Ondervoeding en osteoporose

Paul Lips Afdeling Interne Geneeskunde,

Sectie Endocrinologie Vrije Universiteit Medisch Centrum

Amsterdam

Ondervoeding en osteoporose

•  Groei en ontwikkeling •  Lichaamsgewicht, BMD en fracturen •  Anorexia nervosa •  Constitutional thinness •  Oorlog, hongersnood, kampverblijf •  Conclusie

Richtlijn Osteoporose 2002 Risicofactoren voor case finding

Risicofactor Fractuurrisico score Fractuur na 50ste levensjaar x 2,0 1 Bestaande wervelfractuur x 4,0 2 Positieve familie-anamnese x 1,5 1

(heupfractuur moeder) Laag lichaamsgewicht (< 67 kg) x 1,5

(< 60 kg) x 2,0 1 Ernstige immobiliteit x 2,0 1 Gebruik van corticosteroiden x 2,0 1

(> 7.5 mg prednison (equivalent) per dag)

BMD en BMI bij adolescenten met en

zonder anorexia nervosa (n= 18 en 25)

Bachrach LK et al Pediatrics 1990; 86: 440-7

Groei en ontwikkeling van het skelet

Javaid MK, Cooper C Best Pract Res Clin Endocrinol Metab 2002; 16: 349-67

Peak height velocity

Javaid MK, Cooper C Best Pract Res Clin Endocrinol Metab 2002; 16: 349-67

Voedingstoestand van de moeder en skelet ontwikkeling bij de neonaat (n=144)

Javaid MK, Cooper C Best Pract Res Clin Endocrinol Metab 2002; 16: 349-67

Indices of fetal growth predict bone size and volumetric density at 4 years of age femur length abdominal circumference

Harvey NC et al J Bone Miner Res 2010; 25: 920-7

Meta-analysis of the association of fracture risk and BMI in women*

•  30,280 fractures in 398,610 women, aged 63 yr

•  Low BMI is risk factor for all osteoporotic fractures, but protective for lower leg fracture

Johansson et al JBMR 2014;29:223-33 *Adjusted for age and time since baseline

Meta-analysis of the association of fracture risk and BMI in women*

•  Low BMI is risk factor for hip fracture but protective for osteoporotic fractures, lower leg fracture, distal forearm fracture and upper arm fracture

Johansson et al JBMR 2014;29:223-33 * Adjusted for BMD

BMI and fracture risk

Thinness

•  Low BMD, low skeletal loading

•  Fall: Low impact forces •  No soft tissue

Obesity

•  High BMD, high skeletal loading

•  Fall: High impact forces •  Soft tissue padding

Mortality and BMI after fracture

Prieto-Alhambra D et al J Bone Miner Res 2014; 29: 1737-44

Anorexia nervosa DSM 5

•  Distorted body image •  Excessive dieting

•  NB amenorrhoe is vervallen

Anorexia nervosa: oorzaken van botverlies

•  Oestrogeen tekort •  Ondervoeding eiwit, calcium, vitamine D •  Lage IGF-1 spiegel •  Hoge cortisolspiegel •  Hoge PYY

Endocriene veranderingen bij anorexia nervosa

Misra M, Klibanski A. Lancet Diabetes Endocrinol 2014

Groeihormoon en IGF-1 bij anorexia nervosa

Misra M, Klibanski A. Lancet Diabetes Endocrinol 2014

Cortisol secretion in anorexia nervosa

Misra M, Klibanski A. Lancet Diabetes Endocrinol 2014

Fracture risk in adolescent girls with anorexia nervosa

•  Crosssectional analysis in 310 adolescent girls with

anorexia nervosa and 108 normal weight controls of 12 to 22 years old.

•  Lifetime prevalence of fracture: anorexia nervosa 31.0 % controls 19.4 %

Faje AT et al Int J Eating Disorders 2014; 47: 458-66

Bone microarchitecture in anorexia nervosa

Faje AT et al.J Clin Endocrinol Metab 2013; 98: 1923-29

Effecten van gewicht en cyclus herstel op BMD bij

anorexia nervosa

Misra M, Klibanski A. Lancet Diabetes Endocrinol 2014

Oestradiol 100 µg transdermaal vs placebo bij meisjes >15 jr

Misra M et al J Bone Miner Res 2011; 26: 2430-8

Risedronaat bij patienten met anorexia nervosa

Miller KK et al J Clin Endocrinol Metab 2004; 89: 3903-6

Teriparatide for 6 months in patients with anorexia nervosa

Fazeli PK et al J Clin Endocrinol Metab 2014; 99: 1322-9

PYY en BMD in anorexia nervosa

Utz AL et al Bone 2008; 43: 135-9

Predictoren van verandering in BMD bij adolescenten met anorexia nervosa

•  Prospectieve cohort studie bij 34 meisjes 12-18 jaar en 33 controles

•  Mogelijke predictoren: BMI, lean mass, IGF-1, cortisol, ghrelin, leptine en PYY, bone turnover markers

•  Predictoren van lumbale BMD: ghreline en PYY whole body BMD: ghreline,

cortisol en PYY

Misra M et al J Clin Endocrinol Metab 2008; 93: 1292-7

Osteoporose bij anorexia nervosa

•  Het botverlies is multifactorieel: gewicht, eiwit tekort, vitamine deficienties, hormonale assen, darmhormonen

•  Enkelvoudige therapie bijv.oestrogeen of bisfosfonaat, heeft matig resultaat

•  Ghrelin en PYY zijn goede voorspellers van BMD

Constitutional thinness

•  Jonge man 21 jaar, claviculafractuur •  BMD T-score -3.1 •  Gezond, eet normaal, beweegt normaal •  Gewicht 54 kg bij een lengte van 179 cm, BMI 16,8 •  Altijd laag lichaamsgewicht vanaf puberteit •  Testosteron 16 nmol/l •  Bij herhaalde controles geen verandering van BMD

Anorexia nervosa vs constitutional thinness

pQCT bij constitutional thinness en anorexia nervosa

Galusca B et al J Clin Endocrinol Metab 2008; 93: 110-7

Bone turnover bij constitutional thinness en anorexia nervosa

Galusca B et al J Clin Endocrinol Metab 2008; 93: 110-7

Osteoporosis among female Holocaust survivors

Marcus EL, Menczel J Osteoporos Int 2007;18: 1501-6

Self-reported prevalence of osteoporosis in Israel

•  A study in 3022 Jewish older persons. •  Holocaust survivors 17.5% •  Holocaust survivors: OR for osteoporosis 1.39

(1.00-1.93) in women, but 0.72 (0.43-1.21) in men

Werner P Arch Gerontol Geriatr 2003; 37: 277-92

Increased prevalence of hip fractures among holocaust survivors

•  2669 personen met joodse achtergrond, 60 jaar en ouder, geboren voor 2de wereldoorlog n % heupfractuur

Camp survivors 452 9,0 Non-camp survivors 920 4,6 Controlepersonen 1288 3,5

Foldes AJ et al J Bone Miner Res 2003; 18 suppl 2:553 (abstract)

Increased prevalence of hip fractures among holocaust survivors

•  Er is een duidelijk leeftijdeffect: risico op heupfractuur < 75 > 75 jaar

Camp survivors 9,4 % 7,9 % Non-camp survivors 2,2 9,5 Controlepersonen 0,8 7,3 Het effect is vooral zichtbaar bij <75 jaar dwz degenen

die aan het einde van de oorlog ,≤ 17 jaar waren.

Foldes AJ et al J Bone Miner Res 2003; 18 suppl 2:553 (abstract)

Famine and bone health in postmenopausal women (MrOs + Ms Os)

•  Female and male subjects n= 3692 in Hong Kong

•  Women who experienced famine: OR 1.26 (1.01-1.57) to get osteoporosis

Chan Frank Wan Kin Int J Epidemiol 2007; 36: 1143-50

Conclusie

•  De effecten van ondervoeding op het skelet hangen sterk af van de context: leeftijd, duur, hormonale veranderingen.

•  Wanneer ondervoeding optreedt tijdens de groei is er geen volledig herstel en kan het fractuurrisico nog tientallen jaren verhoogd zijn.

•  De ontstaanswijze van osteoporose bij anorexia nervosa is complex; naast voedingsdeficientie en geringere belasting spelen veel hormonale mechanismen een rol.

•  Bij anorexia nervosa kan naast optimale voeding en oestrogeen een bisfosfonaat overwogen worden.

New website: www.vitamindworkshop.org