scriptie Bregje

5/13/2018 scriptie Bregje - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/scriptie-bregje 1/116

Voorwoord

Voor u ligt mijn scriptie die gaat over het muziekonderwijs in de

onderbouw van het voortgezet onderwijs op Curaçao. Hiervoor ben ik

voor drie en een halve maand afgereisd naar Curaçao om stage te gaanlopen op het Marnix College en een kijkje te gaan nemen op de Dr.

W.J. Goslingaschool, het Radulphus College en het Maria Immaculata

Lyceum.

Hierbij wil ik graag de volgende mensen bedanken voor hun hulp bij

het schrijven van mijn scriptie: Eleonore Riksen als

scriptiebegeleidster, Maril Boersema bij wie ik lessen heb mogen

observeren en geven en voor al haar suggesties en informatie. DavidIsenia bij wie ik lessen heb mogen observeren en geven en Norbert

Girigorie en David Ronchi bij wie ik heb mogen observeren. Ina

Martina voor haar informatie en contactlegging met de verschillende

docenten.



Inleiding

Hoofdstuk 1: Het eiland Curaçao

1.1 Geschiedenis

1.2 Geschiedenis van het Curaçaose onderwijs1.3 Muziekgeschiedenis

1.4 Muziekinstrumenten uit Curaçao

Hoofdstuk 2: De middelbare scholen op Curaçao en het vak muziek

2.1 Het Curaçaose schoolsysteem

2.1.1 Kerndoelen Curaçao

2.1.2 Het vak muziek in het Curaçaose schoolsysteem

2.2 Het Nederlandse schoolsysteem

2.2.1 Kerndoelen Nederland

2.2.2 Het vak muziek in het Nederlandse schoolsysteem

2.3 Docenten muziek

2.4 Verschillen en overeenkomsten

Hoofdstuk 3: Het muzieklokaal3.1Instrumentarium, inrichting


Hoofdstuk 4: De muziekles

Methodes en werkvormen

4.1 Muzikale gedragsvormen

4.2 Inhoud

4.3 Toetsen en rapporten


Hoofdstuk 5: Lesobservaties

Omgang leerlingen en docenten



Regels

Verschillen en overeenkomsten

Hoofdstuk 6: Met mijn Nederlandse ervaring lesgeven op Curaçao

Op Curaçao lesgevenVerschillen en overeenkomsten

Hoofdstuk 7: Conclusie

7.1 Aanbeveling

7.2 Conclusie

Bijlagen:



Inleiding

Om de studie Docent Muziek met goed gevolg af te ronden krijg je de

opdracht een scriptie te schrijven over een onderwerp waarin je veel

interesse hebt. Erg lang heb ik niet na hoeven denken. Mijn wens omte reizen wilde ik namelijk graag combineren met mijn passie:

muziek.

Een specifiek land om naar toe te gaan had ik toen nog niet voor

ogen, maar Afrika, Suriname en de Nederlandse Antillen spraken mij

het meeste aan. Toen ik eenmaal contacten had gelegd met Curaçao is

het duidelijk geworden dat ik hier mijn onderzoek zou gaan uitvoeren

en hier dus een tijdje zou gaan wonen.

Om tot een geschikt onderzoeksonderwerp te komen ben ik mij gaanverdiepen in het Curaçaose onderwijs. Welke scholen zijn er en welke

mogelijkheden zijn er om te onderzoeken? Ik ben erachter gekomen dat

ik eigenlijk heel erg weinig wist over Curaçao. Ik wist dat er

Nederlands gesproken werd, omdat Curaçao ooit een Nederlandse

kolonie was en dat het behoorde tot de Nederlandse Antillen.

Eigenlijk wist ik vrij weinig over de cultuur en de oorsprong ervan.

Ook kende ik niet de specifieke Curaçaose muziek. Om die redenen wil

ik het liefste zoveel mogelijk van het eiland zien en een zo breedmogelijk onderzoek opzetten om meer weten te komen over Curaçao, de

muziek en het onderwijs.

Voor mijn onderzoek heb ik uiteraard ook een doelgroep moeten

kiezen. Door mijn stage-ervaringen in Nederland ben ik erachter

gekomen dat de onderbouw van het voortgezet onderwijs mij het meeste

aanspreekt. Daarom ben ik op zoek gegaan naar een stageplek op een

middelbare school. Via mijn reeds geregelde vrije stage op de

Jeugdtheaterschool Curaçao ben ik in contact met Maril Boersemagekomen, een muziekdocente uit Nederland wie al zeven jaar muziekles

geeft op Curaçao. Maril geeft uitsluitend les aan de eerste en

tweede klassen op het Marnix College. Vanuit deze school heb ik mijn

onderzoek opgezet. Andere scholen heb ik benaderd op Curaçao zelf

om een zo breed mogelijk beeld te krijgen. Ook heb ik lesgegeven op

de Jeugdtheaterschool Curaçao en ben ik een kijkje gaan nemen op de

Edgar Palm muziekschool.



Op de middelbare scholen heb ik niet alleen geobserveerd en docenten

geïnterviewd, ook heb ik zelf lesgegeven om te ervaren hoe dat is op

Curaçao.

Door mijn brede interesse ben ik dan ook uitgekomen op de volgendeonderzoeksvraag:

‘Welke verschillen en overeenkomsten zijn er op landelijk, school

en klassenniveau tussen het (muziek)onderwijs op de middelbare

school in Nederland en op Curaçao in de onderbouw van het

voortgezet onderwijs? Welke ervaringen en bevindingen die ik

opgedaan heb, met mijn Nederlandse ervaring, in het

muziekonderwijs op Curaçao kan ik in Nederland meenemen in mijneigen muziekles?’

Om antwoord te krijgen op mijn onderzoeksvraag heb ik de volgende

deelvragen opgesteld:

1. Wat is de beknopte geschiedenis van Curaçao en welke

onderwijsgeschiedenis kent Curaçao?

2. Welke muziekgeschiedenis kent Curaçao en welke instrumenten

komen uit Curaçao ?

3. Hoe is het schoolsysteem opgebouwd op de Nederlandse en de

Curaçaose middelbare scholen? En welke plaats heeft het

(examen)vak muziek daarin? Wat zijn de verschillen tussen het

Nederlandse en het Curaçaose schoolsysteem?

4. Hoe ziet het muziekonderwijs op de middelbare school in

Nederland en Curaçao er uit op macroniveau en wat zijn hiervan

de verschillen en overeenkomsten?

5. Welke ervaringen heb ik opgedaan tijdens het lesgeven op

Curaçao met mijn Nederlandse ervaring?

6. Van welke verschillende werkvormen en muzikale gedragingen

wordt gebruik gemaakt in de muziekles in Nederland en op

Curaçao? Welke verschillen en overeenkomsten zijn hiertussen te

constateren?



7. Van welke genres muziek wordt gebruik gemaakt in de Nederlandse

en de Curaçaose muziekles en wat is de verdere inhoud van de

lessen? Op welke manier wordt die inhoud dan getoetst? Welke

verschillen en overeenkomsten zijn er?

8. Hoe gaan de docenten en leerlingen met elkaar om in de

muziekles op Curaçao? Welke overeenkomsten en verschillen zijn

er vergeleken met Nederland?

9. Hoe ziet een muzieklokaal er in Nederland uit en hoe ziet een

muzieklokaal er op Curaçao uit? Welke overeenkomsten en

verschillen zijn er?



Hoofdstuk 1 – Het eiland Curaçao

Van het eiland Curaçao hebben de meeste Nederlanders ongetwijfeld

gehoord. Maar waar ligt het precies, welke nationaliteiten wonen er

en welke taal wordt er gesproken? Ook kent het eiland zijn eigencultuur en geschiedenis. Zo heeft Curaçao zijn eigen instrumenten en

muziek. In dit hoofdstuk wordt beschreven welke beknopte

geschiedenis het eiland kent en hoe het onderwijs zich heeft

ontwikkeld. Ook komen de meest relevante muziekstijlen van Curaçao

aan bod en worden de typisch Curaçao instrumenten beschreven.

1.1 Beknopte geschiedenis van Curaçao

Curaçao is één van de vijf eilanden die behoort tot de Nederlandse

Antillen. Het eiland ligt het dichtst bij de kust van Venezuela en

behoort samen met Aruba en Bonaire tot de Benedenwindse Eilanden.

Het eiland werd ontdekt in 1499 door Alonso de Ojeda. De Spanjaarden

hebben er wel kleine nederzettingen gehad, maar ze konden er geen

goud of zilver vinden. Bovendien bleek het lastiger te zijn om op de

Benedenwindse eilanden plantages aan te leggen dan op andere

eilanden en dus benoemde Spanje de eilanden in 1513 tot ‘Islasinútiles’, wat nutteloze eilanden betekent. Kort daarna werden zo

goed als alle eilandbewoners verplaatst naar het eiland Hispaniola,

nu bekend als Haïti en de Dominicaanse Republiek. Twintig jaar heeft

er de ontvolking plaatsgevonden, totdat Juan Dámpues hieraan een

einde maakte. Tweehonderd oorspronkelijke bewoners werden maar

teruggebracht naar Curaçao.

Curaça

o



Figuur 1.1: Kaart van Midden-Amerika (Helmstrijd, S. 2009)

In 1643 veroverden de Nederlanders de eilanden, wat weinig moeite

kostte aangezien de Spanjaarden de eilanden toch nutteloos vonden.

Dit gebeurde onder leiding van Johan van Walbeck, hij was in dienst

van de West-Indische Compagnie. Sinds 1816 valt het eiland onder

Nederlands bestuur. In die tijd draaide de economie grotendeels ophet gebruik van slaven. De Nederlanders voeren met handelswaar naar

Afrika, waar zij de waar omruilden voor slaven. Deze mensen werden

op Curaçao achtergelaten en vaak doorverkocht als slaaf. Vanuit

Zuid-Amerika namen de Nederlanders weer waren mee naar Nederland.

Gelukkig werd de slavernij in 1863 afgeschaft en dit zorgde ervoor

dat veel Curaçaoënaars emigreerden naar omringende eilanden om daar

te gaan werken. Men kwam toentertijd veelal rond van handel,

landbouw en de visserij totdat Shell een olieraffinaderij op heteiland plaatste begin 20e eeuw. Vanaf dat moment industrialiseerde

Curaçao in een hoog tempo. Als gevolg hiervan ontwikkelde dingen als

luchtvaart en scheepsvaart ook enorm. Dit zorgde ervoor dat Curaçao

vanaf de jaren ’60 in de vorige eeuw steeds meer bezocht werd door

toeristen. Tegenwoordig draait een groot deel van de economie op de

toeristen die met het vliegtuig of het cruiseschip het eiland komen

bezoeken.

Op dit moment heeft Curaçao een politieke autonomie, maar momenteelis Curaçao bezig ervoor te zorgen dat het een geheel autonome staat

wordt. Dit houdt in dat Curaçao namens zichzelf kan onderhandelen

met Nederland en niet meer in overleg moet gaan met de andere landen

die tot de Nederlandse Antillen behoren. De bevolking moet eerst

akkoord gaan met een aantal voorwaarden die vanuit Nederland worden

gesteld en een deel van de staatsschuld zal dan worden afgelost.

Hiervoor is op 15 mei 2009 een referendum. De Curaçaoënaars kiezen

dan ja voor een autonome status binnen het Koninkrijk der

Nederlanden of ze kiezen nee. In dat geval vervalt het aanbod van de



schuldsanering en moeten ze opnieuw in onderhandeling met Nederland.

1

Op Curaçao wonen tegenwoordig veel verschillende bevolkingsgroepen,

maar de meerderheid is Creool. Dit zijn mensen van gemengdeAfrikaanse en Europese afkomst. Ook wonen er 5000 Europese

Nederlanders (genaamd makamba’s door de Curaçaoënaars) op het

eiland en er komen jaarlijks duizenden Nederlandse stagiaires naar

het eiland. Dat er op Curaçao zoveel Nederlanders wonen komt omdat

er vele Nederlandse bedrijven gevestigd zijn, de Nederlandse taal er

gesproken wordt en dat Curaçao bij het Koninkrijk der Nederlanden

hoort. Verder wonen er nog meer dan 50 nationaliteiten op het

eiland. Zo wonen bijvoorbeeld Chinezen, Portugezen, Venezuelanen,Britten, Colombianen en Surinamers. Curaçao is dus een

multicultureel eiland.

Het geloof is erg belangrijk bij de mensen op Curaçao. Het

merendeel, meer dan driekwart van de inwoners van Curaçao, is Rooms-

katholiek. Verder wonen er bijvoorbeeld ook nog Protestanten, Joden

en Jehova’s getuigen op het eiland.

Tot 2007 was Nederlands de officiële taal op Curaçao. Sinds 2007

wordt ook Papiaments als officiële taal erkent. Papiaments, op

Curaçao Papiamentu, is een taal die ontstaan is uit verschillende

talen als Spaans, Portugees en Afrikaans. Deze taal wordt

uitsluitend gesproken op de Nederlandse Antillen. Meer dan 80% van

de mensen spreekt thuis Papiaments en daar staat maar tegenover dat

8% van de mensen Nederlands als moedertaal heeft. De mensen spreken

dus in principe Papiaments, maar kunnen wel Nederlands verstaan enspreken. Deze taal biedt ze kansen om bijvoorbeeld in Nederland een

opleiding te gaan volgen.2 3

1 http://referendum.cura.net2 Sousa Fernandes Perna (1983)3 Römer (1998)

http://referendum.cura.net/





1.2 Geschiedenis van het onderwijs op Curaçao

Het Curaçaose onderwijs is met name overgebracht door Nederlanders

en daardoor sterk georiënteerd op Nederland. Jaren lang werd er

lesgegeven door Nederlandse leerkrachten. Zo werd ook op Curaçao deMammoetwet in 1968 ingevoerd. Vanaf dat moment konden leerlingen

vbo, mavo, havo of vwo volgen. In 2002 werd het funderend onderwijs

ingevoerd, wat voor een ononderbroken leerlijn moet zorgen voor

leerlingen van vier tot en met vijftien jaar. Daarna volgen de

leerlingen vsbo, havo of vwo. 4

Omdat Curaçao een andere cultuur kent dan Nederland zorgt dit ervoor

dat niet iedereen het idee heeft dat dit onderwijs het beste is voordeze leerlingen. Zo schreef Jose de Sousa Fernandes in haar boek

Nederlandse Antillen - basisinformatie (1983) het volgende over het

Nederlandse onderwijssysteem op de Antillen:

‘Dit heeft tot gevolg dat het onderwijs nauwelijks geënt is op de

eigen behoeften van het Antilliaanse kind. Hierdoor is de

aansluiting op de leef- en belevingswereld van het Antilliaanse kind

zeer gebrekkig. Er wordt geen rekening gehouden met de moedertaal ende cultuurbeleving van het Antilliaanse kind.’ 5

Het Curaçaose onderwijs werd jaren alleen maar in het Nederlands

verzorgd. Dit is om leerlingen de kans te bieden te gaan studeren in

bijvoorbeeld Nederland. Wat wel lastig is voor leerlingen, is dat

zij moeten functioneren met een andere voertaal dan hun moedertaal.

Ze moeten steeds hun gedachten vertalen naar het Nederlands. Ook

blijkt in de praktijk vaak dat leerlingen moeite hebben metspreekwoorden en gezegden, omdat deze heel taalspecifiek zijn. Pas

sinds 1998 is Papiamentu een verplicht vak geworden in de

basisvorming.

Tegenwoordig is er een hevige discussie gaande of de voertaal op

scholen wel Nederlands moet blijven. Enerzijds heb je de overheid

die vindt dat leerlingen in hun moedertaal les moeten krijgen en aan

4 http://www.nuffic.nl/nederlandse-organisaties/docs/extranet/Landenmodule%20Nederlandse%20Antillen.pdf 5 Sousa Fernandes Perna (1983)

http://www.nuffic.nl/nederlandse-organisaties/docs/extranet/Landenmodule%20Nederlandse%20Antillen.pdf






de anderzijds heb je de ouders die hun kinderen de kans willen geven

in Nederland te gaan studeren of werken.

In 2005 heeft de overheid de onderwijstaal op vele basisscholen dan

ook veranderd van Nederlands naar Papiaments. Dit zorgde voor een

massale toestroom van leerlingen die naar een Nederlandstaligeschool wilden. Het middelbare onderwijs wordt officieel nog wel in

het Nederlands gegeven, hoewel lang niet alle scholen dit handhaven.

Wat lastig kan worden is dat leerlingen van Papiamentstalige

basisscholen over enkele jaren het moeilijk gaan krijgen op de

Nederlandstalige middelbare scholen.6

Curaçao telt momenteel 50 basisscholen, 28 middelbare scholen,

waarvan 24 vsbo scholen, drie havo/vwo scholen en een school voorvsbo, havo en vwo. Ook zijn er 15 speciaal onderwijsscholen,

variërend voor zeer moeilijk lerende en opvoedbare kinderen tot aan

scholen voor leerlingen met gehoorproblemen. Alle middelbare scholen

zijn ingedeeld bij Dienst Openbare Scholen, het Rooms Katholieke

schoolbestuur of de Vereniging Protestants Christelijk Onderwijs.

Verder is er het Vespucci College, een middelbare privéschool waar

geheel Nederlands onderwijs gegeven wordt aan leerlingen die vaak

tijdelijk op Curaçao verblijven.7

Naar school gaan op Curaçao is verplicht. Terwijl in Nederland al

begin 20e eeuw de leerplicht ingesteld werd gebeurde dit op Curaçao

pas in 1991. Tegenwoordig moeten kinderen vanaf vier tot en met

achttien jaar verplicht naar school, net zoals in Nederland.8

1.3 De muziekgeschiedenis van Curaçao

De geschiedenis van de Curaçaose muziek bestaat uit de prekoloniale

periode en de periode waarin allerlei volkeren zich op het eiland

vestigden. Tot de ontdekking van Curaçao in 1499 leefden uitsluitend

de oorspronkelijke bewoners van Curaçao, de Taíno, op het eiland.

Helaas is er over de muziek van deze inwoners weinig bekend.

6 Römer (1998)7

http://www.curacao-gov.an/Site.nsf/0/9E5FAA26F9ED531D042570430067EAB8?opendocument8 http://antilliaans.caribiana.nl/innederland/car_20071017

http://antilliaans.caribiana.nl/innederland/car_20071017

http://antilliaans.caribiana.nl/innederland/car_20071017



In de Curaçaose muziek hoor je voornamelijk 3 duidelijke invloeden:

1. 19e eeuwse romantische muziek uit Europa, met name Spaanse en

Weense invloeden.

2. Afrikaanse volksmuziek herkenbaar aan de ritmische patronen en

de ritmische instrumenten zoals de trom.3. Muziek uit de buurlanden van Curaçao, zoals Venezuela, Puerto

Rico, Trinidad en Cuba.

De muziek uit Curaçao kun je grofweg in vijf categorieën

onderbrengen:

a) Muziek die qua vorm, ritme en melodie oorspronkelijk uit Afrika

komt.

b) Muziek die qua vorm, ritme en melodie oorspronkelijk uit Europakomt.

c) Muziek die qua vorm, ritme en melodie oorspronkelijk uit het

Caribische gebied en Zuid-Amerika komt.

d) Mengvormen, onder meer ontstaan door televisie en andere media.

e) Specifiek Antilliaanse muziek voor bepaalde instrumenten.

Omdat binnen deze categorieën veel verschillende muziekstijlen te

onderscheiden zijn beperk ik mij tot de muziek die ik zelf ervaren

heb in het dagelijks leven op Curaçao. Bovendien komen veel van deze

stijlen voor in de lespraktijk en dus lijken deze mij het meest

relevant voor mijn scriptie. Voor uitleg van de overigen

muziekstijlen verwijs ik naar bijlage…

Tot de eerste categorie behoren de volgende muziekstijlen:

tambúliederen, tumbamuziek, oogstliederen, muzik di zumbi,

werkliederen en de gelegenheidsliederen.

Tambú

De tambú is een muzieksoort die is meegenomen door

de slaven uit Afrika. Ook is de tambú een trommel

van Afrikaanse origine welke leidend is voor de

tambú-dans, zie figuur 1.1. Bij de tambú wordt ook

gespeeld op een chapi, een ijzeren schoffel waar

met een metalen staaf tegenaan wordt getikt. Dit

soort instrumenten ontstonden doordat de slaven



instrumenten maakten van landbouwmateriaal. Verder bestaat de band

vaak uit een groep vrouwen die ritmisch in hun handen klappen en een

voorzanger.

Aan het einde van het jaar wordt de tambú uitgevoerd en de teksten

gaan vaak over het hele jaar, het is een soort journaal. Belangrijkbij het dansen is dat de dansers elkaar niet aan mogen raken.9

Figuur

1.2: tambú trommel

Tumba

Tumba is de carnavalsmuziek van Curaçao. In de carnavalsperiode is

er ook een Tumba-festival op het eiland. Een aantal zangers strijden

om de titel Rey dit Tumba (Koning van de Tumba). Zijn of haar plaat

wordt dan helemaal grijs gedraaid tijdens carnaval. Bij deze muziekis de trommel niet zo overheersend als bij de tambú. Zowel de tumba

als de tambú staan altijd in 2/4 maat geschreven. Het specifieke

ritme van de tumba is waardoor het

wat wegheeft van een 6/8 maat.

1 2

9 Coco



Seú

De seú wordt tijdens het oogstfeest gespeeld, wat 40 dagen na

carnaval plaatsvindt. Het stamt uit de plantagetijd van Curaçao. De

mensen hullen zich in traditionele slavenkleding en ze maken muziek

met allerlei instrumenten als koeienhoorns, de chapi, trommels enschelpen en dansen op straat. Het ritme wat typerend is voor de seú

is:

Aan de hand van deze beschreven muziekstijlen is het duidelijk dat

de muziek op Curaçao nauw verbonden is met de feesten en tradities

op het eiland.

De tweede categorie is de muziek die beïnvloed is door Europese

muziek. De volgende muziekstijlen behoren tot deze categorie: de

Antilliaanse wals, mazurka, polka, de quadrille, de virginia reel,

de lancier en de ecossaise.

Antilliaanse Wals

De Europese wals is dansmuziek, sneller dan een menuet, waar mensen

op dansten. Het vernieuwende halverwege de negentiende eeuw hieraanwas dat mensen dansten, elkaar hierbij aanraakten en zelfs

vasthielden. Het maataccent ligt duidelijk op de eerste tel bij een

Weense wals. Hieruit ontstond op Curaçao de Antilliaanse wals. Deze

wals wordt vaak ook wel de Curaçaose wals genoemd. In het midden van

de 19e eeuw ontstond deze wals, met duidelijke invloeden vanuit

Wenen. In het begin leken de walsen dan ook vaak op de Europese,

maar met de jaren werden deze beïnvloed door de Curaçaose ritmes.

Deze zijn meer syncopisch dan wij van de Europese walsen gewendzijn. De maataccenten liggen dan niet alleen op de eerste tel maar

ook op de twee en een halve tel. Verder kent de Curaçaose wals een

vrijere melodische lijn en staat de wals bekend om de spontane wijze

van interpretatie. Bekende componisten van Curaçaose walsen zijn:

Jan Gerard Palm, Jacobo Palm, Rudolph Palm en John Palm.

Tot de derde categorie behoren de Antilliaanse danza, joropo,

calypso’s en bolero’s.

http://nl.wikipedia.org/wiki/Jan_Gerard_Palm

http://nl.wikipedia.org/wiki/Jacobo_Palm

http://nl.wikipedia.org/wiki/Rudolph_Palm

http://nl.wikipedia.org/wiki/John_Palm

http://nl.wikipedia.org/wiki/Jan_Gerard_Palm

http://nl.wikipedia.org/wiki/Jacobo_Palm

http://nl.wikipedia.org/wiki/Rudolph_Palm

http://nl.wikipedia.org/wiki/John_Palm



De Antilliaanse Danza

De danza is een verzamelnaam voor allerlei dansvormen uit Puerto

Rico, de Dominicaanse republiek, Cuba, Midden-Amerika, Colombia,

Venezuela en de Nederlandse Antillen.

Er bestaan 2- en 3-delige danza’s. Een danza kan vooraf gegaanworden door een chaine, een introductie van 8 maten.

Calypso

De Calypso is dansmuziek die is ontstaan in Trinidad, in het

Caribische gebied. Het werd geïntroduceerd door de Afrikaanse

slaven. Doordat de Engelsen trommels verboden maakten zij

instrumenten van het aanwezige materiaal. Zo gebruikten zij lege

flessen, kisten en bamboestokken. Ook staat deze muziek bekend omeen vraag en antwoordspel tussen zanger en een koor. Verder zijn de

teksten van een Calypso in de taal van het land. Op Curaçao is dit

het Papiamentu. Ook de calypso heeft een kenmerkend ritme:

Tot de vierde categorie behoren de tumba pregona, tumba calypso,

tumba guaracha, tumba cumbia, tumba karnaval, balletmuziek en

kerkmuziek met Antilliaanse ritmes.

Tot de laatste categorie behoort de Antilliaanse muziek voor de ka’i

orgel, pianola, de gitaar en de steelband.



Antilliaanse muziek voor de Ka’i orgel

De ka’i orgel is een draaiorgel, oorspronkelijk

afkomstig uit Italië. Bij het arrangeren of

componeren van muziek voor de ka’i orgel moet

altijd rekening gehouden worden met de toonaard,het aantal bastonen en het aantal maten van een

stuk. Het instrument werkt door middel van een

slinger die een houten cilinder in werking stelt.

Hierop zijn weer spijkertjes bevestigd welke de

juiste snaren moeten treffen. Maar weinig mensen beheersen het

bespijkeren van een ka ‘i orgel, zoals op Curaçao was Edgar Palm een

van de weinigen die het wel beheerste. Toen de ka’i orgel net uit

Italië overkwam bevatte hij veelal Italiaanse muziek. Later toen deCuraçaoënaars ontdekten hoe ze muziek voor de ka ‘i orgel moesten

maken kon er ook lokale Curaçaose muziek op gespeeld worden, zoals

bijvoorbeeld walsen, polka’s en joropo’s.10 Figuur

1.3:

Ka ‘i orgel

(Römer)

Steelband

De steelband was met name een vorm die op de Bovenwindse eilandenbekend was. Tegenwoordig kent Curaçao ook vele steelbands, die met

name optreden in de carnavals periode. Een steelband is een orkest

waarbij de instrumenten gemaakt zijn van olievaten. Deze zijn op

verschillende hoogtes doorgesneden en bewerkt, wat voor

verschillende klanken en tonen zorgt. De bodem is het speeloppervlak

en door deuken hierin te hameren verkrijgen de spelers de klank die

ze zoeken. De grote steeldrums staan op de grond en de kleinere

worden door de spelers omgehangen met een touw. De steeldrums wordenbespeeld met stokken. Er wordt niet één bepaalde soort muziek

gespeeld op de steeldrums. Voorbeelden van muziekstijlen zijn:

Calypso, tumba, jazz, klassieke muziek en tegenwoordig ook

popmuziek. 11 12

Ritmo Kombina

10

http://www.curacao-encyclopedia.com11 Palm (1978)12

http://www.dbnl.org/tekst/rome012cult01_01/rome012cult01_01_0009.htm

http://www.curacao-encyclopedia.com/






Deze muziek bestaat uit verschillende ritmes die tegelijkertijd

gecombineerd worden. De drums spelen dan het ene ritme, terwijl de

conga’s bijvoorbeeld een ander ritme spelen. De basgitaar speelt

over het algemeen een ‘lui’ ritme. Deze muziekstijl hoor je veelal

als je de radio aanzet en is erg populair bij de jongerentegenwoordig. Wel heeft de Ritmo Kombina een bepaald ritme wat de

basis vormt:

Reggaeton

Dit is een vrij nieuwe muziekstijl die pas in de jaren ’90 van de

vorige eeuw ontstond. De oorsprong ligt in het Caribische gebied.

Het is erg populair bij de jongeren op Curaçao. De band bestaat vaak

uit elektrische instrumenten als een synthesizer, drum machines ende band maakt gebruik van samplers. De teksten gaan veelal over

geld, liefde, seks en criminaliteit en worden veelal gerapt.13

Salsa

Tegenwoordig is salsa een muziekstijl die je vaak hoort op het

eiland. Elke avond speelt er ergens een salsaband waar gelegenheid

is om salsa te komen dansen. Salsa kent zijn oorsprong in Cuba, wat

dichtbij Curaçao ligt. De meeste leerlingen op het voortgezetonderwijs kennen de basispassen van de salsa. Het is een intieme

dans die in tweetallen wordt gedanst.14

13 http://nl.wikipedia.org/wiki/Reggaetón14 http://nl.wikipedia.org/wiki/Salsamuziek

http://nl.wikipedia.org/wiki/Reggaet%C3%B3n

http://nl.wikipedia.org/wiki/Salsamuziek

http://nl.wikipedia.org/wiki/Reggaet%C3%B3n

http://nl.wikipedia.org/wiki/Salsamuziek



1.4 - Muziekinstrumenten uit Curaçao

De kuarta

De kuarta is een viersnarig instrument

welke het meeste lijkt op een ukelele.De stemming van de kuarta is van laag

naar hoog: a, d, fis en b. Het voordeel

van deze kleine gitaar is dat deze in

tegenstelling tot een gewone gitaar

maar vier snaren heeft en dus ervoor

zorgt dat de grepen motorisch veel eenvoudiger uitvoerbaar zijn.

(bijlage…)Dit zal ervoor zorgen dat leerlingen in een korte tijd

meer en beter resultaat weten te boeken. Verder is de kuarta doorzijn kleine omvang handig te hanteren en heb je minder ruimte nodig

om deze op te bergen. Bovendien is een kuarta veel goedkoper in de

aanschaf dan een gewone gitaar. Figuur 1.4 - De kuarta

Het nadeel is wel dat er maar een leerling tegelijk op een kuarta

kan spelen in tegenstelling tot het spelen op een keyboard. Ook is

een kuarta snel ontstemd en kost het de docent veel tijd om deze

zuiver gestemd te houden.15

Wiri

De Wiri is een instrument wat gemaakt wordt van een stuk koper,

ijzer of staal. Dit stuk wordt dan gebogen tot een cilinder (zie

figuur 1.6) waarin kleine gleufjes gevijld worden. Met een dun

ijzeren staafje wordt dit instrument dan bespeeld. Het geeft een

hard, hoog en schel geluid. De wiri komt voor in de Curaçaose

walsen, danza’s, tumba’s en mazurka’s.

15 http://www.curacao-encyclopedia.com






Figuur 1.6 - Wiri

(http://www.dbnl.org/tekst/rome012cult01_01/rome012cult01_01_0009.htm)

Peul van de flamboyant boom

Deze peulen groeien aan de flamboyant boom op Curaçao. Wanneer deze

peulen gedroogd zijn fungeren zij als een ritme instrument. Het

voordeel hiervan is dat deze niet snel stuk te krijgen zijn en dat

ze gratis zijn, omdat ze aan de bomen groeien. Wel moet je even goed

zoeken, want ze zijn niet op elke hoek van de straat te vinden.

Figuur 1.5 - Peul van de flamboyant boom





Hoofdstuk 2 – De middelbare scholen op Curaçao en het vak muziek

Elk land heeft het onderwijs anders geregeld. Vanuit de overheid

worden bijvoorbeeld kerndoelen beschreven voor het onderwijs en

heeft een land een bepaald schoolsysteem met diverseniveaustromingen. In dit hoofdstuk wordt beschreven hoe het

schoolsysteem van Curaçao eruit ziet, welke kerndoelen er zijn voor

het vak muziek en welke plaats het vak muziek inneemt in de het

Curaçaose onderwijs. Ook wordt er beschreven welke docenten er

werken, welke opleiding de docenten hebben gevolgd en waar zij dit

hebben gedaan. Daarna wordt er een vergelijking gemaakt met het

Nederlandse onderwijs wat ook eerst kort beschreven zal worden.

2.1 Het Curaçaose schoolsysteem

Figuur 2.1: Onderwijssysteem van Curaçao (www.curacao-gov.an)

Het schoolsysteem van Curaçao is voor een groot deel afgeleid van

het Nederlandse schoolsysteem. De basisschool en de basisvorming van

het voortgezet onderwijs worden samen het funderend onderwijs



genoemd, zoals te zien is in figuur 2.1. De eerste cyclus is voor

leerlingen van vier tot en met acht jaar. De tweede cyclus en het

basisonderwijs zijn voor leerlingen van acht tot en met twaalf jaar.

In het funderend onderwijs moeten de leerlingen onderwezen worden in

acht educatiegebieden:♦ Taal, geletterdheid en

communicatie

♦ Mens en maatschappij

♦ Mens, natuur en technologie

♦ Gezonde levensstijl en

bewegingsonderwijs

♦ Culturele en artistieke

vorming

♦ Sociaal emotionele vorming

♦ Algemene mensvorming

♦ Wiskunde

De derde cyclus vormt de basisvorming van het voorgezet onderwijs

en is bedoeld voor leerlingen van 12 tot en met 15 jaar. Wel worden

de leerlingen in de laatste cyclus al ingedeeld op niveau en volgen

de leerlingen les op een vsbo school of een havo school. In figuur

2.1 is een overzicht te zien van het Curaçaose onderwijssysteem.

De leerlingen volgen in de basisvorming de volgende vakken:

Na de basisvorming kunnen leerlingen doorstromen naar een voor hen

geschikt niveau. Op Curaçao worden er drie richtingen aangeboden

namelijk het vwo, de havo en het vsbo. Vsbo is een afkorting voor

voortgezet secundair beroepsonderwijs en is een vierjarige

opleiding.

Binnen het vsbo zijn er de volgende drie leerwegen:

♦ Theoretisch Kadergerichte Leerweg

♦ Praktisch Kadergerichte Leerweg

♦

Praktisch Basisgerichte Leerweg

1. Nederlands

2. Papiamentu

3. Spaans

4. Engels

5. Wiskunde

6. Mens en natuur

7. Mens en maatschappij

8. Informatiekunde

9. Techniek

10. Verzorging

11. Beeldende vorming

12. Muziek of drama

13. Lichamelijke opvoeding

14. Begeleidingslessen

15. Godsdienst



Meer informatie over deze richtingen is te vinden in bijlage

Havo/vwo nieuwe stijl

Na de basisvorming kunnen leerlingen een vijfjarige havo opleiding

volgen of een zesjarige vwo opleiding. Na de basisvorming volgenzij een profielvoorbereidend jaar, het 3e jaar. Na dit jaar kiezen

deze leerlingen een profiel. Eerst waren er maar drie profielen,

maar vanaf dit schooljaar kunnen leerlingen kiezen uit de volgende

vier profielen:

♦ Natuur en techniek

♦ Natuur en gezondheid

♦ Economie en maatschappij

♦ Cultuur en maatschappij

Het vakkenpakket van een profiel bestaat uit een gemeenschappelijk

deel, een profieldeel en een vrij deel. In dit vrije deel kunnen de

leerlingen zich specialiseren, verdiepen en verbreden.16 17

2.1.1 Kerndoelen Curaçao

De kerndoelen voor het vak muziek vallen onder de kerndoelen voor

Culturele en Artistieke Vorming voor het funderend onderwijs. Deze

kerndoelen zijn de eindtermen voor het funderend onderwijs en dus

voor de basisvorming. Voor cyclus een en twee zijn nog

gedetailleerde tussendoelen gevormd welke in bijlage te vinden zijn.

Hieronder is een overzicht te zien van de kerndoelen voor het vak

muziek.

Kerndoel 4

De leerling kan een gevarieerd repertoire uit de eigen, regionale-

en mondiale cultuur met of zonder gebruikmaking van notatie in

groepsverband zingen.

Kerndoel 5

De leerling kan een eenvoudig traditioneel, populair en eigentijds

repertoire spelen op muziekinstrumenten met of /en zonder notatie.

Kerndoel 6

16 www.curacao-gov.an17 http://www.nuffic.nl/nederlandse-organisaties/docs/extranet/Landenmodule%20Nederlandse

%20Antillen.pdf

http://www.curacao-gov.an/








De leerling kan exploreren, improviseren, en componeren naar

aanleiding van geluiden, ritme, verhaal, sfeer en stemming in de

muziek.

Kerndoel 7De leerling kan de vorm, betekenis en functie van verschillende

muziek onderscheiden.

Kerndoel 8

De leerling kan muziek typeren naar geografische ligging en/of

culturele herkomst.

Kerndoel 9

De leerling kan muzikale tegenstellingen en elementen uitbeelden in

beweging.Kerndoel 10

De leerling kan het verloop van een muziekstuk of een lied meelezen

met het notenschrift of met andere notatievormen.

Kerndoel 11

De leerling heeft inzicht in de relatie tussen muziek, historie en

cultuur.

Kerndoel 12

De leerling kan muziek evalueren.18

De kerndoelen omvatten veel specifieke doelen, waardoor de

muziekdocent een aantal verplichte onderdelen zal moeten behandelen

in de les. Op de meeste scholen worden niet alle kerndoelen behaald.

Het klassikaal zingen in de Curaçaose stijl en het musiceren op

instrumenten lukt wel, maar improviseren en componeren lang niet

overal. Bovendien zijn het erg veel doelen voor een lesuur muziek

van 45 minuten per week en dit twee jaar lang.De muziekdocenten zijn eigenlijk niet bekend met deze laatste

kerndoelen uit 2006. Wel zijn ze allen van mening dat 45 minuten

muziekles per week erg weinig is om überhaupt genoeg te kunnen

behandelen.

Ook blijken de leerlingen op de basisschool niet tot weinig aan

muziek gedaan te hebben. De docenten krijgen leerlingen vaak zonder

enige muzikale kennis of kunde in hun klas. Dit betekent dat de

18 http://www.minoc.an/Documents/Kerndoelen/Cultureel%20Artistieke%20Vorming.pdf

http://www.minoc.an/Documents/Kerndoelen/Cultureel%20Artistieke%20Vorming.pdf

http://www.minoc.an/Documents/Kerndoelen/Cultureel%20Artistieke%20Vorming.pdf



tussendoelen niet behaald worden in cyclus een en twee door de

groepsleerkracht.

2.1.2 Het vak muziek in het Curaçaose schoolsysteem

Op de Curaçaose basisscholen wordt geen muziekles gegeven door een

vakleerkracht muziek. De onderwijsinspectie is van mening dat de

groepsleerkracht voldoende in staat is om goede muziekles te geven

en dus maakt dat een muziekvakleerkracht overbodig.

Op vele middelbare scholen wordt het vak muziek wel aangeboden. In

de basisvorming is het een verplicht vak, tenzij de school drama aan

wil bieden. Muziek wordt uitsluitend in de basisvorming aangebodenen bestaat uit een lesuur per week van 45 minuten. Vanaf de derde

klas krijgen de leerlingen Culturele en Artistieke Vorming, waarin

ook muzikale onderdelen in behandeld zullen worden.

De leerlingen krijgen op de Dr. W.J. Goslinga school een uur per

week muziekles in de eerste en tweede klas. Op de locatie van het

Marnix College vsbo is dit ook zo. Wel bijzonder op het Marnix

College vsbo is dat de klassen in tweeën zijn gedeeld, dit houdt dusin dat de ene helft van de klas muziek heeft en de andere helft een

ander vak op hetzelfde moment. Ook zorgt dit ervoor dat klassen niet

uit meer dan vijftien leerlingen bestaan. Op de havo locatie krijgen

de leerlingen dit jaar uitsluitend een uur muziek per week in de

eerste klas. Op het Radulphus College en het MIL krijgen de

leerlingen uitsluitend muziek in de brugklas. Wel krijgen zij een

blokuur les per week, wat neerkomt op anderhalf uur per week.



Het examenvak muziek op Curaçao

Op Curaçao zijn er geen middelbare scholen die het vak muziek

aanbieden als examenvak. Wel krijgen de leerlingen het vak Culturele

en Artistieke Vorming in de bovenbouw, waar de leerlingen leren over

beeldende kunst, dans, drama en muziek. Voor het vsbo is er eenmethode ontwikkeld die bestaat uit zes modules, met onder andere

onderwerpen als kunst & communicatie, bouwkunst op Curaçao en muziek

en beweging. De leerlingen op het vsbo volgen twee jaar CAV en dit

twee uur per week. De havo en vwo leerlingen krijgen maar een jaar

CAV.

Wel is er momenteel een groep docenten bezig met het examenvak kunst

(algemeen) en kunst (muziek) op te zetten. In deze groep zitten een

muziekdocent, een beeldende vorming docent en een dansdocent. Deplanning is dat het examenvak muziek per 2010 aangeboden zal worden

op alle havo/vwo scholen op Curaçao. De leerlingen zullen dan drie

uren per week muziekles krijgen. In bijlage zijn de doelen voor het

eindexamen muziek opgenomen. Wel is er op het MIL het vak Kunstvak

sinds vorig schooljaar waarbij muziek als discipline centraal staat.

Leerlingen in 4 en 5 havo/vwo kunnen dit vak kiezen in hun vrije

ruimte. Dit is al ter voorbereiding op het komende eindexamenvak

muziek.



2.2 – Het Nederlandse schoolsysteem

Figuur 2.2: Het Nederlandse onderwijssysteem (Wikipedia 2009)

In figuur 2.2 is een overzicht te zien van het Nederlandse

schoolsysteem. Na de basisschool, ook wel het primair onderwijs

genoemd, gaan de leerlingen naar het voortgezet onderwijs. Hier

kunnen zij naar vmbo, havo of vwo gaan. Alle leerniveaus kennen de

onderbouw van twee (vmbo) of drie (havo/vwo) jaar. Tot 2006 sprak

men van de basisvorming, maar deze is afgeschaft. In de plaats

hiervan is de onderbouw voortgezet onderwijs gekomen.



Na de onderbouw van het voortgezet onderwijs krijgen leerlingen een

advies om vmbo, havo of vwo te volgen.

Binnen het vmbo zijn er vier richtingen:

♦ Theoretische leerweg♦ Gemengde leerweg

♦ Kaderberoepsgerichte leerweg

♦ Basisberoepsgerichte leerweg

Havo/vwo

Vanaf het vierde jaar van de havo en vwo spreken wij van de tweede

fase. Na het derde leerjaar kiezen de havo en vwo leerlingen een

profiel.

Aanvullende informatie over sectoren, profielen en het Nederlandse

schoolssysteem is te vinden in bijlage



2.2.1 Kerndoelen Nederland

In Nederland zijn in 2006 nieuwe kerndoelen gekomen voor de

onderbouw voortgezet onderwijs. Er zijn er nog maar 58, in plaats

van de meer dan 300 die het voorheen waren. Dit zorgt ervoor dat de

scholen meer vrijheid hebben om hun eigen keuzes te maken in het

onderwijsprogramma. De kerndoelen zijn geordend in zeven domeinen:

Nederlands, Engels, wiskunde, mens en natuur, mens en maatschappij,

kunst en cultuur, bewegen en sport. Het vak muziek valt onder het

domein kunst en cultuur. De kerndoelen voor kunst en cultuur zijn

erg globaal beschreven. Voor het vak muziek wordt uitsluitend

genoemd dat leerlingen moeten leren luisteren vanuit enige

achtergrondkennis. Verder moeten leerlingen kunst leren presenteren,

reflecteren, maken en verslaan. Er worden geen specifieke doelen

beschreven ten opzichte van musiceren, zingen, bewegen improviseren

of noteren.

2.2.2 Het vak muziek in het Nederlandse schoolsysteem

Doordat de kerndoelen per 2006 een stuk globaler zijn geworden is

het vak muziek niet meer verplicht in de onderbouw van het

voortgezet onderwijs. Wel moeten de scholen ervoor zorgen dat ze de

kerndoelen van kunst en cultuur behalen en hiervoor zullen ze dus

wel een kunstdiscipline aan moeten bieden. Veelal krijgen leerlingen

in de gehele onderbouw muziek. Wanneer een school dus wel muziek

aanbiedt houdt dit dus twee of drie jaar in. Ook in Nederland is

muziek vaak een één-uurs vak. De meeste middelbare scholen hanteren

lesuren van 50 minuten.

Het examenvak muziek in Nederland

In Nederland kunnen leerlingen op het vmbo TL en GL, havo en vwo

het examenvak muziek kiezen. De vmbo leerlingen krijgen les in het

derde en vierde jaar. Voor deze leerlingen bestaan op het gebied van

kunsteducatie de vakken kunstvakken 1 en kunstvakken 2. Muziek valt

onder kunstvakken 2 en is alleen voor TL en GL leerlingen bedoeld.

Vanaf het vierde jaar volgen de havo en vwo leerlingen het examenvakmuziek. In de tweede fase bieden scholen op kunstgebied de vakken



CKV, Kunst (algemeen) en Kunst (discipline)aan, in dit geval muziek.

Voor het examenvak muziek zijn er eindtermen, zodat de docent weet

wat zijn leerlingen moeten kunnen en kennen op het centraal

schriftelijk examen. Deze eindtermen zijn in bijlage… opgenomen.



2.3 Docenten muziek

De middelbare scholen op Curaçao hebben vaak maar een muziekdocent,

alleen op het MIL werken er twee. Door de kleine omvang van de

scholen en het weinig aantal uren muziek dat de leerlingen krijgenkan een muziekdocent vaak aan de hele basisvorming lesgeven.

Marnix College: Hier geeft Maril Boersema les. Zij woont zeven jaar

op Curaçao, maar is eigenlijk een Nederlandse. Zij heeft in

Nederland AMV/Schoolmuziek aan het conservatorium van Groningen

gestudeerd.

Dr. W. J. Goslingaschool: David Isenia is hier de muziekdocent. Hij

heeft in Boston (VS) piano lichte en klassieke muziek gestudeerd.

Hij heeft verder geen lesbevoegdheid gehaald.

Radulphus college: Hier geeft Norbert Girigorie les. Hij heeft

jazzsaxofoon gestudeerd in Boston (VS) en later heeft hij

‘education’ gedaan aan het conservatorium van New York, waar hij ook

jaren les heeft gegeven op middelbare scholen.

MIL: David Ronchi is hier de muziekdocent. Hij heeft Docent Muziek

gestudeerd in Puerto Rico en Boston. Hij geeft ook les op een

Papiamentstalige vsbo school op Curaçao.

Op de Universiteit van de Nederlandse Antillen kunnen studenten een

aantal docentenopleidingen volgen, maar niet die van muziek.

Hiervoor kunnen ze bijvoorbeeld naar Puerto Rico, Santo Domingo,

Nederland of de Verenigde Staten.


Schoolsysteem

Omdat het Curaçaose schoolsysteem voor een groot deel afgeleid is

van het Nederlandse schoolsysteem lijken de schoolsystemen erg op

elkaar. In onderstaande tabel zijn de verschillen en overeenkomstenweergegeven tussen het Nederlandse en het Curaçaose schoolsysteem.



Nederland en

Curaçao

Nederland Curaçao

Basisonderwijs en

onderbouw

voortgezet

onderwijs

Funderend onderwijs

met daarin de

basisvorming

Voortgezet

middelbaar

beroepsonderwijs

Voortgezet

secundair

beroepsonderwijsVier verschillende

niveaus binnen het

vmbo

Drie verschillende

niveaus binnen het

vsbo

Profielen havo/vwoSectoren vmbo/vsboVmbo/vsbo vier

jaar, havo vijf

jaar en vwo zes

jaarHet vak muziek niet

verplicht

Muziek of drama

verplichtExamenvak muziek

wordt aangeboden

Examenvak muziek

wordt (nog) nietaangeboden

Culturele

Kunstzinnige

Vorming

Culturele Artistieke

Vorming

Lessen van 50

minuten

Lessen van 45

minutenLeerplicht van 4

tot en met 18 jaar

Kerndoelen

De kerndoelen uit Nederland zijn zeer globaal en gelden voor het

gehele kunst en cultuurgebied. Alleen de muzikale gedraging

luisteren wordt specifiek benoemd in de kerndoelen. Verder zijn er

geen doelen voor muziek op zich.

Op Curaçao zijn binnen het gebied Culturele en Artistieke Vorming

aparte kerndoelen opgenomen voor muziek. Deze doelen zijn weergedetailleerder beschreven in de tussendoelen. Dit zorgt ervoor dat



de docent minder vrijheid heeft en dat hij ervoor moet zorgen dat

bepaalde termen en onderdelen aan bod komen. Zo staat er

bijvoorbeeld dat er gezongen moet worden, terwijl dit in Nederland

niet langer verplicht is. Een laatste verschil is dat de kerndoelen

voor het Curaçaose onderwijs voor een grotere doelgroep zijn,namelijk het basisonderwijs en de basisvorming. In Nederland zijn er

aparte doelen voor de onderbouw van het voortgezet onderwijs.

De conclusie is dat de kerndoelen uit Nederland globaler zijn en

meer realiseerbaar dan de kerndoelen uit Curaçao.

Het vak muziek in het schoolsysteem

Zowel in Nederland als op Curaçao is het vak muziek over het

algemeen een een-uurs vak in klas een en twee van het voortgezetonderwijs. Op Curaçao wordt het vak muziek niet aangeboden in klas

drie en hoger. In Nederland is er wel het eindexamenvak muziek.

Docenten muziek

In Nederland hebben de meeste muziekdocenten de opleiding Docent

Muziek gevolgd (voorheen schoolmuziek). Als een docent een bepaald

instrument gestudeerd heeft moet hij een lesbevoegdheid halen om

muzieklessen op scholen te verzorgen. Op Curaçao hebben de meeste

docenten eerst een instrument gestudeerd en zijn dus eigenlijk

muzikant. Een aantal docenten hebben hun lesbevoegdheid later wel

gehaald, maar niet alle. Bovendien heeft geen van de Curaçaose

muziekdocenten in Nederland gestudeerd.



Hoofdstuk 3 - Het muzieklokaal

De werkplek van een muziekdocent is in Nederland over het algemeen

een muzieklokaal. Welke instrumenten er zijn en hoe het muzieklokaal

is ingericht kan erg bepalend zijn voor de muziekles. In dithoofdstuk worden de muzieklokalen op Curaçao beschreven en welke

instrumenten er te vinden zijn. Ook komt kort aan bod hoe een

muzieklokaal er in Nederland uit ziet en welke verschillen en

overeenkomsten er zijn tussen het Nederlandse en Curaçaose

muzieklokaal.

3.1 Instrumentarium en de inrichting

Nederland

Alle muzieklokalen in Nederland zijn verschillend en er is er geen

één die precies lijkt op een ander. Wel is te zeggen welke

instrumenten er veelal zijn in een muzieklokaal en hoe een lokaal in

Nederland ongeveer is ingericht. Volgens een artikel uit de

Kunstzone moet een muzieklokaal minstens voldoen aan de volgende

eisen:

♦ Begeleidingsinstrument; Gitaar, keyboard of piano♦ Minimale grootte: 60 m2 en een berging van 20 m2

♦ Geluidsinstallatie

♦ (Verplaatsbaar) podium

♦ Meest ideaal: Keyboards, gitaren en Orff-instrumenten

♦ Drumstel

♦ Basgitaar met versterker

♦ Elektrische gitaar met versterker

♦ Kast voor cd’s, dvd’s papieren, liedjes enz.19

Het is in Nederland gebruikelijk dat er minstens één piano in het

lokaal staat waarop de docent zijn klas muzikaal kan ondersteunen.

Ook een complete band met gitaar, basgitaar, drumstel en keyboard is

vrijwel overal terug te vinden. Het instrumentarium waarop de

leerlingen mogen musiceren verschilt nogal eens per school. Veelal

wordt er gebruik gemaakt van keyboards en klokkenspelen, maar

sommige scholen investeren in de aanschaf van een aantal goede

19 Selen, N (juni 2008) De VLS formuleert een standaard Kunstzone



marimba’s. Deze zijn ontzettend duur in de aanschaf en nemen erg

veel ruimte in wat er voor zorgt dat ze niet vaak en niet in grote

aantallen aangetroffen worden. Over de indeling van een muzieklokaal

wordt niet veel losgelaten in het artikel. Over het algemeen zijn

muziekdocenten het eens dat de opstelling van bijvoorbeeld keyboardszo moet zijn dat alle leerlingen met het gezicht naar de docent

kunnen zitten. Helaas blijkt dit niet altijd (door praktische)

redenen te lukken en treffen we nog steeds leerlingen tegen de rand

van het lokaal aan, met hun gezicht naar de muur.

Marnix College vsbo

Het lokaal is ongeveer 6 bij 9 meter en beschikt over 16 tafels en

stoelen. Voor de docent is er een keyboard, deze staat voor in deklas. Verder is er aan instrumentarium het volgende aanwezig:

♦ 1 conga

♦ 1bongo

♦ 6 keyboards

♦ 6 kuarta’s

♦ 1 xylofoon

♦ 5 maracas

♦ 1 tamboerijn♦ 4 peulen van de flamboyant boom Figuur 3.1 -

Muzieklokaal Marnix College

Verder beschikt het lokaal over het volgende materiaal:

♦ 1 tv

♦ 1 whiteboard♦ 1 computer

♦ 1 stereo-installatie

♦ Leerlingenboek intro voor 2e

klas (18 exemplaren,

voldoende voor één klas)



Figuur 3.2 - Opbergkast kuarta’s en keyboards

Marnix College havo/vwoOp deze locatie hebben maar drie klassen les, waarvan alleen een

eerste klas muziekles. Dit komt omdat het Marnix College pas sinds

twee schooljaren havo/vwo aanbiedt. Deze klassen hebben hun eigen

lokaal, waarbij de docenten steeds langskomen om les te geven. Er

zijn geen instrumenten aanwezig op deze locatie voor de leerlingen,

maar er is wel een keyboard aanwezig voor de docent. Instrumenten

meenemen vanaf de vsbo locatie is ook niet mogelijk, aangezien de

docent geen tussenuur heeft om te reizen van de ene naar de anderelocatie, maar meteen door moet van het ene naar het andere lesuur.

Volgend schooljaar verhuisd de havo/vwo locatie naar een locatie

waar wel verschillende vaklokalen zullen zijn.

Dr. W.J. Goslingaschool

Het lokaal is ongeveer 7 bij 7 meter en heeft 8 grote tafels. Deze

staan in principe in groepjes, maar worden verschoven naar de kant

als er gemusiceerd wordt. Het lokaal beschikt over de volgendeinstrumenten en leermiddelen:

♦ Een keyboard

♦ 10 kuarta’s

♦ 1 conga

♦ 1 schoolbord

♦ 1 laptop (van de docent)

♦ 1 cd-speler



Figuur 3.3 - Muzieklokaal op de Dr. W.J. Goslingaschool

Radulphus College

Het lokaal op het Radulphus

College is vrij groot, namelijk

8 bij 9 meter. De leerlingen

zitten in groepjes van 6

leerlingen. De docent heeft eenpiano voor in zijn klas staan.

Verder is er aan

instrumentarium:

♦ 1 drumstel

♦ 1 basgitaar met versterker

♦ 15 keyboards

♦ 15 kuarta’s

♦ 1 timbales♦ 1 conga

♦ 1 setje bongo’s

Figuur 3.4 - Muzieklokaal op het Radulphus College

De kuarta en de keyboards staan opgeborgen in een berging. Helaas is

deze berging niet waterdicht, wat niet bepaald goed is voor deinstrumenten. Ook is de berging niet

geordend op opgeruimd, zoals te zien

is op figuur 6.5. Verder is er een

tv met een dvd-speler en is er een

cd-speler aanwezig.



Figuur 3.5 - Het opberghok van

het Radulphus College

MIL

Het muzieklokaal op het MIL is qua grootte vergelijkbaar met het

muzieklokaal op het Radulphus College. Het verschil is dat op deze

school het muzieklokaal beschikt over een podium, zoals te zien is

op figuur 6.6. Het musiceren gebeurt dan ook op het podium en nietin de klas zelf. Het lokaal zelf bestaat uit tafels die in groepjes

staan en biedt ruimte aan 30 leerlingen.

Het lokaal beschikt over het volgende instrumentarium:

♦ Een drumstel

♦ Een basgitaar

♦ 1 timbales

♦ 3 conga’s♦ 1 setje bongo’s

♦ 15 keyboards

♦ 15 kuarta’s

♦ 5 microfoons

♦ Geluidsinstallatie

Figuur 3.6 - Podium van het muzieklokaal op het MIL

3.2 - Verschillen en overeenkomsten

Het eerste grote verschil is dat er in Nederland geen kuarta’s te

vinden zijn in de muzieklokalen. In Nederland wordt er veel gebruik

gemaakt van keyboards, welke vaak al klaar staan. Op de scholen op

Curaçao is geen plaats om de instrumenten aangesloten en klaar te

hebben staan, dus moeten ze geïnstalleerd worden wanneer er

gemusiceerd gaat worden. De keyboards blijken het niet altijd goed



te doen. De adapters hebben het vaak begeven, doordat de stroom wel

eens uitvalt. Hierdoor vangen zij een grote klap met stroom op

wanneer de stroom weer aangaat. Daarom werken er bijvoorbeeld nog

maar drie keyboards op het Marnix College. Verder beschikken de

meeste lokalen niet over een berging.Ook een verschil is dat de lokalen niet allemaal zijn geïsoleerd of

afgezonderd zijn van andere lokalen. Zo mag er op de Dr. W.J.

Goslingaschool geen gebruik gemaakt worden van elektrische

instrumenten, omdat er een basisschoolklas boven het muzieklokaal

is. Ook op het Marnix College moeten ze rekening houden met het

volume, omdat er een basisschool klas naast het lokaal les heeft.

Een podium is alleen te vinden op het MIL, waar ook meteen de

instrumenten op klaar staan. Op alle andere scholen is er geenaparte plaats voor leerlingen om iets op te presenteren.

Op het Radulphus en het MIL lijken de muzieklokalen nog het meeste

op de Nederlandse muzieklokalen. Hier wordt wel eens in bandjes

gewerkt en daar zijn de instrumenten ook voor. Wel is het zo dat de

havo/vwo scholen meer luxe en geld hebben om hun lokaal goed voor

elkaar te krijgen. De docent van het MIL geeft ook les op een vsbo

school en daar zijn geen instrumenten, zelfs geen kuarta’s. Er

blijkt op Curaçao een erg groot verschil te zijn tussen de vsboscholen en de havo/vwo scholen. Volgens de docenten zijn de havo/vwo

scholen de zogenaamde paradepaardjes van Curaçao en is daar dus veel

meer mogelijk.

Over het algemeen is te zeggen dat de lokalen op de havo/vwo scholen

redelijk voldoen aan de eisen uit het artikel. De vsbo scholen

hebben minder luxe en voldoen dus niet helemaal aan de eisen uit het

artikel. Met name het aantal en soort instrumenten verschilt met

Nederland en de ruimte in het lokaal om de instrumenten kwijt tekunnen is veel minder dan in Nederland.



Hoofdstuk 4 – De muziekles

In dit hoofdstuk wordt er beschreven hoe de muzieklessen op Curaçao

gegeven worden. De manier van stof aanbieden komt aan bod, de

verschillende muzikale gedragingen in de Curaçaose muziekles wordenbeschreven en de inhoud van de muzieklessen. Tevens wordt er

besproken wat en hoe er getoetst wordt. Aan het einde van dit

hoofdstuk worden alle onderdelen vergeleken met de Nederlandse

muziekles en worden de verschillen en overeenkomsten beschreven.

4.1 Methodes en werkvormen

Een werkvorm is de werkwijze van een docent om kennis envaardigheden te leren aan de leerlingen. Zo zijn er aanbiedende

vormen, gespreksvormen en zelfwerkzaamheidvormen. Bij de eerste

werkvorm komt alles van de docent af, bij de tweede werkvorm gaat de

docent in gesprek met de leerlingen en bij de laatste werkvorm gaan

de leerlingen zelf aan de slag met reeds behandelde stof. De

werkvormen zijn in te delen in een aantal categorieën:

♦ Doceren: Docent vertelt en de leerlingen luisteren

♦ Onderwijsleergesprek: Opfrissen van kennis, verbreden,verdiepen, verwerking geleid door de docent

♦ Opdrachtenvorm: Verdieping, verbreding en oefening van stof

door de leerlingen

♦ Demonstratie en oefening: De docent doet een handeling en de

leerlingen doen het na

♦ Discussievorm: Docenten en leerlingen voeren een meningvormend

en probleemoplossend gesprek 20

Om de werkvormen in de Nederlandse muziekles te beschrijven gebruik

ik de muziekmethodes Intro en Muziek op Maat, omdat ik deze methodes

het meeste in de praktijk ben tegengekomen en heb gebruikt.

Intro

De methode Intro heeft een docentenhandleiding waarbij de

verschillende hoofdstukken en onderdelen beschreven zijn met daarbij

20 http://www.kennisdelen.eu/didactische-werkvormen/

http://www.kennisdelen.eu/didactische-werkvormen/

http://www.kennisdelen.eu/didactische-werkvormen/



de benodigde werkvormen. Een aantal werkvormen zijn specifiek voor

het vak muziek en een aantal werkvormen kunnen ook bij andere vakken

voorkomen. De volgende werkvormen komen voor in de

docentenhandleiding van Intro:

Algemeen MuziekOpdrachtvorm: De leerlingen

maken zelfstandig opdrachten in

hun werkboek

Doceren: De docent speelt iets

voor op de piano en de leerlingen

luisterenDoceren: De docent legt nieuwe

theorie uit

Opdrachtenvorm: Docent laat een

muziekfragment horen, de

leerlingen luisteren analytisch

en maken opdrachten in hun

werkboek

Onderwijsleergesprek: Vragenstellen, controleren of de stof

begrepen wordt

Demonstratie en oefening: Dedocent zingt een lied voor en de

leerlingen zingen het naOpdrachtenvorm: De leerlingen

ontwerpen iets zelfstandig of in

groepjes

Eleonore schreef: Wat is de relatie tussen de kolom algemeen en de

kolom muziek?

Is het juist dat ik concludeer dat je bedoelt dat ‘demonstratie en

oefening’ een muziekvoorbeeld is van een onderwijsleergesprek? Dan

moet je daar nog wel even over nadenken…of dat wel juist is.

Ik heb bovenstaande werkvormen gevonden in de docentenhandleiding van

Intro. Ik heb de werkvormen opgesplitst in algemeen en muziek, dus de

linkerkolom heeft geen relatie met de rechter. Het zijn gewoon werkvormen

op willekeurige volgorde. Om verwarring te voorkomen heb ik de

opdrachtvormen en doceervormen niet naast elkaar laten staan, zodat t lijkt

dat het verband met elkaar heeft.



Verder bestaat de methode uit een leerboek met informatie en een

werkboek met opdrachten. Ook is er een website en een leerlingen cd.

Hierbij wordt er ook beroep gedaan op het zelfstandige werken van de

leerling.

In het werkboek wordt gebruik gemaakt van de volgendeopdrachtvormen:

♦ De leerlingen maken vragen bij de informatie uit het leerboek

♦ De leerlingen maken zelfstandig vragen bij de cd of website

♦ De leerlingen componeren zelfstandig of in tweetallen

♦ De docent speelt ritmes en melodieën voor op de piano en de

leerlingen noteren de juiste antwoorden in hun werkboek

♦ De leerlingen oefenen in groepjes een musiceerstuk

De opdrachten in het werkboek zijn uitgebreid uitgewerkt, duidelijken overzichtelijk weergegeven. Dit alles zorgt ervoor dat de

leerlingen er zelfstandig mee aan de slag kunnen. De methode Intro

bevat veel opdrachtvormen en vraagt zelfwerkzaamheid van de

leerlingen.

Muziek op maat

In de docentenhandleiding van Muziek op Maat worden geen werkvormen

genoemd bij de verschillende onderdelen. De methode bestaat verderuit een leerboek, een werkboek, een docenten cd en een website.

De volgende werkvormen komen voort uit het leerboek en het werkboek:

Hier volgen de werkvormen die gebruikt worden bij het leer en

werkboek van Muziek op Maat. Helaas ben ik deze methode niet op

Curaçao tegengekomen en dus ga ik dit onderdeel in Nederland meteen

even opzoeken en afronden. (Ik vermoed dat ik, net zoals bij Intro,

veel zelfstandige opdrachtvormen aan zal treffen)

Overal Muziek

Op het Radulphus College en het MIL wordt gewerkt met de Nederlandse

methode Overal Muziek voor havo/vwo. De docenten behandelen

uitsluitend de theoretische onderdelen en de luisteronderdelen. Zo

hebben de leerlingen alleen het leerboek en wordt er niet gewerkt

met het werkboek. De docenten bieden de stof uit de methode

klassikaal aan. Hierdoor worden de werkvormen bij deze methode:



♦ Doceren: De docent legt de muziektheorie uit en de leerlingen

luisteren

♦ Opdrachtenvorm: De docent laat een muziekfragment horen en de

leerlinge

beantwoorden vragen

Curaçao

Op Curaçao heb ik geobserveerd op vier verschillende scholen en aan

de hand hiervan beschrijf ik de werkvormen die in de muziekles op

Curaçao voorkomen:

Doceren:

♦ De docent legt nieuwe theorie uit en de leerlingen luisteren

Demonstratie en oefening:♦ De docent zingt iets voor en de leerlingen zingen het na

♦ De docent speelt iets voor en de leerlingen spelen het na

Opdrachtenvorm:

♦ De leerlingen schrijven muziektheorie over uit een leerboek in

hun schrift

Over het algemeen wordt er veel klassikaal gewerkt en frontaal

lesgegeven, zowel bij de theorie als bij het musiceren en hetzingen. Er gaat veel uit van de docent en weinig uit van de

leerlingen. De leerlingen werken erg weinig zelfstandig of in

groepjes aan opdrachten.



4.2 Muzikale gedragsvormen

Onder de muzikale gedragsvormen verstaan wij zingen, spelen,

luisteren, noteren, improviseren, componeren, presenteren en

bewegen.

Marnix College

Op het Marnix College komen de volgende muzikale gedragingen voor:

Zingen, spelen, noteren, luisteren en presenteren. Natuurlijk komen

niet alle gedragsvormen evenveel voor. In figuur 4.1 is een

overzicht te zien van de verdeling van de muzikale gedragsvormen.

Marnix College -Muzikale gedragsvormen

Zingen

Presenteren

Noteren

Spelen

Luisteren

Figuur 4.1: Overzicht muzikale gedragsvormen op het Marnix College

De nadruk ligt met name op noteren. Zingen wordt niet zo veel

klassikaal gedaan. Meestal zingen de leerlingen bij een

ontwerpopdracht en als ze een presentatieopdracht als huiswerk

meekrijgen. Presenteren is iets wat wel veel gedaan wordt. Zo moeten

de leerlingen een spreekbeurt houden en ze moeten een lied, dans,

toneelstuk of iets dergelijks presenteren. Ook worden er tussendoor

opdrachten gegeven als een reclame maken, welke ook gepresenteerd

worden. Luisteren gebeurt heel af en toe, om bijvoorbeeld een term

als bridge uit te leggen. Er worden geen complete luisterlessen

gedaan met de leerlingen.

In de eerste klas leren de leerlingen een eenvoudige melodie spelen

op keyboard en moeten ze een lied kunnen begeleiden op keyboard of

kuarta. Verder wordt er niet veel klassikaal gemusiceerd.




Radulphus College -Muzikale gedragsvormen

Spelen

Zingen

Noteren

Luisteren

Op deze middelbare school zingt de muziekdocent veel met de

leerlingen. Daarnaast wordt er veel gemusiceerd op kuarta’s.

Luisteren wordt vrij weinig gedaan net zoals noteren. Presenteren,

ontwerpen en improviseren komen niet aan bod in de muziekles.

Figuur 4.2 - Overzicht muzikale gedragsvormen op de Dr. W. J.

Goslingaschool

Radulphus CollegeOp het Radulphus College wordt veel gemusiceerd en geluisterd.

Zingen gebeurt alleen in combinatie met een te spelen lied, maar er

wordt niet klassikaal rondom de piano gezongen. Een keer per jaar

hebben de leerlingen een zangbeurt. Wel wordt er wat gedaan aan

muzieknotatie, maar niet aan componeren. Ontwerpen, bewegen,

presenteren en improviseren komen niet aan bod in de les.

In figuur 4.3 zijn de muzikale gedragsvormen weergegeven en is tezien welk aandeel ze hebben in de les.

Dr. W.J. Goslingaschool -Muzikale gedragsvormen

Zingen

Spelen

Luisteren

Noteren



Figuur 4.3 - Overzicht muzikale gedragsvormen op het Radulphus

College

MIL

Hier wordt, net zoals op het Radulphus, regelmatig geluisterd en

gemusiceerd. Veelal wordt er op keyboards gespeeld. Zingen gebeurt

ook hier niet klassikaal, maar wel individueel of in duo’s. Elkeleerling moet een lied zingen per trimester. Hierdoor vormt zingen

toch nog een groot aandeel in de muzieklessen. Ook op deze school

wordt er niet gecomponeerd, ontworpen, bewogen op muziek. Hieronder

in figuur 4.4 is een overzicht te zien van de verschillende muzikale

gedragingen en de onderlinge verdeling ervan.

Figuur 4.4 - Overzicht muzikale gedragsvormen op het MIL

MIL -Muzikale gedragsvormen

Zingen

Spelen

Noteren

Luisteren



4.3 Inhoud

Marnix College

De inhoud van de muzieklessen op het Marnix College is voor een

groot deel vastgelegd in de doelen voor het muziekonderwijs. Dezezijn opgesteld door de muziekdocente en zijn opgenomen in bijlage..

Ze gelden alleen voor het Marnix College en het is een manier voor

de directie om te controleren welke stof er in de les behandeld

wordt. Er zijn verder geen richtlijnen waaraan de docente zich moet

houden. Buiten deze doelen heeft de docente nog vrijheid om liederen

of opdrachten toe te voegen aan het lesprogramma.

In de eerste klas ligt de nadruk op het spelen en op theoretische

kennis. De leerlingen leren het traditionele notenschrift, ze lerentermen als andante en piano en ze maken een werkstuk over een

instrument. Verder moeten ze een eenvoudige melodie van Beethoven

(Ode an die Freude) kunnen spelen op het keyboard en een lied kunnen

begeleiden op keyboard of kuarta.

In de tweede klas leren de leerlingen over de verschillende

muziekstijlen zoals de blues, merengue, salsa en de wals. Ze moeten

een spreekbeurt houden over hun favoriete zanger of band met eenbijbehorende zelfgemaakt poster. Verder krijgen ze een toets met

verschillende begrippen die in de methode Intro staan voor de tweede

klas. De leerlingen moeten als huiswerk een eigen presentatie

voorbereiden. Deze mag zowel individueel uitgevoerd worden als met

een groepje. De leerlingen mogen zelf kiezen of ze gaan zingen,

acteren, musiceren of dansen. Aan het einde van het jaar wordt er

aandacht besteed aan dans. Hiervoor gaan ze twee films bekijken,

namelijk West Side Story en Carmen.


De muziekdocent op deze school heeft de vrijheid om zijn eigen

lessen in te vullen. Hij heeft geen doelen op papier staan. Hij

zingt zowel Curaçaose liedjes als popliedjes met de leerlingen. Ook

zingt hij met alle klassen het Curaçaose volkslied. Een aantal

liederen zijn opgenomen in bijlage… Als het om kuarta spelen gaat

leert hij de leerlingen de akkoorden D, G en A. Verder leert hij de

leerlingen verschillen slagen (manieren van spelen) op de kuarta.



Hierbij leren de leerlingen welke manier van spelen bij welke soort

muziek hoort.

Op gebied van theorie leren de leerlingen de 3/4 en 4/4 maat. De

leerlingen leren wat een hele, halve, kwart en achtste noot is. Ook

moeten ze weten wat dynamiek is en de termen pianissimo, piano,forte en fortissimo kennen. De docent leert de leerlingen wat een

vioolsleutel is en het noten leren lezen gaat door middel van het

relatief systeem. Hierbij gebruikt de docent wel do voor c’. Verder

leren de leerlingen over de verschillende Curaçaose muziekstijlen:

Wals, Mazurka, Danza en Tumba.

Radulphus College

De muziekdocent heeft een programma moeten opstellen met daarin dedingen die hij wil behandelen in zijn lessen. Dit programma wordt

gecontroleerd door de directie en moet dan door de directie worden

goedgekeurd. Hierbij heeft de muziekdocent rekening gehouden met de

kerndoelen die gesteld worden door de overheid. Dit lesprogramma

komt dan te staan in het PTO, programma en toetsing voor de

onderbouw wat is te vinden in bijlage.

Voor het onderdeel musiceren moeten de leerlingen een lied op het

keyboard en op de kuarta kunnen spelen en ze moeten in een groep eenlied kunnen spelen op bijvoorbeeld keyboard, conga, timbales,

basgitaar of drums. Het lied Cielito Lindo(bijlage) is een voorbeeld

van wat de leerlingen op kuarta leren spelen. Voor het spelen in een

ensemble heeft de docent het lied Oye como va van Izaline Calister

gebruikt, want in het genre salsa valt.

Verder krijgen de leerlingen vier toetsen per schooljaar over de

onderdelen uit de methode Overal Muziek waar de docent mee werkt.

Twee toetsen gaan over muziektheorie, zoals noten lezen en dynamiek.De andere twee toetsen zijn luistertoetsen waarbij ze instrumenten

en soorten muziek moeten kunnen onderscheiden.



MIL

Op het MIL behandelt de docent dezelfde onderdelen uit de methode

Overal Muziek als de muziekdocent op het Radulphus College. Verder

zingen de leerlingen alleen of in duo’s drie keer per jaar een lied,

deze liederen moeten een Curaçaos lied, een katholiek lied en eenlied naar eigen keuze zijn. Het musiceren gebeurt ook op keyboards

en kuarta’s en er wordt met name popmuziek gespeeld. Voor het

onderdeel luisteren gebruikt de docent zowel muziek uit de methode

als eigen meegebrachte muziek. Deze zelfgekozen muziek is

bijvoorbeeld a capella muziek uit Curaçao en omstreken.

4.4 Toetsen en rapporten

Marnix College

Op het Marnix college krijgen de leerlingen om de drie weken een

verzamelkaart van cijfers. Dit is een uitdraai van de tot dan

behaalde cijfers. De ouders dienen deze te ondertekenen, zodat de

school ervan op aan kan dat de ouders op de hoogte zijn van de

schoolpresentaties van hun kinderen. Daarbuiten krijgen de

leerlingen drie rapporten per jaar uitgereikt. Hierbij telt het

cijfer van het eerste rapport mee voor het tweede rapport en tellende cijfers van rapport een en twee weer mee voor het derde rapport.

In de muziekles wordt er getoetst op verschillende vaardigheden:

♦ Noten lezen en schrijven (klas 1)

♦ Zingen

♦ Ontwerpen

♦ Spreekbeurt over zanger/band (klas 2)

♦ Werkstuk over een instrument (klas 1)♦ Musiceren op kuarta en keyboard

♦ Algemene muzikale kennis (klas 2)

♦ Inzet van de leerling


Aan het begin van het schooljaar krijgt elke leerling een

begeleidingskaart van cijfers. Op deze kaart noteren de leerlingen

alle behaalde cijfers. Deze kaart moet regelmatig worden ondertekend

door de ouders, zodat zij controle hebben op de schoolresultaten.



Drie keer per schooljaar krijgen de leerlingen een rapport waarbij

de cijfers van rapport een en twee ook weer meetellen voor het

overgangsrapport.

In de muziekles wordt er getoetst op verschillende vaardigheden:

♦

Zingen♦ Spelen

♦ Muziektheorie

♦ Gedrag

Radulphus College

In de muziekles wordt er getoetst op de volgende vaardigheden:

♦ Zingen♦ Spelen: Keyboard, kuarta en in een groep

♦ Muziektheorie: Notenleer, melodische en ritmische notatie,

luisteren

MIL




Methodes en werkvormen

Een overeenkomst is dat zowel scholen op Curaçao als in Nederland

muziekmethodes uit Nederland gebruiken. In de Nederlandse methodeIntro wordt een groot beroep gedaan op zelfwerkzaamheid door de

grote hoeveelheid aan opdrachtvormen. Het verschil met het gebruik

van de muziekmethode Overal Muziek op Curaçao is dat de stof veelal

klassikaal aangeboden wordt. Op Curaçao komen de doceer- en

demonstratie en oefeningvormen meer aan bod, terwijl in Nederland

vaker de opdrachtvormen gehanteerd worden.

De conclusie is dat er op Curaçao in de muzieklessen meer klassikaal

en frontaal les wordt gegeven dan in de muzieklessen in Nederland.

Muzikale gedragsvormen

Het meest opvallende is dat op Curaçao de muzikale gedragingen

bewegen, improviseren en componeren niet gedaan worden in de

muziekles. Zingen, spelen, noteren en luisteren worden overal wel

gedaan. Presenteren eigenlijk alleen maar op het Marnix College. In

Nederland wordt er meer gecomponeerd, wellicht mede doordat er meer

instrumentarium voor beschikbaar is. Ook wordt hier meer aandachtaan besteed in de methodes. Op Curaçao heeft improviseren geen

aandeel in de les, maar dit is vergelijkbaar met de muziekles in de

onderbouw in Nederland.

Inhoud

Het grootste verschil zijn de muziekstijlen die in de lessen

voorkomen en behandeld worden. Stijlen als tumba, seú en de

Curaçaose wals zullen in de muziekles in Nederland niet te horenzijn.

Qua muziektheorie komt het wel overeen. Onderwerpen als maatsoort,

toonhoogte en dynamiek worden zowel in Nederland als op Curaçao

behandeld. Wel is hierbij het opvallend dat de docenten ook het

relatief systeem hanteren in Curaçao, terwijl in Nederland alleen de

absolute notennamen gebruikt worden in de onderbouw.

Toetsen en rapporten



De manier van cijfers geven komt redelijk overeen met Nederland. De

docenten becijferen zowel praktijk als theorie en individueel als

klassikaal. Wel bijzonder is dat de docenten ook een cijfer geven

voor inzet of gedrag. Ook krijgen de leerlingen vaker een uitdraai

van hun cijfers, welke door de ouders ondertekend moet worden. InNederland krijgen de leerlingen alleen de reguliere rapporten, dit

zijn er drie of vier per schooljaar.



Hoofdstuk 5 - Lesobservaties

Hoe leerlingen en docenten met elkaar omgaan wordt in dit hoofdstuk

beschreven. Regels, straffen en de manier van aanspreken komen aan

bod. Tevens wordt er beschreven hoe leerlingen onderling met elkaaromgaan in de muziekles. Kortom: Hoe het eraan toegaat in de

muziekles op Curaçao. Uiteindelijk wordt er vergeleken met de

Nederlandse muziekles en komen de verschillen en overeenkomsten aan

bod.

5.1 Omgang leerlingen en docenten

De leerlingen in de geobserveerde klassen zijn twaalf tot en metvijftien jaar oud en zitten in de eerste of tweede klas van het

voortgezet onderwijs. Deze leerlingen heb ik een aantal weken

geobserveerd en ik heb gekeken naar hoe zij met de docenten omgaan

en onderling met elkaar omgaan. Ook heb ik gekeken naar de manier

van straffen en welke regels er gelden in de klas.

Het eerste wat mij opvalt is dat de leerlingen vrouwelijke

muziekdocenten aanspreken met juf of juffrouw. De achternaam van eendocent wordt niet gebruikt en het woord mevrouw ook niet. De manier

van aanspreken doet kinderlijk aan, alsof je te maken hebt met

basisschoolleerlingen. Bovendien is het opvallend dat de leerlingen

het woord juffrouw erg vaak gebruiken. Als je de leerlingen een

vraag stelt beginnen ze meestal met “juffrouw, dat is een b”

bijvoorbeeld. Ook gebruiken ze het woord juffrouw vaak tussen de

zinnen door.

Verder zijn de leerlingen onderling heel close en lijfelijk met

elkaar. Meisjes en jongens komen samen gezellig binnen en raken

elkaar soms aan. Wel zitten in de klas de meisjes meestal naast de

meisjes en de jongens naast de jongens. Wanneer de docente de

opdracht geeft aan een meisje om een klasgenoot even salsales te

geven, zodat hij zijn danscijfer kan behalen, is dit geen probleem.

Na tien minuten komen ze weer binnen en dansen samen salsa. Hierbij

raken ze elkaar aan, wat een best intieme dans is voor die leeftijd.

Niemand in de klas kijkt hiervan op.



De manier van straffen en belonen doet me ook denken aan de

basisschool. Wanneer een leerling een schrift niet bij zich heeft

krijgt deze meteen een 4 op zijn lijst te staan. Ook geeft de docent

wel eens leerlingen een 8 die hun schrift wel bij zich hebben. Hetschoolleven draait erg op het behalen van goede cijfers, dus de

consequentie van het vergeten van je schrift kan leiden tot een

slecht cijfer wat de leerling niet wil. Op elk “vergrijp” krijgt een

leerling vaak direct straf. De docenten laten leerlingen regelmatig

even buiten afkoelen of geven de leerlingen strafregels om over te

schrijven. Deze manier van straffen en belonen wordt vanuit de

directie gestimuleerd, zij vinden dat leerlingen met name stil

moeten zijn in de les. In het volgende hoofdstuk volgt meerinformatie over de regels die op de scholen gelden.

De leerlingen praten onderling Papiaments met elkaar, wat je als

Nederlands sprekende docent een beetje buiten spel zet. Soms is het

natuurlijk om te overleggen, maar het gebeurt ook dat de leerlingen

een meningsverschil hebben, waarbij een Nederlandstalige docent niet

kan inschatten wie “fout” zit. Wel gebruiken alle docenten

Papiamentse zinnen bij waarschuwingen en dergelijke. Doordat dedocenten dan overgaan in hun moedertaal maakt dit wel indruk op de

leerlingen. Op het MIL legt de docent de opdrachten uit in het

Nederlands en herhaalt het wel eens in het Papiaments wanneer

leerlingen het niet begrijpen.

Op de Dr. W.J. Goslingaschool is de onderwijstaal wel Papiaments in

de muziekles. De leerlingen spreken toch de muziekdocent aan met het

Nederlandse woord meneer. De docent is erg amicaal met de

leerlingen. Sommige leerlingen komen binnen en begroeten de docentdoor een hand te geven. Een aantal leerlingen stoten met hun vuist

tegen de vuist van de docent, zoals wij dat kennen van bijvoorbeeld

rappers. De Curaçaose docenten spreken leerlingen wel vaak aan met

‘dushi’, wat in het Nederlands iets betekent als schatje.

Op de Dr. W.J. Goslingaschool valt het op dat de leerlingen geen

vaste plek hebben in de klas en dus is het een chaos wanneer de

leerlingen binnen komen. De docent doet hier weinig op uit en begint

gewoon met zijn les. In de lessen zijn er geen momenten van stilte,



de docent vraagt hier ook niet om. Deze muziekdocent heeft geen

pedagogische achtergrond, alleen een muzikale. Dit zorgt ervoor dat

hij de klassen niet altijd onder controle heeft. In enkele klassen

geeft hij zelfs geen les, maar speelt hij piano voor de leerlingen

die dit leuk vinden. Naar zijn mening kun je met die klassen geenkuarta spelen, omdat zij deze dan kapot maken. De docent wordt niet

boos en geeft ook geen straf aan de leerlingen. Dit zorgt ervoor dat

leerlingen niet goed luisteren en niet goed meedoen. Op deze school

is het een combinatie van een docent die geen onderwijsbevoegdheid

of ervaring heeft en de schoollocatie. Deze school bevindt zich

namelijk in de buurt van een aantal wijken die leven onder de rook

van de ISLA, de olieraffinaderij. Dit zijn over het algemeen de

armere wijken en op deze school zitten dan ook leerlingen met eenminder stabiele thuissituatie. Het is dan ook bekend dat op deze

school een groep leerlingen in aanraking met het criminele circuit

is gekomen.

Curaçao kent een grote verscheidenheid aan scholen. Het verschilt

per school erg in welke wijk de school ligt en welke niveaus er

aangeboden worden. De lessen op de havo/vwo scholen verlopen over

het algemeen rustiger dan op de vsbo scholen. De leerlingen op dehavo/vwo scholen hebben vaak ook andere interesses dan de leerlingen

op de vsbo scholen. Zo geven de vsbo leerlingen bijvoorbeeld aan

meer voorkeur te hebben voor reggaeton dan de havo/vwo leerlingen.

5.2 Regels

Vanuit de scholen worden er infoboekjes uitgegeven met daarin de

schoolregels. Wanneer leerlingen te laat zijn moeten zijbijvoorbeeld een “te laat briefje” gaan halen bij de conciërge. Is

een leerling te laat bij het wisselen van de les dan volgt meteen

een sanctie, namelijk een strafmiddag. Een strafmiddag houdt in dat

de leerling na schooltijd een lesuur, of meerdere, aan het werk gaat

voor het vak waarbij hij de strafmiddag ontving. Wanneer een

leerling vaak te laat is volgt een gesprek met de ouders en wordt de

leerling geweigerd in de les. Vaak te laat komen kan leiden tot een

schorsing.



Wanneer een leerling afwezig is geweest moet deze de dag erna op

school komen met een handtekening van de ouders op de absentielijst.

Mocht de leerling deze vergeten zijn dan wordt hij geweigerd in de

les. Wordt een leerling betrapt op spijbelen dan wordt hij direct

geschorst op het Marnix College. Overhoringen en proefwerken kunnenniet worden ingehaald en er komt een 1 op de lijst te staan.

Op het moment dat leerlingen hun huiswerk niet in orde hebben

ontvangen zij hier eerst een waarschuwing voor. Op de Dr. W. J.

Goslingaschool kunnen de leerlingen een sanctie krijgen, maar

meestal lost de docent het zelf op. Wanneer dit geen positief

resultaat heeft op het Marnix College stuurt de docent de leerling

naar de directie voor een “ huiswerk briefje”. Ook deze moetondertekend worden door de ouders. Bij een derde briefje krijgt de

leerling een strafmiddag.



Op alle middelbare scholen is het dragen van een uniform verplicht.

Deze bestaat uit een polo met daarop het logo van de school. Verder

zijn een lange blauwe spijkerbroek en dichte schoenen verplicht om

te dragen. Wanneer het uniform niet in orde is krijgt de leerling

een uniformwaarschuwing, deze is in bijlage opgenomen.21

Figuur 5.1 - Uniform Marnix College

Verder zijn uiteraard drugs, alcohol en wapens ten strengste

verboden. Op deze vergrijpen staat een onmiddellijke schorsing van

minimaal twee dagen.22

23

24

In de klas

In de lessen gelden regels als bijvoorbeeld niet eten en drinken in

de klas, geen mp3-spelers en mobiele telefoons gebruiken in de les.

Het valt op dat de docenten allen geen duidelijke regels en

afspraken maken wanneer er met de klas gemusiceerd wordt. Leerlingen

21 Informatieboekje Marnix College 2008-200922 Informatieboekje MIL 2008-200923 Informatieboekje Radulphus College 2008-200924 Informatieboekje Dr. W.J. Goslingaschool 2008-2009



spelen bijvoorbeeld vaak door, terwijl de docent wat wil zeggen.

Hiervan wordt wel eens wat gezegd, maar er volgen geen consequenties

of afspraken. Op de Dr. W.J. Goslingaschool zijn er bijna geen

regels in de klas, de docent geeft geen straf en stelt geen

consequenties aan bepaald gedrag. Dit alles heeft waarschijnlijk temaken met het feit dat hij geen docentenopleiding gedaan heeft en

geen idee heeft hoe hij dit soort dingen aan moet pakken.




Omgang leerlingen en docenten

Allereerst spreken de leerlingen en docenten elkaar anders aan dan

in Nederland. De leerlingen spreken vrouwelijke docenten aan metjuffrouw en docenten spreken hun leerlingen soms aan met dushi. In

Nederland spreken leerlingen op de basisschool hun docente aan met

juffrouw en meestal verandert dit op de middelbare school in

mevrouw.

De leerlingen op Curaçao gaan onderling closer met elkaar om en zijn

niet bang om in contact te komen met elkaar. In Nederland vinden

leerlingen in de brugklas het over het algemeen al spannend wanneerze elkaar een hand moeten geven.

Verder is er nog het taalverschil. Op de Dr.W.J. Goslingaschool is

de onderwijstaal Papiaments en op het Radulphus en het MIL

Nederlands, maar de Curaçaose docenten spreken leerlingen vaak aan

op hun gedrag in het Papiaments. Verder gaan de lessen er ongeveer

hetzelfde aan toe als in Nederland.

Regels

Over het algemeen gelden op de scholen dezelfde regels als in

Nederland. Te laat briefjes, presentieplicht en schorsingen kennen

wij ook in Nederland. Ook mogen in de les in Nederland geen

mobieltjes en mp3-spelers gebruikt worden.

Een aantal dingen is op Curaçao anders geregeld dan in Nederland:

1. Uniformplicht

2. Strafmiddagen3. Huiswerkwaarschuwingen naar ouders toe

In Nederland kennen we geen uniformplicht, maar mogen leerlingen hun

eigen vrijetijdskleding aan naar school. Strafmiddagen worden in

Nederland ook anders ingevuld. Op Curaçao kunnen de leerlingen een

strafmiddag krijgen als ze vervelend zijn in de les, terwijl in

Nederland de leerlingen zich dan moeten melden bij bijvoorbeeld de

conrector. Ook hoeven de docenten niet hun eigen gestrafte

leerlingen op te vangen na schooltijd en de leerlingen aan het werk

zetten voor hun eigen vak. Wanneer het huiswerk niet gemaakt worden



kunnen de leerlingen een huiswerkwaarschuwing mee naar huis krijgen.

In Nederland zoekt de docent vaak zelf een oplossing door

bijvoorbeeld straf te geven.



Hoofdstuk 6 - Met mijn Nederlandse ervaring lesgeven op Curaçao

In dit hoofdstuk wordt er beschreven hoe het is om muziekles te

geven op Curaçao. Welke verschillen er zijn, opvallendheden en

waaraan ik heb gewerkt in de les komen aan bod. Voor deze scriptieben ik verschillende scholen gaan bezoeken, namelijk het Marnix

College, de Dr. W.J. Goslingaschool, het Radulphus College en het

Maria Immaculata Lyceum. Meer informatie over deze scholen is

opgenomen in bijlage. Ik heb met name lesgegeven op het Marnix

College vsbo, maar ook heb ik wat dingen gedaan op de andere

scholen.

OpvallendhedenIk merkte al snel op dat veel leerlingen ritmisch aangelegd zijn,

omdat ze vaak zitten te trommelen op hun tafel. Wanneer je een lied

aanleert heb je er meteen een ritmische begeleiding bij, omdat er

altijd wel een groepje leerlingen meetikt. Weinig leerlingen hebben

muziekles buiten school om en dus leren ze dit soort dingen van

elkaar of door veel naar muziek te luisteren. De Curaçaose muziek

bevat veel verschillende ritmische patronen (paragraaf 1.3), welke

ook vaak syncopisch zijn. De leerlingen groeien hiermee op en op diemanier komt ritme al vroeg in hun lijf. In tegenstelling tot hun

natuurlijke aanleg voor ritme hebben de leerlingen meer moeite met

melodie en het zuiver zingen in een groot bereik. Ik ben erachter

gekomen dat de leerlingen weinig ervaring hebben met zingen, met

name omdat ze erg van rappen houden en dit dus liever doen. Ook

blijkt aan zingen op de meeste basisscholen weinig gedaan te worden,

omdat er geen vakleerkrachten zijn op de basisscholen. Toch durven

de leerlingen wel te zingen, ze zijn daarin erg vrij, wat er somsook voor zorgt dat ze schreeuwerig of luid gaan zingen.

Verder is me opgevallen dat als er gemusiceerd wordt er maar een

aantal leerlingen dit doen, terwijl de rest van de klas moet wachten

op zijn beurt. Dit komt door een tekort aan instrumenten, maar ook

doordat de docenten veelal klassikaal lesgeven. Bij het musiceren

speelt of zingt de docent alles voor, waardoor hij maar bij een

groep tegelijk kan zijn. De leerlingen worden niet in groepjes



verdeeld of zelfstandig aan het werk gezet. Dit zorgt ervoor dat

maar een deel van de klas actief bezig is.

Waaraan ik heb gewerkt

Doordat ik achter bovenstaande dingen ben gekomen heb ik ervoorgekozen dat ik veel met de leerlingen wilde zingen en musiceren. Bij

het zingen heb ik aandacht besteed aan tonen overnemen, zuiverheid,

adem en houding. Ook de sfeer in de groep vind ik belangrijk en het

samen ervaren van een lied zingen. Verder heb ik de leerlingen vaak

in een kooropstelling (halve cirkel, op lengte) rondom het keyboard

of de piano laten staan. Dit is namelijk op geen enkele school

gebruikelijk, leerlingen hebben er wel aan moeten wennen.

Bij het musiceren heb ik geprobeerd dat de leerlingen zelf eeninstrument of taak konden kiezen en dat leerlingen ook zelfstandig

aan de slag konden. Buiten de organisatorische en sociale doelen is

het natuurlijk ook de bedoeling dat leerlingen er van leren. De

leerlingen hebben geleerd op een kuarta of keyboard te spelen, noten

te lezen en samen te spelen.

De kuarta in de klas

Het werken met kuarta’s was iets nieuws voor mij. Gelukkig kan ik alwat akkoorden spelen op gitaar, dus de meeste kuartagrepen heb ik nu

onder de knie. Het grote voordeel aan de kuarta vind ik dan ook dat

de grepen eenvoudiger zijn, doordat de kuarta maar vier snaren

heeft. Ook vind ik dat ze handig te hanteren zijn. Wanneer je een

tweetal een kuarta geeft kunnen ze deze gemakkelijk aan elkaar

doorgeven, zonder dat het de les ophoudt. Het nadeel vind ik wel dat

de kuarta’s binnen een lesuur al ontstemd raken en dus moet je ze na

elk lesuur opnieuw stemmen. Ook een nadeel is dat de kuarta altijdte horen is. Je kunt er geen koptelefoon op doen, zoals bij een

keyboard. Wanneer je zowel zangers, toetsenisten en kuartaspelers

tegelijk wil laten oefenen in een lokaal is dit erg lastig, met name

omdat de muzieklokalen niet uitgerust zijn met aparte oefenruimtes.

Op het Marnix College mogen de kuartaspelers gelukkig buiten

oefenen, zodat de rest van de klas zijn eigen partijen kan oefenen.



Ook al is de kuarta een Curaçaos instrument, het is ook prima te

gebruiken voor bijvoorbeeld popmuziek. Zo heb ik de leerlingen het

lied every breath you take van The Police (zie bijlage). aangeleerd.

Hierbij moesten de leerlingen drie akkoorden spelen, namelijk A-D-E.

Deze akkoorden zijn vrij simpel (zie bijlage) en het lied hoeft nietin een snel tempo gespeeld te worden, dus was het prima te spelen.

Voor de snelle leerlingen komt het akkoord B nog voor in het

refrein, zodat er ook gedifferentieerd kan worden. Om het samen

musiceren, zelfstandig oefenen en een eigen partij kiezen te

realiseren heb ik het intro voor het keyboard uitgeschreven en kon

er een groep zingen.

Het lesgevenIn de praktijk blijkt het lastig te zijn om leerlingen zelfstandig

aan het werk te zetten. Wanneer je de leerlingen op het keyboard de

opdracht geeft om de notennamen van het lied op te schrijven, komen

er leerlingen zelfs vragen of ik het niet voor ze wil doen. Verder

zijn er geen koptelefoons voor de keyboards en dus kunnen de

leerlingen niet in rust oefenen, wat ervoor zorgt dat ze elkaar snel

afleiden.

Bij het lied every breath you take heb ik een inschattingsfout

gemaakt. De leerlingen hebben weliswaar les gehad over kruizen en

mollen, in de praktijk weten ze niet wat ze ermee moeten doen en wat

de gevolgen zijn voor het spelen op een keyboard. Ook heb ik

achteraf gezien beter één speelpartij kunnen maken die uit één

partij bestaat en niet uit twee. Zo kun je gemakkelijker oefenen met

de klas en storen ze elkaar niet bij het spelen van de verschillende

partijen.

Nog een probleem waar ik tegen aan ben gelopen is het tekort aan

instrumenten. Er zijn op het Marnix College maar twee keyboards die

het doen, waarvaan een keyboard soms uit valt. Verder zijn er nog

zes goede kuarta’s, maar bij elkaar niet genoeg instrumenten om alle

leerlingen tegelijk te laten musiceren. Ik ben dus tegen dezelfde

problemen aangelopen als de docenten die ik heb geobserveerd. Ik heb

dit proberen op te lossen door leerlingen in viertallen op een

keyboard te zetten. De twee leerlingen die het stuk al hebben leren



spelen leren het aan de andere twee leerlingen. Zo heb ik geprobeerd

om de leerlingen zo actief mogelijk mee te laten doen. Ik heb

gemerkt dat dit een nieuwe werkvorm voor de leerlingen is en dat ze

het leuk vinden om elkaar dingen uit te leggen.

Verder blijkt een lesuur van 45 minuten echt te kort te zijn. De

leerlingen komen pas na vijf minuten de les binnen. Daarna volgt de

instructie en voordat alle instrumenten, teksten en dergelijk op

orde zijn ben je weer minstens vijf minuten verder. Er blijft op die

manier erg weinig effectieve tijd over, wat ik in Nederland al

ervaren had met lesuren van 50 minuten.

Het werken met Curaçaose leerlingen was iets nieuws voor mij. Hetleukste vind ik dat de leerlingen veel vrijer zijn dan de

Nederlandse leerlingen. Ik heb ze bijna niet aan hoeven te sporen om

bijvoorbeeld enthousiaster mee te zingen. De leerlingen durven goed

mee te doen en schamen zich niet zo snel voor de rest van de klas.

Ook heb ik gemerkt dat ze erg goed kunnen improviseren, terwijl ze

dit eigenlijk niet doen in de muziekles als opdracht. Wanneer er

muziek gedraaid wordt na een spreekbeurt over een artiest wordt er

meteen gedanst, met name door de jongens, gezongen en een bandgevormd. Wanneer de leerlingen even de ruimte krijgen spelen ze zo

een stukje tumba, wat ze nog niet eerder samen hebben gerepeteerd.

Verder heb ik mij verwonderd over de ritmische natuurlijke aanleg

van de leerlingen. Ten eerste weten de leerlingen meteen hoe ze een

ritme instrument moeten bespelen, maar ze kunnen ook nog eens ritmes

bedenken, spelen en zelfs improviseren. Zo mocht een klas every

breath you take een keer uitvoeren met een conga, een bongo en

claves. De leerlingen weten heel goed maat te houden en ze voelenovergangen in een lied erg goed aan.



Het taalverschil

Op het Marnix College, het MIL en het Radulphus College is de

onderwijstaal Nederlands. Hierdoor zijn leerlingen gewend om

Nederlands te spreken in de les. Wel spreken de leerlingen onderling

Papiaments, wat soms vervelend is. Je weet dan niet waar het overgaat en of je als docent voor de gek wordt gehouden. Een keer werd

ik boos op de leerlingen, terwijl het later bleek dat ze elkaar echt

aan het helpen waren en een klasgenootje nog iets uitlegden.

Op de Dr. W.J. Goslingaschool is de onderwijstaal Papiaments. De

leerlingen spreken hierdoor ook slechter Nederlands, maar op zich

verstaan ze de taal wel goed. Wanneer je de leerlingen een vraag

stelt krijg je vaak een Papiaments antwoord en soms weten ze hetNederlandse woord dan niet. Dit kan lastig zijn wanneer ik alleen

voor de klas zou staan, maar in mijn geval was de docent erbij zodat

het vertaald kon worden. Vooral op deze school merkte ik dat het

orde houden lastig is als je de leerlingen aanspreekt in het

Nederlands. Soms vinden ze het grappig, of ze luisteren gewoon niet

naar een Nederlandse waarschuwing. De taal nemen ze dan niet

serieus.

Cultuurverschillen

Buiten de Papiamentse taal zijn er ook cultuurverschillen met de

Nederlandse leerlingen. De onderwijscultuur is veelal zo dat de

docent frontaal en klassikaal les geeft. De leerlingen moeten dan

stil zitten en goed mee doen. Het schoolbestuur van het Marnix

College waardeert het zelfstandige werken in groepjes dan ook niet.

Zij vinden dit te losbandig en dat leerlingen gewoon in het lokaal

horen te zitten. Op de basisschool wordt aan leerlingen ook geleerddat ze de docent netjes met twee woorden aan dienen te spreken. Het

gevolg is dat de leerlingen het woord juffrouw, want zo wordt je als

docente aangesproken op Curaçao, erg vaak gebruiken. Aan het begin

van de zin, tussendoor en als ze hun vinger moeten opsteken; Overal

gebruiken ze het woord juffrouw voor.

Verder zijn de leerlingen erg temperamentvol te noemen. Wanneer de

leerlingen het onderling oneens zijn en ze elkaar proberen te



overtuigen komen de diva’s en de macho’s in de leerlingen naar

boven. Een paar typische dingen die ze doen zijn:

♦ De meisjes doen hun hand in hun zij

♦ ‘Talk to the hand”

♦

De jongens dagen elkaar uit♦ Leerlingen gaan joelen bij een goede grap of wanneer een

klasgenoot afgaat

Tijdens het lesgeven blijkt het soms moeilijk te zijn om leerlingen

weer bij de les te krijgen, wanneer ze zojuist zo uitbundig hebben

gereageerd. De leerlingen gaan dan helemaal op in elkaar en de hele

klas bemoeit zich er dan mee. Uiteindelijk na een keer de klas tot

orde te hebben geroepen is het mij altijd wel gelukt iedereen weer

bij de les te krijgen. Ook in dit soort gevallen blijkt de taal welweer een rol te spelen, veelal gaan discussies in het Papiaments.

Wanneer ik dan een klas tot orde roep in het Nederlands duurt het

even voordat je hun aandacht krijgt.

Wat ik kan waarderen aan de Curaçaose leerlingen is dat zij gewoon

heel spontaan zijn en ook zo reageren. ’s Ochtends groeten

leerlingen mij en Maril met: “Goedemorgen juffrouwen!” De leerlingen

kunnen vol overgave lachen, discussiëren, zingen, dansen en kletsen

met elkaar. Het zijn erg levendige leerlingen.

FOTO LEERLINGEN DIVA

Hoofdstuk 7 - Conclusie

Drie en een halve maand heb ik doorgebracht op Curaçao. Hier heb ik

docenten geobserveerd en vragen gesteld, muzieklokalen bekeken en

zelf lesgegeven. Ik ben veel te weten gekomen over Curaçao zelf en

natuurlijk over het (muziek)onderwijs in de basisvorming.



Het doel van deze scriptie was het onderzoeken van de Curaçaose

muziekles in de basisvorming op landelijk, school en klassenniveau.

Daarbij wilde ik graag nuttige en leuke onderdelen van de Curaçaose

muziekles meenemen om zelf te kunnen gaan gebruiken in de muziekles

in Nederland.

In dit hoofdstuk schrijf ik dan ook eerst een aanbeveling over welke

Curaçaose elementen te gebruiken zijn in de Nederlandse muziekles.

Daarna zal de conclusie volgen.

7.1 - Aanbevelingen

Doordat Curaçao zijn eigen cultuur en geografische ligging kentheeft het eiland ook zijn eigen muziek en instrumenten. Deze worden

ook gebruikt in de muziekles op Curaçao, maar niet in Nederland.

Er zijn een drietal dingen die bruikbaar zijn in de Nederlandse

muziekles:

1. De kuarta

2. De Curaçaose muziek

3. De Curaçaose liedjes

De kuarta

Dit instrument lijkt het meeste op de gitaar die in vele Nederlandse

muzieklokalen te vinden is. De voordelen van een kuarta ten opzichte

van een gitaar zijn:

♦ De kleine omvang, waardoor hij gemakkelijk op te bergen en te

hanteren is

♦ De vier in plaats van zes snaren, waardoor de meeste grepen

eenvoudiger te spelen zijn♦ De kostprijs ligt veel lager dan van een gitaar. Een kuarta is

te koop vanaf zo’n 30 euro

Bovendien is een kuarta ook te gebruiken voor bijvoorbeeld

popmuziek, welke veelal gezongen en gespeeld wordt in Nederland.

De Curaçaose muziek

De Curaçaose muziek is bijvoorbeeld goed te gebruiken voor een

luisterles. Leerlingen zouden de volgende onderdelen ermee kunnen

leren:



♦ Instrumenten herkennen

♦ Verschillende ritmes leren onderscheiden (wellicht voor de

bovenbouw)

♦ Geschiedenis van de Curaçaose muziek, zijn oorsprong

Ook zou de Curaçaose muziek gebruikt kunnen worden voor een les metmuziek en beweging:

♦ Curaçaose wals

♦ Curaçaose salsa

De Curaçaose wals is een vrij eenvoudige dans in paren. Deze

dansvorm zou ook in de bovenbouw gebruikt kunnen worden.

De basispassen van de salsa zijn vrij eenvoudig te leren. Wanneer de

leerlingen al twee verschillende basispassen kunnen, kan er al

gedanst worden.

De Curaçaose liedjes

Ook al spreken wij in Nederland geen Papiaments, de taal is prima

uit te spreken. In bijlage heb ik een aantal typisch Curaçaose

liedjes geselecteerd die prima te gebruiken zijn in de onderbouw.

In kader van het genrerijk muziekonderwijs zijn liedjes uit Curaçao

goed in te passen in de Nederlandse muziekles.

7.2 - Conclusie

Aan het begin van mijn scriptie heb ik de volgende onderzoeksvraag

gesteld:

Welke verschillen en overeenkomsten zijn er op landelijk, school en

klassenniveau tussen het (muziek)onderwijs op de middelbare school

in Nederland en op Curaçao in de onderbouw van het voortgezet

onderwijs? Welke ervaringen en bevindingen die ik opgedaan heb, met

mijn Nederlandse ervaring, in het muziekonderwijs op Curaçao kan ik

in Nederland meenemen in mijn eigen muziekles?’

De overeenkomsten

Tussen het Nederlandse en het Curaçaose muziekonderwijs zijn een

aantal overeenkomsten te noemen. Om te beginnen lijkt het Curaçaose

schoolsysteem in grote lijnen op het Nederlandse schoolsysteem. Zo



kennen beide schoolsystemen drie vergelijkbare niveaus welke vier,

vijf of zes jaar duren. Ook de sectoren en profielen in de bovenbouw

zijn hetzelfde. Dit betekent dat vele schoolvakken met elkaar

overeenkomen.

Het vak muziek in de onderbouw is zowel op Curaçao als in Nederlandvaak een één-uurs vak.

In de muziekles zelf komt met name de muziektheorie die geleerd

wordt overeen met de Nederlandse muziekles.

Verschillen

Op macroniveau zit meteen het eerste verschil. Curaçao en Nederland

hebben hun eigen kerndoelen, welke zeer verschillend zijn. De

kerndoelen uit Nederland zijn veel globaler en bevatten uitsluitendvoor het luisteren een specifiekere beschrijving. Op Curaçao zijn

onderdelen als het zingen en musiceren van muziek uit de omgeving

verplicht. Zo is in Nederland het vak muziek niet langer verplicht

en op Curaçao is een school verplicht muziek aan te bieden of in

plaats daarvan drama.

Op schoolniveau verschilt de lesduur, welke in Curaçao 45 minuten is

en in Nederland veelal 50 minuten. Een aantal kleine dingen dieverschillen met het Nederlandse onderwijs zijn het vsbo met drie

niveaus in plaats van het vmbo met vier niveaus, CAV in plaats van

CKV en het eindexamenvak muziek wordt (nog) niet aangeboden in

Curaçao.

Verder verschilt de opleiding die de Curaçaose hebben gevolgd met de

Nederlandse opleiding. Alleen de (van oorsprong) Nederlandse

muziekdocente heeft Docent Muziek in Nederland gestudeerd. De andere

docenten hebben in de Verenigde Staten of Puerto Rico gestudeerd.

In de klas zelf verschillen de gebruikte werkvormen. In Nederland

wordt er veel meer zelfstandig gewerkt door de leerlingen, terwijl

in Curaçao nog veel frontaal en klassikaal lesgegeven wordt.

Inhoudelijk wordt er op Curaçao gebruik gemaakt van muziek uit

Curaçao en omgeving. In Nederland wordt er veelal gebruik gemaakt

van popmuziek en niet van de Curaçaose muziek.

Op Curaçao wordt er geen gebruik gemaakt van de muzikale gedragen

componeren en bewegen.



Conclusie

De verschillen tussen het Nederlandse en het Curaçaose onderwijs

zijn de kerndoelen, de lesduur, de namen van de vakken, de opleiding

van de docenten, de gebruikte werkvormen, de Curaçaose muziek en degebruikte muzikale gedragingen. De overeenkomsten zijn de

verschillende leerniveaus, de sectoren en profielen, het aantal uren

muziekles per week, . De bevindingen die ik mee ga nemen in mijn

muziekles in Nederland zijn de kuarta, de Curaçaose muziek en de

Curaçaose liedjes.



Bijlage 1:toelichting van de verschillende Curaçaose muziekstijlen

Muzik di Zumbi

Deze typisch Curaçaose muziek uit de 19de eeuw werd gespeeld met devreemde combinatie van de instrumenten "benta", "tambú grandi",

"triangel" en "wiri". Het geluid van deze combinatie heeft men

schertsend "muzik di zumbi" genoemd, duidend op de geestverschijning

"zombie".

De klankkleuren van genoemde instrumenten verschillen niet alleen in

timbre doch vooral ook in de z.g. "pitch". De bijzonder scherpe

toonhoogte van de "wiri", de iets mindere van de "triangel" en de

sombere doffe klank van de "tambú grandi" en het fragiele geluid vande "benta" als nota bene leidend instrument, konden onmogelijk een

bevredigend effect geven. De samenstelling van de "muzik di zumbi"

is in de loop der jaren nogal eens veranderd. In de plaats van de

"benta" gebruikte men de fluit, ook had men in het begin van de

twintigste eeuw een combinatie van trekharmonica, tambú grandi en

wiri.25

Werkliederen

De functie van het Antilliaanse werklied bestond voornamelijk in het

bevorderen van het arbeidsritme en zodoende het werk vlot te doen

verlopen. Het werd gebruikt bij praktisch alle soorten handarbeid,

zoals bij het graven van een put, het bestraten van een weg, bij het

roeien of het aanleggen van fundaties.

Men onderscheidt verder: ‘hangmatliedjes’, ‘zaterdagliedjes’,

‘dempliedjes’ en ‘losliedjes’. Deze liederen bestaan meestal uitkorte periodes van hoogstens acht maten.

De gelegenheidsliederen

Onder deze categorie behoren de z.g. ‘banderaliederen’ die vroeger

op Kerst- en Nieuwjaarsdagen gezongen werden. Een bandera (vlag)

bestaat uit een stukje gekleurd papier van ± 12 × 7 cm waarop een

25 http://books.caribseek.com/Curacao/Muziek_en_Musici_Nederlandse_Antillen/ad-1d-de-muzik-di-

zumbi.shtml

http://books.caribseek.com/Curacao/Muziek_en_Musici_Nederlandse_Antillen/ad-1d-de-muzik-di-zumbi.shtml







tekst, meestal een vinnige satire op een stuk wit papier gedrukt,

geplakt is.

De ‘bandera’, meestal geel, oranje of groen gekleurd, werd op een

stengel van ± 18 cm vastgemaakt, zodat het geheel een soort

vlaggetje voorstelt.Deze banderas, ook wel ‘banderitas’ (zie afbeelding) genoemd, werden

gedurende de Kerstdagen te koop aangeboden door koopvrouwen en

homofielen. Bij de tambu-dansen rond Nieuwjaar werden dan de teksten

van de ‘banderas’ gezongen, waarbij de ‘tamburero’ en de ‘wichaero’

het geheel ritmisch afronden.

De polka, quadrille, contra danza en de virginia reel

De polka, quadrille, contra danza en de virginia reel zijn oude

dansen, die vooral tegen het einde van de 19de eeuw nog in de mode

waren. Tegenwoordig worden zij slechts zo nu en dan gedanst door

speciaal daartoe opgerichte dansverenigingen die wel eens voor de

televisie optreden, o.a. in het wekelijkse tv-programma

‘Telefiesta’. Begin 19de eeuw waren de contra danza, de quadrille en

de virginia reel de meest populaire dansen op Curaçao. De polka

kwam hier pas na de tweede helft van de 19de eeuw. De Curaçaosepolka komt vrij regelmatig voor in de muziek voor de ‘ka'i orgel’.

De muziek van de quadrille, contradanza en Virginia Reel is

‘buitenlands’ gebleven en merkwaardig genoeg nooit voorzien van

Antilliaanse effecten.26

Joropo

Joropo is een van de dansvormen die op alle cilinders van de ‘ka'iorgel’ regelmatig voorkomt. Dit type Venezolaanse dans is in ¾-maat

en heeft een bepaalde melodische lijn waaraan men de joropo herkent.

Het tempo is iets vlugger dan de andere ‘ka'i orgel-walsen’.

Oorspronkelijk werden ‘joropo's’ van Venezolaanse origine op de ka'i

orgel geplaatst. Later is men zelf ‘joropo's’ met Antilliaanse

allure voor de ‘ka'i orgel’ gaan maken.

26 http://www.dbnl.org/tekst/rome012cult01_01/rome012cult01_01_0009.htm






Merkwaardig genoeg wordt de ‘joropo’ voornamelijk door de ‘ka'i

orgel’ gespeeld en wordt deze muziek zeer weinig door de lokale

orkesten uitgevoerd.

Bolero

De bolero is een soort dans en muziekvorm. Deze ontstond in Spanje

aan het eind van de 18e eeuw en wordt door één danser of door een

paar gedanst. De dans staat in een driekwartsmaat en heeft een vrij

langzaam tempo. Het wordt uitgevoerd door een zanger met begeleiding

van castagnetten en een gitaar. (bron: www.wikipedia.nl)

Tumba pregona, tumba calypso, tumba guaracha, tumba cumbia en tumbakarnaval

Door de verlening van een tumba of een variatie erop ontstonden de

volgende nieuwe tumba vormen: tumba pregona, tumba calypso, tumba

guaracha, tumba cumbia, tumba karnaval.

Curaçaose kerkmuziek: Edsel Provence

Curaçaose balletmuziek: Edgar Palm

Muziek voor de pianola

Een pianola is een speelautomaat waarmee pianomuziek ten gehore kan

worden gebracht. In Curaçao werd dit instrument zeer populair, mede

doordat hij meer mogelijkheden had dan de ka’i orgel.

http://www.wikipedia.nl/

http://nl.wikipedia.org/wiki/Piano_(instrument)

http://www.wikipedia.nl/

http://nl.wikipedia.org/wiki/Piano_(instrument)



Bijlage - Aanvullende informatie over het Curaçaose schoolsysteem

Vsbo

Meer theoretisch ingestelde leerlingen komen in aanmerking voor het

volgen van de TKL. Leerlingen die meer praktisch ingesteld zijn

zullen de PKL of de PBL gaan volgen.

Hierbij komt dat de leerlingen ook een sector moeten kiezen met

daarbij een sectorprogramma. De volgende sectoren worden

aangeboden , met daarbij de behorende sectorprogramma’s:

♦ Techniek; Algemene techniek, metaal, bouw, motorvoertuigen,

instalectro en ecotechniek.

♦ Zorg & Welzijn; Algemene mensverzorging, uiterlijke verzorging.

♦ Economie; Administratie & Commercie en Hospitality.

Voor de TKL bestaat het centrale examenpakket uit:

♦ 3 verplichte talen (Papiamentu, Nederlands en Engels)

♦ 2 verplichte sectorvakken

♦ 1 keuzevak

♦ 1 sectorprogramma

Voor de PKL en de PBL bestaat het centrale examenpakket uit:

♦ verplichte talen (Papiamentu, Nederlands en Engels)

♦ 2 verplichte sectorvakken

♦ 1 sectorprogramma

Na het voortgezet onderwijs kunnen de vsbo leerlingen doorstromen

naar het sbo voor een vakopleiding. Sbo staat voor secundair

beroeps onderwijs.

Na de havo of vwo kunnen leerlingen een opleiding volgen aan een hbo

instelling of aan de Una, de universiteit van de Antillen. Daar

worden zowel bachelor als masterstudies aangeboden. Wanneer

leerlingen willen gaan studeren in Nederland is dit mogelijk. Voor

deze leerlingen is ook studiefinanciering beschikbaar. Een aantal

leerlingen gaat studeren in de VS, alleen moeten ze hier een beurs

verdienen. Om deze redenen is het belangrijk dat de leerlingen les



krijgen in het Nederlands, om zo hun kansen te vergroten tijdens hun

studie.



Bijlage - Aanvullende informatie over het Nederlandse schoolsysteem

In Nederland kunnen kinderen vanaf 2 jaar naar de peuterspeelzaal,

maar dit is geheel vrijblijvend. Vanaf 4 jaar gaan kinderen over het

algemeen naar de basisschool. Groep 1 en 2 vormen de kleuterklassen

voor kinderen van 4 tot 6 jaar. Vanaf 6 jaar gaan de kinderen naar

groep 3 en zij blijven tot en met groep 8 op de basisschool. De

kinderen zijn dan gemiddeld 12 jaar oud. Daarna gaan zij naar het

voortgezet onderwijs.

In de onderbouw van het voortgezet onderwijs moeten de scholen

ervoor zorgen dat de leerlingen de stof beheersen die wordt

beschreven in de 58 kerndoelen uit 2006. Hiervoor waren er ruim 300

kerndoelen en dus betekent dit dat de scholen meer vrijheid hebben

gekregen.

Het vmbo is onderverdeeld in vier sectoren met de daar bijbehorende

sectorprogramma’s:

♦ Economie; Administratie, Consumptief horeca, Consumptief

bakken, Economie, Handel en verkoop, Mode en commercie.

♦ Techniek; Bouwtechniek, Elektrotechniek, Grafische techniek,

Installatietechniek, Metaaltechniek, Transport en logistiek,

Voertuigentechniek.

♦ Landbouw; Landbouw en natuurlijke omgeving Plantenteelt, Groene

ruimte, Bloembinden en –schikken, Dierhouderij en –verzorging,

Verwerking agrarische producten, Agrarische bedrijfseconomie,

Agrarische techniek en Landbouw breed

♦ Zorg en Welzijn; Uiterlijke verzorging, Verzorging.27

In Nederland kunnen havo/vwo leerlingen kiezen uit vier profielen:

♦ Natuur en techniek

♦ Natuur en gezondheid

♦ Economie en maatschappij

♦ Cultuur en maatschappij

Alle profielen kennen een gemeenschappelijk deel waar vakken als

Nederlands bijvoorbeeld onder vallen. Verder is er een profieldeel

27 www.minocw.nl/vmbo

http://www.minocw.nl/vmbo





wat alle leerlingen met eenzelfde profiel volgen, denk aan het vak

economie bij het profiel economie en maatschappij. Als laatste kan

een leerling vakken volgen uit een ander profiel, dit is zijn vrije

deel.

Wanneer een leerling zijn havo diploma heeft behaald kan hij een

opleiding volgen aan een HBO instelling. Vwo leerlingen kunnen dit

uiteraard ook, maar zij mogen ook aan een universitaire opleiding

beginnen.



Bijlage - Examenprogramma Kunst (muziek) Curaçao voor havo/vwo

Het eindexamen

Het eindexamen bestaat uit het schoolexamen.

Het examenprogramma bestaat uit dat van het vak Kunst (algemeen) en van

Kunst (muziek). De eindtermen van Kunst (muziek) zijn ingedeeld in de

volgende domeinen:

Domein D Vaktheorie;

Domein E Praktijk;

Domein F Oriëntatie op studie en beroep.

Het schoolexamenHet schoolexamen heeft betrekking op de domeinen D, E en F, en indien het

bevoegd gezag daarvoor kiest: andere vakonderdelen, die per kandidaat

kunnen verschillen.

De examenstof

Domein D: Vaktheorie

Subdomein D1: Waarnemen en weten

9. De kandidaat kan:

• een muzieknotatie (en een partituur )28 volgen;

• klinkende eenvoudige ritmes en melodiefragmenten noteren;

• muzikale aspecten onderscheiden, herkennen en benoemen naar aanleiding

van klinkende voorbeelden.

Subdomein D2: Analyseren en interpreteren:


muzikale structuren analyseren naar aanleiding van klinkende voorbeelden;

muzikale processen interpreteren;

• beleving in verband brengen met de muzikale aspecten, betekenissen en

functies van muziek.

Eindterm 9 en 10 worden in de volgende aspecten onderverdeeld:

• Ritme, maat , tempo, melodie, toonsoort, dynamiek

28 Alles wat in dit eindexamenprogramma cursief staat, is alleen bestemd voor de vwo-leerlingen!



Kennis gekoppeld aan ritme, maat en tempo:

• herkennen, benoemen en noteren van de alle notenwaarden, triolen,

syncopen, poliritmische figuren in de Antilliaanse, Caribische en

Latijns-Amerikaanse muziek in de juiste maatsoorten;

• twee- en driedelige maatsoorten, opmaat en polimetriek, maatwisselingen;

• herkennen en benoemen en toepassen van tempowijzigingen, accelerando,

ritenuto, a tempo;

• herkennen, benoemen en toepassen van de begrippen largo, adagio, andante,

moderato, allegro, vivace, presto.

Kennis gekoppeld aan melodie, toonsoorten en dynamiek:

• herkennen en noteren van ontbrekende noten in een melodiefragment in de

g-sleutel in max. 4 voortekens, dynamische tekens, en het volgen van een

genoteerde melodie;

• herkennen en benoemen van melodische functies, grondtoon, dominant toon,

leidtoon, toonhoogteverloop, sequens, chromatiek, dissonanten;

• interpreteren van muzikale melodische spanningen en ontspanningen,

veranderingen en contrasten, chromatische effecten;

• herkennen en benoemen voortekens, herstellingstekens, alteratie,

intervallen, majeur, mineur, tonale en atonale muziek, modulaties,

toonladders tot en met 4 voortekens, pentatonische en chromatische

toonladder;

• noteren van een bourdonbegeleiding;

• aangeven van twee-, drie- en vierstemmigheid.

Onder de aspecten samenklank en uitvoeringspraktijk valt het onderdeel

klankkleur:

• herkennen van instrumentgroepen slag-, blaas-, snaar-, toetsinstrumenten,

instrumenten uit de Antilliaanse, Caribische cultuur, koren, orkesten.

Bij de genoemde instrumentengroepen moet de leerling de muzikale aspecten

in relatie tot de muzikale structuren kunnen brengen. Inzicht hebben in het

integreren van instrumenten uit andere culturen.

Bij de muzikale aspecten 'melodische relaties' en 'muzikale structuren'

gaat het onder andere om 'Herkennen van motiefverwerking', 'Analyseren van

muzikale zinnen in termen van thema, muzikale zin, voor-, tussen- en

nazin', 'Inzicht hebben in de indeling van de hoofdvorm', enzovoorts.



Subdomein D3: Muziek en cultuur


Historische ordening aanbrengen in de stijlperioden, regio’s, muzikale

vormen en genres vanaf de cultuur van de Indianen, Afrikanen en Europeanen;

• Cultuur van de pre-koloniale periode voor de komst van de Europeanen:

Indiaanse worksong, plainsong, protestliederen, rituele liederen,

muziekinstrumenten en voorwerpen: fluit, slaginstrumenten, schelpen,

bonen, natuurgeluiden;

• Cultuur van de Europeanen in de koloniale periode: protestliederen,

klassieke salondans, muziek, renaissance, gregoriaanse zang, de

ontwikkeling van de meerstemmige mis, folkloristische muziek, passion,

suite in relatie tot kerk, Weense klassieke wals;

• Cultuur van de Afrikanen in de koloniale periode: Worksongs,

protestliederen, klaagzang: tambu, Afrikaanse muziekinstrumenten (benta,

matrimonial, banki, wiri, cabasa, e.d.);

• Cultuur van het moderne en cultureel nationaal gevoel: Antilliaanse

klassieke muziek, de Europese romantiek, Latijns-Amerikaanse

muziekinstrumenten: gitaar, kwarta, mandoline, kaha di orgel, benta,

matrimonial, wiri, salondans-muziek, suites, multiculturele invloeden;

• Cultuur van de periode van ‘culturele bewustwording en identiteit':

Cubaanse Son, Son montuno, Bolero, enzovoorts, Antilliaanse ritmische

poesia, popmuziek (blues, jazz, rock, gospel, soul, reggae, disco, funk,house, new wave, rap, hard-rock), tumbafestival, salsa, bossa nova,

salsa Antiana, klassiek Europees (volgens de stijlperioden: renaissance,

barok, klassiek, romantiek, modern), klassiek Antilliaanse folklore

(seu, tambu, tumba, wals, danza, quadrille, mazurka), stijlen uit de

regio: merengue, socca, calypso, zouk, kumbia, cha cha cha, rumba,

guaguanco, tango, mexicaanse filmmuziek, mambo, mento, de Noord-

Amerikaanse stijlperioden: jazz, blues, swing, bop, soul, gospel en

rock.

Onder instrumentgroepen verstaan we zowel Westerse instrumenten, als

Latijns-Amerikaanse instrumenten, Caribische instrumenten, Afrikaanse

instrumenten en Indiaanse instrumenten. Analyse maken van een

wereldmuziekstuk.

Domein E: Praktijk

Subdomein E1: Zingen en spelen




• een gevarieerd repertoire uitvoeren van één- en meerstemmige vocale

en/of instrumentale muziek;

• onvoorbereid een melodie / muziekstuk spelen.

Vanuit het notenbeeld wordt een zo groot mogelijke variatie geboden met de

volgende aandachtspunten:

• zo breed en gevarieerd mogelijk speel- en zangrepertoire;

• allerlei ritmische figuren, tempi, maatsoorten, opmaat en

maatwisselingen;

• majeur, mineur, chromatiek, atonaliteit;

• juiste articulatie, ademhaling, frasering;

• inzicht hebben in de combinatie van bovenstaande aandachtspunten.

Vanuit het gebruik maken van de computer:

• ingespeelde melodieën instrumenteren, en/of tot een muzikale vorm

arrangeren;

• meerstemmige stukken partij voor partij instuderen en bewerken;

• akkoordpatronen inprogrammeren, basisbegeleidingen ontwerpen.

Subdomein E2: Improviseren en componeren


Muziek improviseren en componeren vanuit een muzikaal gegeven met

gebruik van muzikale materialen en middelen.

Vanuit het improviseren en componeren:

• ritmes volgen, improviseren;

• melodieën improviseren op een gegeven tekst;

• melodie improviseren op een akkoordschema;

• scatten, rappen en humanbeat-boxen op een popsong;

• componeren van tweestemmige en/of driestemmige liederen of instrumentale

partijen.

Bij het componeren kan de leerling een muzikaal halfproduct afwerken:

• ingespeelde melodieën instrumenteren;

• ingespeelde motieven tot een muzikale vorm arrangeren;

• bij een ingespeelde begeleiding melodieën schrijven of andersom;



• De leerling kan zelf een meerstemmig stuk, partij voor partij, inspelen

en bewerken;

• Bij het improviseren kan een - al dan niet zelf ontworpen -

begeleidingsprogramma voor de basis zorgen waarop vervolgens wordt

geïmproviseerd;

• Een sequenserprogramma kan voor een loop zorgen: een steeds herhaald

akkoordpatroon of basisbegeleiding.

Domein F: Oriëntatie studie en beroep

14. De kandidaat heeft:

Informatie verzameld over vervolgopleidingen en beroepen waarin kunst (met

name muziek) en cultuur een rol spelen.

Hierbij wordt gedacht aan:

• het bezoeken van internetsites van kunstvakopleidingen;

• het bezoeken van internetsites op het gebied van wetenschappelijke

opleidingen op het gebied van kunst en cultuur;

• interview houden met studenten of docenten van een

kunstvakopleiding/wetenschappelijke opleiding op het gebied van kunst en

cultuur;

• interview, verslag, werkstuk maken over een kunstenaar, kunstvakdocent,

kunsthistoricus, (etno)musicoloog, theaterwetenschapper, enzovoorts.29

29 Informatie verkregen via Ina Martina (een van de groepsleden die aan het examenvak kunst

werkt)



Bijlage - Kerndoelen en tussendoelen muziek Curaçao



Bijlage - Schoolprofielen

Marnix College

Aantal leerlingen: 750

Aantal docenten: 27

Aantal muziekdocenten: 1

Niveaus: Vsbo, havo, vwo



Geloofsovertuiging: Protestants

Onderwijstaal: Nederlands



Aantal docenten: 32


Niveaus: Vsbo

Geloofsovertuiging: Openbaar

Onderwijstaal: Papiamentu

Radulphus College


Aantal docenten: 71


Niveaus: Havo, vwo

Geloofsovertuiging: Katholiek

Onderwijstaal: Nederlands

Maria Immaculata Lyceum (MIL)


Aantal docenten: 65


Niveaus: Havo, vwo

Geloofsovertuiging: KatholiekOnderwijstaal: Nederlands



Bijlage - Les: Every breath you take - The Police

Intro - keyboard

Partij 1

Partij 2

Partij 1

Partij 2

Couplet en refrein - Kuarta

A

Every breath you take, every move

you make

D

Every bond you break, every step

you takeE A

I'll be watching you

Every single day, every word you

say

Every game you play, every night

you stay


Akkoordenschema

couplet

(Beginnen op het woord

take)

A|A|A|A|

D|E |A |A|

Akkoordenschema

Refrein

(Beginnen met D-

akkoord op het woord

see)

D|D|A|A B|B |E |E

Elk akkoord wordt 4

tellen gespeeld!



D

Oh can't you see

A

You belong to me

B REFREIN How my poor heart achesE

With every step you take

Every move you make, every vow you break

Every smile you fake, every claim you stake


Since you've gone I've been lost without a traceI dream at night, I can only see your face

I look around but it's you I can't replace

I feel so cold and I long for your embrace

I keep crying baby, baby, please



Bijlage: Observaties lessen van muziekdocenten

Datum: 24-02-2009 Klas: 1

vsbo

School: Marnix College Aantalleerlingen: 13

Tijd Wat doet de

docent?

Wat doen de leerlingen? Regels/omgang

00:00

Vraagt om stilte en

wil de les beginnen

Deelt kopie uit van

het te spelen stuk

Komen het lokaal binnen, sommigen gaan

zitten, andere lopen rond en zitten aan

de instrumenten

Blijven eerst nog rumoerig en een

enkeling zoekt nog zijn plaats

00:05 Behandelt de noten Luisteren en beantwoorden haar vragen;

De leerlingen hebben net een toets over

noten lezen gehad, maar een enkeling

lijkt het nog te weten

Docent wacht niet

altijd tot de

leerlingen stil

zijn

Leerlingen moeten

wel luisteren

wanneer ze het

aangeeft00:20 Zingt de speelpartij

voor op notennamen

De leerlingen zingen zachtjes de

speelpartij na, sommigen doen niet echt

mee; De leerlingen vinden het lastig om

op notennamen te zingen, ze

00:30 Zegt of het goed

gaat

Geeft de leerlingen

hier een cijfer voor

Twee leerlingen zingen partij 1 en de

klas zingt partij 2. Iedereen komt aande beurt met partij 1.

Een groepje kan het niet goed zingen

Leerlingen die het

niet goed doenmogen aan het

einde een

herkansing.

00:35 Geeft instructie dat

leerlingen de

speelpartij mogen

oefenen. Verdeelt de

leerlingen over deinstrumenten

Gaan spelen op hun instrument, een

aantal leerlingen wacht tot er een

keyboard beschikbaar is (er zijn niet

genoeg adapters).



1 = Negatief 5 = Positief

1 2 3 4 5

Leraar maakt de doelen duidelijk X

Materiaal ligt klaar X

Er is voldoende materiaal aanwezig XDe opdrachten zijn duidelijk X

Leraar houdt leerlingen bij de les X

Tempo van de les is aanvaardbaar X

De les wordt nauwelijks onderbroken X

De uitleg is duidelijk X

De eisen van werk worden benadrukt X

Leraar kan de klas goed overzien X

Les is afgestemd op het niveau van de leerlingen X

De leerlingen hebben keuzemogelijkheden X

Er wordt ingespeeld op differentiatie X

Leerlingen worden uitgedaagd X

De leerlingen zijn gemotiveerd aan het werk XInstructie en concentratie zijn goed X

Leraar stopt ongewenst gedrag X

Leraar is consequent X

Leraar bekrachtigt gewenst gedrag X

Weinig of geen ordeverstoring X

Leraar stopt ordeverstoring snel/doeltreffend X

Goede en plezierige werksfeer X

Er wordt veel leerstof verwerkt X

Leerlingen worden verantwoordelijk gesteld X

Leerlingen helpen elkaar X

Groepen storen elkaar niet

Extra notitie:

Een aantal leerlingen vraagt om veel aandacht. Alleen met

strafwaarschuwingen lijken ze te stoppen. Dit houdt in dat

leerlingen bijvoorbeeld strafregels krijgen om over te schrijven of

ze krijgen een strafmiddag. Leerlingen krijgen op zich wel een

waarschuwing vooraf, maar een strafmiddag volgt al snel. Het is echt

een consequentie die volgt op druk gedrag en veel kletsen. Een

aantal leerlingen zingt helemaal niet mee, ze playbacken wat als je

ze aankijkt. Sommige leerlingen snappen het wel en doen heel

enthousiast mee, wat ervoor zorgt dat de andere leerlingen lekker

onopvallend zijn en dus weinig activiteit tonen.



Datum: 03-03-2009 Klas: 1C

School: Marnix college Aantal

leerlingen: 15

Tijd Wat doet de Wat doen de leerlingen? Regels/omgang



docent?

00:00 Docent begroet

leerlingen bij het

lokaal

Vertelt welke

leerlingen nog

cijfers hebben open

staan en dus dit

moeten inhalen

Nemen plaats in het lokaal, ze spelen

op de instrumenten

Een aantal leerlingen gaan van hun

plaats af en lopen naar de docent toe

om te vragen welke cijfers ze behaald

hebben en wie welke cijfers nog moet

inhalen

00:05 Zegt de leerlingen

dat ze terug moeten

gaan zitten

Docent zegt dat er

niet gegeten mag

worden in de klas en

dat de leerling daar

strafwerk voor kan

krijgen

Leerlingen lopen terug naar hun plek

Een leerling eet in de les

Eten in de klas is

verboden

00:10 Is opnieuw bezig met

ontbrekende cijfers

en vraagt welke

cijfers de

leerlingen hebben

behaald voor de

reclame opdracht

Geeft een leerlingen

de opdracht de

reclame te zingen

die hij gedaan heeft

Vraagt welke

leerlingen voor

vandaag een lied mee

hebben genomen om te

zingen voor een

cijfer

Leerlingen lopen weer van hun plek af

naar de docent toe

Geven hun cijfer daar aan de docent

Wil eerst niet meteen zijn reclame

doen, maar vraagt hulp bij zijn

klasgenoten. Zij geven hem hints, dit

alles gaat in het Papiaments. De

leerling zingt zijn reclame in het

Papiaments. Een andere leerling

trommelt mee op zijn tafel.

Roepen door elkaar en vragen allemaal

om aandacht van de docent

Stellen vragen



Zegt dat de

leerlingen niet

allemaal tegelijk

mogen praten, geeft

de leerlingen om de

beurt de kans om wat

te zeggen of te

vragen00:15 Vraagt welke

leerlingen op de

kuarta willen

spelen, doet de

grepen voor en

stuurt de leerlingen

naar buiten om te

oefenen

Een aantal wil graag kuarta spelen en

komt al van zijn plaats af. Ze kijken

aandachtig naar de instructie en

verdwijnen naar buiten.

00:20 Zingt Calypso voor

op notennamen

Leerlingen spelen het na, maar het lukt

niet zo snel. Resultaat: Niet gelijk,

niet muzikaal en alles maar half.00:25 Zet een leerling

apart omdat hij en

zijn buurman niet

goed meedoen

Leerling gaat alleen zitten, maar gaat

zonder overleg 2 minuten later weer

naast zijn klasgenoot zitten

Leerlingen uit

elkaar zetten als

ze niet goed

werken00:30 Gaat naar buiten om

bij de kuartaspelers

te kijken

Pakken hun telefoon, luisteren muziek

en gaan dansen. Twee leerlingen hebben

een discussie in het Papiaments. Een

paar leerlingen oefent wel door, velen

gaan kletsen en niets doen.00:40 Vraagt waar het

klassenboek is

Zingt samen met een

leerling Calypso

Alle leerlingen willen het klassenboek

wel halen. Ze steken allemaal hun

vinger op en roepen “juf, juf!”

Proberen mee te spelen, maar het gaat

nog niet zo goed.

Datum: 03-03-2009 Klas:

1D

School: Marnix College Aantal

leerlingen: 14

Tijd Wat doet de

docent?


00:00 Begroeten mij en de docent



Sommige leerlingen gaan spelen op een

keyboard of op de xylofoon00:05 Vraagt aan de

leerlingen wat ze

vorige week hebben

gedaan

Daarna controleert

de docent het

strafwerk van de

week ervoor Alle

leerlingen moesten

twee coupletten van

het Curaçaos

volkslied noteren

Een leerling vertelt wat ze hebben

gedaan. Opvallend: Leerling noemt het

woord juffrouw erg vaak, met name om

een zin te beginnen

Sommige leerlingen pakken hun schrift,

een aantal hebben het niet bij zich.

Strafwerk niet

gedaan? Dan krijgt

de leerling een 4

00:15 Geeft opdracht dat

de leerlingen het

lied calypso over

moeten nemen van het

bord (Het lied is

opgeschreven in

tonen met letters;

cccccdf a enz.)

Zet twee meiden die

naast elkaar zitten

en het strafwerk

niet hebben gedaan

uit elkaar

Zijn met name bezig met elkaar, de

instrumenten die op hun tafel staan

00:20 Checkt of er mensen

hun werkstuk over

een instrument al af

hebben

Docent leest het

werkstuk over de

trompet voor

Huiswerk: 31 maart

allemaal een

werkstuk over eeninstrument inleveren

Een meisje heeft het werkstuk al af

over de trompet

Opdrachten worden

erg op tijd

gegeven, zonder

duidelijke

einddatum. Pas als

er weinig

leerlingen het

hebben gedaan

volgt er een

inleverdatum



00:25 Docent zingt calypso

voor op notennamen

Docent zegt dat het

meisje voorin de

klas op een stoel

moet gaan zitten en

gaat meteen door met

haar les

Leerlingen zingen na. Een meisje praat

er gewoon heel hard doorheen

Het meisje gaat niet van haar plaats af

en gaat gewoon verder

Docent let niet

goed op en dus

doet het meisje

niet wat ze wil.

00:30 Geeft nog eens

opdracht dat

leerlingen de

calypso over moeten

schrijven

Docent zegt dat ze

nu echt op de stoel

moet gaan zitten

Zegt dat het meisje

zich nu moet gaan

melden bij de

directie

Leerlingen beginnen nu pas echt met het

overnemen van calypso in hun schrift

Meisje van zojuist doet nog steeds niet

goed mee

Een andere leerling gaat op de stoel

zitten als grapje

Klas gaat in de steigers. Het meisje

wordt wellicht van school gehaald na

deze melding. Het meisje moet

uiteindelijk naar buiten wachten op de

trap.

Er zijn niet

genoeg kopieën

voor alle

klassen

Overschrijven

duurt lang en

vergt veel

concentratie

Bij aanhoudend

vervelend gedrag

moeten leerlingen

zich melden bij dedirectie

00:35 Vertelt dat niemand

vandaag op de kuarta

mag spelen omdat de

klas zo druk is

Moeten uiteindelijk op keyboard

oefenen. Sommigen moeten droog oefenen,

omdat het keyboard het niet doet.

Directe straf De

hele klas mag niet

op de kuarta als

consequentie van

hun gedrag00:40 Er gaat gemusiceerd

worden! De docent

zingt regel 1 voor

en herhaalt het een

aantal keer

Leerlingen proberen regel 1 na te

spelen en doen nu wel beter mee dan

eerst

Les 1e klassen 03-03-2009




1 2 3 4 5



Er is voldoende materiaal aanwezig X

De opdrachten zijn duidelijk X


Tempo van de les is aanvaardbaar XDe les wordt nauwelijks onderbroken X








De leerlingen zijn gemotiveerd aan het werk X

Instructie en concentratie zijn goed X


Leraar is consequent XLeraar bekrachtigt gewenst gedrag X





Leerlingen worden verantwoordelijk gesteld X X



Extra notitie:

De leerlingen gaan vaak van hun plaats af en wandelen dan door het

lokaal. Het zingen op notennamen en dit meteen naspelen is

best lastig voor de leerlingen. Als een regel nog net niet

zit gaat de docent verder met de volgende. Zo geen

succeservaring dus, jammer! Opvallend is dat in principe twee

keer dezelfde les gegeven had moeten worden. Bij klas 1D zijn

ze nauwelijks aan musiceren toegekomen, omdat er gewoonweg

geen orde was.



Datum: 10-03-2009 Klas:

1E


leerlingen: 9

Tijd Wat doet de

docent?


00:00 - Komen later want het is net pauze

geweest00:05 Pak je blaadje, we

gaan het echolied

spelen

Niet alle leerlingen hebben het blaadje

bij zich

Geen spullen bij

je? Dan moet een

leerling het

zonder blaadjedoen

00:10 Docent zingt partij

1

Zegt welk stukje

geen echo is en

schrijft de

notennamen van die

maten voor partij 2op het bord

Leerlingen spelen partij 2 na (de echo)

Halverwege het lied zijn 2 maten geen

echo. De leerlingen zonder blaadje

spelen alsnog de docent na.

00:15 Blijft voorzingen en

corrigeert af en toE

Spelen haar nog steeds na. De klas

speelt het niet goed. Het tussenstukje

wat geen echo is klinkt zeer rommelig00:20 We gaan het voor een

cijfer doen

Docent speelt partij

1

Leerlingen spelen om de beurt partij 2

voor een cijfer. 1 leerling lukt het

tussenstuk foutloos te spelen, alle

andere leerlingen hebben geen idee. Met

name de leerlingen zonder blaadje

00:35 Deelt de cijfers uit00:40 We gaan nu spelen

voor en groepscijfer

De leerlingen mogen kiezen of ze partij

1 of 2 willen spelen. De leerlingen

spelen serieus.00:42 Vraagt aan mij wat

ik vind voor een

groepscijfer en we

beoordelen het met

een 7.5

Luisteren Er wordt niet

nabesproken wat

goed ging en beter

kon




1 2 3 4 5






Tempo van de les is aanvaardbaar XDe les wordt nauwelijks onderbroken X











Leraar is consequent XLeraar bekrachtigt gewenst gedrag X








Datum: 10-03-2009 Klas:

2CSchool: Marnix College Aantal

leerlingen: 12

Tijd Wat doet de

docent?


00:00 Vraagt wat er aan de

hand is

Komen met veel rumoer binnen

00:05 Laat leerlingen het

woord doen

Stelt vragen en kan

er wel om lachen

Vertellen dat ze de les ervoor een

nieuwe docent hadden en wat er raar aan

was

Leerlingen imiteren de nieuwe docent00:10 Geeft uitleg over de

spreekbeurt van

volgende week

Waarschuwt etende

leerling en zegt dat

hij moet nablijven

Luisteren, een leerling loopt door de

klas

Ontkent dat hij eet

Eten in de klas

wordt niet

getolereerd00:15 Vraagt aan alle Rumoer: Waarom geen 10? Leerlingen die



leerlingen om hun

muziekschrift erbij

te pakken. De

leerlingen die het

bij zich hebben

krijgen een 8

goed werken

krijgen ook een

goed cijfer

00:20 Uitleggen welke

begrippen de

leerlingen moeten

overschrijven uit

Intro

Licht enkele

begrippen toe

Een leerling leest de begrippen hardop

voor

Luisteren en schrijven de begrippen

over

Het is normaal dat

leerlingen

informatie

overnemen in hun

schrift

00:25 Docent zingt iets

voor om een begrip

te verduidelijken

Beginnen mee te doen met op hun tafel

trommelen, beatboxen

00:30

Legt

presentatieopdracht

uit en laatleerlingen zelf aan

het werk ervoor

Een leerling vraagt of ze wat voor de

klas mag vragen

Leerling loopt naar voren en vraagt wat

aan de klas (in het Papiaments)

Pakken hun i-pod’s en dergelijke om te

gaan oefenen voor de presentatie

00:40 Laat het toe dat een

leerling

wiskundeproefwerken

uitdeelt

Er komt een leerling binnen uit hun

klas (de ene helft heeft een ander vak)

om het wiskundeproefwerk uit te delen


1 2 3 4 5Leraar maakt de doelen duidelijk X





Tempo van de les is aanvaardbaar X

De les wordt nauwelijks onderbroken X





De leerlingen hebben keuzemogelijkheden XEr wordt ingespeeld op differentiatie X







Leraar is consequent X

Leraar bekrachtigt gewenst gedrag X

Weinig of geen ordeverstoring XLeraar stopt ordeverstoring snel/doeltreffend X





Groepen storen elkaar niet X

Extra notitie:

De leerlingen zijn heel creatief als ze zelf aan de slag mogen. Ze

kunnen erg goed meezingen met liedjes die ze leuk vinden, dingen

bedenken en uitvoeren. De begrippen zegt ze niet zo veel, ze kunnen

de definitie opdreunen. Ze vinden het moeilijk om geconcentreerd te

blijven als ze begrippen moeten overschrijven.

Bijlage: Evaluaties van mijn eigen gegeven lessen

Datum: 27-02-2009 Klas: 2

vsbo




leerlingen: 15

Rollen Wat is mijn rol als docent tijdens de les?

Instructeur - Ik heb voornamelijk frontaal lesgegeven, de

leerlingen heb ik erg aan de hand meegenomen. Ik heb continu

gecontroleerd of ze goed doorwerkten als ze even zelf moesten

werken.

Activite

iten

Welke activiteiten heb ik als docent uitgevoerd?

Zingen van een lied

Termen aanleren

Welke activiteiten hebben de leerlingen uitgevoerd? Wat hebben

ze geleerd?

Termen opgezocht: Break, bridge, chorus, materiaal en coda.

Gezongen: Baby just cares for me. Canon zingen.

Differentiatie - Werkvormen

Ik heb voorgezongen de leerlingen hebben nagezongen.

De leerlingen moesten termen opzoeken in hun boek en overnemen

in hun schrift, omdat er niet voor iedereen een boek is om mee

naar huis te nemen. Ik controleerde of ze doorwerkten.

Daarna heb ik ze de termen overhoord om te kijken of ze het

begrepen.

Interact

ie

Ken ik de leerlingen al bij naam? Nee

Heb ik de schoolregels toegepast? Ja

Was er orde? Redelijk

Consequent: Redelijk

Overwicht: Redelijk

Leerlingen waren een beetje onwennig met een “nieuwe blanke”

voor de klas.

Material

en

Welke leermiddelen heb ik gebruikt en waren deze functioneel?

Kopieën van het lied

Methode Intro

Keyboard als begeleidingsinstrument

Groeperi

ng

Hebben de leerlingen in groepjes gewerkt, hoe zijn deze dan

samengesteld en werkte het? -

Hebben de leerlingen gemotiveerd gewerkt?

Niet echt. Je moet ze steeds bij de les houden, ze hebben veel

energie. Deze stoppen ze in kletsen en rondkijken, ze zijn snel

afgeleid. Met name als ze moeten luisteren of even iets moeten

noteren.

Tijd Hoe kwam mijn tijdsplanning uit?

Redelijk, de les is erg kort!Ruimte Hoe werk ik in dit muzieklokaal? Wat is er anders en past het



bij mijn gegeven les?

Je kunt gemakkelijker leerlingen bij de les houden doordat je

dicht bij ze staat. Dat werkt fijn.

Toetsing Is er een evaluatiemoment geweest?

Ik heb de leerlingen na hun opdracht meteen overhoord als een

soort quiz.Sfeer Is er een prettig werkklimaat? Ja

Contact met de klas: Nog een beetje lastig, wellicht door mijn

huidskleur, nieuw gezicht voor de klas? Volgens mij waren ze

niet gewend te zingen in een “kooropstelling” maar zingen ze

normaal achter hun tafel.

Vragen kunnen gesteld worden: Ja, mede door het kleine aantal

leerlingen kan iedereen zijn vragen kwijt.

Positieve feedback: Ik heb wel complimenten gegeven aan met name

de enthousiaste en geconcentreerde leerlingen. “Kijk wat goed,

jij hebt al wel de termen overgeschreven, dan heb jij nu wél

tijd om de termen vast te leren”



Bijlage: overzicht grepen kuarta.



Bijlage : Liedjes uit Curaçao



Bijlage: Liedje gebruikt in de muziekles op Curaçao



Bijlage: Doelen muziekonderwijs in klas 1 en 2 op het Marnix college

Het schooljaar wordt ingedeeld in drie trimesters, na elk trimester

volgt er een rapport.

Trimester 1, jaar 1.

Kennismaking met noten lezen en schrijven.

Basiskennis van de hele noot, halve noot, kwartnoot en de achtste

noot en zo ook van de hele rust, halve rust, kwartrust en de achtste

rust.

De leerlingen moeten ritmes kunnen spelen in 2/4 en 4/4 maatsoort op

slaginstrumenten.

de leerlingen moeten een eenvoudige melodie van Beethoven (Ode an

die Freude) kunnen spelen en zingen.

Praktijkoefening: Zingen van blad door middel van het do- re- mi

systeem.

Toetsing is zowel individueel, in groepjes als klassikaal:

♦ Proefwerk (weging 20)

♦ Overhoring (weging 10)

♦ Cijfer voor de inzet van de leerling (weging 10)

♦ Er worden maximaal nog 2 cijfers gegevens voor individuele

beurten


Spelen op keyboards en kuarta’s. De leerlingen moeten de volgende

akkoorden kunnen spelen: D, g en A7.

De leerlingen moeten een eenvoudig liedje kunnen begeleiden.

De leerlingen moeten zelf een liedje kunnen schrijven.

Toetsing:

♦ Spelen op keyboard of kuarta (weging 10)

♦

Oefeningen voor melodie en ritme (weging 10)♦ Praktijkcijfer (weging 20)





Muziektheorie: - p, mp, mf, f en ff.

- Andante en adagio

- Instrumenten; De leerlingen maakt een werkstuk

over een instrument.

Spelen in groepsverband.

Toetsing:

♦ Groepsopdracht (weging 20)

♦ Theorie (weging 20)



De leerlingen moeten akkoorden kunnen herkennen en lezen.

De leerlingen kunnen een simpele begeleiding maken met akkoorden.

De leerlingen weten het verschil tussen majeur en mineur.

Proefwerk: Zingen of rappen van een bestaande tekst.


Eigen cultuur en de blues.

De leerlingen leren verschillende muziekstijlen kennen; Onder andere

salsa, merengue, de wals en marsmuziek.

Toetsing:



♦ Eigen lied presenteren

♦ Werkstuk en presentatie over een groep of een zanger

♦ Toets over de verschillende muziekstijlen


Dans en beweging staan centraal.

De leerlingen kijken de film Carmen en west side story.



Bijlage - Programma en toetsing onderbouw Radulphus College

Vak: Muziek Leerjaar: 1

Schooljaar: 2008-2009 Aantal lesuren: 2

Tijd

stip

Leerstof Duur

in

min.

Wegin

g

rappo

rt 1

Wegin

g

rappo

rt 2

Wegin

g

rappo

rt 3

Wegin

g

rappo

rt 4P1 Keyboard 90 1 1 1 1P1 Stemvorming/zangbe

urt

90 1 1 1 1

P1 Overal muziek

thema 1 /notenleer

45 2 2 2 2

P1 Ensemblevorming 45 1 1 1 1P2 Vervolg keyboard 90 1 1 1P2 Ensemblevorming 90 1 1 1P2 Overal muziek

thema 2 /Ritmische

en melodische

notatie

45 2 2 2

P3 Kuarta 90 1 1P3 Vervolg

ensemblevorming

90 1 1

P3 Overal muziek

thema 3/Luisteren

en herkennen

45 2 2

P4 Begeleiding kuarta 90 2P4 Ensemblevorming 90 2P4 Overal muziek

thema 4 /Luisteren

en herkennen

45 2

P4 Ritmische notatiepraktijk

90 2



Literatuurlijst:

Coco, J. (----) De Antilliaanse muziek: De tambú Curaçao

Heiligers, B. (1992) Onderwijs Almanak voor Curaçao Willemstad:KORPODEKO

Palm, E. (1978) Muziek en Musici van de Nederlandse Antillen

Curaçao: Curaçaose Drukkerij

Römer, R.A. (1998) De Curaçaose samenleving Curaçao: Amigoe

Selen, N. (juni 2008) De VLS formuleert een standaard Kunstzone, 6-2008, pp 22-25

Sousa Fernades Perna, J de. (1983) De Nederlandse Antillen -

Basisinformatie Groningen: Wetenschapswinkel voor Onderwijs

Rijksuniversiteit Groningen

Muziek op Maat

Intro

Websites:

http://www.vakantie-curacao.nl/cultuur (februari 2009)

http://kaleidoscope.caribseek.com/Rene_Rosalia/Tambu/the-use-of-

percussion-instruments.shtml (februari 2009)

http://www.cpost.nl/Cpost02-08/cpost8-26.html (februari 2009)

http://www.vakantie-curacao.nl/cultuur

http://kaleidoscope.caribseek.com/Rene_Rosalia/Tambu/the-use-of-percussion-instruments.shtml


http://www.cpost.nl/Cpost02-08/cpost8-26.html

http://www.vakantie-curacao.nl/cultuur



http://www.cpost.nl/Cpost02-08/cpost8-26.html




(februari 2009)

http://www.curacao-encyclopedia.com (februari 2009)

http://www.kerndoelenonderbouw.slo.nl/ (februari 2009)

http://www.minoc.an (februari 2009)

http://www.curacao-gov.an (februari 2009)

http://www.slo.nl (maart 2009)



http://www.kerndoelenonderbouw.slo.nl/

http://www.minoc.an/


http://www.slo.nl/



http://www.kerndoelenonderbouw.slo.nl/

http://www.minoc.an/


http://www.slo.nl/

scriptie Bregje

Documents

Transcript of scriptie Bregje