Sciencafe Zeist Nanotechnologie 12 11 09 Part 1

Kennis- en Informatiepunt Risico’s van nanotechnologie (KIR-nano)

Nanotechnologie: kansen of risico’s?

12 november 2009Ilse Gosens, Susan Wijnhoven, Maaike van Zijverden

Waarom u, waarom wij?


RIVM/KIR-nano in het nano-landschap

• Overheid

• Bedrijfsleven

• Belanghebbende partijen: NGO’s, vakbonden, …

• Universiteiten

• Kennisinstituten (RIVM/KIR-nano, TNO, RIKILT, …)

• Consumenten, patiënten, werknemers


Gevoelsmeting

Nanotechnologie, kansen of risico’s?

Positief Negatief


Nulmeting

Peiling onderzoeksbureau:

A. nog nooit gehoord van nanotechnologie

B. heeft wel eens wat gehoord

C. claimt te weten wat nanotechnologie is


Nulmeting

Peiling onderzoeksbureau:

A. 46% nog nooit gehoord van nanotechnologie

B. 24% heeft wel eens wat gehoord

C. 30% claimt te weten wat nanotechnologie is

Bron:Schuttelaar en parters


Quiz

Wat is een nano object?

A Een minuscuul, zuurstofafstotend object

B Een object waarvan minstens 1 dimensie kleiner is dan 100 nanometer

C Een deeltje bestaande uit 9 moleculen


Wat is nanotechnologie?

Geheel van nieuwe, opkomende technologieën waarbij stoffen of structuren op nanoschaal worden bewerkt.

Nanotechnologie omvat zowel

Het product: nano objecten in allerlei toepassingen

Vb. Zonnebrandmiddel met titanium dioxide deeltjes

Het proces: gebruik maken van nanotechnologie in productieproces

Vb. Computerchips maken


Hoe worden nano objecten gemaakt?

1. Van nul af opgebouwd

2. Een groter object kleiner maken

Met behulp van scheikundige en natuurkundige technieken:

Zoals schaven, elektrische vonk, chemische reactie, zeven, electrolyse


10 verschillende toepassingsgebieden

Luchtvaart, (auto)transport

Chemie &

materialen

ICT

Textiel

Geneesmiddelen

constructie

Milieu

Beveiliging

Energie

Voedsel, landbouw


Nano objecten

nm

Unieke

Verbetering van materialen en systemen

Ongeveer 0,1 tot 100 nm


Nano objecten hebben minstens één dimensie op nanoschaal

bulk Film/coating

Buisje/fiber

Deeltje

nm


Nanometerschaal

Rode bloedcel tennisbalwatermolecuul

Nanometers

10-1 1 101 102 103 104 105 106 107 108

virusDNA

1 cm1 mm1 µm

Electronen microscoop Licht microscoop


Nanometerschaal

Rode bloedcel tennisbalwatermolecuul

nanobuisjes quantum dots micronaaldenNanotechnologie

Nanometers

10-1 1 101 102 103 104 105 106 107 108

virus

lab-on-a-chip

DNA

1 cm1 mm1 µm 10 cm


Geschiedenis nanotechnologie

• Romeinen: glazen beker die van kleur veranderd - goud en zilver nanodeeltjes

• Middeleeuwen: glas in lood ramen - goud en zilver nanodeeltjes

• 1931: uitvinding electronenmicroscoop

• 1959: Richard P. Feynman – there’s plenty of room at the bottom

• 1974: term “nanotechnologie” voor het eerst gebruikt

• Jaren ’70 electronica

• Jaren ’80 chemie

• 1988 kwantumdots

• 1991 koolstofnanobuisjes


• Gefabriceerde, vrije, onoplosbare en niet afbreekbare nanodeeltjes, verwerkt in zgn. 1e en (2e) generatie nanotechnologieproducten, wijd verbreid op de markt

Werkveld KIR-nano


• Gefabriceerde, vrije, onoplosbare en niet afbreekbare nanodeeltjes, verwerkt in zgn. 1e (en 2e) generatie nanotechnologieproducten, wijd verbreid op de markt

• Mogelijke toxicologische (gevaar) en ecotoxicologische risico’s

RISICO = BLOOTSTELLING x GEVAAR

Werkveld KIR-nano


KIR-nano schakel tussen wetenschap en beleid

Signaleert: nieuwe ontwikkelingen op het gebied van risico’s van nanodeeltjes

Adviseert: ministeries bij kamervragen en -moties

Informeert: ministeries en professionals dmv directe lijnen, website (www.rivm.nl/rvs), rapporten,

workshops, lezingen


Hoe?

±15 experts binnen en buiten RIVM in KIR-nano

• Platfora: deskundigenplatforms arbeidsveiligheid, consumentenproducten en voeding, medische toepassingen en milieu

• Participatie: (inter) nationale en werkgroepen en projecten op gebied van beleid en onderzoek

• Samenwerking en uitbesteding:

KIR voert zelf geen onderzoek uit maar werkt samen binnen en buiten RIVM


Afbakening KIR-nano

• Dus NIET: beoordelen van generatie 3 en 4 incl. synthethische biologie en daarmee samenhangende risico’s (bv ethische)

• Dus NIET: zelf onderzoek uitvoeren. Beperkt zich informatie-uitwisseling en adviseren vanuit oogpunt van risicobeoordeling

• Dus NIET: publiekscommunicatie (Commissie maatschappelijke dialoog)


Risico’s: typen en acceptatie

• Zekere (bv asbest) versus onzekere (bv gefabriceerde nanodeeltjes) en ambigue risico’s (bv volgende generaties nanotechnologie)

Wetenschappers

Belanghebbende partijen

Burgers

• Risico-acceptatie laag als: (o.a.) nieuw, geen controle, onvrijwillig, weinig kennis

• Objectieve risico’s bestaan niet, ratio versus gevoel


Potentiële kansen van nanodeeltjes

• Uitzonderlijke eigenschappen*, uitzonderlijke effecten

mechanische, optische, electrische, magnetische eigenschappen

= bv sterker, duurzamer, effectiever, hygiënischer


Toepassingen

Benefits Potentiële Risks

Geneesmiddelen Drugtargeting tbv preventie, diagnose en behandeling

Dossiervereisten afdoende?

Medische technologie Imaging, sensoren, detectie, implantaten, wondverzorging, kleinere verfijnde analytische instrumenten

Dossiervereisten afdoende?

Non-food: personal care, textiel, electronica, huishoudproducten

Verbeterde werking, duurzamere producten, nieuwe functionaliteiten

Blootstelling en toxiciteit nanomaterialen onbekend; producten al op de markt

Voeding, bestrijdingsmiddelen, verpakkingsmaterialen

Verbeterde samenstelling, verbeterde werking, signalering warenbederf, verbeterde houdbaarheid…

Blootstelling en toxiciteit nanomaterialen/toepassingen onbekend; producten op de markt?

(Uit: Nanotechnologie in Perspectief, RIVM rapport september 2008)

Multi-functional Nanoparticles

Drug delivery indicator

Contrast agent

(X-ray, MRI)

Cell death sensor

Therapeutic

Cancer cell targeting

Jim Baker, University of Michigan


• Uitzonderlijke eigenschappen*, uitzonderlijke effecten

* mechanische, optische, electrische, magnetische

Potentiële kansen en risico’s van nanomaterialen

•Uitzonderlijke eigenschappen, uitzonderlijke effecten*

* (Mogelijk) ander gedrag in mens en milieu: passeren barrières, effecten op cel-niveau, ontstekingsreacties, …


Witte plekken in de kennis over mogelijke risico’s

• Definities

• Risico = Blootstelling x gevaar

• Meten en karakteriseren

• Wetmatigheden achter effecten

• Testen

• Implementatie in regelgeving

• Conclusie: de mate van zekerheid in de risicobeoordeling van nanodeeltjes is nog niet op het niveau van de niet-nano stoffen


“Nanotechnologie in perspectief” rapport (september 2008)

Samenvatting en stand van zaken en ontwikkelingen op gebied van medische toepassingen, voeding en consumentenproducten, eerste analyse van potentiële risico’s voor mens en milieu.

http://www.rivm.nlrapport nr: 601785001 en 601785002


Recente ontwikkelingen

• Nationaal:

- Beleid: o.a. actieplan, 2e kamer moties juni 2009 vragen om:

► veilige waarden voor werkers

► meldingsplicht/traceerbaarheid

► risicobeoordelingsmodel

- Kennis vergroten: onderzoek

- Kennis delen: o.a. Commissie Maatschappelijke Dialoog

• EU/internationaal:

- Aanscherpen wetgeving voor chemicaliën (REACH), cosmetica en nieuwe voedingsmiddelen, bv etikettering.

Sciencafe Zeist Nanotechnologie 12 11 09 Part 1

Technology

Transcript of Sciencafe Zeist Nanotechnologie 12 11 09 Part 1