; • betere voorzieningen voor ouderen; • meer parkeergelegenheid bij drukte; • meer en betere informatie over evenementen op de website van ZHL.

Nieuw-Leeuwenhorst In Nieuw-Leeuwenhorst zijn er verschillende voorzieningen die verbeterd kunnen worden. Er zijn 10 personen die hebben aangegeven voorzieningen voor kinderen te missen, zoals een speelplek met een houten huisje of houten speeltoestellen, een trimbaan of iets met educatie. Eveneens 10 personen klagen over overlast van honden, afval en hangjongeren

Page 91: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek

2

en zouden graag zien dat daar meer toezicht op kwam. Met name ’s avonds is dat laatste een probleem, sluiting van het park na negen uur zou een oplossing kunnen zijn volgens één persoon.

Zes personen geven aan dat er ook wel wat meer aandacht zou mogen komen aan het his-torisch karakter van het gebied, bijvoorbeeld door informatieborden of een rondleiding door een boswachter of gids.

Zes personen adviseren om meer aandacht te besteden aan onderhoud en beplanting. In het bijzonder meer bloemen op de open plekken en het verwijderen van oud hout. Vier personen geven aan dat er meer parkeerplaatsen zouden moeten komen. Losse opmerkingen die gemaakt zijn: • meer dieren in het park, zoals herten of konijnen; • een bankje zonder uitzicht; • aantrekkelijker maken van het gebied aan de andere kant van de weg (waar honden

mogen komen); • een kraanwatertap; • een bankje in plaats van een boomstam op het hoogste punt; • meer zichtmogelijkheden; • misschien een theehuisje, maar wel klein; • picknickmogelijkheden; • wandelingen met een boswachter.

Huys te Warmond Bij Huys te Warmond geven vier personen aan graag een waterkraan te zien en één ook een toilet. Eveneens vier personen zouden graag zien dat er iets gedaan werd aan de kuilen bij het parkeerterrein. Telkens twee personen willen iets gedaan zien aan de vervallen brugge-tjes, de loslopende honden, hondenpoep en het feit dat het gras naast de paden zo vaak gemaaid worden. Losse opmerkingen zijn: • betere verlichting ’s avonds; • betere bereikbaarheid; • een gids voor vogelkijkers; • bordjes met uitleg over het gebied in het Engels; • duidelijker aangeven van het adres op de website; • sponsoring van banken of bomen met een gedenkplaatje; • een plek om honden los te kunnen laten lopen; • een waarschuwingsbord voor teken in het gras; • een paar strategisch geplaatste prullenbakken; • modderige paden na regenval zijn hinderlijk; • betere toegankelijkheid voor personen in een rolstoel; • een verrekijker over de polder; • in het broedseizoen meer toezicht voor bescherming vogels en vlinders; • meer promotie voor het gebied.

Page 92: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek

vragenlijst gebiedsinterviews - Tympaan Instituut - [email protected]

B Bijlage 5 Antwoorden best bezochte gebieden door geïnterviewden

Op de eerste plaats • 25 personen noemen specifiek de duinen tussen Den Haag en Katwijk, bij Wassenaar,

dus onder andere Meijendel en de Wassenaarseslag; • 19 maal worden de waterleidingduinen genoemd, dit zijn de Amsterdamse waterlei-

dingduinen, dus op de grens van Noord- en Zuid-Holland; • 19 personen noemen de duinen in het algemeen; • 19 personen noemen de Reeuwijkse plassen; • 12 personen noemen de duinen tussen Rockanje en Oostvoorne; • 12 personen noemen de duinen bij Noordwijk en Noordwijkerhout; • 10 personen noemen (Nieuw) Leeuwenhorst; • 8 personen noemen (de kop van) Goeree, de Kwade Hoek, het Quackjeswater.

Op de tweede plaats • 16 maal de waterleidingduinen; • 11 personen noemen Meijendel of de duinen bij Wassenaar; • 8 personen noemen de Horsten bij Wassenaar en 8 personen noemen de Pan van Per-

sijn bij Katwijk; • 6 personen noemen de duinen bij Noordwijk en 6 personen noemen het Quackjeswater

en 6 personen de duinen in het algemeen.

Op de derde plaats • 7 maal de waterleidingduinen; • 6 maal Keukenhof; • 5 maal duinen algemeen.

Page 93: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek
Page 94: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek

B Bijlage 6 Antwoorden meest waardevolle gebieden door geïnterviewden

Op de eerste plaats • 52 personen noemen de duinen bij Oostvoorne. • 35 personen hebben specifiek landgoed Nieuw-Leeuwenhorst genoemd. • 29 personen vinden dat alle natuurgebieden in Zuid-Holland (buitengebied) behouden

moeten blijven. Daarnaast hebben sommigen ‘alle’ gespecificeerd naar bos, duinen, bui-tenplaatsen, watergebieden of alles wat er mooi groen en ongerept is. In totaal hebben 36 personen iets met ‘alle’ of ‘alles’ gezegd.

• 19 personen hebben specifiek de Hooge Boezem genoemd. • 18 personen hebben de waterleidingduinen genoemd. • 17 personen hebben Meijendel genoemd. • 15 personen hebben ‘de duinen’ genoemd. • 14 personen hebben het Huis te Warmond genoemd. • 12 personen hebben de Reeuwijkse plassen genoemd.

Op de tweede plaats • 14 personen noemen het Huis te Warmond; • 11 personen noemen de duinen in het algemeen; • 8 personen noemen Nieuw-Leeuwenhorst.

Op de derde plaats Er zijn te weinig en te veel uiteenlopende antwoorden gegeven om specifieke plaatsen te kunnen noemen, maar geabstraheerd naar type landschap springen opnieuw de duinen er-uit: 16 personen noemen dat expliciet, gevolgd door 11 personen die plassen/watergebied noemen, 10 polders, 7 landgoederen en 5 bossen.

Page 95: september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit · Mooie provincie achter de duinen - Tympaan Instituut - info@tympaan.nl september 2016 - T. Nienhuis, J.P de Wit ... Uit literatuuronderzoek