scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!!...

75
Brandveilig gedrag in aandachtswijken Een onderzoek naar de relatie tussen het aantal binnenbranden en brandveilig gedrag in Haagse aandachtswijken als opmaat naar een interventiestrategie | Job Kramer | December 2011 | Master Public Safety | TU Delft |

Transcript of scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!!...

Page 1: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken  Een  onderzoek  naar  de  relatie  tussen  het  aantal  binnenbranden  en  brandveilig  gedrag  

in  Haagse  aandachtswijken  als  opmaat  naar  een  interventiestrategie                  

       

|    Job  Kramer    |    December  2011    |    Master  Public  Safety    |    TU  Delft    |  

Page 2: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

ii   Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken  

 

   

Page 3: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken   iii  

 

Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken  Een  onderzoek  naar  de  relatie  tussen  het  aantal  binnenbranden  en  brandveilig  gedrag  

in  Haagse  aandachtswijken  als  opmaat  naar  een  interventiestrategie                                                              Auteur       ir.  Job  W.J.L.  Kramer         Rijswijk,  22  december  2011      Werkgever            Versie       Definitief      Omslag       Provinciaal  Zeeuwse  Courant,  20  oktober  2011    Instituut     TU  Delft  -­‐  Delft  Top  Tech  Opleiding       Master  of  Public  Safety  Begeleider     drs.  ing.  Arthur  C.H.J.  Zanders    Verdediging     Delft,  1  februari  2012      

Page 4: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

iv   Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken  

 

   

Page 5: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken   v  

 

Voorwoord    Brandveilig  Leven,  een  thema  dat  nu  volop  in  de  belangstelling  staat  binnen  de  brandweer.  Het  is  een  van  de  pijlers  van  het  veranderingsproces,  dat  de  brandweer  richting  2015  wil  ondergaan.  Dit  vraagt  een  grote  omslag  in  denken  en  doen.  Het  vraagt  ook  nieuwe  kennis  binnen  de  brandweer  organisatie,  die  daar  van  oudsher  niet  aanwezig  is.      Deze  omslag  gold  ook  voor  mijzelf:  met  een  technische  achtergrond  een  studie  doen  naar  gedrag  van  mensen  vraagt  een  omslag  in  mijn  eigen  denken.  De  uitdaging  was  het  waard.  Een  bijzonder  interessant  onderwerp,  dat  mijn  denkraam  heeft  vergroot.      Psychologische,  sociologische  en  pedagogische  onderbouwingen  zijn  gewenst  om  een  duurzame  gedragsverandering  binnen  de  samenleving  te  bewerkstelligen.  In  andere  domeinen,  zoals  bijvoorbeeld  de  gezondheidszorg,  is  hier  al  veel  onderzoek  naar  gedaan,  wat  heeft  geresulteerd  stapels  artikelen,  rapporten  en  adviezen.  Voor  brandveiligheid  is  dit  nog  een  bijna  blanco  vel  papier.  Er  is  weinig  bekend  over  brandveilig  gedrag  en  de  drijfveren  van  mensen  om  tot  dit  gedrag  te  komen,  terwijl  hier  de  sleutel  ligt  voor  een  succesvolle  interventiecampagne  richting  duurzame  gedragsverandering.      Met  deze  scriptie  tracht  ik  een  klein  steentje  bij  te  dragen  aan  dit  fundament  voor  de  toekomst  van  de  brandweer.  Primaire  en  basale  vragen  vormden  de  eerste  struikelpunten:  wat  is  brandveilig  gedrag  en  hoe  zou  je  dat  kunnen  meten?  Want  ook  hier  geldt:  meten  is  weten,  als  je  weet  wat  je  meet.  In  dat  laatste  zit  vaak  de  crux,  zowel  in  de  technische  wetenschappen  als  in  de  sociale  wetenschappen.  Desalniettemin,  het  was  een  intensieve,  uitputtende  en  interessante  worsteling  met  data  en  literatuur,  die  heeft  geleid  tot  voorliggende  scriptie.      Ik  ben  de  Veiligheidsregio  Haaglanden  bijzonder  dankbaar  dat  mij  deze  mogelijkheid  is  geboden.  Graag  wil  ik  ook  een  aantal  mensen  bedanken  voor  hun  kennis  &  kunde  bij  de  totstandkoming  van  deze  scriptie:  Annelies  Engelenburg,  Arthur  Zanders,  Caecilia  van  ’t  Riet,  Inez  Rijnhart,  Mia  Wardenier-­‐Vleeming,  Otto  Visscher,  Pieter  van  Gelder,  Tom  Kievit,  Winnie  Gebhardt  en  natuurlijk  de  bewonersverenigingen  Laak  Centraal,  Spoorwijk,  Transvaalkwartier  en  Schildersbuurt.      Tenslotte,  speciale  dank  richting  het  thuisfront  voor  de  steun  &  toeverlaat  bij  wéér  een  studie.  Mirjam,  Julia  en  Silvijn,  merci!    Job  Kramer  22  december,  Rijswijk        

Page 6: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

vi   Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken  

 

         

Page 7: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken   vii  

 

Samenvatting  Beleidsmatige  context  De  brandweer  heeft  sinds  jaar  en  dag  het  redden  van  mens  en  dier  hoog  in  het  vaandel  staan.  Sinds  2010  is  een  veranderingsproces  gaande  bij  de  brandweer  in  Nederland,  dat  is  verwoord  in  de  visie  “De  brandweer  overmorgen,  strategische  reis  als  basis  voor  vernieuwing”.  (NVBR,  2010a)  Hierin  is  geconstateerd  dat  met  het  verbeteren  van  de  repressieve  kwaliteiten  van  de  brandweer  het  aantal  branden,  slachtoffers  en  schade  in  Nederland  niet  meer  zal  afnemen,  terwijl  de  kosten  voor  de  maatschappij  zullen  blijven  stijgen.  Kortom,  het  maatschappelijk  rendement  neemt  af.  

Probleemstelling  De  brandweer  streeft  in  samenwerking  met  partners  naar  een  brandveilige  samenleving.  Hiermee  verschuift  de  focus  van  het  repressief  optreden  naar  het  voorkomen  van  brand,  het  verkorten  van  de  ontdekkingstijd  en  het  vergroten  van  de  zelfredzaamheid.  Centraal  in  de  nieuwe  visie  staat  het  versterken  van  het  veiligheidsbewustzijn  van  verschillende  risicogroepen,  zoals  bewoners  van  aandachtswijken,  wat  moet  leiden  tot  meer  brandveilig  gedrag.  Er  is  nog  weinig  bekend  over  (de  factoren  die  bepalend  zijn  voor)  brandveilig  gedrag  van  bewoners  in  aandachtswijken  en  de  consequenties  hiervan  voor  interventies.  

Doelstelling  en  onderzoeksvraag  Met  dit  onderzoek  wordt  beoogd  een  stukje  van  het  fundament  op  te  bouwen  voor  een  succesvolle  interventiestrategie  gericht  op  gedragsverandering  om  het  aantal  woningbranden  in  aandachtswijken  te  reduceren.  De  centrale  vraag  luidt:  Kan  een  verschil  in  het  aantal  binnenbranden  tussen  Haagse  aandachtswijken  en  niet-­‐aandachtswijken  worden  verklaard  door  een  verschil  in  brand(on)veilig  gedrag?  

Aanpak  De  aanpak  van  het  onderzoek  sluit  aan  op  de  eerste  drie  fasen  van  het  PRECEDE-­‐PROCEED  model  van  Green  en  Kreuter  (2005).  Deze  fasen  zijn  gericht  op  een  probleemanalyse  vanuit  de  culturele  en  sociale  situatie  van  de  populatie,  het  gedragsprobleem  en  de  achterliggende  gedragsbepalende  factoren.  Dit  vormt  de  basis  voor  een  interventiestrategie.  Het  empirisch  onderzoek  bestaat  uit  twee  delen:  1. Statistische  analyse:  De  binnenbranden  in  Den  Haag  over  de  periode  2005  –  2010  zijn  

geclusterd  per  wijk  en  vergeleken  met  de  achterstandscore  per  wijk.  De  achterstandscore  is  een  maat  voor  de  sociaal-­‐economische  situatie  van  de  wijk.  Deze  score  is  berekend  door  de  Gemeente  Den  Haag.  

2. Gedragsonderzoek:  Om  inzicht  te  krijgen  in  het  brandveilig  gedrag  van  bewoners  is  een  survey  uitgevoerd,  waarin  respondenten  zijn  gevraagd  naar  hun  eigen  brandveilig  gedrag.  In  totaal  zijn  97  respondenten  uit  vier  aandachtswijken  benaderd  via  bewonersoverleggen.  Hierbij  is  gebruik  gemaakt  van  anonieme  stemkastjes.  Tevens  zijn  59  respondenten  op  straat  benaderd  als  referentiegroep.  Deze  respondenten  zijn  niet  woonachtig  in  een  aandachtswijk.    

Wat  is  een  aandachtswijk?  Het  begrip  “aandachtswijken”  komt  voort  uit  de  wijkenaanpak  van  het  Grotestedenbeleid.  De  wijkgerichte  aanpak  is  van  alle  tijden  met  wisselende  achtergronden,  maar  een  gezamenlijk  doel:  voorkomen  van  te  grote  sociaal-­‐economische  verschillen  in  de  samenleving.  In  het  verleden  zijn  andere  termen  voor  soortgelijke  wijken  gebruikt,  zoals  probleemwijken,  achterstandswijken  en  achterbuurten.      De  term  aandachtswijk  kan  worden  beschouwd  in  enge  en  in  brede  zin.  In  enge  zin  betreft  het  de  40  wijken,  die  door  Minister  Vogelaar  in  het  kader  van  het  Grotestedenbeleid  in  2007  zijn  benoemd  tot  speerpunt.  De  parameters  voor  de  selectie  van  deze  wijken  zijn:  huishoudinkomen,  werkeloosheid,  kwaliteit  woningen,  sociaal  en  fysieke  kwaliteit  van  de  wijk.  Zes  van  deze  wijken  –  in  het  Grotestedenbeleid  geclusterd  tot  vier  -­‐  liggen  in  Den  Haag.    

Page 8: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

viii   Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken  

 

In  brede  zin  heeft  de  term  aandachtswijk  betrekking  op  alle  wijken  met  een  sociaal-­‐economische  achterstand.  In  dit  onderzoek  is  gekozen  voor  een  brede  benadering.  

Wat  is  brandveilig  gedrag?  In  meer  dan  70%  van  de  woningbranden  in  Nederland  is  de  oorzaak  gerelateerd  aan  menselijk  gedrag.  Internationaal  onderzoek  bevestigt  de  nauwe  relatie  tussen  menselijk  gedrag  en  het  ontstaan  van  brand.  Grosso  modo  kan  gesteld  worden  dat  de  belangrijkste,  direct  aan  menselijk  gedrag  gerelateerde  oorzaken  van  brand  zijn:  roken,  koken,  spelen  met  vuur  en  gebruik  van  elektrische  apparatuur  (televisies,  wasdrogers).  Omgevingsfactoren,  demografische  factoren  en  sociaal-­‐economische  factoren  hebben  grote  invloed  op  de  kans  om  slachtoffer  te  worden  van  brand.      Er  is  een  groot  aantal  definities  en  beschrijvingen  van  gedrag.  In  dit  onderzoek  wordt  gedrag  gezien  als  een  overkoepelende  term  voor  handelingen  van  mensen,  dus  gericht  op  het  doen.  Gedrag  is  daarbij  veelal  onderdeel  van  talrijke  (automatische)  routines  -­‐  onder  invloed  van  de  omgeving  waarin  men  zich  bevindt  -­‐  die  met  elkaar  verweven  zijn:  gewoontegedrag.  De  ratio  heeft  slechts  beperkte  invloed  op  gedrag.  Brand(on)veilig  gedrag  kan  worden  omschreven  als:  “een  geheel  van  veelal  routinematige  handelingen  van  mensen  in  hun  sociale  en  fysieke  leefomgeving,  die  bijdragen  aan  het  verkleinen/vergroten  van  de  kans  op  het  ontstaan  van  brand  en/of  slachtoffers”.    De  brandweer  stimuleert  het  brandveilig  gedrag  vooral  door  te  investeren  in  de  kennis  van  mensen  van  veiligheid(risico’s).  Het  veiligheidsbewustzijn  staat  hierbij  centraal.  In  de  context  van  de  nieuwe  visie  kan  de  volgende  beschrijving  van  (brand)veiligheidsbewustzijn  worden  afgeleid:  “een  algemene  toestand  waarin  iemand  opmerkzaam  is  op  de  risico’s  van  brand  en  besef  heeft  van  zijn  eigen  gedrag  en  de  mogelijke  consequenties  voor  de  brandveiligheid.”  Vanuit  de  literatuur  blijkt  dat  dit  een  goede  basis  kan  vormen  voor  gedragsverandering,  maar  zelden  voldoende  is  om  een  grootschalige  en  duurzame  gedragsverandering  te  bereiken.    

Resultaten:  Binnenbranden  in  relatie  tot  sociaal-­‐economische  achterstand  In  de  periode  2005  –  2010  zijn  in  Den  Haag  3749  binnenbranden  geregistreerd  in  het  meldkamersysteem,  verdeeld  over  44  wijken.  In  zijn  algemeenheid  neemt  het  aantal  binnenbranden  toe  met  het  aantal  inwoners  van  de  wijk.  Een  bewoner  van  Den  Haag  heeft  gemiddeld  een  kans  van  ongeveer  één  in  de  1000  jaar  op  een  binnenbrand.      Wijken  met  een  groot  aantal  binnenbranden  én  een  hoge  brandratio  (=  binnenbranden  per  1000  inwoners)  zouden  vanuit  het  perspectief  brandveiligheid  de  meeste  aandacht  moeten  krijgen.  In  Den  Haag  zijn  dit  de  wijken:  Centrum,  Transvaalkwartier,  Schildersbuurt,  Moerwijk,  Morgenstond,  Laakwartier  &  Spoorwijk.  Deze  wijken  representeren  tezamen  45  %  van  alle  Haagse  binnenbranden,  terwijl  in  deze  wijken  tezamen  ‘slechts’  32  %  van  de  Haagse  bevolking  woont.  Deze  wijken  zijn  niet  geheel  gelijk  aan  de  aandachtswijken,  zoals  benoemd  vanuit  het  Grotestedenbeleid.  Sommige  wijken  worden  niet  genoemd  in  het  Grotestedenbeleid,  maar  verdienen  wel  aandacht  vanuit  brandveiligheid.    Wijken  in  Den  Haag  met  een  sociaal-­‐economische  achterstand  hebben  gemiddeld  drie  keer  meer  binnenbranden  respectievelijk  anderhalf  keer  meer  binnenbranden  per  1000  inwoners,  dan  wijken  zonder  sociaal-­‐economische  achterstand.  (hoofdconclusie  1)  

Resultaten:  Brandveilig  gedrag  in  Haagse  aandachtswijken  Voor  de  survey  is  gebruik  gemaakt  van  een  vragenlijst,  omdat  het  qua  uitvoerbaarheid  voor  dit  onderzoek  de  meest  geschikte  methode  was.  Het  gedrag  is  geoperationaliseerd  vanuit  de  belangrijkste  menselijke  oorzaken  van  brand,  te  weten:  koken,  gebruik  elektrische  apparatuur,  roken,  spelen  met  lucifers/aanstekers,  branden  van  kaarsen.  Respondenten  zijn  gevraagd  of  ze  concreet  gedrag  (soms/regelmatig)  uitvoeren.    

Page 9: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken   ix  

 

Uit  het  empirisch  onderzoek  onder  een  groep  bewoners  van  aandachtswijken  (n=97)  en  niet-­‐aandachtswijken  (n=59)  in  Den  Haag,  volgt  geen  eenduidig  en  significant  verschil  op  de  gemeten  gedragsaspecten  van  brandveiligheid.  (hoofdconclusie  2)    Op  vier  van  de  zes  gemeten  gedragsaspecten  vertonen  de  respondenten  uit  de  aandachtswijken  minder  brandveilig  gedrag  dan  de  respondenten  uit  de  referentiegroep.  Op  twee  van  de  zes  gemeten  gedragsaspecten  vertonen  de  respondenten  uit  de  aandachtswijken  meer  brandveilig  gedrag  dan  de  respondenten  uit  de  referentiegroep.  Bij  geen  van  de  zes  gedragsaspecten  is  het  gemeten  verschil  significant.  Er  is  grote  variatie  tussen  de  aandachtswijken  onderling.  

Antwoord  op  de  hoofdvraag  De  hoofdvraag  van  dit  onderzoek  luidt:  Kan  een  verschil  in  het  aantal  binnenbranden  tussen  Haagse  aandachtswijken  en  niet-­‐aandachtswijken  worden  verklaard  door  een  verschil  in  brand(on)veilig  gedrag?  Op  basis  van  hoofdconclusie  1  en  2  luidt  het  antwoord  hierop:  Het  verschil  in  aantal  binnenbranden  tussen  Haagse  aandachtswijken  en  niet-­‐aandachtswijken  kan  niet  worden  verklaard  op  basis  van  de  gemeten  gedragsaspecten  van  brand(on)veilig  gedrag.  (hoofdconclusie  3)      Er  is  geen  onderzoek  gedaan  naar  de  mogelijke  verklaringen  hiervoor.  Echter,  de  resultaten  beschouwend,  zijn  twee  redenen  denkbaar.    • Verschil  in  zelfredzaamheid  -­‐  Het  aantal  binnenbranden  is  in  dit  onderzoek  gebaseerd  op  het  

aantal  meldingen  van  binnenbrand  dat  geregistreerd  is  bij  de  alarmcentrale  van  de  brandweer.  Mogelijk  zijn  bewoners  van  wijken  zonder  sociaal-­‐economische  achterstand  meer  zelfredzaam  dan  bewoners  van  wijken  met  een  sociaal-­‐economische  achterstand.  Hierdoor  kunnen  kleine  brandjes  wellicht  minder  vaak  escaleren.    

• Verschillende  omgeving  -­‐  Het  ontstaan  van  brand  is  het  gevolg  van  bepaald  brandonveilig  gedrag  in  een  omgeving.  Als  het  gedrag  niet  sterk  verschilt,  is  mogelijk  de  “omgeving”  meer  bepalend,  zijnde  zowel  de  gebouwen,  als  de  inrichting  daarvan.  In  een  woonomgeving  met  een  hoge  persoonsdichtheid,  oude  constructies  en  installaties/apparatuur  en  hoge  vuurbelasting  leidt  onveilig  gedrag  wellicht  sneller  tot  het  ontstaan  van  brand.  

 Dit  zou  betekenen  dat  het  aantal  branden  in  aandachtswijken  enkel  is  terug  te  dringen  door  te  investeren  in  zowel  een  betere  leefomgeving  als  in  brandveilig  gedrag.  Deze  gedachte  wordt  versterkt  door  het  feit  dat  een  drietal  nieuwbouwwijken  in  Den  Haag  (Ypenburg,  Leidschenveen  en  Wateringse  Veld)  veruit  de  laagste  brandratio  van  de  stad  kennen.  Vertonen  deze  bewoners  bijzonder  brandveilig  gedrag  of  heeft  de  nieuwe  omgeving  hierbij  een  doorslaggevende  rol?      Investeren  in  de  kwaliteit  van  de  leefomgeving  kan  op  diverse  manieren.  De  wijkgerichte  aanpak  vanuit  het  Grotestedenbeleid  biedt  hiervoor  goede  kansen.  Diverse  netwerkpartners  werken  hier  samen  om  de  fysieke  en  sociale  omgeving  te  verbeteren.  Dit  biedt  kansen  voor  de  brandweer  om  hierop  aan  te  haken.    Investeren  in  brandveilig  gedrag  dient  nadrukkelijk  geprioriteerd  te  worden.  Een  beperkt  aantal  wijken  met  een  sociaal-­‐economische  achterstand  representeert  een  aanzienlijk  deel  van  de  binnenbranden.  De  inrichting  en  bevolkingssamenstelling  van  deze  wijken  is  zeer  divers.  Om  duurzame  gedragsverandering  te  bewerkstelligen  is  het  noodzakelijk  aan  te  sluiten  bij  de  drijfveren  van  de  (sub)doelgroepen.  Naast  kennis  en  veiligheidsbewustzijn,  die  een  belangrijke  randvoorwaarde  zijn,  spelen  naar  verwachting  nog  andere  gedragsbepalende  factoren  een  rol.  Nader  onderzoek  is  gewenst  om  meer  inzicht  te  krijgen  in  de  factoren  die  bepalend  zijn  voor    brand(on)veilig  gedrag.      

Page 10: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

x   Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken  

 

Inhoudsopgave  Voorwoord  ......................................................................................................................................  v  Samenvatting  ................................................................................................................................  vii  1.   Inleiding  ...................................................................................................................................  1  1.1.   Beleidsmatige  context  ..........................................................................................................................................  1  1.2.   Onderzoeksopzet  ....................................................................................................................................................  2  1.1.1.   Probleemstelling  ..................................................................................................................................................  2  1.1.2.   Centrale  hypothesen  ...........................................................................................................................................  3  1.1.3.   Doelstelling  .............................................................................................................................................................  3  1.1.4.   Onderzoeksvragen  ...............................................................................................................................................  4  1.1.5.   Afbakening  ..............................................................................................................................................................  4  

1.3.   Methodiek  en  validiteit  ........................................................................................................................................  4  1.3.1.   Precede-­‐Proceed  Model  .....................................................................................................................................  4  1.3.2.   Onderzoeksmethodiek  .......................................................................................................................................  6  1.3.3.   Validiteit  ..................................................................................................................................................................  7  

1.4.   Leeswijzer  ..................................................................................................................................................................  8  2.   Een  beschrijving  van  aandachtswijken  ......................................................................................  9  2.1.   Aandachtswijken  in  een  beleidsmatige  context  ........................................................................................  9  2.1.1.   Historisch  perspectief  ........................................................................................................................................  9  2.1.2.   Van  aandachtswijk  naar  krachtwijk  ........................................................................................................  10  

2.2.   Samenstelling  van  Haagse  aandachtswijken  ...........................................................................................  11  2.2.1.   Inrichting  van  de  wijken  ................................................................................................................................  12  2.2.2.   Bevolking  in  de  wijken  ....................................................................................................................................  14  

2.3.   Deelconclusies  .......................................................................................................................................................  15  3.   Brandveiligheid  en  menselijk  gedrag  ......................................................................................  17  3.1.   Brand,  risico’s  en  aandachtswijken  .............................................................................................................  17  3.1.1.   Kwetsbaarheid  woonomgeving  ..................................................................................................................  17  3.1.2.   Menselijk  gedrag  bij  ontstaan  van  brand  ..............................................................................................  17  3.1.3.   Risicofactoren  voor  brand  ............................................................................................................................  19  

3.2.   Rationeel  versus  gewoontegedrag  ...............................................................................................................  20  3.3.   Gedragsverklaringsmodellen  .........................................................................................................................  22  3.3.1.   Theorie  van  Gepland  Gedrag  .......................................................................................................................  22  3.3.2.   ASE  model  ............................................................................................................................................................  23  3.3.3.   Health  Belief  Model  ..........................................................................................................................................  24  

3.4.   Gedragsverklaringsfactoren  ...........................................................................................................................  25  3.4.1.   Kennis  en  bewustzijn  .......................................................................................................................................  26  3.4.2.   Sociale  normen  ..................................................................................................................................................  26  3.4.3.   Geanticipeerde  spijt  .........................................................................................................................................  27  3.4.4.   Perceptie  van  de  risico’s  .................................................................................................................................  27  3.4.5.   Cue  to  action  .......................................................................................................................................................  27  3.4.6.   Eigen  effectiviteitsverwachting  ..................................................................................................................  28  3.4.7.   Omgevingsdeterminanten  (demografische  kenmerken)  .................................................................  28  

3.5.   Diversiteit  in  gedragsinterventies  ................................................................................................................  29  3.6.   Deelconclusies  .......................................................................................................................................................  31              

Page 11: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken   xi  

 

4.   Empirisch  onderzoek  naar  brandveiligheid  in  Haagse  aandachtswijken  ..................................  33  4.1.   Inleiding  ...................................................................................................................................................................  33  4.2.   Aanpak  ......................................................................................................................................................................  33  4.2.1.   Binnenbranden  in  relatie  tot  sociaal-­‐economische  achterstand  .................................................  33  4.2.2.   Brandveilig  gedrag  in  Haagse  aandachtswijken  ................................................................................  34  

4.3.   Resultaten  ...............................................................................................................................................................  35  4.3.1.   Binnenbranden  in  relatie  tot  sociaal-­‐economische  achterstand  .................................................  35  4.3.2.   Brandveilig  gedrag  in  Haagse  aandachtswijken  ................................................................................  42  

4.4.   Deelconclusies  .......................................................................................................................................................  44  5.   Conclusies  en  aanbevelingen  ..................................................................................................  47  5.1.   Conclusies  ...............................................................................................................................................................  47  5.1.1.   Centrale  hypothesen  ........................................................................................................................................  47  5.1.2.   Antwoord  op  de  hoofdvraag  ........................................................................................................................  48  5.1.3.   Aanvullende  conclusies  ..................................................................................................................................  48  

5.2.   Aanbevelingen  ......................................................................................................................................................  49  5.2.1.   Aanbevelingen  voor  beleidsvorming  en  –  uitvoering  ........................................................................  49  5.2.2.   Aanbevelingen  voor  onderzoek  ..................................................................................................................  50  

6.   Literatuur  ...............................................................................................................................  53      

Bijlage  1  –  Wijkindeling  Den  Haag  ..................................................................................................  57  Bijlage  2  –  Vragenlijst  survey  .........................................................................................................  59  Bijlage  3  –  Beschrijving  statistische  begrippen  ...............................................................................  63    

Page 12: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

xii   Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken  

 

 

Page 13: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken   1  

 

1. Inleiding    

1.1. Beleidsmatige  context  Het  bestrijden  van  branden  en  ongevallen  en  het  redden  van  mensen  (en  dieren)  is  sinds  jaar  en  dag  de  kerntaak  van  de  brandweer.  Nog  steeds  is  dit  wettelijk  sterk  verankerd  in  artikel  25,  lid1  van  de  Wet  Veiligheidsregio’s  (Wet  Veiligheidsregio’s,  2010).  Sinds  2010  is  een  veranderingsproces  gaande  bij  de  brandweer  in  Nederland.  Een  verschuiving  van  focus  op  de  repressie  naar  focus  op  het  voorkomen  van  brand,  stelt  de  brandweer  voor  nieuwe  uitdagingen.    Al  sinds  de  Middeleeuwen  staat  de  brandweer  in  Nederland  in  hoog  aanzien.  Branden  blussen  en  levensreddend  handelen,  dwingen  voortdurend  veel  respect  af.  De  brandweer  heeft  door  haar  vakkundige  en  hulpverlenende  optreden  een  zeer  goed  imago  bij  de  bevolking.  Als  gevolg  van  onder  meer  nieuwe  wet-­‐  en  regelgeving  zijn  de  eisen  die  aan  de  brandweer  worden  gesteld  fors  toegenomen.  Verbeteren  is  niet  meer  mogelijk  en  de  roep  om  drastische  vernieuwingen  wordt  steeds  luider.  (NVBR,  2010  a)    Dit  zijn  de  eerste  regels  uit  de  visie  van  de  brandweer  op  de  toekomst:  De  brandweer  over  morgen,  strategische  reis  als  basis  voor  vernieuwing.  Het  uitgangspunt  voor  deze  visie  is  de  bevinding  dat  het  maatschappelijk  rendement  van  de  brandweer  afneemt  in  de  toekomst.  Met  een  verbetering  van  de  repressieve  kwaliteiten  van  de  brandweer  zullen  de  branden  en  het  aantal  slachtoffers  in  de  toekomst  niet  afnemen,  terwijl  de  kosten  alleen  maar  zullen  blijven  stijgen.      Centraal  in  het  perspectief  voor  2015  –  als  opstapje  naar  de  stip  op  de  horizon  in  2040  –  staat  het  sturen  op  maatschappelijk  rendement.  Samengevat  betekent  dit  minder  branden,  minder  slachtoffers  en  minder  schade  tegen  lagere  kosten  voor  de  maatschappij.  (NVBR,  2010  a)      Centraal  in  de  nieuwe  visie  staat  de  nieuwe  doctrine  brandveiligheid.  Menselijk  gedrag  staat  hierbij  centraal  als  belangrijke  factor  in  brandveiligheid,  in  tegenstelling  tot  regelgeving  die  is  gericht  op  de  gebouwde  omgeving.  Kernbegrippen  hierbij  zijn:  • Sturen  vanuit  risicodifferentiatie  • Verhogen  van  veiligheidsbewustzijn  • Verhogen  van  zelfredzaamheid  • Handelingsperspectief  vanuit  eigen  verantwoordelijkheid    Dit  is  beleidsmatig  samengevat  onder  de  noemer  Brandveilig  Leven.  Dit  omvat  de  activiteiten  die  tot  doel  hebben  de  fysieke  en  sociale  veiligheid  van  verschillende  doelgroepen  in  hun  omgeving  te  verbeteren.  Dit  gebeurt  door  het  veiligheidsbewustzijn,  en  hun  rol  in  het  organiseren  van  de  (eigen)  veiligheid  en  de  zelfredzaamheid  te  vergroten.  Dit  in  samenwerking  met  andere  partijen  in  die  omgeving.  (NVBR,  2010  b)    Brandveilig  Leven  beperkt  zich  niet  tot  de  fysieke  veiligheid,  maar  betreft  ook  sociale  veiligheid.  Brandveiligheid  is  de  eerste  focus,  mede  door  het  sterke  en  betrouwbare  imago  van  de  brandweer.  Dit  maakt  het  makkelijker  om  het  publiek  te  bereiken.  De  meeste  effectiviteit  is  te  bereiken  door  in  de  directe  woonomgeving  te  starten.  (NVBR,  2010  b)    Het  is  overigens  niet  de  eerste  keer  dat  de  brandweer  meer  aandacht  gaat  geven  aan  brandpreventie.  In  het  verleden  is  naar  aanleiding  van  grote  incidenten  (o.a.  Volendam,  Enschede,  Schiphol)  ook  al  meer  aandacht  uitgegaan  naar  brandpreventie.  (Hagen  e.a.  2007)  Echter,  nu  is  het  vanuit  een  integrale  visie  door  en  voor  de  brandweer  gericht  op  gedrag.    

Page 14: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

2   Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken  

 

Deze  landelijk  visie  wordt  nu  in  verschillende  regio’s  in  het  land  vertaald  naar  uitvoeringsprogramma’s.  Risicodifferentiatie  is  daarbij  het  uitgangspunt:  focus  op  risicogroepen  op  basis  van  risicoprofielen  (NVBR,  2010  a).  De  inzet  is  om  gedragsveranderingsprogramma’s  te  ontwikkelen  gericht  op  specifieke  doelgroepen  (NVBR,  2010b)  De  doelgroepen  kunnen  worden  bepaald  op  basis  van  een  risicoanalyse.  Welke  doelgroepen  zijn  het  meest  kwetsbaar  in  de  samenleving?  Dit  sluit  aan  bij  de  landelijke  tendens  om  meer  te  redeneren  vanuit  risico’s  dan  vanuit  regels  (Ministerie  van  VROM,  2009).      In  juni  2010  heeft  de  Raad  Regionaal  Commandanten  (Vrek,  2011)  besloten  vijf  doelgroepen  te  benoemen  voor  Brandveilig  Leven:  

• Aandachtswijken  • Studenten  • Ouderen  • Jeugd  • Medewerkers  brandweer  

Voor  deze  doelgroepen  worden  evidence  based  pilots  opgezet.  Hierbij  worden  verschillende  interventiemethoden  uit  andere  vakgebieden  toegepast  binnen  het  thema  Brandveilig  Leven.  Er  is  gekozen  voor  deze  methode,  omdat  er  is  nog  weinig  bekend  is  over  de  drijfveren  van  de  doelgroepen  voor  brand(on)veilig  gedrag.    

1.2. Onderzoeksopzet  

1.1.1. Probleemstelling  De  ontwikkeling  van  een  veilige  leefomgeving  kan  op  verschillende  schaalniveaus  in  de  tijd  worden  beschouwd.  Vanuit  de  ruimtelijke  ordening  kan  sprake  zijn  van  veiligheidsgeïntegreerd  ontwikkelen,  ordenen  en  ontwerpen.  Ontwikkelen  vindt  plaats  op  het  niveau  van  de  regio  of  stad;  ordenen  vindt  plaats  op  het  niveau  van  de  wijk;  ontwerpen  vindt  plaats  op  het  niveau  van  een  gebouw.  (Suddle,  2007)  De  wijze  waarop  de  veiligheid  in  de  omgeving  wordt  geborgd  en  geoptimaliseerd  is  ook  afhankelijk  van  het  gedrag  van  de  mensen  in  de  omgeving.      Het  menselijk  gedrag  blijkt  veelal  een  cruciale  schakel  in  brandveiligheid  te  zijn,  zowel  bij  het  ontstaan/voorkomen  van  brand  als  bij  het  ontstaan/voorkomen  van  slachtoffers  bij  brand.  Een  aanzienlijk  deel  van  de  branden  ontstaat  direct  of  indirect  door  menselijk  gedrag.  (Nifv,  2010)  Tegelijkertijd  is  het  vluchtgedrag  van  mensen  ten  tijde  van  brand  cruciaal  bij  het  voorkomen  van  slachtoffers.  Brandpreventie  wordt  veelal  geleid  door  technische  maatregelen,  zonder  dat  daarbij  het  menselijk  gedrag  voldoende  wordt  beschouwd.    Het  gedrag  van  mensen  blijkt  sterk  af  te  wijken  van  het  veronderstelde  gedrag  dat  de  uitgangspunten  vormt  onder  de  wet-­‐  en  regelgeving.  (Nifv,  2008)    Binnen  de  leefomgeving  valt  vooral  winst  te  behalen  in  de  woonomgeving.  Daar  vallen  de  meeste  slachtoffers,  niet  alleen  in  Nederland,  maar  wereldwijd.  (Hagen,  2007  a)  In  Engeland  is  al  meer  dan  10  jaar  ervaring  met  voorlichting  aan  huis  over  brandveiligheid,  onder  de  noemer  community  safety.  Daarmee  is  een  sterke  afname  bewerkstelligd  ten  aanzien  van  het  aantal  branden,  gewonden  en  dodelijke  slachtoffers  (Hagen,  2007  b).        Aandachtswijken  verdienen  binnen  de  woonomgeving  bijzondere  aandacht.  Sociaal  kwetsbare  groepen  in  de  samenleving  zijn  ook  kwetsbaar  voor  brand.  Uit  Brits  onderzoek  blijkt  dat  in  wijken  met  een  lagere  sociale  welstand  tot  2.5  keer  meer  woningbranden  zijn  dan  in  rijkere  wijken  (Stichting  Nationale  Brandpreventieweek,  2008).  Tijdens  het  NVBR  symposium  “De  brandweer  over  morgen”  in  het  World  Forum  in  Den  Haag  (24  maart  2010)  vatte  secretaris-­‐generaal  Hans  van  der  Vlist  dit  samen  met  de  woorden:  Brand  discrimineert.  (Ministerie  van  VROM,  2010)    

Page 15: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken   3  

 

Onderzoek  van  de  Nederlandse  Brandwondenstichting  (Stichting  Nationale  Brandpreventie-­‐week,  2008)  toont  aan  dat  vooral  de  lagere  sociale  klasse  geen  rookmelder  in  huis  heeft.  Allochtonen  binnen  deze  klasse  scoren  daarbij  nog  eens  extra  laag.  Uit  onderzoek  in  Den  Haag  (Kuipers,  2001)  blijkt  dat  –  op  basis  van  het  verkennend  onderzoek  -­‐  branden  meer  optreden  bij  allochtone  huishoudens  dan  bij  andere  huishoudens.  Tevens  blijkt  uit  een  oriënterend  onderzoek  (Experian,  2010)  dat    procentueel  veel  meldingen  van  brand  in  de  regio  Haaglanden  voorkomen  bij  huishoudens  uit  de  lage  sociale  klassen,  veelal  in  appartementen,  veelal  zijnde  een  huurwoning.  In  het  onderzoek  is  dit  tevens  geclassificeerd  in  mosaic  huishoudens1.  Hierbij  scoren  ‘De  Knokkers’  bijzonder  hoog,  waaronder  ‘de  multiculturele  doorzetters’,  ‘de  jonge  flatbewoners’  en  de  ‘krappe  kassen’  vallen.    ‘De  Knokkers’  zijn  vaak  nog  jong  en  wonen  vooral  in  de  buitenwijken  van  de  grote  steden  in  het  westen  van  het  land.  In  deze  buurten  wonen  vooral  mensen  met  lage  inkomens.  Doordat  ze  weinig  opleiding  hebben  genoten  hebben  ze  vaak  ongeschoold  en  uitvoerend  werk,  bijvoorbeeld  in  de  bouw  of  industrie.      Samengevat:  Den  Haag  kent  een  aantal  aandachtswijken.  Aandachtswijken  zijn  naar  verwachting  kwetsbaar  voor  woningbranden.  De  oorzaak  van  woningbranden  is  veelal  gelegen  bij  een  menselijke  factor.  De  brandweer  wil  vanuit  haar  streven  naar  een  brandveilige  samenleving  brandveilig  gedrag  bevorderen.  Er  is  nog  weinig  bekend  over  de  factoren  die  bepalend  zijn  voor  het  brand(on)veilig  gedrag  van  bewoners  in  aandachtswijken  en  de  consequenties  hiervan  voor  interventies.  

1.1.2. Centrale  hypothesen  De  probleemstelling  leidt  tot  twee  centrale  hypothesen,  die  in  dit  onderzoek  zullen  worden  getoetst:  

Hypothese  1  -­‐  In  Haagse  aandachtswijken  komen  relatief  meer  binnenbranden  voor  dan  in  andere  Haagse  wijken.    Uitgaand  van  hypothese  1  en  stellend  dat  menselijk  gedrag  een  belangrijke  factor  is  bij  het  ontstaan  van  brand  (Nifv,  2010),  kan  de  volgende  hypothese  geformuleerd  worden:  

Hypothese  2  -­‐  Bewoners  van  Haagse  aandachtswijken  vertonen  minder  brandveilig  gedrag  dan  bewoners  van  andere  wijken.    

1.1.3. Doelstelling  De  NVBR  hanteert  voor  het  thema  Brandveilig  Leven  een  tweesporen  beleid:  enerzijds  1000  bloemen  bloeien,  waarbij  alle  interventie  initiatieven  worden  toegejuicht.  Anderzijds,  doorontwikkeling  van  kennis  en  kunde  om  een  stevig  fundament  te  leggen  onder  de  interventies  binnen  het  thema  brandveiligheid.  (Vrek,  2011)    Met  dit  onderzoek  wordt  beoogd  een  bijdrage  aan  dit  fundament  te  leveren.  Het  doel  van  dit  onderzoek  is  om  inzichtelijk  te  krijgen  of  een  interventiestrategie  gericht  op  gedragsverandering  succesvol  kan  zijn  om  het  aantal  woningbranden  in  aandachtswijken  te  reduceren.                                                                                                                                      1  Mosaic  Huishouden  is  de  belangrijkste  consumentenclassificatie  van  Nederland.  Door  gebruik  van  verschillende  registratie  data  en  marketing  onderzoek  zijn  de  Nederlandse  huishoudens  gesegmenteerd  in  verschillende  groepen  en  onderverdeeld  in  verschillende  types  per  groep.  Per  huishouden  wordt  er  een  beeld  geschetst  met  betrekking  tot  de  demografie,  levensstijl,  cultuur  en  gedrag.    

Page 16: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

4   Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken  

 

1.1.4. Onderzoeksvragen  Onderstaande  hoofd-­‐  en  deelvragen  zijn  geformuleerd  op  basis  van  de  probleemstelling.    Hoofdvraag:  Kan  een  verschil  in  het  aantal  binnenbranden  tussen  Haagse  aandachtswijken  en  niet-­‐aandachtswijken  worden  verklaard  door  een  verschil  in  brand(on)veilig  gedrag?  

Deelvragen:  1. Wat  is  een  aandachtswijk?  2. Hoe  zijn  de  Haagse  aandachtswijken  samengesteld  qua  inrichting  en  bevolking?  3. Hoe  zijn  de  oorzaken  van  brand  gerelateerd  aan  gedrag?  4. Wat  is  brand(on)veilig  gedrag?  5. Welke  factoren  zijn  mogelijk  verklarend  voor  brand(on)veilig  gedrag?  

1.1.5. Afbakening  Om  het  onderzoek  uitvoerbaar/beheersbaar  te  houden  in  de  beschikbare  tijd  is  de  onderzoeksvraag  scherp  afgebakend.    • Focus  op  binnenbranden:    

o Het  aantal  binnenbranden  is  bekend.  Het  aantal  binnenbranden  is  in  Nederland  en  regionaal  van  dusdanige  omvang  dat  resultaten  meetbaar  zijn  en  statistisch  bewerkt  kunnen  worden.  Dit  in  tegenstelling  tot  het  aantal  doden  en  gewonden  bij  brand,  waarvan  het  aantal  zodanig  laag  is  dat  hier  moeilijk  betrouwbare  statistische  conclusies  op  gebaseerd  kunnen  worden.  

o Het  landelijk    beleid  kent  een  drietal  doelen:  reductie  van  het  aantal  branden,  slachtoffers  en  schade.  Slachtoffers  en  schade  zijn  hierbij  een  afgeleide  van  het  aantal  branden.    

o Het  zou  de  voorkeur  hebben  om  te  richten  op  woningbranden  als  subcategorie  van  binnenbranden.  Echter,  gegevens  over  deze  subcategorie  zijn  niet  af  te  leiden  uit  de  beschikbare  data.  

 • Focus  op  een  aanpak  op  wijkniveau:  Op  wijkniveau  is  goed  cijfermateriaal  beschikbaar,  

zowel  over  de  branden  als  de  bewoners.  Daarbij,  aandachtswijken  zijn  door  de  NVBR  benoemd  als  doelgroep.    

• Focus  op  aandachtswijken:  brand  discrimineert,  aandachtswijken  zijn  bijzonder  gevoelig  voor  brandrisico’s  en  moeilijk  bereikbaar  met  grootschalige  campagnes.  

 • Focus  op  Den  Haag,  met  mogelijke  doorkijk  voor  verbreding:    

o Den  Haag  kent  vier  aandachtswijken  vanuit  het  Grotestedenbeleid.    o Den  Haag  zal  in  2012  namens  de  NVBR  een  pilot  uitvoeren  gericht  op  

aandachtswijken.  De  uitkomsten  van  voorliggend  onderzoek  kunnen  mogelijk  een  bijdrage  leveren  aan  deze  pilot.  

1.3. Methodiek  en  validiteit  

1.3.1. Precede-­‐Proceed  Model  De  opbouw  van  dit  onderzoek  is  gebaseerd  op  een  gangbare  methodiek  vanuit  de  gezondheidssector:  het  Precede-­‐Proceed  model  (Green  en  Kreuter,  2005).  De  naam  van  het  model  is  een  acroniem  voor  Predisposing,  Reinforceing  and  Enabling  Constructs  in  Educational  Diagnosis  and  Evaluation  –  Policy,  Regulatory  and  Organizational  Constructs  in  Educational  and  Ecological  Development.  Dit  sluit  tevens  aan  op  de  theorie  van  “intervention  mapping”  (Bartholomew  e.a.,  2006).      

Page 17: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken   5  

 

Het  model  is  in  de  jaren  ‘60/’70  ontwikkeld  en  later  verfijnd.  Het  model  geeft  handvatten  om  een  succesvolle  interventiestrategie  te  ontwikkelen,  die  uitgaat  van  mensen  in  (en  de  interactie  met)  hun  omgeving.  Centraal  in  het  model  staat  de  ecologische  en  educatieve  aanpak.  Ecologie  is  hierbij  gedefinieerd  als  de  relatie  tussen  de  individuen  en  hun  omgeving.  Gedrag  wordt  mede  bepaald  door  sociale  en  omgevingsfactoren.  De  educatieve  aanpak  komt  voort  uit  het  gegeven  dat  bewustzijn,  kennis  en  vaardigheden  het  gedrag  van  mensen  beïnvloeden.  Dit  gedrag  op  zijn  beurt  is  weer  van  invloed  op  de  omgeving,  waarin  de  individuen  zich  bevinden.  Hiermee  zijn  het  individu  en  de  omgeving  nadrukkelijk  aan  elkaar  verbonden.    Zoals  de  naam  doet  vermoeden,  bestaat  het  model  uit  twee  delen:  

1. Fase  1  t/m  4  richten  zich  op  de  ontwikkeling  van  een  succesvolle  interventiecampagne  (PRECEDE).  

2. Fase  5  t/m  8  richten  zich  op  de  evaluatie  van  de  campagne  gericht  op  het  proces,  de  impact  en  de  outcome  (PROCEED).  

 Figuur  1  –  Een  schematische  weergave  van  het  Precede-­‐Proceed  model  (naar:  Green  en  Kreuter,  2005),  waarbij  de  eerste  drie  (analyse)fasen  de  basis  vormen  van  de  ontwikkeling  van  een  gezondheidsprogramma    

   Het  model  kent  8  fases;  in  dit  rapport  worden  de  eerste  drie  fasen  als  handvat  gebruikt.  Dit  zijn  de  analyse  fasen.  Deze  fasen  moeten  eerst  worden  doorlopen  om  vervolgens  een  interventiecampagne  op  te  zetten.  Centraal  in  deze  drie  fasen  staat  de  analyse  van  de  culturele  en  sociale  situatie  van  de  populatie,  gericht  op  de  gezondheidsproblemen,  die  de  kwaliteit  van  leven  negatief  beïnvloeden.  Gezondheid  is  op  zichzelf  geen  doel,  maar  het  is  een  belangrijk  middel  om  de  kwaliteit  van  leven  te  verhogen.  Gezondheid  en  kwaliteit  van  leven  hebben  een  wederkerige  relatie:  Ze  beïnvloeden  elkaar  wederzijds.        

Page 18: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

6   Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken  

 

Deze  aanpak  voor  de  ontwikkeling  van  een  gezondheidsprogramma  lijkt  ook  aanknopings-­‐punten  te  bieden  voor  programma’s  gericht  op  brandveiligheid:    

1. Net  als  gezondheid  is  brandveiligheid  geen  doel  op  zich.  Het  hogere  doel  is  de  kwaliteit  van  leven.  Uit  een  maatschappelijke  kosten-­‐batenanalyse  (MKBA)  blijkt  dat  investeren  in  voorlichting  over  brandveiligheid  in  huis,  het  aantal  branden  en  de  gevolgen  reduceert  en  het  welzijn  van  burgers  verhoogt.  (SEO,  2010)  Veel  gezondheidscampagnes  zijn  gericht  op  aandachtswijken  (ofwel:  wijken  met  een  lage  Sociaal  Economische  Score,  SES),  aangezien  gezondheid  evenals  brandveiligheid  discrimineert.      

2. Elk  gedrag,  o.a.  gezondheidsgedrag  en  brandveilig  gedrag,  wordt  sterk  beïnvloed  door  de  omgeving,  waarin  mensen  zich  bevinden  (Postmes  at  al,  2009).  Een  ecologisch  model  zoals  het  Precede-­‐Proceed  model  gaat  uit  van  de  mens  in  zijn  omgeving.  Hierbij  wordt  het  gedrag  en  de  levensstijl  van  individu,  groep  en  omgeving  geanalyseerd.  Deze  categorieën  van  factoren  zijn  van  invloed  op  het  gezondheidsprobleem  en  naar  verwachting  daarmee  ook  op  het  brandveiligheidsprobleem.  

 3. Gezondheidsbevordering  richt  zich  op  gedragsverandering  “achter  de  voordeur”,  waarbij  

niet  direct  een  financiële  prikkel  of  sanctie  op  van  toepassing  is,  evenals  brandveiligheid.  Tevens  is  zowel  bij  gezondheidsgedrag  als  brandveilig  gedrag  sprake  van  een  uitgestelde  beloning  of  straf.  Bepaald  gedrag  leidt  mogelijk  pas  na  jaren  (of  op  individueel  niveau  wellicht  nooit)  tot  een  bepaalde  ziekte  of  brand  in  huis.  

1.3.2. Onderzoeksmethodiek  Het  empirisch  onderzoek  bestaat  uit  twee  delen,  te  weten:  

• een  statistische  analyse  van  twee  aan  elkaar  gekoppelde  datasets  • een  analyse  van  een  survey  onder  bewoners  van  de  betreffende  wijken  

 Voor  de  statistische  analyse  is  gebruik  gemaakt  van  twee  datasets:  het  meldkamersysteem  van  Brandweer  Haaglanden  en  de  buurtmonitor  van  de  gemeente  Den  Haag  (Gemeente  Den  Haag,  2011c).  Alle  binnenbranden  over  de  periode  2006  –  2010  (aantal  =  3749)  zijn  geclusterd  per  wijk  en  vergeleken  met  de  achterstandscore  per  wijk  uit  de  buurtmonitor.  Hierbij  is  gebruik  gemaakt  van  statistische  technieken  als  een  regressieanalyse  en  een  t-­‐toets.  (zie  bijlage  3  voor  toelichting)  (Gonick  en  Smith,  2004).    Om  inzicht  te  krijgen  in  het  brand(on)veilig  gedrag  van  bewoners  van  aandachtswijken  is  een  korte  vragenlijst  opgesteld.  Deze  is  voorgelegd  aan  bewoners  uit  diverse  wijken  in  Den  Haag.  Hierbij  is  gebruik  gemaakt  van  het  IVS-­‐systeem:  Interactive  Voting  System.  Bewoners  hebben  anoniem  via  stemkastjes  antwoord  gegeven  op  de  vragen.  Na  afloop  van  de  vragen  is  een  korte  presentatie  gegeven  over  brandveiligheid  in  de  wijk,  waarbij  ook  enkele  resultaten  uit  de  vragenlijst  (anoniem)  zijn  getoond.  De  bewoners  zijn  benaderd  via  diverse  bewonersplatforms  in  de  wijken.    Het  gedrag  van  de  bewoners  van  aandachtswijken  is  vergeleken  met  een  referentiegroep.  De  referentiegroep  bestaat  uit  bewoners  uit  niet-­‐aandachtswijken  in  Den  Haag.  Bewonersplatforms  van  deze  wijken  zijn  minder  goed  bereikbaar  of  komen  niet  frequent  bijeen.  Vandaar  dat  de  referentiegroep  op  een  andere  manier  is  benaderd:  Deze  groep  bestaat  uit  respondenten  die  op  straat  zijn  aangesproken  met  een  korte  vragenlijst.  Via  de  postcode  is  vastgesteld  of  ze  wel  of  niet  in  een  aandachtswijk  wonen.    De  aanpak  van  zowel  de  statistische  analyse  als  de  analyse  van  de  vragenlijst  is  nader  beschreven  in  het  hoofdstuk,  waarin  de  resultaten  worden  gepresenteerd.  

Page 19: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken   7  

 

1.3.3. Validiteit  Over  de  validiteit  van  het  onderzoek  is  in  algemene  zin  een  aantal  opmerkingen  te  maken.      Het  onderzoek  is  gericht  op  Haagse  aandachtswijken  in  relatie  tot  andere  wijken  in  Den  Haag.  De  uitkomsten  zijn  hiermee  primair  alleen  van  toepassing  op  Den  Haag.  In  het  rapport  zal  worden  aangegeven  op  welke  wijze  de  resultaten  mogelijk  breder  toepasbaar  zijn,  voor  andere  aandachtswijken  in  Nederland.    Zowel  de  database  vanuit  het  meldkamersysteem  als  de  buurtmonitor  worden  onderhouden  door  publieke  partijen.  De  data  vanuit  het  meldkamersysteem  kent  echter  een  aantal  onnauwkeurigheden,  die  het  gevolg  zijn  van  de  variatie  in  registratie.  Dit  is  echter  van  beperkte  invloed  op  de  resultaten,  aangezien  het  een  relatieve  vergelijking  tussen  wijken  betreft.  Verondersteld  wordt  dat  de  onnauwkeurigheid  in  het  systeem  gelijk  is  voor  alle  wijken.    Voor  de  survey  is  gebruik  gemaakt  van  vragenlijsten,  omdat  het  qua  uitvoerbaarheid  voor  dit  onderzoek  de  meest  geschikte  methode  was.  Om  de  betrouwbaarheid  van  de  survey  te  waarborgen,  is  met  een  drietal  aspecten  rekening  gehouden:    Steekproefomvang  –  De  omvang  van  de  steekproef  (in  combinatie  met  de  gevonden  proportie  van  de  uitkomst)  is  van  invloed  op  de  foutmarge  van  de  resultaten.  Als  de  steekproef  groter  is,  zal  de  foutmarge  afnemen.  De  foutmarge  (f)  als  gevolg  van  de  steekproefomvang  en  de  proportie  bij  een  betrouwbaarheidsinterval  van  95  %  is  goed  te  bepalen:    

f =1,96* p*(1! p)n            

 ,  waarbij  f  =  foutmarge,  p  =  proportie,  n  =  steekproefgrootte.  Een  steekproefgrootte  van  97  (aandachtswijken)  en  59  (referentiegroep)  leidt  tot  een  foutmarge  van  ongeveer  10  %,  afhankelijk  van  de  gevonden  proportie.  Dit  is  een  acceptabele  foutmarge  voor  een  vergelijkende  studie.    Representativiteit  steekproef  –  De  steekproef  van  de  aandachtswijken  is  verkregen  via  bewonersoverleggen  van  de  verschillende  wijkverenigingen.  Deze  groep  vertegenwoordigt  de  bewoners  van  de  wijk  in  tal  van  overleggen  en  kan  daarmee  als  een  betrouwbare  representant  van  de  wijk  worden  gezien.  De  steekproef  voor  de  referentiewijk  is  verkregen  door  mensen  aan  te  spreken  op  straat.  Dit  is  geen  aselecte  steekproef,  maar  er  is  geen  reden  om  aan  te  nemen  dat  deze  groep  niet  representatief  is  als  referentiegroep.  Om  uitvoeringsredenen  is  gekozen  voor  een  selecte  in  plaats  van  aselecte  steekproef.    Betrouwbaarheid  antwoorden  –  Om  zoveel  mogelijk  betrouwbare  antwoorden  te  krijgen  is  rekening  gehouden  met  een  aantal  aspecten:      • Kennis  van  eigen  gedrag:  De  vragen  en  antwoorden  zijn  zo  veel  mogelijk  eenduidig  

opgesteld  en  gericht  op  concreet,  eenvoudig  eigen  gedrag.  Hierdoor  is  het  aannemelijk  dat  de  antwoorden  grotendeels  corresponderen  met  het  werkelijke  gedrag.  

• Interpretatie  vragen  en  (meerkeuze)  antwoorden:  Ondanks  dat  de  vragen  en  antwoorden  zo  eenduidig  mogelijk  zijn  opgesteld,  kunnen  er  interpretatieverschillen  ontstaan.  Doordat  de  vragen  grotendeels  door  dezelfde  persoon  zijn  gesteld  en  waar  nodig  toegelicht,  is  dit  risico  verkleind.  

• Sociaal  wenselijk  gedrag:  De  antwoorden  zijn  anoniem  geregistreerd  en  verwerkt.  Dit  is  vooraf  expliciet  gemeld,  waardoor  er  geen  directe  aanleiding  is  voor  sociaal  wenselijk  gedrag.    

Page 20: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

8   Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken  

 

1.4. Leeswijzer  De  hoofdvraag  van  dit  rapport  wordt  beantwoord  aan  de  hand  van  twee  hypothesen.  Deze  hypothesen  worden  getoetst  door  analyse  van  verzamelde  data.  De  kern  van  het  rapport  bestaat  uit  drie  delen:  

Achtergrond:  Een  beschrijving  van  aandachtswijken  (hoofdstuk  2)  In  dit  hoofdstuk  wordt  aan  de  hand  van  literatuurstudie  een  beschrijving  gegeven  van  het  begrip  “aandachtswijken”.    Tevens  wordt  op  basis  van  de  buurtmonitor  Den  Haag  een  beeld  geschetst  van  de  Haagse  aandachtswijken:  hoe  zien  ze  eruit  en  wie  wonen  er.  

Achtergrond:  Brandveiligheid  en  menselijk  gedrag  (hoofdstuk  3)  In  dit  hoofdstuk  wordt  eerst  beschreven  wat  de  belangrijkste  oorzaken  van  het  ontstaan  van  brand  zijn  en  wat  de  rol  van  het  menselijk  gedrag  hierbij  is.  In  de  literatuur  is  gezocht  naar  de  wijze  waarop  gedrag  tot  stand  komt:  rationeel  of  op  basis  van  gewoontes.  Dit  heeft  geleid  tot  een  definitie  van  het  begrip  “  brandveilig  gedrag”.  In  dit  hoofdstuk  wordt  tevens  een  doorkijkje  gemaakt  vanuit  diverse  modellen  richting  factoren  die  mogelijk  bepalend  zijn  voor  het  verklaren  van  brandveilig  gedrag.  Dit  kan  een  opmaat  zijn  voor  een  mogelijke  interventiestrategie  om  het  aantal  binnenbranden  in  Haagse  aandachtswijken  terug  te  dringen.    

Empirisch  onderzoek  naar  brandveiligheid  in  Haagse  aandachtswijken  (hoofdstuk  4)  De  kern  van  het  rapport  wordt  gevormd  door  dit  hoofdstuk,  waarin  de  aanpak  en  het  resultaat  van  het  empirisch  onderzoek  wordt  beschreven.  Het  onderzoek  bestaat  uit  twee  delen.  Het  eerste  deel  richt  zich  op  de  relatie  tussen  het  aantal  binnenbranden  in  Den  Haag  en  sociaal-­‐economische  achterstanden.  Deel  twee  richt  zich  op  het  brandveilig  gedrag  in  Haagse  aandachtswijken  in  vergelijking  met  andere  wijken  in  Den  Haag.    Het  rapport  wordt  afgesloten  met  conclusies  en  aanbevelingen.  Hierin  worden  de  gestelde  hypothesen  besproken  en  wordt  antwoord  gegeven  op  de  centrale  onderzoeksvraag.      Hoofdvraag:  Kan  een  verschil  in  het  aantal  binnenbranden  tussen  Haagse  aandachtswijken  en  niet-­‐aandachtswijken  worden  verklaard  door  een  verschil  in  brand(on)veilig  gedrag?                

Page 21: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken   9  

 

2. Een  beschrijving  van  aandachtswijken    In  dit  hoofdstuk  staan  twee  deelvragen  centraal,  welke  aan  het  eind  van  dit  hoofdstuk  worden  beantwoord:  

• Wat  is  een  aandachtswijk?  • Hoe  zijn  de  Haagse  aandachtswijken  samengesteld  qua  inrichting  en  bevolking?  

2.1. Aandachtswijken  in  een  beleidsmatige  context    Afgelopen  jaren  hebben  aandachtswijken  beleidsmatig  volop  in  de  belangstelling  gestaan.  Het  Kabinet  Balkenende-­‐IV  heeft  de  aanpak  van  aandachtswijken  tot  speerpunt  benoemd  in  het  coalitieakkoord,  wat  onder  meer  tot  uiting  kwam  in  een  Minister  zonder  portefeuille  voor  Wonen,  Werken  en  Integratie.  Het  achterliggende  doel  hiervan  was  om  de  sociale  samenhang  in  de  samenleving  te  bevorderen.  (Coalitieakkoord,  2007)  Tussen  februari  2007  en  november  2008  werd  deze  functie  bekleed  door  Minister  Vogelaar.  Zij  werd  voornamelijk  bekend  door  de  samenstelling  van  een  lijst  met  40  aandachtswijken,  die  later  in  de  volksmond  ook  wel  de  Vogelaar-­‐wijken  werden  genoemd.    

2.1.1. Historisch  perspectief  Nieuw  was  de  wijkgerichte  aanpak  van  Minister  Vogelaar  niet.  Het  wijkgerichte  beleid  kent  een  historie  sinds  de  Tweede  Wereldoorlog.  De  Wetenschappelijke  Raad  voor  het  Regeringsbeleid  (WRR,  2005)  onderscheidt  drie  golven  van  belangstelling  vanuit  de  beleidsmakers  voor  de  buurt  en  wijk:  direct  na  WOII,  de  jaren  ’70  en  sinds  de  jaren  ’90.  De  angst  voor  ongewenste  verschillen  speelt  in  elk  van  deze  perioden  een  centrale  rol.  Te  grote  verschillen  tussen  (groepen)  mensen  zouden  de  sociale  cohesie  in  de  samenleving  kunnen  ondermijnen.  Echter,  de  gevoelde  verschillen  zijn  anders  van  aard  in  elk  van  de  perioden.  

Jaren  1945  tot  1960    -­‐  sociaal-­‐culturele  bezorgdheid  naar  aanleiding  van  WOII  Na  de  Tweede  Wereldoorlog  bleek  democratie  geen  vanzelfsprekendheid  meer.  Mensen  waren  hun  vertrouwen  in  de  traditionele  democratische  instellingen  kwijt  geraakt.  Bang  om  onder  te  dompelen  in  de  grote  massa,  werd  het  gemeenschapsdenken  op  wijk  en  buurt  niveau  centraal  gezet.  Hiermee  werd  tevens  een  alternatief  geboden  voor  de  karakteristieke  zuilencultuur  in  Nederland.  Onder  invloed  van  de  centrale  gedachte  over  stedenbouw,  is  de  wijkaanpak  in  de  tweede  helft  van  de  jaren  ’50  in  de  vergetelheid  geraakt.    

Jaren  1970  -­‐  1990  -­‐  zorg  over  sociaal-­‐economische  ongelijkheid  Stedenbouw  in  de  jaren  na  de  oorlog  stond  in  het  teken  van  de  grootscheepse  aanpak  van  de  woningnood.  De  bouwwijze  was  gestoeld  op  “Het  Nieuwe  Bouwen”,  waarbij  lucht,  licht  en  ruimte  de  kernwoorden  waren.  Dit  resulteerde  in  uitgestrekte  woonwijken  met  een  eenvormige  uitstraling.    De  inspanning  in  de  nieuwbouwwijken  ging  ten  koste  van  de  bestaande  wijken.  Veel  bestaande  wijken  in  de  grote  steden  raakten  vervallen.  De  noodzakelijk  inhaalslag  onder  de  noemer  stadvernieuwing  was  nog  steeds  gestoeld  op  fysieke  aanpassingen  van  woningen,  straten,  buurten  en  wijken.  Anders  dan  voorgaande  jaren  werd  hierbij  wel  gekozen  voor  betrokkenheid  van  en  samenwerking  met  burgers,  winkeliers  en  woningcorporaties  op  lokaal  niveau.      Na  verloop  van  jaren  kreeg  naast  de  bouwkundige  en  stedebouwkundige  invalshoek  ook  de  leefbaarheid  meer  aandacht.    Tegelijkertijd  met  de  stadsvernieuwing  kreeg  ook  het  welzijnswerk  op  wijkniveau  een  impuls.  Het  welzijnswerk  langs  de  klassieke  zuilen  brokkelde  af  en  de  verantwoordelijkheid  kwam  te  liggen  bij  de  lokale  overheid.      Deze  projectgerichte  en  probleemgerichte  aanpak  op  klein  schaalniveau  –  zowel  vanuit  de  stadsvernieuwing  als  het  welzijnswerk  -­‐  had  ook  bestuurlijke  consequenties.  In  verschillende  steden  ontstonden  stadsdelen  of  deelgemeenten  (Amsterdam,  Rotterdam,  Den  Haag).  

Page 22: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

10   Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken  

 

Jaren  1990  e.v.  -­‐  angst  voor  maatschappelijke  tweedeling,  o.a.  etnisch,  religieus  Anders  dan  voorgaande  perioden  was  de  wijkgerichte  aanpak  in  de  jaren  ’90  centraal  financieel  gestuurd  onder  de  noemer  Grotestedenbeleid,  waarbinnen  ook  sociale  en  stedelijke  vernieuwing  viel.  Doel  van  dit  beleid  was  het  integraal  aanpakken  van  fysieke,  sociale  en  economische  problemen.  De  Rijksoverheid  stelde  budgetten  beschikbaar  voor  gemeenten  met  wijken,  waar  een  opeenstapeling  van  sector  overschrijdende  problemen  zich  voordeed.  De  invulling  van  het  beleid  moest  lokaal  plaatsvinden  langs  diverse  thema’s,  waarvoor  middels  convenanten  budgetten  beschikbaar  werden  gesteld.          Deze  thema’s  zijn:  

• veiligheid,  integratie  en  inburgering,  maatschappelijke  opvang  van  kwetsbare  groepen,  sociale  cohesie;  

• investeringen  in  jeugd  en  onderwijs;    • herstructurering  van  wijken  –  nadrukkelijk  om  de  trek  uit  de  steden  van  mensen  met  

midden-­‐  en  hoge  inkomens  tegen  te  gaan;    • verbetering  van  de  economische  structuur  en  het  ondernemersklimaat.  

 

2.1.2. Van  aandachtswijk  naar  krachtwijk  In  2002  lanceerde  het  Ministerie  van  VROM  de  56-­‐wijken  aanpak  met  als  doel  de  stedelijke  vernieuwing  te  versnellen.  Grootscheepse  herstructureringsprojecten  duurden  te  lang,  waardoor  verloedering  optrad  in  verouderde  wijken.  Deze  aanpak  zet  zich  voort  in  de  loop  der  jaren.  In  november  2006  schrijft  de  Minister  van  VROM  (Winsemius)  aan  de  Tweede  Kamer  in  een  agenderende  brief  over  het  Grotestedenbeleid  2005  –  2009  (Winsemius,  2006):   “De  belangrijkste  boodschap  uit  de  analyse  is  drieledig.  In  de  eerste  plaats  blijkt  dat  de  stedelijke  vernieuwingsopgave  ook  na  2009  urgent  is  en  hoge  prioriteit  vraagt.  In  een  aantal  Nederlandse  steden  is  het  gevaar  van  een  toenemende  tweedeling  prominent  aanwezig.  De  kloof  tussen  aantrekkelijke  en  achtergebleven  wijken  wordt  eerder  groter  dan  kleiner.”  […]    “Een  goed  leefklimaat  vereist  ook  dat  geïnvesteerd  wordt  in  een  duurzame  milieukwaliteit,  zodat  risico’s  voor  de  gezondheid  door  geluid,  stof  en  stank  worden  geminimaliseerd.  Niet  in  de  laatste  plaats  is  de  herstructurering  van  wijken  vaak  ook  een  aanleiding  om  tegelijkertijd  andere  fysieke  opgaven,  zoals  waterberging,  milieuproblematiek  (o.a.  bodemsanering,  externe  veiligheid)  of  voldoende  groen  te  realiseren.”  […]    “Uit  de  bij  deze  brief  gevoegde  analyses  blijkt  dat  in  circa  140  wijken  in  Nederland  sprake  is  van  een  cumulatie  van  fysieke  en  sociaal-­‐  economische  achterstanden  en  problemen.”  […]    “Van  de  140  aandachtswijken  verkeren  er  circa  40  wijken  daadwerkelijk  in  de  gevarenzone.  In  deze  wijken  is  en  wordt  de  maatschappelijke  problematiek  complexer  en  harder.  In  deze  gebieden  is  het  perspectief  op  werk  voor  veel  mensen  beperkt.  Onveiligheid,  uitsluiting  en  verloedering  voeren  de  boventoon.  Een  cumulatie  van  dergelijke  problemen  zet  de  leefbaarheid  op  wijk-­‐  en  buurtniveau  onder  druk.”  […]   Minister  Vogelaar  pakte  deze  draad  op  als  Minister  van  Wonen,  Werken  en  Integratie  wat  uiteindelijk  leidde  tot  een  Actieplan  krachtwijken  –  Van  aandachtswijk  naar  krachtwijk  (Ministerie  van  VROM,  2007).  Het  actieplan  vloeide  voort  uit  de  bezoeken  die  de  minister  heeft  gebracht  aan  diverse  wijken  in  Nederland:    “  In  40  wijken  in  18  Nederlandse  gemeenten  blijft  de  kwaliteit  van  de  leefomgeving  door  een  cumulatie  van  problemen  flink  achter  bij  die  van  andere  wijken  in  de  stad.  Complexe  maat-­‐  schappelijke  problemen  als  schooluitval,  een  verloederde  en  eenzijdige  woon-­‐  en  leefomgeving  met  weinig  mogelijkheden  voor  sociale  contacten,  hoge  (jeugd)werkloosheid,  een  gebrekkige  

Page 23: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken   11  

 

inburgering  van  nieuwkomers  en  achterblijvende  emancipatie  en  participatie  van  vooral  niet-­‐westerse  vrouwen,  weinig  werkgelegenheid  in  de  buurt,  ontoereikende  jeugdzorg,  gezondheidsachterstanden,  criminaliteit  en  gevoelens  van  onveiligheid,  en  het  ontbreken  van  relevante  sociale  netwerken  en  contacten,  komen  in  deze  wijken  veelvuldig  en  naast  elkaar  voor.  De  problemen  staan  niet  op  zichzelf;  de  hardnekkigheid  van  de  problematiek  is  vooral  gelegen  in  de  cumulatie  van  al  deze  problemen.”     Over  de  selectie,  bekendmaking  en  rangorde  is  in  de  media  de  nodige  aandacht  geweest.  (Rechtbank  Amsterdam,  2008)  De  geselecteerde  40  wijken  scoren  op  een  aantal  belangrijke  kenmerken  aanzienlijk  slechter  dan  andere  wijken  in  Nederland.  De  volgende  criteria  zijn  van  toepassing  geweest  op  de  selectie  van  de  aandachtswijken  (Ministerie  van  VROM,  2007):  

• Het  gemiddelde  inkomen  per  huishouden  ligt  met  €22.000,-­‐,  ruim  25%  lager  ten  opzichte  van  het  landelijk  gemiddelde  (€30.000,=);  

• Het  aandeel  werkenden  in  de  wijkbevolking  ligt  met  53%  substantieel  lager  (landelijk  64%);  

• Het  aandeel  woningen  in  de  voorraad  met  een  lage  kwaliteit  is  2,5  maal  zo  hoog;    • De  sociale  en  fysieke  kwaliteit  is  er  aanzienlijk  slechter;  de  overlastindexen  die  deze  

slechte  kwaliteit  uitdrukken  liggen  er  respectievelijk  21  en  13  punten  boven  het  landelijk  gemiddelde.  

 De  focus  in  het  Actieplan  ligt  primair  op  de  thema’s  wonen,  werken,  leren  en  opgroeien,  integreren  en  veiligheid.  Veiligheid  wordt  hierbij  voornamelijk  ingevuld  als  sociale  veiligheid:  overlast  en  criminaliteit  van  (hang)jongeren  en  verslaafden.  Wijkagenten  moeten  meer  zichtbaar  zijn  in  de  wijk  en  de  samenwerking  tussen  maatschappelijke  organisaties,  wijkverengingen,  woningcorporaties,  gemeente  en  politie  moet  geïntensiveerd  worden  om  tot  een  integrale  aanpak  te  komen.      In  lijn  met  eerder  programma’s  vindt  stimulering  plaats  via  financiële  impulsen  op  basis  van  “charters”.    In  een  charter  worden  afspraken  gemaakt,  waarbij  zowel  het  Rijk  als  de  gemeente  (ieder  vanuit  hun  eigen  domein)  een  beleidsinspanning  leveren.  Deze  afspraken  zijn  er  op  gericht  om  een  doorbraak  te  forceren  in  de  veelal  complexe  vraagstukken  die  in  de  wijk  spelen.  Aan  de  charters  liggen  lokaal  opgestelde  wijkactieplannen  ten  grondslag,  die  zich  –  vanuit  het  oogpunt  veiligheid  -­‐  specifiek  richten  op  veiligheidsproblemen  op  (in  ieder  geval)  het  gebied  van  jeugd  en  veiligheid,  overlast,  (huiselijk)  geweld  en  wijkveiligheid.    Samengevat:  Aandachtswijken  is  een  beleidsmatige  term  uit  het  grotestedenbeleid,  die  inmiddels  veel  bekendheid  geniet.  Echter,  in  algemene  zin  wordt  veelal  gesproken  over  probleemwijken  of  achterstandswijken.  Het  meest  recente  overzicht  vanuit  de  rijksoverheid  van  aandachtswijken  bestaat  uit  40  wijken  in  18  gemeenten  met  fysieke  en  sociaal-­‐economische  problemen  en  achterstanden.  Rijksoverheid,  gemeenten,  woningcorporaties,  lokale  organisaties  en  bewoners  werken  samen  om  deze  wijken  te  verbeteren.  (Rijksoverheid,  2010)  

2.2. Samenstelling  van  Haagse  aandachtswijken  Vier  wijken  uit  het  Actieplan  krachtwijken  –  Van  aandachtswijk  naar  krachtwijk  (Ministerie  van  VROM,  2007)  zijn  in  Den  Haag  gelegen,  te  weten:  Transvaalkwartier,  Schildersbuurt,  Stationsbuurt  en  Zuidwest.  Echter,  feitelijk  is  Zuidwest  een  verzameling  van  meerdere  wijken,  namelijk  Moerwijk,  Morgenstond,  Bouwlust/Vrederust.      De  gemeente  Den  Haag  heeft  in  2008  een  overeenkomst  afgesloten  met  de  toenmalige  minister,  waarin  voor  de  vier  Haagse  aandachtswijken  vijf  pijlers  zijn  gedefinieerd.    (Gemeente  Den  Haag,  2011a)          

Page 24: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

12   Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken  

 

 Een  van  de  pijlers  is  “een  schone,  hele  en  veilige  wijk”:  Kern  van  de  krachtwijkenaanpak  is  het  transformeren  van  deze  wijken  tot  concurrerende  woon-­‐,  werk-­‐,  verblijfs-­‐  en  investeringsmilieus.  Noodzakelijke  voorwaarde  daarvoor  is  veiligheid.  Criminaliteit  en  overlast  komen  in  de  krachtwijken  meer  voor  dan  in  de  rest  van  de  stad.  Om  de  krachtwijken  veiliger  te  maken  en  te  houden  is  extra  inzet  nodig.  Er  worden  daartoe  op  drie  niveaus  acties  ondernomen:  jongeren  hebben  meer  te  doen  in  de  wijk  en  er  wordt  meer  perspectief  geboden  op  scholing  en  werk,  de  problemen  achter  de  voordeur  worden  aangepakt  en  er  wordt  ingezet  op  een  vangnet  van  repressieve  maatregelen.  

2.2.1. Inrichting  van  de  wijken  De  keuze  voor  de  40  aandachtswijken  is  vooral  op  sociaal  economische  gronden  tot  stand  gekomen.  Dat  verklaart  de  grote  verscheidenheid  tussen  de  wijken  in  ontwikkeling  en  bebouwing.  De  aandachtswijken  in  Nederland  zijn  gebouwd  in  de  periode  1875  -­‐1975  en  omvatten  arbeiderswijken  uit  het  eind  van  de  19de  en  het  begin  van  de  20ste  eeuw,  wijken  uit  het  interbellum  (1920-­‐1940)  en  wijken  uit  de  wederopbouwperiode  (na  WOII).  Een  aantal  wijken  staat  als  vanaf  de  periode  van  de  stadsvernieuwing  (in  de  jaren  zeventig  en  tachtig)  tot  op  heden  in  de  aandacht.  Soms  was  de  fysieke  toestand  van  de  wijk  al  behoorlijk  op  orde  en  lagen  de  problemen  vooral  op  sociaal-­‐maatschappelijk  vlak.  (Rijksadviseur  Cultureel  Erfgoed,  2011)      Het  beeld  dat  geschetst  wordt  van  de  aandachtswijken  in  Nederland  is  ook  herkenbaar  voor  de  Haagse  wijken.  Er  is  een  grote  variëteit  aan  type  woningen  en  de  wijken  zijn  in  verschillende  tijdsperioden  opgebouwd.    De  wijken  Bouwlust/Vrederust,  Morgenstond  en  Moerwijk  zijn  voor  een  aanzienlijk  deel  gebouwd  in  de  periode  1945  –  1970.  De  ontwikkeling  van  de  woningbouw  in  de  wijken  Stationsbuurt,  Schildersbuurt  en  Transvaalkwartier  heeft  juist  in  die  periode  grotendeels  stil  gelegen.  De  basis  van  deze  wijken  dateert  van  voor  1930  en  is  vanaf  de  jaren  ’80  sterk  vernieuwd.  Daarmee  blijkt  dat  de  geleidelijke  opbouw  over  de  gehele  20e  eeuw  van  de  stad  Den  Haag  een  gemiddelde  van  uitersten  is.    Figuur  2  –  Weergave  van  de  bouwperioden  van  de  Haagse  aandachtswijken  in  vergelijking  met  het  gemiddelde  van  Den  Haag  (Gemeente  Den  Haag,  2011c)  

         

!"#

$!"#

%!"#

&!"#

'!"#

(!"#

)!"#

*!"#

+!"#

,!"#

$!!"#

%*#-./01234556.# %,#-789:;<634556.# &!#=6/23>//:?@A/60<6#

&&#B15A:53.CD6<;<653.#

&'#E16F<23.12;# &)#E1<6A9G@# H<I9;;<:;<######J<2#K//F#

"#%!!$#<2#:/.<6#

"#$,,$#.CI#%!!!#

"#$,+$#.CI#$,,!#

"#$,*$#.CI#$,+!#

"#$,)!#.CI#$,*!#

"#$,'(#.CI#$,(,#

"#$,&$#.CI#$,''#

"#$,$)#.CI#$,&!#

"#>116#$,$(#

"#415AG//6#124<@<2;CI93392F#

Page 25: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken   13  

 

De  grote  variatie  in  de  bouwperiode  van  de  wijken  komt  deels  ook  tot  uiting  in  de  diverse  woningtypen.  In  alle  wijken  –  behalve  Transvaalkwartier,  waar  de  portiekwoningen  boven  gemiddeld  voorkomen  –  hebben  flats  een  groot  aandeel:  variërend  van  48  %  in  de  Stationsbuurt  tot  82  %  in  Bouwlust/Vrederust.  De  flats  dateren  veelal  uit  de  periode  van  na  1945.  In  de  wijken  Bouwlust/Vrederust,  Morgenstond  en  Moerwijk  is  sprake  van  de  eerste  bouwontwikkeling,  terwijl  in  de  andere  wijken  de  flats  onderdeel  zijn  van  de  herstructurering.    Stationsbuurt,  Schildersbuurt  en  Transvaalkwartier  kennen  alle  drie  in  totaal  ongeveer  25  %  aan  maisonnettes,  boven-­‐  en  benedenwoningen,  overeenkomstig  het  gemiddelde  in  Den  Haag.    Figuur  3  -­‐  Weergave  van  de  verschillende  woningtypen  in  de  Haagse  aandachtswijken  in  vergelijking  met  het  gemiddelde  van  Den  Haag  (Gemeente  Den  Haag,  2011c)

   Alle  huizen  in  aandachtswijken  hebben  een  lagere  gemiddelde  WOZ-­‐waarde  dan  het  gemiddelde  in  Den  Haag.  Ondanks  de  variëteit  in  type  woningen  en  bouwperiodes  is  de  variatie  in  WOZ-­‐waarden  van  appartementen  en  woningen  beperkt  (20  à  25  %).  De  variatie  in  de  WOZ-­‐waarde  van  eengezinswoningen  is  daarentegen  groot  (bijna  50  %).  Dit  zou  verklaard  kunnen  worden  door  de  zeer  beperkte  aanwezigheid  van  dit  soort  woningen  in  deze  wijken,  waardoor  uitschieters  het  gemiddelde  sterk  beïnvloeden.      Figuur  4  -­‐  Weergave  van  de  gemiddelde  WOZ-­‐waarde  (in  Euro’s)  van  diverse  woningsoorten  in  de  Haagse  aandachtswijken  in  vergelijking  met  het  gemiddelde  van  Den  Haag  (Gemeente  Den  Haag,  2011c)  

   

!"#

$!"#

%!"#

&!"#

'!"#

(!"#

)!"#

*!"#

+!"#

,!"#

$!!"#

%*#-./01234556.# %,#-789:;<634556.# &!#=6/23>//:?@A/60<6#

&&#B15A:53.CD6<;<653.#

&'#E16F<23.12;# &)#E1<6A9G@# H<I9;;<:;<######J<2#K//F#

"#1><69F<#A1292F#

"#12>69G<#A1292F#

"#8<:L;544<:A1292F#

"#>69G3.//2;<#A1292F#

"#<<2F<M923.533<2A1292F#

"#<<2F<M92381<@A1292F#

"#N160<@A1292F#

"#O/.#

"#I/9312<P<#

"#41><2A1292F#

"#4<2<;<2A1292F#

!"

#!$!!!"

%!!$!!!"

%#!$!!!"

&!!$!!!"

&#!$!!!"

'!!$!!!"

'#!$!!!"

(!!$!!!"

&)"*+,-./01223+"&4"*56789:301223+" '!";3,/0<,,8=>?,3-:3"

''"@.2?820+AB3:9:320+"

'("C.3D:/0+./9" 'E"C.:3?7F>" G:H799:89:"""""""""""I:/"J,,D"

G:H799:89:"?,,39:"::/D:K7/0?./7/D:/L"M37F0M:78"N%!"

G:H799:89:"?,,39:",MM,3+:H:/+:/L"M37F0M:78"N%!"

G:H799:89:"?,,39:"?./7/D:/L"M37F0M:78"N%!"

Page 26: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

14   Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken  

 

2.2.2. Bevolking  in  de  wijken  Den  Haag  is  een  zeer  gemengde  stad  met  52  %  autochtonen  en  48  %  allochtonen.  Allochtonen  is  daarbij  een  breed  begrip,  variërend  van  Westerse  allochtonen  (o.a.  Oost  Europeanen)  tot  niet  Westerse  allochtonen  (o.a.  Marokkanen,  Turken).  Bij  de  allochtonen  kan  ook  nog  onderscheid  worden  gemaakt  naar  de  tijdelijkheid  van  hun  verblijf.  Den  Haag  kent  een  relatief  grote  groep  expats:  buitenlanders  die  voor  een  of  enkele  jaren  in  de  stad  verblijven  voor  hun  werk.  (Kuipers,  2001)  (Veiligheidsregio  Haaglanden,  2011)    De  aandachtswijken  zijn  allen  zeer  gemengd  qua  samenstelling  met  gemiddeld  minder  autochtonen  dan  in  andere  wijken  van  Den  Haag.  Opvallend  is  de  onderlinge  diversiteit  tussen  de  wijken.    De  wijken  Stationsbuurt,  Bouwlust/Vrederust,  Morgenstond  en  Moerwijk  wijken  qua  samenstelling  slechts  beperkt  af  van  het  gemiddelde  van  Den  Haag.  Het  aandeel  autochtonen  is  iets  kleiner,  maar  de  verdeling  van  de  andere  bevolkingsgroepen  is  nagenoeg  gelijk.  De  wijken  Schildersbuurt  en  Transvaalkwartier  zijn  echter  duidelijk  afwijkend  qua  samenstelling:  weinig  autochtonen  (<  10  %)  en  een  groot  aandeel  Turken,  Marokkanen  en  Surinamers.    Bij  de  vestiging  van  allochtonen  is  de  sociaal  economische  status  van  grote  invloed.  Daarnaast  leggen  de  banden  in  de  sfeer  van  de  familie,  religie,  ras  en  regio  van  herkomst  de  grondslag  voor  hechte  gemeenschappen.  Met  name  Turkse,  Marokkaanse,  Surinaamse  en  Antilliaanse  groepen  vormen  een  hechte  gemeenschap,  wat  tot  uiting  komt  in  de  hoge  concentratie  in  bepaalde  wijken.  (Kuipers,  2001)    Figuur  5  –  Een  weergave  van  de  samenstelling  van  de  Haagse  aandachtswijken  in  vergelijking  met  het  gemiddelde  van  Den  Haag  (Gemeente  Den  Haag,  2011c)  

   De  leeftijdsopbouw  in  de  aandachtswijken  varieert  slechts  in  beperkte  mate  van  elkaar  en  van  het  gemiddelde  in  Den  Haag.  Opvallend  is  wel  het  grote  aandeel  20  t/m  44  jarigen  in  de  Stationsbuurt.  Tevens  kennen  de  wijken  Bouwlust/Vrederust,  Morgenstond  en  Moerwijk  een  relatief  groot  aandeel  ouderen  (boven  de  65  jaar)  vooral  ten  opzichte  van  de  andere  aandachtswijken  en  enigszins  ten  opzichte  van  het  Haags  gemiddelde.              

!"#

$!"#

%!"#

&!"#

'!"#

(!"#

)!"#

*!"#

+!"#

,!"#

$!!"#

%*#-./01234556.# %,#-789:;<634556.# &!#=6/23>//:?@A/60<6#

&&#B15A:53.CD6<;<653.#

&'#E16F<23.12;# &)#E1<6A9G@# H<I9;;<:;<#############J<2#K//F#

"#L><69F#29<.?A<3.<63<#/::178.12<2#

"#M20::9//23#

"#-5692//I3#

"#E/61@@//23#

"#=56@3#

"#N<3.<63<#/::178.12<2#

"#M5.178.12<2#

Page 27: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken   15  

 

Figuur  6  –  Een  weergave  van  de  leeftijdsopbouw  van  de  Haagse  aandachtswijken  in  vergelijking  met  het  gemiddelde  van  Den  Haag  (Gemeente  Den  Haag,  2011c)  

   De  werkeloosheid  is  in  alle  zes  de  aandachtswijken  (veel)  hoger  dan  gemiddeld  in  Den  Haag.  Onderling  is  de  variatie  groot:  Moerwijk  en  Schildersbuurt  scoren  met  ongeveer  11  %  “slecht”,  terwijl  Stationsbuurt  (6.4  %)  maar  net  boven  het  gemiddelde  van  Den  Haag  zit  (5.4  %).    Figuur  7  –  Een  weergave  van  het  percentage  werklozen  op  de  totale  potentiele  beroepsbevolking  van  de  Haagse  aandachtswijken  in  vergelijking  met  het  gemiddelde  van  Den  Haag  (Gemeente  Den  Haag,  2011c)  

 

2.3. Deelconclusies  Onderstaande  deelconclusies  volgen  uit  dit  hoofdstuk.  In  de  tekstblokken  wordt  antwoord  gegeven  op  de  deelvragen.    1. “Aandachtswijken”  is  een  begrip  dat  voortkomt  uit  de  wijkenaanpak  van  het  

Grotestedenbeleid.  Veiligheid  is  een  belangrijk  speerpunt  in  wijkaanpak,  maar  brandveiligheid  is  geen  thema.  Samenwerking  met  andere  partijen  staat  centraal  in  de  wijkenaanpak,  maar  de  brandweer  wordt  niet  als  partner  genoemd.  

   

!"#

$!"#

%!"#

&!"#

'!"#

(!"#

)!"#

*!"#

+!"#

,!"#

$!!"#

%*#-./01234556.# %,#-789:;<634556.# &!#=6/23>//:?@A/60<6#

&&#B15A:53.CD6<;<653.#

&'#E16F<23.12;# &)#E1<6A9G@# H<I9;;<:;<#############J<2#K//F#

"#+!#G//6#<2#15;<6#

"#)(#.CI#*,#G//6#

"#'(#.CI#)'#G//6#

"#%!#.CI#''#G//6#

"#$(#.CI#$,#G//6#

"#(#.CI#$'#G//6#

"#!#.CI#'#G//6#

0   2   4   6   8   10   12  

27  Stationsbuurt  

29  Schildersbuurt  

30  Transvaalkwartier  

33  Bouwlust/Vrederust  

34  Morgenstond  

36  Moerwijk  

gemiddelde  Den  Haag  

Page 28: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

16   Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken  

 

2. De  wijkenaanpak  is  van  alle  tijden  met  wisselende  achtergronden,  maar  gezamenlijke  doelen:  voorkomen  van  te  grote  sociaal-­‐economische  verschillen.  Het  laatste  overzicht  vanuit  de  Rijksoverheid  kent  40  aandachtswijken  in  Nederland  met  sociaal-­‐economische  achterstanden.  Synoniem  voor  aandachtswijk  is  in  de  volksmond:  krachtwijk,  prachtwijk,  probleemwijk,  achterstandswijk.    

 3. De  aandachtswijken  hebben  een  gezamenlijke  deler,  namelijk  sociaal-­‐economische  

achterstand.  Echter,  de  inrichting  en  bevolkingssamenstelling  van  de  wijken  is  zeer  divers.    

 

Deelvraag  1:  Wat  is  een  aandachtswijk?    De  term  aandachtswijk  kan  worden  beschouwd  in  enge  en  in  brede  zin.  In  enge  zin  betreft  het  de  40  wijken,  die  door  Minister  Vogelaar  in  het  kader  van  het  Grotestedenbeleid  in  2007  zijn  benoemd  tot  speerpunt.  De  parameters  voor  de  selectie  van  deze  wijken  zijn:  huishoudinkomen,  werkeloosheid,  kwaliteit  woningen,  sociaal  en  fysieke  kwaliteit  van  de  wijk.  In  brede  zin  heeft  de  term  aandachtswijk  betrekking  op  alle  wijken  met  een  sociaal-­‐economische  achterstand.  Het  wijkgericht  beleid  kent  al  een  lange  historie  sinds  WOII.  In  het  verleden  zijn  andere  termen  voor  soortgelijke  wijken  gebruikt,  zoals  probleemwijken,  achterstandswijken  en  achterbuurten.  In  het  vervolg  van  dit  onderzoek  wordt  gekozen  voor  een  brede  benadering:  een  aandachtswijk  is  een  wijk  met  een  sociaal-­‐economische  achterstand.  

Deelvraag  2:  Hoe  zijn  de  Haagse  aandachtswijken  samengesteld  qua  inrichting  en  bevolking?    De  focus  voor  de  beantwoording  van  deze  vraag  heeft  gelegen  op  de  zes  aandachtswijken  zoals  die  benoemd  zijn  in  de  wijkenaanpak  van  Minister  Vogelaar  uit  2007.  Grofweg  zijn  de  zes  eerdergenoemde  Haagse  wijken  in  twee  clusters  onder  te  verdelen  met  vanzelfsprekend  enige  interne  variatie:  

Stationsbuurt,  Schildersbuurt,  Transvaalkwartier  a. Opgebouwd  voor  1930  en  grootschalige  herstructurering  na  1980;  b. Naast  flats  (20  –  50  %)  een  behoorlijk  aandeel  boven-­‐  en  benedenwoningen,  

maisonnettes,    portiekwoningen;  c. Gemiddelde  WOZ-­‐waarde  veel  lager  dan  Haags  gemiddelde;  d. Minder  dan  10  %  autochtonen  en  grote  groepen  Turken,  Marokkanen  en  

Surinamers;  e. Leeftijdsopbouw  ongeveer  gelijk  aan  Haags  gemiddelde;  f. Werkloosheid  hoog  vergeleken  bij  Haags  gemiddelde  en  onderling  sterk  

variërend  (6.4  %  -­‐  10.6  %);  

Bouwlust/Vrederust,  Morgenstond,  Moerwijk  a. Ontwikkeld  in  periode  1945  –  1970;  b. Voor  80  %  gedomineerd  door  flats;  c. Gemiddelde  WOZ-­‐waarde  veel  lager  dan  Haags  gemiddelde;  d. Ongeveer  40  %  autochtonen,  met  een  gelijke  verdeling  van  Westerse  

allochtonen,  Turken,  Marokkanen  en  Surinamers  (ieder  10  –  15  %);  e. Leeftijdsopbouw  ongeveer  gelijk  aan  Haags  gemiddelde,  met  een  groter  

aandeel  ouderen  (boven  de  65  jaar);  f. Werkloosheid  hoog  vergeleken  bij  Haags  gemiddelde  en  onderling  variërend  

(8.3  %  –  11.3  %);    

Page 29: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken   17  

 

3. Brandveiligheid  en  menselijk  gedrag  

In  dit  hoofdstuk  staan  drie  deelvragen  centraal,  welke  aan  het  eind  van  dit  hoofdstuk  worden  beantwoord:  

• Hoe  zijn  de  oorzaken  van  brand  gerelateerd  aan  gedrag?  • Wat  is  brand(on)veilig  gedrag?  • Welke  factoren  zijn  mogelijk  verklarend  voor  brand(on)veilig  gedrag?  

 

3.1. Brand,  risico’s  en  aandachtswijken  De  focus  van  dit  onderzoek  richt  zich  op  de  menselijke  oorzaken  van  woningbranden  in  aandachtswijken.  In  deze  paragraaf  wordt  aan  de  hand  van  statistische  gegevens  van  het  CBS2  en  Nifv  nader  ingezoomd  op  de  omgeving  en  oorzaken  van  de  brand.      

3.1.1. Kwetsbaarheid  woonomgeving  In  2009  vond  42  %  van  alle  binnenbranden  plaats  in  de  woonomgeving.  (CBS,  2010)    Uit  de  gegevens  blijkt  dat  in  2009  ongeveer  84  %  van  de  doden  het  slachtoffer  was  van  een  woongerelateerde  brand,  in  2008  en  in  2003  was  dat  90  %.  Verder  was  ongeveer  57  %  van  de  doden  het  slachtoffer  van  een  niet-­‐opzettelijke  woongerelateerde  brand.  In  2008  was  dat  71  %  en  in  2003  was  83  %.  Verder  blijkt  dat  het  aantal  dodelijke  slachtoffers  bij  woningbranden,  en  het  aantal  fatale  woningbranden,  per  jaar  fluctueert.  Bovendien  is  het  totaal  aantal  fatale  woningbranden  per  jaar  (2003,  2008  en  2009),  vanuit  het  oogpunt  van  statistische  bruikbaarheid  bezien,  laag.  (Nifv  Nibra,  2010)    Tussen  woningen  is  variatie:  Uit  een  combinatieanalyse  van  het  aantal  branden  en  het  aantal  woningen  is  een  verwachting  te  geven  dat  het  aantal  branden  in  een  portiek  een  factor  1.4  keer  zo  hoog  is  als  het  aantal  branden  in  andere  woningen.  Het  aantal  gewonden  dat  per  brand  valt  in  een  portieksituatie  is  voor  de  periode  2001  tot  en  met  2008  gemiddeld  circa  1,8  keer  hoger  dan  het  aantal  gewonden  dat  valt  bij  brand  in  een  ander  woningtype.  De  oorzaak  hiervan  is  niet  bekend.  Voor  het  aantal  dodelijke  slachtoffers  is  geen  verschil.  (Van  der  Graaf  e.a.,  2010)  Voor  fatale  woningbranden  scoren  rijtjeshuizen,  seniorencomplexen  en  gebouwen  met  een  eenvoudige  bouwconstructie  (caravan,  chalet)  hoog.  (Nifv  Nibra,  2010)    De  meeste  fatale  woningbranden  ontstaan  in  de  woonkamer  en  de  slaapkamer.  In  deze  ruimten  worden  veelal  ook  de  dodelijke  slachtoffers  aangetroffen.  (Nifv  Nibra,  2010)    

3.1.2. Menselijk  gedrag  bij  ontstaan  van  brand  Van  de  binnenbranden  waarvan  de  oorzaak  bij  het  CBS  bekend  was,  werd  in  2009  48  %  veroorzaakt  door  defecte  apparatuur  of  verkeerd  gebruik  ervan.  Verder  was  in  2009  bijna  een  kwart  van  de  binnenbranden  aangestoken  en  9  procent  had  broei  of  zelfverhitting  als  oorzaak.  Roken  is  in  7,5  %  van  de  binnenbranden  de  oorzaak  en  brandgevaarlijke  werkzaamheden  in              8  %.  (CBS,  2010)          

                                                                                                                         2  Recent  is  vanuit  de  NVBR,  CBS  en  Ministerie  van  VenJ  een  project  gestart  om  de  brandweerstatistiek  te  verbeteren,  zodat  het  beter  aansluit  op  de  behoeften,  betrouwbaarder  is,  tijdig  beschikbaar  is.  (NVBR,  2011b)      

Page 30: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

18   Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken  

 

In  woongebouwen  ligt  het  aandeel  defecte  apparatuur  of  verkeerd  gebruik  als  oorzaak  van  brand  hoger,  58  %  in  2009.  Ook  andere  gedragsgerelateerde  oorzaken  zijn  belangrijk:  roken      (7,1  %),  brandgevaarlijke  werkzaamheden  (6,3  %).  Defect  of  verkeerd  gebruik  van  een  apparaat  is  al  sinds  1995  de  hoofdoorzaak  van  binnenbranden.  Het  aandeel  schommelt  tussen  de  20  %  en  28  %.  (CBS,  2010)    Uit  de  analyse  van  de  fatale  woningbranden  (2003,  2008  en  2009)  blijkt  een  iets  ander  beeld  van  oorzaken  van  brand.  De  fatale  woningbranden,  exclusief  moord  en  zelfmoord,  ontstonden  relatief  vaak  door  roken  (23  %  cumulatief).  Ook  is  kortsluiting  in  de  laatste  twee  jaren  een  belangrijke  oorzaak  geweest  (16  %  in  2008  en  14%  in  2009).  Daarnaast  is  van  relatief  veel  fatale  woningbranden  (29  %  cumulatief)  niet  bekend  wat  de  oorzaak  was.  (Nifv  Nibra,  2010)    Figuur  8  –  Overzicht  van  de  oorzaken  van  fatale  woningbranden  in  2003,  2008  en  2009  (Nifv  Nibra,  2010)  

 Dit  beeld  wordt  ook  internationaal  bevestigd  bijvoorbeeld  in  de  U.S.A.  en  U.K..  Weliswaar  is  de  woonomgeving  in  beide  landen  niet  gelijk  aan  Nederland  en  is  het  aantal  branden  en  aantal  slachtoffers  ook  sterk  afwijkend.  Echter,  de  bevindingen  uit  de  U.S.A.  en  U.K.  bevestigen  eerdere  beelden  en  leveren  geen  reden  om  de  bevindingen  uit  Nederland  in  twijfel  te  trekken.    

• In  de  U.S.A.  wordt  slechts  2  %  van  de  branden  in  de  woonomgeving  veroorzaakt  door  roken.  Echter,  17  %  van  alle  doden  bij  brand  in  de  woonomgeving  is  het  gevolg  van  een  brand  die  veroorzaakt  is  door  roken.  26  %  van  de  branden  in  de  woonomgeving  in  de  U.S.A.,  die  ontstaan  door  roken,  ontstaat  in  de  slaapkamer.  Door  de  sigaret,  sigaar  of  pijp  ontbrandt  het  beddengoed  en/of  matras.  (U.S.  Fire  Administration,  2010)  

• 80  %  van  alle  branden  in  de  U.S.A.,  die  ontstaan  in  wasdrogers,  ontstaan  in  de  woonomgeving.  Het  onvoldoende  schoonmaken  van  het  filter  is  hoofdoorzaak  nummer  1.  (U.S.  Fire  Administration,  2007)  

• Kaarsen  zijn  ook  in  de  U.S.A.  een  belangrijke  oorzaak  van  het  ontstaan  van  brand.  Een  derde  van  deze  branden  ontstaat  in  de  slaapkamer.  De  oorzaak  is  in  meer  dan  50  %  van  de  gevallen  gelegen  in  het  feit  dat  de  kaars  te  dicht  bij  brandbaar  materiaal  was  geplaatst.  Vrouwen  hebben  een  grotere  kans  gewond  te  raken  of  te  overlijden  bij  een  brand  als  gevolg  van  kaarsen.  In  de  maand  december  komen  de  meeste  branden  voor  als  gevolg  van  kaarsen.    (U.S.  Fire  Administration,  2006)      

 

Page 31: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken   19  

 

• Branden  die  veroorzaakt  worden  door  lucifers  of  aanstekers  veroorzaken  gemiddeld  twee  keer  zo  veel  doden  dan  reguliere  branden  in  de  woonomgeving.  De  oorzaak  van  deze  branden  is  veelal  gelegen  in  onvoorzichtigheid,  open  vuur  of  spelende  kinderen.  De  slaapkamer  is  veelal  de  ruimte  waar  dit  soort  branden  ontstaan.  (U.S.  Fire  Administration,  2004  a)    

• Meer  dan  de  helft  (54  %)  van  het  aantal  woningbranden  in  2008  in  de  U.K.  is  ontstaan  door  koken.  Andere  belangrijke  oorzaken  waren:  elektrische  apparatuur  (13  %),  sigaret/pijp/sigaar    (7  %),  elektrische  bedrading  (7  %)  en  verwarmingsapparatuur                (4  %).  (Department  for  Communities  and  Local  Government,  2010)  

 Uit  bovenstaande  is  op  te  maken  dat  menselijk  gedrag  een  belangrijke  rol  speelt  bij  het  ontstaan  van  brand.  Er  is  echter  zeer  weinig  onderzoek  bekend,  waarin  het  specifieke  gedrag  ook  daadwerkelijk  is  bestudeerd.    

3.1.3. Risicofactoren  voor  brand  Menselijk  gedrag  speelt  een  belangrijke  rol  bij  het  ontstaan  van  brand.  Gedrag  staat  veelal  niet  op  zichzelf,  maar  wordt  beïnvloed  door  de  omgeving,  waarin  de  persoon  zich  bevindt.  Tegelijkertijd  heeft  gedrag  ook  zijn  uitstraling  op  de  omgeving,  waardoor  gedrag  en  omgeving  nauw  met  elkaar  verbonden  zijn.  Ecologische  gedragsmodellen  zoals  het  Precede-­‐Proceed  model  (Green  en  Kreuter,  2005)  leggen  de  nadruk  op  de  rol  van  de  omgeving.  Dit  kan  zijn  de  sociaal-­‐culturele  omgeving  (familie,  vrienden,  collega’s),  de  fysieke  omgeving  (opbouw  wijk,  de  werkplek),  de  economische  omgeving  (inkomen,  kosten)  (Lechner  et  al,  2007).      In  Nederland  heeft  het  Nifv  uitgebreid  onderzoek  gedaan  naar  fatale  woningbranden  in  2003,  2008  en  2010  (Nifv  Nibra,  2010).  Hieruit  blijkt  dat  met  name  jonge  kinderen  (0-­‐10  jaar)  en  ouderen  (66  –  100  jaar)  kwetsbaar  zijn.  Ook  een  beperkte  mate  van  zelfredzaamheid/mobiliteit  vergroot  de  kans  om  dodelijk  slachtoffer  bij  brand  te  worden.  In  2009  was  40  %  van  de  dodelijke  slachtoffers  niet  of  beperkt  zelfstandig  mobiel.  Tenslotte,  de  meeste  dodelijke  slachtoffers  sliepen  op  het  moment  van  de  brand  (65  %).        Uit  onderzoek  naar  niet  dodelijke  woningbranden  in  Philadelphia  (Shai,  2006)  blijkt  dat  mensen,  die  in  oude  huizen  wonen  vaker  gewond  raken  door  een  woningbrand.  De  mogelijke  oorzaken  die  hiervoor  genoemd  worden  zijn  niet  direct  gerelateerd  aan  gedrag:    

• de  aanwezigheid  van  een  beperkt  aantal  elektrische  groepen  in  oude  huizen,  wat  mogelijk  tot  het  overbelasten  van  de  stoppen  en/of  de  verlengsnoeren  leidt;  

• gebrek  aan  onderhoud  leidt  tot  slijtage  van  de  huizen;  • vergaan  van  oude  elektrische  bedrading;  • de  aanwezigheid  van  oude  (verwarmings)installaties  in  de  huizen.  

 Uit  dezelfde  studie  blijkt  ook  dat  mensen  met  lage  inkomens  meer  zijn  kwetsbaar  om  gewond  te  raken  bij  een  woningbrand,  doordat:  

• zij  vaak  in  kleine  huizen  wonen,  wat  tot  gevaarlijke  kooksituaties  kan  leiden;  • zij  vaak  niet  de  financiële  middelen  of  de  positie  naar  een  huiseigenaar  hebben  om  de  

woning  te  laten  opknappen;  • deuren  en  ramen  gebarricadeerd  zijn  met  spullen,  vanwege  gebrek  aan  ruimte  of  tegen  

inbraak;  • veelal  rookmelders  afwezig  of  slecht  onderhouden  zijn.  

           

Page 32: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

20   Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken  

 

Uit  onderzoek  in  Canada  (Warda  et  al,  1999)  resulteren  enkele  veranderbare  en  onveranderbare  risico  factoren,  die  de  kans  om  slachtoffer  van  brand  te  worden,  verhogen.  

• Onveranderbaar:  jonge  kinderen,  ouderen,  mannen,  gekleurde  huidskleur,  laag  inkomen  en  niet  zelfredzaam.  

• Veranderbaar:  woonplek  (ruraal  en  stadscentrum  zijn  meest  kwetsbaar),  type  woning  (caravans  zijn  meest  kwetsbaar),  roken,  alcohol  gebruik    

 De  interesse  van  kinderen  voor  lucifers  of  aanstekers  blijkt  al  jong  bepaald  (voor  vierde  levensjaar)  en  verhoogt  de  kans  op  het  spelen  met  lucifers  of  aanstekers.  Jongens  zijn  hiervoor  meer  vatbaar  dan  meisjes.  Tevens  blijkt  de  omgeving,  met  name  de  gezinssituatie,  hierop  van  invloed.  (Kafry,  1980)    Uit  Brits  onderzoek  (Stichting  Nationale  Brandpreventieweek,  2008)  blijkt  dat  in  wijken  met  een  lagere  sociale  welstand  tot  2.5  keer  meer  woningbranden  voorkomen  dan  in  rijkere  wijken.  Uit  onderzoek  in  Den  Haag  (Kuipers,  2001)  blijkt  dat  –  op  basis  van  een  verkennend  onderzoek  -­‐  branden  meer  optreden  bij  allochtone  huishoudens  dan  bij  andere  huishoudens.  Tevens  blijkt  uit  een  oriënterend  onderzoek  (Experian,  2011)  dat    relatief  veel  meldingen  van  brand  in  de  regio  Haaglanden  voorkomen  bij  huishoudens  uit  de  lage  sociale  klassen,  veelal  in  appartementen,  veelal  zijnde  een  huurwoning.      Menselijk  gedrag  speelt  een  belangrijke  rol  bij  het  ontstaan  van  brand.  Dit  kan  echter  niet  enkel  op  persoonsniveau  worden  bestudeerd.  Omgevingsfactoren,  demografische  factoren  en  sociaal-­‐economische  situatie  zijn  sterk  van  invloed  op  het  risico  om  slachtoffer  te  worden  van  brand.    

3.2. Rationeel  versus  gewoontegedrag  Het  Nifv  Nibra  heeft  afgelopen  jaren  bijzonder  veel  onderzoek  gedaan  naar  het  menselijk  gedrag  bij  brand  (Kobes,  2010;  Nifv  Nibra,  2008).  Hieruit  blijkt  dat  mensen  vanuit  veiligheid  bezien  veelal  onlogische  keuzes  maken  en  vooral  gewoontegedrag  vertonen  (Kobes,  2011).  Bijvoorbeeld:  Niet  de  kortste  vluchtroute  wordt  gekozen,  maar  de  route  waarlangs  men  naar  binnen  is  gekomen.  Daarnaast  vertoont  men  in  risicovolle  situaties  ook  sociaal  wenselijk  gedrag  en  wil  vooral  niet  “  buiten  de  boot”  vallen.  Bijvoorbeeld:  Mensen  blijven  langer  dan  zij  zelf  willen  in  een  met  rook  gevulde  ruimte  zitten,  als  de  andere  personen  in  de  ruimte  geen  aanstalten  maken  om  weg  te  gaan.  Sociale  normen  hebben  grote  invloed  op  het  gedrag  bij  brand.      Het  onderzoek  (Kobes,  2010)  richt  zich  specifiek  op  het  gedrag  van  mensen  op  het  moment  dat  brand  reeds  is  ontstaan.  Over  het  gedrag  van  mensen  om  brand  te  voorkomen  is  nog  weinig  bekend.      Keuzes  en  gedrag  zijn  onlosmakelijk  met  elkaar  verbonden.  Bewuste  en  onbewuste  keuzes  leiden  tezamen  tot  een  bepaald  gedrag.  In  de  psychologie  worden  de  begrippen  “gedrag”  en  “keuze”  nadrukkelijk  onderscheiden:  “kiezen”  is  een  selectie  maken  uit  meerdere  opties  en  “gedrag”  is  een  algemene  overkoepelende  term  voor  handelingen,  activiteiten,  responsen,  operaties,  enzovoort,  kortom  elke  meetbare  respons  van  een  organisme  (Reber,  2008).  Overigens  zijn  ook  binnen  de  psychologie  verschillende  definities  beschikbaar  afhankelijk  van  de  stroming  binnen  het  vakgebied.    In  de  economische  wetenschap  wordt  dit  onderscheid  daarentegen  niet  gemaakt:  een  keuze  is  datgene  wat  je  doet,  of  dat  nu  weloverwogen  is  of  een  automatisme.  (Tiemeijer  en  Thomas,  2009)          

Page 33: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken   21  

 

De  rationele  keuzetheorie  speelt  in  de  psychologie  een  belangrijke  rol  bij  het  verklaren  van  menselijk  gedrag.  De  rationele  keuzetheorie  kent  een  groot  aantal  aannames:    

1. Het  primaat  van  de  eigen  opbrengsten;  2. Streven  naar  maximalisatie;  3. Maximaal  gebruik  van  informatie;  4. Perfect  incalculeren  van  onzekerheid;  5. Rationeel  verdisconteren  van  de  toekomst;  6. Stabiele  voorkeuren  in  de  tijd;  7. Emoties  spelen  geen  rol.  

 Hierbij  wordt  verondersteld  dat  de  mens  een  optimale  keuze  maakt,  waarbij  alle  voor-­‐  en  nadelen  (zowel  op  korte  als  lange  termijn)  worden  afgewogen  op  basis  van  alle  beschikbare  informatie.  De  werkelijkheid  is  veelal  weerbarstiger  en  complexer.  De  rationele  keuzetheorie  is  vooral  een  beschrijving  van  de  manier  waarop  mensen  keuzes  zouden  moeten  maken  voor  een  optimaal  resultaat.  In  de  praktijk  blijkt  veelal  sprake  van  een  ‘begrensde  rationaliteit’:  De  cognitieve  capaciteiten  stellen  grenzen  aan  de  rationaliteit,  maar  de  rationaliteit  blijft  een  belangrijke  rol  spelen  bij  beslissingen.  (Dijk  en  Zeelenberg,  2009)      Naast  dat  het  maken  van  volledig  rationele  keuzes  niet  haalbaar  is,  is  het  ook  niet  wenselijk  in  alle  situaties.  Het  maken  van  onbewuste  keuzes  in  een  fractie  van  een  seconde  is  noodzakelijk  om  goed  te  functioneren.  Uit  onderzoek  van  Dijksterhuis  blijkt  dat  eenvoudige  beslissingen  het  beste  bewust  genomen  kunnen  worden.  De  ratio  is  in  staat  om  tot  de  beste  keuze  te  komen.  Wanneer  de  beslissing  complexer  wordt,  leidt  een  onbewuste  keuze  tot  een  beter  resultaat  dan  een  bewuste  keuze.  De  beperkte  capaciteit  van  de  ratio  werkt  belemmerend  bij  complexe  keuzes.  Het  onbewuste,  zijnde  alle psychologische processen waarvan we ons niet bewust zijn, maar die ons gedrag (of ons denken, of onze emoties) wel beïnvloeden  is  vele  malen  krachtiger  dan  het  bewuste  deel.  (Zanders,  2008)  In  de  literatuur  wordt  dit  gewoontegedrag  ook  wel  naturalistisc  decision  making  genoemd  in  tegenstelling  tot  het  rational  decision  making.  Onbewuste  patronen  spelen  een  sterke  rol  in  besluitvorming  en  het  maken  van  keuzes.  Door  veel  patronen  te  verweven,  is  het  mogelijk  complex  gedrag  te  vertonen.  (Zanders,  2008)      Onderzoek  heeft  aangetoond  dat  het  mogelijk  is  om  onbewust  bepaalde  delen  van  de  hersenen  te  activeren,  waardoor  gedrag  of  besluitvorming  wordt  beïnvloed:  ‘primen’.  Zo  leidt  het  activeren  van  een  mentale  representatie  van  een  sociale  groep  tot  gedrag  dat  past  bij  de  kenmerken  van  die  groep.  Bijvoorbeeld:  mensen  die  eerst  aan  “professoren”  denken,  geven  meer  goede  antwoorden  bij  Trivial  Persuit  dan  een  referentiegroep.  Of:  Mensen  die  eerst  aan  “bejaarden”  denken,  lopen  langzamer  dan  een  referentiegroep.  (Dijksterhuis  en  Knippenberg,  1998).      Repetitie  van  gedrag  leidt  tot  gewoontevorming.  Gewoonte  verwijst  naar  stabiele  gedragspatronen,  die  voortkomen  uit  biologische  en  sociale  processen.  Hier  kleeft  ook  een  nadeel  aan:  gewoontes  -­‐  onbewuste  en  diep  ingesleten  patronen  -­‐  zijn  moeilijk  te  veranderen.  (Arts,  2009)      De  sociaal  en  fysieke  omgeving  is  van  grote  invloed  op  de  keuzes  die  mensen  maken.  De  gedachte  dat  de  mens  als  een  autonoom  individu  opereert  bij  beslissingen  is  naïef.    Sociale  normen  hebben  grote  invloed  en  kunnen  niet  los  worden  gezien  van  de  sociale  context.  Normen  ontstaan  en  veranderen  als  gevolg  van  vaak  alledaagse  sociale  instanties  en  de  groepsidentiteiten  die  daarbij  ontstaan.  Normen  en  groepsidentiteit  zijn  daarbij  onlosmakelijk  met  elkaar  verbonden.  (Postmes,  et  al,  2009)      

Page 34: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

22   Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken  

 

Ondanks  dat  het  gedrag  niet  volledig  rationeel  is,  vertoont  menselijk  keuzegedrag  wel  een  systematiek.  Daarmee  zijn  keuzes  deels  voorspelbaar  en  beïnvloedbaar.  (Tiemeijer  en  Thomas,  2009)  Er  is  echter  bijzonder  weinig  bekend  over  hoe  gewoontegedrag  omgebogen  of  doorbroken  kan  worden.  Drie  opties  zijn  (Aarts,  2009):    

• Verhoogde  bewuste  aandacht  voor  de  keuzecontext  • Het  vormen  van  zogenaamde  implementatie-­‐intenties  • Verandering  in  de  prioriteit  van  onbewuste  doelen  

 Brand(on)veilig  gedrag  is  een  onderdeel  van  het  dagelijks  leven  en  maakt  onderdeel  uit  van  vele  routines.  Sommige  routines  zijn  al  van  jongs  af  aan  ingesleten  en  hebben  in  de  basis  niet  direct  met  brandveiligheid  te  maken.  De  veronderstelling  is  dan  ook  dat  brand(on)veilig  gedrag  veelal  bestaat  uit  gewoontegedrag.    Samengevat:  Er  is  een  groot  aantal  definities  en  beschrijvingen  van  gedrag,  afhankelijk  van  het  gekozen  perspectief.  In  dit  onderzoek  wordt  gedrag  gezien  als  een  overkoepelende  term  voor  handelingen  van  mensen,  dus  gericht  op  het  doen.  Gedrag  is  daarbij  veelal  onderdeel  van  talrijke  automatische  (dagelijkse)  routines,  onder  invloed  van  de  omgeving  waarin  men  zich  bevindt,  die  met  elkaar  verweven  zijn:  gewoontegedrag.  De  ratio  heeft  slechts  beperkte  invloed  op  het  gedrag.      Er  zijn  geen  aanwijzingen  dat  brand(on)veilig  gedrag  niet  aansluit  op  deze  omschrijving.  Brand(on)veilig  gedrag  kan  worden  omschreven  als:  Een  geheel  van  veelal  routinematige  handelingen  van  mensen  in  hun  sociale  en  fysieke  leefomgeving,  die  bijdragen  aan  het  verkleinen/vergroten  van  de  kans  op  het  ontstaan  van  brand  en/of  slachtoffers.  

3.3. Gedragsverklaringsmodellen  Determinanten  zijn  de  factoren,  die  van  invloed  zijn  op  het  gedrag.  In  een  model  wordt  getracht  de  determinanten  en  het  gedrag  in  relatie  tot  elkaar  te  positioneren.  Gedragsverklarings-­‐modellen  worden  toegepast  op  een  breed  scala  van  onderwerpen,  zoals  de  gezondheidszorg.  Er  is  geen  model  bekend,  dat  zich  specifiek  richt  op  brandveilig  gedrag.  In  dit  hoofdstuk  wordt  een  drietal  modellen  besproken  die  veel  gebruikt  wordt  in  de  gezondheidszorg  (en  andere  domeinen)  en  die  inzicht  kunnen  bieden  in  de  verklaring  van  brand(on)veilig  gedrag.    Kenmerkend  voor  alle  gedragsverklaringsmodellen  is  dat  zij  uitgaan  van  een  rationele  beslisser.  Niet-­‐rationele  determinanten  hebben  veelal  geen  of  een  bescheiden  plek.    

3.3.1. Theorie  van  Gepland  Gedrag  Centraal  in  de  Theorie  van  Gepland  Gedrag  (Ajzen,  1991)  is  het  uitgangspunt  dat  gedrag  het  beste  is  te  voorspellen  vanuit  de  intentie  om  dat  gedrag  te  vertonen.  Aangenomen  wordt  dat  intenties  alle  motivatie  factoren  omvatten,  die  gedrag  beïnvloeden.  Het  is  een  indicatie  van  hoe  graag  iemand  bepaald  gedrag  wil  uit  te  voeren.  Hoe  sterker  de  intentie,  hoe  groter  de  kans  dat  het  gedrag  ook  daadwerkelijk  zal  worden  uitgevoerd.    De  gedragsintentie  wordt  vervolgens  bepaald  door  drie  factoren:      

• attitude:  eigen  opvatting,    • subjectieve  normen:  opvattingen  van  anderen,    • waargenomen  gedragscontrole:  inschatting  van  eigen  mogelijkheden  om  gedrag  uit  te  

voeren.      

     

Page 35: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken   23  

 

Figuur  9  –  Weergave  van  de  theorie  van  het  gepland  gedrag  (naar  Ajzen,  1991)                                      Het  is  voornamelijk  een  (sociaal)cognitief  model,  die  in  de  basis  uitgaat  van  de  rationele  beslisser,  waarbij  emotionele  aspecten  veelal  buiten  beschouwing  worden  gelaten.  Uit  onderzoek  blijkt  dat  de  factoren  wel  degelijk  verklarend  kunnen  zijn  voor  gedrag.  Echter,  de  onderlinge  relaties  zijn  nog  onzeker.    De  voorspellende  waarde  gaat  omhoog  als  gedrag  meer  specifiek  is.  

3.3.2. ASE  model    Het  ‘Attitude,  Sociale  invloed,  Eigen  effectiviteitsverwachting’  model  is  in  Nederland  ongeveer  gelijktijdig  met  de  Theorie  van  Gepland  Gedrag  ontwikkeld.  Beide  veronderstellen  dat  het  gedrag  van  mensen  het  beste  is  te  verklaren  vanuit  hun  intentie.  Belangrijk  verschil  is  het  gebruik  van  “sociale  invloed”  als  determinant  in  plaats  van  “subjectieve  norm”.  Het  eerste  begrip  is  breder  dan  het  tweede.  Tevens  is  de  term  “waargenomen  gedragscontrole”    vervangen  door  “eigen  effectiviteitsverwachting”  (synoniem).  (Lechner  et  al,  2007)      Figuur  10  –  Weergave  van  het  ASE  model  (naar:  Lechner  et  al,  2007)  

       

   

           

   

   

     

Attitude  

Subjectieve  norm  

Waargenomen  gedragscontrole  

Gedrag  Intentie  

Sociale  invloed   Gedrag  Intentie  

Attitude  

Eigen  effectiviteits-­‐verwachting  

Page 36: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

24   Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken  

 

3.3.3. Health  Belief  Model  Het  Health  Belief  Model  is  gebaseerd  op  twee  variabelen  uit  de  psychologie  en  gedragstheorie:  de  waarde  die  een  persoon  hecht  aan  het  bereiken  van  zijn  doel  en  de  individuele  inschatting  dat  een  bepaalde  actie  tot  dat  doel  zal  leiden.  Dit  is  vertaald  naar  de  gezondheidszorg:  de  wil  om  niet  ziek  te  worden  en  het  geloof  dat  een  bepaalde  actie  de  ziekte  kan  voorkomen.  (Janz  en  Becker,  1984)    De  centrale  gedachte  achter  het  Health  Belief  Model  is  dat  het  besluit  van  mensen  om  bepaald  gezond  gedrag  te  vertonen,  wordt  bepaald  door  de  ervaren  gezondheidsdreiging  (ook  wel  de  ervaren  risicoperceptie)  en  de  evaluatie  van  het  aanbevolen  gedrag.  Mensen  zullen  een  bepaalde  handeling  verrichten  als  (Lechner  et  al,  2007):    

1. De  dreiging  van  het  gezondheidsprobleem  groot  is.  Dat  betekent  dat  zij  bevattelijk  zijn  voor  het  risico  en  dat  het  risico  mogelijk  ernstige  consequenties  heeft.  

2. De  handeling  die  zij  kunnen  verrichten  ook  daadwerkelijk  effectief  is,  de  voordelen  zijn  groter  dan  de  nadelen.    

Zowel  de  ervaring  van  de  dreiging  als  de  ervaring  van  de  mogelijkheden  is  niet  voor  ieder  mens  gelijk.  Demografische  variabelen  en  psychologische  kenmerken  liggen  hieraan  ten  grondslag.  Tevens  blijkt  een  impuls  tot  actie  noodzakelijk  te  zijn  om  uiteindelijk  over  te  gaan  tot  concreet  handelen.  (Lechner  et  al,  2007;  Janz  en  Becker,  1984)    Figuur  10  –  Schematische  weergave  van  het  Health  Belief  Model  (Janz  en  Becker,  1984)    

   In  de  loop  der  jaren  zijn  door  onderzoekers  allerlei  wijzigingen  en  toevoegingen  aan  het  model  gesuggereerd.      Naarmate  het  model  werd  toegepast  op  verandering  van  levensstijl  (stoppen  met  roken,  meer  bewegen),  werd  ook  steeds  duidelijker  dat  de  toevoeging  van  een  variabele  die  ingaat  op  de  mate  waarin  men  zichzelf  in  staat  acht  het  desbetreffende  gedrag  uit  te  voeren,  de  kracht  van  het  model  zou  toenemen.  (Lechner  et  al,  2007)    

Page 37: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken   25  

 

In  andere  modellen  zoals  het  ASE  model  en  de  Theorie  van  Gepland  Gedrag  wordt  dit  gevat  onder  de  noemer  “eigen  effectiviteitsverwachting”:  de  overtuiging  dat  men  succesvol  het    noodzakelijk  gedrag  kan  vertonen  om  de  gewenste  resultaten  te  produceren.  Binnen  het  Health  Belief  Model  kan  dit  gevat  worden  als  een  aspect  van  de  “waargenomen  barrières”.  (Janz  en  Becker,  1984)    De  Protectie  Motivatie  Theorie  kan  gezien  worden  als  een  uitbreiding  van  het  Health  Belief  Model.  (Hartgers,  et  al.  ,  1991)  Het  model  is  ontwikkeld  om  te  bezien  bij  welk  angstniveau  mensen  geneigd  zijn  tot  negatieve  acties.  Centraal  staat  het  inschatten  van  de  dreiging  versus  het  inschatten  van  de  mogelijkheden  om  met  de  dreiging  om  te  gaan.    

3.4. Gedragsverklaringsfactoren  Het  blijkt  dat  een  groot  aantal  modellen  om  gezondheidsgedrag  te  verklaren,  ondanks  hun  verschillende  theoretische  achtergrond,  grote  overeenkomsten  vertonen  qua  factoren  die  in  de  modellen  voorkomen.  Uit  onderzoek  (Cummings  et  al,  1980)  blijkt  dat  de  99  gedragsverklarende  variabelen,  die  voorkomen  uit  14  verschillende  modellen  zijn  te  clusteren  in  zes  groepen  van  factoren.  Deze  zes  factoren  zijn:      

1. toegankelijkheid  tot  gezondheidszorg,    2. attitude  van  de  gezondheidszorg,    3. perceptie  van  de  symptomen  en  risico’s  van  de  ziekte,    4. het  sociale  netwerk,    5. kennis  van  de  ziekte,    6. demografische  karakteristiek.  

 Green  en  Kreuter  (2005)  onderscheiden  in  het  Precede-­‐Proceed  model  drie  groepen  van  gedragsverklarende  factoren:    Motiveerde  factoren  (Predisposing  factors)  –  Dit  zijn  individuele  kenmerken  van  mensen,  zoals  kennis,  houding,  risicoperceptie  en  eigen-­‐effectiviteitsverwachting.  Dit  zijn  factoren,  die  motivatie  verschaffen  voor  het  gedrag.    Instaat  stellende  factoren  (Enabling  factors)  –  Dit  zijn  persoonlijke  kenmerken  of  omgevingskenmerken,  die  het  (on)mogelijk  maken  om  bepaald  gedrag  te  vertonen,  bijvoorbeeld  het  beheersen  van  bepaalde  vaardigheden  of  beschikken  over  bepaalde  middelen.    Versterkende  factoren  (Reinforcing  factors)  –  Dit  zijn  omgevingsfactoren  die  het  gewenste  gedrag  bevorderen  of  bekrachtigen.  Deze  verschaffen  een  prikkel  (beloning)  om  het  gedrag    te  laten  voortduren  of  te  herhalen  (gewoonte).    Deze  drie  categorieën  factoren  worden  ook  wel  samengevat  als  “willen”,  “kunnen”  en  “versterken”.  Om  gedrag  te  beïnvloeden,  is  het  nodig  om  met  een  samenhangende  aanpak  in  te  zetten  op  de  factoren  'willen',  'kunnen'  en  'versterken'.  (Nibud,  2011)    Onderstaand  worden  enkele  regelmatig  terugkerende  determinanten  besproken,  die  mogelijk  verklarend  kunnen  zijn  voor  brandveilig  gedrag.  Hierbij  zijn  enkel  de  determinanten  in  ogenschouw  genomen,  die  mogelijk  beïnvloedbaar  zijn.  Persoonskenmerken  worden  buiten  beschouwing  gelaten,  ondanks  hun  invloed  op  gedrag.  Niet  iedereen  maakt  in  dezelfde  omstandigheden  dezelfde  keuzes.  Ieder  mens  heeft  persoonlijkheidskenmerken,  die  van  invloed  zijn  op  de  keuzes.  Aspecten  die  hierbij  een  rol  spelen  zijn:  de  behoefte  tot  nadenken  over  een  beslissing,  omgang  met  onzekerheid,  streven  naar  behoud  of  vooruitgang,  mate  van  zelfcontrole.  In  hoeverre  individuele  verschillen  in  persoonlijkheidskenmerken  ook  daadwerkelijk  tot  uiting  komen  in  keuzegedrag,  hangt  niet  alleen  af  van  de  persoon  in  kwestie,  maar  ook  van  de  situatie  waarin  hij  zich  bevindt  (Faddegon,  2009).  

Page 38: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

26   Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken  

 

3.4.1. Kennis  en  bewustzijn  Vanuit  het  paradigma  “rational  decisionmaking”  werd  een  sterk  verband  tussen  kennis  en  gedrag  verondersteld.  Met  het  inzicht  dat  de  mens  vooral  gewoontegedrag  vertoont,  verandert  ook  het  aspect  kennis  als  verklarende  factor  voor  gedrag.  Meer  kennis  leidt  niet  vanzelf  tot  het  gewenste  resultaat.  Dat  geldt  voor  veel  domeinen:  de  meeste  rokers  weten  dat  roken  grote  gezondheidsrisico’s  met  zich  meebrengt;  de  meeste  mensen  weten  dat  spaarlampen  beter  zijn  dan  gloeilampen  voor  het  milieu  en  de  portemonnee;  de  meeste  mensen  weten  dat  regelmatig  sporten  goed  is  voor  het  lichaam.  Desondanks  vertoont  niet  iedereen  het  gewenste  gedrag.  (Kenis,  2010)      Het  hebben  van  kennis  is  veelal  een  voorwaarde  om  bepaald  gedrag  te  vertonen,  maar  het  is  zelden  voldoende  om  een  gedragsverandering  teweeg  te  brengen.  Kennis  is  veelal  randvoorwaardelijk.  (Lechner,  et.  al,  2007)    In  het  domein  brandveiligheid  wordt  het  begrip  veiligheidsbewustzijn  veelal  operationeel  toegepast  en  uitgelegd.  Ondanks  dat  de  term  veel  gebruikt  wordt  in  de  (uitwerking  van  de)  nieuwe  visie  van  de  brandweer  (NVBR,  2010  a)  is  hiervan  geen  beschrijving  aangetroffen.  In  de  context  van  deze  visie  kan  de  volgende  beschrijving  van  (brand)veiligheidsbewustzijn  worden  afgeleid:  “een  algemene  toestand  waarin  iemand  opmerkzaam  is  op  de  risico’s  van  brand  en  besef  heeft  van  zijn  eigen  gedrag  en  de  mogelijke  consequenties  voor  de  brandveiligheid.”  De  veronderstelling  is  dat  meer  kennis  leidt  tot  een  hoger  bewustzijn.  Dit  betreft  een  breed  scala  aan  kennis:  kennis  van  risico’s,  kennis  van  handelingsperspectief,  kennis  van  eigen  gedrag,  etc.      De  brandweer  heeft  het  verhogen  van  het  veiligheidsbewustzijn  centraal  gesteld  in  de  aanpak  om  het  aantal  branden,  doden  en  gewonden  en  schade  te  reduceren.  (NVBR,  2008,  2010a,  2010b)  Als  uitgangspunt  lijkt  dit  op  basis  van  de  literatuur  en  ervaringen  in  andere  domeinen  een  goed  startpunt.  Waarschijnlijk  is  het  echter  niet  voldoende  om  daadwerkelijk  op  grote  schaal  een  duurzame  gedragsverandering  tot  stand  te  brengen.  Echter,  het  hebben  van  kennis  is  ook  relevant  voor  andere  gedragsbepalende  factoren,  die  verderop  in  dit  hoofdstuk  worden  besproken,  zoals  eigen  effectiviteitsverwachting  en  risicoperceptie.    

3.4.2. Sociale  normen  Sociale  normen  hebben  grote  invloed  op  gedrag  en  kunnen  niet  los  worden  gezien  van  de  sociale  en  fysieke  omgeving.  (Postmes  et  al,  2009)  In  gedragsverklaringsmodellen  wordt  dit  op  verschillende  wijze  gepositioneerd.  In  de  Theorie  van  gepland  gedrag  (Ajzen,  1991)  wordt  hiervoor  het  begrip  subjectieve  norm  gehanteerd.  Hierbij  wordt  gedoeld  op  de  verwachtingen,  die  anderen  van  jouw  gedrag  hebben.  In  het  Health  Belief  Model  is  dit  onderdeel  van  de  “waargenomen  voordelen”  of  “waargenomen  barrières”.  Het  voornemen  om  sociaal  goedgekeurd  gedrag  te  vertonen  ofwel  je  te  gedragen  conform  de  normen  van  een  groep,  kan  worden  beschouwd  als  een  waargenomen  voordeel.  (Janz  en  Becker,  1984)  Het  is  daarbij  niet  alleen  van  belang  welke  verwachtingen  een  persoon  denkt  dat  anderen  over  zijn  gedrag  hebben,  maar  ook  de  mate  waarin  die  persoon  van  plan  is  om  zich  daar  iets  van  aan  te  trekken.  Naast  het  begrip  subjectieve  norm  zijn  er  ook  andere  concepten  in  de  sociale  structuur,  die  invloed  hebben  op  het  gedrag,  zoals  sociale  steun/druk  en  voorbeeldgedrag.  (Lechner  et  al.,  2007)    Sociale  normen  kunnen  op  verschillende  niveaus  spelen,  zoals  binnen  een  gezin  of  vriendengroep,  binnen  een  buurt  of  wijk,  of  nationaal.  In  aandachtswijken  is  sprake  van  beperkte  binding  met  de  buurt.  Dit  zorgt  er  paradoxaal  genoeg  voor  dat  bewoners  voldoende  afstand  hebben  tot  de  buurt  en  de  problemen  kunnen  relativeren.  (Wittebrood  en  Permentier,  2011)  Er  is  in  aandachtswijken  een  combinatie  van  te  weinig  sociale  cohesie  in  de  vorm  van  gedeelde  identiteit  en  onderlinge  familiariteit  en  een  teveel  aan  cohesie  in  de  zin  van  opsluiten  in  eigen  netwerken,  zoals  vriendengroepen  en  familieclans.  (Kullberg,  2009)      

Page 39: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken   27  

 

Gezien  de  invloed,  die  sociale  normen  hebben  in  andere  domeinen,  ligt  het  voor  de  hand  om  te  veronderstellen  dat  deze  invloed  hebben  op  brandveilig  gedrag.  Het  is  hierbij  van  belang  om  te  achterhalen  welke  sociale  normen  van  invloed  zijn  op  het  gedrag.  Gezien  de  samenstelling  van  aandachtswijken  en  beperkte  sociale  cohesie  zijn  dit  naar  verwachting  normen  uit  de  directe  nabijheid  van  de  bewoners  (gezin,  vriendengroep)  en  slechts  beperkt  op  wijkniveau.  

3.4.3. Geanticipeerde  spijt  In  de  meeste  gedragsverklaringsmodellen  staan  cognitieve  en  beredeneerde  determinanten  centraal.  Meer  affectieve,  morele  of  ethische  determinanten  zitten  veelal  “verpakt”  in  andere  determinanten,  zoals  de  attitude.  (Lechner,  et  al.  2007)  Het  blijkt  dat  veel  gedrag  tot  stand  komt  onder  invloed  van  andere  niet  rationele  factoren:  “begrensde  rationaliteit”.  (Dijk  en  Zeelenberg,  2009)  Gedragsverklaringsmodellen  zouden  kunnen  worden  verbeterd  door  het  toevoegen  van  het  concept  geanticipeerde  spijt.  Hiermee  wordt  bedoeld  de  gevoelens  van  spijt  die  mensen  denken  te  zullen  ervaren  als  gedrag  eenmaal  is  uitgevoerd  of  nagelaten.  Een  mogelijk  toekomstig  gevoel  van  spijt  wordt  dan  meegewogen  in  de  keuze  om  bepaald  gedrag  uit  te  voeren  of  na  te  laten.  Naast  spijt,  kan  dit  ook  gelden  voor  gevoelens  als  schuld,  schaamte  en  teleurstelling.  Dit  concept  kan  met  name  relevant  zijn  voor  interventieprogramma’s  die  zich  richten  op  de  lange  termijn  gevolgen  van  gedrag.  (Pligt  en  De  Vries,  1996)  Overigens  blijkt  uit  onderzoek  dat  geanticipeerde  spijt  kan  leiden  tot  zowel  risicomijdend  als  risico  zoekend  gedrag:  Better  safe  than  sorry  versus  better  risky  than  regretful.  (Zeelenberg,  1999)      Mogelijk  biedt  dit  concept  ook  aanknopingspunten  bij  het  verklaren  of  veranderen  van  brandveilig  gedrag.  De  consequenties  (brand  en/of  slachtoffers)  van  het  uitvoeren  of  nalaten  van  bepaald  brandveilig  gedrag  kunnen  zich  op  korte  of  lange  termijn  manifesteren.  Dit  is  zeer  onzeker.  Sterker  nog:  mogelijk  leidt  het  überhaupt  niet  tot  negatieve  consequenties.  Tegelijkertijd  is  wel  zeker  dat  als  brand  zich  manifesteert  in  huis  de  consequenties  in  de  vorm  van  schade,  slachtoffers  en  emoties  veelal  groot  zullen  zijn.    

3.4.4. Perceptie  van  de  risico’s    Deze  determinant  staat  vooral  centraal  in  het  Health  Belief  Model.  Uitgangspunt  hierbij  is  de  gedachte  dat  mensen  risico’s  zo  veel  mogelijk  willen  vermijden.  In  het  Health  Belief  Model  valt  dit  uiteen  in  twee  aspecten,  namelijk  de  waargenomen  vatbaarheid  en  de  waargenomen  ernst.  (Janz  en  Becker,  1984)    Waargenomen  vatbaarheid  -­‐  De  mate  waarin  iemand  zich  bewust  is  van  zijn  kwetsbaarheid  (kans)  voor  ziektes,  of  in  dit  geval  brand.  Waargenomen  ernst  -­‐  De  mate  waarin  iemand  zich  bewust  is  van  de  ernst  van  de  gevolgen  van  een  ziekte,  of  in  dit  geval  brand.    Belangrijk  is  te  onderkennen  dat  het  hierbij  de  persoonlijke  perceptie  van  de  vatbaarheid  en  ernst  betreft.  Dit  kan  afwijkend  zijn  van  de  daadwerkelijke  vatbaarheid  en  ernst.  Om  een  gedragsverandering  tot  stand  te  brengen  kan  het  noodzakelijk  zijn  om  de  subjectieve  en  objectieve  vatbaarheid  en  ernst  dichter  bij  elkaar  te  brengen.  Het  is  te  verwachten  dat  het  concept  risicoperceptie  ook  bij  brandveilig  gedrag  een  belangrijke  rol  speelt.  In  hoeverre  zijn  mensen  op  de  hoogte  van  hun  kwetsbaarheid  voor  brand  en  de  effecten  daarvan?  Uit  eerder  onderzoek  blijkt  dat  brand  discrimineert:  sommige  mensen  lopen  een  grotere  kans  om  slachtoffer  te  worden  dan  anderen.      

3.4.5. Cue  to  action  Het  concept  “Cue  to  action”  is  een  determinant  uit  het  Health  Belief  Model.  Studies  uit  de  gezondheidszorg  hebben  uitgewezen  dat  in  veel  gevallen  een  prikkel  noodzakelijk  was,  die  het  laatste  zetje  vormt  om  daadwerkelijk  over  te  gaan  tot  bepaald  gezondheidsgedrag.  Dat  zetje  kan  zowel  intern  (b.v.  bepaalde  symptomen)  als  extern  (b.v.  media  campagnes  en  interpersoonlijke  relaties)  zijn.  (Janz  en  Becker,  1984)    

Page 40: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

28   Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken  

 

 Mogelijk  biedt  dit  ook  aanknopingspunten  voor  brandveilig  gedrag:  Uit  een  pilotproject    van  Brandweer  Amsterdam  Amstelland  (NVBR,  2011a)  blijkt  dat  voorlichting  in  een  straat  of  wijk  nadat  een  brand  heeft  plaats  gevonden  effectief  is:  nazorg  is  voorzorg.  De  mensen  zijn  na  een  brand  in  hun  omgeving  meer  ontvankelijk  om  hun  gedrag  te  veranderen.  De  brand  is  daarmee  feitelijk  de  “cue  tot  action”.      Een  mogelijke  “cue  to  action”  kan  ook  een  periode  in  het  jaar  zijn,  bijvoorbeeld  Kerst  en/of  Oud  en  Nieuw.  In  deze  periode  is  er  veel  “  vuur”  in  huis  en  met  de  jaarwisseling  is  veelal  een  recorddrukte  aan  incidenten  bij  de  brandweer.  Dit  zorgt  er  mogelijk  voor  dat  mensen  zich  meer  bewust  zijn  dan  anders  van  de  risico’s.    

3.4.6. Eigen  effectiviteitsverwachting  De  eigen  effectiviteitsverwachting  is  als  determinant  op  verschillende  wijzen  gerepresenteerd  in  de  gedragsverklaringsmodellen.  In  het  ASE-­‐model  staat  het  voor  de  overtuiging  dat  men  succesvol  het    noodzakelijk  gedrag  kan  vertonen  om  de  gewenste  resultaten  te  produceren.  Oftewel:  acht  men  zich  in  staat  bepaald  gedrag  uit  te  voeren.  (Lechner  et  al.,  2007)  In  de  Theorie  van  Gepland  Gedrag  is  gevat  onder  de  noemer  ‘waargenomen  gedragscontrole’,  wat  als  een  synoniem  kan  worden  beschouwd.    Binnen  het  Health  Belief  Model  is  deze  determinant  niet  expliciet  genoemd.  Het  kan  gevat  worden  als  een  aspect  van  de  “waargenomen  barrières”.  Dit  duidt  op  weerstanden  vanuit  bijvoorbeeld  de  omgeving,  waardoor  men  verwacht  bepaald  gedrag  niet  uit  te  kunnen  voeren.  (Janz  en  Becker,  1984)    De  eigen  effectiviteitsverwachting  van  bepaald  gedrag  kan  veranderen  in  tijd,  bijvoorbeeld  doordat  eerder  niet  gelukt  is  dat  gedrag  te  vertonen.  Bijvoorbeeld:  Nadat  een  of  meerdere  keren  niet  gelukt  is  om  te  stoppen  met  roken,  neemt  de  verwachting  dat  iemand  in  staat  is  te  stoppen  af.  Eerdere  negatieve  ervaring  leiden  tot  een  afname  van  de  eigen  effectiviteitsverwachting.      Een  van  de  aspecten  die  een  rol  speelt  bij  de  eigen  effectiviteitsverwachting  is  het  vertrouwen  om  gedrag  langdurig  vol  te  houden.  Voor  brandveiligheid  kan  dat  ook  een  rol  spelen.  Bijvoorbeeld:  Zie  ik  mijzelf  in  staat  om  regelmatig  de  rookmelder  schoon  te  maken  en  de  batterij  te  verwisselen?  Ga  ik  elke  avond  uit  bed  om  de  televisie  uit  te  zetten  voor  het  slapen  gaan?  

3.4.7. Omgevingsdeterminanten  (demografische  kenmerken)  Juist  in  ecologische  modellen  zoals  het  Precede-­‐Proceed  model  (Green  en  Kreuter,  2005)  wordt  de  samenhang  tussen  gedrag  en  omgeving  benadrukt.  Omgevingsdeterminanten  kunnen  op  diverse  niveaus  van  invloed  zijn:  microniveau  (thuis,  school,  werkplek),  mesoniveau  (familie,  nabije  omgeving),  macroniveau  (wet-­‐  en  regelgeving,  politiek  klimaat/systeem).  Daarnaast  zijn  verschillende  typen  omgevingsdeterminanten  te  onderscheiden  (Lechner  et  al.,  2007).    Fysieke  omgeving  -­‐  De  fysieke  omgeving  bepaalt  de  mate  waarin  het  mogelijk  is  om  bepaald  gedrag  te  vertonen,  gezien  de  aan/afwezigheid  van  fysieke  middelen.  Vanuit  de  gezondheidszorg  kun  je  hierbij  denken  aan  beschikbaarheid  van  fruit,  speelplekken  of  condoomautomaten.  Vanuit  brandveiligheid  zijn  concrete  voorbeelden:  televisies  die  enkel  op  stand-­‐by  kunnen,  standaard  rookmelders  in  nieuwbouwhuizen.    Sociaal  culturele  omgeving  -­‐  De  sociaal-­‐culturele  omgeving  verwijst  naar  de  context,  waarin  bepaald  gedrag  moet  worden  uitgevoerd.  Voorbeelden  hiervan  zijn  de  eerder  genoemde  sociale  normen  en  druk.  Maar  ook  de  religieuze  omgeving  kan  hierbij  een  rol  spelen,  denk  aan  het  gebruik  van  wierook,  bid  altaars,  kerstverlichting,  adventskaarsen.      

Page 41: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken   29  

 

Economische  omgeving  -­‐  Aan  gezondheidsgedrag  en  aan  brandveilig  gedrag  kunnen  kosten  verbonden  zijn.  Niet  iedereen  is  in  staat  of  geeft  er  prioriteit  aan  om  deze  kosten  te  kunnen  dragen.  Denk  hierbij  aan  de  kosten  voor  rookmelders  en  deugdelijke  elektronische  apparatuur.  Andersom  kan  vanuit  de  economische  omgeving  ook  een  stimulerende  werking  uitgaan:  Mensen  zetten  hun  televisie  niet  op  stand-­‐by  vanwege  de  energiekosten.  Tegelijkertijd  reduceert  dit  de  kans  op  brand.    

3.5. Diversiteit  in  gedragsinterventies    Een  gedragsverandering  vindt  niet  plaats  van  de  ene  op  de  andere  moment,  maar  is  een  proces.  Er  zijn  verschillende  modellen,  die  het  proces  van  gedragsverandering  proberen  te  beschrijven.  De  bekendste  is  het  Stages  of  change-­‐concept  (Prochaska  et  al,  1992).  Het  model  onderscheidt  vijf  verschillende  fasen:  precontemplatie,  contemplatie,  voorbereiding,  actie  en  gedragsbehoud.  In  de  precontemplatiefase  wordt  nog  geen  gedragsverandering  overwogen,  in  de  contemplatiefase  wel.  In  de  voorbereidingsfase  worden  concrete  plannen  gemaakt,  die  in  de  actiefase  tot  uitvoering  komen.  Uiteindelijk  moet  dit  resulteren  in  een  duurzame  gedragsverandering  en  de  behoudsfase.  Afhankelijk  van  de  fase,  waarin  mensen  zich  bevinden,  moet  de  informatie/voorlichting  daarop  worden  afgestemd.  Het  model  is  gebaseerd  op  diverse  onderzoeksresultaten  uit  de  gezondheidszorg  omtrent  roken,  alcoholgebruik,  obesitas.      Desondanks  blijkt  er  steeds  meer  kritiek  vanuit  de  gezondheidszorg  op  dit  model.  Het  zou  te  eenvoudig  zijn  en  de  werkelijkheid  te  veel  geweld  aan  doen.  Daarnaast  blijkt  uit  onderzoek  niet  dat  fase  specifieke  interventies  het  beter  doen  dan  interventies  die  niet  zijn  aangepast  op  de  specifieke  fase  van  de  gedragsverandering.  (Lechner  et  al.  2007)    Figuur  11  –  Weergave  van  het  stages  of  change  model  (naar  Prochaska  et  al.  1992)  

   Het  blijkt  dat  er  veel  verschillende  factoren  zijn,  die  bepalend  kunnen  zijn  voor  gedrag.  Een  succesvolle  interventie  zou  moeten  aanhaken  bij  de  factoren  die  van  belang  zijn.  Dit  kan  heel  divers  zijn  en  specifiek  voor  (sub)doelgroep  en  individuen.      “  Why  can’t  you  sell  brotherhood  like  you  sell  soap?”  is  de  vraag  die  heeft  geleid  tot  de  theorie  over  social  marketing.  (Kottler  en  Zaltman,  1971)  De  veronderstelling  bij  deze  vraag  is  dat  verkopers  van  gebruiksartikelen  over  het  algemeen  meer  effectief  zijn  dan  personen  die  sociale  veranderingen  te  weeg  willen  brengen.  Of  dat  zo  is,  wordt  niet  duidelijk  gemaakt,  maar  interessant  is  om  de  leerpunten  vanuit  de  marketing  te  gebruiken  voor  sociale  gedragsverandering.    

Page 42: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

30   Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken  

 

Belangrijk  onderscheid  moet  hierbij  gemaakt  worden  tussen  de  begrippen  “verkoop”  en  “marketing”  .  Verkoop  gaat  uit  van  een  bestaand  product,  waarbij  een  passende  doelgroep  moet  worden  gezocht.  De  doelgroep  moet  vervolgens  worden  overtuigd  van  nut  en  noodzaak  van  het  product.  Marketing  werkt  echter  andersom:  de  meeste  tijd  wordt  besteed  aan  onderzoek  van  de  doelgroep,  waarvoor  vervolgens  een  product  wordt  ontwikkeld.      Social  marketing  wordt  gedefinieerd  als:  het  ontwikkelen,  implementeren  en  evaluatie  van  interventieprogramma’s  met  als  doel  de  acceptatie  van  sociale  ideeën  te  verhogen  via  onder  andere  product  planning,  prijsbepaling,  communicatie,  distributie,  marktonderzoek.    De  basis  voor  social  marketing  wordt  gelegd  via  marktonderzoek,  oftewel  onderzoek  naar  de  drijfveren  van  de  doelgroep.  Dit  sluit  aan  op  fase  1  t/m  3  van  het  Precede-­‐Proceed  Model  (Green  en  Kreuter,  2005).  Inzicht  in  de  factoren,  die  bepalend  zijn  voor  het  gedrag  is  noodzakelijk  om  een  succesvolle  campagne  te  initiëren.  Kottler  en  Zaltman  (1971)  beschrijven  social  marketing    vanuit  de  vier  centrale  aspecten  van  marketing:  product,  promotie,  plaats  en  prijs  (de  vier  P’s).      Product  -­‐  Uitgaande  van  een  analyse  van  het  publiek  moet  een  product  (de  boodschap)  worden  samengesteld  dat  aansluit  op  de  analyse.  Het  product  moet  worden  verpakt  op  een  manier  dat  het  omarmd  wordt  door  het  publiek.  Dit  betekent  dat  het  soms  op  verschillende  manieren  moet  worden  verpakt  of  onderverdeeld  moet  worden  in  verschillende  deelproducten,  zodat  het  aansluit  op  de  ontvanger.    Promotie  -­‐  Massa  media  is  veelal  de  eerste  gedachte  bij  de  promotie  van  nieuwe  ideeën.  Echter,  gezien  de  diversiteit  in  de  doelgroep  is  het  noodzakelijk  de  promotiecampagne  af  te  stemmen  en  te  variëren.  Rijnja  et  al.  (2009)  beschrijven  ook  dat  de  veronderstelde  kracht  van  massamedia  campagnes  veelal  gebaseerd  is  op  mythes.  Uit  commerciële  reclames  blijkt  dat  eerder  bestaand  gedrag  wordt  bevestigd  dan  dat  het  gedrag  wordt  veranderd.  Massamedia  campagnes  kunnen  enkel  succesvol  zijn  als  ze  rekening  houden  met  onder  meer  de  verwachtingen  en  attitudes  van  individuen,  de  sociale  omgeving,  verwachting  van  eigen  effectiviteit,  emoties  en  vertrouwen.  Dit  sluit  nauw  aan  bij  de  gedragsbepalende  factoren  uit  de  gedragsverklaringsmodellen.    Plaats  -­‐  Het  product  moet  worden  aangeboden  op  een  plek  en  een  moment  dat  er  ook  mogelijkheden  en  bereidheid  is  om  tot  de  gedragsverandering  over  te  gaan.  Dit  betekent  dat  er  perspectief  moet  zijn  voor  concrete  handelingen.      Prijs  -­‐  Dit  heeft  betrekking  op  alle  kosten,  die  gerelateerd  zijn  aan  het  product.  Dit  kunnen  financiële  kosten  zijn,  maar  belangrijker  nog  psychologische  en  sociale  kosten.      Voor  brandveiligheid  betekent  dit  dat  de  boodschap  over  brand(on)veilig  gedrag  moet  worden  onderverdeeld  in  deelboodschappen,  bijvoorbeeld  over  zelfredzaamheid,  rookmelders,  veiligheid  in  de  keuken,  etc..  (product)      Vervolgens  moet  de  boodschap  op  de  juiste  wijze  aan  de  man  worden  gebracht,  afhankelijk  van  de  drijfveren  van  de  doelgroep.  Bijvoorbeeld:  de  motivatie  om  de  televisie  uit  te  zetten  i.p.v.  op  stand-­‐by  is  wellicht  sterker  gedreven  vanuit  de  kosten  (energierekening)  dan  vanuit  brandveiligheid.  (Promotie)      Het  is  belangrijk  mensen  direct  handelingsperspectief  in  huis  of  een  andere  omgeving  te  bieden.  Dit  betekent  dat  de  plek  en  de  boodschap  op  elkaar  moeten  zijn  afgestemd:  met  bewoners  van  een  flat  over  de  woning  spreken,  met  bewoners  van  een  wijk  over  de  wijk  spreken.  (Plaats)          

Page 43: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken   31  

 

Brandveilig  gedrag  kan  financiële  kosten  met  zich  meebrengen,  denk  aan  de  aanschaf  van  een  rookmelder  en  blusdeken.  Maar  het  betreft  ook  andere  kosten,  die  niet  eenvoudig  zijn  te  kapitaliseren.  Belangrijk  hierbij  is  dat  de  zender  zich  realiseert  dat  gedragsverandering  niet  vanzelf  gaat:  het  kost  de  doelgroep  “energie”.  Daarnaast  is  het  een  drempel  voor  veel  mensen  om  personen  in  hun  omgeving  aan  te  spreken  op  gedrag.  (Prijs)  

3.6. Deelconclusies    Onderstaande  deelconclusies  volgen  uit  dit  hoofdstuk.  In  de  tekstblokken  wordt  antwoord  gegeven  op  de  deelvragen.    1. Woningbranden  vormen  ruim  40  %  van  het  totaal  aantal  binnenbranden  in  Nederland,  bijna  

90  %  van  het  aantal  dodelijke  slachtoffers  bij  brand  valt  in  de  woonomgeving.  Portiekwoningen  vormen  een  groter  risico  dan  andere  woonvormen.    

2. Uit  verschillend  (internationaal)  onderzoek  kan  geconcludeerd  worden  dat  menselijk  gedrag  een  belangrijk  aandeel  heeft  bij  het  ontstaan  van  brand,  maar  dat  omgevingsfactoren,  demografische  factoren  en  sociaal-­‐economische  situatie  ook  sterk  van  invloed  zijn  op  het  risico  om  slachtoffer  te  worden  van  brand.  Een  verhoogde  risicofactor  is  onder  meer  van  toepassing  op:  jonge  kinderen,  ouderen,  verminderd  zelfredzamen,  mensen  in  lagere  sociale  klassen,  allochtonen.  

 3. Afgelopen  jaren  is  in  Nederland  uitgebreid  onderzoek  gedaan  naar  het  menselijk  gedrag  bij  

brand.  Hierbij  zijn  nieuwe  inzichten  verkregen  omtrent  de  zelfredzaamheid  en  vluchtgedrag  van  mensen.  Hieruit  blijkt  dat  mensen  veelal  gewoontegedrag  vertonen  dat  vanuit  veiligheid  bezien  onlogisch  is.  Er  is  echter  bijzonder  weinig  literatuur  over  het  brand(on)veilig  gedrag  van  mensen  ter  voorkoming  van  brand.    

 

Deelvraag  3:  Hoe  zijn  de  oorzaken  van  brand  gerelateerd  aan  gedrag?    In  meer  dan  70  %  van  de  woningbranden  in  Nederland  is  de  oorzaak  gerelateerd  aan  menselijk  gedrag.  Internationaal  onderzoek  bevestigt  de  nauwe  relatie  tussen  menselijk  gedrag  en  het  ontstaan  van  brand.  Grosso  modo  kan  gesteld  worden  dat  de  belangrijkste  direct  aan  menselijk  gedrag  gerelateerde  oorzaken  van  brand  zijn:  roken,  koken,  spelen  met  vuur,  gebruik  elektrische  apparatuur  (m.n.  televisies  en  wasdrogers).  Omgevingsfactoren,  demografische  factoren  en  de  sociaal-­‐economische  situatie  hebben  grote  invloed  op  de  kans  om  slachtoffer  te  worden  van  brand.  

Deelvraag  4:  Wat  is  brand(on)veilig  gedrag?    Er  is  een  groot  aantal  definities  en  beschrijvingen  van  gedrag,  afhankelijk  van  het  gekozen  perspectief.  In  dit  onderzoek  wordt  gedrag  gezien  als  een  overkoepelende  term  voor  handelingen  van  mensen,  dus  gericht  op  het  doen.  Gedrag  is  daarbij  veelal  onderdeel  van  talrijke  automatische  (dagelijkse)  routines,  onder  invloed  van  de  omgeving  waarin  men  zich  bevindt,  die  met  elkaar  verweven  zijn:  gewoontegedrag.  De  ratio  heeft  slechts  beperkte  invloed  op  het  gedrag.  Sommige  routines  zijn  al  van  jongs  af  aan  ingesleten.  Dit  betekent  o.a.  dat  het  moeilijk  is  om  dit  gedrag  te  veranderen.    Er  zijn  geen  aanwijzingen  dat  brand(on)veilig  gedrag  niet  aansluit  op  deze  omschrijving.  Brand(on)veilig  gedrag  kan  worden  omschreven  als:  Een  geheel  van  veelal  routinematige  handelingen  van  mensen  in  hun  sociale  en  fysieke  leefomgeving,  die  bijdragen  aan  het  verkleinen/vergroten  van  de  kans  op  het  ontstaan  van  brand  en/of  slachtoffers.    

Page 44: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

32   Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken  

 

 4. Er  zijn  diverse  gedragsverklaringsmodellen  uit  andere  beleidsdomeinen  beschikbaar  om  

inzicht  te  krijgen  in  de  achterliggende  redenen  van  bepaald  gedrag.  Veelgebruikte  modellen  in  de  gezondheidszorg  zijn:  de  Theorie  van  het  Gepland  Gedrag,  het  ASE  model  en  het  Health  Belief  Model.  De  meeste  gedragsverklaringsmodellen  hebben  rationele  factoren  centraal  staan  in  de  verklaring  van  het  gedrag.  Er  zijn  geen  geschikte  modellen  beschikbaar  voor  gewoontegedrag  (zoals  brandveilig  gedrag).    

 5. De  brandweer  stimuleert  het  brandveilig  gedrag  vooral  door  te  investeren  in  de  kennis  van  

mensen  van  veiligheid(risico’s).  Het  veiligheidsbewustzijn  staat  hierbij  centraal.  Ondanks  dat  de  term  veel  gebruikt  wordt  in  de  (uitwerking  van  de)  nieuwe  visie  van  de  brandweer  is  hiervan  geen  beschrijving  aangetroffen.  In  de  context  van  deze  visie  kan  de  volgende  beschrijving  van  (brand)veiligheidsbewustzijn  worden  afgeleid:  “een  algemene  toestand  waarin  iemand  opmerkzaam  is  op  de  risico’s  van  brand  en  besef  heeft  van  zijn  eigen  gedrag  en  de  mogelijke  consequenties  voor  de  brandveiligheid.”  Vanuit  de  literatuur  en  ervaringen  uit  andere  domeinen  blijkt  dat  dit  een  goede  basis  kan  vormen  voor  gedragsverandering,  maar  zelden  voldoende  is  om  een  grootschalige  en  duurzame  gedragsverandering  te  bereiken.    

 

 6. Aandachtswijken  zijn  zeer  divers  qua  inrichting  en  sociale  samenstelling.  Uit  de  

gedragsverklaringsmodellen  blijkt  dat  de  fysieke  en  sociale  omgeving  van  grote  invloed  zijn  op  gedrag.  Aandachtswijken  kunnen  daarbij  niet  over  een  kam  geschoren  worden.  Een  succesvolle  interventiestrategie  moet  vanuit  de  theorie  over  social  marketing  en  het  concept  stages  of  change  aanhaken  op  deze  sociale  en  fysieke  verschillen.    

   

Deelvraag  5:  Welke  factoren  zijn  mogelijk  verklarend  voor  brandveilig  gedrag?    Er  is  weinig  bekend  over  gedragsverklarende  factoren  voor  brandveilig  gedrag.  Uit  diverse  gedragsverklarende  modellen  uit  de  gezondheidszorg  en  literatuur  zijn  factoren  te  destilleren,  die  mogelijk  verklarend  kunnen  zijn  voor  brandveilig  gedrag.  Deze  factoren  zijn:  kennis  en  bewustzijn,  sociale  normen,  geanticipeerde  spijt,  perceptie  van  de  risico’s,  ‘cue  tot  action’,  eigen-­‐effectiviteitsverwachting,  omgevingsdeterminanten  (demografische  kenmerken).  De  onderlinge  relatie  tussen  de  determinanten  is  niet  duidelijk.  De  verwachting  is  dat  (net  als  in  andere  domeinen)  een  combinatie  van  diverse  factoren  bepalend  is  voor  een  gedragsverandering.    

Page 45: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken   33  

 

4. Empirisch  onderzoek  naar  brandveiligheid  in  Haagse  aandachtswijken  

 Dit  hoofdstuk  vormt  de  kern  van  het  rapport.  De  resultaten  van  het  empirisch  onderzoek  moeten  leiden  tot  bekrachtiging  of  ontkrachting  van  de  centrale  hypothesen:  

Hypothese  1  -­‐  In  Haagse  aandachtswijken  komen  relatief  meer  binnenbranden  voor  dan  in  andere  Haagse  wijken.  

Hypothese  2  -­‐  Bewoners  van  Haagse  aandachtswijken  vertonen  minder  brandveilig  gedrag  dan  bewoners  van  andere  Haagse  wijken.      

4.1. Inleiding  In  2010  heeft  de  Raad  van  Regionaal  Commandanten  vijf  doelgroepen  benoemd  voor  het  project  Brandveilig  Leven,  waarvan  de  aandachtswijken  er  een  is  (Vrek,  2011).    Verondersteld  wordt  dat  in  aandachtswijken  meer  branden  voorkomen  dan  in  andere  wijken.  Dat  is  een  van  de  redenen  dat  het  als  speerpunt  van  de  NVBR  is  benoemd.  Er  zijn  echter  geen  onderzoeken  bekend,  waaruit  dit  expliciet  op  wijkniveau  blijkt.      Dit  empirisch  onderzoek  bestaat  uit  twee  stappen:  

1. Analyse  van  het  aantal  binnenbranden  in  relatie  tot  sociaal-­‐economische  achterstanden  in  de  Haagse  wijken;  

2. Analyse  het  brandveilig  gedrag  in  Haagse  aandachtswijken  in  vergelijking  met  andere  wijken;  

 

4.2. Aanpak    

4.2.1. Binnenbranden  in  relatie  tot  sociaal-­‐economische  achterstand  Aan  de  basis  van  dit  empirisch  onderzoek  ligt  het  meldkamersysteem  van  Brandweer  Haaglanden.    Uit  het  meldkamersysteem  zijn  alle  binnenbranden  in  Den  Haag  over  de  periode  2005  –  2010  onttrokken,  3749  in  totaal.  Meer  data  was  niet  beschikbaar  (dd  juni  2011).  Per  binnenbrand  zijn  over  het  algemeen  de  volgende  gegevens  bekend:  datum,  tijdstip,  type  melding  (=binnenbrand),  straat,  huisnummer,  postcode.    Op  deze  database  zijn  de  volgende  handelingen  verricht:  

• Bij  377  meldingen  ontbrak  de  postcode,  waarvan  bij  341  meldingen  ook  het  huisnummer  ontbrak.  Aangezien  de  postcode  (en  soms  het  huisnummer  bij  grensgevallen)  noodzakelijk  is  om  de  wijk  te  bepalen,  zijn  de  postcodes  daar  waar  nodig  aangevuld  (postcode.nl,  2011).    

• Van  een  viertal  huisadressen  was  geen  postcode  te  achterhalen;  deze  zijn  verwijderd.    • Bij  20  meldingen  zat  er  een  bijzonder  korte  tijdspanne  (minder  dan  5  minuten)  tussen  

verschillende  meldingen  op  hetzelfde  adres.    Aangezien  hierbij  verondersteld  kan  worden  dat  het  dezelfde  brand  betreft,  zijn  deze  verwijderd.  

• Op  basis  van  de  postcode  is  voor  elke  melding  de  wijk  bepaald  (Gemeente  Den  Haag,  2011  b).    

• Per  wijk  is  tenslotte  het  aantal  meldingen  van  binnenbrand  over  de  periode  2006  –  2010  opgeteld.          

 

Page 46: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

34   Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken  

 

Figuur  12  –  Samenvatting  van  de  statistische  kenmerken  van  de  database  uit  het  meldkamersysteem  jaar   Binnenbrand  vanuit  

meldkamersysteem  Aantal  bruikbare  binnenbranden    

Percentage  bruikbare  binnenbranden    

2005   625   624   99,8  %  2006   554   552   99,6  %  2007   661   660   99,8  %  2008   649   646   99,5  %  2009   638   627   98,3  %  2010   622   616   99,0  %  totaal   3749   3725   99,4  %          Gemiddelde   625   621    Mediaan   632   626    Standaardafwijking   38   37        Enkele  opmerkingen  over  de  validiteit:  

• Het  uitgangspunt  van  deze  database  is  binnenbranden.  De  automatische  meldingen  zijn  hieruit  gehaald.  Er  bestaat  een  kans  dat  in  de  database  nog  enkele  loze  meldingen  zijn  opgenomen,  maar  die  niet  als  zodanig  zijn  geregistreerd.  Verondersteld  wordt  dat  het  aantal  niet  geregistreerde  loze  meldingen  zeer  beperkt  is  en  ongeveer  gelijk  verdeeld  per  wijk.    Aangezien  het  om  een  vergelijking  tussen  wijken  gaat,  zal  dit  de  uitkomst  minimaal  beïnvloeden.    

• Het  is  niet  bekend  in  wat  voor  type  gebouw  (gebouwfunctie)  de  binnenbranden  hebben  plaatsgevonden.  Uitgangspunt  is  dat  alle  wijken  in  Den  Haag  woonwijken  zijn,  behalve  Centrum  waar  het  centrale  winkelgebied  ligt.  Het  overgrote  deel  van  de  binnenbranden  zal  dus  in  woningen  hebben  plaats  gevonden.    

 • Niet  bij  elke  melding  is  met  100  %  zekerheid  te  zeggen  in  welke  wijk  die  plaats  vond,  

aangezien  het  huisnummer  niet  altijd  bekend  was.  Dit  betreft  echter  een  klein  percentage  op  het  geheel  en  zal  daarmee  de  resultaten  niet  noemenswaardig  beïnvloeden.  

 Den  Haag  kent  44  wijken,  die  zijn  onderverdeeld  in  buurten.  In  de  buurtmonitor  van  de  gemeente  Den  Haag  zijn  per  wijk  een  groot  aantal  gegevens  verzameld  (Gemeente  Den  Haag,  2011c).  Een  van  de  parameters  is  de  achterstandscore    per  wijk.  Deze  is  gebaseerd  op  het  percentage  etnisch,  culturele  groepen,  het  inkomen,  de  WOZ-­‐waarde  van  de  woningen,  percentage  verhuizingen  en  percentage  langdurig  werklozen.  Dit  zijn  soortgelijke  criteria  als  die  gebruikt  worden  voor  de  selectie  van  de  aandachtswijken  door  het  Ministerie  van  VROM.    De  achterstandscore  is  voor  37  van  de  44  wijken  bepaald.  

4.2.2. Brandveilig  gedrag  in  Haagse  aandachtswijken  Menselijk  gedrag  is  feitelijk  het  beste  meetbaar  door  observatie.  Dit  is  praktisch  niet  uitvoerbaar  binnen  de  context  van  dit  onderzoek.  Het  is  immers  moeilijk  om  personen  over  een  langere  periode  op  verschillende  plaatsen  in  hun  eigen  woning  te  observeren.  In  dit  onderzoek  is  gekozen  voor  gerichte  vragen  naar  concreet  gedrag.  De  vragenlijst  (zie  bijlage  2)  bestaat  uit  drie  delen:    

1. informatie  over  de  persoon  (leeftijd,  geslacht,  etnische  achtergrond,  etc.);    2. concreet  gedrag  (roken  in  bed,  niet  doven  van  kaarsen,  etc.);  3. mogelijke  gedragsverklarende  factoren  (risicoperceptie,  handelingsperspectief,  etc.);  

 

Page 47: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken   35  

 

Respondenten  zijn  benaderd  via  verschillende  overleggen  van/met  bewoners  uit  een  wijk  en  vertegenwoordigers  van  politie  en  gemeente.  Voor  het  invullen  van  de  vragenlijsten  is  gebruik  gemaakt  van  een  Interactive  Voting  System  (IVS),  waarbij  gebruik  wordt  gemaakt  van  stemkastjes.  Na  de  vragen  is  een  korte  presentatie  over  brandveiligheid  in  huis  en  in  de  wijk  verzorgd.  Hierbij  zijn  enkele  resultaten  uit  de  vragenlijst  direct  gepresenteerd  aan  de  bewoners.    De  bewonersoverleggen  in  wijken  zonder  sociaal-­‐economische  achterstanden  waren  bijzonder  moeilijk  bereikbaar  of  komen  weinig  frequent  samen.  Daarom  is  gekozen  om  respondenten  op  straat  te  benaderen  via  een  korte  vragenlijst:  de  referentiegroep.  Om  de  respondenten  op  straat  niet  te  veel  te  belasten  qua  tijd  is  hierbij  de  vragenlijst  beperkt  tot  deel  1  en  2.      Figuur  13  –  Overzicht  van  de  verschillende  bijeenkomsten  waar  respondenten  zijn  benaderd.  Wijk   Vorm  v/d  survey   Locatie   Aanwezigen  Laakkwartier  &  Spoorwijk3  (buurt:  Laak  Centraal)  

Stemkastjes  bij  bewonersvereniging  Laak  Centraal    

Wijkcentrum  Lipa,  26  september  2011,  19.30  uur  

45  bewoners,  plus  vertegenwoordiging  politie,  gemeente    

Schildersbuurt   Stemkastjes  bij  Overleg  Platform  Schildersbuurt  (OPS)  

Bibliotheek  Schildersbuurt,  13  oktober  2011,  19.30  uur    

11  bewoners,  plus  vertegenwoordigers  politie,  gemeente  

Transvaalkwartier   Stemkastjes  bij  klankbordgroep  Transvaalkwartier  

Julianakerk,  1  november  2011,  19.30  uur  

19  bewoners,  plus  vertegenwoordigers  politie,  gemeente    

Laakkwartier  &  Spoorwijk  (buurt:  Spoorwijk)  

Stemkastjes  bij  leefbaarheidsoverleg  Spoorwijk  

De  Wissel,  6  december  2011,  19.30  uur    

22  bewoners,  plus  vertegenwoordigers  politie,  gemeente,  woningbouwstichting    

Referentiegroep   Vragenlijst  op  straat     De  Savornin  Lohmanplein,  11  november  2011,  11.00  –  15.00  uur  

59  personen  afkomstig  uit  wijken  zonder  sociaal-­‐economische  achterstand    

 

4.3. Resultaten  

4.3.1. Binnenbranden  in  relatie  tot  sociaal-­‐economische  achterstand  Het  aantal  binnenbranden  per  wijk  over  de  periode  2005  –  2010  varieert  sterk  per  wijk,  tussen  0  (Oostduinen,  Van  Stolkpark  en  Scheveningse  bos,  Forepark)  en  353  (Laakkwartier  &  Spoorwijk).            

                                                                                                                         3  Aangezien  de  bewoners  van  de  wijk  Laakkwartier  &  Spoorwijk  zijn  georganiseerd  op  buurtniveau  (Laak  Centraal  en  Spoorwijk),  is  hierop  aangesloten.  

Page 48: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

36   Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken  

 

Figuur  14  –  Een  weergave  van  het  aantal  binnenbranden  per  wijk  in  Den  Haag  over  de  periode  2005  –  2010  vanuit  het  meldkamersysteem  Brandweer  Haaglanden  

   De  wijken  in  Den  Haag  zijn  niet  gelijk  qua  omvang,  inrichting,  aantal  inwoners,  etc..  Variatie  in  het  aantal  binnenbranden  is  daarmee  niet  vreemd.  Om  de  wijken  beter  onderling  te  kunnen  vergelijken,  is  het  aantal  binnenbranden  afgezet  tegen  een  karakteristieke  grootheid  van  de  wijk.  Gekozen  is  voor  twee  grootheden  die  direct  verband  houden  met  de  centrale  vraag  van  het  onderzoek:  aantal  inwoners  (relatie  met  menselijk  gedrag)  en  het  aantal  huishoudens  (relatie  met  binnenbranden).  Er  is  een  relatie  tussen  het  aantal  inwoners  en  het  aantal  huishoudens:  gemiddelde  woningbezetting.  In  Den  Haag  varieert  deze  tussen  1,5  en  2,8  met  een  gemiddelde  van  2,0.    Figuur  15  -­‐    Kenmerken  dataset  met  woningbranden  per  wijk  in  Den  Haag  (2005  –  2010)  Kenmerk   Waarde   Toelichting  Aantal  wijken   44    Minimaal  aantal  woningbranden   0     3  wijken  Maximaal  aantal  woningbranden   353   1  wijk  Gemiddelde   85   Som  van  de  waarnemingen  gedeeld  

door  het  aantal  waarnemingen  Standaardafwijking   83   Spreiding  vanaf  het  gemiddelde  Mediaan   61   Middelste  punt  van  de  dataset  Verdeling   Niet  normaal   De  niet-­‐normale  verdeling  stelt  

beperkingen  aan  de  statistische  interpretatie  

 Zowel  het  aantal  binnenbranden,  aantal  inwoners  als  het  aantal  huishoudens  per  wijk  is  niet  normaal  verdeeld.  Dit  beperkt  de  statistische  interpretatiemogelijkheden.  Met  name  uitschieters  aan  de  bovenkant  van  de  dataset  hebben  grote  invloed  op  het  resultaat.  Voor  een  betere  interpretatie  zijn  de  gegevens  genormaliseerd  via  de  wortelfunctie.  Dit  betekent  dat  van  alle  waarden  de  wortel  (symbool:  √)is  genomen,  waardoor  uitschieters  aan  de  bovenkant  van  de  dataset  worden  “gedempt”.  Hierdoor  ontstaat  een  meer  normaal  verdeelde  dataset.                      

!"

#!"

$!!"

$#!"

%!!"

%#!"

&!!"

&#!"

'!!"

!$"()*+,-./0/"

!%"1023.*45"6789"

!&":0*+;8)09<789=>-?0/,02"

!'"10/))8,0/5)-+"

!#"@845.<02;--8+"

!A"B7/"C+)29<789"0/"C450DE"1)*"

!F"C450D0/./30/"

!G">-./,)8<"

!H"I0-J0/K"0/"C+7+0/9L78M08"

$!"N)83D2.0+"

$$">-./))8,"

$%"1)O0/K"0/"12)0O0/;--8+"

$&"B)302L.P9"

$'"1)50O0/Q"R008"0/"1)*"

$#"S.P9,-./"0/"(490/;-835"

$A"S877T0/*+0./"

$F"U))*,-./0/"

$G":72,049"

$H"B8-45+0/;--8+"

%!"B7290/;)*9L78M08"

%$"V030/+0**09L78M08"

%%"N00502,0/9L78M08"

%&":.220O*<789"

%'"W773*0"1)*"

%#"R78.75)0D0"0/"R782)+"

%A"10J-.,0/5)-+"

%FC+7M)/*;--8+"

%G"X0/+8-O"

%H"C45.2,08*;--8+"

&!"Y87/*D7729L78M08"

&$"V-*+0/;-83"0/"()*+;8)09"

&%"U0T0/;-83"

&&"1)-L2-*+=B80,08-*+"

&'"R)830/*+)/,"

&#"N-.,08<789"

&A"R)08L.P9"

&F"I8)0/+0K"0/"Z8-.+O789+"

&G"U7799L78M08"0/"C<))8L.P9"

&H"1./495)8*+"

'!":7+08./3*0"B02,"

'$"W))8/L.P49"

'%"[<0/;-83"

'&"Z)80<789"

''"U0.,*450/D00/"

!!"#!$%&'""(

"&)!"*

("%()%+

',-%.%/0

01%2%/0

304%

Page 49: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken   37  

 

Figuur  16  –  Analyse  van  het  aantal  binnenbranden  per  wijk,  in  relatie  tot  het  aantal  inwoners  en  aantal  huishoudens.      

       

       Uit  bovenstaande  analyse  is  het  volgende  te  concluderen:    

• Het  aantal  binnenbranden  per  wijk  afgezet  tegen  het  aantal  inwoners  dan  wel  het  aantal  huishoudens  laat  een  nagenoeg  gelijk  beeld  zien.  In  zijn  algemeenheid  neemt  –  zoals  is  te  verwachten  -­‐  het  aantal  binnenbranden  toe  met  het  aantal  inwoners  dan  wel  het  aantal  huishoudens  van  de  wijk.    

• Een  lineaire  regressie  door  het  nulpunt  levert  op  dat  in  de  periode  2005  –  2010  in  Den  Haag  gemiddeld  7,7  binnenbranden  per  1000  inwoners  zijn  geweest.  Anders  gezegd:  iets  meer  dan  één  binnenbrand  per  1000  inwoners  per  jaar,  dan  wel  iets  meer  dan  2,5  binnenbrand  per  1000  huishoudens  per  jaar.  

 • De  dataset  is  niet  normaal  verdeeld.  Om  een  uitspraak  te  kunnen  doen  over  de  spreiding  

van  de  dataset,  is  van  alle  gegevens  de  wortel  genomen  (symbool:  √).  Normalisering  via  de  wortelfunctie  leidt  tot  een  meer  normaal  verdeelde  dataset.  Op  basis  hiervan  kan  gesteld  worden  dat  76  %  (respectievelijk  82  %)  van  de  variatie  in  het  aantal  binnenbranden  in  een  wijk  kan  worden  verklaard  door  het  aantal  inwoners  (respectievelijk  het  aantal  huishoudens).  

 Vanuit  het  perspectief  van  brandveiligheid  is  zowel  het  absoluut  aantal  binnenbranden  als  het  relatief  aantal  binnenbranden  relevant.  Beiden  bieden  aanknopingspunten  om  het  aantal  binnenbranden  in  een  wijk  te  reduceren.  Hiervoor  wordt  de  term  brandratio  geïntroduceerd  (Kuipers,  2001).  Brandratio  is  het  aantal  binnenbranden  in  een  wijk  per  1000  inwoners.  De  gemiddelde  brandratio  van  Den  Haag  over  de  periode  2005  –  2010  is  7,7.    

!"#"$%$$&&'"()"#"$%&$$*+"

$"

,$"

-$$"

-,$"

.$$"

.,$"

/$$"

/,$"

0$$"

$" ,$$$" -$$$$" -,$$$" .$$$$" .,$$$" /$$$$" /,$$$" 0$$$$"

!!"#!$%%&'""(

"&)!"*

("%+()%,'-.%

!!"#!$%'",/"()0%+()%,'-.%

!"#"$%$&'&(")*"#"$%+,$++"

$"

-"

'"

,"

&"

.$"

.-"

.'"

.,"

.&"

-$"

$" -/" /$" +/" .$$" .-/" ./$" .+/" -$$"

!"#$

%&'()*"

"%+,''#-'(,.)##"

#/%'#+

"#,0"%,1)23,

!"#$%&'()*""%+,''#-'(,)#1$#"%*,0"%,1)23,

!"#"$%$&'()"*+"#"$%(,-./"

$"

'$"

&$$"

&'$"

-$$"

-'$"

0$$"

0'$"

.$$"

$" -'$$" '$$$" ('$$" &$$$$" &-'$$" &'$$$" &('$$" -$$$$"

!!"#!$%&'""(

"&)!"*

("%+()%,'-.%

!!"#!$%/0'1/20*("1%+()%,'-.%

!"#"$%&'$()"*+"#"$%,''-"

$"

'"

("

."

,"

&$"

&'"

&("

&."

&,"

'$"

$" '$" ($" .$" ,$" &$$" &'$" &($" &.$"

!"#$

%&'()*"

"%+,''#-'(,.)##"

#.%'#+

"#,/"%,0)12,

!"#$%&'()*""%+,''#-'(,34)*3$4+"#*,/"%,0)12,

Page 50: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

38   Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken  

 

In  onderstaande  figuur  zijn  de  wijken  geordend  naar  zowel  aantal  binnenbranden  als  de  brandratio.  Het  betreft  33  van  de  44  wijken:  Elf  wijken  met  een  klein  aantal  inwoners  (<  1500)  zijn  buiten  beschouwing  gelaten,  aangezien  een  beperkt  aantal  binnenbranden  hierbij  voor  grote  uitschieters  zorgt.  De  horizontale  lijn  is  getrokken  op  7,7  binnenbranden  per  1000  inwoners:  het  gemiddelde  van  Den  Haag.  De  verticale  lijn  is  getrokken  bij  150  binnenbranden  per  wijk:  dit  is  arbitrair  gekozen  op  basis  van  “het  gat”  in  de  verdeling.    Figuur  17  –  Ordening  van  de  wijken  in  Den  Haag  op  zowel  absoluut  als  relatief  aantal  binnenbranden  over  de  periode  2005  -­‐  2010.    

   

   De  grafiek  is  verdeeld  in  vier  kwadranten:      kwadrant  rechtsboven  -­‐  bevat  7  wijken  die  allen  zowel  een  groot  aantal  binnenbranden  hebben  als  een  hoge  brandratio.  Dit  zijn  de  wijken  Laakkwartier  &  Spoorwijk  (nr  38),  Schildersbuurt  (nr  29),  Centrum  (nr  28),  Moerwijk  (nr  36),  Morgenstond  (nr  34),  Scheveningen  (nr  7),  Transvaalkwartier  (nr  30).  Deze  7  wijken  zijn  samen  verantwoordelijk  voor  45  %  van  alle  binnenbranden  over  deze  periode;  in  deze  wijken  woont  tezamen  32  %  van  de  Haagse  bevolking.    kwadrant  rechtsonder  -­‐  bevat  1  wijk  (Bouwlust-­‐Vredrust,  nr  33),  die  een  groot  aantal  binnenbranden  kent,  maar  dat  zijn  er  niet  meer  dan  is  te  verwachten  op  basis  van  het  aantal  inwoners.    kwadrant  linksboven  -­‐  bevat  wijken  die  weliswaar  niet  veel  binnenbranden  hebben,  maar  wel  vergeleken  bij  het  aantal  inwoners  van  de  wijk  (hoge  brandratio).  Dit  zijn:  Duindorp  (nr  8),  Groente  en  fruitmarkt  (nr  37),  Stationsbuurt  (nr  27),  Archipel  (nr  5).    kwadrant  linksonder  -­‐  bevat  het  grootste  deel  van  de  wijken  (namelijk  21),  die  allen  weinig  binnenbranden  hebben,  zowel  absoluut  als  relatief  vergeleken  bij  het  aantal  inwoners.      

!"!#

$"!#

%"!#

&"!#

'"!#

(!"!#

($"!#

(%"!#

(&"!#

('"!#

$!"!#

!# )!# (!!# ()!# $!!# $)!# *!!# *)!# %!!#

!!"#!$%&'""(

"&)!"*

("%+()%,---%'".%/&

)!"*

)!01

2%

!!"#!$%&'""("&)!"*("%+()%.'34%

5  

28  

34  7  

30  

33  

29  

36  

38  37  

27  8  

Klein  aantal  branden  Hoge  brandratio    

Groot  aantal  branden  Hoge  brandratio    

Klein  aantal  branden  Lage  brandratio    

Groot  aantal  branden  Lage  brandratio    

Page 51: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken   39  

 

Geografisch  gezien,  zijn  de  wijken  met  een  hoge  brandratio  geclusterd  ten  zuiden  van  het  centrum  van  Den  Haag  en  langs  de  kust  in  Scheveningen.      Figuur  18  –  Geografische  weergave  van  de  wijken  van  Den  Haag,  geordend  naar  het  absoluut  aantal  binnenbranden  en  de  brandratio  over  de  periode  2005  -­‐  2010.  Aanvulling  op  legenda:  geel  =  brandratio  niet  bepaald  (minder  dan  1500  inwoners)                      

         

     

       Wijken  met  een  groot  aantal  branden  en/of  een  hoog  brandratio  zouden  vanuit  het  perspectief  brandveiligheid  de  meeste  aandacht  moeten  krijgen.  Deze  wijken  zijn  niet  geheel  gelijk  aan  de  aandachtswijken,  zoals  benoemd  vanuit  het  Grotestedenbeleid.  Wel  kan  gesteld  worden  dat  alle  wijken  die  prioriteit  hebben  vanuit  het  Grotestedenbeleid  een  groot  aantal  binnenbranden  en/of  een  hoge  brandratio  hebben.  Daarnaast  zijn  er  nog  andere  wijken,  die  geen  prioriteit  hebben  vanuit  het  Grotestedenbeleid,  maar  dit  wel  zouden  moeten  hebben  vanuit  brandveiligheid.    Figuur  19  –  Weergave  van  de  wijken  die  aandacht  vragen  vanuit  perspectief  Grotestedenbeleid  en  vanuit  perspectief  brandveiligheid.  De  kleuren  corresponderen  met  de  legenda  bij  de  geografische  weergave.  

 

Wijk  Nr.  

Prioriteit    Grotestedenbeleid  

Groot  aantal    binnenbranden;  hoge  brandratio    

Klein  aantal  binnenbranden;    hoge  brandratio  

Groot  aantal  binnenbranden;    lage  brandratio    

30   Transvaalkwartier   Transvaalkwartier      29   Schildersbuurt   Schildersbuurt      27   Stationsbuurt     Stationsbuurt    36   Moerwijk   Moerwijk      34   Morgenstond   Morgenstond      33   Bouwlust-­‐Vrederust       Bouwlust-­‐Vrederust  38     Laakkwartier  &  

Spoorwijk      

28     Centrum      7     Scheveningen      5       Archipel    8       Duindorp    37       Groente-­‐  en  fruitmarkt    

Groot  aantal  branden  Hoge  brandratio    

Klein  aantal  branden  Hoge  brandratio    

Groot  aantal  branden  Lage  brandratio    

Klein  aantal  branden  Lage  brandratio    

Page 52: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

40   Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken  

 

Deze  constatering  is  tevens  een  indicatie  dat  er  op  wijkniveau  mogelijk  een  verband  bestaat  tussen  sociaal-­‐economische  achterstand  en  binnenbranden.  Om  hier  meer  inzicht  in  te  krijgen,  is  per  wijk  de  sociaal-­‐economische  achterstand  vergeleken  met  de  brandratio.    In  de  database  “Buurtmonitor  Den  Haag”  is  per  wijk  een  achterstandscore  opgenomen.  Deze  score  is  gebaseerd  op  het  percentage  etnisch-­‐culturele  groepen,  het  inkomen,  de  WOZ-­‐waarde  van  de  woningen,  percentage  verhuizingen  en  percentage  langdurig  werklozen.  Een  positieve  score  betekent  meer  achterstand  dan  gemiddeld,  een  negatieve  score  betekent  minder  achterstand  dan  gemiddeld.  De  score  is  bepaald  over  de  periode  1995  –  2010.  In  onderstaande  grafiek  zijn  de  achterstandscores  opgenomen.      Figuur  20  –  Een  weergave  van  de  achterstandscores  per  wijk  in  Den  Haag  vanuit  de  Haagse  buurtmonitor  (Gemeente  Den  Haag,  2011c).  

     Voor  7  wijken  is  geen  achterstandscore  bekend.  Er  zijn  meer  wijken  met  een  negatieve  achterstandscore  dan  wijken  met  een  positieve  achterstandscore.  Er  zijn  dus  meer  wijken  met  een  sociaal-­‐economische  voorsprong  dan  met  een  sociaal-­‐economische  achterstand.    Figuur  21  -­‐  Kenmerken  dataset  met  achterstandscores  per  wijk  in  Den  Haag  Kenmerk   Waarde   Toelichting  Aantal  wijken   44   Van  7  wijken  geen  score  bekend  Aantal  wijken  positieve  score   14   Sociaal-­‐economische  achterstand  Aantal  wijken  negatieve  score   23   Sociaal-­‐economische  voorsprong  Minimum  score   -­‐  25   Wijk  Vogelwijk  Maximum  score   +  17   Wijk  Transvaalkwartier  Gemiddelde   -­‐  4   Som  van  de  waarnemingen  gedeeld  

door  het  aantal  waarnemingen  Standaardafwijking   11   Spreiding  vanaf  het  gemiddelde  Mediaan   -­‐  5,3   Middelste  punt  van  de  dataset  Verdeling     Niet  normaal   De  niet-­‐normale  verdeling  stelt  

beperkingen  aan  de  statistische  interpretatie  

 Om  inzicht  te  krijgen  in  het  verband  tussen  sociaal-­‐economische  achterstand  en  het  aantal  binnenbranden  is  de  achterstandscore  uitgezet  tegen  respectievelijk  het  aantal  meldingen  van  binnenbrand  en  de  brandratio.  Hieruit  valt  op  te  maken  dat  wijken  met  een  positieve  achterstandscore  over  het  algemeen  meer  binnenbranden  (per  1000  bewoners)  hebben,  dan  wijken  met  een  negatieve  achterstandscore.    

!"#$

!%&$

!%#$

!'&$

!'#$

!&$

#$

&$

'#$

'&$

%#$

#'$()*+,-./0

/$

#%$1023.*45$6789$

#"$:

0*+;8)09<789=>-?

0/,0

2$

#@$10/

))8,0/

5)-+$

#&$A845.<0

2;--

8+$

#B$C7/$D+)29<789$0/$D450

EF$1)*$

#G$D450E0/

./30/$

#H$>-./,

)8<$

#I$J0-

K0/!$0/$D+7+0/

9L78M0

8$

'#$N)83E2.0+$

''$>-./)

)8,$

'%$1)O

0/!$0

/$12)0

O0/

;--8+$

'"$C)302L.P9$

'@$1)5

0O0/

Q$R008$0/

$1)*$

'&$S.P9,-

./$0/$(490/

;-835$

'B$S877T0/

*+0./$

'G$U))

*,-./0

/$

'H$:

72,0

49$

'I$C8-45+0/;

--8+$

%#$C7290/;

)*9L

78M0

8$

%'$V030/

+0**09L78M0

8$

%%$N0050

2,0/

9L78M0

8$

%"$:

.220O

*<789$

%@$W773*0$1)

*$

%&$R

78.75)

0E0$0/

$R782)+$

%B$10K-.,0

/5)-

+$

%GD+7M

)/*;--

8+$

%H$X0/

+8-O

$

%I$D45.2,08*;--

8+$

"#$Y87/*E7729L

78M0

8$

"'$V-*+0/;

-83$0/

$()*+;8)09$

"%$U0T0/

;-83$

""$1)-

L2-*+=C80,0

8-*+$

"@$R

)830/*+)/,

$

"&$N-.,0

8<789$

"B$R

)08L

.P9$

"G$J8)0/

+0!$0

/$Z8-.+O

789+$

"H$U7799L78M0

8$0/

$D<)

)8L.P9$

"I$1./495)

8*+$

@#$:

7+08./3*0$C02,$

@'$W))

8/L.P49$

@%$[<0

/;-83$

@"$Z)80<

789$

@@$U0.,*450/

E00/

$

!"#$%&'$()

*'"+&%,-%&,./01,

Page 53: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken   41  

 

Figuur  22  –  Een  weergave  van  het  aantal  binnenbranden  (per  1000  inwoners)  in  relatie  tot  de  achterstandscore.  Wijken  met  een  klein  aantal  inwoners  (<  2000)  zijn  wederom  buiten  beschouwing  gelaten.  

     Om  bovenstaand  beeld  statistisch  te  toetsen  zijn  twee  t-­‐toetsen  uitgevoerd.  Een  t-­‐toets  is  een  statistische  toets  die  onder  andere  gebruikt  kan  worden  om  na  te  gaan  of  het  (populatie-­‐)  gemiddelde  van  een  normaal  verdeelde  grootheid  afwijkt  van  een  bepaalde  waarde,  dan  wel  of  er  een  verschil  is  tussen  de  gemiddelden  van  twee  groepen  in  de  populatie.  (Gonick  en  Smith,  2004).     De  eerste  t-­‐toets  heeft  betrekking  op  het  aantal  binnenbranden  per  wijk;  de  tweede  t-­‐toets  heeft  betrekking  op  de  brandratio  (binnenbranden  per  1000  inwoners)  per  wijk.  Centraal  in  beide  t-­‐toetsen  staan  onderstaande  hypothesen:    Ho:  Het  aantal  binnenbranden  (per  1000  inwoners)  is  hoger  in  wijken  met  een  positieve  achterstandscore  dan  in  wijken  met  een  negatieve  achterstandscore    Ha:  Het  aantal  binnenbranden  (per  1000  inwoners)  is  lager  in  wijken  met  een  positieve  achterstandscore  dan  in  wijken  met  een  negatieve  achterstandscore    De  uitkomsten  van  de  t-­‐toets  (p-­‐waarde  <  0,05)  laten  zien  dat  de  nulhypothese  correct  is  en  de  alternatieve  hypothese  verworpen  kan  worpen.  Met  meer  dan  99  %  betrouwbaarheid  (100  %  minus  p-­‐waarde)  kan  gesteld  worden  dat  wijken  met  een  sociaal-­‐economische  achterstand  meer  binnenbranden  (per  1000  inwoners)  hebben  dan  wijken  zonder  sociaal-­‐economische  achterstand.  Meer  kwantitatief  gesteld:  wijken  met  een  sociaal-­‐economische  achterstand  hebben  drie  keer  meer  binnenbranden  (respectievelijk  1,5  meer  binnenbranden  per  1000  inwoners),  dan  wijken  zonder  sociaal-­‐economische  achterstand.    De  twee  populaties,  die  met  de  t-­‐toets  zijn  vergeleken,  zijn  niet  normaal  verdeeld.  Dit  beperkt  de  betrouwbaarheid  van  de  uitkomsten  van  de  t-­‐toetsen.  Echter,  de  resultaten  zijn  dermate  significant  (meer  dan  99  %  betrouwbaarheid),  dat  dit  nagenoeg  geen  afbreuk  doet  aan  de  conclusie.                        

!"

#!"

$!!"

$#!"

%!!"

%#!"

&!!"

&#!"

'!!"

(&!" (%#" (%!" ($#" ($!" (#" !" #" $!" $#" %!"

!!"#!$%&'""(

"&)!"*

("%%

!+,#()-#!"*-+.)(%%

!"

#"

$"

%"

&"

'!"

'#"

'$"

'%"

'&"

#!"

()!" (#*" (#!" ('*" ('!" (*" !" *" '!" '*" #!"

!!"#!$%&'""(

"&)!"*

("%+()%,---%'"./"

()0%

!12#()0#!"*01/)(%%

Page 54: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

42   Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken  

 

Figuur  23  –  Weergave  van  de  resultaten  van  twee  t-­‐toetsen.  De  eerste  toets  heeft  betrekking  op  het  aantal  binnenbranden  per  wijk,  de  tweede  toets  heeft  betrekking  op  het  aantal  binnenbranden  per  1000  inwoners  per  wijk.  De  +  en  –  in  onderstaande  tabel  verwijzen  naar  een  positieve  dan  wel  negatieve  achterstandscore.     t-­‐toets  1  

 Wijken    +  score  

   Wijken    -­‐  score  

t-­‐toets  2    Wijken    +  score  

   Wijken    -­‐  score  

Aantal  wijken   14   23   14   19            Gemiddelde  achterstandscore   7,97   -­‐11,40   7,97   -­‐9,81  Standaardafwijking  achterstandscore   5,13   6,65   5,13   5,81            Gemiddelde  binnenbranden  (per  1000  inwoners)  

169,93   55,48   9,56   5,89  

Standaardafwijking  binnenbranden  (per  1000  inwoners)  

90,04   34,79   2,88   2,21  

         P-­‐waarde  (1  –zijdig,  ongelijke  varianties)  

0,00025     0,00040    

 

4.3.2. Brandveilig  gedrag  in  Haagse  aandachtswijken  In  het  onderzoek  is  een  vergelijking  gemaakt  tussen  Haagse  aandachtswijken  en  een  referentiegroep.  De  respondenten  uit  de  referentiegroep  zijn  niet  afkomstig  uit  aandachtswijken.    De  focus  in  dit  onderzoek  is  gericht  op  gedrag  dat  kan  leiden  tot  het  ontstaan  van  brand.  Op  basis  van  de  belangrijkste  oorzaken  van  woningbranden  –  die  volgen  uit  nationale  en  internationale  literatuur  -­‐  zijn  concrete  vormen  van  brandonveilig  gedrag  gedestilleerd.      Figuur  24  –  Relatie  tussen  oorzaken  van  brand  en  brandonveilig  gedrag  Oorzaken  van  brand   Brandonveilig  gedrag  koken   • De  keuken  uit  lopen,  terwijl  de  pan  nog  “op  het  vuur”  staat  elektrische  apparatuur   • De  televisie  ’s  nachts  op  stand-­‐by  laten  staan  

• Het  filter  van  de  wasdroger  niet  regelmatig  schoonmaken  roken   • Roken  in  bed  lucifers  /  aanstekers   • Lucifers  of  aanstekers  bereikbaar  voor  kinderen  kaarsen   • Kaarsen  ’s  avonds  niet  doven  als  men  naar  bed  gaat    In  de  survey  is  gevraagd  aan  respondenten  of  zij  dit  gedrag  vertonen.  Deze  variabelen  uit  het  hoofddeel  van  de  vragenlijst  (deel  2,  gericht  op  concreet  gedrag)  zijn  veelal  kwalitatieve  ordinale  of  nominale  variabelen.  Hierbij  zijn  de  mogelijkheden  voor  statistische  analyses  beperkter  dan  bij  (semi-­‐)continue  variabelen,  zoals  in  het  eerste  deel  van  dit  onderzoek.  Gezien  de  omvang  van  de  steekproef  is  de  populatie  niet  verder  opgedeeld  naar  bijvoorbeeld  geslacht,  etnische  achtergrond,  leeftijd.                    

Page 55: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken   43  

 

 Figuur  25  –  Brandveilig  gedrag  respondenten  uit  aandachtswijken  in  vergelijking  met  een  referentiegroep.  De  respondenten  uit  de  aandachtswijken  zijn  zowel  als  geheel  als  per  wijk  gepresenteerd.  De  weergegeven  foutmarges  zijn  het  gevolg  van  de  steekproefomvang  en  gevonden  proportie  bij  een  betrouwbaarheidsinterval  van  95  %.  

   Uit  de  onderzoeksresultaten  volgen  de  onderstaande  bevindingen:      • Bij  vier  van  de  zes  gedragsaspecten  (omtrent  de  brandoorzaken  kaarsen,  lucifers,  elektrische  

apparatuur/wasdroger,  roken)  vertonen  de  respondenten  uit  de  aandachtswijken  minder  brandveilig  gedrag  dan  de  respondenten  uit  de  referentiegroep.  Bij  twee  van  de  zes  gedragsaspecten  is  dat  andersom  (omtrent  de  brandoorzaken  koken,  elektrische  apparatuur/televisie).  Bij  geen  van  de  gedragsaspecten  is  het  gevonden  verschil  significant,  uitgaande  van  de  berekende  foutmarges.      

!" #!" $!" %!" &!" '!" (!" )!" *!" +!" #!!"

!"#$%&''

())*+',-./012'0)).+''.0'-34'

$5$67!896:$';<<;!;7==!&'''

>3+'43'[email protected]'BA'01CD+A'',-./012'0)).+')E'A+104F-G'

$5$67!896:$';<<;!;7==!&''

H11*+',-./012'1?I/4'D3+'J?+3('ACD))0K''-./'L3-(M.*'@10'43'N1A4()L3(''

5=68O$!9&'''

-3N11(+'?MC.P3(A',-./012'1?I/4'')E'330')0-3(3.*-1(3'E?3*''

@))('*?3.03'*.043(30'

#"#$%&''

>3+',-./012'1?I/4'D3+'P)(0M.A'M.+K''1?A'D./Q>./'43'*3M*30'@3(?11+'

#;;!9$%&''

4))R',-./012'1?I/4'43'*11(A30K''1?A'D./Q>./'011('-34'L11+'

<3(C30+1L3'@10'43'A+33*E()3P'STU'

!3P3(30I3L()3E',0VWX2'

;1041CDA+N./*30'+)+11?',0VXY2'

511*'630+(11?',0VZW2'

9E))(N./*',0V[[2'

7(10A@11?',0V\X2'

9CD.?43(AN./*',0V\\2'

Page 56: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

44   Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken  

 

• Er  is  grote  variatie  tussen  de  aandachtswijken  onderling.  De  variatie  tussen  de  aandachtswijken  onderling  is  soms  groter  dan  het  verschil  tussen  aandachtswijken  en  niet-­‐aandachtswijken.    

 • Op  de  gedragsaspecten  omtrent  de  brandoorzaken  koken  en  elektrische  apparatuur  scoren  

alle  groepen  respondenten  (zowel  uit  als  aandachtswijken  als  de  referentiegroep)  onder  de  75  %,  met  als  uitschieter  naar  beneden:  minder  dan  25  %  van  alle  respondenten  zet  (bijna)  altijd  het  fornuis  uit  als  hij/zij  de  keuken  moet  verlaten.  Hier  is  vanuit  brandveiligheid  nog  veel  winst  te  behalen.  

4.4. Deelconclusies  Onderstaande  deelconclusies  volgen  uit  dit  hoofdstuk.  In  de  tekstblokken  wordt  antwoord  gegeven  op  de  deelvragen.    1. In  de  periode  2005  –  2010  zijn  in  Den  Haag  3749  binnenbranden  (gemiddeld  625  per  jaar)  

geregistreerd  in  het  meldkamersysteem,  verdeeld  over  44  wijken.  Dat  varieerde  van  0  (Oostduinen,  Van  Stolkpark  en  Scheveningse  bos,  Forepark)  tot  353  (Laakkwartier  &  Spoorwijk)  binnenbranden  in  6  jaar.    

2. In  zijn  algemeenheid  neemt  –  zoals  is  te  verwachten  -­‐  het  aantal  binnenbranden  toe  met  het  aantal  inwoners  dan  wel  het  aantal  huishoudens  van  de  wijk.  Een  lineaire  regressie  door  het  nulpunt  levert  op  dat  in  Den  Haag  in  de  periode  2005  –  2010  gemiddeld  7,7  binnenbranden  per  1000  inwoners  zijn  geweest.  Anders  gezegd:  iets  meer  dan  één  binnenbranden  per  1000  inwoners  per  jaar,  dan  wel  iets  meer  dan  2,5  binnenbranden  per  1000  huishoudens  per  jaar.    

3. Na  normalisering  van  de  dataset  kan  worden  gesteld  dat  76  %  (respectievelijk  82  %)  van  de  variatie  in  het  aantal  binnenbranden  in  een  wijk  kan  worden  verklaard  door  het  aantal  inwoners  (dan  wel  het  aantal  huishoudens).  

 4. In  het  Grotestedenbeleid  zijn  40  aandachtswijken  in  Nederland  benoemd,  die  kampen  met  

grote  sociaal-­‐economische  problemen.  Zes  van  deze  wijken  –  in  het  Grotestedenbeleid  geclusterd  tot  vier  -­‐  liggen  in  Den  Haag.  Deze  wijken  hebben  allemaal  een  groot  aantal  binnenbranden  en/of  een  hoge  brandratio.  Daarnaast  zijn  er  wijken  die  niet  genoemd  zijn  in  het  Grotestedenbeleid,  maar  wel  aandacht  verdienen  vanuit  brandveiligheid.  Deze  wijken  hebben  ook  een  groot  aantal  branden  en/of  een  hoge  brandratio.  

 5. Vanuit  brandveiligheid  zouden  Transvaalkwartier,  Schildersbuurt,  Moerwijk,  Morgenstond,  

Laakkwartier  &  Spoorwijk,  Centrum  en  Scheveningen  eerste  prioriteit  moeten  krijgen.  a. Deze  wijken  hebben  allemaal  zowel  een  groot  aantal  binnenbranden  als  een  hoge  

brandratio.  b. Deze  zeven  wijken  zijn  samen  verantwoordelijk  voor  45  %  van  alle  Haagse  

binnenbranden;  in  deze  wijken  woont  tezamen  32  %  van  de  Haagse  bevolking.    c. Bijna  alle  wijken  -­‐  op  een  na  –  die  vanuit  brandveiligheid  eerste  prioriteit  zouden  

moeten  krijgen  hebben  een  positieve  achterstandscore.  Uitzondering  is  Scheveningen.    Scheveningen  heeft  een  negatieve  achterstandscore.  

d. De  wijk  Centrum  behoort  tot  de  categorie  eerste  prioriteit  vanuit  brandveiligheid.  Echter,  deze  wijk  bestaat  voor  een  groot  deel  uit  winkels.  Het  project  Brandveilig  Leven  richt  zich  op  de  woonomgeving.  Voordat  hier  prioriteit  aan  wordt  gegeven,  dient  eerst  nader  onderzocht  worden  wat  de  aard  van  de  binnenbranden  was  (woongebouwen,  winkelgebouwen,  etc.).  Daarna  kan  pas  de  juiste  interventiemethode  worden  bepaald.        

Page 57: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken   45  

 

6. Gemeente  Den  Haag  heeft  (bijna)  alle  wijken  een  achterstandscore  gegeven.  Hierin  komt  tot  uitdrukking  of  wijken  een  sociaal-­‐economische  voorsprong  of  achterstand  hebben.  Wijken  in  Den  Haag  met  een  sociaal-­‐economische  achterstand  hebben  significant  meer  binnenbranden  (per  1000  inwoners)  dan  wijken  zonder  sociaal-­‐economische  achterstand.  Meer  kwantitatief  gesteld:  wijken  met  een  sociaal-­‐economische  achterstand  hebben  gemiddeld  drie  keer  meer  binnenbranden  respectievelijk  1,5  meer  binnenbranden  per  1000  inwoners,  dan  wijken  zonder  sociaal-­‐economische  achterstand.  

 7. Op  vier  van  de  zes  gemeten  gedragsaspecten  vertonen  de  respondenten  uit  de  

aandachtswijken  minder  brandveilig  gedrag  dan  de  respondenten  uit  de  referentiegroep.  Op  twee  van  de  zes  gemeten  gedragsaspecten  vertonen  de  respondenten  uit  de  aandachtswijken  meer  brandveilig  gedrag  dan  de  respondenten  uit  de  referentiegroep.  Bij  geen  van  de  zes  gedragsaspecten  is  het  gemeten  verschil  significant.        

8. Op  de  gedragsaspecten  koken  en  elektrische  apparatuur  scoren  alle  groepen  respondenten  (zowel  uit  als  aandachtswijken  als  de  referentiegroep)  onder  de  75  %,  met  als  uitschieter  naar  beneden:  minder  dan  25  %  van  alle  respondenten  zet  (bijna)  altijd  het  fornuis  uit  als  hij/zij  de  keuken  moet  verlaten.  Hier  is  vanuit  brandveiligheid  nog  veel  winst  te  behalen.  

 9. De  resultaten  tussen  de  respondenten  uit  de  verschillende  aandachtswijken  zijn  onderling  

sterk  verschillend.  Er  is  grote  variatie  tussen  de  aandachtswijken  onderling.    

   

Page 58: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

46   Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken  

 

   

Page 59: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken   47  

 

5. Conclusies  en  aanbevelingen    

5.1. Conclusies  In  dit  onderzoek  staan  twee  hypothesen  centraal,  die  de  basis  vormen  voor  beantwoording  van  de  hoofdvraag.  Eerst  worden  de  hypothesen  besproken  om  vervolgens  de  hoofdconclusies  te  formuleren  als  antwoord  op  de  hoofdvraag,  

5.1.1. Centrale  hypothesen    Hypothese  1  -­‐  In  Haagse  aandachtswijken  komen  relatief  meer  binnenbranden  voor  dan  in  andere  Haagse  wijken.    In  de  periode  2005  –  2010  zijn  in  Den  Haag  3749  binnenbranden  (gemiddeld  625  per  jaar)  geregistreerd  in  het  meldkamersysteem,  verdeeld  over  44  wijken.  Dat  varieerde  van  0  (Oostduinen,  Van  Stolkpark  en  Scheveningse  bos,  Forepark)  tot  353  (Laakkwartier  &  Spoorwijk)  binnenbranden  in  6  jaar.  

 In  zijn  algemeenheid  neemt  –  zoals  is  te  verwachten  -­‐  het  aantal  binnenbranden  toe  met  het  aantal  inwoners  dan  wel  het  aantal  huishoudens  van  de  wijk.  In  Den  Haag  zijn  in  de  periode  2005  –  2010  gemiddeld  7,7  binnenbranden  per  1000  inwoners  zijn  geweest.  Anders  gezegd:  iets  meer  dan  één  binnenbrand  per  1000  inwoners  per  jaar.  Een  bewoner  van  Den  Haag  heeft  gemiddeld  een  kans  van  ongeveer  één  in  de  1000  jaar  op  een  binnenbrand.      Uit  het  empirisch  onderzoek  naar  het  aantal  binnenbranden  in  Den  Haag  over  de  periode  2005  –  2010  kan  worden  vastgesteld  dat  significant  meer  binnenbranden  voorkomen  in  wijken  met  een  sociaal-­‐economische  achterstand  dan  in  wijken  zonder  sociaal-­‐economische  achterstand.  Meer  kwantitatief  gesteld:  Wijken  met  een  sociaal-­‐economische  achterstand  hadden  over  de  onderzochte  periode  gemiddeld  9,6  binnenbranden  per  1000  inwoners  tegenover  5,9  in  wijken  zonder  sociaal-­‐economische  achterstand  (factor  1,5).  (hoofdconclusie  1)    Op  basis  van  deze  bevindingen  is  de  eerste  hypothese  bevestigd.    Hypothese  2  -­‐  Bewoners  van  Haagse  aandachtswijken  vertonen  minder  brandveilig  gedrag  dan  bewoners  van  andere  Haagse  wijken.      Uit  het  empirisch  onderzoek  onder  een  groep  bewoners  van  aandachtswijken  en  niet-­‐aandachtswijken  in  Den  Haag,  volgt  geen  eenduidig  en  significant  verschil  op  de  gemeten  gedragsaspecten  van  brandveiligheid.  (hoofdconclusie  2)    Op  vier  van  de  zes  gemeten  gedragsaspecten  vertonen  de  respondenten  uit  de  aandachtswijken  minder  brandveilig  gedrag  dan  de  respondenten  uit  de  referentiegroep.  Op  twee  van  de  zes  gemeten  gedragsaspecten  vertonen  de  respondenten  uit  de  aandachtswijken  meer  brandveilig  gedrag  dan  de  respondenten  uit  de  referentiegroep.  Bij  geen  van  de  zes  gedragsaspecten  is  het  gemeten  verschil  significant.        Hiermee  is  geen  bewijs  geleverd  dat  de  hypothese  juist  is,  waarmee  deze  hypothese  ontkracht  kan  worden.  Dit  wil  zeggen:  Bewoners  van  Haagse  aandachtswijken  vertonen  niet  minder  brandveilig  gedrag  dan  bewoners  van  andere  wijken.  Wellicht  ten  overvloede:  hiermee  is  niet  gesteld  dat  ze  meer  brandveilig  gedrag  vertonen.  Het  gedrag  kan  ook  gelijk  zijn.  

Page 60: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

48   Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken  

 

5.1.2. Antwoord  op  de  hoofdvraag    De  hoofdvraag  van  dit  onderzoek  luidt:  Kan  een  verschil  in  het  aantal  binnenbranden  tussen  Haagse  aandachtswijken  en  niet-­‐aandachtswijken  worden  verklaard  door  een  verschil  in  brand(on)veilig  gedrag?    De  hoofdvraag  kan  beantwoord  worden  op  basis  van  hoofdconclusie  1  en  hoofdconclusie  2,  zoals  geformuleerd  bij  de  hypothesen.  Het  verschil  in  aantal  binnenbranden  tussen  Haagse  aandachtswijken  en  niet-­‐aandachtswijken  kan  niet  worden  verklaard  op  basis  van  de  gemeten  gedragsaspecten  van  brand(on)veilig  gedrag.  (hoofdconclusie  3)      Er  is  geen  onderzoek  gedaan  naar  de  mogelijke  verklaringen  hiervoor.  Echter,  de  resultaten  beschouwend,  zijn  twee  redenen  denkbaar.    Verschil  in  zelfredzaamheid  -­‐  Het  aantal  binnenbranden  is  in  dit  onderzoek  gebaseerd  op  het  aantal  meldingen  van  binnenbrand  dat  binnen  komt  bij  de  alarmcentrale  van  de  brandweer.      Er  kunnen  ook  kleine  binnenbranden  voorkomen,  die  niet  gemeld  worden  bij  de  brandweer  omdat  ze  snel  zelf  geblust  worden.  Mogelijk  ontstaan  in  wijken  met  en  wijken  zonder  sociaal-­‐economische  achterstanden  evenveel  binnenbranden,  maar  leidt  het  niet  in  even  veel  situaties  tot  het  alarmeren  van  de  brandweer.  Anders  gesteld:  mogelijk  zijn  bewoners  van  wijken  zonder  sociaal-­‐economische  achterstand  meer  zelfredzaam  dan  bewoners  van  wijken  met  een  sociaal-­‐economische  achterstand.  Hierdoor  kunnen  kleine  brandjes  wellicht  minder  vaak  escaleren.    

 Verschillende  omgeving  -­‐  Het  ontstaan  van  brand  is  het  gevolg  van  bepaald  brandonveilig  gedrag  in  een  omgeving.  Uit  het  onderzoek  volgt  geen  eenduidig  en  significant  verschil  in  brand(on)veilig  gedrag.  Als  het  gedrag  niet  sterk  verschilt,  is  mogelijk  de  “omgeving”  meer  bepalend.  Het  begrip  omgeving  heeft  hierbij  betrekking  op  zowel  de  gebouwen,  als  de  inrichting  daarvan.  In  een  woonomgeving  met  een  hoge  persoonsdichtheid,  oude  constructies  en  installaties/apparatuur  en  hoge  vuurbelasting  leidt  onveilig  gedrag  wellicht  sneller  tot  het  ontstaan  van  brand,  dan  in  een  woonomgeving  met  een  lage  persoonsdichtheid,  nieuwe  constructies  en  installaties/apparatuur  en  een  lage  vuurbelasting.    Dit  zou  betekenen  dat  het  aantal  branden  in  aandachtswijken  enkel  is  terug  te  dringen  door  te  investeren  in  zowel  een  betere  leefomgeving  als  in  brandveilig  gedrag.  Deze  gedachte  wordt  versterkt  door  het  feit  dat  een  drietal  nieuwbouwwijken  in  Den  Haag  (Ypenburg,  Leidschenveen  en  Wateringse  Veld)  veruit  de  laagste  brandratio  van  de  stad  kennen.  Vertonen  deze  bewoners  bijzonder  brandveilig  gedrag  of  heeft  de  nieuwe  omgeving  hierbij  een  doorslaggevende  rol?  Investeren  in  de  kwaliteit  van  de  leefomgeving  kan  op  diverse  manieren.  De  wijkgerichte  aanpak  vanuit  het  Grotestedenbeleid  biedt  hiervoor  goede  kansen.  Diverse  netwerkpartners  werken  hier  samen  om  de  fysieke  en  sociale  omgeving  te  verbeteren.    

5.1.3. Aanvullende  conclusies  Met  dit  onderzoek  wordt  beoogd  een  klein  stukje  van  het  fundament  op  te  bouwen  voor  interventies  binnen  het  thema  Brandveilig  Leven.  Het  doel  van  dit  onderzoek  is  om  inzichtelijk  te  krijgen  of  een  interventiestrategie  gericht  op  gedragsverandering  succesvol  kan  zijn  om  het  aantal  woningbranden  in  aandachtswijken  te  reduceren.  In  het  licht  van  deze  doelstelling  zijn  diverse  conclusies  te  trekken  op  basis  van  het  onderzoek.    Aanvullende  conclusie  1  –  De  belangrijkste  oorzaken  van  brand  zijn  sterk  gerelateerd  aan  menselijk  gedrag.  Daarnaast  spelen  ook  omgevingsfactoren,  demografische  factoren  en  sociaal-­‐economische  situatie  een  belangrijke  rol  bij  het  ontstaan  van  brand,  dan  wel  het  slachtoffer  te  worden  van  brand.  Om  het  aantal  branden  in  aandachtswijken  te  reduceren  moet  het  gedrag  nadrukkelijk  in  zijn  omgeving  beschouwd  worden.  

Page 61: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken   49  

 

 Aanvullende  conclusie  2  –  Brand(on)veilig  gedrag  kan  worden  omschreven  als  een  geheel  van  veelal  routinematige  handelingen  van  mensen  in  hun  sociale  en  fysieke  leefomgeving,  die  bijdragen  aan  het  verkleinen/vergroten  van  de  kans  op  het  ontstaan  van  brand  en/of  slachtoffers.  Sommige  routines  zijn  al  van  jongs  af  aan  ingesleten.  Dit  betekent  o.a.  dat  het  moeilijk  is  om  dit  gedrag  te  veranderen.      Aanvullende  conclusie  3  –  Aandachtswijken  zijn  met  hun  grote  onderlinge  èn  interne  diversiteit  onvoldoende  homogeen  als  doelgroep  voor  een  succesvolle  interventiestrategie  gericht  op  brandveilig  gedrag.  Allen  hebben  een  sociaal-­‐economische  achterstand,  maar  ze  zijn  zeer  divers  qua  inrichting  en  bevolking.    Aanvullende  conclusie  4  –  De  wijken  die  vanuit  brandveiligheid  prioriteit  zouden  moeten  krijgen,  zijn  niet  per  definitie  gelijk  aan  de  aandachtswijken  uit  het  Grotestedenbeleid.  Vanuit  brandveiligheid  zouden  in  Den  Haag  de  wijken  Transvaalkwartier,  Schildersbuurt,  Moerwijk,  Morgenstond,  Laakkwartier  &  Spoorwijk,  Centrum  en  Scheveningen  eerste  prioriteit  moeten  krijgen.  Deze  wijken  hebben  een  groot  aantal  branden  en  een  hoge  brandratio.      Aanvullende  conclusie  5  –  Het  stimuleren  van  kennis  en  veiligheidsbewustzijn  (door  de  brandweer)  is  een  goed  vertrekpunt  voor  het  stimuleren  van  brandveilig  gedrag,  maar  voor  een  grootschalige  en  duurzame  gedragsverandering  is  ook  inzicht  nodig  in  andere  gedragsbepalende  factoren.  De  verwachting  is  dat  (net  als  in  andere  domeinen)  een  combinatie  van  diverse  factoren  bepalend  is  voor  een  gedragsverandering.  Een  succesvolle  interventiestrategie  voor  brandveilig  gedrag  haakt  aan  op  de  juiste  combinatie  van  gedragsbepalende  factoren.    

5.2. Aanbevelingen  Het  onderzoek  kent  een  hybride  doelgroep.  Enerzijds  is  het  een  wetenschappelijk  rapport  dat  aanleiding  vormt  voor  nader  onderzoek.  Anderzijds  biedt  het  handvatten  voor  beleidsmakers  en  beleidsuitvoerders  bij  de  operationalisering  van  het  thema  Brandveilig  Leven  binnen  de  brandweer.    

5.2.1. Aanbevelingen  voor  beleidsvorming  en  –  uitvoering  

Aanbeveling  1  –  Sluit  aan  op  de  wijkgerichte  aanpak  vanuit  het  Grotestedenbeleid:  deze  biedt  kansen  voor  de  brandweer  om  de  leefbaarheid  te  verbeteren  en  daarmee  brandveilig  gedrag  te  stimuleren  en  het  aantal  branden  te  reduceren.    Brandveilig  gedrag  van  mensen  staat  niet  op  zichzelf.  Gedrag  en  omgeving  beïnvloeden  elkaar  wederzijds.  Het  Grotestedenbeleid  met  de  gebiedsgerichte  wijkenaanpak  richt  zich  voornamelijk  op  de  aanpak  van  de  sociaal-­‐economische  problemen  in  de  wijk,  onder  meer  door  het  verbeteren  van  de  leefomgeving.  Veiligheid  is  hierbij  een  van  de  pijlers.  De  structuur  van  de  wijkenaanpak  is  georganiseerd  op  landelijk  (rijksoverheid),  maar  ook  lokaal  niveau  (gemeenten).  Hierbij  wordt  intensief  samengewerkt  met  verschillende  publieke  en  private  partners  om  gezamenlijk  de  complexe  problemen  op  te  lossen.    

Aanbeveling  2  –  Focus  op  de  prioritaire  wijken  en  zorg  voor  maatwerk  in  de  interventiestrategie  om  aansluiting  te  vinden  bij  de  (sub)doelgroepen    Uit  de  analyse  volgt  dat  zeven  wijken  in  Den  Haag  samen  verantwoordelijk  zijn  voor  45  %  van  alle  Haagse  binnenbranden.  Deze  wijken  hebben  allemaal  zowel  een  groot  aantal  binnenbranden  als  een  groot  aantal  binnenbranden  per  1000  inwoners.  Indien  hierbinnen  nogmaals  geprioriteerd  moet  worden,  verdient  het  aanbeveling  om  de  campagne  te  richten  op  een  wijk  met  een  sterke  sociale  cohesie,  bijvoorbeeld  Laakkwartier  &  Spoorwijk.    

Page 62: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

50   Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken  

 

De  aandachtswijken  hebben  een  gezamenlijke  deler,  namelijk  sociaal-­‐economische  achterstand.  Echter,  de  inrichting  en  bevolkingssamenstelling  van  de  wijken  is  zeer  divers.  Om  duurzame  gedragsverandering  te  bewerkstelligen  is  het  noodzakelijk  aan  te  sluiten  op  de  drijfveren  van  de  doelgroep.  Een  succesvolle  interventiestrategie  moet  vanuit  de  theorie  over  social  marketing  en  het  concept  stages  of  change  aanhaken  op  deze  sociale  en  fysieke  verschillen.      Aanbeveling  3  –  Verbeter  de  registratie  door  middel  van  brandonderzoek  gericht  op  alle  incidenten      Gedragsbeïnvloeding  start  bij  een  adequate  probleemanalyse.  Op  dit  moment  heeft  brandweer  Haaglanden  -­‐  en  de  brandweer  in  Nederland  in  het  algemeen  -­‐  weinig  zicht  op  de  oorzaken  van  brand  en  het  bijbehorende  gedrag.  Voor  een  adequate  probleemanalyse,  als  basis  voor  interventiestrategie  gericht  op  gedragsverandering,  is  het  noodzakelijk  om  inzicht  te  hebben  in:  oorzaak  van  brand,  locatie  en  tijdstip  ontstaan  van  brand,  werking  van  preventieve  maatregelen,  en  bovenal  het  bijbehorende  menselijk  gedrag.  Het  verdient  aanbeveling  om  dit  gedurende  1  a  2  jaar  als  pilot  in  een  wijk  intensief  te  monitoren  bij  elke  melding  van  binnenbrand.    

Aanbeveling  4  –  Pas  de  voorlichting  aan  op  veranderende  oorzaken  van  brand    Belangrijke  oorzaken  voor  brand  zijn  roken  en  televisies  die  op  stand-­‐by  blijven  staan.  Dit  is  bepaald  op  basis  van  statistische  gegevens  uit  het  verleden.  Dit  zal  naar  verwachting  veranderen  in  de  toekomst.  Enerzijds  neemt  het  aantal  televisies  met  een  beeldbuis  af  in  Nederland.  Anderzijds  zijn  per  november  2011  enkel  nog  zelfdovende  sigaretten  toegestaan  in  Europa.  Deze  twee  voorbeelden  laten  zien  dat  grote  winst  op  brandveiligheid  is  te  boeken  aan  de  “voorkant  van  de  veiligheidsketen”:  een  langdurige  campagne  gericht  op  gedragsverandering  kan  overbodig  zijn  als  apparaten  (of  gebouwen)  inherent  veilig  worden  ontworpen.    

Aanbeveling  5  –  Geef  prioriteit  voor  brandveiligheid  in  de  keuken    Minder  dan  25  %  van  alle  respondenten  (zowel  uit  de  aandachtswijken  als  uit  de  referentiegroep)  zet  het  fornuis  uit  als  ze  de  keuken  moeten  verlaten  voor  bijvoorbeeld  de  voordeur  bel  of  de  telefoon.  De  keuken  is  een  van  de  belangrijkste  ruimten  voor  het  ontstaan  van  brand.  Hier  is  nog  veel  winst  te  behalen  in  brandveilig  gedrag.    

5.2.2. Aanbevelingen  voor  onderzoek  

Aanbeveling  6  –  Start  grootschalig  onderzoek  naar  gedragsbepalende  factoren    Gedragsverandering  vindt  plaats  langs  de  lijn  van  de  gedragsbepalende  factoren.  Er  is  nog  bijzonder  weinig  bekend  over  de  factoren  die  bepalen  of  mensen  wel  of  niet  brandveilig  gedrag  vertonen.  In  andere  domeinen  is  hier  reeds  uitgebreid  onderzoek  naar  gedaan,  bijvoorbeeld  vanuit  de  gezondheidszorg.  Daaruit  blijkt  dat  deze  factoren  zeer  complex  en  divers  kunnen  zijn.  Zonder  inzicht  in  deze  factoren  blijven  voorlichtingscampagnes  “een  goed  bedoeld  schot  hagel”.    

Aanbeveling  7  –  Doe  onderzoek  naar  het  brandveilig  gedrag  van  bewoners  van  de  nieuwbouwwijken  Ypenburg,  Leidschenveen  en  Wateringse  Veld  om  meer  inzicht  te  krijgen  in  de  relatie  tussen  gedrag,  ontstaan  van  brand  en  de  omgeving.                

Page 63: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken   51  

 

Den  Haag  kent  drie  grote  nieuwbouwijken:  Ypenburg,  Leidschenveen  en  Wateringse  Veld.  Deze  wijken  worden  gekenmerkt  door  nieuwe  eengezinswoningen  en  appartementen.  In  deze  wijken  wonen  samen  meer  dan  60.000  mensen.  Uit  het  onderzoek  volgt  dat  deze  drie  wijken  het  laagste  brandratio  kennen  over  de  periode  2005  –  2010,  namelijk  respectievelijk  2,7;  3,0  en  2,8  branden  per  1000  inwoners.  Dit  is  bijzonder  laag  vergeleken  bij  het  gemiddelde  van  Den  Haag,  te  weten  7,7.  Vertonen  deze  bewoners  meer  brandveilig  gedrag  dan  andere  bewoners  van  Den  Haag?  Of  is  de  omgeving  (nieuwbouwwoningen)  van  doorslaggevend  belang?  Een  deel  van  de  bewoners  is  afkomstig  uit  andere  wijken  in  Den  Haag:  heeft  de  verhuizing  invloed  gehad  op  hun  brandveilig  gedrag?  De  uitkomsten  van  deze  vragen  zijn  van  groot  belang  om  in  de  toekomst  effectief  en  efficiënt  de  brandveiligheid  in  Nederland  te  vergroten.  

Aanbeveling  8  –  Zorg  voor  een  nadere  analyse  van  het  type  branden,  de  oorzaken  en  het  gedrag  in  de    wijk  Centrum  voor  gerichte  interventiecampagne    Uit  het  onderzoek  blijkt  dat  de  wijk  Centrum  verreweg  het  grootst  aantal  binnenbranden  per  1000  inwoners  heeft:  18  tegenover  gemiddeld  7,7  voor  Den  Haag.  Tevens  heeft  Centrum  het  een  na  hoogste  absoluut  aantal  binnenbranden.  Centrum  kenmerkt  zich  door  een  groot  winkelgebied  en  een  relatief  beperkt  aantal  bewoners.  De  mensen  die  aanwezig  zijn  in  Centrum  zijn  bewoners,  winkeliers  en  winkelend  publiek.  In  het  streven  naar  minder  branden  in  Den  Haag,  biedt  de  wijk  Centrum  mogelijkheden.          

Page 64: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

52   Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken  

 

   

Page 65: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken   53  

 

6. Literatuur    Aarts,  H.  (2009).  Gewoontegedrag:  de  automatische  piloot  van  mens  en  maatschappij,  In:  Wetenschappelijk  Raad  voor  het  Regeringsbeleid,  De  menselijke  beslisser,  over  de  psychologie  van  keuze  en  gedrag,  p.  65  –  87,  Amsterdam  University  Press,  Den  Haag/Amsterdam    Ajzen,  I.  (1991).  The  theory  of  planned  behavior,  Organizational  behavior  and  human  decision  processes,  Vol.  50,  p.  179  –  211    Brandwondenstichting  (2008).  Brand  discrimineert  -­‐  Lage  inkomens  hebben  vaker  brand  en  minder  rookmelders  (persbericht)    Centraal  Bureau  voor  de  Statistiek  (2010).  Brandweerstatistiek  2009,  Den  Haag    Chai,  D.  (2006)  Income,  housing,  and  fire  injuries:  A  census  tract  analysis,  Public  Health  Reports,  Vol.  121,  p.  149  –  154    Coalitieakkoord  (2007).  Coalitieakkoord  tussen  de  Tweede  Kamerfracties  van  CDA,  PvdA  en  Christenunie,  7  februari  2007    Cummings,  K.M.,  Becker,  M.H.,  Maile,  M.C.  (1980).  Bringing  the  models  together:  An  emperical  approach  of  combining  variables  used  tot  explain  health  actions,  Journal  of  Behavioral  Medicine,  Vol  3,  No.  2,  p.  123  -­‐  145    Department  for  Communities  and  Local  Government  (2010).  U.K.  Fire  Statistics  2008,  London    Dijk,  E.  van,  Zeelenberg,  E.  (2009).  De  (ir)rationaliteit  van  de  beslisser,  In:  Wetenschappelijk  Raad  voor  het  Regeringsbeleid,  De  menselijke  beslisser,  over  de  psychologie  van  keuze  en  gedrag,  p.  25  –  46,  Amsterdam  University  Press,  Den  Haag/Amsterdam    Dijksterhuis, A. en Knippenberg, A. van (1998). The relation between perception and behavior or how to win a game of Trivial Pursuit, Journal of Personality and Social Psychology, Vol 74, p. 865-877.  Experian  (2010).  Oriënterend  onderzoek  naar  meldingen  van  branden  in  de  regio  Haaglanden  over  de  periode  2008  –  2010    Faddegon,  K.  (2009).  Psychologische  verschillen  in  keuzegedrag,  In:  Wetenschappelijk  Raad  voor  het  Regeringsbeleid,  De  menselijke  beslisser,  over  de  psychologie  van  keuze  en  gedrag,  p.  115  -­‐  135,  Amsterdam  University  Press,  Den  Haag/Amsterdam    Gemeente  Den  Haag  (2011a).  Den  Haag  wijkaanpak,  http://www.denhaagwijkaanpak.nl/  nl/pijlers/pijler,  geraadpleegd  op  30-­‐07-­‐2011    Gemeente  Den  Haag  (2011c).  Den  Haag  in  cijfers,  http://denhaag.buurtmonitor.nl/,  geraadpleegd  op  30-­‐07-­‐2011    Gemeente  Den  Haag  (2011b),  Wijkpagina’s,  http://www.denhaag.nl/home/bewoners/  stadsdelen-­‐en-­‐wijken/wijkpaginas.htm,  geraadpleegd  op  30-­‐07-­‐2011    Gonick,  L.,  Smith,  W.  (2004).  Het  stripverhaal  van  de  statistiek,  Epsilon  Uitgaven,  Utrecht    Green,  L.W.,  Kreuter  M.W.  (2005).  Health  program  Planning,  An  educational  and  ecological  approach,  McGraw  Hill,  New  York  

Page 66: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

54   Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken  

 

 Hagen,  R.R.,  (2007a).  Het  kerkje  van  Spaarnwoude,  Arnhem    Hagen,  M.,  (2007b).  Home  fire  safety,  prevention  first,  presentatie  Jaarcongres  NVBR  2007      Hagen,  R.R.,  Witloks  L.,  Jong,  W.  (2007).  Praktijkvisie  brandpreventie  en  regelgeving,  In:  I.  Helsloot,  E.R.  Muller,  J.D.  Berghuijs  (red.),  Brandweer,  studies  over  organisaties,  functioneren  en  omgeving,  Kluwer,  Deventer    Hartgers,  C.,  Hoek,  van  den  J.A.R.,  Krijnen,  P.l,  Coutinho,  R.A.,  Pligt,  van  der  J.  (1991).  Riskant  injectie-­‐gedrag  van  HIV-­‐negatieve  druggebruikers:  een  toets  van  de  protectie-­‐motivatie  theorie,  Sociale  psychologie  &  voorlichting  en  maatschappelijke  problemen,  Vol.  5,  p.  55  -­‐  67    Janz,  N.K.,  Becker,  M.H.  (1984).  The  Health  Belief  Model:  a  decade  later,  Health  Education  Quaterly,  Vol.  11(1),  p.  1  -­‐  47    Kafry,  D.  (1980).  Playing  with  matches:  Children  and  fire,  In:  D.  Canter  (ed.),  Fires  &  human  behaviour,  David  Fulton  publishers,  London    Kenis,  A.  (2010).  Voorbij  individuele  gedragsverandering,  een  pleidooi  voor  herpolitisering  van  milieuactie,  http://www.dewereldmorgen.be/artikels/2010/04/07/voorbij-­‐individuele-­‐gedragsverandering-­‐een-­‐pleidooi-­‐voor-­‐een-­‐herpolitisering-­‐van,  geraadpleegd  op  16-­‐12-­‐2011    Kobes,  M.  (2010).  Understanding  human  behaviour  in  fire,  Validation  of  the  use  of  serious  gaming  for  reasearch  into  fire  safety  psychonomics,  VU  University  Amsterdam,  Amsterdam    Kobes,  M.  (2011).  Gewoontedieren  in  een  schemerzone,  De  psycholoog    Kottler,  P.,  Zaltman,  G.  (1971).  Social  marketing:  An  appraoch  to  planned  social  change,  Journal  of  marketing,  Vol.  35,  p.  3-­‐12    Kuipers,  J.  (2001).  De  brandweer  en  de  multiculturele  samenleving,  allochtonen  en  brandveiligheid,  MCDm  scriptie,  Vlaardingen    Kullberg,  J.  (2009).  Interventies  in  de  wijk.  Waarom?  Waar?  En  waarom  daar?  In:  S.  Musterd  (red),  W.  Ostendorf  (red),  Problemen  in  wijken  of  probleemwijken,  Van  Gorcum  Assen    Lechner,  L.,  Kremers,  S.,  Meertens,  R.,  De  Vries,  H.  de  (2007).  Determinanten  van  gedrag,  In:  J.  Brug,  P.  van  Assema,  L.  Lechner,  Gezondheidsvoorlichting  en  gedragsverandering,  een  planmatige  aanpak,  p.  75  –  105,  Van  Gorcum,  Assen    Ministerie  van  VROM  (2007).  Actieplan  krachtwijken  –  Van  aandachtswijk  naar  krachtwijk,  Den  Haag    Ministerie  van  VROM  (2009).  Visie  op  brandveiligheid,  gedeelde  verantwoordelijkheid  vanuit  heldere  kaders,  Den  Haag      Ministerie  van  VROM  (2010).  Nieuwsbrief  Wijkenaanpak,  nr.  6,  Den  Haag    Nibud  (2011).  Geld  en  gedrag,  de  theorie  –  weten  en  kunnen  is  onvoldoende,  http://www.nibud.nl/kennis-­‐diensten/financieel-­‐gedrag/gedragsverandering.html,  geraadpleegd  op  17-­‐12-­‐2011    Nifv  Nibra  (2008).  Zelfredzaamheid  bij  brand,  10  mythen  ontkracht  

Page 67: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken   55  

 

 Nifv  Nibra  (2010).  Fatale  woningbranden,  Vergelijking  tussen  de  jaren  2003,  2008  en  2009,  versie  431N9031/2.0    NVBR  (2008).  Uitgangspuntennotitie  risicobeheersing,  NVBR,  Drukkerij  Roos  en  Roos    NVBR  (2010a).  De  brandweer  over  morgen,  strategische  reis  als  basis  voor  vernieuwing,  NVBR,  Drukmotief  bv,    NVBR,  (2010b).  Brandveilig  leven,  evolutie  of  revolutie?    NVBR  (2011a).  Pilot  wijst  uit,  voorlichting  werkt!,  http://www.nvbr.nl/algemene_onderdelen/  innovaties/2011/maatschappelijk/pilot-­‐wijst/,  geraadpleegd  op  27-­‐11-­‐2011    NVBR  (2011b).  Verbeteren  brandweerstatistiek,  http://www.nvbr.nl/wat_doen_we/thema-­‐optimale/brandweerstatistiek/,  geraadpleegd  op  24-­‐09-­‐2011    Pligt,  J.  Van  der,  Vries,  K.  De  (1996).  De  rol  van  de  saillantie  van  gedragsconsequenties  en  geanticipeerde  spijt  bij  het  voorspellen  van  gezondheidsgedrag,  Gedrag  en  Gezondheid,  Vol.  24    Postcode.nl  (2011).  http://www.postcode.nl/index,  geraadpleegd  op  30-­‐07-­‐2011    Postmes,  T.,  Steg,  L.,  Keizer,  K.  (2009).  Groepsnormen  en  gedrag:  sturing  door  sociale  identiteit  en  dialoog,  In:  Wetenschappelijk  Raad  voor  het  Regeringsbeleid,  De  menselijke  beslisser,  over  de  psychologie  van  keuze  en  gedrag,  p.  139  -­‐  162,  Amsterdam  University  Press,  Den  Haag/Amsterdam    Prochaska,  J.O.,  DiClemente,  C.C.,  Narcross,  J.C.  (1992).  In  search  of  how  people  change:  appliciations  to  addictive  behaviours.  American  Psychologist,  Vol.  47,  p.  1102  –  114    Reber,  A.S.  (2008).  Woordenboek  van  de  psychologie,  Termen,  Theorieën  en  verschijnselen,  Uitgeverij  Bert  Bakker    Rechtbank  Amsterdam  (2008).  Uitspraak  WOB-­‐verzoek  bekendmaking  rangorde  Vogelaarwijken    Rijksadviseur  Cultureel  Erfgoed  (2011).  Cultuurhistorie  in  de  stedelijke  vernieuwing  van  de  veertig  aandachtswijken,  College  van  Rijksadviseurs,  Den  Haag    Rijksoverheid  (2010).  Cijfers  over  wonen,  werken,  integratie,  http://cowwi.datawonen.nl/  begrippen.html#aandachtswijken,  geraadpleegd  op  28-­‐11-­‐2011    Rijnja,  G.,  Seydel,  E.,  Zuure,  J.  (2009).  Communiceren  vanuit  de  context:  naar  effectievere  overheidscommunicatie,  In:  Wetenschappelijk  Raad  voor  het  Regeringsbeleid,  De  menselijke  beslisser,  over  de  psychologie  van  keuze  en  gedrag,  p.  25  –  46,  Amsterdam  University  Press,  Den  Haag/Amsterdam    SEO  (2010).  Investeren  in  brandveiligheid,  maatschappelijke  kosten-­‐batenanalyse  woningbrand.  Rapportnummer  2010-­‐78    Stichting  Nationale  Brandpreventieweek  (2008).  Brand  discrimineert  -­‐  Lage  inkomens  hebben  vaker  brand  en  minder  rookmelders  (persbericht),  http://www.brandpreventieweek.nl/  page/91,  geraadpleegd  op  27-­‐01-­‐2011    

Page 68: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

56   Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken  

 

Suddle,  S.I.  (2007).  Veiligheidsgeïntegreerd  ontwikkelen,  ordenen  en  ontwerpen,  SSCM  rapport,  Schiedam    Tiemeijer,  W.,  Thomas,  C.  (2009).  Inleiding,  In:  Wetenschappelijk  Raad  voor  het  Regeringsbeleid,  De  menselijke  beslisser,  over  de  psychologie  van  keuze  en  gedrag,  p.  25  –  46,  Amsterdam  University  Press,  Den  Haag/Amsterdam    U.S.  Fire  Administration  (2004a).  Residential  structure  match-­‐  or  lighter  ignited  fires,  Topical  Fire  Report  Series,  Vol.  4,  Issue  2    U.S.  Fire  Administration  (2004b).  Kitchen  fires,  Topical  Fire  Report  Series,  Vol.  4,  Issue  4    U.S.  Fire  Administration  (2006).  Candle  fires  in  residential  structures,  Topical  Fire  Report  Series,  Vol.  6,  Issue  1    U.S.  Fire  Administration  (2007).  Clothes  dryer  fires  in  residential  building,  Topical  Fire  Report  Series,  Vol.  7,  Issue  1    U.S.  Fire  Administration  (2010).  Smoking-­‐related  fires  in  residential  buildings,  Topical  Fire  Report  Series,  Vol.  11,  Issue  4    Van  der  Graaf,  P.J.,  Huijzer,  J.C.,  Eggink  –  Eilander  S.  (2010).  Onderzoeksrapportage  –  brandveiligheid  portiekwoningen,  Adviesbureau  Nieman  B.V.,  Zwolle      Veiligheidsregio  Haaglanden  (2011).  Regionaal  Risicoprofiel  Haaglanden    Vrek,  R.  (2011).  Bedreven  in  brandveilig  leven,  presentatie  Netwerkdag  NVBR  op  27  april  2011    Warda,  L.,  Tenenbein,  M.,  Moffatt,  M.E.K.  (1999).  House  fire  injury  prevention  update.  Part  I.  A  review  of  riskfactors  for  fata  land  non-­‐fatal  house  fire  injury,  Injury  Prevention,  Vol.  5,  p.  145  -­‐  150    Wet  Veiligheidsregio’s  (2010).  Rijksoverheid    Wetenschappelijke  Raad  voor  het  Regeringsbeleid  (2005).  Vertrouwen  in  de  buurt,  Amsterdam  University  Press,  Den  Haag  /  Amsterdam  2005    Winsemius,  P.  (2006).  Grotestedenbeleid  2005  –  2009,  Brief  aan  Tweede  Kamer  30  128,  nr  12,  vergaderjaar  2006  –  2007    Wittebrood,  K.,  Permentier,  M.  (2011).  Wonen,  wijken  en  interventies,  Sociaal  Cultureel  Planbureau,  Den  Haag    Zanders,  A.  (2008).  Crisismanagement,  organisaties  bij  crises  en  calamiteiten,  Coutinho,  Bussum    Zeelenberg,  M.  (1999).  Anticipated  regret,  expected  feedback  and  behavioral  decision  making,  Journal  of  behavioral  decision  making,  Vol.  12,  p.  93  -­‐  106              

Page 69: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken   57  

 

Bijlage  1  –  Wijkindeling  Den  Haag    Den  Haag  is  verdeeld  in  acht  stadsdelen,  die  ieder  zijn  verdeeld  in  wijken  (en  vervolgens  buurten).  In  totaal  kent  Den  Haag  43  wijken.  Er  bestaan  diverse  variaties  op  de  indeling  en  naamgeving.  Voor  dit  rapport  is  gebruik  gemaakt  van  de  indeling  en  naamgeving  van  onderstaande  kaart.  Deze  is  op  12  september  2011  ontvangen  van  Dienst  Stedelijke  Ontwikkeling  van  de  Gemeente  Den  Haag.    

   Wijken  in  stadsdeel  Centrum  • Archipelbuurt  • Willemspark  • Centrum  • Stationsbuurt  • Zeeheldenkwartier  • Schildersbuurt  • Transvaalkwartier  • Groente  en  Fruitmarkt    Wijken  in  stadsdeel  Escamp  • Bouwlust  en  Vrederust  • Leyenburg  • Moerwijk  • Zuiderpark  • Morgenstond  • Rustenburg  en  Oostbroek  • Wateringse  Veld    

Raaphorst

RecreatiegebiedMadestein

RecreatiegebiedDe Uithof

Ockenburgh

WestduinparkBosjesvanPex

Overvoorde

Zuiderpark

WestduinparkBosjesvanPoot

Zorgvliet

ScheveningseBosjes

Schev.Bosjes

Westbroekpark

NieuweSchev.Bosjes

WilhelminaPark

ElsenburgerBos

Rijswijkse Bos

Delftse Hout

Bieslandsbos

Westduinen

Malieveld

Hubertuspark

OostduinArendsdorp

Haagse Bos

St AnnalandsClingendael

Haagse Bos

Waalsdorp

Oostduinpark

Oostduinen

Duindigt

Meyendel

OudClingendael

Eikenhorst

N O O R D Z E E

STATIONYPENBURG

STATIONHOLLANDS-SPOOR

DEN HAAGCENTRAAL

STATIONRIJSWIJK

STATIONL.v.N.I.

STATIONMOERWIJK

STATIONVOORBURG

STATIONMARIAHOEVE

NIE

UW

EW

EG

VOORSTRAAT

NIEUW

EWEG

WATERINGSEWEG

POELDIJKSEWEG

RW

213

SW13

LOZER

LAAN

LOZE

RLA

AN

MEPPELW

EG

MONSTERSEWEG

OC

KE

NB

UR

GH

STR

AA

T

ESCAMPLA

AN

LAAN VAN MEERDERVOORT

MACHIEL VRIJENHOEKLAAN

GR

OE

N V

AN

PR

INS

TE

RE

RLA

AN

DE

SAV

OR

NIN

LOH

MA

NLA

AN

THORBECKELAAN

HEULWEG

N211

HERENSTRAAT

ERASMUSW

EG

LAA

N V

AN

WA

TE

RIN

GS

E V

ELD

OOSTEINDE

SC

HA

AP

WE

G

DED

EMSVAAR

TWEG

MEPPELWEG

OUDE HAAGW

EG

VOLENDAMLAAN

VREESWIJK

STRAAT

ZU

IDER

PAR

KLA

AN

LOOSDUINSEKADE

LOOSDUINSEWEG

LOEVESTEINLAAN

ERASMUSW

EG

MELIS

STOKELAAN

MO

ER

WE

G

MID

DACHTE

NW

EG

TROELSTRAKADE

SOESTDIJKSEKADE

VAILLA

NTLA

AN

A4E19

SPORTLAAN

LAAN VAN MEERDERVOORT

SEGBROEKLAAN

VA

LK

EN

BO

SLA

AN

GROOTHERTOGINNELAAN

HO

UTR

USTW

EG

PRESIDENTKENNEDYLAAN

WESTD

UIN

WEG

WALD

ECK PYR

MO

NTKA

DE

LIJNB

AA

N

PRINSEGRACHT

ELANDSTRAAT

HOGEWAL

PAR

KSTR

AA

T

CAR

NEG

IELA

AN

JOH

AN

DE

WIT

TLA

AN

SCH

EVENIN

GSE

WEG

PROF. B.M.TELDERSWEG

LAAN VAN MEERDERVOORT

JAVASTRAAT

BURGEMEESTER PATIJNLAAN

RAA

MW

EG

HUBERTUSVIADUCTJU

RR

IAA

NK

OK

ST

RA

AT

GEVERS D

EYNOOTW

EG

NIEUWE PARKLAAN

VAN ALKEMADELAAN

ZWOLSESTRAAT

A4

PR

INSE

SB

EATR

IXLA

AN

GENERAAL SPOORLAAN

A4

SIR W

INSTO

N C

HURC

HIL

LLAAN

POORTW

EG

SINGEL

LAAN VAN HOORNW

IJCK

NE

HE

RK

AD

E

DE

GE

NE

STETLA

AN

BUR

GEM

EESTE

R E

LSEN

LAAN

CALAN

DSTR

.

RIJS

WIJK

SE

WE

G

NEHERKADE

MERCURIUSWEG

HAA

GW

EG

MAANW

EG

BIN

CKH

OR

STLA

AN

UTRECHTSEBAAN

A13E

19

N44

BRASSERSKADE

MOLENWEG

OUDEWEG

HAAGW

EG

YPENBURGSE B

OSLA

AN

A12E30

A4E

19E30

A12

PARKWEG

DO

NAU

A4E

19

DONAU

YPENBURGSE STATIONSWEG

A12E30

LAAN V

AN L

EID

SCHEN

VEEN

ZOETERMEERSERIJW

EG

SCHEDELDOEKSHAVEN

LEKSTR

AAT

PRINSBERNHARDVIADUCT

BEZUIDENHOUTSEWEG

UTR

ECHTSE

BAAN

KO

NIN

GS

KA

DE

ZUID-H

OLLANDLAAN

WASSENAARSEWEG

BOSLAAN

VAN ALKE

MAD

ELA

AN

BENOORDENHOUTSEWEG

KON.JULIANALAAN

SCHENKKADE

LAAN

VAN N

IEU

W-O

OST-IN

DIE

MGR. VAN S

TEELAAN

PRINSBERNHARDLAAN

BOEKWEITKAMP

FINNENBURG

BEZUIDENHOUTSEW

EG

HO

FZIC

HTLA

AN

WAALS

DORPE

RW

EG

LANDSCHEIDINGSWEG

LEIDSESTRAATW

EG

N44

LANDSC

HEIDINGSW

EG

N14

N14

NOO

RDELIJKER

ANDW

EG

NOORDSINGEL

NO

OR

DELIJKE

RAN

DW

EG

Burg.Banninglaan

HEUVELWEG

A4E19

J.S. Bachlaan

OUDE T

RAM

BAAN

VEURSESTRAATWEG

NOORDSINGEL

RIJKSSTRAATW

EG

VE

UR

SEW

EG

Kraayenstein en de Uithof

Bouwlust

Kijkduin en Ockenburgh

Bohemen en Meer en Bos

Loosduinen

Waldeck

Vruchtenbuurt

Morgenstond

Moerwijk

Leyenburg

Zuiderpark

Valkenboskwartier

Rustenburg en Oostbroek

Groente- en Fruitmarkt

Transvaalkwartier

Schildersbuurt

Vogelwijk

Bomen- en Bloemenbuurt

Duindorp

Regentessekwartier

Geuzen- en Statenkwartier

Duinoord

Zorgvliet

Zeeheldenkwartier

Centrum

Willemspark

Archipelbuurt

Scheveningen

Van Stolkpark en Scheveningse Bosjes

Westbroekpark en Duttendel

Belgisch Park

Wateringse Veld

Oostduinen

Laakkwartier en Spoorwijk

Binckhorst

Hoornwijk

Ypenburg

Leidschenveen

Forepark

Stationsbuurt

Haagse Bos

Bezuidenhout

Mariahoeve en Marlot

Benoordenhout

Page 70: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

58   Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken  

 

Wijken  in  stadsdeel  Leidschenveen-­‐Ypenburg  • Leidschenveen  • Forepark  • Ypenburg  • Hoornwijck    Wijken  in  stadsdeel  Laak  • Laakkwartier  &  Spoorwijk  • Binckhorst    Wijken  in  stadsdeel  Loosduinen  • Loosduinen  • Kraaijenstein  • Kijkduin  en  Ockenburgh  • Bohemen  &  Meer  en  Bos  • Waldeck    Wijken  in  stadsdeel  Haagse  Hout  • Benoordenhout  • Mariahoeve  &  Marlot  • Haagse  Bos  • Bezuidenhout    Wijken  in  stadsdeel  Scheveningen  • Westbroekpark  &  Duttendel  • Oostduinen  • Belgisch  park  • Van  Stolkpark  en  Scheveningse  bosjes  • Duindorp  • Duinoord  • Zorgvliet  • Geuzen-­‐  en  Statenkwartier  • Scheveningen  Bad,  Dorp  en  Haven    Wijken  in  stadsdeel  Segbroek  • Bomen-­‐  en  Bloemenbuurt  • Regentessekwartier  • Valkenboskwartier  • Vogelwijk  • Vruchtenbuurt        

Page 71: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken   59  

 

Bijlage  2  –  Vragenlijst  survey           Vragen   Antwoorden  1   Wat  is  de  kleur  van  uw  haar?  

(oefenvraag)  a) Blond  b) Bruin  c) Zwart  d) Grijs  e) Een  andere  kleur  f) Ik  heb  geen  haar  

 2   Bent  u  man  of  vrouw?   a) Man  

b) Vrouw    

3   Wat  is  uw  leeftijd?   a) 0  –  20  jaar  b) 21  –  40  jaar  c) 41  –  60  jaar  d) 61  –  80  jaar  e) ouder  dan  80  jaar  

 4   Wat  is  uw  familie  achtergrond?   a) Nederlands  

b) Turks  c) Marokkaans  d) Surinaams  e) Antilliaans  f) Anders  

 5   Woont  u  in  een  huurhuis  of  

koophuis?  g) Huurhuis  h) Koophuis  i) Weet  ik  niet  

 6   Heeft  u  wel  eens  brand  in  huis  

meegemaakt?  a) Ja,  meerdere  keren  b) Ja,  1  keer  c) Nee  

 7   Met  wie  woont  u  samen  in  huis?   a) Ik  woon  alleen  

b) Ik  woon  samen  met  mijn  partner  c) Ik  woon  samen  met  mijn  

kind(eren)  d) Ik  woon  samen  met  mijn  partner  en  

mijn  (kind)eren  e) Anders  …  

 8   Hangt  u  was  te  drogen  op  of  dichtbij  

een  gaskachel?  a) Ja,  regelmatig  b) Ja,  soms  c) Nee,  (bijna)  nooit  d) Ik  heb  geen  gaskachel  

 9   Rookt  u  wel  eens  in  bed?   a) Ja,  (bijna)  dagelijks  

b) Ja,  soms  c) Nee,  ik  rook  nooit  in  bed  d) Nee,  ik  rook  niet  

   

Page 72: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

60   Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken  

 

10   Hoeveel  televisies  heeft  u  in  huis?   a) 0  b) 1  c) 2  d) 3  e) meer  dan  3  

 11   Zet  u  de  televisie  op  stand-­‐by  als  u  

naar  bed  gaat?  a) Ja,  (bijna)  iedere  dag  b) Ja,  soms  c) Nee,  nooit  d) Nee,  ik  heb  geen  televisie  

 12   Hoe  vaak  wordt  het  filter  van  de  

wasdroger  schoon  gemaakt?  a) (bijna)  iedere  keer  dat  de  

wasdroger  wordt  gebruikt  b) Bijna  iedere  week  c) Bijna  iedere  maand  d) (bijna)  nooit  e) weet  ik  niet  f) Ik  heb  geen  wasdroger  

 13   Branden  er  kaarsen  of  een  open  

haard  bij  u  in  huis?    

a) Ja,  (bijna)  dagelijks  b) Ja,  een  paar  keer  per  week  c) Ja,  een  paar  keer  per  maand  d) Ja,  op  feest-­‐  en  verjaardagen  e) Nee,  (bijna)  nooit  

 14   Wat  gebeurt  er  met  kaarsen  /  open  

haard  als  u  ’s  avonds  naar  bed  gaat?  a) Altijd  uitblazen/doven  b) Soms  uitblazen/doven,  soms  uit  

laten  branden  c) Altijd  uit  laten  branden,  gaat  

vanzelf  uit  d) Er  branden  bij  mij  in  huis  nooit  

kaarsen  /  open  haard    

15   Heeft  u  lucifers  en/of  aanstekers  in  huis?    

a) Ja  b) Nee  

 16   Zijn  de  lucifers  en  aanstekers  

bereikbaar  voor  uw  kinderen?  a) Ja  b) soms  c) Nee  d) Ik  heb  geen  kinderen  

   

17   Hoe  kookt  u?   a) Op  gas  b) Elektrisch  c) Inductie  d) Anders  …  

 18   Laat  u  het  fornuis  aan  staan  als  u  de  

deur  open  moet  doen  of  telefoon  moet  opnemen?  

a) Ja,  (bijna)  altijd  b) Ja,  meestal  c) Ja,  soms  d) Nee,  (bijna)  nooit  

   

Page 73: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken   61  

 

19   Hoe  groot  is  volgens  u  de  kans  op  brand  is  in  Laak  vergeleken  met  andere  wijken  in  Den  Haag?  

a) Groter  b) Even  groot  c) kleiner  d) Weet  ik  niet  

 20   Hoe  groot  is  volgens  u  de  kans  op  

brand  in  uw  huis  vergeleken  met  de  buren?  

a) Groter  b) Even  groot  c) Kleiner  d) Weet  ik  niet  

21   Heeft  u  een  rookmelder  in  huis?   a) Ja  b) Nee  c) Weet  ik  niet  

22   Stelling:  Een  rookmelder  is  duur   a) Helemaal  mee  eens  b) Een  beetje  mee  eens  c) Een  beetje  mee  oneens  d) Helemaal  mee  oneens  e) Geen  mening  

 

23   Stelling:  Ik  kan  zelf  maatregelen  nemen  om  de  kans  op  brand  in  mijn  huis  sterk  te  verkleinen  

a) Helemaal  mee  eens  b) Een  beetje  mee  eens  c) Een  beetje  mee  oneens  d) Helemaal  mee  oneens  e) Geen  mening  

 

24   Stelling:  Na  brand  in  huis  valt  de  schade  wel  mee  

a) Helemaal  mee  eens  b) Een  beetje  mee  eens  c) Een  beetje  mee  oneens  d) Helemaal  mee  oneens  e) Geen  mening  

 

25   Stelling:  Een  beginnend  brandje  in  de  woonkamer  kan  ik  na  vijf  minuten  nog  zelf  blussen  

a) Helemaal  mee  eens  b) Een  beetje  mee  eens  c) Een  beetje  mee  oneens  d) Helemaal  mee  oneens  e) Geen  mening  

 

26   Ik  heb  voldoende  kennis  van  brandveiligheid  in  huis  

a) Helemaal  mee  eens  b) Een  beetje  mee  eens  c) Een  beetje  mee  oneens  d) Helemaal  mee  oneens  e) Geen  mening  

 

     

Page 74: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

62   Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Page 75: scriptie Job Kramer - Brandveilig gedrag in ...€¦ · Brandveilig!gedrag!inaandachtswijken! v!! Voorwoord!! Brandveilig+Leven,eenthemadatnuvolopindebelangstellingstaatbinnendebrandweer.Hetis!

Brandveilig  gedrag  in  aandachtswijken   63  

 

Bijlage  3  –  Beschrijving  statistische  begrippen    De  beschrijving  van  onderstaande  statische  begrippen  is  ontleend  aan  Gonick  en  Smith  (2004).    Gemiddelde  –  Het  gemiddelde  is  een  statistische  maat,  die  wordt  verkregen  door  alle  gegevens  op  te  tellen  en  te  delen  door  het  aantal  waarnemingen.    Standaard  afwijking  –  De  standaard  afwijking  is  een  statistische  maat  voor  de  spreiding  vanaf  het  gemiddelde.  De  waarde  wordt  verkregen  door  de  afstand  van  de  meetpunten  tot  het  gemiddelde  te  kwadrateren  en  vervolgens  te  delen  door  het  aantal  waarnemingen  minus  één.    Variantie  –  De  variantie  is  het  kwadraat  van  de  standaard  afwijking.    Regressie  analyse  –  Een  regressie  analyse  is  een  statistische  methode  om  de  samenhang  tussen  twee  (of  meer)  variabelen  te  bepalen.  Dit  leidt  tot  een  functie,  die  de  afhankelijkheid  van  een  variabele  ten  opzichte  van  andere  variabelen  weergeeft.  De  mate  waarin  de  spreiding  van  de  punten  wordt  verklaard  door  regressiefunctie  wordt  aangeduid  met  R2  .  Deze  waarde  is  altijd  tussen  0  –  1,  waarbij  een  waarde  1  betekent  dat  alle  punten  op  de  regressielijn  liggen.    Normale  verdeling  –  De  normale  verdeling  is  een  functie  van  de  kansdichtheid,  die  gevormd  wordt  op  basis  van  twee  parameters:  het  gemiddelde  en  de  standaard  afwijking.  De  verdeling  is  symmetrisch  (klokvormig)  rondom  het  gemiddelde,  waarbij  de  breedte  van  de  functie  wordt  gekarakteriseerd  door  de  standaardafwijking.  Voor  diverse  statistische  toetsen/functies/berekeningen  is  het  noodzakelijk  dat  de  dataset  normaal  is  verdeeld.  Wanneer  dit  niet  zo  is,  heeft  dat  consequenties  voor  de  betrouwbaarheid  van  de  uitkomst.    t-­‐toets  -­‐  Een  t-­‐toets  is  een  statistische  toets  die  onder  andere  gebruikt  kan  worden  om  na  te  gaan  of  het  (populatie-­‐)gemiddelde  van  een  normaal  verdeelde  grootheid  afwijkt  van  een  bepaalde  waarde,  dan  wel  of  er  een  verschil  is  tussen  de  gemiddelden  van  twee  groepen  in  de  populatie.  Beide  populaties  moeten  normaal  verdeeld  zijn.