Science@leuven 6

20
Nieuwsbrief van de faculteit Wetenschappen Jaargang 2 nummer 6 science@leuven De opwarming van de aarde Wereldjaar van de fysica Kuifje in Congo Wetenschap in breedbeeld

Transcript of Science@leuven 6

Page 1: Science@leuven 6

Nieuwsbrief van de faculteit Wetenschappen Jaargang 2 nummer 6

science@leuven

De opwarming van de aarde

Wereldjaar van de fysica

Kuifje in Congo

Wetenschap in breedbeeld

Page 2: Science@leuven 6

Editoriaal

Onder het thema ‘Gezocht: knappe koppen die meespelen’ organiseerdede Vlaamse Raad voor Wetenschapsbeleid, in samenwerking met ver-schillende organisaties, op 21 oktober een colloquium in Technopolis teMechelen. Zowel de Minister van Onderwijs als de Minister bevoegdvoor Wetenschapsbeleid begonnen er hun betoog met de stelling datVlaanderen in de toekomst enkel welvaart en welzijn kan verzekeren alser voldoende aandacht wordt besteed aan wetenschap en innovatie.

Het discours is bekend en niet noodzakelijk efficiënt wanneer het uit-gesproken wordt tegenover een publiek van overtuigden, zoals de deel-nemers aan het genoemde colloquium of de lezers van deze nieuws-brief. Dit neemt niet weg dat op het colloquium toch wel enkele interessante ideeën werden aangereikt.

De Nederlandse gastspreker, wiskundig natuurkundige RobbertDijkgraaf van de Universiteit van Amsterdam, benadrukte dat het voorde recrutering van studenten in de wetenschappen belangrijk is jonge-ren reeds in de lagere school in contact te brengen met wetenschappenen uit meerdere vijvers te vissen. Het aantal jongeren dat specialistischopteert voor één enkele discipline is volgens hem niet veel groter danhet aantal studenten dat thans onze opleidingen volgt. Anderzijds weeshij erop dat een niet onaanzienlijke groep van dynamische jongerenjuist zoekt naar een manier om hun verschillende interesses te combi-neren, met als extreem voorbeeld een student psychologie die in zijnvrije tijd fysica doceert aan een middelbare school.

Een tweede aandachtspunt betrof wetenschap in het secundair onder-wijs. Eerder dan de zwaar bevraagde leerkrachten te culpabiliserenrond het ‘wetenschap is saai’-syndroom, moet gezocht worden naarmanieren om die leerkrachten te helpen om hun lessen te actualiserenen meer interactief te maken. Hierbij werd benadrukt dat het vandaagniet zo moeilijk is voor onderzoekers om aantrekkelijk materiaal terbeschikking te stellen voor het middelbaar onderwijs: een ‘flashy’powerpoint-presentatie over een actueel onderwerp kan wonderen verrichten.

De faculteit Wetenschappen van de K.U.Leuven heeft niet gewacht opde aanbevelingen van de VRWB om deze ideeën in praktijk om te zet-ten. Voor de bachelorprogramma’s die dit academiejaar zijn gestart,werd ten opzichte van de vroegere programma’s resoluut geopteerdvoor verbreding, en de programma’s bieden aan de studenten talrijkemogelijkheden om verschillende studiegebieden te combineren. In 2004werd ook gestart met de jaarlijkse organisatie van een ‘lerarendag’ en resonantiegroepen* voor leerkrachten. De faculteit heeft daarbij hetengagement genomen om in alle disciplines telkens nieuw lesmateriaalen presentaties aan te bieden voor gebruik in de klas.

Christoffel Waelkens*meer informatie zie www.wet.kuleuven.ac.be/leerkrachten/indexnew.html

Inhoudstafel

3-4 Wereldjaar van de Fysica

5-6 In beeld: “Opwarming van de aarde”

8-9 Hoe gaat het nu met...?

10-11 Allemaal mensen

12 Doctoraten

13-18 Campuspraat

19 Alumniverenigingen

20 Colofon

-2-

CHRISTMAS LECTURE“THE LANDSCAPE IMPLICATIONS OFGLOBAL CHANGE”

Prof. Andrew Goudie, St Cross College, University of Oxford.

If the world warms up by 2-6 degrees Celsius in coming decades, the implications for landscape will be profound.The whole atmospheric circulation may be transformed,and so rainfall amounts and intensities will change.Some areas will become wetter and others drier.Vegetation belts will shift both latitudinally and altitudinally. Certain environments, ‘geomorphologicalhotspots’, will be especially prone to change, partlybecause they are especially sensitive, partly because they may be in locations where predicted levels of change are large, and partly because certain crucialthresholds may be crossed. The talk will consider a widerange of environments: hurricane prone regions; desertdune fields, dust source areas, valley glaciers, ice caps,deltas, coral reefs and coastal wetlands.

De lezing vindt plaats op zaterdag 18 december 2004,om 15u in Aula P. Somer, in de Bériotstraat 24, Leuven.Aansluitend is er een receptie aangeboden door defaculteit.

Nog geen uitnodiging gehad? Stuur dan een mailtje [email protected] om je alsnog in teschrijven of surf naar www.wet.kuleuven.ac.be.

Page 3: Science@leuven 6

[ ]Einstein in België

Actueel

Tentoonstelling

Op woensdag 2 maart 2005 wordt het feestjaar geopendmet een expositie in de Campusbibliotheek Arenberg(Heverlee). De opening van deze tentoonstelling wordtstijlvol omkaderd door een UURKULtUUR, verzorgd doorhet hedendaags muziekensemble Champ d' Action.

Tijdens deze tentoonstelling wordt het thema “Einstein1905-2005” belicht, met oa. de stand van de fysica rond 1900, de specifieke bijdragen van Einstein in 1905, de

receptie van de moderne fysica in cultuur, media en onderwijs, Einstein in België enz… Aan de tentoonstelling wordt een tweedaagse workshop gekoppeld met als thema“Einstein filosoof” en “moderne thema's van de natuur-filosofie”. Tevens is er ook een debat voorzien over bruggentussen alfa- en bètawetenschappen. Gedurende de exposi-tie zal ook het nodige documentatiemateriaal verschaftworden. De tentoonstelling loopt een zestal weken en gaatdaarna op verplaatsing naar de campus van Kortrijk.

-3-

[ ]Wereldjaar van de Fysica 2005 aan de K.U.Leuven

In 2005 vieren we de 100ste verjaardag van het annus mirabilis, het wonderjaar, van Albert Einstein. In 1905publiceerde de 26-jarige Einstein immers vier artikels die de fysica en de natuurwetenschappen grondig enblijvend hebben beïnvloed. Verschillende vraagstukken van het einde van de 19de eeuw werden tot hun logische conclusie gebracht en luidden tegelijk een revolutie in voor de fundamenten van de natuurweten-schappen met verregaande implicaties die overal opduiken in de volgende honderd jaar. Het jaar 2005 is uit-geroepen tot wereldjaar van de fysica. Bedoeling is zeker het aanwakkeren van de publieke belangstelling voor fysica maar ook het wijzen op de ingrepen van fysica op het denken en de cultuur van de moderne mens.Moderne fysica en de fundamentele inzichten daarin over de aard van materie, licht, ruimte en tijd zijn eenculturele verworvenheid die deelbaar is onder velen. Aan de K.U.Leuven zijn verschillende groepen gestart methet organiseren van initiatieven voor dit wereldjaar. Hierbij een greep uit het geplande aanbod:

Page 4: Science@leuven 6

Wetenschapswandeling

Er wordt, in samenwerking met de toeristische dienst, eenwetenschapswandeling door Leuven gepland. Het parcoursis opgebouwd rond een vraag- en antwoordmodule enbrengt je langs alle bezienswaardigheden die op de één ofandere manier verbonden zijn met de geschiedenis vanwetenschappen in Leuven. Deze wandeling zal lopen van29 april tot 31 oktober.

Technopolis

In samenwerking met Technopolis (Mechelen) worden ereen aantal stands en demonstraties in het kader van “de moderne fysica” opgesteld. In april 2005 komen er eenviertal lezingen in Technopolis over Einstein 1905-2005,in samenwerking met het Davidsfonds.

LERU-kids-University

We organiseren een LERU-kids-University (League ofEuropean Research Universities) binnen het kader van deEuropean Science Week 2005, met speciale nadruk op fysica en gericht naar kinderen van 10 tot 11 jaar. Dit alles in het najaar van 2005.

Vertaling

Prof. em. Frans Cerulus maakte een vertaling in hetNederlands van de vier artikels van Einstein uit de Annalender Physik 1905.

Concert

Als afsluiter komt er in december 2005, in samenwerkingmet Elisabethiade, een concert in de Leuvense schouwburgmet laureaten van de Koningin Elisabethwedstrijd voorviool 2005.

Informatie

Verder zijn er natuurlijk intern lessen en voordrachten inverband met het wereldjaar van de fysica. Voor verdereinformatie over deze en andere activiteiten in dit kaderverwijzen we je graag door naar de departementale website www.fys.kuleuven.ac.be. Je kan ook een mailtjesturen naar prof. Christian Maes, coördinator K.U.LeuvenWYP2005 via mailadres [email protected] de internationale betekenis en de doelstellingen kanje meer lezen op www.wyp2005.org.

-4-

Actueel

Page 5: Science@leuven 6

Klimaatmodellen voorspellen dat door toedoen van menselijke activiteiten de globaal gemiddelde temperatuurtegen het einde van deze eeuw zal toenemen met 1.4 tot 5.8 °C. De opwarming van de Aarde is in de laatstedecennia uitgegroeid tot één van de meest besproken milieuproblemen, en iedereen heeft er ondertussen welzo zijn eigen mening over. De Christmas Lecture 2004 door Prof. Andrew Goudie over ‘The LandscapeImplications of Global Change’ lijkt een goede gelegenheid om de stand van zaken op te maken over dewetenschappelijke zekerheden en onzekerheden omtrent de opwarming van de Aarde. Koen de Ridder, onze klimatoloog, zet alles alvast op een rijtje.

-5-

In beeld

[ ]De opwarming van de Aarde: zekerheden en onzekerheden

Zekerheden

Een aantal zaken staan onomstotelijk vast. Om te beginnenis er sinds het begin van de industriële revolutie een duide-lijke stijging waargenomen van de atmosferische concen-traties van een aantal broeikasgassen, waaronder koolstof-dioxide (CO2) en methaan (CH4). Het staat eveneens buiten kijf dat deze stijgingen grotendeels het gevolg zijn vanmenselijke activiteiten zoals de verbranding van fossielebrandstoffen en ontbossing.

Het is geweten dat broeikasgassen sterk absorberen in hetthermisch infrarood deel van het elektromagnetisch spec-trum en zodoende voor een positieve verstoring van destralingsbalans zorgen. Het systeem Aarde-atmosfeer ver-toont namelijk globaal genomen een goed evenwicht tus-sen de geabsorbeerde zonnestraling en de infraroodstralingdie uitgezonden wordt naar de ruimte. Een positieve versto-ring van dit evenwicht door absorptie (en dus een reductie)van de uitgaande straling geeft aanleiding tot een stijgingvan de temperatuur totdat het evenwicht terug hersteld is.Dit fenomeen wordt het broeikaseffect genoemd en hetbestond al lang voor er mensen op onze planeet rondliepen.Het is trouwens aan dit natuurlijk broeikaseffect te danken dat de gemiddelde temperatuur op Aarde een comfortabe-le 15 °C bedraagt in plaats van -6 °C. Sinds de toename vande atmosferische concentraties van een aantal broeikasgas-sen is er, zoals gekend, grote bezorgdheid over een verster-king van het broeikaseffect als gevolg van menselijke acti-viteiten. Een ander vaststaand feit is dat de globaalgemid-delde temperatuur aan het aardoppervlak sinds het beginvan de 20ste eeuw met ongeveer 0.6 °C gestegen is. Dezeopwarming is een wereldwijd fenomeen, en wordt zowelover land als over de oceanen waargenomen.

Onzekerheden

Onzekerheden situeren zich op het vlak van de grootte ende geografische spreiding van de te verwachten verdereopwarming en de causale relatie ervan met menselijkeactiviteiten. Vele van deze onzekerheden hebben te makenmet een onvolledige kennis van bepaalde klimaatprocessenen de huidige beperkingen van de klimaatmodellen.Niettegenstaande hun beperkingen zijn klimaatmodellende enige instrumenten die toelaten om klimaatprognoseste doen. Klimaatmodellen zijn computerprogramma’s dieeen numerieke oplossing berekenen van de vergelijkingendie het klimaat beschrijven, zoals die van de atmosferische(thermo)dynamica, stralingstransfer, wolkenfysica, oceaan-stromingen, zee-ijs en biosfeer-atmosfeer interacties. Dezemodellen zijn van een overweldigende complexiteit,ondermeer omdat ze rekening dienen te houden metruimte- en tijdsschalen die variëren over meer dan tiengrootte-orden, van wolkendruppels tot planetaire circula-tiepatronen en van seconden tot millennia. De beschrijvingvan een aantal processen in klimaatmodellen is verre vanperfect, hetgeen deels te maken heeft met het feit dat dehorizontale modelresolutie – vanwege de beperkingen inrekenkracht van huidige computersystemen – beperkt istot enkele honderden kilometer. Met name de voorstellingvan wolken is problematisch, des te meer omdat de hoeveelheid en het type van bewolking een belangrijke

Page 6: Science@leuven 6

invloed heeft op de stralingsbalans van de Aarde en dushaar temperatuur. Ondanks deze en andere tekortkomin-gen blijken klimaatmodellen redelijk goed in staat om hetklimaat van de 20ste eeuw evenals dat van voorbije ijstij-den te reproduceren. De laatste jaren valt er trouwensgrote vooruitgang te noteren in de nauwkeurigheid van demodellen, ondermeer door het in rekening brengen vaneerder verwaarloosde externe verstoringsfactoren zoals deaanwezigheid van atmosferische aërosolen en de variabi-liteit van zonnestraling. Bij het maken van klimaatprogno-ses voor de 21ste eeuw is er een andere belangrijke bronvan onzekerheid: die van het opstellen van uitstootscena-rio’s voor broeikasgassen. Deze scenario’s worden namelijkin hoge mate beïnvloed door de economische en techno-logische ontwikkelingen van de volgende tientallen jaren,hetgeen uiteraard bijzonder moeilijk in te schatten is. Deonzekerheden die hieraan gekoppeld zijn, samen met deinherente onnauwkeurigheid van de klimaatmodellen,geven aanleiding tot een relatief grote spreiding tussen deverschillende modellen van de geschatte temperatuurstij-ging (1.4 tot 5.8 °C) en de geografische verdeling ervan.Een andere bron van discussie gaat over de causaliteit tus-sen de stijging van de concentraties van broeikasgassen ende geobserveerde opwarming. Hoewel de grootte van dehuidige opwarming in hoge mate consistent is met model-resultaten kan men de opwarming niet met absolutezekerheid toeschrijven aan menselijke activiteiten. In prin-cipe zou het mogelijk zijn dat de recente temperatuur-trend een manifestatie is van de interne variabiliteit vanhet klimaatsysteem. Dat zijn fluctuaties die niet te wijtenzijn aan een externe verstoring zoals antropogene acti-viteiten of variërende zonnestraling maar die hun oor-sprong hebben in het klimaatsysteem zelf. Het best geken-de voorbeeld van zulk een fluctuatie is El Niño. Uitgebreidestudies, waarbij de interne variabiliteit van het klimaatover de laatste duizend jaar werd ingeschat met behulpvan proxygegevens (zoals de breedte van jaarringen) enmodellen, suggereren echter dat het eerder onwaarschijn-lijk is dat de geobserveerde recente temperatuurstijginghet gevolg is van natuurlijke schommelingen.

Werk aan de winkel

De beste wetenschappelijke kennis die momenteel voor-handen is suggereert, ondanks de bestaande onzekerhe-den, dat er een klimaatsverandering op gang is en dat deuitstoot van antropogene broeikasgassen daarvan dehoofdoorzaak is. Het zou dus bijzonder onvoorzichtig zijnom geen actie te ondernemen om de uitstoot van broei-kasgassen af te remmen, zelfs in de wetenschap dat deopwarming niet honderd procent bewezen is. Om de bestaande onzekerheden in de toekomst te vermin-deren is het noodzakelijk om – naast investeringen in ver-hoogde reken- en observatiecapaciteit – verder intensiefonderzoek uit te voeren naar klimaatprocessen. Hierbij ismultidisciplinariteit geen loos begrip: de moderne klimato-logie is uitgegroeid tot een wetenschap waarbij nagenoegalle disciplines die binnen de faculteit Wetenschappen ver-tegenwoordigd zijn een rol spelen, van wiskunde (nume-rieke technieken), informatica (optimalisatie van klimaat-modellen) en fysica (atmosfeerdynamica en fysische pro-cessen), over chemie (atmosfeerchemie, koolstofcyclus) enbiologie (plantendynamiek), tot aardwetenschappen (inter-actie klimaat-landschap). Deze veelzijdigheid, samen metde unieke combinatie van fundamenteel-wetenschappe-lijke kwesties en maatschappelijke relevantie, maakt klima-tologie tot een bijzonder boeiende onderneming. Om meerte weten te komen over het klimaat en klimaatveranderingwordt de lezer verwezen naar de rapporten van hetIntergovernmental Panel on Climate Change (IPCC), hetmeest recente rapport dateert van 2001 en is te vinden viawww.ipcc.ch. Een toegankelijke samenvatting van dit rap-port wordt gegeven in het boek Global Warming: TheComplete Briefing, (John Houghton, Cambridge UniversityPress, de 3de uitgave is van augustus 2004). Op de website van de European Environment Agency (EEA,www.eea.eu.int) is er een recent rapport beschikbaar overde impact van klimaatverandering in Europa, en collega’svan de UCL in Louvain-la-Neuve (www.astr.ucl.ac.be) heb-ben onlangs een rapport gepubliceerd van de te ver-wachten impact in België.

-6-

Page 7: Science@leuven 6

-7-

TI-84 PlusDe plussen +++++ van de

opvolger van de TI-83 Plus met Link

3 keer zoveel geheugen

verbeterd scherm

2,5 keer sneller

USB kabel

TI-84 Plus Silver Edition

TI-84 Plus

++++

+

(De TI-84 Plus (SE) –standaard geleverd met USB kabel- is met ingang van voorjaar 2004 leverbaar. Voor meer

informatie verwijzen wij u naar onze nieuwsbrief of website, of belt u met onze klantenservice 020 582 94 90. Heel goed nieuws is

dat de TI-84 Plus (SE) niet meer zal gaan kosten dan de TI-83 Plus met Link! Let bovendien op aantrekkelijke aanbiedingen: in ons

nieuwsbulletin TI Service en Informatie van januari 2004, op de Nationale Wiskundedagen en op vele andere evenementen waar wij

het komend half jaar aanwezig zijn.)

www.education.ti.com/nederland

*

*De plussen zijn een vergelijk van de TI-84 Plus met de TI-83 Plus. De Silver edition heeft nog meer plussen als bijvoorbeeld verwisselbare frontjes in diverse kleuren.

+

USB poort+

Page 8: Science@leuven 6

Jef: “Een leuk aspect van de studie chemie waren de prac-tica. Je leert er immers het belang en het voordeel vanteamwerk snel kennen. Op een bepaald moment haddenwe echter het teamwerk uitgebreid, alhoewel dat eigenlijkniet de bedoeling was. Veel efficiënter, dat wel, maar wehadden door deze teamvorming allemaal dezelfde systematische fout gemaakt. Hier leer je deze complexematerie in het juiste perspectief zien. Veel zaken zijn eenkwestie van evenwicht, van de juiste omstandigheden ook.Het is niet zwart-wit. Niet wat men op het eerste zichtvan een positief wetenschappelijke richting zou verwach-ten.”

In vele richtingen binnen de faculteitWetenschappen is doctoreren popu-lair. Is dat zinvol? Jefs ervaringenhieromtrent waren heel positief: “In

onze tijd was dat een vraag dieveel gesteld werd. Het docto-raat laat toe om de universiteitop een andere manier te erva-

ren. Een soort blik achter deschermen. Een kans ook om zich

écht in een probleem te verdiepenen het dan na verloop van tijd vol-

ledig door te hebben. Ik kon vir-tuele experimenten verzinnen

en de uitkomst voorspellen. Dit geeft een meer mature kijkop de zaken en helpt later ook om organisaties beter tedoorzien. Mijn mening was en blijft echter dat doctoratenniet te lang mogen aanslepen. Drie jaar vind ik optimaal.Langer is schadelijk voor de verdere loopbaan”. Jef wassowieso van plan om na zijn studies chemie ook nog eco-nomie te gaan studeren. Wetenschappen neem je er vol-gens hem niet zomaar even bij, economie wel. Jef: “Economie is een hele andere materie dan chemie. Dethema’s zijn meer met de dagelijkse wereldproblemen ver-bonden, veel minder abstract. Als studie gemakkelijker teverteren. Het is ook noodzakelijk om zo’n studierichting tekiezen om geloofwaardig een business job na te kunnenstreven na een studie chemie.”

Hoe verging het hem nadien met zijn professionele loop-baan? “Alles samen is mijn doel dat ik voor ogen had, goed gerealiseerd gebleken. Mijn eerste job was sales managerbij BAXTER, medische producten dus. De scheikundige vorming maakt dat je snel echt begrijpt waarover het gaat. Je kan dieper op de zaken ingaan, en de echte belangrijkezaken identificeren. We hebben in die tijd heel wat interes-sante producten geïntroduceerd, die echt goed waren, enwaarvoor we de juiste argumenten ontwikkeld haddenvoor de verkoop.

[ ]“Zin en onzin van een opleiding wetenschappen”

Hoe gaat het nu met…

Toen Jef Verplaetse in 1972 een studierichting moest kiezen was het voor hem overduidelijk: hij was geïnte-resseerd in wetenschappen en chemie leek hem daarbij het meest interessant. De keuze voor zijn eindwerk iseen biochemisch onderwerp geworden, tevens de richting waarin hij gedoctoreerd heeft. Nadien behaalde hijeen MBA . Een perfecte combinatie zo bleek. Hij werkt momenteel als CEO van Van Genechten Packaging, eenBelgisch Europees bedrijf met 2200 medewerkers in de verpakkingsindustrie. Hoe kijkt Jef Verplaetse nu terugop zijn opleiding als wetenschapper?

JEF VERPLAETSEPromoveerde in 1980 als doctor in de scheikunde,optie biochemie.

-8-

Page 9: Science@leuven 6

-9-

Na BAXTER ben ik in de verpakkingswereld terecht geko-men. Dit is een zeer grote industrie. Het voordeel voor eenscheikundige is dat de technische ideeën die je kan heb-ben, snel in de realiteit kunnen omgezet worden. De dynamiek is groot en de zoektocht naar nieuwe ideeënbelangrijk als differentiator voor de merkproducten”, vertelt Jef. Jonge mensen wil hij dus echt wel aanbevelenom wetenschappen als basisopleiding als heel waardevolte beschouwen: “De beste medewerkers zijn altijd diege-nen die ook de fundamenten begrijpen van de omgevingen de producten waarmee ze werken. Voor diegenen dieeen businesscarrière nastreven is wetenschappen ook eenuitstekende basis. Wetenschap heeft mij geleerd dat erniet zoiets is als absoluut voorspelbare situaties. Ook inwetenschappelijke experimenten is het permanent zoekenen proberen te begrijpen welke factoren een rol spelen.Zoeken naar kernoorzaken. Het is niet een strikt logischgeheel. De onderbouw is misschien logisch, maar de rea-liteit is niet altijd met eenvoudige logica te zien. Het vergtheel wat opsporingswerk om erachter te komen wat erprecies gaande is.

In business is het precies zo. Er zijn geen eenvoudigerecepten. Men moet op zoek gaan naar de kernoorzakenvan de problemen waarmee men geconfronteerd wordt.Dit vergt heel wat (menselijke) vaardigheid van observerenen luisteren. Precies wat een wetenschapper geleerd heeft.Ik denk dat we daar heel wat voor hebben op bepaaldeingenieursopleidingen, waar de oplossingen wel logischberekenbaar zijn. Spijtig genoeg is die wiskunde niet com-plex genoeg om de echte realiteit aan te kunnen.”

De aandacht voor veiligheid en milieu zijn zaken die in delaatste twintig jaar in de industrie heel sterk geëvolueerdzijn. Jef is blij om te vernemen dat men daar tijdens deopleiding ook meer aandacht aan besteedt: “Anderzijds zieik dat de politieke wereld op milieuvlak vaak heel on-wetenschappelijke besluiten neemt. Meer ingegeven doorvooroordelen, dan gebaseerd op echte kennis. Ik stel ookvast dat wetenschappers zelf niet altijd een goed door-dachte mening hebben. Verontrustend vind ik dat. Is degemiddelde wetenschapper wel in de maatschappelijkeproblematiek geïnteresseerd? Wetenschappers en huninnovatie zijn noodzakelijk om een verdere groei van dewelvaart mogelijk te maken. Een wetenschapper heeftreeds lang geleerd dat teamwork noodzakelijk is om complexe problemen op te lossen. Dit is een deel van deopleiding. Hij/zij moet echter ook leren dat hij/zij een per-soonlijke verantwoordelijkheid heeft naar het uitdragenvan een positief imago van de wetenschap en de mogelijk-heden voor de maatschappij. Anders neemt het doemden-ken de overhand, en vallen we terug in stagnatie. Tot zover enkele bedenkingen.

Wetenschap heeft me de noodzaak van nauwkeurigeobservatie geleerd. Dit is het vertrekpunt van veranderingdie overal plaatsgrijpt, en noodzakelijk is. Het heeft mebeschermd van een managementsstijl die enkel uitgaatvan persoonlijke opvattingen die niet aan de realiteitgetoetst zijn.

Wereldvreemde managers veroorzaken veel leed. Haddenwe maar wat meer wetenschapmanagers.”

“De beste medewerkers zijn altijd diegenen die ook de fundamenten begrijpen van de omgeving en de producten waarmee ze werken”.

Page 10: Science@leuven 6

-10-

Allemaal mensen

Maarten Haest, student tweede licentie geologie, trok in het kader van zijn licentiaatsverhandeling afgelopenzomer voor vijf weken op terreinstage naar de mijnprovincie Katanga in het zuidwesten van de DemocratischeRepubliek Congo (DRC). Deze terreinstage was mogelijk dankzij een IRO-reisbeurs en ging door in de koper-zilvergroeve te Dikulushi, zo’n 350 km ten noorden van Lubumbashi, de provinciehoofdstad van Katanga. Dezeuitermate rijke ertsafzetting, tot 26% Cu-gehalte, wordt uitgebaat door ANVIL MINING, een Australische ‘junior’ mijnmaatschappij. Dit bedrijf heeft echter wel de grootste concessie in Katanga, zij het buiten de zoge-naamde ‘copperbelt’, met zeer gekende mijnplaatsen zoals Kipushi, Shinkolobwe, Kolwezi. De uitzonderlijkerijkdom van de ertsafzetting te Dikulushi, gecombineerd met de relatief beperkte kennis van de geologischecontext van deze afzetting, maken ze tot een uiterst interessant onderzoeksonderwerp. Het is dan ook debedoeling van dit onderzoeksproject om het tektonische kader van deze ertsafzetting, alsook de processen dieaanleiding hebben gegeven tot deze uitzonderlijke koperconcentratie, te doorgronden. Science@leuven kreegde kans om even mee te bladeren in het dagboek van Maarten. Hieronder enkele passages…

[ ]Maarten Haest op terreinstage in Katanga“KUIFJE IN CONGO”

Op 15 augustus begon mijn avontuur met de lijnvluchtBrussel-Kinshasa-Lubumbashi met HEWA BORA, deCongolese luchtvaartmaatschappij. Eenmaal inLubumbashi werden we opgevangen door ANVIL, die gedurende ons verblijf alles organiseerde. Twee dagenlater arriveerden we met een gecharterd vliegtuigje op deaarden piste van Kilwa, een klein stadje aan hetMwerumeer, zo’n vijftig kilometer ten zuiden vanDikulushi. We, want de eerste twee weken werd ik verge-zeld door mijn twee promotoren, Manuel Sintubin enPhilippe Muchez. Samen hebben we eerst een grondigeverkenning gemaakt van de groeve, waarbij we vooralaandacht besteed hebben aan alles wat niet met de erts-afzetting te maken heeft. Dit tot grote verwondering vande groeve-uitbaters. Zo werd vrij snel duidelijk dat plooieneen belangrijk structureel element vormen voor de mine-ralisatie, en niet zozeer breuken zoals door de geologen eningenieurs van de groeve steeds werd gedacht. Een werk-model kwam tot stand, waarbij die plooien en hun relatiemet een diapirische structuur en fracturatiezones eenhoofdrol spelen. Eénmaal mijn promotoren terug naarhuis waren, werd het verfijnen van dit werkmodel hethoofddoel van de rest van mijn verblijf. De groeve en zijn directe omgeving kunnen best aange-zien worden als een klein stukje Australië te midden deCongolese brousse. Dit gesloten karakter is natuurlijk ookte wijten aan de nog steeds relatief onveilige situatie inhet oosten van Congo. Een voorbeeld van de wankelheidvan de situatie heb ik zelf meegemaakt toen een mogelijkeprotestactie in Dikulushi in de kiem werd gesmoord metde arrestatie van vijftien lokale bewoners.

Page 11: Science@leuven 6

-11-

Het echte hoe en waarom ben ik echter nooit te wetengekomen. Uiteindelijk is het in de groeve steeds rustiggebleven. Over evacuatie is nooit gesproken. Maar tocheen duidelijke waarschuwing dat men in Congo steedswaakzaam moet zijn omdat de toestand er snel kanomslaan. Mijn contact met Congo verliep hoofdzakelijk viade lokale arbeiders. Hun verhalen zijn schrijnend en getui-gen van een uitzichtloze situatie. De armoede is het enigewat ik met mijn eigen ogen heb gezien. In zoverre dat mendit kan zien aan de huizen natuurlijk, lemen hutjes metstrooien daken. In deze hutjes leven makkelijk gezinnenmet tien kinderen. De levensverwachting is dan ookbedroevend laag, zo’n 38 jaar. Daarbij komt dan nog demalaria, iets wat ik zelf heb ‘mogen’ ervaren. Tegen heteinde van mijn verblijf heeft het mij echt overvallen. Hetene moment voelde ik mij nog kiplekker. Een kwartier laterverging ik van de pijn. Achteraf bekeken, viel het allemaalnog zeer goed mee, wat niet kan gezegd worden van veleCongolezen die aan malaria sterven. Die nacht heb ik medoodziek gevoeld. De volgende dag werd al gauw vastge-steld dat ik malaria had en werd er met een behandelinggestart. Erg effectief, want ik voelde me al snel een stukbeter. De malaria heeft me misschien zelfs gered van eengroter ongeluk. De dag van mijn malaria-aanval is immersde groevewand waar ik zou gaan werken gedeeltelijk in-gestort.

Jozef was mijn vaste ‘surveyer’. Hij stond op uitkijk om tezien of er stenen boven mij dreigden te vallen. Hij woondein Kilwa. Hij vertelde dat ANVIL één van de weinige werk-gevers was in de streek en dat het enige alternatief vis-vangst in het Mwerumeer zou zijn. Helaas heeft overbevis-sing geleid tot het verdwijnen van deze bron van inkom-sten. Zo wordt de lokale bevolking in armoede gedreven.ANVIL probeert het tij te keren, o.a. door Congolezentewerk te stellen. In de groeve werken zo’n vijfhonderdCongolezen, naast zo’n 100 ‘vreemden’, waaronderZambiaanse en Zuid-Afrikaanse vakmensen en hetAustralische management. ANVIL helpt ook met de herop-

bouw van een sociaal netwerk door de bouw van scholenen ziekenhuizen. Ook de weg tussen Dikulushi en Kilwa isvolledig heraangelegd door het mijnbedrijf.

De communicatie tussen de Congolese arbeiders en hetdominante Engelstalige kader binnen het mijnbedrijf verloopt echter niet altijd even vlot. Toen ze te weten kwamen dat er Belgen rondhingen, die dan ook nog eenmondje Frans spraken, waren de Congolezen in hun nopjes. Herinneringen aan langvervlogen tijden, toen hettoch allemaal zoveel beter was dan nu, kwamen terug.Keer op keer kwam dan ook de onvermijdelijke vraag waarde Belgen, ‘les frères des Congolais’, toch bleven, wanneerwe eindelijk zouden terugkeren, waarom we ze in de steekhebben gelaten. Een schrijnende noodkreet!

Met hun dagdagelijkse beslommeringen hebben we hen niet echt kunnen helpen, maar toch denk ik dat mijnonderzoekswerk zijn ontwikkelingsbelang heeft. Door degeologische context van deze rijke ertsafzetting te analy-seren, zal ik mogelijk een bijdrage kunnen leveren aan eenmeer efficiënte en duurzame exploratie naar nog onge-kende ertsvoorkomens in Katanga. Dit kan leiden tot meermijnen in Katanga, wat dan weer zorgt voor werkgelegen-heid, de heraanleg van de infrastructuur en voor de socia-le voorzieningen. Misschien een droom, maar toch hoop ikvia mijn geologisch onderzoekswerk een steentje bij tedragen in de ontwikkeling vanDikulushi en zijn omgeving.Ondanks de malaria zou ik zo’nterreinstage aan iedereen aan-raden. Ik hoop dan ook dat er inde toekomst o.a. door middelvan IRO-reisbeurzen nog velestudenten de kans zullen krijgendergelijke onvergetelijke erva-ringen op te doen.

[Een dorpje in de omgeving van de groeve]

Page 12: Science@leuven 6

-12-

Doctoraten 1 juni - 30 oktober 20044 juni 2004: Bruno HaerensReactive transport modelling of agroundwater contamination froma former coking plant.Promotor: A. Dassargues

4 juni 2004: Ilse GeyskensMolecular characterization of theSch9 protein kinase and its role innutrient-induced signaling in theyeast Saccharomyces cerevisiae.Promotoren: J. Thevelein, S. Wera

17 juni 2004: Bert BergéInfluence of THF on the solutionand swelling behaviour ofpoly(vinyl methyl ether) in water.Promotor: H. Berghmans

18 juni 2004: Véronique Van LierdeDegree Functions and IntegrallyClosed Ideals in Dimension Two.Promotor: R. Debremaeker

18 juni 2004: Sofie GouwyThe graphic correlation method asa tool for integrated stratigraphyApplication to the uppermostEmsian-lowermost Famennian(Devonian) from the Ardenne area(Belgium – N-France) and correla-tion with the eastern Anti-Atlasarea (Morocco) and the New Yorkarea (N-America). Promotor: P. Bultynck

18 juni 2004: Bing YanIsolation and characterization of amammalian transcription factorthat suppress the growth defect ofa yeast glucose sensing mutant.Promotor: J. Thevelein

22 juni 2004: Sophie RaedtsVortex Dynamics in Type-IISuperconductors with a PeriodicPinning Array.Promotoren: V.V. Moshchalkov,A. Silhanek

25 juni 2004: Ruud GeladéRole of the G protein Gpa2 andputative interaction partners inthe control of the cAMP-PKA signalling pathway in yeast.Promotor: J. Thevelein

30 juni 2004: An Van NulandRole of the Mep2 ammoniumtransporter in ammonium sensingin Saccharomyces cerevisiae.Promotor: J. Thevelein

30 juni 2004: Geert HuyskensImpact of xenobiotics on repro-ductive traits in teleosts. Promotor: F. Ollevier

2 juli 2004: Joyce MareelsICP-MS Analysis, Geochemistry,and Petrogenesis of Granites fromthe Variscan Northern Vosges(France).Promotor: J. Hertogen

2 juli 2004: Wendy VerheijenFotofysische eigenschappen vanchromofoor-gelabelde dendrimeren.Promotoren: F.C. De Schryver,J. Hofkens

5 juli 2004: Dana BorremansPrecision moments of the 11Li halo nucleus.Promotor: G. Neyens

6 juli 2004: Steven KuppensExperimental and computationalstudy of the conformationaldynamics of Ha-ras-p21.Promotor: Y. Engelborghs

6 juli 2004: Sarah DeanThe beta decay of neutron-defi-cient rhodium and rutheniumisotopes.Promotoren: M. Huyse,P. Van Duppen

7 juli 2004: Jo VercammenCharacterization of HIV-1 inte-grase with fluorescence correla-tion & cross correlation spectro-scopy.Promotor: Y. Engelborghs

12 juli 2004: Tatiana KrouglovaFluorescence CorrelationSpectroscopy Applied to Tubulinand Tubulin Oligomers.Promotor: Y. Engelborghs

17 augustus 2004: Eduard DolusicSynthesis and application offunctionalized macrocyclic oligopyrroles.Promotor: W. Dehaen

2 september 2004: Oksana TishchenkoOn the nature and origins of thereaction barriers in atom-transferreactions: Insights from first prin-ciples calculations.Promotor: Minh Tho Nguyen

3 september 2004: Stijn PittoisOntwikkeling van een fotopyro-elektrische meetmethode voor hetbepalen van thermische materiaaleigenschappen en toe-passing op kritische vloeistof-mengsels.Promotoren: J. Thoen, C. Glorieux

8 september 2004: Katrien PrincenDevelopment of chemokinereceptor antagonists as a novelstrategy for the treatment ofhuman immunodeficiency virus(HIV).Promotoren: D. Schols, L. Arckens

23 september 2004: Faye MaertensSynthese van gefusioneerde aza-en oxa-heteroringsystemen alsconformationeel ingeperkte(di)(hetero)arylalkylamines.Uitbouw tot potentiële receptorli-ganden voor dopamine en andereneurotransmitters.Promotoren: F. Compernolle,G. Hoornaert

23 september 2004: Boris DoubrovHomogeneous spaces and holo-nomic differential equations. Promotoren: L. Verstraelen,B. Komrakov (Minsk)

24 september 2004: Bjorn VandewalleSome robust and semi-parametricmethods in extreme value theory.Promotor: J. Beirlant

29 september 2004: Bart CroonenborghsMagnetic Coupling Mediated byMetastable FeSi. Promotoren: A. Vantomme, J. Meersschaut

29 september 2004: Katrien UytterhoevenAn observational study of line-profile variable B stars in multiplesystems.Promotoren: C. Aerts, J. Telting(Nordic Optical Telescope, LaPalma)

28 september 2004Koen VanormelingenThe role of surface structure anddeposition energy in the informa-tion of Si-based low-dimensionalsystems.Promotor: A. Vantomme

4 oktober 2004: Valérie CappuynsHeavy metal behaviour in over-bank sediments and associatedsoils. Promotoren: R. Swennen,S. Deckers

8 oktober 2004:Isaac Perez CastilloThe use of statistical mechanics inmodelling disordered systems.Promotor: D. Bollé

11 oktober 2004: Nele VandammeMorphological and electronic pro-perties of gold clusters depositedon atomically flat substrates.Promotoren: C. Van Haesendonck,P. Lievens

15 oktober 2004: Nico JacobsRelational sequence learning anduser modelling.Promotoren: M. Bruynooghe,L. De Raedt

21 oktober 2004: Thomas MoensVariability in reproductive fitnessand pathogenicity of Radopholussimilis in Musa: effect of bioticand abiotic factors.Promotoren: A. De Loof,R. Swennen

22 oktober 2004: Geert GilisGas-phase kinetics of alkalineearth metal atom reactions withmethyl halides at temperaturesfrom 303 to 1067 K.Promotor: C. Vinckier

22 oktober 2004: Yves DemasureConnecting strings and gauge the-ories through matrix geometry.Promotor: W. Troost

22 oktober 2004: Anne SchoolmeesterActivation and inhibition of inte-grin ∂2ß1 on platelets.Promotor: H. Deckmyn

25 oktober 2004: Christoph KernerProduction of quantum bits usingsilicon processing technology.Promotoren: C. Van Haesendonck,W. Magnus

29 oktober 2004: Ingrid BeulsDesign of odontological tools toelucidate small ruminant herdmanagement at Sagalassos (SW-Turkey) in the Roman-Byzantineperiod (0-650 AD).Promotoren: W. Van Neer,M. Waelkens

Page 13: Science@leuven 6

-13-

Campuspraat

Voor de jaarlijkse herfstvergadering van de LeuvenseGeografen koos het uittredend bestuur voor een bezoekaan ons aller geliefd Leuven. Meer dan een decenniumgeleden schreef prof. em. Frans Gullentops - letterlijk deéminence grise uit onze studententijd - een boekje overgesteenten in Leuven. De populairste delen ervan zijnnog terug te vinden in de Leuvense wandelgids vanOpen Monumentendag 2003. Maar als LeuvenseGeografen kozen we voor de bron. En wat blijkt? Als je de juiste vragen stelt dat die Leuvense stenenbeginnen te spreken. Je hebt er natuurlijk ook degepaste tolk voor nodig, want dan komt een hele

geschiedenis naar boven. De geschiedenis van bouwenen van transport, doorspekt met vindplaatsen, economi-sche vereisten en modetrends. En daarbovenop tal vanvraagtekens. Wist je dat Leuven twee flinke tunnelsbezit: één onder het Martelarenplein en een tweedeonder de Keizersberg? En dat de destijds 60 m hoge Verloren Kost (een observatietoren van de buitenste omwalling, ziefoto, naast prof. Gullentops) nog wat wiskundig brein-werk vraagt om zijn geheimen bloot te leggen?

Besef je dat er misschien (amper 25 000 jaar geleden)een heuse gletsjer in de stad lag, of toch daar waar nude stad ligt. Kun je aan een kronkel in de huizenrij ont-dekken hoe de oude Dijle ondergronds voortloopt enweet je hoe je de originele Dijleloop onderscheidt van detalrijke aftakkingen die in de loop der eeuwen werdenaangelegd om eilanden te creëren?

En tenslotte leerden we hoe verrassend jong onzemoderne luxe (water- en energievoorziening, bestrating,stadshygiëne ...) wel zijn.

Dat leer je allemaal uit stenen. Maar dan moet jekunnen luisteren: de Leuvense stenen spreken echt!

Leuvense stenen spreken

[ ]Sinds 1 oktober 2004 is de structuur van het departement Chemie gewijzigd naar vier nieuwe afdelingen:

- Kwantumchemie en Fysicochemie- Moleculair Design en Synthese- Moleculaire en Nanomaterialen- Biochemie, Moleculaire en Structurele Biologie

Meer info vind je op de webstek van het departement Chemie: www.chem.kuleuven.ac.be

Nieuwe afdelingen voor departement Chemie

[ ]

[ ]Wetenschapsfeest

Ook onze faculteit was vertegenwoordigd op hetWetenschapsfeest in de Grenslandhallen van Hasselt.

Frank De Winne meets prof. A. Toom.

www.chem.kuleuven.ac.be

www.chem.kuleuven.ac.be

[

]

Page 14: Science@leuven 6

Campuspraat

-14-

Elements of life: de chemische industrielanceert een nieuw initiatief

Richard Stevens, pedel van de faculteit Wetenschappen, is sedert 1 oktober 2004 officieel op pensioen. Hij was sinds1967 in dienst van de faculteit Wetenschappen: eerst als medewerker op het studentensecretariaat, later als pedel.

De functie van pedel kwam reeds voor in de middeleeuwseuniversiteiten en bleef al die eeuwen gehandhaafd. Depedel is o.a. verantwoordelijk voor het opstellen van delessenroosters en van de examenroosters, voor het opma-ken van de diploma's, kortom voor het vlotte verloop vaneen academiejaar. Een pedel herkennen we uiteraard ookals één van de twee mannen (of vrouwen) die bij officiëleplechtigheden vóór de Rector lopen met een speciale staf.Het officiële luik van zijn opdracht heeft Richard steedsmet fierheid volbracht.

Mady Vleminckx, die Richard opvolgt, zij het onder de gemoderniseerde functietitel ‘studentensecretaris’ vertelt: “Richard heeft al zijn taken op een vlotte manier weten te combineren. Hij was zelfs meer dan dat: hij was een vertrou-wenspersoon van de professoren en de studenten en was diegene die bemiddelde bij problemen om tot een oplossingte komen die voor alle partijen aanvaardbaar was. We zullen hem hier allemaal erg missen. Maar zijn pensioen is hemnatuurlijk van harte gegund."

Pedel van de faculteit op pensioen[ ]

CEFIC, European Chemical Industry Council, lanceert een nieuwe campagne met de bedoeling het publiek de chemie

beter te leren kennen en het ervoor te sensibiliseren. Centraal in de campagne staat de website www.elements-of-

life.org. Dit nieuwe initiatief benadrukt het belang van de chemie, die constant aanwezig is in ons dagelijkse leven,

vaak zonder dat wij ons daarvan bewust zijn. En alles draait natuurlijk rond de chemische elementen van het perio-

diek systeem, dat de basis vormt voor de talloze nieuwe oplossingen of producten bedacht door scheikundigen.

“Vele mensen, of ze voetballen, voor de computer of in

hun eigen wagen zitten, beseffen gewoon niet welke

rol chemische stoffen spelen in ons leven. Evenmin

weten ze hoe de vooruitgang in de scheikunde mee

zorgt voor zuiverdere, veiligere en energie-efficiëntere

technologieën”, zegt Alain Perroy, Directeur-generaal

van CEFIC.

Bepaalde chemische verbindingen krijgen extra aandacht, stoffen die verrassend genoeg leiden tot producten die op

het eerste gezicht helemaal niets met chemie te maken hebben. Op de website van de campagne staan verder een

interactief periodiek systeem, de mijlpalen in de geschiedenis van de chemie en een puzzelspel over de elementen.

Allen daarheen: www.elements-of-life.org

[ ]

www.elements-of-life.org

[ ]

www.elements-of-life.org

Page 15: Science@leuven 6

Campuspraat

Ongeveer 40% van de huidige geneesmiddelen werkt in opreceptoren in onze cellen. Zulke receptoren detecterenonder andere hormonen. Onderzoekers van het VlaamsInteruniversitair Instituut voor Biotechnologie (VIB) ver-bonden aan de K.U.Leuven, hebben in gistcellen voor deeerste keer duidelijk aangetoond dat deze receptoren ookvoedingsstoffen detecteren en er op reageren. De kans isgroot dat dit ook bij menselijke cellen zo gebeurt. Hunonderzoek opent perspectieven voor de behandeling vanstofwisselingsziektes zoals diabetes en zwaarlijvigheid.

Al wat leeft, is opgebouwd uit cellen. Cellen communice-ren met elkaar en de buitenwereld dankzij receptoreiwittenop hun membraan. Deze eiwitten vangen signalen vanbuiten de cel op, door zich te binden met specifieke stof-fen, zoals hormonen. Deze binding veroorzaakt een reactievan de cel om processen binnen of buiten de cel te regule-ren. Heel wat geneesmiddelen kunnen zo inspelen op dewerking van onze cellen en onze gezondheid positief beïnvloeden. Katleen Lemaire en haar collega’s, onder leiding van prof. Johan Thevelein, hebben nu als eerstenreceptoreiwitten in gistcellen ontdekt die glucose ensucrose detecteren en erop reageren.

De detectie van glucose, de transportsuiker in het bloed, isvoor alle cellen in het lichaam van groot belang. Glucosewordt niet alleen door de cellen opgenomen en gemetabo-liseerd, maar reguleert zelf ook heel wat reacties in cellen.

Dit kan misgaan als er te veel of te weinig glucose in hetbloed aanwezig is, zoals bijvoorbeeld bij diabetes (suiker-ziekte). Dit maakt de ontdekking dat receptoreiwitten reageren op suikers zoals glucose, heel belangrijk in de zoektocht naar behandelingen van stofwisselingsziektes.Deze eiwitten zouden immers goede doelwitten kunnenzijn voor nieuwe geneesmiddelen om zo het teveel oftekort aan een bepaalde suiker te compenseren. De VIB-wetenschappers voeren hun onderzoek uit op gisteiwitten.Vaak blijkt dat eiwitten die in gist voorkomen, eengelijkaardige variant hebben in mensencellen. Dit maaktgist een geschikt modelorganisme om meer te weten tekomen over mechanismen in mens en dier. De discussie of zoogdieren glucosereceptoren hebben, woedde al lang.De ontdekking ervan bij gist doet de kans op het bestaanvan menselijke glucosereceptoren aanzienlijk stijgen.

Het onderzoek van de VIB-wetenschappers uit de groepvan Johan Thevelein verscheen op 22 oktober in MolecularCell. Lemaire et al., Molecular Cell, 16, 293-297 (2004). Een overzichtsartikel van dezelfde groep over alle reedsontdekte nutrïentsensoren bij hogere organismen is recentverschenen in Holsbeeks et al., Trends in BiochemicalSciences, 29, 556-564 (oktober 2004).

[ ]Brengen gistcellen ons een stapje dichter bij de behandeling van zwaarlijvigheid?

-15-

Page 16: Science@leuven 6

-16-

Elke: “Om aan de prijs deel te nemen diende je jonger tezijn dan 35 jaar en je publicatielijst, samenvatting vandoorgevoerd onderzoek (in mijn geval de samenvattingvan mijn doctoraatsthesis) en een motivatiebrief op testuren. Als laureaat diende je een Franstalige presentatie te geven op het congres. Mijn onderzoek richt zich op deidentificatie en functieanalyse van neuropeptiden bijinvertebraten. Neuropeptiden zijn zeer belangrijke boodschappermoleculen die een rol spelen in bijna allefysiologische processen. Het vergroten van onze kennis opstructureel niveau van neuropeptiden is een eerste stap inde studie naar hun rol en interactie. In analogie met proteomics hebben we de peptidomics technologie geïn-troduceerd, of de studie van alle peptiden die tot expressiekomen in een organisme, weefsel of cel op een bepaaldtijdstip. Er werden verschillende massaspectrometrischetechnieken op punt gesteld om met zo weinig mogelijkuitgangsmateriaal op een snelle manier een beeld te krijgen van de peptidencocktail aanwezig in neuroendo-criene organen.

Tijdens mijn doctoraat heb ik de neuropeptiden in kaartgebracht die aanwezig zijn in het zenuw- en hormonaal

stelsel van twee sprinkhaansoorten, de Afrikaanse trek-sprinkhaan Locusta migratoria en de woestijnsprinkhaanSchistocerca gregaria. Hierbij werden tal van nieuwe peptiden geïdentificeerd, waaronder een peptide datmogelijk een invloed heeft op het suikermetabolisme bijsprinkhanen. De woestijnsprinkhaan staat al lang in debelangstelling, door de verwoestingen die de sprinkhanen-plagen aanbrengen in landbouwgewassen. Die plagen worden alleen veroorzaakt door zwermendesprinkhanen. De woestijnsprinkhaan kan namelijk voorko-men in twee fasen: een solitaire of geïsoleerde fase en eengregaire of zwermende fase. Het is belangrijk te wetenwelke stoffen een rol spelen bij de faseovergang. Daarom hebben we profielen opgesteld van de neuropep-tiden van zowel geïsoleerde (solitaire) als in groepgekweekte (gregaire) sprinkhanen en deze profielen onder-ling vergeleken. Zo werd vastgesteld dat bepaalde pepti-den, waaronder een klasse van enzym-inhibitoren, over-vloediger voorkomen bij geïsoleerde sprinkhanen.”

Elke Clynen, The Use of Peptidomics in LocustNeuroendocrine Research and in the Study of PhaseTransition, promotor: prof. L. Schoofs.

Campuspraat

Elk jaar reiken de Servier Laboratoria enkele prijzen uit aan jonge onderzoekers (jonger dan 35) om hen tebelonen voor hun verwezenlijkingen op het gebied van neuroendocrinologie. Dit jaar werd de prijs uitgereiktop de 32ste bijeenkomst van de Franse vereniging voor neuroendocrinologie in Montpellier (32ième Colloquede la Société de Neuroendocrinologie), welke georganiseerd werd in samenwerking met de vereniging voorneuroendocrinologie uit Canada (Québec). De Servier Laboratoria reikten dit jaar 3 prijzen uit, waaronder éénaan een Franse onderzoekster, één aan een Canadese onderzoekster en één aan Elke Clynen, afdeling voorDierenfysiologie en neurobiologie.

Elke Clynen wint Servier Prijs 2004

Page 17: Science@leuven 6

-17-

Campuspraat

Filip Frederix, postdoctoraal medewerker aan het departe-ment Chemie en IMEC, heeft de eerste prijs in de inter-nationale DSM Awards for Chemistry and Technologygewonnen voor zijn onderzoek op het gebied van bio-sensoren. Zijn werk “The Use of Self-Assembly for theRealisation of Immunosensor Interfaces and DetectionSystems” omvat de ontwikkeling van sensoren voor bio-medische applicaties (onder supervisie van ProfessorGuido Maes en Professor Gustaaf Borghs). Met zijn onderzoek heeft hij het mogelijk gemaakt zeer gevoeligebiosensoren te realiseren waarmee op een snelle, makkelijke en goedkope manier heel specifiek bloed-onderzoek gedaan kan worden. Het onderzoek vereiste een multidisciplinaire aanpak van natuurkunde, schei-kunde, nanotechnologie en biomedische technologie.

Filip ontving een geldbedrag van 7500 euro uit handenvan Jan Zuidam, vice-voorzitter van de Raad van Bestuurvan DSM. In haar verslag zegt de jury het volgende overhet met de eerste prijs bekroonde onderzoek: “Een opvallend aspect van het onderzoek is dat een nieuwe op nanotechnologie gebaseerde techniek is ontwikkeld dieheeft geleid tot een draagbare, goedkope en makkelijkbruikbare biosensor”. Professor Emmo Meijer, voorzittervan de internationale jury en ChiefTechnology Officer van DSM, voegtdaaraan toe: “De jury is onder deindruk van de grote hoeveelheid ver-richt werk en van de internationaleerkenning die het werk van FilipFrederix al gekregen heeft.”

De in 1986 ingestelde DSM Awards for Chemistry andTechnology worden jaarlijks uitgereikt. Het evenement ishard op weg internationale faam te verwerven. Tot 2001was deelname beperkt tot promovendi van onderzoeks-instituten in Nederland en Vlaanderen. In 2002 kwam daarWallonië bij, en sinds 2003 kunnen ook onderzoekers uitde Duitse deelstaat Nordrhein-Westfalen deelnemen. DSMdoet veel van zijn onderzoekswerk in nauwe samenwer-king met universiteiten. Met zijn jaarlijkse DSM Awards forChemistry and Technology wil DSM jonge wetenschappersstimuleren tot creatief en grensverleggend onderzoek. Ditis volgens DSM van belang omdat dergelijk onderzoek nietzelden aan de basis staat van de ontwikkeling van nieuwe,kennisintensieve industriële processen en technisch hoog-waardige producten. Daarnaast is DSM van mening datkwalitatief hoogstaand universitair onderzoek parallelloopt met academisch onderwijs van hoog niveau.

Filip Frederix DSM Awards for Chemistry and Technology 2004

Page 18: Science@leuven 6

-18-

Onlangs heeft het Canvas wetenschapsprogrammaoverLeven de prijs gewonnen van de VlaamseGemeenschap voor zijn bijdrage aan de popularisering vande wetenschap. De redactie besloot daarop met het daar-aan verbonden bedrag zelf een prijs uit te schrijven.Volgens hen zijn Vlamingen veel te bescheiden om methun ideeën naar de media te stappen. Met de “overLeven-prijs” wilden ze daaraan iets doen. Ze wilden het talent datin ons land sluimert, wekken met prijzen van 2000, 1000en 750 euro. In ruil voor deze prijzenpot, vroegen ze goedeen originele ideeën voor een aflevering van overLeven. Op 21 oktober heeft minister Fientje Moermanvan Wetenschapsbeleid de prijzen van dezeoverLeven-wedstrijd uitgereikt. Johan Op deBeeck, netmanager van Canvas, toonde zichtevreden dat uitgerekend televisie, vroeger weleens door wetenschappers verguisd, nu zoveelenthousiasme en inzet heeft mogen losmaken.“De overLeven-prijs mocht 124 inzendingenontvangen en dat vonden wij een groot succes, zeker als u weet dat de meeste indieners wetenschappelijke onder-zoekers zijn die een speciale inspanning hebben gedaanom hun idee naar televisie te vertalen”, aldus Op de Beeck.De jury werd voorgezeten door professor ChristoffelWaelkens. Ook onze faculteit viel in de prijzen. De tweedeprijs werd immers toegekend aan prof. Manuel Sintubinvoor zijn bijdrage ‘Op zoek naar aardbevingen’.

Bam, Iran, 26 december 2003, 6.6 op de schaal vanRichter, 26.000 doden. Een onverwacht zware en dodelijkeaardbeving, waarop de bevolking niet voorbereid was. Daarwas ook geen enkele historische reden voor. Met paleo- enarcheoseismologisch onderzoek op sites in ZuidwestTurkije trachten geologen historische aardbevingen inkaart te brengen. Zo zullen ze in de toekomst misschien in staat zijn om hetrisico op zware aardbevingen beter in te schatten in gebie-den waar schijnbaar nooit een aardbeving lijkt te zullentoeslaan, zoals in ons land.Ook Jarno Van de Walle, doctoraatsstudent fysica, kreeg

een onderscheiding voor zijn inzending "exotischekernfysica". Hij had een scenario uitgewerkt waar-

bij een team kernfysici van het IKS gevolgd werd toenhet naar CERN, Genève trok om een klein stukjesupernova op aarde te creëren. Hij beschrijft in zijnwerk hoe we op zoek gaan naar het inwendige van deatoomkernen om de krachten die de nucleonen bij

elkaar houden te doorgronden. Dit proberen we door exotische kernen aan te maken, te versnellen en te bestu-deren. Exotische kernen zijn atomen die op aarde nietvoorkomen, die dus aangemaakt moeten worden en diezeer kort leven (dikwijls korter dan één seconde). Ze wor-den wel in supernova explosies voortdurend aangemaakten zijn de bouwstenen waarmee de nucleosynthese (hetmaken van de elementen) "metst".

Campuspraat

OverLeven prijs 2004

Page 19: Science@leuven 6

-19-

Coördinaten alumniverenigingen

SponsoringDe faculteit Wetenschappen geeft twee maal per jaar deze facultaire nieuwsbrief uit, met een extra editie voor de nieuwe studen-ten in het voorjaar ter gelegenheid van de infodag. Science@leuven wordt verspreid onder onze afgestudeerden, personeelsleden,externe relaties (waaronder onderwijsinstellingen, bedrijven en media) en studenten. De nieuwsbrief wordt tevens elektronischaangeboden via www.wet.kuleuven.ac.be. Ons lezerspubliek komt misschien overeen met uw doelgroep. Daarom bieden we u de kans om uw advertentie te plaatsen. Vraag via onderstaand formulier vrijblijvend informatie.

Gelieve deze strook terug te bezorgen aan de Faculteit Wetenschappen, Geel Huis, Kasteelpark Arenberg 11, 3001Leuven (Heverlee). Faxen kan naar het nummer 016 32 19 95, mailen naar [email protected]

Naam:

Bedrijf:

Adres:

Telefoon: Fax:

E-mail:

PDLVereniging van afgestudeerden in Plantkunde en DierkundeNaamsestraat 61 - 3000 LeuvenTel: 016/32 42 90 e-mail: [email protected]/pdl

B.V.L.GBeroepsvereniging Leuvense Geologenp.a. Fysico-Chemische Geologie Celestijnenlaan 200C - 3001 Leuven (Heverlee)Tel: 016/32.75.84e-mail: [email protected]/geologie/BVLG

CHEMICI LEUVENCelestijnenlaan 200F3001 Leuven (Heverlee)Tel: 016/32.74.67e-mail: [email protected]/chemici

VWNILVereniging voor Wiskundigen, Natuurkundigen en Informatici LovaniensesCelestijnenlaan 200 D -3001 Leuven (Heverlee)Tel: 016/32.72.15e-mail: [email protected]/vwnil

VERENIGING VAN LEUVENSE GEOGRAFENW. de Croylaan 423001 Leuven (Heverlee)Tel: 016/32.24.42e-mail: [email protected]/geografie/alumni

Page 20: Science@leuven 6

-20-

Frequentie

De Nieuwsbrief verschijnt driemaal per jaar nl. in februari, juli en december. Artikels en ander materiaalmoeten uiterlijk 6 weken vóór de verschijningsdatumaangeleverd worden. Voorstellen kunnen ingediend worden via [email protected]

Verantwoordelijk uitgeverProf. J. Beirlant

Voorzitter RedactieraadProf. C. Waelkens

Redactiesecretaris L. Gilis

Redactie alumniverenigingenMarc Declercq (Vereniging van Leuvense Geografen),Prof. Walter Lauriks (VWNIL), Prof. Manuel Sintubin(B.V.L.G.), Prof. Eric Smets (PDL), Prof. Luc Van Meervelt(Chemici Leuven), Prof. Christoffel Waelkens (VWNIL)

Redactie faculteitWendy Sevenants

Nuttige adressenfaculteit WetenschappenGeel Huis, Kasteelpark Arenberg 11, 3001 Leuven (Heverlee)tel. 016 32 14 01fax 016 32 19 95E-mail: [email protected] K.U.Leuven: www.kuleuven.ac.beURL faculteit Wetenschappen:www.wet.kuleuven.ac.be

Vormgeving en drukAmazing AdvertisingStadsvest 253012 Leuvenwww.amazing-advertising.be

[ Colofon ]

Science@leuven is een gezamenlijk initiatief van deverschillende alumniverenigingen en van de faculteitWetenschappen van de K.U.Leuven. Met deze nieuwsbrief willen we zowel de verschillende alumniverenigingen onderling als de verschillendedepartementen en studierichtingen van de faculteitdichter bij elkaar brengen, zodat de band tussen deleden van de faculteit als geheel en haar afgestu-deerden versterkt wordt. De nieuwsbrief houdt afge-studeerden en personeel op de hoogte van de ontwikkelingen in onderwijs en onderzoek aan defaculteit Wetenschappen. Jaarlijks wordt één breedinformatief nummer opgesteld dat ook gericht isnaar studenten en leraars van de hoogste graad vanhet secundair onderwijs om hen te informeren overde mogelijkheden die de faculteit Wetenschappenaanbiedt. De facultaire nieuwsbrief, die voor sommigerichtingen aanvullend is bij de nieuwsbrieven van deeigen alumnivereniging, verschijnt driemaal per jaar.De verspreiding gebeurt naar alle betalende alumni-leden, naar het personeel en naar externe relaties.Het breed informatieve nummer wordt ook verspreidnaar wetenschapsleerkrachten en hun studenten.Geïnteresseerden kunnen eveneens tegen een kleinevergoeding van vijf euro science@leuven ontvangen. Bijdragen kunnen gestort worden op rekeningnum-mer 432-0001831-34 met vermelding van “nieuws-brief”.

Wetenschap in breedbeeld