zelfstandige gymnasia in beweging

Ingeborg Kromhout

SED VITAE DISCIMUS

SHZGSHZGSHZG

Non scholae sed vitae discimus“We leren niet voor school, maar voor het leven”

zelfstandige gymnasia in beweging

SED VITAE DISCIMUS

Inhoud

Ten geleideVoorwoord Tex GunningInleidingInterviews met rectoren

VisieDocentrollenLeerdoelenLeerinhoudLeeractiviteitenBronnen en materialenLeeromgevingGroeperingsvormTijdToetsing

Begeleiding en ondersteuningDe rol van de leerling

Hoe nu verder?

Overzicht gymnasia

AanbevolenLiteratuurlijstDankbetuigingAantekeningen

568

10

12142125303539434548

5056

58

59

798384 85

4

“Ik denk dat ik vijftien of zestien was toen ik me reali-seerde dat al die dingen die je op school leert, dat is pas het eerste hoofdstuk van een heel lang boek. Dat kun je omslaan, daar zit nog een wereld achter. Achter die schoolstof zit een verborgen wereld. En het mooie vond ik dat ik toch ook wel een paar docenten had die eigen-lijk, ik zou zeggen, dat decor weg lieten vallen en ineens zeiden: wacht even, ik kan je vast een vergezicht laten zien. Dat waren voor mij misschien wel de belangrijkste leermomenten, dat ik ineens dat uitzicht zag.”

Robbert Dijkgraaf (in interview met Gerda Hoekstra voor film over gymnasia, www.gymnasia.nl)

Ten geleide

Waarom een boek over de onderwijskundige ontwikkelingen van de 38 zelfstandige gymnasia? Een toelichting voor degenen die niet werkzaam zijn op een van deze scholen.

Al jarenlang proberen de zelfstandige gymnasia op vele gebieden hun krachten te bundelen: hoe ga je om met de richt-lijnen vanuit het ministerie; hoe borg je de positie van de klassieke talen; wat doe je met de functiemix en het entreerecht, en ga zo maar door. De belangrijkste vragen die de gymnasia met elkaar delen, hebben echter betrekking op het primaire proces: hoe bieden wij de gymnasiast het onderwijs dat uitdagend en inspirerend is en dat uitnodigt tot nieuwsgierigheid?

Methoden schieten daarbij vaak te kort voor het type leerling dat je veelal op het gymnasium tegenkomt. Begaafd, meer-begaafd, hoogbegaafd: een gymnasiumklas is nooit homogeen en met al die verschillen in intelligentie, begaafdheden en talenten moet je als docent wel om kunnen gaan.

De meeste docenten maken eigen materiaal: uren worden besteed om verdiepende en verrijkende opdrachten en leermid-delen te maken. Al jaren geleden zijn de gymnasia in het Pegasus-project gestart met het uitwisselen van deze materialen, eerst op conferenties, de afgelopen jaren digitaal. De laatste tijd groeit de behoefte om ook over zaken als toetsing, leerac-tiviteiten, de rol van de docent en omgaan met hoogbegaafden met elkaar van gedachten te wisselen.

Via het bureau van de SHZG, Stichting Het Zelfstandig Gymnasium, waarvan alle zelfstandige gymnasia lid zijn, worden conferenties en themabijeenkomsten georganiseerd om de onderwerpen met elkaar te bespreken, beleid te ontwikkelen en van elkaar te leren.

Om een goed overzicht te krijgen waar de gymnasia per school de nadruk op leggen, zijn interviews afgenomen met de rectoren. De bevindingen van deze gesprekken zijn samengevat in dit boek, waarbij nadrukkelijk zij opgemerkt dat op alle gymnasia veel meer onderwijskundige activiteiten en projecten plaatsvinden dan u in deze samenvatting aantreft!

5

Wat is de SHZG?

In december 2009 is het jarenlange samenwerkingsver-band tussen de Vereniging Rectoren Zelfstandige Gym-nasia en het Landelijk Steunpunt Zelfstandige Gymnasia opgegaan in de Stichting Het Zelfstandig Gymnasium. Alle 38 zelfstandige gymnasia in Nederland zijn lid van deze stichting.

Samenwerking op gebied van onderwijs en kwaliteit vormt de pijlers van deze stichting: zo hebben de gymnasia hun eigen benchmark, de gymnasiale enquête waarin bijvoorbeeld in-, door- en uitstroomgegevens en eindexamenresultaten van de gymnasia vergeleken wor-den. Het gymnasiale onderwijsproject Pegasus is in 2005 gestart en heeft geleid tot formulering van het profiel van het gymnasium, de docent en de leerling én van het gymnasiale materiaal.

De Stichting Het Zelfstandig Gymnasium heeft een bu-reau – bemenst door de directeur, het hoofd onderwijs en de secretaresse – dat zorg draagt voor het door de rectoren geformuleerde beleid. Vele onderwerpen staan structureel op de agenda: visitatieprojecten in het kader van kwaliteitszorg; hoogbegaafdheid en excellentie; de ontwikkeling van een Gymnasium cum Laude; de ontwikkeling van de Gouden Standaard in samenwer-king met de gymnasiale afdelingen van scholengemeen-schappen; de positie van de klassieke talen; verlagen van (imaginaire) drempels van potentiële leerlingen van niet-Westerse afkomst; personeelsbeleid.

Deze onderwerpen komen aan bod op rectorenconfe-renties (2x per jaar), conrectorenconferenties (1x per jaar) en themabijeenkomsten per onderwerp.

Daarnaast reageert de SHZG op actuele onderwerpen, behartigt zij de gymnasiale belangen en onderhoudt zij contact met onderwijsgerelateerde instanties (OCW, universiteiten, VSNU, VO Raad, pedagogische centra, Stichting Kennisnet etc.). Meer informatie vindt u op www.gymnasia.nl

Gerda Hoekstradirecteur SHZG

Voorwoord Tex Gunning

Groeien, in beweging zijn, ontwikkelen tot 21e-eeuws onderwijs: wat betekent dat, waar bent u naar op weg?

Mij wordt vaak gevraagd naar mijn visie op ontwikkeling van organisaties, maar naar mijn stellige overtuiging kun je alleen mensen laten groeien, die vervolgens organisaties laten groeien. Door een medewerker in eerste instantie te zien als een medemens die net als u en ik graag een “waarde-vol” leven wil leiden dat meer waarde omvat dan economische waarde al-leen. Een leven dat zin geeft. Dat we kunnen leven in gemeenschap en interactie met anderen, waar zorg is voor elkaar en waar integriteit, respect en mogelijkheden voor zelfontplooiing centraal staan.

Het huidige onderwijs laat hier in zekere zin een gat vallen. Ondanks alle intenties tot verandering lijkt ons onderwijs-systeem nog steeds erg gericht op het klaarstomen van beroepsbevolking en niet op het tot ontwikkeling brengen van mensen. Er is nog steeds sprake van een overmatige focus op kennisoverdracht terwijl, in de exponentiële tijden waarin wij leven, kennis overal beschikbaar is en uitermate snel veroudert. Een groot deel van onze kinderen gaat straks een beroep uitoefenen dat vandaag nog niet eens bestaat.

Als we niet oppassen, leiden we onze kinderen op om succesvol te worden in de wereld van gisteren. Ik wil dat mijn kinde-ren begeleid worden in hun ontwikkeling zodat ze gelukkig kunnen worden in de wereld van morgen.

Als we iets verder durven te kijken dan de waan van de dag en onze ogen openen voor “the inconvenient truth”, zien we bovendien dat we afstevenen op een energiecrisis, een grondstoffencrisis en een klimaatcrisis.

Dit zijn mondiale problemen van een omvang en een complexiteit die wij als mensheid nog niet eerder kenden, laat staan opgelost hebben. Er is geen precedent, geen handleiding. Een ding is duidelijk: we kunnen niet doorgaan op de ingesla-gen weg. We hebben een wereld gecreëerd die in zijn huidige vorm volkomen onhoudbaar is.

We moeten met elkaar de uitdaging aangaan om serieus na te denken over de wereld van morgen. En daar moeten we ver-volgens aan gaan bouwen! De transitie naar een duurzame wereld vraagt om een nieuwe definitie van het begrip “waarde”. We zullen af moeten van de grondhouding waarbij wij ons onvoorwaardelijk laten leiden door het begrip economische

Ik wil dat mijn kinderen begeleid worden in hun ont-wikkeling zodat ze gelukkig kunnen worden in de we-reld van morgen.

Tex Gunning

6

waarde. Maar we zullen ook tot een herwaardering moeten komen van de begrippen “groei” en “succes”. En als de volgende generatie haar zekerheden niet meer kan halen uit economisch geluk en meer groei, dan zullen we die generatie moeten helpen hoe ze op een andere manier persoonlijke zekerheid en geluk kan ontwikkelen.

U begrijpt dat dit een enorme cultuurverandering betekent. Deze nieuwe cultuur vraagt om een generatie leiders die niet alleen verantwoordelijkheid nemen voor zichzelf maar ook voor deze wereld en zij vraagt om een generatie die niet alleen empathie toont, maar ook haar eigen verbondenheid kan zien met de rest van deze wereld. Een generatie die kan zien dat persoonlijk welzijn en welvaart alleen kunnen bestaan in co-existentie met anderen en met de natuur.

Ook vraagt deze nieuwe cultuur om een generatie die actief onderzoekt wat zingeving voor haar persoonlijk betekent en een die in alle opzichten duurzaam denkt. Het onderwijs zal hierbij een cruciale rol moeten spelen.

In een tijd waarin de discussie over veranderingen in het onderwijs gedomineerd wordt door bezuinigingsopgaven, prestatieafspraken en andere controlemechanismen waarmee tevergeefs getracht wordt te sturen op output, heb ik mijn hoop gevestigd op een steeds groter wordende groep leiders binnen het onderwijs, die begrijpen welke verant-woordelijkheid op hun schouders rust. Docenten, directeuren en bestuurders die begrijpen dat we onze kinderen alleen goed kunnen voorbereiden op de wereld als we dat doen vanuit universele, menselijke waarden. Vanuit een systeem van waardegedreven onderwijs waarin, naast voor het overdragen van kennis, ruim aandacht is voor waarden als empathie, verantwoordelijkheid, integriteit en authenticiteit. En uiteraard voor sociale en communicatieve vaardigheden.

In dit boek over de ontwikkelingen in het gymnasiaal onderwijs komt u hen tegen, deze pioniers. Laat u zich inspireren zodat we van elkaar kunnen leren hoe we samen invulling kunnen geven aan de wereld van morgen.

Tex Gunning lid van de Raad van Bestuur AkzoNobel

Tex Gunning

7

Inleiding

In het voorjaar van 2011 besluiten de zelfstandige gymnasia een nieuwe stap te zetten in het samen ontwikkelen van leermateriaal: het spinnenweb van Van den Akker (2003), aangereikt door de SLO, wordt het fundament onder de onder-wijskundige samenwerking van de zelfstandige gymnasia.

In mei 2011 ben ik op pad gegaan om 38 rectoren en conrectoren van de zelfstandige gymnasia te interviewen en zo te komen tot een overzicht van wat men waar voor welk knooppunt ontwikkelt, ontwikkeld heeft of van plan is te gaan ontwikkelen.

De interviews leverden een schat aan informatie en inspiratie op. Geen gestructureerd en helder overzicht van wat men waar doet, geen overzichtelijke kruisjeslijst per knooppunt, maar meer een inkijk in de betrokkenheid bij het leren, de be-zorgdheid over het leren, het leiding geven aan leren, de inspiratie tot het leren. Wat doen wij als gymnasia om alle facetten van het leren zoals in het spinnenweb weergegeven, vorm te geven? Hoe brengen wij de bij de wet vastgestelde examen-eisen samen met onze ambities ten aanzien van de gymnasiale waarden? Hoe doen wij daarbij recht aan al die verschillen in talenten van leerlingen? Hoe laten wij onze docenten groeien in het (laten) leren?

Dit boek beoogt Een beeld te geven van wat er op de verschillende scholen gebeurt;Docenten en schoolleidingen te inspireren met krachtige voorbeelden uit de praktijk;Een bijdrage te leveren aan de ontwikkeling van typisch gymnasiale trending topics als gymnasium cum laude, gouden standaard en hoe om te gaan met hoogbegaafden;De nadruk te verleggen van onderwijs geven naar samen leren en laten leren.

Met veel plezier heb ik geluisterd naar het enthousiasme en de bevlogenheid waarmee de rectoren hun gymnasium schetsten, heb ik de trots gezien die uitgesproken en onuitgesproken aanwezig was in elk gesprek. Trots ten aanzien van de docenten die met enorme inzet, vakkennis, expertise en betrokkenheid “er voor gaan”, trots ten aanzien van docenten én leerlingen die het gymnasium maken tot wat het moet zijn: een broedplaats van talent en intellect, van creativiteit en ontplooiing, een sportschool voor de ziel, de geest, het karakter en het brein: de mens.

Leerdoelen

Visie

Leerinhoud

Leeractiviteiten

Docentrollen

Bronnen en materialenGroeperingsvormen

Leeromgeving

Tijd

Toetsing

•••

•

Van den Akker, 2003 uit: SLO, Leerplan in ontwikkeling, 2009

8

In de afgelopen twee jaar heb ik op gymnasia, maar ook daarbuiten, veel inspirerende woorden opgetekend, interessante keynotespeakers gehoord, filmpjes gezien en tips meegekregen. VO-Raad, Kennisnet, Wikiwijs, Digischool, trainers en sprekers van de APS-gymnasiumdag, docenten op regiobijeenkomsten, Pegasus-ambassadeurs, de conferentie “De Verdie-ping” op het Gymnasium in Schiedam, Prof.dr. Henk Schmidt, gastspreker op de najaarsconferentie 2011 van de rectoren en vele anderen leverden stof tot nadenken. In dit boek vindt u uitgewerkte voorbeelden van projecten of verwijzingen daarnaar, intrigerende uitspraken, links, tips en alles wat u als schoolleider of u als docent zou kunnen inspireren en boeien.

Het boek is tegelijk een naslagwerk en een startdocument, met ruimte voor tips, ideeën ook van “buitenaf”, voor uw eigen aantekeningen, ideeën en bevindingen. Ik wens u veel inspiratie.

Dank voor uw meepraten en meedenken.

Ingeborg KromhoutJuni 2012

Spindraad is een relatief zeer sterk materiaal dat zijn eigen-schappen nog niet volledig heeft prijsgegeven. Spinrag van som-mige soorten is sterker dan staal-draden van gelijke dikte. Men ziet dan ook veel moge-lijke toepassingen voor dit unieke materiaal.

Wikipedia

9

Interviews met rectoren

Waar hadden we het over?Leren en onderwijs: hoe verhouden die twee zich tot elkaar? Heeft goed onderwijs met goed leren te maken? Is onder-wijs geven hetzelfde als laten leren? Wat is kennisoverdracht? Zijn we het eens met Sir Ken Robinson, wereldberoemd expert op het gebied van onderwijs en creativiteit, die stelt dat écht alles anders moet, willen we weer ruimte hebben voor creativiteit, voor creatief denken, voor laten bloeien van talenten, voor lef om te leren? Is er een middenweg? Leren en toetsen/eindexamens: zijn toetsen/eindexamens een hinderlijke onderbreking van het leren? Remmen ze door hun vastgestelde termijn de (hoog)begaafden in hun ontwikkeling? Is standardized testing de dood in de pot? En wat doen we er dan aan? Leren en tijd? Leren en 1040 uur? Onderwijs en 1040 uur? Is lestijd hetzelfde als leertijd? Hebben we allemaal hetzelfde nodig? Wat doet het met de leerling om in hetzelfde tempo als die ander te moeten leren, kennis te moeten opdoen? Kan dat ook anders?Leren en docenten: weten we wat onze docentrol is? Weten we hoe we laten leren? Mogen we doen wat we willen, kun-nen we autonoom zijn als we kunnen laten zien dat het wérkt! Leren en leerlingen: hoe verhouden die zich tot elkaar? Vragen we leerlingen eigenlijk wel eens wat ze nodig hebben om te leren? Wat kunnen wij van hen leren? Leren en leeractiviteiten: verandert of verbetert het leren door het inzetten van andere leeractiviteiten?

Van het wat naar het hoeAl deze vragen speelden een belangrijke rol in de gesprekken. In die zin sluiten de vraagstukken van de gymnasia naadloos aan bij wat de SLO schrijft in Leerplan in Ontwikkeling (p.13): “Traditioneel kreeg de leerstof (inhoud) vaak de meeste aan-dacht. De laatste jaren blijken nieuwe inzichten en opvattingen over leren vaak een inspiratiebron voor vernieuwing.”

Het curriculaire spinnenweb dat als basis dient voor het gymnasiale curriculum, telt negen knooppunten die met elkaar verbonden worden door de visie. Niet alle negen knooppunten zijn even uitvoerig aan bod geweest in de gesprekken. De hoe-vragen zijn voor veel gymnasia op dit moment belangrijker dan de wat-vragen. Toch worden alle negen onderdelen van het web hier besproken, de een derhalve minder diepgaand dan de ander. Bij de bespreking worden gymnasia waar

•

•

•

•

•

•

What sculpture is to a block of marble, education is to a human soul.

Joseph Addison (1672-1719)Engels politicus, schrijver en dichter

10

dat zo uitkomt, met name genoemd. In het algemene overzicht achterin wordt kort aangegeven waar elk individueel gym-nasium het accent legt op dit moment.

Drie (knoop?)punten zijn er in deze bespreking aan toegevoegd: omgaan met hoogbegaafden, begeleiding en ondersteu-ning, en last but not least: de rol van de leerling.

Dit boek heeft niet de intentie een complete beschrijving te zijn van alle facetten die deel uitmaken van het onderwijs, van scholen en van leren. Het is een bloemlezing uit mijn verslagen van de gesprekken. Het is bedoeld om te inspireren, om nog meer te delen en van elkaar te leren.

Om de leesbaarheid te vergroten, noem ik de gymnasia bij eerste vermelding met de volledige naam, maar neem daarna mijn toevlucht tot plaatsnaam of schoolnaam. Bovendien is het belangrijk te weten dat het, als een gymnasium genoemd wordt als de school waar een bepaalde activiteit plaatsvindt, niet per definitie bete-kent dat dit de énige school is waar men deze activiteit aantreft.

True happiness involves the full use of one’s power and talents.

John W. Gardner

11

Visie

Elk interview heb ik afgesloten met de vraag om in één of twee zinnen kort en krachtig de visie van de school weer te geven. Dat was voor veel rectoren geen gemakkelijke opgave. Bespiegelingen over wat men wil bereiken, begonnen vaak met het aanbrengen van kennis, het laten behalen van een goed diploma en breidden zich uit tot een “bredere” variant waar vaak de gesprekken over waar men met de school mee bezig was, al de voorbode van waren. Opvallend was dat veel rectoren de visie niet beperkten tot de ontwikkeling van de leerlingen, maar van alle medewerkers van de school.

Hieronder een poging om de gymnasiale rode draad in de visie weer te geven. Schematisch en met open plekken zodat en opdat men kan aanvullen waar men wil …

Visie

Waartoe leren de leerlingen? (én de medewerkers!)

KennisconstructieOntwikkeling talentenLeren denkenOntplooien en excellerenToerusten op de toekomstHouding en plaats in de maatschappij, goed burgerschapOpleiden voor de universiteit, voor het bedrijven van wetenschapOntwikkeling van creatieve intelligentie en van het vermo-gen tot innovatie Rendement ondergeschikt aan maatschappelijke opdrachtGymnasium voor iedereen die aan de eisen voldoet, dus ook voor de allochtoon, de leerling uit de achterstandswijk en de leerling met de rugzak

Groeien in professionaliteitGroeien in kennisGroeien in didactisch handelen, in laten lerenToerusten op de toekomst: ontplooien en excellerenPlezier op de werkvloer

•••••••

•

••

•••

•

•

Ï Ð 

12

Bildungduurzaamheid

baanbrekendlef

denkeneigenaarschap

di�erentiërendiscipline

curriculumstimuleren

leren gebeurt overal

denkvaardigheden

multidisciplinairkenniseconomie

verrijking

school is gemeenschap

leiderschapcreativiteit

sociale klimmers eigen initiatiefontwikkeling veiligheid

lef om te leren

inzichtautonomie

inspirerenden denken loslaten

historische motiverenkeuzevrijheid onderzoekende excelleren

kunst en cultuur

kennis vergaren kennis variëteit in aanbodkunst in alle vakken hoge cijfers

talentontwikkelingverantwoordelijkheid

bewering

sportiefdimensie

betekenisvolwereldburger

onverschrokkenmaatschappelijke opdracht

multicultureel

professionele ruimte

staketsel

normen

houding

dial

oog

tale

nten

verd

iepi

ng

nieu

wsg

ieri

ghei

d

inte

rnat

iona

al

goed

in h

et le

ven

staa

n

feed

back

vert

rouw

en

verb

inde

n

bege

leid

ing

eeuw

vako

vers

tijg

end

hoog

bega

afde

n

prof

essi

onee

l

vast

houd

en

acti

vere

nde

wer

kvor

men

in g

espr

ek

sam

en

waa

rden

max

imal

e on

tplo

oiin

g

onde

rwijs

pres

tati

es

mee

bew

egen

uitd

agen

d

gym

nasi

aal b

etro

kken

kwal

itei

ten

fout

en m

aken

mag

/moe

t

uitmuntend�loso�sch

rendement

cultuur

21e

ondernemerschap

leren

schaal van verdienste

criteriumgericht beoordelen intellectueel

wetenschappelijk

onderscheidend binden en boeien

verbreding

13

Docentrollen

Hoe ziet de rol van de docent eruit bij het leren van de leerling? In een regiobijeenkomst van acht gymnasia op het Sint-Oelbertgymnasium in Oosterhout was de conclusie van de school-leiders – na een gesprek over nut en toegevoegde waarde van ICT in het onderwijsproces – dat de rol van de docent cruciaal is en blijft. Elk gymnasium stelt bij de werving en selectie van nieuwe docenten hoge eisen aan opleiding, kennis en docentvaardigheden, aan kwaliteit. Bij het zoeken naar antwoorden op onderwijskundige vragen als hoe ga je om met verschillen; hoe laat je talenten ontwikkelen; hoe motiveer je leerlingen, zijn docenten de aangewezen professionals om met elkaar aan de slag te gaan. Zij zijn immers degenen die het “hoe” van het leren van hun leerlingen (mede) bepalen.

Zoals het de rol is van de docent om eisen te stellen aan de ontwikkeling van de leerlingen, zo is het de rol van de school-leider om eisen te stellen aan en ruimte te bieden voor de ontwikkeling van de docent. Veel rectoren zijn bezig met de vraag hoe je de docent kunt laten groeien. POP-gesprekken, functioneringsgesprekken, de functiemix, studiemiddagen, gesprekken met de benen op tafel, nascholing, regiobijeenkomsten Pegasus, coaching door collega’s of externen: allerlei middelen worden aangegrepen om de docent te stimuleren, in beweging te laten blijven, zich te laten ontwikkelen. Vra-gen aan docenten variëren daarbij:

Wat is voor jou gymnasiale vorming?Wat heb je nodig om jou als docent succesvol te maken?Hoe onderscheid jij je van anderen? Waarin ben jij baanbrekend? Wat doe je anders dan vroeger? Waarom? Wat levert het op? Hoe reageren je leerlingen?Wat is een goede docent? (Deze vraag wordt regelmatig óók aan leerlingen gesteld!)Welke bijdrage kun jij leveren aan het waarmaken van onze visie?Welke standaard hanteren wij: waaraan moet een docent voldoen?Vinden leerlingen jou een goed docent en zo ja, waarom? Weet je wat beter zou kunnen?Wat kun je leren van je collega’s?Wat kun jij je collega’s bieden?Wat is voor jou professionele ruimte? Wat doe je er mee?Hoe ziet voor jou begeleiding er uit? Ben je in staat je leerlingen te coachen? Wat doe je dan?

Education is not the filling of a pail, but the lighting of a fire.

William Butler Yeats (1865 - 1939)Ierse dichter, toneelschrijver en mysticus

••••••••••••

14

“Wat voor mij een heel belangrijke ervaring was op het gymnasium was toch de enorme kwaliteit van de docen-ten en het feit dat ze, dat velen, toch met één been al in die wetenschappelijke wereld stonden. (...) Die ervaring, een soort wetenschappelijke kwaliteit: het zit hem niet zozeer in de geleerdheid van de docenten, dat vind ik niet zo belangrijk, maar meer in de bevlogenheid, de onderzoekende houding ... (...) Dat was voor mij heel erg motiverend.”

Robbert Dijkgraaf (in interview met Gerda Hoekstra voor film over gymnasia, www.gymnasia.nl)

De vragen zijn gebaseerd op stellingen en uitgangspunten, opgetekend op de verschillende gymnasia:

Ook de docent heeft zijn eigen leerweg.Talentontwikkeling van docenten: minstens zo belangrijk als van leerlingen.Ons uitgangspunt is: onze leerlingen leren omdat docenten leren.Je blijft altijd in ontwikkeling, niemand is gearriveerd.Je probeert als schoolleider docent en leerling in de eigen kracht te zetten.Als we maar bewegen, in ontwikkeling zijn en vooral ook: in gesprek!Iedereen groeit als er lef is om te leren, als iedereen nieuwsgierig blijft.Een goede docent voelt zelf aan waar hij de school een dienst mee bewijst: die zit niet te wachten op een order!Er is talent nodig om talent te laten bloeien.Leren doe je met elkaar en van elkaar en dat geldt dús ook voor docenten.

Het spreekt voor zich dat de vragen en de stellingen in vergelijkbare, maar toch verschillende contexten geuit worden. Hoe ga je er dan mee aan de slag? Voor ontwikkeling, beweging, professionalisering is het volgende (in ieder geval) nodig:

Zicht op waar je heen wilt met elkaar: een visie die gedragen wordt.Tijd: de meeste docenten maken veel uren en ervaren een grote werkdruk.Ruimte: docenten willen geen keurslijf, maar ruimte om te ontdekken wat werkt, wat goed is en wat anders kan/moet. Loslaten moet.Behoefte: ik zie dat mijn leerlingen meer nodig hebben, iets anders nodig hebben. Wat doe ik daaraan? Ik ben verant-woordelijk.

Hieronder benoem ik een aantal factoren die ontwikkelingen op gang hebben gebracht binnen de gymnasia.

Specifieke vragen van deze tijd (laten excelleren, differentiëren, omgaan met hoogbegaafdheid) zijn een belangrijke

uit Constructivist Philosophy of Education

“Constructivism is very different from the prevailing educa-tional philosophy of behaviorism found in traditional public and parochial schools. The “filling of the pail” (beha-viorism) in such schools comes from a stimulus-response phenomenon focusing on accumulating pre-set facts and skills, where students are rewarded or punished for their mastery of the given material. Constructivism, on the other hand, is rooted in the recognition that human learning is an internal, mental process focusing on concept development, deep understanding, and creativity. This internal activity is where the “lighting of the fire” occurs. Simply, constructi-vism is based on learning from internal process rather than by external circumstance (behaviorism). Constructivism ne-cessitates students’ development and use of autonomy and creative problem solving, which greatly contrasts with the heteronomy (obedience) expected and required of students in behaviorist schools.

In traditional schools, behaviorist philosophy can be seen in classes that are usually driven by “teachertalk” and depend heavily on textbooks or workbooks/worksheets for the structure of the course. There is a fixed world of knowledge that the student must come to know. Teachers serve mainly as pipelines for transferring the curriculum to the mind of the student that is an empty vessel, a tabula rasa to be filled. There is little room for student-initiated questions, indepen-dent thought or interaction between students. This appro-ach is largely passive, teacher-directed and controlled. The goal of the learner is to correctly complete assignments and pass tests where the accepted explanation or methodology has been expostulated by the teacher.

Constructivist teachers, on the other hand, play the role of a “midwife in the birth of understanding”. Their role is not to dispense knowledge of a fixed curriculum but to provide students with a variety of opportunities and impel-ling incentives to construct knowledge mentally in direct relationship with meaningful and relevant experiences with the world of objects, nature, people, and ideas. Constructi-vist teachers help students to explore, think, ask questions, make guesses, experiment, discover, make connections, be creative, use their multiple intelligences, take risks, do primary research from a wide variety of materials, from people, and from their mistakes, rather than to follow.”

www.delsolschool.org

••••••••••

•••

•

15

impuls om in beweging te komen. Antwoorden vinden op deze vragen heeft altijd te maken met het onderzoeken van de eigen lespraktijk, met ervaren wat anderen doen, met leren en innoveren. Op veel gymnasia zijn deze vragen dan ook de sleutels in het contactslot.

Rectoren en docenten zien niet altijd heil in nascholing door externen. Externe deskundigheid wordt zeker gewaardeerd, maar het rendement vindt men nogal eens laag. Soms is het -zo is de ervaring- na een jaar behoorlijk weggezakt. Over het algemeen wordt er van een grotere “opbrengst” gesproken als docenten – bijvoorbeeld in samenwerking met een univer-siteit – aan de slag gaan met het eigen functioneren. Dit kan inhoudelijk zijn (bijvoorbeeld Bèta Excellentie ontwikkelen voor de hoogbegaafden i.s.m. de TU), of meer liggen op het gebied van experimenteren met nieuwe lesvormen (WLG op Expeditie, Kohnstamm Instituut, zie kader).

Als een vernieuwingstraject eenmaal op gang is, vindt externe deskundigheid vaak beter aansluiting (behoefte is gecre-eerd). Zo werkte het Cygnus Gymnasium in Amsterdam drie jaar lang met het APS aan “onderzoekend leren” en zet men de training (voor bijvoorbeeld nieuwe docenten) zelf voort door de “oude” docenten daarvoor in te zetten. De dinsdagmiddag is de werkmiddag waarop men met elkaar leert, traint en materiaal ontwikkelt (plaatsen in Moodle). Simon Ettekoven (APS) ging op het Johan de Witt-gymnasium in Dordrecht aan de slag met activerende werkvormen.

Gedeelde visie: het uitgangspunt dat “er veel variatie is in populatie en dat er dus veel variatie moet zijn in het aanbod” is de leidraad op het Barlaeus. Er zijn groepen samengesteld om interdisciplinair te brainstormen over hoe je dat doet. Iedere leerling op het Barlaeus moet aan het eind van de les kunnen zeggen: ik heb iets geleerd. Soms ontstaat de angst dat men de professionele vrijheid kwijtraakt als men samen ontwikkelt en afstemt. Het helpt dat men het eens is met de grondge-dachte.

De functiemix wordt vaak heel inhoudelijk ingezet om docenten te stimuleren zich te ontwikkelen. Voor de verschillende functies wordt duidelijk aangegeven welke eisen er gesteld worden aan de docent. In de gesprekken komen het primair proces, de persoonlijke ontwikkeling en talenten aan de orde. Zo krijg je in Amersfoort op het Johan van Oldenbarnevelt een LD-functie als je een uitdragend expert bent. Op het Gymnasium Apeldoorn is de functiemix-procedure opgezet met

Marianne Boogaard Guuske LedouxWLG op Expeditie

Samenwerking tussen docenten en onderzoekers in onderwijsinnovatie; Amsterdam, Kohnstamm Instituut

Onder het motto “Toptalent uitdagen tot topprestaties” deed het Willem Lodewijk Gymnasium in Groningen mee aan de Expeditie Durven Delen Doen, een innova-tieproject van de VO Raad (2006-2011). De algemene onderzoeksvraag luidde:

Wat zijn goede en effectieve manieren om getalenteerde leerlingen te laten presteren naar het maximum van hun kunnen? Welke bijdrage hieraan leveren strategieën als het aanbieden van keuzemogelijkheden, het prikkelen van de leergierigheid, zeggenschap over eigen leren en reflectie op eigen ontwikkeling en keuzes? (p.4)

Docenten en onderzoekers werkten in een flink aantal samenwerkingsprojecten samen om op deze vraag, uitgewerkt in deelvragen, een antwoord te vinden. Het boek is een helder verslag van de projecten en de bevin-dingen en bevat bijdragen als Gebruik die grijze cellen! Breinvriendelijk leren bij economie (Nanda Stijntjes) (p. 53) en Kiezen is een kunst,Hoe begeleid je talentvolle leerlingen bij hun profielkeuze? (Jochem van Kammen) p. 75.

Opvallend is de constatering van oud-leerlingen – die overigens zeer lovend zijn over hun tijd op het WLG – dat ze pas na hun schooltijd talenten ontdekten of ontwik-kelden waar zij op het WLG nog geen weet van hadden: sport, muziek, schilderen, schrijven, communicatieve vaardigheden, zelfreflectie, samenwerken, techniek, organisatorische en leiderschapskwaliteiten. (p.85)

In het hoofdstuk “Wat vinden leerlingen motiverend en uitdagend onderwijs? geven leerlingen duidelijk aan dat lessen waar je veel van leert, gevarieerd zijn. Goede uitleg, zo stelt het boek (p.89) kan in vele vormen, maar biedt bij voorkeur ruimte voor interactie: de docent laat de leerlin-gen meedenken. Een leerling licht toe: Onze economie-docent legt heel levendig uit. Op zo’n manier dat je eigenlijk zelf meedoet aan de uitleg”. En uitleg door medeleerlin-gen werkt vaak beter, zo stellen de leerlingen!

De Expeditie heeft veel opgeleverd. Belangrijk is de constatering op p. 135 dat Innoveren een eeuwig durende Expeditie is. Je bent altijd onderweg!

16

als bouwstenen: een goede voorbereiding en voorlichting, veel openheid, een getrainde BAC, portfolio’s van kandidaten, sollicitatiegesprekken in een sfeer van vertrouwen en veiligheid. Afgewezen kandidaten hebben duidelijk meegekregen wat ze moeten doen / ontwikkelen om wél de volgende stap te halen. Het hele proces heeft veel energie vrijgemaakt. De onderwijskundige criteria in Apeldoorn waren: begeleiding van leerlingen, samenwerken met de sectie, inzicht in stu-dieproces van de leerling, onderwijskundige ontwikkeling. Een belangrijke vraag: Vertel van een leermiddel dat jij ontwikkeld hebt, waar je trots op bent.

Resultaten zijn een ander middel om in gesprek te komen met docenten, niet zozeer per individu, maar meer als team. Wat zijn onze resultaten, hoe verhouden die zich tot andere gymnasia, wat kunnen we verbeteren, wat betekent dat voor mijn les? Is mijn materiaal op orde, is het op het niveau van de leerling, hoe kan ik mijn eigen didactiek aanpassen,verbeteren? Met deze vragen gaan docenten, binnen of buiten secties met elkaar aan de slag. Een “sense of urgency” (we scoren onder de maat) kan de behoefte om dit soort gesprekken te voeren sterk vergroten. Het behoeft geen toelichting dat dé enquête, de enige echte enquête zelfstandige gymnasia, ontwikkeld door Ger Smit (oud-rector van het Gymnasium in Haarlem en tot 2010 directeur van de voorloper van de SHZG, de Vereniging van Rectoren Zelfstandige Gymnasia) een krachtig middel is.

Kwaliteitszorg: Op het Celeanum in Zwolle leidde een aantal jaren geleden Q5 (een kwaliteitsinstrument van de VO-raad) tot groots opgezette intervisie: ieder zocht een maatje (bij voorkeur van een andere leeftijd en uit een andere sectie) en ging bij z’n maatje in de klas kijken – met video. Twee sessies waren verplicht; 25 duo’s gingen vaker bij elkaar kijken. De intervisie loopt inmiddels drie à vier jaar.

Ook op het Vossius in Amsterdam werden er twaalf koppels gevormd (vrijwillig) om – ook over de grenzen van het eigen vak – te kijken hoe het zit met differentiëren. Wat doen we met de drie groepen leerlingen: hoog / midden / zwak? Men ging bij elkaar in de klas kijken en er volgden rapportages over: Wat zien we, welke didactiek hanteren we? De rapportages werden vervolgens gebruikt om het gesprek aan te gaan op studiemiddagen. Dit werd als waardevol ervaren, als gesprek, als zoektocht. Als achtergrond werden de gymnasiale kenmerken uit het SHZG-vademecum gebruikt.

Een al dan niet verplicht opgelegd onderwijsdoel kan onverwachte gevolgen hebben: zo leidde de Leonardoklas op het

Antwoorden van leerlingen op de vraag wat een goed docent is:

Iemand die streng is zonder te hoeven dreigen met strafIemand met natuurlijk gezag, uitstraling en persoonlijkheidIemand met humorIemand die je dingen zelf laat uitzoekenIemand die je net zo lang vragen stelt tot je zelf bij het antwoord komtIemand die je stimuleert om te denkenIemand die simpel kan uitleggenIemand die verbanden kan laten zienIemand die contact heeft met de klasIemand die zorgt voor discussie, interactie en nieuwe gezichtspunten

•

•

•••

•••••

“Als je wilt leren, geef dan les”Marcus Tillius Cicero (106 - 43 v. Christus)Romeins staatsman en schrijver,

17

Willibrord Gymnasium in Deurne tot vergroting van kennis op het gebied van hoogbegaafdheid en talentontwikkeling. De speciaal voor deze klas opgeleide docenten ontdekten dat de gehanteerde didactiek ook heel goed paste bij de “gewone” klassen. Het leidde tot nadenken over hoe kinderen eigenlijk leren. Het onderwerp wordt verder uitgediept en besproken door het hele team op een studiedag. De lijn voor de toekomst is uitgezet: hoe laten we Leonardo en regulier elkaar aanvullen en bevruchten? (Inmiddels is de relatie met de Leonardostichting stopgezet, maar niet het onderwijs aan de hoogbegaafde leerlingen. De effecten die Leonardo heeft gehad op het didactisch handelen blijven hetzelfde!)

Op het Felisenum in Velsen merkt men dat de manier van werken in verrijkings- en verbredingsmodules tot een discus-sie leidt over de manier van werken in de eigen les. Leerlingen leren op basis van eigen keuze, op basis van een andere manier van denken.

Terug naar het primaire proces, naar ons didactisch en pedagogisch repertoire, naar wat we doen en wat we zouden willen. Een onrustige periode voor een school wordt soms afgesloten met en door de komst van een nieuwe rector (bijvoorbeeld het Erasmiaans in Rotterdam) die na een jaar verheugd is over stap 1: we hebben het weer over onderwijs!

Nieuwe docenten: vers van de opleiding, een rugzak vol met inspirerende werkvormen en dan tegen een muur lopen op je nieuwe school, je aanpassen. En na een half jaar het lef hebben om je eigen weg te gaan, andere docenten mee te krijgen en een vraagbaak te worden! Op Gymnasium Beekvliet in Sint-Michielsgestel, op het Johan de Witt in Dordrecht, op Gymnasium Haganum in Den Haag en op andere gymnasia: er is veel waardering voor de “jonge honden” die vol energie op hun eigen manier ontwikkeling in gang zetten.

“Nieuwe“ leermiddelen kunnen ook inspireren tot ontwikkelingen op didactisch gebied: een steeds groter aantal docen-ten zet moderne media en technologie in bij hun onderwijs. Uitwisselen van good practices binnen de school en daar-buiten (regiobijeenkomsten) leidt tot enthousiasme. Zo zetten ook laptop- (bijvoorbeeld Nijmegen, Arnhem, Gouda) of Ipadprojecten (Erasmiaans) weer aan tot gesprekken over inhoud, didactiek en de ontwikkeling van digitale leermiddelen.

Ook nieuwe gebouwen (een wat minder makkelijk te verkrijgen middel!) kunnen leiden tot vernieuwing. In Leiden is na

Een goed docent is een leer-kracht.

18

de splitsing (oud en nieuw gebouw) weer alle aandacht terug naar het onderwijs, waarbij excelleren en omgaan met ver-schillen een grote rol spelen. In Breda geeft een nieuw gebouw een “boost” aan het denken over onderwijs net als op het Cygnus in Amsterdam. Professionalisering op het terrein van verschillende leerstijlen gebeurt daar (mede) via een uitwis-selingsprogramma met Deense en Belgische scholen.

Ook het Utrechts Stedelijk Gymnasium merkt dat “een nieuw gebouw helpt”. Met als uitgangspunt “de vervulde leerling” werken de docenten met vernieuwd elan aan het “hoe” van het leren: activerende werkvormen, good practices bij elkaar bekijken, schijnwerpers zetten op de pedagogische aanpak.

De financiële impuls: in Amsterdam bleek geld te zijn voor een E-learning project waarin verschillende scholen voor VO in Amsterdam participeren. Op het Sint-Ignatiusgymnasium, het 4e Gymnasium en het Cygnus wordt digitaal materiaal voor Engels en Klassieke Talen verzameld en gelabeld én zelf ontwikkeld. Er is behoefte aan goed materiaal omdat de behoeften van de individuele leerling verschillen.

Coaching: veel gymnasia zetten coaches (uit eigen gelederen) in om collega’s te ondersteunen en nieuwe docenten in school te begeleiden.

Netwerkleren: op het Trinitas Gymnasium in Almere is een professionaliseringstraject van start gegaan in samenwerking met het Ruud de Moor Centrum.

De leerling geeft richting: steeds vaker gaat men op de gymnasia het gesprek aan met de leerling: wat heb je nodig? Sommige rectoren sturen hier heel bewust op. Op Gymnasium Bernrode in Heeswijk-Dinther wordt de voorbeeldfunctie van schoolleiding en coördinatoren sterk aangezet. Ook op deze voorbeeldfunctie moet je als rector sturen!

Bewust inzetten op en benoemen van de professionele cultuur: zo doen wij dat hier! Kernwoorden als eigen verantwoor-delijkheid, autonomie en eigenaarschap, ruimte geven spelen een belangrijke rol bij de ontwikkeling van docenten. Op het Coornhert Gymnasium in Gouda wordt nadrukkelijk gebouwd aan een professionele cultuur waarin “medewerkers elkaar

Hoe het niet moet, volgens de leerling

.. en dan vraag ik de docent om mij iets uit te leggen, komt er vervolgens een lang verhaal, met de geschiedenis van dat bepaalde probleem in de wiskunde en na twintig minuten ben ik de draad volledig kwijt!

Sommige docenten kan het niet schelen wat je doet. Ze houden hun verhaal alleen maar voor zichzelf … Het is zo vervelend en saai als docenten uitleggen wat er in het boek staat. We kunnen toch lezen? Soms krijg je drie lessen over hetzelfde onderwerp terwijl je het al na een kwartier snapte.

Op de vraag: heb je een tip voor je docenten, was het antwoord: hou je vooral niet aan het boek!

La semplicità è l’ultima forma della sofisticazione.

Leonardo Da Vinci (1452 - 1519)

19

positief en coachend stimuleren om zich binnen de beschreven kaders te ontwikkelen”. Nieuwe docenten worden goed bege-leid in het functioneren binnen deze cultuur.

Het in beweging zijn, de groei en ontwikkeling van iedereen in de school, het leren van elkaar en het in gesprek zijn met elkaar vormen vaak een doel op zich. Stappen worden gezet op basis van de uitgangspunten, van de waarden van het gymnasiale onderwijs, niet zozeer op basis van gestelde doelen. Samen groeien in de richting die men in de gesprekken, in het onderzoek en het uitproberen bepaalt.

Een van de uitgangspunten is het – al dan niet expliciet gehanteerde – profiel van de gymnasiumdocent zoals verwoord in het Vademecum SHZG. In het kader vindt u ze terug. Op veel gymnasia zijn criteria opgesteld om docenten te kunnen beoordelen. Het gymnasiale profiel is in zo’n model verder uitgewerkt ten behoeve van de verschillende docentfuncties (LB, LC en LD): bijvoorbeeld bij het Barlaeus / OSZG.

In bovenstaande heeft u een flink aantal voorbeelden kunnen lezen van de manieren waarop scholen bewust aan de slag gaan met de rol van de docent. Omdat de informatie verzameld is in gesprekken met rectoren ligt de focus wellicht wat zwaar op de rol van de schoolleider. Ik eindig dit hoofstuk dan ook graag met een verwijzing naar de cruciale rol die de docent in de vernieuwing en de vooruitgang speelt: zijn ambitie om de talenten van de leerling zo goed mogelijk tot hun recht te laten komen is het belangrijkste ingrediënt.

Uit: Vademecum SHZG (2009):

De gymnasiumdocent:heeft een academisch werk- en denkniveautoont in zijn lessen een geactualiseerd hoog ken-nisniveaubeschikt over relevante didactische en pedagogische kwaliteiten en blijft deze ontwikkelendraagt zorg voor het (vakoverstijgend) onderwijs in alle leerfasenheeft een visie op de onderwijsbehoefte van de gymnasiumleerlinglevert binnen en buiten de les een bijdrage aan de ontwikkeling van het gymnasiale onderwijsconceptlevert een bijdrage aan de culturele en/of sociale vorming van de leerlingontwikkelt in de loop der jaren een aantoonbare expertise in zijn vakgebiedheeft als standaard een LC-functieheeft een loopbaanperspectief omdat hij de mogelijk-heid heeft uit te groeien tot een LD-docent

Any teacher that can be replaced by a computer, deserves to be.

David Thornburg, Amerikaans futuroloog en schrijver

••

•

•

•

•

•

•

••

20

Leerdoelen

Waarheen leren de leerlingen?

Non scholae sed vitae discimus ...

Je zou zeggen: leren voor het leven, dat moet voldoende zijn. Het is een samenvatting van de in de visie verwoorde opvat-ting dat we als gymnasia de leerling méér willen meegeven dan een goed en waardevol diploma. Leren voor het leven, wat houdt dat anno 2012 eigenlijk in?

Zoals de rector van het Haganum het uitdrukte: als een leerling hier met diploma de school uitloopt, moet hij voor de rest van zijn leven in staat zijn alle katernen en bijlagen van kwaliteitskranten te lezen en begrijpen, op alle terreinen. Zijn collega van het Coornhert noemt de kennis, opgebouwd in de gymnasiumtijd, het staketsel dat hem leert zelfstandig de bouwstenen in te zetten in een denkproces. Beide opvattingen geven aan dat dat bouwwerk geen statisch geheel is, maar dat het door de dwarsverbanden, de inzichten en de kennis de gymnasiast-voor-het-leven in staat stelt om nieuwe terrei-nen te verkennen, te integreren in het bouwwerk en om zelfstandig nieuwe ontdekkingen te doen, creatief te zijn.

Als dat een weliswaar beknopte, maar toch een fundamentele samenvatting is van gymnasiale leerdoelen, dan betekent dat dat schoolleiders en docenten van de gymnasia de verantwoordelijkheid hebben om dat bij alle gymnasiasten te ontwikkelen.

In de interviews worden de leerdoelen in verschillende bewoordingen geformuleerd:

Focus op de toekomt, reflectie op het verledenBegrip van en gevoel voor kunst en cultuurOnderzoeks- en denkvaardighedenVertrouwen in eigen kunnenOntdekken waar de eigen talenten liggenFlexibel leren denken

Leidraad rector Bernrode, Wim Harmsen:

Handel zo dat je de menselijkheid, zowel in je eigen persoon als in die van ieder ander, altijd tevens als doel, nooit alleen maar als middel gebruikt.Uit het Duits: Handle so, dass du die Menschheit, sowohl in deiner Person, als in der Person eines jeden andern, jederzeit zugleich als Zweck, niemals bloss als Mittel brauchest.

Bron: Grundlegung zur Metaphysik der Sitten (1786) Immanuel Kant (1724 - 1804), Duits filosoof

••••••

21

Creatief denkenKritisch denkenWetenschappelijk denkenReflecteren op eigen kunnen, op eigen werkNieuwsgierig zijn en blijvenLef om te lerenBegrijpen dat fouten maken waardevol is, je verder helptDe wil om te onderzoeken wat jouw bijdrage aan de maatschappij zou kunnen zijnGoed burgerschap Verantwoordelijkheid durven nemenErvoor zorgen dat leerlingen hun talenten ook wíllen ontwikkelenHet vermogen ontwikkelen om onderscheid te maken tussen goed en kwaadCompassie ontwikkelenEigen initiatief en ondernemerschap ontwikkelenVerbinding met de maatschappij en met de wetenschap weten te leggen: wereldburger en wetenschapper“Out of the box” denkenInnovatief zijnKennis, ontplooiing, vriendschap (motto Nijmegen)Ontwikkelen van leiderschap

Deze leerdoelen, veel meer dan de door de wet voorgeschreven doelen en eisen, zijn niet gemakkelijk te vertalen in een lespakket, module of leerlijn. Het zijn doelen die veel vragen van docenten. We gaan er vaak van uit dat het werken aan deze doelen in het onderwijsproces is verweven. Een aantal voorbeelden van gymnasia waar men juist expliciet aan deze doelen werkt:

Op Bernrode wordt in samenwerking met Nyenrode een speciaal programma “ondernemerschap” aangeboden voor vierde- en vijfdeklassers.

•••••••••••••••••••

•

Op een dag wist ik het,Op een dag wist ik,Dit ben ik, zó moet ik zijnZó ben ik bedoeld

Deze zinnen vormen het begin van het gedicht dat hoort bij het kunstwerk in de aula van het Baken Trinitas Gymnasium in Almere. Het bronzen beeld heeft de vorm van een omgekeerde boom en wordt “Neergroeien” ge-noemd. Het is het symbool van de zoektocht naar talen-ten van leerlingen en medewerkers, naar de vervulling van ieders innerlijke wens. Vanuit dat gezichtspunt wil het Baken Trinitas leerlingen en medewerkers uitdagen en de ruimte geven om hun talenten te ontdekken en te ontwikkelen.

22

Op andere gymnasia (bijv. Gymnasium Schiedam, Utrechts Stedelijk, Gymnasium Trevianum in Sittard) wordt onder-nemerschap binnen de eigen school gestimuleerd: leerlingen regelen zelf de techniek bij voorstellingen e.d., doen de horecavoorziening, regelen en organiseren de musical of een debatfestival.Andere scholen hebben onderwijskundige projecten waarin een groot beroep gedaan wordt ondernemerschap: Olie in Oman (Haganum).Het Gemeentelijk Gymnasium Hilversum biedt de leerlingen een algemene leiderschapstraining aan in de 3e klas.Wat heb je de school gebracht? Dus niet alleen: wat heb je op school gehaald? De beste leerling krijgt de Schaal van Verdienste (Haganum).Het Stedelijk Gymnasium Nijmegen werkt aan het doel om kunst en cultuur in alle vakken te verweven.Op het Stedelijk Gymnasium Haarlem bouwt een groep leerlingen een eigen “duurzame” auto en neemt deel aan een wedstrijd (Shell Eco marathon).Vrijwel elk gymnasium maakt veel werk van maatschappelijke stages.Op het Johan van Oldenbarnevelt in Amersfoort begint men heel bewust al in de eerste klas met het aanleren van we-tenschappelijk denken.Op een aantal gymnasia is filosofie een belangrijk onderdeel van het curriculum, soms ook eindexamenvak.Op het Gymnasium Felisenum in Velsen zijn de extra keuzevakken muziek, filosofie, wiskunde D en Natuur, Leven en Techniek (NLT) ingevoerd.

Onderzoeksvaardigheden

Uit een onderzoeksenquête (2011) door Hanneke Bartelds (WLG) en Hans van der Linden (Marnix Gymnasium) blijkt dat op de meeste gymnasia het trainen van onderzoeksvaardigheden nog geen expliciet onderdeel van het curriculum is. Veel docenten hebben behoefte aan scholing op dit gebied. Een aantal scholen heeft de onderzoeksvaardigheden tot speer-punt van ontwikkeling gemaakt:

Op het Christelijk Gymnasium Beyers Naudé in Leeuwarden werd er op basis van een aantal constateringen (hiaten in aanleren onderzoeksvaardigheden; gebrek aan een doorlopende leerlijn op dit gebied; tegenvallend niveau PWS

•

•

•

••

••

••

••

The tree of knowledge is not the tree of life.

Lord George Byron (1788-1824), Engels dichter

23

(profielwerkstuk)) een module onderzoeksvaardigheden ontwikkeld die wordt aangeboden in het BNA (Beyers Naudé Atelier). Voor de opzet zie het kader.

(NB Drie jonge docenten hebben dit nu opgepakt om te bekijken hoe je iets dergelijks kunt inzetten vanaf klas 1) Binnen het Praedinius Gymnasium in Groningen is het mogelijk, naast het gymnasium curriculum, Technasiumonder-wijs te volgen. Er zijn geen klassikale lessen: het onderwijs wordt in projectvorm aangeboden. Het Technasium koppelt denken aan doen. Niet alleen theorie, maar ook praktijk. Kennis construeren naast kennis consumeren. Onderzoeksvaar-digheden leren in de praktijk: door het werken in groepjes en de relatieve vrijheid bij de uitvoer van opdrachten, leren leerlingen zichzelf en elkaar goed kennen. Ze leren samenwerken, plannen, kritisch denken, inventief zijn en conflicten oplossen.

In Amersfoort op het Stedelijk Gymnasium Johan van Oldenbarnevelt ligt het accent nadrukkelijk op de ontwikkeling van de onderzoeksvaardigheden en het wetenschappelijk denken. De nadruk ligt nu nog veel bij de bètavakken (denk aan project Water in klas 1 (na,sk,bi en ak)) maar men streeft naar verdere uitbouw naar de gammavakken.

Op het Stedelijk Gymnasium ’s-Hertogenbosch is een leerlijn praktische opdrachten voor klas 1 t/m 6 “under construc-tion”.

Ook op het Vossius is men op zoek naar afstemming tussen de verschillende vakken op het gebied van onderzoeksvaar-digheden en inhoud. Men zoekt naar een vorm om dit in een studiedag met elkaar te inventariseren en met elkaar te verbinden. Het Stedelijk Gymnasium Arnhem zoekt naar een leerlijn onderzoeksvaardigheden.

•

•

•

•

Opzet onderzoeksvaardigheden Beyers Naudé Leeuwarden

(gedeelte uit het verslag van de regiobijeenkomst Noord waar het CGBN een workshop hield over dit onderwerp)

Module onderzoeksvaardigheden:

drie modules van 5 blokuren, aangeboden in caroussel in de periode januari – zomervakantie:

1. Onderzoeksopzet2. Empirisch onderzoek3. Literatuuronderzoek

Dit is voorbereiding op het PWS. Er is verteld hoe de les-sen eruit zagen en wat de ervaringen waren.

Informatie: Rachid Belakhdar en Erik Wessels (CGNB)

Vossius Gymnasium: raam in hal met onderschrift:“Heb je nooit gemerkt dat meningen die zonder echte kennis tot stand zijn gekomen altijd waardeloos zijn?”Plato, Grieks filosoof

24

Wat leren de leerlingen?

In de gesprekken met de rectoren is dit onderdeel wellicht het minst aan de orde geweest, d.w.z. als het woord “leerin-houd” gekoppeld wordt aan de definitie “wat leer je per vak”. De SLO laat zich in Leerplan in Ontwikkeling (2009) als volgt uit over het “wat” van het leren:

“Het gaat om scherpe keuzes gebaseerd op heldere argumenten. Maar welke argumenten doen ertoe? In de literatuur over leerplanontwikkeling is gezocht naar een rationale (visie) van waaruit men keuzes over doelen en inhouden kan maken. In grote lijnen is men het erover eens dat onderwijs zich zou moeten richten op drie typen doelen en inhouden:• kennisverwerving en cultuuroverdracht• maatschappelijke toerusting• persoonlijke ontplooiing.” (p. 15)

Uit deze formulering blijkt wel dat er misschien een wat vage scheidslijn ligt tussen doelen en inhouden. Omdat zowel on-der visie, als onder leerdoelen de drie typen voldoende beschreven zijn (d.w.z. op basis van de interviews), gaat dit hoofd-stuk verder over de vakinhoudelijke kant en de verticale samenhang, de leerlijn.

Het gymnasiale …Leerinhoud op een gymnasium: je ontkomt niet aan de vraag wat de leerinhoud gymnasiaal maakt. Diepte? Breedte? Moeilijkheidsgraad? Beroep op het hogere denken? De verwevenheid van de klassieke talen in alle vakken? Een filosofisch en cultureel karakter? Blik op de toekomst met reflectie op het verleden? Alle aspecten vind je terug bij de gymnasia. De gymnasia streven naar een “plus” of “extra” op de vwo-variant dat niet zozeer tot uitdrukking komt in gerichtheid op taal (tweetalig vwo), techniek (Technasium), sport- of cultuur-accenten, maar dat in alle vakken verweven is.

Klassieke talen/cultuur verweven in leerinhoud: veel rectoren vinden het van belang dat het gymnasium niet een athe-neum is waar twee op zichzelf staande vakken worden gegeven: Latijn en Grieks. Klassieke cultuur, gedachtegoed, filosofie vormen de rode draad van de gymnasiale opleiding. Romereizen, vakoverstijgende projecten rond een klassiek thema,

Leerinhoud Education’s purpose is to replace an empty mind with an open one.

Malcolm Forbes (1919-1990), uitgever Forbes magazine

25

Griekse tragedies, bestudering bouwstijlen: juist in het vakoverstijgende zoekt men naar mogelijkheden om deze rode draad vast te houden. Soms wordt er bewust op gestuurd om ook binnen de inhoud van andere vakken de draad vast te houden. In gesprekken met docenten wordt in dat geval expliciet gevraagd naar de rol van de klassieke taal en cultuur in hun vak. Bij de ontwikke-ling van de Gouden Standaard (zoals aanbevolen en toegelicht in het Eindrapport van de Verkenningscommissie Klassieke Talen, Het Geheim van de Blauwe Broer (2010)) is dit een moeilijk onderwerp. Uitgangspunt zou in ieder geval moeten of kunnen zijn dat alle andere vakken in ieder geval heel goed op de hoogte zijn wat de klassieke talen inhouden, wat hun waarde is, hun belang. Wat gebeurt er eigenlijk bij die vakken?

In dat kader zoeken ook veel rectoren naar nieuwe vakinhouden: zo leidt op het Stedelijk in Leeuwarden het vak Klassieke Culturele en Filosofische Vorming (gegeven in Domusverband, zie onder Leeromgeving) in het vierde leerjaar tot de vakken KCV en filosofie. Alle docenten zijn bij KCFV betrokken. Ook dit komt voort uit het gegeven dat voorheen de klassieke talen het domein waren van twee docenten. Nu bouwt iedereen mee aan dit gymnasiale aspect van de school.

Er worden veel vakken aangeboden buiten de reguliere examenvakken. Soms, zoals gezegd, in de vorm van verbreding en verdieping als buitenlesactiviteit (cursus, module), maar ook als vak waarin men examen kan doen of vakken die facultatief in het curriculum worden aangeboden (zonder examen). Zo worden er in Hilversum uit principe géén vakken aangeboden als BAC-activiteit (buitenschoolse activiteit). Alle vakken die geboden worden, zijn onderdeel van het curriculum (leider-schapstraining in de derde klas) of leiden tot een examen: Chinees en Spaans.

PegasusDeze zoektocht naar het gymnasiale extra was een aantal jaren geleden de aanzet tot het Pegasusproject, een project waarin de gymnasia er naar streven om met elkaar materialen, leermiddelen en inhouden te vinden, die recht doen aan de begaafdheden van de gymnasiast. Van gewone (havo/)vwo methodes zakt de gymnasiast onderuit, raakt verveeld en wordt -op zijn zachtst gezegd- niet uitgedaagd, laat staan aan het denken gezet.

26

Elke docent besteedt heel veel tijd aan en steekt heel veel energie in het zoeken naar extra materiaal, aansprekende en uit-dagende opdrachten die de gymnasiast scherp houden. Uitwisselen van kennis en ideeën, en van didactische aanpak leek een belangrijke stap: kennis delen vergroot immers de kennis. In het hoofdstuk bronnen en materialen leest u het vervolg.

CompendiaIn de zoektocht van de gymnasia naar gymnasiale leermiddelen is steeds geproken over de kapstok waaraan deze leermid-delen opgehangen zouden moeten worden om ze eff ectief te laten zijn. Een losse verzameling van leermiddelen, van rijke opdrachten, zou zonder die kapstok van weinig waarde zijn. Zo ontstond de roep om compendia, heldere en beknopte “leerinhouden” per vak die als een soort boom de leermiddelen zouden kunnen dragen, maar die ook op zichzelf van groot belang zouden zijn als naslagwerk voor de leerling en als document voor de hoogbegaafde om topdown te kunnen leren.

De initiatiefnemers, het Coornhert in Gouda en het Stedelijk Gymnasium Leeuwarden, vonden medeontwikkelaars in de Amsterdamse en Leidse gymnasia. Er is een start gemaakt om met docenten de mogelijkheden tot het gezamenlijk schrijven van dergelijke compendia voor de vakken klassieke talen, aardrijkskunde, Frans en wiskunde te onderzoeken. Inmiddels heeft het Coornhert een compendium voor wiskunde bijna afgerond; de andere vakken bevinden zich nog in een startfase.

Verdieping De meeste gymnasia bieden hun leerlingen de mogelijkheid om hogere kwalifi caties te behalen in bepaalde vakken: internationaal erkende certifi caten gekoppeld aan het ERK (Europees Referentie Kader) zoals Cambridge, Goethe en DELF. Op een enkel gymnasium wordt door leerlingen de C2-status (near-native) bereikt! In het overzicht van de gymnasia is het aanbod weergegeven. Uiteraard vindt ook in de bètavakken veel verdieping plaats, vaak in samenwerking met universitei-ten of het Platform Bèta Techniek.

VerbredingVeel gymnasia bieden hun begaafde en getalenteerde leerlingen – en zijn ze dat niet allemaal in dit type onderwijs? – de mogelijkheid om naast de reguliere vakken, naast de vakken van de profi elkeuze, extra vakken in hun pakket op te nemen.

PEGASUS

WEB IT’S LOKAAL IT’S WEBPAPIER PDF

NIEUWSSITES

VOCONTENT

RIJKE

BA

SIS

- C

OM

PEN

DIU

M

OPDRACHTEN

Wat is een (gymnasiaal) compendium?

Het compendium:is de verzameling van kennis en vaardigheden die de leerling moet aanleren om een vak op het gewenste gymnasiale niveau te beheersen (de CEVO- eisen uitgebreid met een verdiepingsslag);bevat alleen de absoluut noodzakelijke illustraties;bevat geen oefenmateriaal;is logisch opgezet en goed ontsloten;vormt een handboek en naslagwerk tegelijk.

Welke vorm heeft een compendium?

Sommige scholen zullen het compendium graag in een echte boekvorm zien, omdat het bij uitstek een boek moet zijn dat de leerling na afl oop van zijn schoolcarrière zal willen behouden. Aangezien het gemakkelijk is om dit soort boeken te laten drukken via systemen als “print on demand”, verhoudt het zich goed met de behoefte om dit compendium juist ook digitaal te hebben. Dat maakt het eenvoudig om het regelmatig bij te stellen. Het is dus ook goed aan de behoeften van een individu-ele school aan te passen. Het is ook uit te breiden met verwijzingen naar verschillende types uitleg.

1.

2.3.4.5.

▶

27

Waarom een (gymnasiaal) compendium per vak?

Een compendium vormt een stabiele, duurzame maar aanpasbare basis van de leermiddelenmix;Een gymnasiaal compendium is meer dan de huidige methoden op gymnasiaal niveau en kan door de gym-nasiale samenwerking ook dusdanig worden geijkt – een begin van een Gymnasiaal Referentie Kader!Een gymnasiaal compendium past prima bij het con-cept van “blended learning”; de kale stam wordt door docenten aangevuld met een arrangement van ver-werkingsopdrachten (digitale en papieren folia, naar niveau en leerstijl). Dit arrangement kan web-based (Pegasus, VO-content, uitgevers) worden aangevuld tot een verrijkte en verdiepte leermiddelenmix.Een totaal overzicht van de stof over een aantal leer-jaren komt tegemoet aan het beeld dat veel van onze gymnasiumleerlingen behoefte hebben aan “ top-down-learning” – vanuit het geheel werken naar de delen. Bovendien is stof uit eerdere jaren toegankelijk voor remediëring.Een compendium is altijd beschikbaar: op een laptop, op papier, zowel op school in een klassenset als thuis, voor nu en later. Het uitvallen van de internetverbin-ding of een vergeten boek hoeft dan geen belemme-ring voor leren meer te zijn…

Hoe komen we tot gymnasiale compendia?

Een schrijverscollectief van drie à vier gymnasium-docenten:Komt tot de precieze definitie van een compen-dium voor het betreffende vak;bepaalt of één of twee compendia (onderbouw/bovenbouw) nodig zijn – de aard van het vak zal dat bepalen;komt tot een conceptcompendium voor het betreffende vak – dat kan via een wikipedia-achtige manier van werken.Door het concept op een wiki-manier beschikbaar te stellen aan een grote kring gymnasiumdocenten wordt de inhoud onder regie van het schrijverscol-lectief aangepast.Het vrijgegeven definitieve compendium kan ver-volgens lokaal worden aangepast en gebruikt.

Marco Oehlenschlägerrector Coornhert Gymnasium Gouda

Zo doen veel leerlingen in meer vakken examen: we kennen allemaal de voorbeelden van leerlingen met veertien vakken en bijna allemaal negens en tienen.

Verbreding en verdieping worden echter ook gezocht in modules: op het Beyers Naudé Atelier worden 32 keuzevakken aangeboden (bijv. archeologie, acrobatiek/circus, technisch design). Leerlingen van klas 1 tot en met klas 5 kiezen op basis van hun belangstelling en komen daardoor in wisselende groepen per leerjaar terecht. De leerlingen krijgen een rapport-cijfer voor het keuzevak en de cijfers tellen mee voor de overgang. Alle activiteiten die in de Tweede Fase met succes zijn afgerond, worden vermeld op een testimonium dat aan het diploma wordt toegevoegd.

Een dergelijk testimonium wordt door veel scholen uitgereikt: het geeft het belang aan dat de school hecht aan de extra leerinhoud, aan de extra doelen die de leerling gehaald heeft.

Verbredingsprojecten zijn meestal persoonlijk: de leerling kiest. Het Marnix Gymnasium in Rotterdam biedt projecten van een jaar: de een schrijft een roman, de ander neemt interviews af op de TU over modellenbouw. Daarnaast bestaan op dit gymnasium verplichte verrijkingsmodules: in de eerste klas wordt er o.a. internationale oriëntatie geboden, waar-bij bezoeken gebracht worden aan wijkcentra (Marokkaans, Chinees). Klas 2 en 3 kiest (door elkaar) twee à drie modules: muziek, fotografie, schaken, Mens & Maatschappij, recht. De dinsdagmiddag is ingeroosterd als verrijkingsmiddag (vaak met externe docenten/begeleiders). Opvallend in de evaluaties was dat leerlingen de aanpak zoals ze die in de verrijkings-modules geboden kregen, ook graag terug wilden zien in de reguliere lessen!

Een aantal scholen komt tegemoet aan de wens van scholieren om leerinhoud niet slechts uit boeken / docenten / compu-ters te halen, maar om ook te leren door te doen, door met de handen bezig te zijn. Zo maakten op het Stedelijk in Utrecht leerlingen het tuinontwerp. Op (o.a.) het Trevianum verzorgen leerlingen al 25 jaar horeca en techniek, en zijn ze verkeers-regelaar en gastheer en gastvrouw bij ontvangsten. Ze leren daarbij omgaan met mensen.

VersnellingIn een enkel geval gaat een (hoogbegaafde) leerling via een individuele leerlijn door school: de inmiddels landelijk

1.

2.

3.

4.

5.

1.

a.

b.

c.

2.

3.

28

bekende Erik van der Boom behaalde op het Stedelijk Gymnasium Schiedam op dertienjarige leeftijd zijn gymnasium-diploma. Versnelling is een thema dat regelmatig ter sprake komt en dat duidelijk voor- en tegenstanders kent. Individuele leerlijnen, onderwijs op maat, kijken wat bij die éne leerling past (niet alleen cognitief, maar ook sociaal) maakt onderwijs passender!

OlympiadeIk heb er geen onderzoek naar gedaan, maar het zou mij – en vermoedelijk velen met mij – niet verbazen als blijkt dat een zeer groot percentage deelnemers aan Olympiades van een gymnasium komt. In ieder geval hoor en zie ik op alle gymna-sia namen van prijswinnaars bij Olympiades en bij de KNAW. Er zijn gymnasia die zich al gecertificeerd Olympiadeschool mogen noemen. Hierbij ontstaat steeds meer de roep om vooral onze trots op deze leerlingen – én hun docenten – te laten zien. Op de website van de gymnasia (www.gymnasia.nl) is al een virtuele prijzenkast ingericht, maar ook op scholen begint men na te denken om meer body, meer cachet te geven aan Olympiadedeelname bijvoorbeeld door een speciale middag voor prijswinnaars te organiseren (Nijmegen).

29

Leeractiviteiten

Hoe leren de leerlingen?

De draad tussen de knooppunten docentenrollen en leeractiviteiten is een heel stevige. De docent let bij het didactisch handelen op wat de leerling nodig heeft om goed te kunnen “leren”. Daarbij is de afgelopen jaren in het onderwijs veel aandacht uitgegaan naar de werking van het brein, naar wat “leren” bevordert. Je zou kunnen zeggen dat de basis onder het studiehuis de gedachte was dat leerlingen veel meer zelfstandig kennis moeten construeren, hun eigen plant moeten laten groeien. Passief luisteren, consumeren, leidt tot minder rendement in de leerdoelen die we ons als gymnasia gesteld hebben (al is dat niet altijd zichtbaar in de eindexamencijfers).

Nieuwsgierig maken: hoe doe je dat?Leerlingen moeten geprikkeld worden: uitgedaagd om te wíllen weten. Ze moeten a.h.w. een sterke behoefte voelen om de volgende stap te zetten, om zich iets eigen te maken. Willem Jan Renger (programmaleider research & design Applied Game Design aan de Hogeschool voor de Kunsten, Utrecht) laat zien dat gaming zo’n voorbeeld is waarbij de speler veel fouten maakt, gefrusteerd raakt, maar daarbij meer dan honderd procent gemotiveerd is om wél de volgende stap te kun-nen zetten. Dit principe kan uitstekend vertaald worden tot een onderwijskundig principe. Op de APS-Gymnasiumdag van 5 oktober 2011 werden de hele dag door workshops gehouden waarin docenten en leerlingen gezamenlijk probeerden lesmateriaal in een dergelijk gaming principe om te zetten. Het beste ontwerp kwam overigens van de hand van leerlingen van het Coornhert.

Prof.dr. Henk Schmidt, rector magnifus van de Erasmus Universiteit en hoogleraar psychologie, bracht als gastspreker op de rectorenconferentie (december 2011) de rectoren ertoe een lange reeks van getallen zonder enige moeite te onthou-den – velen van ons weten de reeks nu nog! – en deed met ons een experiment (al eerder uitgevoerd met zijn studenten) op het gebied van psychologie. Hoewel het van niemand van de aanwezigen het speciale vakgebied was, werden wij allen ongeduldig en gefrustreerd toen we – na het doen van het onderzoekje – niet de bevindingen, niet de oplossing voorge-schoteld kregen. Doel van het experiment: ons te laten zien hoe je door het aanbod van de “leerstof” alle aanwezigen op het puntje van de stoel kunt krijgen, kunt motiveren om te weten, om kennis te vergaren. Op zoek dus naar de “glimmende oogjes”….

Much education today is monumentally ineffective. All too often we are giving young people cut flowers when we should be teaching them to grow their own plants.

John W. Gardner

30

Al veel langer weten we van het belang van de actieve leerling. We weten dat we als docenten bij de leerlingen de knop moeten kunnen omzetten: use your brains! Vijf jaar gaf ik leiding aan een museum en altijd was het een feest als je schoolkinderen (i.p.v. een rondleiding te geven), vijftig (!) vragen liet maken bij een beeld. In groepjes. Het leverde prachtige en vaak zelfs verhitte discussies op. Gedichten, tekeningen of zelfs muziek laten maken bij of naar aanleiding van die beelden leidde tot kunstwerken op zich…

Activeren en motiverenMethodes bieden vaak handreikingen om leerlingen aan de slag te laten gaan. Zoals al eerder opgemerkt, zoeken gym-nasiumdocenten vaak naar het plusmateriaal dat zij vervolgens zelf moeten maken. Het vereist een behoorlijke mate van creativiteit en inventiviteit om op z’n henkschmidts leermiddelen te maken die de leeractiviteit bevorderen. Op het Stede-lijk Gymnasium Arnhem laat de docent scheikunde zijn leerlingen problemen oplossen via “hardop denken”. Zie kader.

Rol van ICT en sociale media in het activeren van het leren:Beginfase of gevorderd stadium: elk gymnasium is zich ervan bewust dat de huidige ontwikkelingen op technologisch gebied vragen om inbedding in het onderwijssysteem. Leerlingen die opgroeien in een wereld met computers, Ipads, smartphones, Facebook, Twitter en noem maar op, kunnen en willen niet zonder deze middelen leren. Buiten school leren ze immers voortdurend via deze media. Voor ons is het zaak om goed te bezien hoe de middelen effectief kunnen worden ingezet. Het gaat daarbij niet om het “opleuken” van materiaal, van lesstof, maar om de juiste stimuli tot serieus leren. Zo beschreef Willem Jan Renger de pogingen om een som een ICT-sausje te geven, waarna de leerling toch weer de verve-lende som tegenkomt, als chocolate covered broccoli.

Verschillende instanties houden zich bezig met ondersteuning op dit vlak: zo hebben de gymnasia al sinds 2009 onder-steuning van Kennisnet en heeft het APS de meest recente gymnasiumdag geheel gewijd aan het Gymnasium 2.0. Bij het inzetten van ICT als didactisch middel moet je je steeds de vraag blijven stellen of en hoe het leren door inzet van dit middel geactiveerd wordt. Wordt er daadwerkelijk verbinding gelegd met leren? Dat daarbij verschillende fases horen, spreekt voor zich: in de onderste regionen van de taxonomie van Bloom (zie kader op pagina 32) kan digitaal interactief

HARDOP DENKEN?? Wat heeft hardop denken te maken met problemen oplossen? Hoe activeert hardop denken het leren? Leerlingen van het Gymnasium Arnhem gingen o.l.v. hun scheikundedocent, Panos Alexiou, in tweetallen – pro-bleemoplosser en luisteraar - aan de slag met problemen via de Thinking Aloud Pair Problem Solving techniek (Whimbey & Lochhead 1999). In vijf stappen helpt de probleemoplosser zichzelf -hardop denkend- naar een oplossing van een complex probleem. Hij wordt daarbij ondersteund door een luisteraar die hem helpt inzicht te krijgen in waar hij mee bezig is, zonder hints te geven voor de oplossing!

Citaten van leerlingen:

“Ik volg wat ik doe en leg het aan mezelf uit, dan snap ik wat en hoe ik het doe. Zo controleer je jezelf ook meteen als het ware.”

“Het is niet saai als een gewone les, dit zorgt ervoor dat ik mijn concentratie er bij kan houden.”

Panos Alexiou deed onderzoek naar de effecten van TAPPS in het kader van zijn Masteropleiding voor het NiME (Nederlands Instituut voor Masters in Educatie):

“Probleemoplossen is een essentiële eenentwintigste-eeuw-se vaardigheid. Met dit onderzoek wordt ernaar gestreefd om een nieuwe werkvorm te ontwikkelen waardoor het probleemoplossen als vaardigheid in de lessen behandeld kan worden.”

Lees meer over zijn onderzoek en zijn toepassing van TAPPS in zijn lespraktijk op www.gymnasiumarnhem.nl.

31

computermateriaal een belangrijke rol vervullen: inslijpen van constructies, woordjes leren. De computer geeft de beno-digde feedback, kan bijvoorbeeld uit de al dan niet snelle reactie van de leerling opmaken of het woord opnieuw aangebo-den moet worden en geeft resultaten en vorderingen door aan de leraar.

Voor de hogere regionen van Bloom, ook wel het hoger-orde-denken genoemd, kunnen allerlei ICT-middelen worden ingezet: het maken van een documentaire of een film over een onderwerp; het opzoeken en vergelijken van standpunten op internet en het tot eigen conclusies komen. Op het Haganum vraagt de rector voor zijn biologieles de leerlingen zelf te komen met Youtube-filmpjes die betrekking hebben op het onderwerp dat hij gaat behandelen. Leerlingen moeten kun-nen aangeven waarom het ene filmpje de voorkeur verdient boven het andere.

Actief leren in projecten

En hoe denken leerlingen over actief leren? Ze vragen erom! Net zoals de verrijkingsmodules op het Marnix Gymnasium in Rotterdam de leerlingen enthousiast maken (juist ook vanwege de “activiteit”), zo maken (vaak vakoverstijgende) projecten leerlingen tot enthousiaste en gemotiveerde leerlingen. Op elk gymnasium vind je dit soort projecten terug. Een kleine greep:

Gymnasium Beekvliet: gammaproject vierde klas: onderzoek naar bijvoorbeeld ontwikkelingssamenwerking (opbrengst: filmpjes, krant, website etc); in het kader van het vak ANW krijgen leerlingen de opdracht met elkaar een disco in te richten (met alles erop en eraan, vergunningen, toiletten e.d.).

Christelijk Gymnasium Sorghvliet: heel veel projecten (een reden waarom hoogbegaafden “binnenboord” blijven!), ook vaak buiten de deur, zoals in klas 5 de PO (praktische opdracht) voor aardrijkskunde: fietsen in Engeland, en de PO voor biologie op de Wadden. Ook de onderbouw kent veel projecten buiten de deur, bijvoorbeeld Kleurrijk Den Haag: klas 2 twee dagen Den Haag in.

Praedinius Gymnasium: in klas 4 vindt het Arbeidservaringproject plaats, waarbij de leerlingen een week lang ongeschool-de arbeid verrichten en daarbij kennis maken met de arbeidsmarkt en hun eigen ambities en talenten.

Bloom’sTaxonomy

of Learning(new Version) Increasing di�

culty

Creating

Evaluating

Analyzing

Applying

Understanding

Remembering

32

Christelijk Gymnasium Beyers Naudé: in klas 2 gaan leerlingen in het project Crime Scene Investigation: moord op het CGBN (leergebied: Mens en Natuur, Deelnemende vakken: biologie, Engels, wiskunde) naar aanleiding van een moordzaak op zoek naar de dader. Sporenonderzoek, forensisch onderzoek en verschillende scenario’s leiden tot een aantal verdachten. Maar wie is de werkelijke dader? Daar moeten de leerlingen achter komen via gedegen speurwerk. De opdrachten worden in groepsverband uitgevoerd.

Stedelijk Gymnasium J. van Oldenbarnevelt: in klas 2 Viva(t) Roma: project van een week om de motivatie voor de klas-sieken te vergroten. Geen standaard didactiek, veel maak- en doe-opdrachten: kunst, cultuur, maken van toneelkleding, antieke sporten, kookworkshops met antieke recepten, excursie Archeon, bronnenonderzoek.

Op het Sint-Ignatiusgymnasium is een project van vier maanden gehouden met een buitenlandse school, waarbij gebruik werd gemaakt van mailen, chatten, skypen en videoconferenties. Belangrijk hierbij was juist ook uit te zoeken hoe deze communicatievormen bijdragen aan het leren. Er was een controlegroep.

Op het Stedelijk Gymnasium ’s-Hertogenbosch is na een onderzoek over de toekomst van het onderwijs op het gymna-sium besloten tot vakoverstijgende projectmiddagen en -dagen in de onderbouw. Uitgangspunt was het gegeven dat de gewone lessen veelal frontaal en klassikaal gegeven worden; door de projecten krijgen de leerlingen een andere kijk op vakken. Voorbeeld: Grieks en geschiedenis laten de leerlingen een hoorspel maken over bijvoorbeeld Socrates.

Veel gymnasia bieden kunst en cultuur (ook) in projecten aan: in de meeste gevallen gaat het niet om passief consumeren (theaterbezoek), maar juist om een samenspel van activiteiten waardoor op veel gebieden geleerd wordt. Eigen toneel- of muziekavonden worden niet alleen door de leerlingen gebracht, maar ook georganiseerd, en van a tot z verzorgd, tot en met de sponsoring.

Op het Erasmiaans Gymnasium, waar 85 procent een bètaprofiel kiest, is een project gestart waarbij in de vijfde klas alle leerlingen bij elkaar worden gezet om vakoverstijgend te kunnen werken (wi, na, sk, bi).

33

De reden voor het Stedelijk Gymnasium Nijmegen om kunst en cultuur meer accent te geven binnen alle vakken heeft ook te maken met leeractiviteit: juiste de creatieve kant mee laten spelen in de verwerking van de stof (taxonomie van Bloom).

Vakoverstijgende projecten bevorderen het samenwerkend leren: één van de belangrijke uitgangspunten voor het Marnix Gymnasium om in projectvorm te werken, zoals Het weer en grafieken in klas 1 (aardrijkskunde en wiskunde).

In de JdW-uren biedt het Johan de Witt- gymnasium aan eersteklassers op maandagmidag drie verschillende modules: creatief, sportief en filosofisch (hersenbrekers).

Op het Stedelijk Gymnasium Haarlem hebben leerlingen op de universiteit meegewerkt aan een onderzoek over antibio-tica en zelf antibiotica gekweekt en onderzocht.

Niet in een project en niet in de reguliere les:

Op het Stedelijk Gymnasium Leeuwarden biedt De Manege letterlijk en figuurlijk ruimte voor anders opgebouwde leerac-tiviteiten. In de onderwijstijd die niet door de klassikale lessen wordt gevuld, werkt de leerling in zijn eigen Domus (huis) in De Manege (gemiddeld acht uur per week). Er zijn vier “huizen” in de manege met elk een nestor, een vaste begeleider. Elke klas is in vieren gedeeld en wordt zo over de huizen verdeeld. Op die manier treffen leerlingen uit verschillende leerjaren elkaar. Het eerder genoemde KCFV (zie onder leerinhoud) vindt plaats in Domusverband.

Rectoren geven aan dat docenten niet zelden klagen over het feit dat er veel lestijd “verloren” gaat vanwege de projecten. “Zo krijg ik mijn stof niet af”. Op zich kan men de bezorgdheid van deze docenten waarderen, maar het feit blijft dat in veel projecten véél geleerd wordt: in breder verband, in samenwerking met anderen, door actief met elkaar naar een helder doel te werken. Leerlingen geven vaak aan dat ze de aanpak in de projecten graag vertaald zien naar de reguliere les. Vooral het “doe”-aspect speelt daarbij een belangrijke rol!

Wetenschappers die hun wijsheid alleen uit boeken hebben moet men op de boekenplank zetten.

Uit het Duits: Wissenschaftler, die ihr Wissen nur aus Büchern haben, sollte man ins Regal stellen.Wolfgang Eschker (1941)Duits schrijver en aforist

34

Waarmee leren de leerlingen?

We hebben al geconstateerd dat de docent een cruciale rol speelt bij het leren van de leerlingen. De docent maakt daarbij gebruik van bronnen en materialen. Had men vroeger daarbij alleen toegang tot de eigen kennis en het boek, in de afgelopen decennia is het scala verbreed: niet alleen is er een grote keuze uit methodes, maar ook is de toegang tot allerlei digitale bronnen oneindig. Koppel dit gegeven aan het feit dat elke leerling anders leert, een eigen leerstijl heeft, en je staat als docent voor een bijna onmogelijke opgave om de juiste keuze te maken voor de juiste bron en het meest geschikte materiaal. Daarbij wil je ook nog eens voorkomen dat de leerling van alles krijgt voorgezet en op die manier gereduceerd wordt tot consument. Bovendien wil, kan en moet de gymnasiumleerling uitgedaagd worden: niet alleen tot het verteren van de meest moeilijke stof, maar vooral ook tot het zelfstandig, kritisch en creatief denken. Hij moet leren te abstraheren uit datgene wat hem geboden wordt. Dit is het vraagstuk waarmee elke docent geconfronteerd wordt en dit is ook het vraagstuk waar de educatieve uitgeverijen niet zelden – juist voor de gymnasiumleerling – de plank misslaan.

Bij de discussie over gymnasiale leermiddelen komt onvermijdelijk de vraag op tafel: wat maakt een leermiddel gymnasiaal?

Een vraag waar het antwoord niet zo gemakkelijk op te geven is. Een belangrijke basis voor een beschrijving van het gym-nasiale is te vinden in het boekje De Vlucht van Pegasus (2008), een nog steeds belangrijk document in de historie van Pegasus. In deze “tussenstand van het project Pegasus” staat waar onderwijs aan gymnasiasten aan moet voldoen, waar de gymnasiast behoefte aan heeft en wat voor materiaal werkgroepen van de verschillende vakgroepen ontwikkeld hebben om aan deze eisen en behoeften te voldoen. Ook theoretische onderbouwing, mede geleverd door het APS, ontbreekt niet. Zo is door Pegasus en het APS het HEUCK-model ontwikkeld dat voor een aantal gymnasia expliciet als uitgangspunt voor hun onderwijs geldt:

Bronnen en materialen

35

de leerling de docent

H helderheid weet wat er wordt verwacht stelt de kaders •overheteindvandeopdracht •overdebeschikbaretijd •overdebeschikbaremiddelen

E eigenaarschap krijgt vertrouwen activeert heeft hoge mate van zelfsturing in het leerproces reflecteert over wat er is geleerd

U uitdaging werkt naar een open einde zaait twijfel (niemand weet het antwoord) gaat verder dan de vorige keer werkt aan een complexe opdracht

C context plaatst het geleerde in een breder kader gaat de dialoog aan en begrijpt waarom dingen gedaan worden levert dilemma’s denkt na over waar “we” mee bezig zijn

K keuze kiest onderwerp, biedt keuzes plaats waar de opdracht wordt uitgevoerd, werkwijze, presentatievorm tijdstip waarop aan de opdracht wordt gewerkt samen met wie

bron: De Vlucht van Pegasus (2008)

36

In het Vademecum (2009) van de in 2009 opgerichte Stichting Het Zelfstandig Gymnasium (SHZG) vat Agnes Schaafsma, rector van het WLG en een van de grootste aanjagers van Pegasus, de historie van Pegasus inclusief doelstellingen en ver-woording van het gymnasiale bij leerlingen, docenten en materiaal, samen.

In het kader een stuk uit deze samenvatting: Pegasuswerkgroepen: gymnasiaal materiaal.

Van de genoemde criteria in het kader kunnen sommige zo ondergebracht worden in de al eerder aangehaalde taxonomie van Bloom. Omgekeerd zou het een idee zijn om juist deze taxonomie met als onderliggende basis het geciteerde artikel over “gymnasiaal materiaal” te hanteren bij de beoordeling van leermateriaal. Omdat we juist de gymnasiast, die meer dan gemiddeld begaafd is, de hoogste (cognitieve) doelen willen laten behalen, zou het aanbeveling verdienen om – bijvoor-beeld in regiobijeenkomsten – materiaal (eigen of van anderen) te bezien in het licht van deze criteria. Nog spannender wordt het om bestaand materiaal gezamenlijk met deze leidraad op te plussen naar gymnasiaal materiaal.

Digitaal uitwisselplatformHet knooppunt bronnen en materialen is misschien wel het minst aan de orde geweest in de gesprekken met de rectoren. Bespreken, delen, uitwisselen van materialen en bronnen vindt plaats in de Pegasus regiobijeenkomsten van docenten. Sinds een jaar of twee is het mogelijk om leermiddelen digitaal uit te wisselen via de Pegasus Community die met steun van Kennisnet voor de gymnasia werd geopend in Digischool. Om het uitwisselen laagdrempelig te houden werd besloten om de leermiddelendatabase alleen toegankelijk te laten zijn voor docenten van de zelfstandige gymnasia. Op dit moment is ruim een kwart van de docenten van de gymnasia lid van de community en zijn er zo’n 280 leermiddelen geplaatst. Buitenstaanders noemen dat een mooi resultaat, maar de docenten van de gymnasia zijn al gauw teleurgesteld als ze een kijkje nemen. Als je voor je eigen vak tussen de tien en twintig leermiddelen vindt, is dat simpelweg niet genoeg.

Op de ambassadeursbijeenkomst najaar 2011 bleek er onvrede te bestaan over de community. Juist het feit dat het moei-lijk is toegang te krijgen, als gevolg van de beslotenheid van de leermiddelendatabase, werkt nu averechts. De wens wordt uitgesproken om met één klik rond te kunnen neuzen in een zo breed mogelijk bestand waarin de materialen van de zelfstandige gymnasia makkelijk te vinden zijn.

Uit SHZG Vademecum, 2009:

Pegasuswerkgroepen: gymnasiaal materiaal

Alle werkgroepen hebben criteria voor goed gymnasiaal lesmateriaal en een voorbeeld van een geslaagd project opgetekend. Om een indruk te geven: de criteria van de werkgroep bètavakken met wat lijnen naar andere werkgroepen:

leerlingen een complex probleem aanbieden, zodat kennis van verschillende terreinen nodig is om tot een oplossing te komen (dit vinden andere werkgroepen ook belangrijk – leerlingen laten puzzelen en leren snel overzicht te verwerven, zegt de werkgroep klas-sieken)een aan de praktijk ontleende context, die de actua-liteit raakt en leerlingen uitdaagt om zich in te leven in een concrete situatie (in het voorbeeld van de bètawerkgroep geven de leerlingen een advies aan een burgemeester die zijn stad wil profileren als de groenste stad van Nederland; in het voorbeeld van de werkgroep kunsten schrijven leerlingen een composi-tie voor het ASKO-Schönberg Ensemble)een beroep doen op verschillende vaardigheden tegelijk, bijvoorbeeld onderzoek verrichten, com-municeren met elkaar en met deskundigen, feedback geven aan elkaar, een debat voerengymnasiaal materiaal is veelzijdig, met aandacht voor verschillende invalshoeken, en stimuleert het zoeken naar verbanden (historische, culturele, maatschappe-lijke, economische, technologische). Ook verbanden tussen vakken spelen bij veel voorbeelden een rol: zo ligt in het project van de werkgroep Nederlands (Odysseus in de jeugdliteratuur) samenwerking met de klassieke talen direct voor de handruimte voor keuze wordt ook door alle werkgroepen als belangrijk motiverend punt ingebracht: inspelen op verschillen tussen leerlingen (intellectuele en cre-atieve mogelijkheden, interesses, nieuwsgierigheid, zelfstandigheid, leerstijlen, sociale vaardigheden)werken aan bewustwording van waarden, stimuleren van het denken over het oplossen van maatschap-pelijke problemen, kritisch kijken naar de werkelijk-heid en een eigen oordeel leren vormen – dat noemt ook de werkgroep Mens- en Maatschappijvakken als uitgangspunt voor het project “criminaliteit volgens de journalistieke insteek”.

•

•

•

•

•

•

37

Deze wens heeft geleid tot aansluiting bij Wikiwijs: hierin worden alle leermaterialen omgezet zodat ze in het najaar 2012 – herkenbaar aan een soort identiteitskaart of keurmerk – te vinden zijn. Zodra die stap gezet is, kunnen docenten

breed zoeken en gericht zoeken;ook materiaal vinden van niet-gymnasiumdocenten en het – mits voor gymnasiumdoeleinden geschikt – voordragen voor het label “aanbevolen door de zelfstandige gymnasia”;zelf materiaal uploaden onder het zelfstandig-gymnasium-label.

Met elkaar, docenten onderling, communiceren via een daartoe ingerichte LinkedIngroep zal, zo is de verwachting, tot meer resultaat leiden dan het forum op de Pegasuscommunity. Een bijkomend voordeel is dat vakoverstijgende projecten gemakkelijker te vinden zijn omdat men op allerlei trefwoorden kan zoeken. Ook deze publicatie zal hier te vinden zijn, wat het volgen van de links vergemakkelijkt!

VO ContentDe gymnasia zijn – uiteraard – niet de enige die op zoek zijn naar digitaal lesmateriaal dat ook nog te plaatsen is in een traject, een curriculum, een leerlijn. We zien hetzelfde gebeuren bij bijvoorbeeld Montessorischolen en Reformatorische scholen. Het zal niemand verbazen dat voor de eerste groep de didactische kant van het materiaal een belangrijke rol speelt, terwijl voor de tweede groep juist de inhoudelijke kant voor de identiteit van belang is. Daarnaast wordt, vanuit de VO-Raad, digitaal materiaal ontwikkeld door VO-Content, dat een kwaliteitskeurmerk heeft. Een van de belangrijkste eisen aan dit materiaal is dat er sprake moet zijn van volledige leerlijnen per leerjaar. Inmiddels is voor verschillende vakken op verschillende niveaus materiaal ontwikkeld dat in augustus 2012 toegankelijk zal zijn. De collecties, Stercollecties geheten, zijn – voor die scholen die lid zijn van VO-Content – vrij toegankelijk en arrangeerbaar: d.w.z. dat de docent het materiaal naar eigen goeddunken kan aanpassen. Voor niet-leden is het materiaal toegankelijk, maar is het niet mogelijk te arrange-ren.

Vanuit VO-Content is er grote belangstelling voor de ontwikkelingen bij de gymnasia: men zou graag een beroep doen op de expertise van de gymnasiumdocenten om Stercollecties nog een extra dimensie te geven: de gymnasiale.

••

•

38

Waar leren leerlingen?

De leerling van de 21e eeuw leert overal. In zijn baantje bij de AH, bij zijn computerspellen thuis, in de schaakclub, op het hockeyveld, op zijn maatschappelijke stage, in de les, bij het debattoernooi, op de Romereis, bij het maken van decors voor de musical, bij het ziekbed van zijn oma, op Facebook en Twitter, bij zijn pianoles, of bij het sleutelen aan zijn scooter. En: lees voor zijn ook overal haar.

We kunnen en willen er – gelukkig – niet meer omheen. We leren niet voor de school, maar voor het leven en we leren niet alleen in de school maar in het leven … Als we ons dat goed realiseren, kunnen we het leren steeds betekenisvoller maken. Verbindingen leggen met de maatschappij, met bedrijven, met welzijnsinstellingen, met universiteiten, met stageplaatsen, met de natuur, met de media, met liefdadigheidsinstellingen, met de kunstenaar, met het buitenland, met het internet, met kunst en cultuur, buiten het klaslokaal, met de basisschool …

Met de basisschool? Ja, op sommige gymnasia stappen juist de gymnasiasten de basisschool in om leerlingen – de hoog-begaafden – te tutoren (Schiedam). Leerlingen uit Schiedam zijn ook “maatjes“ van basisschoolleerlingen met een taalach-terstand (maatschappelijke stage). En onderwijzen is leren.

Leeromgeving kun je grofweg in vier categoriën verdelen:1. Het klaslokaal2. De school3. Het internet4. De maatschappij (met alle verschillende kanten zoals hierboven genoemd)

1. Het klaslokaalVeel van het “schoolse” (geen kwalificatie, maar een locatie-aanduiding) leren vindt traditiegetrouw plaats in het klaslo-kaal, met dien verstande dat zo langzamerhand de meeste lokalen de wereld via het smartboard binnen kunnen halen. Zo wordt de leeromgeving (nog) contextrijker, groter.

Leeromgeving

39

2. De schoolGymnasia die gebouwen uitgebreid en gerenoveerd hebben en gymnasia die nieuwbouw betrokken hebben, hebben de school als leeromgeving uitvoerig op de agenda gehad: hoe kan het gebouw bijdragen aan leren? Wat is er dan nodig? In het Gymnasium Schiedam zie je naast de lokalen werkpleinen waar leerlingen vanuit de les plaats kunnen nemen om in een groepje te werken i.p.v. bijvoorbeeld naar instructie te luisteren. Ook in het nieuwe gebouw van Utrecht (Stedelijk) en Leiden (locatie Socrates) zijn veel sfeerrijke plaatsen waar leerlingen alleen, met elkaar of met de computer aan de slag gaan. Overigens geldt deze opzet ook vaak voor docenten: waar ruimte is, worden werkplekken/werkkamers voor secties of vakgroepen ingericht. Zoals een docente in Leiden mij vertelde: het feit dat er nu werkkamers waren (in het geval van Leiden per vakgroep), maakte dat er ook onderling (Moderne Vreemde Talen) contact was over hoe men eigenlijk bepaalde dingen aanpakte. Op deze manier voelt de school als het werk- en leerterrein, waar je dus – ook buiten je feitelijke lesuren – aan de slag bent, met elkaar overlegt en leert.

Uit mijn eigen onderwijspraktijk herinner ik mij dat de lesroosters vaak de aanwezigheid van de leraar bepaalden. Zelfs een tussenuur kon een moment zijn om even thuis koffie te drinken. Drie maanden gaf ik les op een highschool in Cincinnati, Ohio, waar je – ondanks je vier uur les – van ’s morgens half acht tot ’s middags vier uur aanwezig was. Voor mij toen (inmiddels bijna dertig jaar geleden) een eye-opener.

De mediatheek (ook wel “het kloppend hart van de school genoemd”), spreekkamers en vaak ook de aula zijn onderdeel geworden van de leeromgeving. De mediathecaris vervult een belangrijke rol als spin in het web in de ondersteuning bij alle leeractiviteiten waar boeken, bronnen en internet een rol spelen. Dat ook leerlingen vaak nog wegwijs gemaakt moe-ten worden in de wirwar van aanbod, vergeten we nog wel eens. De mediathecaris van het Barlaeus ontwikkelt in samen-werking met de schoolleiding beleid voor mediawijsheid en heeft in de loop der jaren een enorme expertise opgebouwd over wat er op dit gebied nodig is in scholen.

3. Het internetVanuit de mediatheek is het stapje naar internet snel gemaakt. Een virtuele leeromgeving die overal toegankelijk is. Gecon-troleerd in de klas met smartbord of computer (vaak is gebruik van (smart)phone of Ipad niet toegestaan); gecontroleerd

40

in de computerruimten en de mediatheek; open via de verbindingen buiten de school. Voor het internet als leeromgeving hebben leerlingen vaardigheden nodig, onderzoeksvaardigheden, die hen in staat stellen om bronnen en materialen te kunnen vinden, beoordelen en in een context te plaatsen.

4. De maatschappij ofwel: de leeromgeving buiten het schoolgebouwIn voorgaande hoofdstukken zijn al vele voorbeelden gegeven van leren dat buiten de muren van het klaslokaal plaats-vindt. Van reizen naar en uitwisselingen met het buitenland, standaard gekoppeld aan een cultureel/educatief/maatschap-pelijk doel, tot maatschappelijke stages, tot vakoverstijgende projecten in samenwerking met universiteit of bedrijfsleven, tot culturele avonden of museumbezoek. Heel bewust wordt door scholen het contact gezocht met de “buitenwereld” omdat de gymnasiale doelen, de vertaling van de visie naar de praktijk, anders niet haalbaar zijn. En omdat de leerling, veel meer dan in de vorige eeuw, met beide benen en met zijn digitale verbindingen midden in die wereld, die maatschappij staat!

De contacten met Pre-University en andere voorlopers van het wetenschappelijk onderwijs worden steeds intensiever: op veel gymnasia krijgen leerlingen de kans om zich sneller te ontwikkelen in een vak dan het gymnasiumcurriculum toestaat. Op universiteiten of op Junior Colleges kunnen ze modules volgen die beter aansluiten bij hun behoefte aan uitdaging, aan kennis opdoen, aan wetenschappelijk bezig zijn. De ene leeromgeving wordt ingewisseld voor de andere en juist de hogerliggende lat geeft voldoening en plezier. Helaas, zo vinden velen, niet meer dan dat! Het is vaak nog niet mogelijk om daar behaalde resultaten mee te laten wegen in andere trajecten. Ze bieden bijvoorbeeld niet de mogelijkheid om bij de overstap naar de universiteit in een Honoursprogramma te stappen.

Op de najaarsconferentie is de afspraak gemaakt om met de VSNU te gaan praten om te bezien wat in de toekomst op dit vlak wél gedaan zou kunnen worden om de behaalde resultaten enig effect te geven in het vervolg van de wetenschap-pelijk loopbaan. Vooralsnog zoekt men de oplossingen op school om bijvoorbeeld het geleerde te gebruiken als basis voor het profielwerkstuk. In het kader: een kort verslag “uit de losse pols” van de rector over Ondernemerschap Bernrode in samenwerking met Nijenrode.

Bernrode B.V. ( uit het Hermes programma. Thema: ondernemerschap)

Dag 1:Vijfentwintig vierde- en vijfdeklassers een dag naar introductiedag Nyenrode (samen met twee ouders) om daar de eerste beginselen van een goed businessplan te leren. Iedereen razend enthousiast. In het bijzonder Nyenrode zelf over de kwaliteit van de leerlingen. Mijn idee dat ietwat teruggetrokken, slimme leerlingen met name jongens dit zouden oppikken en oppakken komt volledig uit. Eénmaal in een “business” verdiept zijn ze opeens bevlogen, kunnen ze zomaar in het Engels de discussie op Nyenrode aangaan, etc.

Middag 2:Bijeenkomst met alle leerlingen en zes ouders. Ouders hebben een elevator pitch gehouden over zichzelf. Op grond daarvan hebben groepjes en eenlingen ook op grond van hun concept-businessplan een ouder als coach gekozen die hen de komende maanden helpt bij problemen, adviezen geeft, bedrijfsbezoeken arrangeert, etc.

Middag 3 t/m 7Aansprekende en toonaangevende ondernemers uit het netwerk houden een voordracht over hun ondernemer-schap, wat je daarbij tegenkomt aan lusten en lasten, inspiratie, kleine casus behandelen, etc.

Tussendoor en daarna contacten met de coaches, bedrijfsbezoeken die passen bij hun businessplan, etc.Daarna op 2 april met zijn allen weer naar Nyenrode om daar een presentatie mee te maken van Annemarie Rakhorst (Search), toonaangevend internationaal bedrijf op het gebied van innovatie. Voor Nyenrode mogelijk gemaakt door één van onze ouders.

Slotavond op 31 mei met presentatie van alle business-plannen en uitreiking Bernrode BV award + € 250,-.De jury bestaat uit alle ondernemers die de workshops hebben verzorgd.

Het allermooiste hiervan vind ik het zwaan-kleef-aan- effect. Leerlingen trekken leerlingen mee, ouders trekken ondernemers aan, die worden weer aangetrokken door een

▶

41

Het lijkt er nu misschien op dat voor alles wat niet “schools” is, we en masse het schoolgebouw verlaten. Niets is minder waar. Hoewel het leren buiten de deur, op locatie, hoog gewaardeerd wordt door alle betrokkenen, wordt ook vaak gebruik gemaakt van de mogelijkheid om “de maatschappij” het schoolgebouw in te halen. Presentaties in school van projecten aan bedrijven, gastsprekers vanuit bedrijven of universiteiten, alles is mogelijk.

Zo haalt het Cygnus op donderdagmiddag “de wetenschap” in school in de vorm van gastcolleges en workshops door universitair medewerkers. Het Vossius biedt leerlingen uit de M-profielen acht lessen die niet gegeven worden op het VO, maar wel in het WO: rechten, psychologie en communicatiewetenschappen. Deze introductie wordt gegeven door de universiteit en kent vele invalshoeken (veelal praktisch). De lessen worden op het Vossius verzorgd.

Zes leerlingen uit klas 4 en 5 van het Gymnasium Juvenaat H. Hart bouwden een complete radio-en tv-studio in school en verzorgden 110 uur lang uitzendingen in het kader van De Glazen School. Er werd € 25.000 euro opgehaald.

Geen enkel gymnasium noemt dit knooppunt heel expliciet, maar in alle gesprekken is de leeromgeving uitvoerig aan de orde: belangrijk in het leren, belangrijk in de ontwikkeling van de gymnasiast tot goed en initiatiefrijk wereldburger.

school met talentvolle en gedreven leerlingen, Nyenrode doet dan graag mee en over en weer ontstaat er een pret-tige afhankelijkheid die iedere keer weer nieuwe wegen opent naar bijvoorbeeld TU Eindhoven, de Has in Den Bosch en vandaar komt onze science-groep opeens in beeld die nu nog zonder hulp van ouders opereert, maar die ik daar snel bij ga betrekken, want ik sta ook paf hoeveel tijd en energie ouders die het al heel druk hebben hier toch in steken met vergaderingen ’s avonds, soms ‘s ochtends vóór school. En vooral het plezier dat ze hierin hebben, elkaar ook onderling vinden voor hun bedrijf enzovoorts.

Ik zou het mooi vinden als we met alle gymnasia samen op veel meer gebieden een soortgelijke opzet als het boven-staande kunnen vinden die resulteert in een Groot Gymna-sium Congres in Vredenburg o.i.d. waar van alle gymnasia leerlingen elkaar ontmoeten, zich meten met en aan elkaar, de strijd aangaan, geïnspireerd worden, ontdekt worden, etc. Waar ook het netwerk van ouders ingezet wordt, waar het ondernemerschap van talentvolle leerlingen aange-sproken wordt, waar veel dingen zomaar vanzelf ontstaan door niet alles te willen voorprogrammeren, mits er maar een voedingsbodem neergelegd wordt.

In de plaats van toonaangevende ondernemers in boven-staand plan kun je ook toonaangevende kunstenaars, musici, wetenschappers, politici, televisiemakers, etc. zetten in een over-all plan en wat er dan niet allemaal los kan ko-men! En hoe je dan het Gymnasium op de kaart kunt zetten!

Wim HarmsenBernrode

42

Met wie leren zij?

Leerlingen leren met hun leeftijdsgenoten bijeengebracht in een lokaal. In tegenstelling tot een aantal decennia geleden treffen we jongens en meisjes bij elkaar in de klas aan. Zo leren zij. Tenminste, dat hebben we lang gedacht. Ken Robinson noemt dat de groepering op “productiedatum”. Maar laten we wel zijn: qua leeftijd en ontwikkeling van sociale intelligen-tie past die leeftijdsgroep redelijk bij elkaar. Toch? De hele groep? Nu ja, misschien de meisjes als groep en de jongens als groep. Uhh? Gaan we terug naar af?

Discussies over het brein, over de ontwikkeling ervan bij jongens en bij meisjes, de eigen constateringen van scholen over de motivatie van meisjes, de motivatie van jongens, over verschillen in intelligentie, in begaafdheid: alles draagt bij aan die fundamentele vraag:

Doen wij het eigenlijk wel goed met onze manier van groeperen …?

We doen ons uiterste best om binnen klassenverband goed om te gaan met de verschillen die we zien. We proberen te groeperen naar snel en slim, naar gemiddeld en naar zwak. Of we groeperen naar leerstijl. Het is geen gemakkelijke op-dracht om zo met je klas aan de slag te gaan.

Hoewel (de zoektocht of de expeditie naar) differentiatie vaak onderwerp van gesprek was in de interviews, is – net als het woord leeromgeving – ook het woord “groeperingsvorm” niet of nauwelijks gevallen. Toch blijkt uit de vele voorbeelden van andere groeperingsvormen dat men wel degelijk de voordelen van een andere groeperingsvorm ziet en inzet. Er is in voorgaande hoofdstukken al een aantal voorbeelden genoemd:

•DeDomusindelinginDeManege(StedelijkLeeuwarden);•Keuzemoduleszijnoverhetalgemeenleerjaardoorbrekend(bijv.HermesprogrammaGymnasiumBernrode).

Groeperingsvorm

43

Zelfstandig leren op school betekent dat jongens ophouden met huiswerk

Door Lydia Sevenster - van der Lelie

Jongens doen het slechter dan meisjes op school en dat komt door de vrije onderwijsmethoden. Jongens zijn niet dommer dan meisjes. Toch halen in Nederland jaarlijks ongeveer drieduizend minder jongens dan meisjes een vwo-diploma, terwijl er vier procent meer jongens dan meisjes zijn in deze leeftijdscategorie. Dit is een zorgelijke ontwikkeling, want het betekent een bron van frustratie in persoonlijke levens en is een regelrechte verspilling van talent.

De ontwikkeling speelt ook op de school waar ik docent ben, het Stedelijk Gymnasium in Haarlem. Minder jongens dan meisjes halen op dit gymnasium een vwo-diploma, en de jongens blijven vaker zitten.

Hoe kan dit? Maken de jongens wel hun huiswerk? Hoe-veel tijd besteden ze daar dan aan? En doen de meisjes dat echt zoveel beter?

Deze vragen hebben zes meisjes van de zesde klas van het Stedelijk Gymnasium onderzocht.

Nieuwsgierig? Verder lezen met onderstaande link: http://vorige.nrc.nl/article2270545.ece

Jongens/meisjesIn de gymnasiale volksmond heet het verschil in motivatie en inzet tussen jongens en meisjes: het jongensprobleem. Op de meeste gymnasia is het woord gevallen en vraagt men zich af wat te doen. Antwoorden zijn er niet of nauwelijks. Mooi onderwerp voor themabijeenkomsten.

Twee leerlingen van het Stedelijk Leeuwarden, Hidde de Vries en Wessel Theun de Vries, maakten een filmpje over het jongensprobleem. De QR-code vindt u in het kader links.

Lydia Sevenster, docente biologie op het Stedelijk Gymnasium Haarlem, is onderzoeker, spreker en publicist over onder andere aspecten van “Jongens in het onderwijs”. Zo schreef zij het artikel Zelfstandig leren op school betekent dat jongens ophouden met huiswerk (NRC 13-6-2009), zie kader links.

44

Tijd

Wanneer leren zij?

We veronderstellen dat leerlingen leren in lestijd. We wéten dat leerlingen, vaak ongestuurd of misschien wel onbewust, leren in hun vrije tijd!

Leerlingen leren:

als ze ’s avonds via social media via medeleerlingen of buitenstaanders een probleem weten op te lossen ;als ze ’s avonds aan tafel een moeilijk dilemma uit de geschiedenisles voorleggen aan de rest van de familie en in debat gaan;als ze hun scooter op zaterdagmiddag uit elkaar halen en samen met de buurjongen weer in elkaar zetten;als ze zichzelf of anderen vragen stellen bij wat ze zien, horen of lezen;als ze nadenken over hun eigen handelen;als ze een instrument bespelen;als ze gamen;als ze ……

De lijst kan nog veel langer worden, maar het is duidelijk dat we eigenlijk als docent, als gymnasium, erop uit zijn om ze altijd te laten leren, om ze altijd nieuwsgierig en kritisch te laten zijn. De vraag “wanneer leert de leerling” hangt dus nauw samen met de vraag hoe het met zijn nieuwsgierigheid, met zijn onderzoekende houding gesteld is.

Laten we ons hier beperken tot de lestijd. Een leerling krijgt – overigens net als de docent – een rooster en zo weet hij, meestal voor de rest van het jaar, wat hij op dinsdag om 11.45 uur aan het doen is. Dat een dergelijke opzet niet altijd voor iedereen het gewenste effect oplevert. is geen nieuws. Voor een leerling kan een les een hinderlijke onderbreking zijn van zijn werken aan een profielwerkstuk of aan de voorbereiding van een proefwerk. Veel scholen zien dit probleem, of verge-lijkbare problemen, en zoeken naar wegen om de leerling zijn leren (en dus ook de tijd) zelf te laten inrichten.

••

••••••

45

RULE SEVENThe only rule is work. If you work it will lead to something. It’s the people who do all of the work all of the time who eventually catch on to things.John Cage, Amerikaans componist, 1912-1992uit Some rules for students and teachers, zie kader pagina 82

Daarbij is de gehanteerde lestijd een belangrijk gegeven maar ook de mogelijkheid om uit die lestijd en het rooster te “stappen” en aan andere leeractiviteiten deel te nemen.

Gymnasia die het begrip “tijd” en het flexibel omgaan daarmee hoog op de agenda hebben staan, zijn:

Schiedam: achtstegroepers krijgen op de website als volgt uitgelegd waarom het gymnasium heeft gekozen voor deze lesduur.

Op het Stedelijk Gymnasium Schiedam duren de lessen negentig minuten. Dat heeft veel voordelen:•Jehebtmaximaalvierlessenperdag,datbetekentmeerrust;•Eristijdvoordiepgangenconcentratie,waardoorjetijdhebtergensbijstiltestaan;•Eristijdvoorindividueleaandacht;•Jeleertbeterplannen;•Jeleertjeeigentijdintedelen.

De bovenbouwleerling kan twee maal negentig minuten per week naar keuze aan een vak werken. Voor de hele school is er , schuivend tussen de lesuren door, veertig minuten ingeroosterd voor zaken als: mentorles, begeleidingsles, taal en rekenen, klassieke talen en beeldende vorming. Project Plus (voor hoogbegaafden) vindt ook in die tijd plaats. Er is meer ambitie op het gebied van lestijden: graag wil de school in de toekomst – ook met andere scholen samen – kijken naar flexibile roosters.

Ignatius werkt met lessen van zeventig minuten, met als minimum honderdveertig minuten les per week voor de continuï-teit. Vier keer per jaar wordt het rooster “vernieuwd”.

Beyers Naudé waar lessen van vijfenveertig minuten zijn, nodigt docenten uit om op pad te gaan om bij andere scholen te onderzoeken hoe langere lestijden, bijvoorbeeld zeventig minuten, bevallen. De beslissing wordt nog even uitgesteld.

46

Flexibel omgaan met lestijden voor leerlingen die meer vakken of pre-university courses of plustrajecten volgen, kom je vrijwel op elk gymnasium tegen. Het belang van de keuze van de leerling telt. Soms wordt alle leerlingen de keuze voor extra vakken geboden (Bernrode) maar maken leerlingen zelf de afweging of ze lessen uit het reguliere roorster kunnen of willen missen.

De veelbesproken 1040 uur wordt door effectief gebruik van talenten op die manier erg discutabel: leerlingen behalen meer doelen, meer leerinhoud in minder tijd. Wat zegt tijd dan precies over leren?

47

I can’t understand why people are frightened of new ideas. I’m frightened of the old ones.

John Cage, Amerikaans componist, 1912-1992

Hoe wordt het leren van de leerlingen getoetst?

Toetsen hebben op een aantal gymnasia een vaste plek in het jaarrooster gekregen: vier of vijf keer per jaar is er een toets-week ingeroosterd. Daarbuiten vinden geen toetsen plaats. Over de voors en tegens van vaste toetsweken versus toetsen verspreid over het jaar is in de interviews niet gesproken. Wel is gesproken over de inhoud en de rol van de toetsen.

Op het Gymnasium Celeanum in Zwolle is uitvoerig onderzoek gedaan naar de inhoud van de toets: welke aspecten (Bloom) passen in het format van een goede toets? Docenten hebben in sectieverband naar toetsen gekeken en naar de waardering/beloning. Overigens zijn leerlingen zeer nadrukkelijk bij dit onderzoek betrokken!

Dat leverde onder meer op: •criteriawaaraaneentoetsmoetvoldoen;•hetinzichtdatmennietmeerfoutengaattellen,maarpuntengeeftvoorgoedeantwoorden;•nadenkenoverhoejeermeeomgaatalsderesultatentegenvallen.Op elke studiemiddag wordt op dit gegeven teruggekomen.

Op Sorghvliet is men bezig een zelfde soort onderzoek te doen met als toegevoegd onderdeel de analyse: wat leer je uit hoe de toets gemaakt is door een leerling. Zo kan bijvoorbeeld bij wiskunde een goede analyse van de toets zelf helpen bij het bepalen van een advies voor het kiezen van wiskunde A of B in de bovenbouw.

Verschillende gymnasia (Trinitas, Cygnus, Willibrord e.a.) hechten er aan hun toetsen niet alleen intern, maar ook extern te bespreken. Trinitas en Cygnus willen gezamenlijk als jonge, startende gymnasia hun toetsen onder de loep nemen om met name het gymnasiale aspect te bekijken en om te bespreken hoe de toetsdruk voor leerlingen verlaagd kan worden. Er is een tendens, zo meldt het Cygnus, om zwaar en veel te toetsen en vooral streng te normeren. Gesprek over toetsing is nodig om docenten anders naar toetsing te laten kijken. Een gesprek hierover met andere gymnasia kan zeer zinvol zijn. Bij kleinere scholen wordt expertise van buiten de school ook op prijs gesteld bij bijvoorbeeld eenmanssecties. Hier kunnen regiobijeenkomsten van gymnasia weer een rol spelen.

Toetsing

48

“The problem with standardized tests is that it’s based on the mistake that we can simply scale up the education of children like you would scale up making carburetors. And we can’t, because human beings are very different from motorcars, and they have feelings about what they do and motivations in doing it, or not.”

Sir Ken Robinson

Op het Coornhert wordt het accent gelegd op de rol van het toetsen. Hier gaat het niet zozeer om de kwaliteit, de inhou-delijke kant van het toetsen, maar meer om de vraag: Waarom toets je iets? Wat wil je bereiken? Wat zegt het resultaat je? Is de toets het belangrijkste in het proces? De opmerking die je nog wel eens in lessen hoort, heeft mede geleid tot deze vraag, dit onderzoek: Let goed op. Dit moet je weten voor de toets. Dit zou ik wel eens kunnen vragen.

Vanuit een sterke persoonlijke gedrevenheid van de rector voor dit onderwerp wordt er op het Barlaeus criteriumgericht beoordelen ontwikkeld. Een holistisch systeem dat aan de hand van helder verwoorde criteria m.b.t. wat een leerling (of docent!) zou moeten kunnen, aangeeft waar en hoe er verbeterd kan worden. De ervaring (en een sessie met mindmap-pen) leert dat docenten heel goed weten waar ze op willen en kunnen beoordelen: het zit wel in de hoofden, maar is niet gestructureerd. Gezamenlijk wordt nu gewerkt aan het structureren van deze criteria om deze op een ontwikkellijn in te vullen.

Het mooie van de sectiegesprekken hierover is dat men ontdekt veel meer ideeën hierover met elkaar te delen dan men van tevoren gedacht had!

49

Horen begeleiding en ondersteuning thuis in het spinnenweb, bij de bouw van het gymnasiale curriculum? We vinden dit aspect zonder meer heel belangrijk in de schoolloopbaan van de gymnasiast, van elke leerling. Voor veel leerlingen maakt juist de begeleiding (variërend van de huiswerkklas op bijvoorbeeld het Murmellius Gymnasium in Alkmaar, mentoraten op alle scholen, ondersteuning bij de studiekeuze door de decaan) het leren makkelijker. Begeleiding en ondersteuning horen bij de rol van de docent en van al die medewerkers die binnen de school hun deskundigheid inzetten waar en wan-neer dat nodig is.

In een enkel gesprek is met name de begeleiding van de zwakkere leerling belicht: waar liggen onze grenzen en mogelijk-heden? Wat kan wel en wat kan niet binnen de les? Zo werkt het Willem Lodewijk Gymnasium aan een meerjarenplan om ondersteuning en begeleiding, met name in de bovenbouw, meer en beter gestalte te geven.

Ook bijvoorbeeld Bernrode geeft aan van oudsher sterk ingezet te hebben op de zwakkere leerling. Er is veel expertise ontwikkeld in het begeleiden van autistische kinderen.

Er zijn voorbeelden van ondersteuning bij taalachterstanden, tutoring door leerlingen uit hogere klassen en extra aan-dacht voor de leerling uit de achterstandswijk. Daarnaast is de werkgroep Sociale Klimmers in het leven geroepen die zich richt op het vergroten van het aantal allochtonen en leerlingen uit achterstandswijken op de gymnasia. Niet alleen bin-nenhalen, maar ook: binnenhouden!

In de interviews lag – mede gezien de vraag – het accent op de begeleiding van de leerling die zich aan de “bovenkant” bevindt, de hoogbegaafde.

Omgaan met hoogbegaafdenWat doen de gymnasia met en voor de hoogbegaafde leerling? Veel!

Het is geen nieuw onderwerp. Bij het verhuizen van de archieven van de VRZG (Vereniging Rectoren Zelfstandige Gymna-sia), nu SHZG, stuitten we op gestencilde geschriften uit 1973 over “Wat doen we met de hoogbegaafde leerling?” En onge-

Begeleiding en ondersteuning

50

twijfeld is er al eerder over geschreven. Er is geen kant-en-klaar antwoord op deze veelgestelde vraag en dat zie je terug in de veelheid van antwoorden uit de praktijk van de gymnasia.

Hieronder volgt een keuze uit de veelheid aan ideeën en projecten die gymnasia uitvoeren om de kwaliteiten van hun extra begaafde leerlingen tot hun recht te laten komen. Er gebeurt veel, maar we willen meer. In het kader leest u over het Gymnasium cum Laude.

Gymnasium cum laudeHet enthousiasme waarmee de rectoren de opzet begroet hebben die gemaakt is door Gerda Hoekstra, directeur SHZG, en Marten Elkerbout, rector Barlaeus Gymnasium, doet vermoeden en hopen dat het ontwikkelen van een gymnasiumstroom speciaal voor die vijftien tot twintig procent hoogbegaafden tot een vruchtbare samenwerking zal leiden tussen de gym-nasia. Het feit dat het ministerie geld beschikbaar stelt, bewijst het belang dat men ook in Den Haag hieraan hecht!

WATPlusprojecten, keuzemodules, extra vakken, masterclasses, topdownbenaderingen, versnelling, verdieping, verbreding, excellentprogramma’s, grote deelname (en winnaars) bij Olympiades: excelleren mag en moet!

Opvallend is de schuivende lijn tussen hoogbegaafden, meerbegaafden, getalenteerden. Visie en aanpak verschillen per gymnasium: talentontwikkeling is voor iedereen; we willen het beste halen uit al onze begaafde leerlingen. Het woord hoogbegaafd wordt (soms) vermeden. Andere gymnasia willen juist – vaak via het begaafdheidsonderzoek van het CBO aan het begin van de eerste klas – de vijftien tot twintig procent hoogbegaafden (IQ van 130 of hoger) monitoren en op die manier ook voorkomen dat ze tussen de wal en het schip raken.

De SHZG kent vijf gymnasia die zich BPS (BegaafdheidsProfielSchool) mogen noemen: het Stedelijk Gymnasium Leeuwar-den, het Praedinius Gymnasium in Groningen, het Stedelijk Gymnasium Nijmegen, het Stedelijk Gymnasium Schiedam en het Stedelijk Gymnasium Utrecht. (Zie kader op pagina 52 voor de kenmerken van een BPS). De leerlingen op deze scholen krijgen binnen het reguliere programma ruimte voor eigen activiteiten.

Gymnasium cum Laude

Vrijwel alle zelfstandige gymnasia kennen programma’s voor leerlingen die meer aankunnen dan het gebruike-lijke curriculum: verbredingsprogramma’s, hoogbegaaf-denactiviteiten, Leonardoklassen. Daarbij wordt ook gebruik gemaakt van bestaande produkten buiten de scholen zoals de Cambridge-examens bij Engels, speciale opleidingen die universiteiten aanbieden.

Bij al die activiteiten staat de ontwikkeling van het talent van de leerling en zijn of haar vaardigheden centraal. Leerlingen onderzoeken, werken samen, schrijven artikelen, organiseren conferenties en houden presenta-ties. Ze gaan veel dieper op de stof in, of ze kiezen voor onderwerpen of activiteiten die in het normale gymnasi-umprogramma niet voorkomen.

Op dit moment zijn de gymnasia druk bezig al die activiteiten te bundelen onder de noemer ‘Gymnasium cum Laude’. We werken aan een kwalificatiestructuur, waarmee leerlingen aan kunnen tonen op welk niveau ze hebben gewerkt aan hun kennis en vaardigheden.

De kwalificatiestructuur kent eisen binnen het normale vakkenpakket. Leerlingen van het Gymnasium cum Laude doen examen in veel vakken en op een hoog niveau. Daarnaast kunnen zij aan de slag met de ontwik-keling van hun talent.

Ook voor de docenten aan het gymnasium brengt het Gymnasium cum Laude nieuwe uitdagingen met zich mee. Docenten worden opgeleid om leerlingen in dit proces te begeleiden. Ook de ontwikkeling van speciaal uitdagend materiaal krijgt extra aandacht. Momenteel is een groep docenten van de klassieke talen bezig met de ontwikkeling van modules voor het Gymnasium cum Laude.

De ontwikkeling van een speciaal programma voor excellente leerlingen van de zelfstandige gymnasia vindt plaats in nauwe samenwerking met de universiteiten. Het is de bedoeling dat de honoursprogramma’s van gymnasia en universiteiten op elkaar aansluiten. Dat betekent dat er inhoudelijk samengewerkt wordt en dat het doorstromen van leerlingen met een Gymnasium cum Laude-achtergrond naar honoursprogramma’s van universiteiten eenvoudiger wordt.

Gerda Hoekstra

51

Meer scholen hebben de ambitie geuit om zich te kwalificeren. Het Camphusianum in Gorinchem is aspirant-BPS. De school is uitgebreid met nieuwe lokalen en ook hier heeft een dergelijke vernieuwing andere onderwijsideeën op gang gebracht. Men is begonnen met een studiedag over het fenomeen BPS, heeft beleidspunten geformuleerd. Men wil ook het gebruik van sociale media een belangrijke rol geven binnen hun BPS-opzet.

Op twee gymnasia wordt er met geselecteerde leerlingen in de eerste klas een apart traject gestart:

Coornhert Gymnasium, Gouda. De Deltaklas is gestart in 2010-2011(soort Leonardo): team van elf of twaalf docenten die werken met een “inspirator” (Tijl Koenderink) om “out of the box” te denken. Samen is men gekomen tot de Tien van Tijl (creatieve oplossingen voor o.a. onderpresteren)

Gymnasium Trevianum, Sittard. Naast drie gewone eerste klassen is er een Odysseeklas. De belangstelling en de ambitie van de leerlingen was zo groot, dat er uiteindelijk twee gestart zijn. De reguliere lessen zijn hetzelfde, maar er zijn extra lessen met bijzondere inhoud aan toegevoegd. Verder zijn gs, ak en kcv “samengepakt”. Docenten worden via teambuilding voorbereid.

Willibrord Gymnasium in Deurne:De banden met de Leonardostichting zijn verbroken, maar niet het onderwijs aan hoogbegaafde leerlingen! Met ingang van augustus 2012 volgen zij een gedeelte van de lessen regulier, maar daarnaast ook een aantal ingeroosterde lessen met andere hoogbegaafden. In de afgelopen twee jaar is veel ervaring opgedaan die men op een andere manier zal gaan inzet-ten. De goede aspecten van het Leonardo-onderwijs kunnen zo worden behouden.

Belangrijk effect op docenten op de drie scholen: het is een veilige proeftuin en het werken op een andere manier heeft een vliegwieleffect op de andere lessen.

www.begaafdheidsprofielscholen.nlcitaat website

BegaafdheidsProfielScholen voor voortgezet onderwijs.

Deze scholen kenmerken zich door kwalitatief hoog-waardig onderwijs en begeleiding aan hoogbegaafde leerlingen. Dit is herkenbaar in:

een zorgvuldige intake en plaatsing van de leerling, mede gebaseerd op brede diagnostische kennis;een ruim inhoudelijk aanbod binnen een flexibel programma voor dit type leerling;zorgvuldige begeleiding van deze groep leerlingen;bereidheid de aanwezige expertise te delen met ouders en met andere scholen in de regio.

•

•

••

52

In plaats van hoogbegaafde kinderen in een aparte klas te plaatsen worden ze bijvoorbeeld in Den Bosch in de eerste klas geselecteerd om na de kerst deel te nemen aan het Project Atlas waarin ze zelf mogen bedenken wat ze gaan doen. Het liefst laat men ze in Den Bosch in duo’s aan de slag gaan met hun eigen onderzoeksvraag. In april wordt het project afge-sloten met met een presentatie en een testimonium. Men overweegt de leerlingen te laten kiezen uit verschillende soorten presentaties, begeleid door verschillende leraren.

Bernrode heeft nu, naast de aandacht voor de zwakkere, ook duidelijk de nadruk gelegd op de hoogbegaafde leerling: in het najaar is men begonnen met het Hermesprogramma dat een scala aan extra vakken biedt waar leerlingen er twee uit mogen kiezen. Ook is er een pilot gestart voor de begeleiding van onderpresteerders in onder- en bovenbouw door twee docenten, ondersteund door een externe deskundige.

Op het Juvenaat bestaat het V-project waarbij hoog- of andersbegaafden in de onderbouw gedurende vijf uur per week met elkaar een project uitvoeren (een onderzoek doen of naar de universiteit gaan).

HOEHet is interessant en het levert veel nieuwe ideeën als je als schoolleiders en docenten met elkaar deelt wat er op jouw school gebeurt met of voor hoogbegaafde leerlingen. Voor veel mensen is de vraag hoe dat gebeurt nog interessanter. In feite was het belangrijkste thema op de conferentie “De Verdieping” (ter gelegenheid van de opening van de nieuwe verdieping in Schiedam) het “hoe” van het lesgeven aan deze groep.

In een workshop, verzorgd door Zeger van Hoffen van het CPS, leerden we dat het in de eerste plaats noodzakelijk is dat we ons bezighouden met het waarom? Waarom gaan we anders om met hoogbegaafden, wat is er dan zo anders aan die leerling? Pas als we het anders zijn erkennen en herkennen, zijn we in staat en bereid om de volgende stap – de stap van het HOE – te zetten. Zeger van Hoffen ontwikkelde in samenwerking met Jan van Os, hoogbegaafdheidsexpert van het Gymnasium Schiedam, een standaard voor de docent die lesgeeft aan hoogbegaafden. Wanneer ben je HB-proof? Er zijn vier hoofdcategoriën: herkennen, stimuleren, faciliteren en oprekken. Onder elk kopje staan eigenschappen die daar bij horen. In het volgend kader zijn ze weergegeven:

53

Een aantal voorbeelden van criteria waaraan de HB-proofdocent moet voldoen (CPS)

STANDAARD

HERKENNEN Een hb-gekwalificeerde docent erkent verschillen tussen leerlingen als uitgangspunt voor professioneel pedagogisch en didactisch handelen onderzoekt de specifieke leerbehoefte van hb-leerlingen geeft leerlingen de ruimte om zelf ideeën aan te dragen en uit te voeren is in staat eigen oordelen op te schorten en kritisch te (laten) onderzoeken

STIMULEREN beschikt over enthousiasme voor meer dan alleen zijn/haar eigen vak heeft een brede belangstelling beschikt over humor en kan humor effectief inzetten tijdens de les

FACILITEREN geeft ruimte voor vragen, het stellen van vragen en het durven maken van fouten stelt zelf vragen die prikkelen tot nadenken en onderzoeken is zelf leerbaar en voortdurend bezig met het ontwikkelen van eigen kennis en vaardigheden en toont dit ook in het lesgeven aan deze leerlingen

OPREKKEN prikkelt de nieuwsgierigheid van leerlingen stimuleert het stellen van (onderzoeks-) vragen laat leerlingen nadenken over de vraag achter de vraag bevordert creatieve denkprocessen en ongewone oplossingen stelt hoge eisen en formuleert in samenspraak met leerlingen hoge maar wel haalbare doelen

bron: CPS

•

•••

•••

•••

•••••

Geef het compliment voor het proces, niet voor het resultaat.Jan van Os, docent Stedelijk Gymnasium Schiedam

54

Aansluiting gymnasium – primair onderwijs voor hoogbegaafde kinderenHoogbegaafde kinderen op het primair onderwijs krijgen masterclasses, (hetzij op het gymnasium, hetzij in eigen school (Murmellius en Bernrode)); in Zwolle werkt het Celeanum samen met de basisschool om substantieel extra aanbod te bie-den voor de hoogbegaafden (de academische basisschool). Er zijn plusprojecten die vooral veel doe-dingen bevatten.

Gymnasium Camphusianum in Gorinchem is bezig met een pilot om structureel de banden met het primair onderwijs aan te halen: er worden modules gegeven op de basisschool waarbij de basisschoolleerkracht aanwezig is zodat beide partijen van elkaar leren over de andere didactiek, de andere mindset. Daarnaast komen uit verschillende basisscholen zo’n 120 leerlingen naar het Camphusianum voor de Plusklas. Hiernaast een foto van leerlingen uit groep 4(!) tot en met 8, bezig met een scheikundeprakticum waarin ze begeleid worden door leerlingen van de vijfde klas. Vierdeklassers verzorgen een reeks van tien lessen Grieks voor deze plusklasleerlingen.

55

Geen knooppunt in het web, maar de leerling is wel de spil om wie het draait! Steeds meer zijn we ons ervan bewust dat we niet moeten ontwikkelen, plannen, organiseren en doen zonder die leerling, die spil, erbij te betrekken. Zeker de gym-nasiast kan komen met een “out of the box”-benadering die ons de ogen opent. Of met een evaluatie waar we veel van kunnen leren.

Op het Willem Lodewijk gaan steeds vijf leerlingen met vijf docenten in gesprek over het primaire proces: Wat is een goede les? Wat zien we nu? Wat zien we graag?

In Utrecht (Stedelijk) zitten leerlingen in de examencommissie waar ze verantwoordelijkheid en het bijbehorende vertrou-wen krijgen, waar ze fouten mogen maken en creatief mogen zijn en waar ze serieus worden genomen. Er ligt op dit gym-nasium een grote nadruk op de rol van de leerling. Leerlingen zijn gewend in de organisatie te participeren, maar hebben nu ook hun inbreng in het onderwijs zelf.

Ook op het Barlaeus participeren leerlingen in gesprekken over onderwijs. Het mag van hen uitdagender, meer inspelend op hun behoefte.

The Crew: al eerder is genoemd dat op een aantal scholen de leerlingen “bedrijfjes” binnen school hebben (techniek, horeca, gastheer en gastvrouwschap). Leerlingen coachen, zijn assistent-mentor (in Hilversum niet zomaar, pas na een sol-licitatieprocedure) , leerlingen zijn “maatjes”van basisschoolleerlingen met een taalachterstand (Schiedam) en ouderejaars helpen onderbouwleerlingen bij het studeren (Trinitas, Johan van Oldenbarnevelt, Murmellius). Op het Murmellius geven leerlingen uit hogere klassen ter voorbereiding op de repetitieweek extra lessen aan onderbouwleerlingen.

Steeds vaker wordt ook door externe deskundigen (bijvoorbeeld Suzanne Sjoers, APS-deskundige op het gebied van hoogbegaafdheid) de vraag gesteld: Heb je al aan de leerling gevraagd wat hij nodig heeft om goed te functioneren, goed te kunnen leren. Steeds vaker hoor je van docenten dat zij dit advies ter harte nemen en er profijt van hebben.

De leerling, niet voor niets een graag geziene gast op de APS-gymnasiumdagen!

De rol van de leerling

56

Onderwerpen die rectoren verder nog bezighouden …

Naast financiën, goed bestuur, leiderschap, krimpregio’s, verbouwingsperikelen zijn er nog een paar lastig-onder-één-knooppunt-onder-te-brengen punten die ik hier toch even kort wil noemen:

UitstroomIn vrijwel ieder gesprek is de zorg naar voren gekomen over de uitstroom in de onderbouw. Het leerjaar kan verschillen, de effecten zijn dezelfde. Men zoekt naar oorzaken en oplossingen. Is onze voorlichting goed? Is de begeleiding op orde? Zijn onze eisen en normen te streng? Vervelen de leerlingen zich? Dagen we de leerling wel voldoende uit? Antwoorden kun-nen per school verschillen, maar gezamenlijk zoeken naar de oorzaak kan veel verhelderen.

Motivatie bovenbouwHoe houd je ze gemotiveerd, die vierde-, vijfde- en zesdeklassers? Het Trevianum heeft als motto: binden en boeien en daarna loslaten. Wanneer begint dat loslaten?

De rector van het Stedelijk Gymnasium Breda vraagt de secties hoeveel tijd ze nodig hebben om de examenstof onder de pet te krijgen van leerlingen. Antwoord van een bètasectie: vier jaar. Wat kun je dan in de rest van de tijd doen? Het Stede-lijk in Haarlem vraagt zich af of rectoren het probleem kennen van leerlingen die in de zesde wegblijven bij vakken: “Ik kan mijn tijd wel beter besteden. Desnoods haal ik de boel even op in een examentraining”. Het zijn niet zomaar een paar vragen en opmerkingen op de laatste bladzijde. Het zijn vragen die wezenlijk samenhangen met alle bovengenoemde punten.

57

“Het is heel belangrijk dat je mensen bij elkaar zet die elkaar kunnen stimuleren. (Robbert Dijkgraaf vergelijkt hier het proces van leren met wielrenners in een peloton die elkaar tot grote hoogten brengen). Oh, kan dat ge-beuren, dan ga ik mee, oh, is dat ook mogelijk? Daar word ik door geïnspireerd. Ik denk: de grootste docenten ei-genlijk, op zo’n school, zijn de medeleerlingen die elkaar kunnen stimuleren. En hoe krijg je die chemische reactie op gang? Ja, dat vereist een docent met veel kwaliteiten.”

Robbert Dijkgraaf (in interview met Gerda Hoekstra voor film over gymnasia, www.gymnasia.nl)

Wij, d.w.z. de regiegroep onderwijs, beschouwen dit document als een basis, een fundament voor verdere ontwikkelingen. Er liggen ideeën, er liggen vragen, er liggen aanknopingspunten: er zijn draden getrokken of blootgelegd tussen de gym-nasia. Er is veel dat ons bindt: gymnasiaal vorm geven aan leren. Wij nemen graag het voortouw om meer verbindingen te leggen en samen te werken aan het web, het gymnasiale curriculum.

De Regeling Prestatiebox Voortgezet Onderwijs noemt onder het kopje “Ambitie” onder meer het volgende:

Op scholen is sprake van een ambitieuze leercultuur waar excellentie wordt gestimuleerd en hoogbegaafdheid wordt onder-steund.

Het lijkt erop dat de gymnasia deze ambitie al volop waarmaken. Het lijkt erop dat we met de inzet op de gymnasia de streefdoelen in de regeling Prestatiebox zeker zullen halen. Het lijkt erop dat de wil en de ambitie om de eigen, bredere, gymnasiale doelen te halen daarbij een grote rol spelen.

In het nu volgende overzicht van alle zelfstandige gymnasia kunt u zien wat elke school “bezielt”, kunt u zien wat er ge-beurt, kunt u vergelijken. Kunt u zien waar u iets kunt halen, en waar u iets kunt brengen.

Wij hopen dat de behoefte om verder bij de buren te gluren groeit!

Ingeborg Kromhout

Hoe nu verder?

Leden regiegroep

Joke Gaasbeek-LuursemaStedelijk Gymnasium Schiedam

Cees van LentStedelijk Gymnasium Johan van Oldenbarnevelt , Amersfoort

Yvonne LommenWillibrord Gymnasium, Deurne

Bernadette PelgrumChristelijk Gymnasium Beyers Naudé, Leeuwarden

Nic. SterrenburgTrinitas Gymnasium, Almere

Adviseur

Margreet Vermeer Stichting Kennisnet

58

“Dat is, denk ik, toch de kernkwaliteit van goed onder-wijs: je continu blijven vernieuwen, want de wereld vernieuwt zich, nieuwe generaties komen daar, kennis vernieuwt zich, dus ook de instelling.”

Robbert Dijkgraaf (in interview met Gerda Hoekstra voor film over gymnasia, www.gymnasia.nl)

Overzicht gymnasia

Alkmaar Murmelliusgymnasium 68Amersfoort Stedelijk Gymnasium Johan van Oldenbarnevelt 71Amsterdam Barlaeus Gymnasium 78 Sint-Ignatiusgymnasium 66 Vossius Gymnasium 64 het 4e Gymnasium 63 Cygnus Gymnasium 75Almere Trinitas Gymnasium 67Apeldoorn Gymnasium Apeldoorn 78Arnhem Stedelijk Gymnasium 69Bergen op Zoom Gymnasium Juvenaat H. Hart 61Breda Stedelijk Gymnasium 70Deurne Willibrord Gymnasium 76Dordrecht Johan de Witt-gymnasium 61Gorinchem Gymnasium Camphusianum 74Gouda Coornhert Gymnasium 73Den Haag Gymnasium Haganum 69 Christelijk Gymnasium Sorghvliet 66Groningen Praedinius Gymnasium 72 Willem Lodewijk Gymnasuim 71Haarlem Stedelijk Gymnasium 77Heeswijk-Dinther Gymnasium Bernrode 64‘s-Hertogenbosch Stedelijk Gymnasium 76Hilversum Gemeentelijk Gymnasium 65Leeuwarden Christelijk Gymnasium Beijers Naudé 65 Stedelijk Gymnasium 63Leiden Stedelijk Gymnasium 60Sint-Michielsgestel Gymnasium Beekvliet 74Nijmegen Stedelijk Gymnasium 67Oosterhout Sint-Oelbertgymnasium 60Rotterdam Erasmiaans Gymnasium 62 Marnix Gymnasium 75Schiedam Stedelijk Gymnasium 62Sittard Gymnasium Trevianum 70Utrecht Christelijk Gymnasium Utrecht 73 Utrechts Stedelijk Gymnasium 68Velzen-Zuid Gymnasium Felisenum 77Zwolle Gymnasium Celeanum 72

59

Sint-OelbertgymnasiumWarandelaan 34904 PA Oosterhout(postbus 212, 4900 AE)

Motto

Het Oelbert, altijd een stap verder

Speciaal

Persoonlijk onderwijs: kleine school, fl exibel , met diff erentiatie en keuzevrijheden, masterclasses, sprinturen, knipkaarten, steunlessen, huiswerkklas, tutorenhulp;Klassiek en eigentijds in een digitale wereld: modern onderwijs in een klassieke bedding, een Klas-sieke Talenprogramma met steeds meer weblectures maar ook veel aandacht voor de bètavakken: 76% kiest een bètaprofi el; Speciale aandacht en begeleiding: plusmentoraat, persoonlijke coach, huiswerkklas, studievaar-digheidsteunlessen, hoogbegaafdheidprojecten, Engelbewaarders in eerste klassen, Volle Dag School;Creatief en sportief: schooltoneel, Oelbert-on-Stage: muziek, dans en cabaret, fi lm, Oelbertfestival, debatwedstrijden, sporttoernooien (Mission Olympic) , Meesterproef, aangeklede schoolfeesten;Internationaal en naar buiten gericht: Cambridge Engels, Chinees, Digitaal-de-grens-over, Engelse gastgezinnen, hike Ardennen, Italiëreis, Griekenlandreis, RMO, Naturalis, Xanten, Aken, Lille, goede-doelen-acties etc.;, Onderzoek en wetenschap: leren onderzoeken, ontwerpopdrachten ANW, samenwerking met Universiteiten, Rabobankprijs voor excellent onderzoek, KNAW-Onderwijsprijs, Olympiades, veld-werkweek Limburg; Contacten met basisscholen: verrijkingsklassen voor groep 8 leerlingen, bijeenkomsten voor leerkrachten basisscholen, evenals uitwisseling tussen hen en mentoren klas 1, project verlengde schooltijd PO en VO; Professionaliteit: Eigen leermiddelenontwikkeling, coachingstraject voor docenten (eigen docent-coaches), deelname aan projecten Distributed Leadership en Professionele Ruimte (i.s.m. APS).

Stedelijk GymnasiumLocatie AthenaFruinlaan 152316 EP Leidenlocatie SocratesNieuwe Marnixstraat 902316 ES Leiden

Motto

Sapere audeDit willen wij graag vertalen als: “durf zelf na te denken, wees kritisch”

Speciaal

Doorlopend eindexamentraject klas 5 en 6: geen zittenblijvers in klas 5Cambridge, DELF, GoetheScience4U: wetenschap in de praktijk voor getalenteerde onderbouwleerlingen. Onderzoekspro-jecten bij de universiteit of bij bedrijvenInternationaliseringsprogramma: uitwisselingsprojecten met Hongarije, België, Italië, DuitslandSiS: project Science in SpaceLapp-top en Pre-University CollegePreGymnasiumCollege voor 8e groepers. Les in klassieke talen en Scheikunde door Pregymtuto-ren, leerlingen van het gymnasiumLEMUN: ongeveer 100 gymnasiasten organiseren MUN in Leiden voor ongeveer 500 deelnemers

Onderzoek / ontwikkeling / onderzoeksvraag

Na opsplitsing van het gymnasium in twee locaties nu weer volop aandacht voor onderwijs:Excelleren en omgaan met verschillenInternationale samenwerking (België en Denemarken: docenten ontwikkelen programma’s en leerlijnen voor alle vakken)Worden wij een Olympiadeschool? Toetsbeleid onder de loepGeen rapportvergaderingen meer, maar leerlingbesprekingen: wat heeft de leerling nodig?

•

•

•

•

•

•

•

•

•••

••••

•

•••

••

0162 – 44 74 74admin@oelbert.nlwww.oelbert.nldrs. H. (Hanneke) Blom-Postma

071 – 512 13 65 stedelijk@gymnasiumleiden.nlwww.gymnasiumleiden.nldrs. B.T.J. (Bart) Vieveen (Athena)mevr. drs. J.M.H. (Annemarie) Thomassen MME(Socrates)

telefoone-mailwebsiterector

telefoone-mailwebsiterector

60

Gymnasium Juvenaat H. HartPater Dehonlaan 634615 DC Bergen op Zoom

Motto

Cogita corde, conduce mundumDenk met je hart, leid de wereld

Speciaal

Thales-programma voor anders lerende leerlingen: 5 uur per week geen les in regulier vak, maar onderzoek of universiteitWeblectures Latijn – instructie, les en rt op internet, samen met het Coornhert Gymnasium, Johan de Witt Gymnasium en het St-Oelbert GymnasiumDe Juvenaat-experience voor 8e groepersIdentiteitsdag gehouden met als opbrengst identiteitsbewijs: zo zijn we, dit beloven we de wereld. Iedereen verbindt zich aan deze opdracht, aan de kernwaarden.Docentgesprekken koppelen aan de kernwaarden: waarin ben jij baanbrekend, onverschrokken, onderscheidend, betrokken of uitmuntend?Leerlingen organiseren DE GLAZEN SCHOOL (opbrengst € 25.000 voor school in Kenia)Cambridge Engels, DELF Scolaire

Onderzoek / ontwikkeling / onderzoeksvraag

Hoe kan een categoriaal gymnasium een hoge uitstroom beperken?Onderzoek naar hoogbegaafdheid in de bovenbouw

Johan de Witt-gymnasiumStek 223311 XS Dordrecht

Motto

ΧΑΙΡΕ ΚΑΙ ΥΓΙΑΙΝΕ

Speciaal

JdW- uren: creatief, sportief, fi losofi sch (klas 1)“Engineering” in klas 1, 2 en 3: samenwerking Techniek met BINASK Delta-project voor hoogbegaafde leerlingen onderbouw: aangepast lesprogrammaSchool Best programma: Certamen Ciceronianum Arpinas, Olympiades, Privatissimum-verdiepingsmodules.BiNaSk: sterk practicumprogramma Cambridge Engels: FCE en CAEScenario denken (ism APS): pilotschool voor het ontwikkelen van instrument voor strategisch beleid op basis van “scenario-denken”Over een jaar naar nieuw gebouw: “Terug naar de Toekomst”Oudste gymnasium van Nederland sinds 1253Zelfstandige “éénpitter”

Onderzoek / ontwikkeling / onderzoeksvraag

Verhogen onderwijskundige kwaliteit en verder verbeteren examenresultatenMaatwerk bij ondersteuning verhogen didactische vaardighedenSchool op weg naar 2020: versterken samenwerking met regionale bedrijfsleven, culturele instel-lingen en overheden

•

•

••••

••

••

••••

•••

•••

•••

telefoone-mailwebsiterector

telefoone-mailwebsiterector

0164 – 24 36 50 info@juvenaat.nlwww.juvenaat.nlG.A.M. (Geert) Derkse BA, BEd

078 – 648 26 26 administratie@jdw.nlwww.jdw.nldrs. J.A. (Hans) Dekker

61

Stedelijk GymnasiumValeriusstraat 313122 AM Schiedam

Motto

Salite altius – Spring hoger!

Speciaal

•BPSBegaafdheidsProfielSchool:projectPlusenP+P(PersoonlijkPlusPlanvoorleerlingenmet een individuele leerlijn zoals Erik van der Boom); junior Med school; olympiades;•VTO:CambridgeEngels,GoetheDuitsenFransDELF•beleidomsocialeklimmersgoedtebegeleiden o Leerlingen “maatjes” van basisschoolleerlingen met taalachterstand (maatschappelijke stage) o Project Sirius (extra begeleiding) en huiskamerproject onder begeleiding van ouder- vrijwilligers•90minutenroostermetbegeleidingsurenaanhetbeginvandedag(4dagen40minuten)entwee keer 90 minuten aan het eind van de dag voor de bovenbouw naar keuze in te vullen•Lokalenrondprofielpleinen•TheCrew:leerlingenverantwoordelijkvooractiviteiteninschool•Testimoniumbijdiploma•Go-project:docentenscholenophetgebiedvandedidactiekaan(hoog)begaafdeleerlingen

Onderzoek / ontwikkeling / onderzoeksvraag

•Hoogbegaafdheid:bewustwordenvanstimuleren.Leerlingenprijzenophetproces,nietophet resultaat (onderzoek Jan van Os).•formatieftoetsen•individueleleerlijnen•onderzoekendlerenalsvakindeeersteklas

Erasmiaans GymnasiumWytemaweg 253015 CN Rotterdam

Motto

Ex pluribus unumEenheid uit verscheidenheid

Speciaal

•CambridgeEngels•IPadsineersteklas

Onderzoek / ontwikkeling / onderzoeksvraag

•ProjectBètavakken:bètavakkenin5eklasbijeenopéénhelemiddag.(Nog)geenvakoverstijgen- de aanpak. Op andere gymnasia wel?•APS(SuzanneSjoers)traintopgebiedvanhoogbegaafdheid.•Pratenoverdifferentiatieopgeschort:erwordtwélweergesprokenoveronderwijsendidactiek

010 – 247 04 68info@stgs.nlwww.stgs.nlmevr. drs. J.M. (Joke) Gaasbeek-Luursema MA

010 – 436 00 45 info@erasmiaans.nlwww.erasmiaans.nldrs. P.J.L. (Paul) Scharff

telefoone-mailwebsiterector

telefoone-mailwebsiterector

62

Stedelijk GymnasiumNoorderweg 18911 ES Leeuwarden

Speciaal

•Begaafdheidsprofielschool•DeManegeenManegetijd:gemiddeld8uurperweekwerktdeleerlinghierzelfstandig,veelalaan projecten waarmee vaardigheden geleerd worden die nodig zijn voor het profi elwerkstuk. De Thales-leerling (hoogbegaafd) kan ook tijd vanuit vaklessen inzetten. •IndeManegezijnvierhuizen:iedereleerlingmaaktgeheleschoolcarrièredeeluitvandezelfde Domus (leerjaaroverstijgend). Elke Domus heeft een nestor.•KCFVKlassiekeCultureleFilosofischeVorming:eenvakwaaralledocentenvandeschoolbijbe- trokken zijn. Vroeger waren de KT van de docenten KT; door dit speciale vak is het gymnasiale aspect binnen de school verbreed. KCFV wordt gegeven in Domus-verband.•Iedereleerlingeigenlaptop;helpdeskgerunddoor(computer)slimmeleerlingen•9elesuurmultifunctioneel:PLUSklas,RTklas,huiswerk-niet-gemaakt–inhaalklas,etc.•FilmkundeenHebreeuwsfacultatievevakken•CambridgeEngels

Onderzoek / ontwikkeling / onderzoeksvraag

•Vooronderwijsontwikkelingkaneendocenttot“docentontwikkelaar”bevorderdworden.•Jongens/meisjesproblematiek(NBfilmpjeoverditprobleemgemaaktdoorleerling(jongen)•Eersteklassersgevraagdnaarhunbehoeftewatextravakkenbetreft:opvallendveelpraktisch. (Docent Duits geeft nu kooklessen in Manegetijd)

het 4e GymnasiumStavangerweg 9021013 AX Amsterdam

Motto

Zonder pretentie – Vol ambitie

Speciaal

•Filmschool(methetvakFilmvanklas1t/m6)•“Nieuweelites”–leerlingendiversiteitintalent,cultureleachtergrondensocialeafkomst: o Huiskamer (voor leerlingen die thuis geen rustige plek hebben) o Spitsklas (bijspijkercursus voor 8e-groepers die naar het gymnasium gaan) o Talent in West (4e-klassers worden buddy van 6e-groepers op “zwarte” basisscholen) o Cultuurclub (o.a. organisatie van Suikerfeest voor de hele school)•Projectonderwijs(3maalperjaarmeerdaagseprojecten)•FastLaneEnglishstroom,CambridgeEngels•Opleidingsschool(samenwerkingmetdeUniversiteitvanAmsterdam)•Acht+projecten(talentontwikkelingvoorleerlingenmethogecijfers)•Specialevakken:Drama(klas1t/m6),Filosofie(klas1t/m6),Sterrenkunde(klas1en4)

Onderzoek / ontwikkeling / onderzoeksvraag

•Begeleidingnieuwedoelgroepen(o.a.allochtoneleerlingen)samenmetandereAmsterdamse gymnasia•Taalbeleid,schrijfvaardigheidsonderwijs,dyslexie•Bèta-excellent•Academischeopleidingsschool•Vakinstructieviafilmpjes(thuistebekijken)

telefoone-mailwebsiterector

telefoone-mailwebsiterector

058 – 880 12 00 gymnasium@pj.nlwww.piterjelles.nlmevr. drs. A.M.M. (Annemie) van der Putten

020 - 584 90 10 info@het4egymnasium.nl www.het4egymnasium.nldr. J.H. (Hans) Verhage

63

Gymnasium BernrodeAbdijstraat 365473 AG Heeswijk-Dinther

Motto

Talenten aansprekengrenzen verleggeninspireren

Speciaal

•8+projectvoormeerbegaafdebasisschoolleerlingen•Cambridge,DELF,Goethe•Hermes-programmavoorleerlingendiemeerwillenofkunnen•OndernemenopBernrode

Onderzoek / ontwikkeling / onderzoeksvraag

•Verschuivingmerkbaar:altijdveelaandachtvoordezwakkereleerling;nuooknadrukopdehoog- begaafde leerling•Extra’swerdenaltijdbuitendelesaangeboden(9euur):nuverplaatsingnaardegewonelestijd: in principe mag iedereen iets anders kiezen binnen lestijd. Velen doen dat niet, anderen voelen zich uitgedaagd en halen meer uit zichzelf.•Ontwikkelingomleerlingmeerlostelaten,zelfinitiatiefenverantwoordelijkheidtelatennemen.•Belangrijk:veelmetelkaaringesprekzijn!•Pilot:onderpresterendeleerlingen(metdeskundige)•Belangrijkommetleerlingingesprektekomen:wathebjenodig/SLmoetdaarinhetgoede voorbeeld geven.

Vossius GymnasiumMesschaertstraat 11077 WS Amsterdam

Motto

Traditie, tijdgeest en toewijding

Speciaal

•Gerichtaandacht(modules)voorBurgerschapsvormingenorganisatieVossiusParlementinklas4•Introductievanvakkenalsrechten,psychologieencommunicatiewetenschappendooruniversi- taire docenten (op Vossius)•VTO:CambridgeEngelsop3niveaus,DELFenGoethe-examensvoorFrenDui•CultureleWeekmetbijzondereprojectenenuitstapjes•Onderschooltijd:hulplessen,verdiepingslesseninklas1en2(Chinees,Spaans,Mindsettingetc), maatwerkprojecten voor Meer-getalenteerden onderbouw en Pre-University-College bovenbouw•Orkest,BigBand,Vocals,theatergroepobenbb

Onderzoek / ontwikkeling / onderzoeksvraag

•Differentiërenindeles:opde3groepenhoog,middenenzwak.Onderanderekoppelsvandocen- ten gevormd (over de vakken heen) om bij elkaar in de les te kijken: wat zien we, welke didactiek?•Zoekennaarafstemmingtussendevakkenophetgebiedvanonderzoeks-,schrijf-enpresentatie- vaardigheden•Gerichtinbeeldbrengenvakinhoudensectiesindiverseleerjarenenzoekennaarraakvlakken tussen secties onderling •I.s.m.metdrieanderegymnasia:taalbeleid.Taalvaardigheidverbeterenvanondermeerallochtone leerlingen•Bevorderenvandoorstroom(tegengaanuitstroomendoubleren)

0413 – 29 13 4administratie@bernrode.nlwww.bernrode.nldrs. W.J.M. (Wim) Harmsen

020 – 662 09 34 vossius@vossius.nlwww.vossius.nldrs. J.W.H. (Jan) van Muilekom

telefoone-mailwebsiterector

telefoone-mailwebsiterector

64

Gemeentelijk GymnasiumVaartweg 541217 SV Hilversum

Motto

Virtus Quaerit IntellectumDeugd vraagt om inzicht

Speciaal

Onderwijs in mondiaal perspectief, toerusting op de muliticulturele samenleving:•Bètaprofilering(Universumschool)•Chineesalsexamenvak;uitwisselingenmetChenJinglunHighSchoolBeijing•CambridgecertificatenFCE,CAE,Proficiency•Leadershipprogramma’s•Aandachtvoorsocialecompetenties:Helponsdewereldtelerenbegrijpen•TOpASmasterclassdagmetbeeldbepalendeprofessionals•DeelnamePEEP:PanEuropeanEducationalProjectenInternationalTheatreProject•Schoolplanconferentiesmetdocenten,leerlingenenouders

Onderzoek / ontwikkeling / onderzoeksvraag

•IntegratieonderwijsCambridgecertificateninreguliereles•InvoeringlessenvoorGoetheCertificaat•Ontwikkelingdoorlopendprogrammavoorleadership•Dienstbaarleiderschap.Vraag:hoekandeschoolprogramma’soptimaliserendoordeinzetvan leerlingen?•Doorgaandeleerlijnkunstvakken:1xperjaar(vanklas1tot6)theater,1xexcursie,1xmuseum. Opvoeden in cultuur.

Christelijk Gymnasium Beyers NaudéGymnasiumstraat 368932 GW Leeuwarden

Motto

Lef om te leren. Hiermee willen we uitstralen dat volgens ons leren niet vanzelf gaat, maar iets van ons vraagt: een onderzoekende houding, de wil om vragen te stellen en een open blik naar de wereld om ons heen.

Speciaal

•CambridgeEngels•BeyersNaudéAteliervoorverbredingenverdieping:perleerjaarkeuzedoordeleerling,klasover- stijgend, vakoverstijgend (totaal 28 BNA keuzevakken).•Inleerjaar1totenmet3tweemaalperjaarthematischepro¬jectdagenwaarindeleerlingende samenhang tussen de vakken binnen een leergebied ontdekken: PoëZieN, Water, Beestenboel, Kunst op maat (klas 1), Forensisch sporenonderzoek, Anne Frank, project aardrijkskunde/wiskun- de, project Archeon (klas 2), Internationalisering (Duitsland) en klassieken (klas 3).•Olympiades–landelijkewedstrijdenvoorvakkenalswiskunde,natuurkunde,scheikunde,biologie en aardrijkskunde.•Muzecoördinaat:perleerjaarkennismakingmeteenbreedscalaaancultuuruitingen.Aantalleer- lingen is cultureel ambassadeur. Zij verzorgen recensies.•Testimoniumbijdiploma.

Onderzoek / ontwikkeling / onderzoeksvraag

•Inklas4en5krijgenalleleerlingenlesinonderzoeksvaardigheden.•Demoduleonderzoeksvaardighedeninklas5geldtalsstartpuntvoorhetprofielwerkstuk.•Doorlopendeleerlijnvaardighedenvanafklas1.•Deugdethiekinleerjaar1.•SamenmetdeLerarenopleidingvandeRijksuniversiteitGroningenisin2011-2012eenpilotpro- ject gestart waarin wordt nagaan welke leerlingen onder het niveau van hun kunnen presteren. Een aantal docenten gaat in samenwerking met prof. dr. W. van de Grift, hoogleraar Onderwijs- kunde en hoofd Universitaire Lerarenopleiding Groningen, maatregelen ontwikkelen en uit- proberen om te helpen voorkomen dat deze leerlingen wegzakken in een zesjescultuur.

telefoone-mailwebsiterector

telefoone-mailwebsiterector

035 – 624 11 81 info@gymnasiumhilversum.nlwww.gymnasiumhilversum.nldrs. S.H.M.C. (Sjoerd) van de Berg

058 – 212 44 71 info@cgbn.nlwww.cgbn.nlmevr. B.M.T.G. (Bernadette) Pelgrum MBA

65

Sint-IgnatiusgymnasiumJan van Eijckstraat 471077 LH Amsterdam

Motto

uitdagend, inspirerend en betekenisvol

Speciaal

•70minutenrooster•aanlerenvanvaardighedenbelangrijk:samenwerken,presenteren,onderzoeken,organiseren•indeonderbouwgeïntegreerdbètavakX8metveelaandachtvooronderzoekenenontwerpen•breedaanbodeindexamenvakken:tekenen,muziek,filosofie,wiskundeDenNatuur,Levenen Techniek (de laatste twee in samenwerking met andere scholen in de buurt en/of de beide univer- siteiten en hoge scholen van Amsterdam)•modernevreemdetalen:Goethe,DELFenCambridge•BètaExcellentschool•gebouwontworpenrondclustervakken,ruimtelijkingerichtomgedifferentieerdwerkenmogelijk te maken•veelvakexcursies•cultuurmiddagen•testimoniumvoorextraactiviteiten

Onderzoek / ontwikkeling / onderzoeksvraag

•Aandachtvoorverschillen,bijv.jongensenmeisjes•e-leaningproject(i.s.m.anderescholen):verzamelenenlabellenvanmateriaal•ontwikkelingdigitaallesmateriaalo.a.bijklassieketalen•taalbeleid•doorlopendeleerlijnonderzoeksvaardigheden•beoordelingscyclus•opleidingsschool

Christelijk Gymnasium SorghvlietJohan de Wittlaan 222517 JR Den Haag

Motto

Op Sorghvliet gebeurt meer

Speciaal

•Cambridge,DELF,Goethe,Universumschool•“Projectrijke”school,veelprojectenbuitendedeur:“lerendoejeoveral”•Flexibelomgaangmetlestijd:alletijddiejeopschooldoorbrengtisnuttigbestedetijd•Internationaleprojecten•Gymnasium-plus•Docentencoachenelkaar

Onderzoek / ontwikkeling / onderzoeksvraag

•Docentrollen:onderleidingvanCPS:5rollenvandocent:gastheer,presentator,didacticus,peda- goog, afsluiter•Toetsingonderdeloep:waarbestaateentoetsuitenwatleerjeuithoedetoetsgemaaktis?•Opzoeknaarmeerverscheidenheidinleer-enwerkvormen

020 – 676 38 68info@ignatiusgymnasium.nlwww.ignatiusgymnasium.nlmevr. drs. A.M. (Anita) Swenneker

070 – 345 15 77 administratie@gymnasium-sorghvliet.nlwww.gymnasium-sorghvliet.nldr. H.R. (Hans) Rookmaaker

telefoone-mailwebsiterector

telefoone-mailwebsiterector

66

Stedelijk GymnasiumKronenburgersingel 2696511 AS Nijmegen

Motto

Kennis, ontplooiing, vriendschap

Speciaal

•Begaafdheidsprofielschool•Cambridge,DELFenGoethe•Olympiadeschool(gecertificeerd)•Convenantvoor3jaarmetRadboudUniversiteit:docentenvan6scholenenvandeRUgeven modules NLT (doorlopende leerlijn naar WO) •Internationaleuitwisselingen:Duitsland,Frankrijk,Noorwegen(Comeniusproject)•Professioneleopleidingsschool:voorzowelLIO’salsvoordeschool(docenten)nuttig•AansluitingPO–Gymnasium:masterclassesophetgymnasium•Lerenlereninde1eklas:methode“Breingeheimenstudievaardigheden”•Wezijneen“maatschappijgymnasium”

Onderzoek / ontwikkeling / onderzoeksvraag

•Laptopprojectinklas2en3:voldoendemeerwaarde?Voortzetten?Differentiatied.m.v.laptops?•Kunst-encultuurbeleidsplan:accenteninmeervakken.Pervaktoegevoegdemodulemetcrea- tieve kant? Mogelijk? Haalbaar?•BPSwerkgroepdocentexpertise:watmoetjealsdocentkunnen?Zienenwaarnemen;omgaan met; motiveren en stimuleren om begaafdheid om te zetten in prestaties.•EigencompetentiemodelontwikkeldvoorLB,LCenLD.Inhoudelijkebenadering:zorgvoorbewe- ging in je functioneren•Onderzoeknaaruitstroomnaklas1•MeercachetaanOlympiadesgeven:specialemiddaggeorganiseerdvoorprijswinnaars

Trinitas GymnasiumSas van Gentlaan 61324 CT Almere

Motto

Gymnasiaal onderwijs met ruimte voor talent

Speciaal

•focusopleerwegvandeleerlingénopdeleerwegvandedocent•focusoptalentontwikkelenenjezelfvrijmakenvanhetkeurslijfvandeschool•netwerkleren:projectinsamenwerkingmetRuuddeMoorCentrum(professionaliseringdocenten)•verplichteexpertmodulesinklas1en2(10weken,bijv.Chinees,socratischegesprekken,PCals animatiestudio)•Frans:AIM(AccelerativeIntegratedmethod(Canada);Duits:Goethe•Verbredingsprojectenendenklessen

Onderzoek / onderzoeksvraag

•toetsing(kwaliteitvandetoetsen,inhoudelijk,opbouw,gymnasialeaspect-projectmetCITO)•strevenomBegaafdheidsprofielschoolteworden•docentrollen:ontwikkeleninhetlerenleren•Klassiekereis:Romealsleslokaal•Aanlerenacademischevaardigheden•Ketengesprekken(gesprekkenmetketenpartnersvandeschool)rondhetthema“hoog-enmeer- begaafdheid”)•ContactVO–PO:hoedoejedat(beter)?

telefoone-mailwebsiterector

telefoone-mailwebsiterector

024 – 322 06 06 info@stedelijkgymnijmegen.nlwww.@stedelijkgymnijmegen.nldrs. R. (Ronald) van Bruggen

036 – 845 24 11 trinitasgymnasium@hetbaken.nlwww.hetbaken.nlN. (Nic.) Sterrenburg

67

Utrechts Stedelijk GymnasiumIna Boudier-Bakkerlaan 73582 VA Utrecht

Motto

Uitdagend Samenwerkend Gymnasiaal

Speciaal

•Begaafdheidsprofielschool•Leerlingenspelenbelangrijkerolinschool:participereninorganisatie:zekrijgenvertrouwen, verantwoordelijkheid, ruimte (ook om fouten te maken), om creatief te zijn (tuinontwerp voor nieuwe school)•Leerlingenverenigingenenteams:o.a.debatteam,technischteam,horecateam•SchoolbreedCambridgeEngels;DELFenGoetheinontwikkeling•Klas3:AlgemeneVorming,bestaandeuitdemodulesKunst,KritischDenken,BiologieenMuziek•C&V:CompactenenVerrijken,eenprojectvoorleerlingendiemeerkunnen.Opdrachtenaange- past aan de belangstelling en de behoefte van de leerling.•JuniorCollegeUtrecht(UU),Bètaexcellent,LAPP-Top,IIOVideolessen•Olympischespeleninklas1,vakoverstijgendl.o.,klassieketalen,kunst•Internationalisering:belangrijkomleerlingentelerentebewegenindewereld,ineeninternatio- nale omgeving, ontwikkeling naar ELOS-school.•Schoolstrijd:wedstrijdvan2dagenwaarinklas1t/m3alletalentenindeklaskunneninzettenom de beker ‘Vita brevis, ars longa’ te winnen. De vierde klas organiseert.

Onderzoek / ontwikkeling / onderzoeksvraag

•Werkenaandifferentiatie,ookinkadervanBPS.Uitgangspuntisde“vervuldeleerling”.Onder- werpen: onderzoekend leren, activerende werkvormen, leerstijlen, intelligenties, good practices, pedagogische aanpak•Aandachtvoorderolvandeleerlingindeschool,inhetproces,hetonderwijs.

Murmellius GymnasiumBergerhout 11815 DA Alkmaar

Speciaal

•Cambridge,DELFenGoetheonderwijsénexamens.•Filosofiealseindexamenvak(inclusieffilosofiesiteMurmellius)•DeelnameMUNenorganisatieIMUNA•Buiten-ennaschoolseactiviteitenzoals:ZangklasopbasisvandeCompleteVocalTechnique; toneel; debating met deelname landelijke competitie•Eerstetienwekenverplichteopfriscursusspellingencijferen•Maatschappelijkestageopmaat•Internationalisering:leerlinguitwisselingenmetTata(Hongarije);Bergama(Turkije)enPouzauges (Frankrijk); deelname Comeniusproject•Oudereleerlingenhelpenjongereleerlingen(huiswerkbegeleiding;bijles)

Onderzoek / ontwikkeling / onderzoeksvraag

•Hoevoorkomjeuitval,metnametijdensennade3eklas?•Hoezijnleerlingenbetertemotiveren?•OpzettenELOopmaat.

030 – 212 21 99info@usgym.nl www.usgym.nlmevr. drs. J.H.M. (Hanneke) Taat

072 – 527 20 72 info@murmellius.nlwww.murmellius.nldrs. J.C.M. (Hans) van Niekerk

telefoone-mailwebsiterector

telefoone-mailwebsiterector

68

Stedelijk Gymnasium ArnhemThorbeckestraat 176828 TS Arnhem

Motto

Focus op de toekomst met refl ectie op het verleden - “meebewegen naar morgen”

Speciaal

•CambridgeEngels,GoetheDuits,DELFFrans•Universumschool,contactmetbedrijfslevenenbuitenlandseuniversiteiten•Onderwijsontwikkelmiddagen:AdFundum,9xperjaarbuigenalledocentenzichoveronderwijs- vraagstukken.•Nieuweorganisatiestructuur:horizontalejaarlaagteamsper2jaarnaastsectiesenleergebieden•Theater5eklas:GroteDionysia;zelfgeschrevenGrieksetragedieenuitvoeringdoorleerlingen•Aandachtvoorleerlingendiemeeraankunnen:verbredingsteamactief,contactenmetuniversi- teiten, deelname aan Olympiades en wedstrijden. Leerlingen doen een eigen project (organiseren bijvoorbeeld een studiereis naar Engeland die ook echt uitgevoerd gaat worden)•Openatelierinklas1enklas2inhalveklassen;leerlingendoendrama,keramiekenrobotica•“HetVrijeVeld”;opdedinsdagmiddagorganiserenverschillendevakkenvakoverstijgendeprojec- ten of zetten onderwerpen op de agenda die minder goed in een 50 minuten structuur passen.•Opentrajectklas:eenrustigeplekvoorleerlingenmeteenrugzak(cluster4,autistischspectrum) die even het klassikale niet aankunnen o.l.v. een professionele orthopedagoog.•Leerlingbemiddelingtussenbovenbouw-enonderbouwleerlingenbijkleineconflicten•Bovenbouwleerlingenalshulpmentoren•Bovenbouwleerlingenspijkerenonderbouwersbijalserkortlopendhiatenzijn.

Onderzoek / ontwikkeling / onderzoeksvraag

•iPad:onderzoeknaareffectenopmotivatie,leeropbrengst,mogelijkhedentotdifferentiatieeneen actieve werkhouding van leerlingen in iPad klassen t.o.v. klassen met traditioneel SGA onderwijs•Leerlijnonderzoeksvaardigheden•Eigenverantwoordelijkheidleerlingstimuleren•Onderzoeknaarrendementonderbouw,analysevandetoetsingendeeffectenopdedeterminatie.•Materiaalontwikkelingt.b.v.leerlingendiemeeraankunnen.

Gymnasium HaganumLaan van Meerdervoort 572517 AG Den Haag

Speciaal

•Cambridge,DELF,Goethe,UniversumProgramma•LAPPtopenPre-Universitycollege•InternationaleuitwisselingenklasIVmetscholeninBerlijn,Stockholm,BeziersenRivadelGarda•ProjectOlieinOmaninklasIII(vakoverstijgendalfa,bèta,gammainhetkadervanJetNet)•SchaalvanVerdienstevoorbesteleerling,nietquacijfers,maarquabreedteopleidingeninzet voor de school•ThimunenHagaMun•Musicaldoor400leerlingenopgevoerd•Leerlingenschrijvenhuneigenverbeterplanbijonvoldoendes

Onderzoek / ontwikkeling / onderzoeksvraag

•SectiegesprekkenmetheleSLn.a.v.“pasfoto”overvakwerkplanenresultaten•FUWAfunctiesvoor:bètabeleid,ICT,internationalisering,cultuureducatieenburgerschapsvorming.

telefoone-mailwebsiterector

telefoone-mailwebsiterector

026 – 320 98 40 administratie@gymnasiumarnhem.nlwww.gymnasiumarnhem.nlmevr. drs. (Karin) M.K. Poerstamper

070 – 346 92 43 haganum@haganum.nlwww.haganum.nlG.P.Th. (Goof) Kloeg

69

Gymnasium TrevianumBradleystraat 256135 CV Sittard(postbus 211, 6130 AE)

Motto

Binden en boeien

Speciaal

•CambridgeEngels•Odysseeklas(onderbouw)werktgoed:iedereenwilinschrijvenvoordeze“bijzondere”klas.Er wordt commitment gevraagd van ouders.•Odysseeklaskrijgt2uurextradrama,gegevendoorleerlingenuitklas6vanuithuneigenbedrijf. Deze leerlingen doen mee aan de teambuilding die de docenten van de Odysseeklas doen.•ErvaringenvandocenteninOdysseeklasstimulerendvoorhetwerkenindereguliereklassen.•Pre-University:levert“niks”op.LeerlingengebruikenhetnualsbasisvoorhunPWS•Crew:leerlingenzijngeheelverantwoordelijkvoorhoreca,voortechniekenvoorderegelingvan het verkeer. Ze krijgen er een opleiding voor en het is onderdeel van hun maatschappelijke stage. Dit bestaat al 25 jaar!

Onderzoek / ontwikkeling / onderzoeksvraag

•Onderzoeknaarbeperkinguitstroomklas1en2:bovenbouwbiedtleerlingenmeeruitdagingen dan onderbouw. Start Odyssee klas.

Stedelijk GymnasiumNassausingel 7 4811 DE Breda

Motto

Een moderne school met een klassieke traditie

Speciaal

•verbredingovermeerderevakken;verplichtminimaaléénextravakinexamen;•verdiepingofverbredingbinnenenbuitendevakken;•ookbuitenhetregulierepakketomkaneenleerlingzichverrijken;koor,debat,sport,projecten, olympiades, leerlingenraad, commissies.•CambridgeEngels;DELFFrans;DELESpaans•Nieuwgebouwin2013:inzetvoorverandering!

Onderzoek / ontwikkeling / onderzoeksvraag

•Onderwijsoponzeschoolbetekentdatwijdeleerlingcentraalstellenenvariatieaanbiedenin het te volgen onderwijsprogramma. Wij zijn een school voor gymnasiaal onderwijs waarbij wij het beste uit onze leerlingen willen halen, dit betekent meer recht doen aan de individuele capa- citeiten en kwaliteiten. Op welke wijze kunnen wij van docent-centraal naar meer leerlinggericht onderwijs bewegen? •Hoecreërenweeenlerendecultuurnietalleenvooronzeleerlingenmaarookvooronzemede- werkers? En op welke wijze professionaliseren wij onze docenten en verbinden we ziel en zakelijk- heid?

046 – 420 69 00info@trevianum.nlwww.trevianum.nlmevr. A.M. (Netty) Beckers-Schuwirth MEM

076 – 522 50 40 administratie@gymnasiumbreda.nlwww.gymnasiumbreda.nldrs. A.H.A. (Bertie) Moons (plv.)

telefoone-mailwebsiterector

telefoone-mailwebsiterector

70

Stedelijk Gymnasium Johan van OldenbarneveltThorbeckeplein 13818 JL Amersfoort

Speciaal

•VeelaandachtvoorleerlingendiemeerkunnenenwillendanminimaalnodigisinJvO-Olympos•bijzondereaandachtvoorontwikkelenwetenschappelijkdenkenenonderzoeksvaardigheden vanaf klas 1•nadrukopcultureleactiviteiten•Cambridge,DELFenGoethe•Keuzemodulenprogrammain4eklas(bijvoorbeeld:kunstgeschiedenis,iconen,Japansecinemato- grafi e, geschiedenis wiskunde, beginselen Russisch)•Contactenmetuniversiteiten(collegesvoorgetalenteerdeleerlingen)•DeLoupe,geschiedenisclub:leerlingenorganiseren4xperjaarexcursievoorextracultuurvoor de JvO’er•Cyclusvanontwikkelgesprekkenmetallepersoneelsleden

Onderzoek / ontwikkeling / onderzoeksvraag

•Geïntegreerdekunstvakkeninklas3•Onderzoekdoennaarkwaliteitvantoetsing•OnderzoeknaarELO/digitaliseringvanleermiddelen

Willem Lodewijk GymnasuimVerzetsstrijderslaan 2209727 CK Groningen

Motto

“Ruimte voor talent: leerlingen èn docenten”

Speciaal

•UitdeKunst:cultureleactiviteitenvooriedereenhethelejaardoor•Olympiadeschoolmettopresultateninlandelijkewedstrijden•Deltaklasvooranderslerendekinderen•Deelnameaanprojectenvooronderwijsinnovatie(o.a.ExpeditieDurvenDelenDoen)•Rhetorica:organisatievanbijzondereactiviteitendoorleerlingenvoorleerlingen•Menssana...:intensiefsportprogrammahethelejaardoor•Talentontwikkelingvoorleerlingenènmedewerkers;personeelsbeleidmetveelruimteenhoge eisen; ontwikkeling is criterium voor loopbaanbeleid•Theater:jaarlijksegrootsopgezettevoorstellingmettoneel,dansenmuziekonderprofessionele begeleiding •Bijzonderevakkenmetmodulesnaareigenontwerp:Kunstoriëntatieinklas4,Natuur,Levenen Technologie als examenvak

Onderzoek / ontwikkeling / onderzoeksvraag

•Delessenalsspilvanhetonderwijs:daarnaastenerzijdsuitdagingvoorwiemeerkan,anderzijds ondersteuning voor wie daaraan behoefte heeft in het studiecentrum •Aandachtvooranderslerendenmetnatuurlijkevoorkeurvoorhetinzettenvanderechterhersen- helft: wat werkt?•Ondersteuningsprofiel:grenzenenmogelijkheden•Doorlopendelijninbegeleidingencoachingvannieuweenzittendedocenten:1ejaars,2ejaars en het vervolg

telefoone-mailwebsiterector

telefoone-mailwebsiterector

033 – 461 39 44 info@jvo.nlwww.jvo.nldrs. C.A. (Cees) van Lent

050 – 526 20 94 wlginfo@wlg.nlwww.wlg.nlmevr. drs. A.A.M. (Agnes) Schaafsma

71

Gymnasium CeleanumZoom 378032 EM Zwolle

Motto

Traditie met toekomst!

Speciaal

•Internationalisering:projectenmetvijfanderelanden:Noorwegen,Italië,Roemenië,Polenen Baskenland•BètaprofileringmedemetNL&TenWiskundeD•Hetwillersenkunnersprincipe(ziewebsiteCeleanum)•Groterolweggegelegdvoorleerlingenommeetedenkenoverbeleidszaken:zoisleerlingen gevraagd te onderzoeken waarom deelname aan vak NL&T terugloopt (gesteund door een goed protocol onderzoeksvragen). Structureel doen MaW-leerlingen klas 5 beleidsonderzoek•Relatiemetacademischebasisschool:gymnasiumdocentenverzorgenextraaanbodenzijndespil in het Cnopius-project voor hoogbegaafde basisschoolleerlingen uit de regio•ModuleKunstgeschiedenisinklas5voorCMleerlingenmetgeschiedenis

Onderzoek / ontwikkeling / onderzoeksvraag

•OnderzoeknaarCEenSOcijfers,doordocenten.•Toetsenentoetsingonderzocht(nadrukkelijkleerlingenerbijbetrokken):heeftveelinbeweging gezet. Slotdocument en presentaties beschikbaar!•Excellentieprogrammapersectieuitgewerkt.Beleidsdocumentbeschikbaar.•OnderzoekvanUniversiteitUtrechtafdelingontwikkelingspsychologienaarverwachtingenvan ouders, docenten over hoogbegaafdheid en excellentie in relatie tot de prestaties van de leerlin- gen. Meerjarig onderzoek. •Borgingvanonderwijskundigeontwikkelingeninvakwerkplannen

Praedinius GymnasiumTurfsingel 829711 VX Groningen(postbus 278, 9700 AG)

Speciaal

•Begaafdheidsprofielschool•Technasium:koppelingvandenkenaandoen.Externeopdrachtgeversvoorprojecten.•PG+:persoonlijkekennisenenthousiasmevaneigenleraren(drama,psychologie,China,giro d’algebra, mode, fi bonacci, statistiek, kunstgeschiedenis, jazz etc.)•Project:“verdubbeljetalent”voorklas1•Opleidingsschool•Functiemixingezetvoorprofessionalisering•ParticipatieCultuurindeSpiegel•ParticipatieinBetaexcellent:beattopklasinklas5en6;olympiades

Onderzoek / ontwikkeling / onderzoeksvraag

•Inkadervankwaliteitszorg:kijkennaarresultaten,zoekennaarverbeteringen,terugkoppelen naar programma. Zo ook: haal meer van bovenbouw naar onderbouw. Wiskunde heeft program- ma onderbouw aangepast zodat leerlingen een betere keus kunnen maken•Benchmarkingbelangrijk:hoedoenwijhett.o.v.anderegymnasia?Nadenkenovervak,inhoud, resultaten: doe ik het goed?•Volgendestapishetkijkennaardeeigendidactiek:ingesprekgaanmetelkaar,metanderesecties.•Explicietewensvansecties:geenexternenascholing:metelkaaraandeslag!•Cultuurplan,vakoverstijgendincollegevorm•Ontwikkelingalfatopklas•OnderzoekTabletinonderwijs

038 – 455 28 20administratie@celeanum.nlwww.celeanum.nlmevr. Drs. C.J. (Caren) Japenga

050 – 312 05 59 info@praedinius.nlwww.praedinius.nldrs. M.H.C. (Maurice) van Daal

telefoone-mailwebsiterector

telefoone-mailwebsiterector

72

Foto

: Mar

jan

Vers

luijs

Coornhert GymnasiumJan van Renesseplein 12805 GT Gouda

Motto

Het Coornhert Gymnasium daagt je uit!

Speciaal

•Bewustwerkenaanensturenopprofessionelecultuur•Verantwoordelijkheidleggenwaardiehoort,zowelbijmedewerkersalsbijleerlingen•CompetentiesdocentonderMissieenvisietevindenopwebsite•Geeninstitutenbinnen,maarsamenontwikkelenenelkaarcoachen•Elkeleerlingeenlaptop•DeltaKlassinds2010-2011:nietalleenvoorhoogbegaafden,maarookvoorleerlingenbijwiede werkwijze en aanpak past•BeterBèta:onderzoeksleerlijnenontwerpleerlijn•CambridgeEngels•Leermiddelenbeleid–deboom–o.a.compendiumvoorwiskunde,Latijn,Nederlandsinontwikkeling•Werktaanweblecturesmeteenaantalanderegymnasia•EuropeseReferentieKadervoorMVT–o.a.meerformatieftoetsen

Onderzoek / ontwikkeling / onderzoeksvraag

•Differentiëren:tempo,niveau,leerstijl.Arche-types,handelingsrichtingen,effectiviteit?•Deltaklasisproeftuinmet11/12docenten:hunwerkwijzeheefteffectophunonderwijsinregu- liere klassen•DeDeltadocentenwerkenmeteeninspiratordiemethencreatief,outoftheboxdenkt•MetTijlKoenderinkwordtgewerktaaneenoplossingvooronderpresteren:detienvanTijl•Ontwikkelenleerlijnen:bètavakkenklaar,gammavakkeninontwikkeling(insamenwerkingmet Nederlands), schoolbreed taalbeleid•Onderzoeknaarderolvantoetsen:waaromdoejehet?•Onderwijsstuurgroepontwikkeltenonderzoeksgroeponderzoekteffectiviteit

Christelijk Gymnasium UtrechtKoningsbergerstraat 23531 AJ Utrecht

Speciaal

•Cambridge,DELF•Bijzonderevakken:DramaenSpaans•Elkeweekcultuurdaginklaséén(samenwerkingtussenvakkentekenen,dramaenNederlands)•Veelcultureleactiviteitenveelalgeorganiseerddoorzelfstandigeenzichzelfbesturendeleerlin- genverenigingen•Cinetik(uitgebreidfilm-educatieprogrammavoordebovenbouw,winnaarNederlandsefilmedu- catieprijs)•Experimenteelprogramma’sinleidingnatuurwetenschappenenmediainklas1•BSA:BredeSchoolacademieopschool.BSAbiedtsteunaangetalenteerdekinderenmeteen taalachterstand •Uitvoerigexcursieprogramma•Duurvaneenlesmeestal90minuten•Contactenmetuniversiteiten(collegesvoorgetalenteerdeleerlingen)•Missievandeschoolmetveelaandachtvoorvaardigheden

Onderzoek / ontwikkeling / onderzoeksvraag

•Onderzoeknaarverborgencurriculumvanhetgymnasiumihkvtoegankelijkheidvoornieuwe Nederlanders•Ontwikkelingsrichting:inzettenICT,meermaatwerk,andereopzettoetsing,deelnameGymnasium Cum Laude

telefoone-mailwebsiterector

telefoone-mailwebsiterector

0182 - 59 95 17 info@coornhert-gymnasium.nlwww.coornhert-gymnasium.nldrs. M.G.P. (Marco) Oehlenschläger

030 – 284 30 00 mail@cgu.nlwww.cgu.nldrs. J.M. (Hans) Buijze

73

Gymnasium CamphusianumVroedschapstraat 114204 AJ Gorinchem

Speciaal

•Internationalisering:deelnamenetwerkscholen(GrootBrittannië,Duitsland,Spanje,VSenRusland)•AspirantBegaafdheidsprofielschool•Universumschool•Twitteraccountvandeschoolvoornieuws,schoolgids,roosterzakenetc.•LeerlingenCamphusianumverzorgenlesmodulesopbasisschoolvoorbegaafdeleerlingen(geldt als maatschappelijke stage voor gymnasiast)•PlusklasvoorgetalenteerdebasisschoolleerlingenopCamphusianum:architectuur,Chinees, bodemonderzoek, gemeentepolitiek …

Onderzoek / ontwikkeling / onderzoeksvraag

•Netbookklas:waarloopjetegenaan?Hoebeïnvloedthetdedidactiek?•Inzetsocialemediabijonderwijs

Gymnasium BeekvlietBeekvlietstraat 45271 SM Sint-Michielsgestel(postbus 31, 5270 AA)

Motto

Ontwikkel je talenten, verleg je grenzen, voel je thuis

Speciaal

•CambridgeEngels,DELF-Diplômed’EtudesenLangueFrançaise,GoetheDuits•Universumschool•Comeniusschool:partnerscholeninZweden,Polen,DuitslandenSchotland•Internationalisering:THIMUNenMUNChicago,MUNUC•Verbreding,vanafleerjaar1inoverlegmethetCentrumvoorBegaafdheidsonderzoek(CBO)vande Radboud Universiteit Nijmegen•Vakoverstijgendeprojecten•Contactenmetuniversiteiten(collegesvoorgetalenteerdeleerlingen)•Extraexamenvakkenindeleerjaren5en6•Maatwerkactiviteitenvoorexcellenteenhoogbegaafdeleerlingen: “compacten en verrijken”, “draaideurmodel”

Onderzoek / ontwikkeling / onderzoeksvraag

•Resultaatgerichtwerkenaandeverbeteringvandeopbrengstenentoetsen/schoolexamens.•Hetgebruikvandeanalysevandeprestatiesvandeleerlingenbijdevormgevingvanhetonderwijs.•Systematischevaluerenvanhetonderwijsproces.

0183 – 62 23 88info@camphusianum.nlwww.camphusianum.nldrs. J.C. (Hans) Ruitenbeek

073 – 551 22 13 beekvliet@gymnasiumbeekvliet.nlwww.gymnasiumbeekvliet.nl

telefoone-mailwebsiterector

telefoone-mailwebsiterector

74

Marnix GymnasiumEssenburgsingel 583022 EA Rotterdam

Speciaal

•Anglia,GoetheenDELF•Filosofieeindexamenvak•Lapp-Top,Pre-UniversityCollege,JuniorMedSchool•GymnasiumPlusprogramma:verbredingenverdieping(veelexternedocenten)•Verrijkingsprojecten:bijvoorbeeldinklas1(verplichte)keuzeuitmoduletheater,archeologie, internationale oriëntatie, kunsteducatie

Onderzoek / ontwikkeling / onderzoeksvraag

•Afgelopenjaren:themabijeenkomstenmetexterneexpertiseoveromgaanmetverschillen,zowel binnen als buiten de les (verbredingsprojecten)•Speerpunt:leerlingensamenhanglatenzienenervarentussendeverschillendevakken•Studiemiddagoverinzetsocialemedia•Werkenaanvaardigheden:vakspecifiekenvakoverstijgend.

Cygnus GymnasiumLinnaeushof 481098 KM Amsterdam

Motto

Voor wereldburgers en wetenschappers

Speciaal

•Multi-klassiek:naastaandachtvoordeklassiekewereldveelaandachtvoorallewereldculturen•Lessenprojectenenuitwisselingenmetbuitenlandsegymnasia:internetalscommunicatiemiddel•Naastcijfersookeenportfolioomlerenzichtbaartemaken•Leerwerkineersteinstantieindeles•EigenCygnusagendameto.a.ruimtevoorhet“hoe”vanhetleren•Gastcollegesdoordocentenvanuniversiteitenoverallerleionderwerpen:vastonderdeelopde donderdagmiddag•Docentenhebbensamenmateriaalontwikkeld(inMoodle)•Leerlingenhebbeneigenlaptop•Samenwerkenaangemeenschappelijkestartinnieuwgebouw•Relatiefveelzorgleerlingen•Onlinelessenvoor8egroepers:8+project•Bèta-partnersproject•Frans:AIM(AccelerativeIntegratedMethod(Canada))enEngelsCambridgeenAngliaexaminations

Onderzoek / ontwikkeling / onderzoeksvraag

•Afgelopen3jaaringezetoponderzoekendleren(APS)•Verminderingvantoetsdruk:gedragsveranderingbijdocententeweegbrengen

telefoone-mailwebsiterector

telefoone-mailwebsiterector

010 – 244 50 44 info@marnixgymnasium.nlwww.marnixgymnasium.nlmevr. drs. S.J. (Stytia) de Leeuw

020 – 468 88 80 info@cygnusgymnasium.nlwww.cygnusgymnasium.nldrs. E.P. (Edu) van Rijn

75

Willibrord GymnasiumBeukenstraat 805753 GD Deurne

Motto

Denk @nders!

Speciaal

•LeerlingenuitLeonardoenregulieregroepenhakenaanbijelkaarslessen. Met ingang van 2012-2013 zijn in leerjaar II en leerjaar III de lesgroepen geclusterd om bij enkele vakken op een andere manier onderwijs te kunnen blijven geven aan hoogbegaafde leerlingen.•CambridgeEngels,DELF•JaarlijkseevaluatiecijfersCE–SO•Griekseweek•AandachtvoorBètadooraanbodvanWiskundeD,NLTenScience

Onderzoek / ontwikkeling / onderzoeksvraag

•Lesgevenaanhoogbegaafdenenreguliereleerlingen:wisselwerking/uitwisselingbevorderen•Studiemiddagenenonderzoeknaar:hoelerenkinderen?•Passendezorg:hoedoenwedatindetoekomst?

Stedelijk Gymnasium ‘s-HertogenboschMercatorplein 25223 LL ’s-Hertogenbosch

Motto

Non scholae sed vitae discimus – Wij leren niet voor de de school maar voor het leven

Speciaal

•Olympiadeschool•Wekelijkseprojectmiddagenvoorklas1-2metvakoverstijgendeprojecten•Jaarlijkseprojectdagenklas1-2metkeuzeprojectenenexcursies•Projectweekklas3metprofielprojectenenvoorbereidingprofielkeuze•Taaldorpklas3voordeMVT•GroteAvond:jaarlijksemusicalvoorstellingmetmuzikaleondersteuningvaneigenschoolorkest Mercator & Musica•LOS!(LeerlingOrganisatieStedelijk):leerlingendenktankenactiviteitenorganisatie•Filmgalametanimatiefilms,fake-documentairesenkortespeelfilmsvanleerlingen•ActieveOudervereniging,organiseertbijv.deMuziekavondenSpraakwateren…•ViaGymnasia:beeldendekunstwerkenrouteinenomdeschooldoorleerlingen•ProjectAtlasvoormeerpresteerders:geselecteerdeonderbouwleerlingenkiezeninkaderzelfeen onderwerp en werken in duo’s aan onderzoeksvraag in periode december – april•LudiRomanienPompeHellade:klassiekeactiviteitenmiddagen•LOB(LoopbaanoriëntatieenBegeleiding)verplichtvakinklas4,5,en6indevrijeruimte

Onderzoek / ontwikkeling / onderzoeksvraag

•Speerpuntklassieken:geefdeklassiekendekrachtvandevanzelfsprekendheid•ProjectMercurius:meerpresteerdersprogrammavoorbovenbouwleerlingen•Leerlijnpraktischeopdrachtenvoorklas1t/m6“underconstruction”•DocentenprofielStedelijkGymnasium:kwaliteitsverbeteringdoorprofessionalisering

0493 – 31 48 02info@willibrordgymnasium.nlwww.willibrordgymnasium.nldrs. Y.A.I. (Yvonne) Lommen MME

073 – 621 90 68 info@stedgymdenbosch.nlwww.stedgymdenbosch.nlir. A.E.M. (Arie) de Kleijn

telefoone-mailwebsiterector

telefoone-mailwebsiterector

76

Stedelijk Gymnasium Prinsenhof 32011 TR Haarlem

Speciaal

•CAE(alleleerlingen),Goethe,DELFenDELE•MUN(ModelUnitedNations)•Jaarlijksepoëziewedstrijdvoorallejaarlagen•ShellEco-marathon•Beideklassieketalenverplichtt/m4ejaar•Vakkennaastregulierpakket:Spaans,filosofie,CKV,tekenen,NLTenwiskundeD•Testimoniumbijdiploma•PreUniversityenLapptop

Onderzoek / ontwikkeling / onderzoeksvraag

•Brugklasonderzoeknaarwelbevindenleerlingen

Gymnasium FelisenumVan Hogendorplaan 21981 EE Velsen-Zuid

Speciaal

•Cambridge,DELF,Goethe•Filosofieexamenvak•Veelaandachtvoorhetbèta-onderwijsomhetbeeldvanhetbètaonderwijsteverbeteren•Onderzoeksprojectenvoorleerlingenmetonderwerpnaarkeuze:omteverbredenenteverdiepen (in principe voor iedereen, behalve voor hen die moeite hebben)•Projectvan10wekeninklas3en4:iederesectieontwikkelt10lessencapitaselecta.Dementor helpt de leerling bij de keuze. De docent kan riscoloos experimenteren en ook dat is goed voor de ontwikkeling (van de docent).

Onderzoek / ontwikkeling / onderzoeksvraag

•NLT:geengemakkelijkvakomtegeven.Geenmethodes,maarmodulen.Modulenzijninter- disciplinair en niet ieder bètadocent beheerst alle facetten.•Graagingesprekmetanderegymnasiaover(resultaten)klassieketalen,overhoogbegaafdheid, over de ELO

telefoone-mailwebsiterector

telefoone-mailwebsiterector

023 – 512 53 53 administratie@stedelijkgymnasiumhaarlem.nlwww.stedelijkgymnasiumhaarlem.nlmevr. drs. Z. (Zoë) Kwint

0255 – 54 57 10 info@felisenum.nlwww.felisenum.nldr. K.S. (Karel) Kits

77

Gymnasium ApeldoornKastanjelaan 107316 BN Apeldoorn

Motto

Beatus homo qui invenit sapientiam

Speciaal

•CambridgeEngels•ErkendOlympiadeschool•Functiemixbelangrijkinstrumentbijprofessionaliseringdocenten(onderwijskundigeinsteek)•Resultatendifferentiatieproject(zieonder)pervak•Tutoraat:bovenbouwleerlingenbegeleideneersteklassers•Debatclub•Minerva-programma:extra(vak)hulpwaarhetnodigis,extrawaarhetkan.

Onderzoek /ontwikkeling /onderzoeksvraag

•MetKPContwikkelplanopgezetperteam:individueledocentstelteigendoeltendiensteaan teamthema•Themavoordeheleschool:verschiljongens–meisjes•Klassiekevorming,academischevoorbereidingeninternationaleoriëntatiezijndedriepijlersdie in het schoolplan en de teamplannen centraal staan in de komende jaren. Binnen teams en secties worden deze thema’s verder ingevuld.•Differentiatiebinnendeles,gerichtophoog-enmeerbegaafdeleerling,maarookopdeleerling die er hard voor moet werken.•Visitatieproject(gerichtopdifferentiatie)metGymnasiumAmersfoort:feedbackkrijgenopwatje doet (schooljaar 2012/2013)

Barlaeus GymnasiumWeteringschans 311017 RV Amsterdam(postbus 15578, 1001 NB)

Speciaal

•groteaandachtvoorendeelnameaankunstencultuur•allesisgymnasiaaltenzijhettegendeelbewezenis•meebewegenmetkinderendiezichontwikkelen•Barlaeus-standaard:leerlingdienaardevierdeklasbevorderdwordt,gaatdúsheteindexamenhalen!•uitvoerigeinformatie,achtergrondenenondersteuningpervakopvooriedereentoegankelijkewebsite•filosofieeindexamenvak•klassentoernooi

Onderzoek / ontwikkeling /onderzoeksvraag

•ontwikkelencriteriumgerichtbeoordelen•“uitdagingenmotivatie”heeftbeleidsagendabepaaldvoordekomendejaren•Metelkaarontwikkelen:veelvariatieinpopulatiedusveelvariatieinaanbod(bewustvermijdenvan het woord diff erentiatie)•ontwikkelenonderzoeks-enICTvaardigheden

055-5213024info@gymnasium-apeldoorn.nlwww.gymnasium-apeldoorn.nldrs. L. H. (Louise) Beernink

020 – 626 33 96 adm@barlaeus.nlwww.barlaeus.nldrs. M.F. (Marten) Elkerbout

telefoone-mailwebsiterector

telefoone-mailwebsiterector

78

Aanbevolen

In dit onderdeel vindt u links naar in de tekst genoemde sprekers en/of wetenschappers, artikelen en filmpjes. Er is op het gebied van onderwijs en onderwijsvernieuwing, over de werking van het brein, over hoogbegaafdheid, over didactiek en leren heel veel materiaal te vinden. Letterlijk te veel om op te noemen.

In dit korte overzicht heb ik – naast de in de tekst genoemde mensen – ook een paar andere inspirerende, geestige en boeiende sprekers opgenomen. Hierbij heb ik mij beperkt tot digitale bronnen. Er zijn er veel meer. Suggesties? Vul aan!

Waarom geen aanbevolen literatuur? Een keuze maken uit de enorme hoeveelheid literatuur is een onmogelijke opgave. Maar ook hier geldt: aanbevelingen en tips graag op de digitale versie van dit boekwerk.

Tex GunningLid van de Raad van Commissarissen Akzo Nobel - Auteur voorwoord.http://www.nivoz.nl/site_files/uploads/value-based-education-lezing-tex-gunning-13-oktober-2011-nivoz.pdf

Sir Ken Robinson Sir Ken Robinson (born 4 March 1950, is an author, speaker, and international advisor on education in the arts to govern-ment, non-profits, education, and arts bodies. He was Director of The Arts in Schools Project (1985–89), Professor of Arts Education at the University of Warwick (1989–2001), and was knighted in 2003 for services to education.www.sirkenrobinson.comwww.youtube.com/watch?v=s80WxO01t7kwww.youtube.com/watch?v=_h8QGAUXaEM

Michel van AstTrainer / consultant, APS, The Crowd @thecrowdnl, onderwijs&ict, leermiddelen, exact&wiskunde, digibord, ipad, T3 Nederland.http://www.youtube.com/watch?v=8PeydCn6phcwww.youtube.com/watch?v=PSNBKtBeNN0

79

If you’re not prepared to be wrong, you’ll never come up with anything original.Sir Ken Robinson

Willem Jan RengerProgrammaleider research & design Applied Game Design at Hogeschool voor de Kunsten, Utrechtwww.youtube.com/watch?v=2H2EOgwqFJI

Dan Meyer Dan Meyer (born April 7, 1957) is an American performance artist, inspirational/motivational speaker, comedy entertainer, Guinness World Record holder, America’s Got Talent contestant, Stan Lee’s Superhumans, and professional sword swallower best known for swallowing swords underwater in a tank of sharks and stingrays for Ripley’s Believe It or Not. Meyer is also internationally recognized as the world’s foremost authority in the field of sword swallowing as an award-winning author Ig Nobel Prize winning Laureate , science lecturer, and President of the Sword Swallowers Association International (SSAI) (bron: Wikipedia).http://www.youtube.com/watch?v=NWUFjb8w9Ps

Derek Cabrera Derek Cabrera (born 1970) is an educational theorist, systems thinking expert, inventor, and cognitive scientist. He is best known for formulating the DSRP theory and method of thinking (bron: Wikipedia).http://www.youtube.com/watch?v=dUqRTWCdXt4

Daniel H. PinkSchrijver en voormalig speech-schrijver van Al Gore. Dan Pink onderzoekt het raadsel van de motivatie:http://www.ted.com/talks/lang/nl/dan_pink_on_motivation.html

Animatiefilmpje PegasusWat is het Pegasusproject eigenlijk?http://www.youtube.com/watch?v=nfNnRnJsXSQ&feature=player_embedded#!Pegasusfilmpje, ook te vinden op www.gymnasia.nl, onderwijs, Pegasus, onderaan de bladzijde!

80

Filmpje “Jongens”Link naar filmpje “Jongens” van Wessel Theun de Vries en Hidde de Vries (Stedelijk Gymnasium Leeuwarden)http://www.youtube.com/watch?v=uME8j3nyhwc

In de tekst genoemde instanties en organisaties:

Nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling (SLO)www.slo.nl

Platform Bèta Techniekwww.platformbetatechniek.nl

Europees Referentiekaderwww.erk.nl

BPSwww.begaafdheidsprofielscholen.nl

Pedagogische centrawww.aps.nlwww.cps.nlwww.kpc.nl

Stichting Kennisnetwww.kennisnet.nl

81

Bij wijsheid hoort het door-gronden met het intellect van wat eeuwig is; bij kennis het rationeel begrijpen van wat tijdelijk is.

Augustinus, Romeins filosoof (354 - 430)theoloog en Kerkvader

Leermateriaal vindenwww.wikiwijs.nlwww.vo-content.nl/stercollecties

Meer tips

KahnacademyKhan Academy is een non-profitorganisatie gecreëerd door Salman Khan die een innovatief leerplatform vrij ter beschik-king stelt op het internet. De website beschikt over een gratis onlineverzameling van meer dan 2150 lesfragmenten die met video bijeen zijn gebracht op YouTube. De videolessen behandelen tot nog toe wiskunde, geschiedenis, financiën, fysica, chemie, biologie, astronomie en economie als onderwijzende vakken (bron: Wikipedia).www.khanacademy.orghttp://www.khanacademie.nl/www.youtube.com/user/khanacademy

RemindWaarom besteden we zoveel tijd aan ‘wat’ je moet leren en zo weinig aan ‘hoe’ je kunt leren of ‘waarom’ je leert? Uit de zoektocht naar het antwoord op deze vragen is Remind (voorheen MindSet) ontstaan: een groep studenten die leerlingen helpt betere schoolresultaten te behalen door ze te ‘leren leren’ en ze bewust te maken van hun eigen doelen en motivatie om te leren. Dat gymnasia open staan voor initiatieven om onderwijs te verbeteren en leerlingen te helpen het beste uit zichzelf te halen blijkt wel uit de eerste twee scholen in Nederland die ons ‘Leren Leren’- en ‘ExcelLeren’-programma inge-voerd hebben: het Stedelijk Gymnasium Nijmegen en het Gymnasium Haganum.www.remindlearning.nl

82

Some rules for students and teachers

RULE ONE Find a place you trust, and then try trusting it for a while.

RULE TWO General duties of a student - pull everything out of your teacher; pull everything out of your fellow students.

RULE THREE General duties of a teacher - pull everything out of your students.

RULE FOUR Consider everything an experiment.

RULE FIVE Be self-disciplined - this means finding someone wise or smart and choosing to follow them. To be disciplined is to follow in a good way. To be self-disciplined is to follow in a better way.

RULE SIX Nothing is a mistake. There’s no win and no fail, there’s only make.

RULE SEVEN The only rule is work. If you work it will lead to some-thing. It’s the people who do all of the work all of the time who eventually catch on to things.

RULE EIGHT Don’t try to create and analyze at the same time. They’re different processes.

RULE NINE Be happy whenever you can manage it. Enjoy yourself. It’s lighter than you think.

RULE TEN “We’re breaking all the rules. Even our own rules. And how do we do that? By leaving plenty of room for X quantities.”

HINTS Always be around. Come or go to everything. Always go to classes. Read anything you can get your hands on. Look at movies carefully, often. Save everything - it might come in handy later.

John Cage, Amerikaans componist, 1912-1992bron: http://www.alisant.net/cca/sitespecific/cage.html

De Vlucht van PegasusEen tussenstandMarie-Louise Greve (Pegasus), Agnes Schaafsma (Pegasus), Ton Tromp (Pegasus), Ad van Oort (APS), Renata Traas (APS),Maurive van Werklhooven (APS)2008

SHZG VademecumJoke Gaasbeek – Luursema, Janita Rutgers-Stoker, Agnes Schaafsma, Ger Smit2009

Leerplan in OntwikkelingStichting Leerplanontwikkeling (SLO), EnschedeRedactie: Annette Thijs en Jan van den Akker2009

Het geheim van de blauwe broerEindrapport van de Verkenningscommissie Klassieke TalenCaroline Kroon, Ineke Sluiter2010SLO, Leiden / EnschedeIn opdracht van: Ministerie van Onderwijs, Cultuur en WetenschapIsbn 928-90-865-9489-4

Literatuurlijst

83

Dankbetuiging

Dit boek, dit startdocument voor de zelfstandige gymnasia, zou niet tot stand zijn gekomen zonder de bijdragen van de rectoren en conrectoren. In hun gesprekken met mij hebben ze vol vuur en enthousiasme en vaak zonder oog op de klok uitvoerig over de ontwikkelingen op hun gymnasium gesproken. Bovendien zijn verzoeken om foto’s of commentaar vaak met ongekende reactiesnelheid ingewilligd!

Verheugd ben ik over het inspirerende voorwoord van Tex Gunning, die slechts op basis van mijn uitspraken over de inten-ties en achterliggende gedachten van het boek, bereid was om zijn visie op het belang van het waardevol onderwijs voor de toekomstige generaties, voor ons te verwoorden.

Ook Fokke & Sukke dank ik voor de onnavolgbare en humoristische wijze waarop zij de lezer niet alleen tot lachen, maar zeker ook tot denken aansporen!

Angeline ten Berge, docente Nederlands aan het Stedelijk Gymnasium Johan van Oldenbarnevelt in Amersfoort, ben ik zeer erkentelijk voor de nauwgezetheid waarmee ze de allerlaatste correctie van deze tekst heeft uitgevoerd.

Ik dank de regiegroep onderwijs voor hun meedenken en hun aanmoediging: Joke Gaasbeek (rector Schiedam), Cees van Lent (rector Amersfoort), Yvonne Lommen (rector Deurne), Bernadette Pelgrum (rector Beyers Naudé Leeuwarden), Nic. Sterrenburg (rector Almere) en adviseur Margreet Vermeer (Stichting Kennisnet).

Ten slotte wil ik graag mijn bijzondere waardering en dank uitspreken voor de wijze waarop Joke Gaasbeek en Cees van Lent zich van hun taak als meelezers hebben gekweten: door kritisch mee te denken, te redigeren, te inspireren, te corrige-ren en vooral door het gevoel te geven dat dit een waardevol document kan zijn.

Ingeborg Kromhout

Ingeborg Kromhout (1953) studeerde af in Engelse Taal en Letterkunde aan de Rijksuniversiteit van Utrecht. Zij doceerde Nederlands aan de Universiteit van Liverpool tijdens haar doctoraalstudie aan deze universiteit en was jarenlang docent Engels aan vrijwel alle typen onderwijs in Nederland. Zij was conrector bovenbouw gymnasium en atheneum in Bilthoven, rector van het Gemeentelijk Gymnasium in Hilversum, werkte bij het APS en werkt nu naast haar functie als directeur onderwijs bij de SHZG als zelfstandig coach van schoolleiders en docenten. Twee-maal maakte zij een uitstap naar de kunst: ruim vijf jaar was zij algemeen directeur van museum Beelden aan Zee in Scheveningen en twee jaar lang was zij directeur onderwijs bij Scholen in de Kunst in Amersfoort.

84

Aantekeningen

85

86

Ontw

erp: liek in vorm | D

rukwerk: D

rukkerij Vos