Schoolontwikkelthema, ICT & Stellen.

Naam: Peter PolmanStageschool: Brede school St. Martinus, Oud-ZevenaarMedestudent: Janina Berendsen Toetscode: 130302-1B

1

Samenvatting

Voorafgaand aan het uitvoeren van het schoolontwikkelthema is een vooronderzoek van groot belang. In het verslag wordt een beginsituatie van Brede school St. Martinus, te Oud-Zevenaar, uitgewerkt, waarin duidelijk wordt in hoeverre de school zich heeft ontwikkeld op het gebied van stelonderwijs en ICT. Het vooronderzoek bestaat onder andere uit een theoretische onderbouwing, hierin staan punten beschreven zoals: schoolontwikkeling, ICT en stelonderwijs. Voor het praktisch deel is aan de hand van gesprekken, documentenanalyse en enquêtes onder leerlingen en leerkrachten gebleken dat er nog geen duidelijke doorlopende leerlijn is op het gebied van stellen. Daarnaast komt naar voren dat de school zich aan het ontwikkelen is op het gebied van ICT. Er zijn digitale schoolborden, computers en iPads aanwezig. De vraag is: “Hoe kunnen deze middelen het best worden benut, zodat de leeropbrengst wordt bevorderd?” Tot slot worden er vanuit de verkregen informatie verschillende resultaten vastgesteld. Door de resultaten met elkaar te vergelijken is er een conclusie getrokken waaraan gewerkt gaat worden in de loop van het schoolontwikkelthema.

2

Inhoudsopgave

1. Theoretisch kader Blz. 4 t/m 81.1 Schoolontwikkeling Blz. 4 t/m 61.2 Stelonderwijs Blz. 71.3 ICT in het onderwijs Blz. 8

2. Methode Blz. 9 t/m 102.1 Onderzoeksvragen Blz. 92.2 Onderzoeksgroep Blz. 92.3 Onderzoeksinstrumenten Blz. 9 2.3.1 Literatuurstudie Blz. 10 2.3.2 Documentanalyse Blz. 10 2.3.3 Enquête Blz. 10 2.3.4 Gesprekken met het schoolteam Blz. 10 2.3.5 Gesprekken met de kinderen Blz. 10 2.3.6 Map Stelonderwijs Blz. 10

3. Resultaten Blz. 11 t/m 143.1 Schoolontwikkeling Blz. 113.2 Stelonderwijs & ICT Blz. 113.3 Document analyse Blz. 11 t/m 123.4 Enquête leerkrachten Blz. 12 t/m 133.5 Enquête leerlingen Blz. 14

4. Conclusie & Discussie Blz. 154.1 Conclusie enquête leerkrachten Blz. 154.2 Conclusie enquête leerlingen Blz. 154.3 Conclusie en discussie Blz. 15

Literatuurlijst Blz. 16

5. Bijlage Blz. 17 t/m 325.1 Bijlage 1 Werkplan Blz. 17 t/m 27

5.2 Bijlage 2 Schema document analyse Blz. 28 t/m 295.3 Bijlage 2 Vragenlijst leerlingen Blz. 30 t/m 315.4 Bijlage 3 Vragenlijst leerkrachten Blz. 32

3

1. Theoretisch kader

1.1 Schoolontwikkeling

Schoolontwikkeling omvat alle activiteiten die de school onderneemt om de kwaliteit van het onderwijs en de professionaliteit van de leerkracht te bevorderen. De school is voortdurend in een ontwikkelingsproces. De school is een lerende organisatie, die continu eropuit moet zijn om de onderwijskwaliteit te verbeteren (wij-leren.nl, n.d.).

Een lerende organisatie is een organisatie die er bewust op gericht is, het leren en het leervermogen van individuen en groepen als geheel te vergroten en met elkaar te verbinden. Het individu maakt deel uit van en vormt de organisatie. Het leren binnen de organisatie wordt onderscheiden in de volgende niveaus:

- InnerlijkDit houdt in dat er informatie wordt opgenomen en hierdoor een interne (her)ordening plaats vindt. Hierdoor komt er door overleg duidelijkheid binnen het team en gedrag eventueel veranderd. - Indirect contact met anderenHet verschil met een ander is een mogelijkheid om te leren. De ander is een voorbeeld (leren door afkijken), een inspiratiebron of een spiegel. Conflicten kunnen, mits er op een goede manier mee omgegaan wordt, een enorme groeimogelijkheid zijn.- In de schoolbijeenkomstDe schoolbijeenkomst is een plek waar kinderen en begeleiders besluiten nemen over het dagelijkse reilen en zeilen binnen de school. Door overleg wordt er vastgesteld hoe de school en haar organisatie vorm gegeven kan worden. Dit kan elke keer bijgesteld worden, als de situatie ernaar vraag. Dit heeft zijn uitwerking op wat er in de school gebeurt en hoe er met elkaar om gegaan wordt. - De school als organisatieDe school als organisatie is het grotere geheel van alles. Hierbij wordt de school zelf betrokken, maar ook de ouders en de ‘topkring’(bestuur). Het proces dat bij de kinderen plaats vindt, wordt door de ouders ondersteund. Hierdoor komt hun eigen persoonlijke ontwikkeling goed in beweging. - De school als onderdeel van en in wisselwerking met de maatschappij, met als vertegenwoordiging

van de overheid; de inspectieDe maatschappij bepaalt hoe de school eruit ziet en de school heeft invloed op hoe er in de maatschappij gedacht wordt. De school ontwikkelt zich dus in een wisselwerking met de maatschappij. Dit wordt gedaan in de vorm van: presentaties, websites, open dagen, publicaties en deelname aan conferenties. Het contact met de overheid verloopt via de lokale gemeente, via het ministerie en met de onderwijsinspectie (Iederwijs Nederland, 2005).

Binnen de school zijn er verschillende manieren om te ontwikkelen. De school kan bijvoorbeeld extra investeren in leiderschap, ICT of het verder professionaliseren van de leerkrachten(wij-leren.nl, n.d.).Leiderschap is cruciaal, zeker in het onderwijs. Naast dat er duidelijke regels en afspraken zijn gemaakt, moet het team ook communiceren om de regels en afspraken na te kunnen komen. Elk individu in een schoolteam is verantwoordelijk voor zijn taken. Andere collega’s kunnen helpen of controleren of de taken goed worden uitgevoerd. Een goede communicatie is nodig om de ontwikkeling van een school te kunnen uitvoeren. Goed leiderschap zorgt voor een professionele groei en bloei van mensen op de verschillende niveaus in de school. Leiderschap begint bij de basis, dat is in het klaslokaal en de interactie tussen de leraar en de leerlingen. De interactie op de andere niveaus, die tussen de leidinggevende en de leraar en de bestuurder en de leidinggevende, staan in dienst van het primaire proces: het geven van uitstekend onderwijs. Het is belangrijk dat mensen zich op alle niveaus afvragen hoe de leerlingen beter worden in hun werk en wat hun leiderschap bijdraagt aan goed onderwijs (Both & de Bruijn, 2012). Door de kwaliteit van het onderwijsaanbod te evalueren, komen de ontwikkelpunten in beeld. De school weet zo precies waar ze aan moeten werken, dit beschrijven zij in het schoolplan. De Inspectie van Onderwijs kijkt of de school hun schoolplan naleeft, zo wordt de schoolontwikkeling gewaarborgd (wij-leren.nl, n.d.). Om vernieuwend en verbeterd onderwijs te kunnen geven, is er een team nodig dat open staat voor veranderingen en deze durven toe te passen in het huidige onderwijs dat zij verzorgen. Bij schoolontwikkeling spelen 3 belangrijke begrippen een grote rol: verbetering, vernieuwing en professionalisering (Munnik & Vreugdenhil, 2003).

Verbetering

4

Voor elke leerlijn zijn er lessen uitgewerkt in methodeboeken. Wanneer een lesgevende deze methodelessen verzorgd, zullen de kerndoelen voor het einde van de basisschoolperiode behaald worden. Niet elk kind zit te wachten op steeds maar weer een methodeles. Leerlingen zijn hierdoor minder enthousiast en minder betrokken bij de les, waardoor het geleerde snel weer vergeten wordt. Er is dus verbetering nodig in het onderwijs. Leerkrachten kunnen hun lessen verbeteren door meer aan te sluiten bij de belevingswereld van kinderen en door te differentiëren, zodat alle leerlingen op hun eigen niveau werken.

VernieuwingVernieuwing kan plaatsvinden bij materialen, didactiek en leeromgeving. Veel scholen zijn al overgestapt op het gebruik van digiborden. Met name ICT (informatie- en communicatietechnologie) heeft een innovatiediffusie opgezet binnen het onderwijs en zorgt ervoor dat het onderwijs vernieuwd en aantrekkelijk wordt voor leerlingen. Daarnaast gebruiken veel leerkrachten verschillende werkvormen, waarbij leerlingen meer coöperatief en onderzoekend gaan leren. Wanneer leerlingen actief aan het werk worden gezet met deze werkvormen, dan lezen en schrijven zij niet alleen, maar overleggen ze met elkaar en komen ze zelf tot nieuwe vragen en antwoorden. Het kind is de wetenschapper, beschreef Both (2010). Wanneer leerlingen onderzoekend leren, leren zij belangrijke vaardigheden zoals taakverdeling, samenwerken, specifieke informatie zoeken en presenteren.

ProfessionaliseringNaast het feit dat er voor de school nieuwe middelen en werkvormen ingezet worden, moet het team op een basisschool ook een ontwikkeling ondergaan. Een goede implementatie van vernieuwingen vereist leren van docenten, bijvoorbeeld door een nieuwe aanpak in de klas uit te proberen en daarover ervaringen uit te wisselen met collega’s. De term ‘professional learning’ is een passende term voor het leren van docenten als onderdeel van hun professioneel functioneren (Beijnaard, 2009).

De bovenstaande begrippen vormen de leidraad voor een schoolontwikkeling.Daarnaast zijn er voor schoolontwikkeling drie belangrijke factoren om de school tot verandering over te laten gaan, namelijk; verbetercultuur, veranderkennis en kwaliteitszorg.

Verbetercultuur

De eerste factor is verbetercultuur. Docenten en leerkrachten moeten hun oude patroon los durven laten, om over te gaan op vernieuwend en verbeterd onderwijs. Wanneer een docent of leerkracht niet open staat voor deze vernieuwing, dan zal dit de schoolontwikkeling kunnen belemmeren. Scholen horen zich ten alle tijden te ontwikkelen. Volgens Van Beekvelde en Terpstra (2010) is stilstand achteruitgang.Kwaliteitszorg in een school moet het mogelijk kunnen maken, dat er een ontwikkel- en verbetercultuur te realiseren is. Dit kan onder andere door leerkrachten te laten bijscholen door middel van een cursus en hen de bevindingen te laten bespreken in de daarvoor geplande vergaderingen. Bij een verbetercultuur wordt de nadruk dus vooral gelegd op doelen en activiteiten die te maken hebben met professionalisering van leidinggevenden en leraren. De activiteiten, gericht op schoolontwikkeling en innovatie spelen een grote rol, zoals wordt gesteld in Scholen voor morgen (2007).

Veranderkennis

Wanneer er een schoolontwikkeling plaats vindt, komt er vaak kennis uit verschillende groepen en instanties. Scholen onderling zorgen bijvoorbeeld voor uitwisseling van docenten, zodat zij eigenhandig kennis kunnen opdoen en nieuwe methodieken kunnen introduceren binnen hun eigen team in de basisschool. Volgens Fullan en Germain (2009) zijn er 6 belangrijke principes die een rol spelen bij verandering, namelijk;

1. Relateren aan moreel doelbewustzijn.Hierbij is het belangrijk dat iedereen in het team bewust is van samenhang van de verandering: Wie de maatschappij wil verbeteren, moet het onderwijs verbeteren en dus het lesgeven aan de leerlingen. Dit kan onder andere door hogere eisen en doelen te stellen aan hetgeen dat een veranderingsproces moet ondergaan.

2. Capaciteit opbouwen.

5

Hierbij gaat het vooral over het verzamelen van informatie, waaronder strategieën, bronnen en ideeën. Er wordt gekeken naar hoe andere scholen te werk gaan en waar je als school staat als het gaat om de ontwikkeling. Iedereen werkt aan verandering. Door hierop te focussen volgt er nieuwe kennis, vaardigheden, competenties, betere middelen en motivatie en inzet om verbeteringen te realiseren. 3. Begrijpen van het veranderingsproces.Het is belangrijk dat iedereen in het team weet hoe het veranderproces in elkaar zit en wat uiteindelijk de opbrengst is wanneer het veranderproces succesvol uitgevoerd wordt. Bij de start van een veranderproces gaat het vaak als een speer. Daarna ontstaat er vaak een implementatiedip. Op dat moment moeten problemen opgelost worden en worden er nieuwe ideeën geïncorporeerd. Vervolgens moet het proces doorgezet worden om de angst voor verandering te overwinnen.4. Ontwikkeling van een samen-leren-cultuur.Hiermee wordt ook wel het creëren van een optimale verbetercultuur bedoeld. Er worden bijeenkomsten georganiseerd en er wordt overlegd met andere scholen, zowel nationaal als internationaal. Op deze manier leren collega’s van elkaar. Sommige scholen zijn verder in de implementatie dan andere scholen. Nieuwe ideeën worden uitgewisseld, waardoor uiteindelijk een goed beleid ontstaat wat weer baat heeft bij het schoolontwikkelingsproces. Binnen een school leert het team van elkaar. Positieve verandering vindt plaats door het uitwisselen van kennis, inzicht, ervaring en het ontstaan van een gezamenlijke identiteit.5. Ontwikkeling van een evaluatiecultuur.Wanneer er op een school een veranderproces gaande is, is het belangrijk om regelmatig samen met het team te evalueren over de huidige gang van zaken. Hiervoor moet er op een school een evaluatiecultuur heersen. Een evaluatiecultuur is onderdeel van een samen-leren-cultuur. Leerkrachten en leidinggevenden bespreken welke voor- en nadelen het veranderproces met zich mee heeft gebracht en wat zij ervan hebben geleerd. 6. Gericht zijn op verantwoordelijkheid voor verandering.Een goede leider kenmerkt zich, door zijn collega’s medeverantwoordelijk te laten voelen, om samen een succesvolle verandering in gang te kunnen zetten. Dit zijn mensen die het vermogen hebben om voortdurend leiderschap in anderen te ontwikkelen. Het bewijs van goed leiderschap is geleverd wanneer mensen vanuit motivatie en betrokkenheid energiek aan de slag gaan om de school verbeteren. Dan gaat het niet alleen om individuele betrokkenheid, maar bovenal om het mobiliseren van de groep. Effectieve leiders geven mensen onder alle omstandigheden het gevoel dat zelfs de moeilijkste problemen op een productieve wijze aangepakt kunnen worden. Zij stralen optimisme uit en geven het streven naar hogere doelen nooit op.

6

1.2 Stelonderwijs

Twee jaar geleden heeft de Inspectie een groot onderzoek afgerond wat betreft het schrijfonderwijs. In dat onderzoek wordt geconcludeerd dat met name de didactiek op veel scholen te wensen over laat en dat de tijd die op scholen wordt besteed aan het schrijfonderwijs minimaal is. Leerkrachten en leerlingen geven aan dat zij schrijven een lastig vak vinden. Leerkrachten vinden het lastig om goede instructie te geven en de leerlingen vinden, stellen het moeilijkste onderdeel van taal. Het is daarom des te belangrijk dat er voldoende aandacht wordt besteed aan het schrijfonderwijs (Timpaan onderwijs, 2013).

Voorheen kende het stelonderwijs een sterke productgerichtheid. De leerlingen kregen een open schrijfopdracht, met nauwelijks instructie. Het uiteindelijke resultaat, de tekst, stond centraal. Hedendaags wordt er steeds meer aandacht besteed aan het schrijfproces en wordt er ook geleerd hoe je een schrijftaak het beste kunt aanpakken. Het schrijfproces wordt vaak onderscheiden in drie fasen:

1. Plannen ( voor het schrijven bepalen en verkennen van het onderwerp, het schrijfdoel en het publiek);

2. Het schrijven;3. Reviseren ( na het schrijven de eigen tekst opnieuw lezen en

verbeteren, daarna publiceren).Het belangrijkste uitgangspunt van het fasen model is dat de leerlingen leren schrijven door veel te doen, hun teksten met anderen te bespreken en deze te herschrijven. De tekstbespreking ( praten over de geschreven teksten en over het schrijven ervan) vormt daarbij de kern van de instructie (stellen kan beter, en leuker, 2011).

Onderzoek heeft aangetoond dat goede schrijvers zich op hun schrijftaak voorbereiden. Dit doen ze door zich te oriënteren op het lezerspubliek, het bedenken van een globaal tekstplan en daarna terug te koppelen naar de opdracht. Het is dus raadzaam om in het lesmateriaal aandacht te besteden aan de zogenaamde pre-writing activities. Hierbij kan gedacht worden aan:-Training in het herkennen van tekstdoelen-Het leren analyseren van het lezerspubliek-Brainstormen-Leren structureren-Leren evalueren en reviseren van de eigen tekst (Digidact, n.d.).

Kerndoel 5: De leerlingen leren naar inhoud en vorm teksten te schrijven met verschillende functies, zoals: informeren, instrueren, overtuigen of plezier verschaffen.Er zijn verschillende punten waar op gelet moet worden tijdens het werken met dit kerndoel. Bij groep 1/2 is het belangrijk dat de schrijfstrategieën begeleid worden door de leerkracht. Hierbij stuurt de leerkracht de leerlingen om zich te verkennen op het onderwerp en ‘verzamelen’ van informatie. In groep 3/4 komt hetzelfde terug als wat de leerkrachten doen bij groep 1/2. Het wordt uitgebreid door de leerlingen ook te laten reflecteren op de inhoud en in mindere mate op de vorm. Ook moeten de leerlingen de informatie kunnen selecteren en ordenen. Voor groep 5/6 en 7/8 zijn dezelfde punten van belang. De leerkracht neemt in deze groepen meer een begeleidende rol aan. Er wordt meer aandacht besteed aan het doel van de opdracht en het publiek waar het voor geschreven word. Voordat de leerlingen de uiteindelijk tekst gaan schrijven, moeten ze hem eerst in het klad hebben gemaakt. Het reflecteren en reviseren heeft betrekking op de inhoud zoals: doel, publiek en de opbouw van de tekst. Ook wordt er gekeken naar de vorm; opbouw van de zinnen en spelling (Tule, n.d.).

7

1.3 ICT in het onderwijs

In het primair onderwijs speelt ICT een steeds grotere rol. Voor de leerkracht levert ICT een belangrijke bijdrage aan het verhogen van het rendement. De leraren kunnen meer doen in minder tijd, zij krijgen meer plezier in het lesgeven. Ook kunnen zij sneller informatie en filmpjes opzoeken en laten zien aan de leerlingen. Hierdoor wordt de leerstof een stuk duidelijker. Op deze manier wordt er een rijkere leeromgeving gevormd voor de leerlingen.De leerlingen hebben er ook veel baat bij. Naast dat zij beter worden ondersteund bij het zelfstandig werken en samenwerkend leren, vinden zij de computerwereld interessant. Dit leidt tot motivatie en betere schoolprestaties. Volgens AVS (2009) vooral bij de zwakkere leerling is een opvallende stijgende lijn te zien.Toch haalt het onderwijs nog onvoldoende rendement uit ICT. Het verschil tussen gewenst en daadwerkelijk gebruik van ICT is nog steeds groot en de manier waarop ICT wordt ingezet sluit veelal onvoldoende aan bij de doelen die men wil bereiken.Om ICT optimaal te gebruiken in het primair onderwijs, moet de school zich houden aan 4 randvoorwaarden, volgens onderzoek Vier in balans monitor 2013 van Kennisnet;

- Visie- Deskundigheid- Inhoud en toepassingen- Infrastructuur

Deze vier randvoorwaarden vormen de bouwstenen om ICT fundamenteel goed te onderbouwen.

Hieronder staan belangrijke punten die de leerlingen moeten kunnen behalen aan het eind van groep 8.De leerlingen: - Hebben een positieve houding tegenover ICT en zijn bereid ICT te gebruiken om hen te ondersteunen bij het leren. - Gebruiken ICT op een veilige, verantwoorde en doelmatige manier. - Kunnen zelfstandig oefenen in een door ICT ondersteunde leeromgeving. - Kunnen zelfstandig leren in een door ICT ondersteunde leeromgeving. - Kunnen ICT gebruiken om eigen ideeën creatief vorm te geven. - Kunnen met behulp van ICT voor hen bestemde digitale informatie opzoeken, verwerken en bewaren. - Kunnen ICT gebruiken bij het voorstellen van informatie aan anderen. - Kunnen ICT gebruiken om op een veilige, verantwoorde en doelmatige manier te communiceren (Manssen.nl – vanaf de zijlijn, 2011).ICT is zo’n breed begrip, dat eenvoudig zeggen ‘we moeten iets met ICT’ ongeveer hetzelfde is als zeggen ‘we moeten iets met boeken’. Maar gebruik van nieuwe media brengt meer met zich mee. Je brengt kinderen in aanraking met een digitale wereld waarin zij hun weg nog moeten vinden. Daarom is mediawijsheid een eerste vereiste om de enorme kracht van ICT daadwerkelijk voor het onderwijs te benutten. Wanneer er gesproken wordt over ICT in het onderwijs, dan is mediawijsheid een veel voorkomend begrip. Naast dat de oude en nieuwe media hieronder vallen kan mediawijsheid als volgt definieert worden: De verzameling competenties die je nodig hebt om actief en bewust deel te kunnen nemen aan de mediasamenleving (Kennisnet, 2012).

Het ultieme doel van mediawijsheid is dat je media, in welke vorm dan ook, goed inzet om doelen te bereiken. Dat kunnen heel uiteenlopende doelen zijn, maar voor het onderwijs is een hele belangrijke: het kunnen vinden van waardevolle informatie. Kinderen zijn snel vaardig op internet, maar keer op keer blijkt uit onderzoek dat ze moeizaam vorderingen maken in informatievaardigheden. Informatie vinden én deze op waarde schatten zijn vaardigheden waar je als school wat mee kunt. De klas kan je zien als lerend netwerk, waar kinderen online én offline discussiëren over onderwerpen, daarbij gebruik makend van zelf gevonden informatie. Kinderen geven elkaar feedback en bevragen elkaar op betrouwbaarheid. Zo wordt werkstukken maken of een klassenactiviteit een levendige mediawijze oefening, waar de leerkracht een cruciale sturende rol in heeft (Kennisnet, 2013).

2. Methode

8

2.1 Onderzoeksvragen

Onderzoeksvraag 1 - Op welke manier wordt het stelonderwijs momenteel aangeboden binnen de Brede school St. Martinus?

Deelvragen: - Welke visie hebben de groepsleerkrachten afzonderlijk van elkaar op het gebied van stellen?

- Hoe wordt de onderbouw betrokken bij het stelonderwijs?- Wat vinden de leerlingen van de kwaliteit en kwantiteit van de stelopdrachten?- Worden er al lessen gegeven aan de hand van kerndoel 5 van Tule-SLO?

Onderzoeksvraag 2 - In hoeverre is de Brede school St. Martinus ontwikkelt in het gebruik van ICT in combinatie met verschillende vakgebieden?

Deelvragen:- Wat vinden de leerlingen van het ICT-gebruik op school?- Welke materialen heeft de school op het gebied van ICT ter beschikking?- Welke visie hebben de groepsleerkrachten afzonderlijk van elkaar op het gebied van ICT-gebruik?

2.2 Onderzoeksgroep

Het onderzoek wordt uitgevoerd in opdracht van Brede school St. Martinus te Oud-Zevenaar. Er heeft een literatuurstudie plaatsgevonden (2.3.1). Daarnaast is er gekeken naar de verschillende documenten die de school heeft die te maken hebben met stelonderwijs en ICT (2.3.2). Om te weten te komen hoe leerkrachten en leerlingen denken over de huidige gang van zaken op deze gebieden is er een enquête afgenomen (2.3.3). De resultaten die uit de enquêtes zijn gekomen, zijn verder onderzocht. Dit is gedaan door in gesprek te gaan met het schoolteam (2.3.4) en met leerlingen van de onder- en bovenbouw (2.3.5). Op Brede school St. Martinus zitten 161 leerlingen. De leerlingen krijgen les in verschillende combinatiegroepen. De opbouw hiervan is: groep 1/2, groep 2/3, groep 3/4, groep 5/6, groep 6/7 en groep 7/8. Het schoolteam bestaat uit een directie, een IB-er, een conciërge en 9 leerkrachten waarvan 1 gymleerkracht. Het onderzoek wordt begeleid door directrice Carin Schepers, ICT ’er Heidi Bolsenbroek en stage coördinator Erica Welling. Wanneer het vooronderzoek is afgerond en wanneer het idee voor het schoolontwikkeling thema wordt uitgevoerd is er een controle groep om deze vernieuwende ideeën uit te voeren. Deze controlegroep bestaat uit 8 leerlingen van de onder- en bovenbouw.

2.3 Onderzoeksinstrumenten

- Literatuurstudie- Documentanalyse

- Enquête- Gesprekken met het schoolteam- Gesprekken met de leerlingen

2.3.1 Literatuurstudie

9

De theoretische onderbouwing van dit onderzoek bestaat uit 3 hoofdzaken: schoolontwikkeling, stelonderwijs en ICT in het onderwijs. Om tot de benodigde informatie te komen zijn verschillende zoektermen gebruikt. Het is van belang dat aan de hand van deze zoektermen de correcte en passende zoekresultaten gevonden worden. Deze zoektermen zijn daarom opgesteld door te kijken naar relevante termen, smallere en bredere begrippen.Voor het onderwerp schoolontwikkeling is gezocht met termen, zoals: schoolontwikkeling, lerende organisatie, betering, vernieuwing, professionalisering, verbetercultuur en veranderkennis. Informatie over het stelonderwijs is gevonden met de termen stelonderwijs, kerndoelen stellen, schrijfprocessen en schrijf strategieën. De laatste termen die gebruikt zijn om te zoeken naar ICT in het onderwijs zijn: ICT, mediawijsheid en informatievaardigheden.

Om te zoeken naar boeken en artikelen is op Iselinge Hogeschool gebruik gemaakt van de catalogus van het Kenniscentrum Iselinge (KCO). Naast dat er in boeken en tijdschriften is gezocht naar informatie, is er ook gebruik gemaakt van verschillende zoekmachines het internet, zoals: ScholarGoogle, Metacrawler, Google en BICAT. Om de betrouwbaarheid van deze bronnen na te gaan is er rekening gehouden met de volgende punten;

- De gebruikte bronnen zijn niet ouder dan 10 jaar;- Er worden alleen bronnen gebruikt waarvan de auteursgegevens bekend zijn;- Wikipedia wordt niet als bron gebruikt;- Bronnen worden alleen gebruikt als deze zelf naar andere bronnen verwijzen.

2.3.2 DocumentanalyseIn de school is gekeken naar eventuele leerlijnen die op dit moment gebruikt worden op het gebied van stelonderwijs. Op school is een map aanwezig met daarin documenten over stelonderwijs. Daarnaast wordt er gekeken naar wat er in de schoolgids staat over stellen en ICT. Op de website van TULE staan de kerndoelen voor het stelonderwijs. Deze documenten worden onder de loep genomen en de gevonden informatie wordt verwerkt in het ‘Schema documentanalyse’ (5.2). Deze is terug te vinden in de bijlage.

2.3.3 Enquête Er is een enquête afgenomen bij 6 leerlingen uit de bovenbouw en 7 groepsleerkrachten. Alle leerkrachten, zowel uit de onderbouw als de bovenbouw, hebben de enquête ingevuld. Hierdoor kan er een goed beeld gevormd worden over de gang van zaken in de onderbouw en bovenbouw, wat betreft het stelonderwijs en het gebruik van ICT.

2.3.4 Gesprekken met het schoolteamUit gesprekken met het schoolteam is gebleken dat Brede school St. Martinus zelf nog zoekende is naar een goede opbouw van het stelonderwijs. Zij hadden zelf ideeën opgedaan aan de hand van een leerstoflijn schrijven die op een andere school gebruikt wordt.

2.3.5 Gesprekken met de leerlingenTijdens de gesprekken met de leerlingen is er voornamelijk gevraagd naar wat de leerlingen van het ICT- gebruik vinden binnen de school. Ook is er gekeken naar wat de leerlingen vinden van stelopdrachten en wat zij daaronder verstaan. Daarnaast is er navraag gedaan naar wat de leerlingen zouden vinden van een digitaal magazine gemaakt vanuit henzelf.

2.3.6 Map stelonderwijsDeze map staat in de lerarenkamer. Tijdens verschillende vergaderingen is deze map erbij gepakt om een start te maken aan het verbeteren van het stelonderwijs binnen brede school St. Martinus. Er staan verschillende ideeën in en algemene informatie over goed stelonderwijs. De leerkrachten hebben het dus al wel besproken, maar hebben verder nog geen stappen ondernomen.

10

3. Resultaten

3.1 Resultaten vanuit de theorie schoolontwikkeling

Vanuit de theorie over schoolontwikkeling blijkt dat een school voortdurend in een ontwikkelingsproces is. De school is een lerende organisatie, die continu eropuit moet zijn om de onderwijskwaliteit te verbeteren. Een lerende organisatie is erg belangrijk binnen een school. Het houdt in dat er gericht bezig wordt gegaan met het leren en het leervermogen van individuen en groepen. Deze moeten worden verbonden en vergroot. Het leren binnen een organisatie wordt op verschillende niveaus onderscheiden zoals: innerlijk, indirect contact met anderen, in de schoolbijeenkomst, de school als organisatie en de school als onderdeel van en in wisselwerking met de maatschappij. Ook is leiderschap erg belangrijk in het onderwijs. Het begint bij de basis, dat is het klaslokaal en de interactie tussen de leraar en de leerlingen. Bij leiderschap is het belangrijk dat mensen zich op allerlei verschillende niveaus afvragen hoe leerlingen beter worden in hun werk.Als een school vernieuwend en verbeterend onderwijs wil gaan geven, hebben zij een team nodig dat open staat voor veranderingen en deze ook durven toe te passen. Verbetering, vernieuwing en professionalisering zijn de belangrijke begrippen binnen de schoolontwikkeling. Als leerkrachten hun lessen willen verbeteren is het belangrijk dat zij aansluiten bij de belevingswereld van de leerlingen en gaan differentiëren. Hierdoor is uiteindelijk elke leerling op zijn eigen niveau aan het werk. Vernieuwing kan op verschillende manieren voorkomen. Het kan voorkomen bij materialen, didactiek en leeromgeving, maar ook verschillende werkvormen toepassen hoort hierbij. Bij de werkvormen zijn coöperatief leren en onderzoekend leren twee belangrijke factoren. Onder professionalisering wordt verstaan dat leerkrachten zich blijven ontwikkelen. Dit kan bijvoorbeeld gedaan worden door een nieuwe aanpak uit te proberen binnen de klas. Hierbij sluit de verbetercultuur dan weer goed aan. Leerkrachten moeten hun oude patroon durven los te laten, om over te gaan op vernieuwend en verbeterd onderwijs. Scholen onderling zorgen ervoor dat ze vanuit verschillende hoeken, verschillende kennis verkrijgen. Door de veranderkennis kunnen scholen er samen voor zorgen dat het onderwijs zich verbeterd. Er zijn zes belangrijke begrippen die een rol spelen bij verandering: relateren aan moreel doelbewustzijn, capaciteit opbouwen, begrijpen van het veranderingsproces, ontwikkeling van een samen-leren-cultuur, ontwikkeling van een evaluatiecultuur en gericht zijn op verantwoordelijkheid voor verandering.

3.2 Resultaten vanuit de theorie stelonderwijs en ICT

StelonderwijsUit onderzoek is gebleken dat met name de didactiek van het stelonderwijs op scholen de wensen over laat. Ook blijkt dat scholen weinig tijd aan schrijfonderwijs besteden in vergelijking met andere taalgebieden. Leerkrachten en leerlingen geven aan dat zij het een lastig vak vinden. Het is belangrijk om voor het maken van een stelopdracht aandacht te besteden aan de zogenaamde “pre-writing activities”. Hierbij kan gedacht worden aan: training in het herkennen van tekstdoelen, het leren analyseren van het lezerspubliek, brainstormen, leren structuren en leren evalueren en reviseren van de eigen tekst.

ICT Voor de leerkracht levert ICT een belangrijke bijdrage voor het verhogen van het rendement. De leerlingen hebben er ook veel baat bij, omdat zij worden ondersteund bij het zelfstandig werken en samenwerkend leren. Ook vinden zij de computerwereld interessant, wat leidt tot motivatie en betere concentratie. Toch haalt het onderwijs te weinig rendement uit het vakgebied ICT. Om ICT optimaal te gebruiken moet de school zich aan vier randvoorwaarden houden. Deze zijn: visie, deskundigheid, inhoud en toepassingen en infrastructuur.

3.3 Resultaten document analyse

Zij willen zich volgende schooljaar specifiek verdiepen in kerndoel 5: De leerlingen leren naar inhoud en vorm teksten te schrijven met verschillende functies, zoals: informeren, instrueren, overtuigen of plezier verschaffen (TULE, n.d.). Dit heeft de school van TULE-Nederlands afgehaald. Vanuit de enquêtes zijn meest efficiënte uitspraken, die betrekking hebben tot ICT en het stelonderwijs, eruit gehaald. Hierbij is vooral gekeken naar wat de leerkrachten willen bereiken met stelonderwijs en hoe zij dit voor zich zien. In de enquête moesten de leerkrachten terugblikken naar het ICT-gebruik in hun eigen groep. Aan de hand hiervan worden er eventuele aanpassingen op dat gebied gedaan.

11

De school heeft op dit moment het aantal iPads die aanwezig zijn verdeeld over de groepen. Zo heeft iedere groep een eigen iPad, zodat deze intensiever ingezet kunnen worden. Het team is over het algemeen van mening dat bijna alle groepen meer met ICT kunnen doen, maar ze zijn nog zoekende naar hoe ze dat kunnen invullen.

3.4 Resultaten – enquêtes leerkrachten

Groep Stelonderwijs ICT-gebruik1/2 De leerkrachten van groep 1/2,

vinden dat er momenteel te weinig aan stelonderwijs wordt gedaan op school. Zij houden zich vooral bezig met het verbeteren van de mondelinge uitdrukkingsvaardigheden van leerlingen. Dit doen zij door de leerlingen zelf verhalen te laten vertellen, of door te praten over verschillende soorten verhalen/teksten.

De leerkrachten laten de leerlingen kennis maken met de iPad. De leerlingen leren omgaan met het besturingsprogramma (aan de hand van pictogrammen) en de leerlingen kunnen leerzame spelletjes spelen.

2/3 De leerkracht van groep 2/3 geeft aan dat hij de leerlingen in groep 2 vooral de mondelinge taalvaardigheid laat ontwikkelen. De leerlingen van groep 3 schrijven aan het einde van het jaar, korte verhaaltjes schrijven. De leerlingen kennen de meeste letters en kunnen korte woordjes lezen.

In groep 2/3 verbetert de leerkracht de computervaardigheden van de leerlingen door de leerlingen aan het werk te zetten met Klankie. Dit is een programma waarbij de leerlingen woord typen of overtypen.

3/4 Het stelonderwijs komt bij deze groep vooral in uiting door middel van het formuleren van verschillende soorten verhalen. De leerkrachten zorgen ervoor dat de leerlingen weten dat er verschillende soorten teksten zijn en waar zij de verschillende teksten aan kunnen herkennen.

De leerlingen leren verhalen te schrijven op papier, maar ook door verhalen te typen op de computer of iPad. Daarnaast werken de leerlingen op de computer of iPad met verschillende programma’s zoals, Ambrasoft, Pluspunt en Taalactief.

5/6 Uit de enquête van de lerares uit groep 5/6 blijkt dat zij erg veel probeert te doen aan het stelonderwijs, maar nog niet precies weet wat de beste methode hiervoor is. Ze geeft aan dat het team nog opzoek is naar een leerlijn op dit gebied, zodat de kerndoelen behaald kunnen worden. Zij schrikt soms van de opbouw van verhalen die de leerlingen inleveren. Ook vindt zij dat de methode Taalactief weinig doet met stellen.

In groep 5/6 laat de lerares de leerlingen vooral werken op de computer met programma’s, die handig zijn om het stelonderwijs van de leerlingen te verbeteren. Denk hierbij bijvoorbeeld aan Powerpoint (voor spreekbeurten) en WORD. Daarnaast leert zij de leerlingen om te gaan met;internet als zoekmachine, oefenen met taal- en rekensoftware, webkwesties en video bewerken.

12

6/7 De groepsleerkracht geeft aan dat er te weinig aan stelonderwijs wordt gedaan op school, maar dat zij hier aandacht aan wil besteden. Dit doet zij door verschillende stelopdrachten te laten verwerken in de weektaak. De leerlingen schrijven voornamelijk verhalen, waarbij het belangrijk is dat deze gestructureerd bezig zijn met een inleiding, kern en afsluiting. Zij geeft aan dat er al verschillende vergaderingen zijn geweest, om het stelonderwijs op school te verbeteren.

Op het gebied van ICT, leren de leerlingen zich verder te ontwikkelen in de programma’s die in groep 5/6 zijn aangeboden. De leerlingen schrijven teksten op de computer, zoeken plaatjes die passen bij de teksten en zoeken naar informatie. Zij gebruiken hier verschillende zoekmachines voor en weten hoe zij veilig kunnen internetten. Daarnaast worden de iPads gebruikt voor reken- en spellingssoftware.

7/8 De groepsleerkracht geeft aan dat er op het moment een doorlopende lijn word opgezet op het gebied van stelonderwijs. Zij vindt dat leerlingen al wel veel weten op het gebied van stellen, maar dat de niveaus hierin erg uiteenlopen.

Op het gebied van ICT kan er veel meer uitgehaald worden dan dat er momenteel gedaan wordt. Tijdens een studiereis in Engeland (Teaching 4 Learning), heeft zij gezien en ervaren op welke wijze de iPads ingezet kunnen worden, bijvoorbeeld bij het introduceren van een nieuw thema. De materialen zijn aanwezig om de computervaardigheden van de kinderen op een betere wijze te laten ontwikkelen.

13

3.5 Resultaten – enquêtes leerlingen

In het totaal is de enquête bij 6 leerlingen uit de bovenbouw afgenomen.

Groep Stelonderwijs ICT-gebruik Magazine Naam voor het magazine

Groep 5( 1 lln.)

De leerling geeft aan dat ze ongeveer 1 keer in de maand een stelopdracht krijgt en hieronder verstaat zij een schrijfopdracht.

Bij het ICT-gebruik valt het op dat ze weinig met de computers doen. Zij oefenen hier tafels op en sommige leerlingen mogen op de computer schrijven.

In het magazine ziet de leerling graag een schema terug waarin duidelijk wordt welke leerkracht er in welke groep staat en welke punten centraal staan in de desbetreffende klas.

Martinus Kids

Groep 6( 2 lln.)

De leerlingen geven aan dat zij ongeveer 1 keer in de twee weken een stelopdracht maken. De ene leerling verstaat daaronder themaopdracht en de andere leerling gedichten schrijven, verhalen schrijven etc.

Wat betreft het ICT- gebruik wordt het hoofdzakelijk ingezet voor leerspellen. Ook voor het maken van spreekbeurten wordt de computer gebruikt.

De leerlingen zien in het magazine graag terug dat er veel spelletjes en raadsels instaan. Ook willen zij graag een overzicht (bijv. kalender) van wat er in dat bepaalde jaar allemaal gaat gebeuren (hoogtepunten).

1. Martinus Junior

2. Martinus Kids

Groep 7( 2 lln.)

De leerlingen geven aan dat zij toch regelmatig wel een stelopdracht maken. Hieronder verstaan zij verslagen opstellen en verhalen schrijven.

De ene leerling geeft aan dat zij best veel met ICT doen, hieronder verstaat zij dat ze een keer in de week de iPad in de klas gebruiken. De andere leerling vindt het iets minder, hij geeft aan dat ze de computers eigenlijk alleen gebruiken voor Taal Actief en om soms een keer informatie op te zoeken.

De leerlingen zien in het magazine graag terug dat er verschillende strips in staan. Ook geven zij aan net als de groep 6 leerlingen dat ze een overzicht (bijv. kalender) willen hebben van wat er in dat bepaalde jaar allemaal gaat gebeuren (hoogtepunten).

1. Martinus Junior

2. Smartkids

Groep 8( 1 lln.)

Deze leerling geeft aan de er gemiddeld genomen 1 keer in de maand een stelopdracht wordt gedaan, hij verstaat hieronder een opstel.

Qua ICT gebruik in de klas kan het volgens hem ook meer. Nu wordt het veel ingezet bij extra oefenen voor taal/rekenen en om soms eens wat informatie op te zoeken.

Wat hij graag terug ziet in het magazine is een overzicht van verjaardagen. Ook wil hij duidelijkheid over welke stagiaires in welke klassen stage lopen.

Martinus Kids

14

4. Conclusie en discussie

4.1 Conclusie vanuit de enquêtes van de leerkrachten

Het team van Brede school St. Martins geeft aan dat het huidige stelonderwijs ondermaats is op de school. Zij zijn hiervan op de hoogte en zijn bezig met het opstellen van een doorlopende leerlijn op het gebied van stellen. Het is voor hen momenteel niet duidelijk wat en hoe de leerlingen in elke groep leren op het gebied van stellen. De leerkrachten geven aan dat er wel stelopdrachten worden gemaakt door de leerlingen, maar dat het niveau van deze opdrachten laag is. In verschillende vergaderingen komt het team bij elkaar om hier samen over na te denken.Op het gebied van ICT worden er grote sprongen gemaakt op school. Materialistisch gezien is de school in bezit van computers, digitale schoolborden en iPads. Daarnaast heeft de school meegedaan aan Teaching 4 Learning (T4L). Verschillende leerkrachten zijn op studiereis naar Engeland geweest en zijn tot de conclusie gekomen dat er meer uit het vakgebied ICT kan worden gehaald, dan dat er momenteel wordt gedaan op Brede school St. Martinus.

4.2 Conclusie vanuit de enquêtes van de leerlingen

Over het algemeen komt er uit de enquêtes die de leerlingen hebben ingevuld, dat ze vinden dat er weinig met ICT gedaan wordt in de klas. De leerlingen hebben niet alles beschreven, want over het algemeen doen ze wel meer achter de computers dan alleen rekenen/taal. Maar zo ervaren de leerlingen dit. De leerlingen vinden wel dat er aardig wat aan stelopdrachten wordt gedaan. Uit de enquête blijkt wel dat het vaak dezelfde opdracht zijn die worden uitgevoerd. Dit is terug te zien aan de antwoorden die de leerlingen geven over wat zij verstaan onder stelonderwijs.

4.3 Conclusie en discussie algemeen

Over het algemeen kan er dus de conclusie worden getrokken dat er zowel op het gebied van Stellen als ICT meer in de klassen gedaan kan worden. Het is voor het team niet helemaal duidelijk hoe zij dit het beste kunnen toepassen, zonder dat ze er erg veel extra tijd aan moeten besteden. Als er aan de hand van kerndoel 5 verschillende activiteiten worden bedacht, kunnen de leerkrachten deze aanhouden. Door de opdrachten duidelijk uit te werken kunnen de leerlingen dit zo goed als zelfstandig, dit kan via multimedia gedaan worden (screencast). Nu is alleen nog de vraag: “Hoe betrekken we hierbij de onderbouw”? Hoe kan de onderbouw ook voldoende bezig zijn met stelonderwijs en dan niet alleen door dingen te bespreken in de kring met de groepsleerkracht.

15

Literatuurlijst

AVS (2009). Onderwijs benut ict-mogelijkheden onvoldoende. Verkregen op 23 augustus, 2013, van http://www.avs.nl/artikelen/onderwijs-benut-ict-mogelijkheden-onvoldoende

Beekvelde, van. & Terpstra (2010). Schoolontwikkeling. Verkregen op 19 september, 2013, van http://www.vanbeekveldenterpstra.nl/page/view/name/56-schoolontwikkeling

Beijnaard, D. (2009). Leraar worden en leraar blijven. Verkregen op 22 september, 2013, van http://alexandria.tue.nl/extra2/redes/Beijaard2009.pdf

Both, D. & Bruijn, A. de. (2012). Onderwijs vraagt leiderschap. Schiedam: Scriptum

Both, K. (2010). De stamgroep als onderzoeksgemeenschap. Mensen Kinderen, 120, 2-5.

Digidact (n.d. ). Wat is goed schrijfonderwijs? Verkregen op 23 oktober, 2013, van http://taaluniecentrum-nvt.org/materialenbank/newPackage/wat_is_goed_schrijfonderwijs.html

Fullan, M. & Germain, C. St. (2009). Passie en kracht in schoolontwikkeling. Wageningen: Bazalt.

Iederwijs Nederland (2005). School als lerende organisatie. Verkregen op 14 oktober, 2013, van http://iederwijs.nl/iwn/nl/kwaliteit/deschoolalslerendeorganisati.php

Kennisnet (2012). Competentiemodel voor mediawijsheid gepresenteerd. Verkregen op 4 december, 2013, van http://www.kennisnet.nl/themas/mediawijsheid/competentiemodel-voor-mediawijsheid-gepresenteerd/

Kennisnet (2013). Slimmer zoeken, informatievaardigheden op de basisschool. Verkregen op 4 december, 2013, van http://www.kennisnet.nl/fileadmin/contentelementen/kennisnet/Dossier_mediawijsheid/Publicaties/slimmer_zoeken_informatievaardigheden_op_de_basisschool.pdf

Manssen.nl – vanaf de zijlijn (2011). ICT-leerlijnen, eindtermen ICT (kerndoelen). Verkregen op 27 november, 2013, van http://www.manssen.nl/2011/03/25/ict-leerlijnen-eindtermen-ict-kerndoelen/

Ministerie van OCW (2007a). Scholen voor morgen (kwaliteitsagenda PO). Den Haag: Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.

Munnik de, C. & Vreugdenhil, K. (2003). Kennis over onderwijs. Groningen: Wolters-Noordhoff

Stellen kan beter, en leuker (2011). Leren schrijven. Verkregen op 27 november, 2013, van http://www.edux.nl/site_files/uploads/nieuwsbrieven/Stellen%20kan%20beter.pdf

Timpaan onderwijs (2013). Meer kwaliteit in het stelonderwijs. Verkregen op 23 oktober, 2013, van http://www.timpaanonderwijs.nl/producten/meer-kwaliteit-in-het-stelonderwijs/

Tule (n.d.). Nederlands schriftelijk onderwijs. Verkregen op 4 november, 2013, van http://tule.slo.nl/Nederlands/F-L05.html

Wij-leren.nl (n.d.). Leren in samenhang. Verkregen op 14 oktober, 2013, van http://www.wij- leren.nl/schoolontwikkeling.php

16

5. Bijlage

5.1 Werkplan

5.2 Schema documentanalyse

5.3 Vragenlijst leerlingen

5.4 Vragenlijst leerkrachten

5.1 Werkplan SOT

2013-2014

Algemene gegevensNaam: Peter Polman

Janina BerendsenKlas: VR3A

VR3BMet wie maak je het eerste deel van het vooronderzoek?

Peter PolmanJanina Berendsen

17

18

Gekozen onderwerp Korte beschrijving van het gekozen onderwerp:

Het gekozen onderwerp van Brede School St. Martinus is het Martinus Magazine gekoppeld aan stelonderwijs.Tijdens het schoolontwikkelthema wordt er gewerkt aan een kids magazine. Dit magazine wordt gemaakt vanuit de leerlingen. Er worden verschillende instructiekaarten gemaakt, waardoor de leerlingen zo goed als zelfstandig ermee aan het werk kunnen. De instructiekaarten worden gemaakt voor de vakgebieden Stellen en ICT. Ook worden er, voor het stelonderwijs, verschillende lesideeën gemaakt per groep die aansluiten bij kerndoel 5: De leerlingen leren naar inhoud en vorm teksten te schrijven met verschillende functies, zoals: informeren, instrueren, overtuigen of plezier verschaffen (TULE, n.d.).

Probleemstelling: Het onderwerp waar tijdens dit schoolontwikkelthema aan gewerkt wordt is: het Martinus Magazine gekoppeld aan stelonderwijs.Tot op heden werd het Martinus Magazine uitgebracht door de leerkrachten. Het team wil graag dat het meer vanuit de leerlingen zelf komt. Aan stelonderwijs wordt weinig aandacht besteed binnen de school, omdat deze tijd nu uitgaat naar het aanpakken van leesproblemen.Belangrijke begrippen:- Digikrant- Schoolontwikkeling- Stelonderwijs- Samenwerking

DigikrantDe Digikrant is een programma van uitgeverij QL-ICT, waarmee digitale schoolkranten gemaakt kunnen worden. De leerlingen kunnen zelf spelenderwijs een digikrant maken, werkstukken publiceren en eenvoudig foto’s, filmpjes, verhaaltjes en gedichten toevoegen (QL-ICT,2008).

SchoolontwikkelingDit betekent dat de school zich ontwikkeld, verbeterd of zich vernieuwd in de huidige situatie van de school. Om dit proces goed te laten verlopen, hebben de teamleden niet alleen een nieuw idee nodig, maar ook een verandercultuur. Dit houd in dat alle teamleden ervoor zorgen dat zij meewerken aan alle stappen om de ontwikkeling van de school te stimuleren (Fullan & Germain, 2009).Het is belangrijk dat de school zichzelf vragen kan stellen die moeten leiden tot keuzes. Vervolgens worden deze omgezet naar concrete plannen en een helder, samenhangend beleid (Van Beekveld & Terpstra, 2011)

StelonderwijsTwee jaar geleden heeft de Inspectie een groot onderzoek afgerond wat betreft het schrijfonderwijs. In dat onderzoek wordt geconcludeerd dat met name de didactiek op veel scholen te wensen over laat en dat de tijd die op scholen wordt besteed aan het schrijfonderwijs minimaal is, in vergelijking met andere taalgebieden (zoals lezen). Leerkrachten en leerlingen geven aan dat zij schrijven een lastig vak vinden. Leerkrachten vinden het lastig om er goed onderwijs in te geven en de leerlingen vinden het, het moeilijkste onderdeel van taal. Het is daarom des te belangrijk dat er voldoende aandacht wordt besteed aan het

19

schrijfonderwijs (Timpaan onderwijs, 2013).

SamenwerkenTwee weten er altijd meer dan één. Om goed te kunnen samenwerken hebben de leerlingen verschillende vaardigheden nodig, zoals: sociaal inzicht, luisteren, delen en wachten. Bij het sociale inzicht in het belangrijk dat de leerlingen een situatie vanuit het perspectief van de ander zien en kunnen redeneren vanuit zichzelf. Luisteren is een van de lastigste vaardigheden voor de leerlingen. De leerlingen zitten vaak zelf vol met ideeën en verhalen die ze kwijt willen, maar moeten dan naar een mede- leerling luisteren. Het is handig om regels af te spreken met de leerlingen, waardoor ze weten wat er van hen verwacht wordt. Bij de vaardigheid delen is het belangrijk dat de leerlingen weten dat ze samen moeten doen met materialen. De leerlingen moeten weten dat ze dingen op een eerlijke manier moeten verdelen of dat ze om de beurt doen met de materialen. Als de leerlingen ervoor kiezen om het om de beurt te doen, kom de vaardigheid wachten er ook meteen bij. Dit is ook een lastige vaardigheid voor de leerlingen. Het is verstandig om activiteiten te bedenken, waar de leerlingen niet al te lang moeten wachten totdat een ander klaar is (infonu, 2013).

20

Rollen: KennismakelaarEr wordt gekeken naar actuele literatuur en onderzoeken over het thema. Deze worden dan voorgelegd aan het team, zodat er samen naar nieuwe ideeën gekeken kan worden. Samen met het team wordt er dan gekeken hoe het Martinus Magazine wordt opgebouwd en op welke manier het stelonderwijs kan worden geïmplementeerd in het Martinus Magazine.

Educatief ontwerperSamen met het team wordt er gekeken naar verschillende werkvormen, waarbij leerlingen zelfstandig aan het werk kunnen met stelonderwijs. Hierbij hoort bijvoorbeeld het maken van instructiekaarten. Voor het Martinus Magazine wordt er een rolverdeling gemaakt, zodat er telkens verschillende leerlingen een andere rol aannemen. Hierbij wordt gedacht aan: redacteur, journalist, fotograaf, opmaakredacteur.

OnderwijsonderzoekerEr wordt gekeken naar verschillende schoolkranten/ magazines, die door verschillende scholen worden uitgebracht. Ook wordt er op andere scholen gekeken naar het vormgeven van stelonderwijs. Nadat er verschillende ideeën zijn opgedaan, wordt dit besproken met het team en eventuele besluiten vastgelegd.

Praktische relevantie: Op Brede School St. Martinus wordt momenteel weinig gedaan aan het stelonderwijs, omdat de school eerst alle extra tijd wil besteden aan extra leesonderwijs.Doordat er in de praktijk weinig tijd is om extra aandacht te besteden aan het stelonderwijs, is het belangrijk dat de leerlingen zelfstandig, aan de hand van de instructiekaarten, aan de slag kunnen met stellen. Hierdoor zal het stelonderwijs niet meer belemmerd worden.

21

VoorbereidingLiteratuurstudieWerkwijze Zoekterm:

Schoolontwikkeling, digikrant, samenwerking, stelonderwijs, instructiekaarten, rolverdeling, bovenbouw, onderbouw, ICT, weebly.com

Welke zoekmachines ga je gebruiken?www.google.nl, www.scholargoogle.nl en www.metacrawler.com

Beslisregels:

- We gebruiken geen bronnen die ouder zijn dan 10 jaar.- We gebruiken alleen bronnen waarvan de auteursgegevens bekend zijn.- We gebruiken geen bronnen van Wikipedia.- We lezen alleen bronnen die ook zelf naar bronnen verwijzen.-

Zoekaanpak:Het zoeken bestaat vooral uit twee fases: oriënterend zoeken en gericht zoeken. Het oriënterend zoeken doe ik door bij zoekmachines de zoektermen in te typen. We kijken dan welke artikelen, sites e.d. verschijnen. Als we denken dat een bepaalde site of een bepaald artikel geschikt is, slaan we die op zodat we het later uitgebreider kan bekijken bij het gericht zoeken. Tijdens het gericht zoeken gaan we ons verdiepen in boeken op de literatuurlijst van de module. Daarnaast gaan we op zoek in het KCO. Ook hier voeren we in de digitale catalogus onze zoektermen in.

22

Onderzoeksvragena. Literatuurstudie

TheorieHoofdvraagOp welke manier kunnen er instructiekaarten (voor stelonderwijs en mediawijsheid) worden ontworpen, waardoor de zelfstandigheid en het samenwerkend leren wordt gestimuleerd bij de leerlingen in de onder- en bovenbouw?

Deelvragen1. Wat is zelfstandigheid?2. Wat is samenwerkend leren?3. Wat is kenmerkend aan de onderbouw op het gebied van samenwerkend leren?4. Wat is kenmerkend aan de bovenbouw op het gebied van samenwerkend leren?5. Wat zijn instructiekaarten?6. Wat is stelonderwijs?

PraktijkHoofdvraagWelke vaardigheden moeten de leerlingen beheersen om zelfstandig, maar in een groep, aan het werk te gaan aan de hand van instructiekaarten?

Deelvragen1. Welke vorm van instructiekaarten worden er op school gebruikt?2. Op welke manier wordt de zelfstandigheid van de leerlingen bevorderd op school?3. Wat verstaan de leerlingen onder het begrip samenwerkend leren?4. Worden er bepaalde werkvormen toegepast om het samenwerkend leren bij de leerlingen te stimuleren?

Onderzoeksmethode

Tijdens het vooronderzoek is er gebruik gemaakt van verschillende onderzoeksmethoden. Er is een enquête afgenomen bij de bovenbouw leerlingen en er is veel navraag gedaan bij het team over de visie van hun over bepaalde onderwerpen. Ook is er onderzoek gedaan naar hoe de leerkrachten, de leerlingen proberen te ontwikkelen op het gebied van zelfstandigheid en samenwerkend leren. Samen met het team zal er worden gekeken naar eventuele verbeterpunten. Vanuit hier wordt er gezocht naar eventuele literatuur die hierop aansluit en werkvormen die eventueel kunnen worden toegepast in de klassen. In de planning staat dat er ook gekeken wordt naar instructiekaarten. Aan de hand van de instructiekaarten, die worden ontworpen, is het de bedoeling dat de leerlingen het samenwerkend leren en hun zelfstandigheid gaan toepassen.

Bronnen1 Fullan, M. & Germain, C. St. (2009). Passie en kracht in schoolontwikkeling. Vlissingen: Bazalt.

2 Infonu (2013). Samenwerken en vaardigheden. Verkregen op 25 september, 2013, van http://educatie-en-school.infonu.nl/diversen/61519-samenwerken-en-vaardigheden.html

3 QL-ICT (2008). Digikrant. Verkregen op 18 september, 2013, van http://cms.qlictonline.nl/users/digikrantwebsite/?pid=4

4 Van Beekman & Terpstra (2011). Organisatieadviesbureau. verkregen op 25 september, 2013, van http://www.vanbeekveldenterpstra.nl/page/view/name/56-schoolontwikkeling

23

24

Uitwerking van de hoofd- en deelvragen

25

Hoofdvraag 1Theorie

Op welke manier kunnen er instructiekaarten (voor stelonderwijs en mediawijsheid) worden ontworpen, waardoor de zelfstandigheid en het samenwerkend leren wordt gestimuleerd bij de leerlingen in de onder- en bovenbouw?

Welke onderzoeksactiviteiten ga je ondernemen voor iedere deelvraag?

Hoe ziet de praktijkcomponenteruit?

Deelvragen 1 Wat is zelfstandigheid? Er wordt gekeken naar verschillende literatuurstudie over zelfstandigheid. Ook wordt er gekeken naar de visie van de school over zelfstandigheid.

Door een onderzoeksverslag zal de lezer weten wat zelfstandigheid in het onderwijs inhoud.

2 Wat is samenwerkend leren? Er wordt gekeken naar verschillende literatuurstudie over samenwerkend leren.

Door de literatuurstudie, is er een duidelijk beeld geschetst over samenwerkend leren. Als praktijkcomponent wordt er gekeken naar hoe de leerlingen hiermee het beste aan het werk kunnen gaan.

3 Wat is kenmerkend aan de onderbouw op het gebied van samenwerkend leren?

Er wordt gekeken naar verschillende literatuurstudie over samenwerkend leren in de onderbouw. Ook wordt er op de stageschool gekeken naar wat zij al aan samenwerkend leren in de onderbouw doen.

Er worden aanpassingen gedaan op het gebied van zelfstandig leren, zodat leerlingen van de onderbouw zich hierin ontwikkelen.

4 Wat is kenmerkend aan de bovenbouw op het gebied van samenwerkend leren?

Er wordt gekeken naar verschillende literatuurstudie over samenwerkend leren in de bovenbouw. Ook wordt er op de stageschool gekeken naar wat zij al aan samenwerkend leren in de bovenbouw doen.

Er worden aanpassingen gedaan op het gebied van zelfstandig leren, zodat leerlingen van de bovenbouw zich hierin ontwikkelen.

5 Wat zijn instructiekaarten? Er wordt gekeken naar verschillende literatuurstudie overinstructiekaarten. Ook wordt er gekeken of er eventueel andere mogelijkheden zijn om de leerlingen te instrueren.

Verschillende instructiemethoden zijn onderzocht en hieruit is de meest efficiënte methode gebruikt om de leerlingen te instrueren.

26

6 Wat is stelonderwijs? Er wordt gekeken naar verschillende literatuurstudie over stelonderwijs. Ook wordt er navraag gedaan binnen het team wat hun visie is over stelonderwijs.

Het project sluit aan op het stelonderwijs dat op dit moment op de stageschool wordt gegeven. Er wordt extra materiaal ontwikkeld, waarmee de leerlingen zelfstandig aan de slag kunnen.

Waarom zijn deze vragen interessant en relevant?Aan de hand van de antwoorden die uit deze deelvragen komen, kan de hoofdvraag ook beantwoordt worden. Door de deelvragen die zijn bedacht is grotendeels van het school ontwikkel thema al afgebakend. Hierdoor is er meer inzicht in de zaken waar mee gewerkt wordt en kan de school zich op al deze gebieden gaan ontwikkelen.

Wat zijn de beoogde uitkomsten en opbrengsten van jouw onderzoek?Met de antwoorden van de deelvragen wordt er een duidelijk beeld geschetst over de algemene informatie van de onderwerpen. Aan de hand hiervan kan er dan een koppeling gemaakt worden naar de stageschool.De leerkrachten zullen aan de hand van de gevonden informatie uitleg krijgen over hoe ze verschillende werkvormen kunnen toepassen om het samenwerkend leren te stimuleren. Doordat er ook verschillende ideeën zijn opgedaan over instructiekaarten, worden deze geïntroduceerd aan het team en de leerlingen. Hiermee kunnen de leerlingen aan het werk gaan, zodat zij uiteindelijk “zelfstandig” een magazine samenstellen waar de leerkrachten bijna niets aan hoeven te doen.

27

Hoofdvraag 2Praktijk

Welke vaardigheden moeten de leerlingen beheersen om zelfstandig, maar in een groep, aan het werk te gaan aan de hand van instructiekaarten?

Welke onderzoeksactiviteiten ga je ondernemen voor iedere deelvraag?

Hoe ziet de praktijkcomponenteruit?

Deelvragen 1 Welke vorm van instructiekaarten worden er op school gebruikt?

Er wordt gekeken naar welke instructiemethoden de school hanteert, op het gebied van het zelfstandig werken in groepsverband.

Door onderzoek te doen naar verschillende vormen van instructiekaarten en welke instructiekaarten ze op dit moment op school gebruiken, kan er gekeken worden naar een eventuele andere manier van instrueren.

2 Op welke manier wordt de zelfstandigheid van de leerlingen bevorderd op school?

Er wordt gekeken naar de verschillende coöperatieve werkvormen die op de school worden gebruikt.

Aan de hand van de verkregen informatie, kan er gekeken worden of er andere werkvormen aansluiten bij het project, die de zelfstandigheid van de leerlingen helpt te bevorderen.

3 Wat verstaan de leerlingen onder het begrip samenwerkend leren?

Er wordt een enquête afgenomen bij de bovenbouwleerlingen, waaruit de onderzoeksresultaten worden gehaald.

Aan de hand van de enquête kan er gekeken worden of de leerlingen een goed beeld hebben van het samenwerkend leren. Eventueel kan er extra instructie worden gegeven over wat samenwerkend leren inhoud.

4 Worden er bepaalde werkvormen toegepast om het samenwerkend leren bij de leerlingen te stimuleren?

Er wordt gekeken naar de verschillende coöperatieve werkvormen die op de school worden gebruikt. Bij het project wordt gekeken of deze werkvormen hier toegepast kunnen worden, of dat er een nieuwe samenwerkingsvormen moet worden geïntroduceerd.

Aan de hand van de verkregen informatie wordt duidelijk of er voldoende (goede) werkvormen zijn, die het samenwerkend leren stimuleert bij de leerlingen. Eventueel kunnen er dus nieuwe werkvormen worden geïntroduceerd.

28

Waarom zijn deze vragen interessant en relevant? De deelvragen zijn vooral gericht op het samenwerkend leren en de zelfstandigheid van de leerlingen. Ook is hierbij het werken met instructiekaarten erbij gepakt.

De vragen zijn interessant en relevant, omdat dit de hoofdzaken zijn die de leerlingen nodig hebben om het school ontwikkel thema goed in te gaan. Het is de bedoeling dat de leerlingen een product neerzetten wat helemaal door henzelf gemaakt is (de digitale schoolkrant). Doordat de leerlingen dan goede instructiekaarten hebben en goed zelfstandig, maar toch in een groep, kunnen samenwerken, wordt het resultaat alleen maar beter.

Wat zijn de beoogde uitkomsten en opbrengsten van jouw onderzoek?Zoals al gedeeltelijk beschreven is, is het de bedoeling dat de leerlingen zelfstandig een soort digitale schoolkrant maken. Aan de hand van het onderzoek en het beantwoorden van de hoofdvraag wordt duidelijk in hoeverre de beginsituatie is van de school. Hier zal dan verder op worden ingegaan. Hierdoor kunnen de leerlingen uiteindelijk zelfstandig, maar in een groep, aan het werk aan de hand van de gemaakte instructiekaarten. Hierdoor gaat de rol van de leerkracht van leidend naar begeleidend.

29

Interactie met het schoolteamHoe plan je de interactie met het schoolteam?

Tijdens verschillende teamvergaderingen krijgen wij de mogelijkheid om onze vooruitgangen te bespreken. Ook worden hier dan weer extra ideeën opgedaan en aanvullingen gegeven vanuit het team. De mentor van Peter is het aanspreekpunt van het SOT. Er wordt bijna elke dag/middag gecommuniceerd over de voortgang en worden vragen beantwoord.

Overleg met de begeleidende docentHoe plan je het overleg met jouw begeleidend docent?

De begeleidend docent op stage is de mentor van Peter. Wij hebben bijna elke dag wel een kort gesprekje over de voortgang van het SOT. Ook kunnen tijdens deze gesprekken vragen gesteld worden, dit wordt telkens na schooltijd gedaan.

De begeleidend docent op school is Lizette de Man. Met haar hebben wij afgesproken dat we de eerst volgende bijeenkomst (18-10) nog met de gehele groep aanwezig zullen zijn. Na deze bijeenkomst is het de bedoeling dat we individueel contact opnemen met Lizette als er vragen zijn.

Overige opmerkingen n.v.t.

Vastgesteld op: 25-09-2013

Handtekening student Handtekening docent

30

5.2 Schema document analyse

Enquête Gesprekken leerkrachten Gesprekken leerlingen Map stelonderwijsSchoolontwikkeling Uit de enquêtes die zijn

afgenomen blijkt dat de school zich wil ontwikkelen in het stelonderwijs. De leerkrachten willen graag verschillende activiteiten die aansluiten op kerndoel 5 van schriftelijk onderwijs (TULE).

De leerkrachten zouden graag een ontwikkeling willen zien in het stelonderwijs. Dit willen ze dan ook graag koppelen aan de zelfstandigheid van de leerlingen. Hierbij zouden ze graag een digitale schoolkrant zien, die gemaakt is vanuit de leerlingen. Hierbij moet zowel de bovenbouw als de onderbouw bij betrokken worden.

- In de map van het stelonderwijs staan al verschillende ideeën in. Deze zijn ook vooral gekoppeld aan kerndoel 5 van het schriftelijk onderwijs (TULE). Deze ideeën komen van een andere school af, zodat het St. Martinus een voorbeeld heeft over welke kant ze op kunnen wat betreft het stelonderwijs.

ICT- gebruik De leerkrachten en leerlingen geven aan dat zij al wel werken met ICT. De iPad’s die aanwezig zijn worden ingezet en ook op de computers kunnen de leerlingen verschillende activiteiten doen. Wel blijkt dat het toch vaak ingezet wordt voor taal of rekenen. Dit willen de leerkracht graag uitbreiden.

De leerkrachten geven in de gesprekken aan dat ze regelmatig gebruik maken van ICT d.m.v. iPad gebruik en het inzetten van de computers.

De leerlingen vinden dat er wel wat met ICT gedaan wordt, maar minimaal. De leerlingen zouden het leuk vinden als zij vaker iets met de iPad of de computer mochten doen.

-

Stelonderwijs Uit de enquêtes is gebleken dat de leerkrachten over het algemeen wel dezelfde opvattingen hebben over het stelonderwijs. Zij vinden het lastig om er gevarieerde opdrachten aan te koppelen. De leerlingen vinden dat zij redelijk vaak een stelopdracht

De leerkrachten geven aan dat zij proberen zoveel mogelijk met stelonderwijs te doen. Vaak blijkt het wel dat het telkens “dezelfde” opdrachten zijn. Een thema geven, de leerlingen daar een verhaal over laten schrijven en tot slot er een tekening erbij laten

De leerlingen vinden zelf dat ze best veel rondom het stelonderwijs doen. De ideeën die de leerlingen over het stelonderwijs hebben, zijn erg uiteenlopend. Ook geven zij aan dat ze de opdrachten vaak niet zo leuk / uitdagend vinden.

In de map staan al verschillende ideeën beschreven over stelonderwijs. Er staan opdrachten in gericht voor groep 5/6 en algemene informatie. Er is verder nog niets uitgewerkt door het team. Het is tijdens verschillende vergaderingen al wel aan bod

31

in de klas doen. Wel zijn de opvattingen over stelopdrachten heel uiteenlopend.

maken. De groepsleerkracht van gr. 7/8 geeft aan dat ze vindt dat de leerlingen al wel veel van stellen afweten. Alleen zijn de niveaus heel erg uiteenlopend.

gekomen, maar het team weet niet zo goed hoe ze het moeten inzetten.

Digitale schoolkrant Zowel de leerkrachten als de leerlingen geven aan dat zij het leuk zouden vinden om een digitale schoolkrant gemaakt vanuit de leerlingen te hebben. De leerkrachten vinden wel dat dit zo goed als zelfstandig door de leerlingen gemaakt moet kunnen worden. De leerkracht hoeft er alleen maar een begeleidende rol in aan te nemen. De leerlingen hebben in de enquête verschillende rubrieken aangegeven die zij graag terug zouden willen zien in het magazine. Ook is de naam van het magazine bepaald aan de hand van de afgenomen enquêtes

Tijdens gesprekken met verschillende leerkracht blijkt dat de leerkrachten al verschillende ideeën hebben over het magazine. Zij hebben rubrieken in hun gedachte die eventueel aan bod kunnen komen.Het grootste punt is dat de leerkrachten een begeleidende rol willen tijdens het maken van het magazine (dus geen leidende!).Hoe gaan we dit verwezenlijken? Denk hierbij aan instructiekaarten etc.

De leerlingen lijken het erg leuk om zelfstandig aan het werk te gaan met het magazine. Een idee dat vanuit de leerlingen kwam is dat de bovenbouw leerlingen verhalen schrijven en de onderbouw leerlingen daar bijpassende tekeningen maken. Hierdoor is de gehele school betrokken bij het magazine.

-

32

5.3 Vragenlijst leerlingen

Naam:___________________________

Groep:___________________________

Leeftijd:__________________________

1. Hoe vaak maken jullie schrijfopdrachten in jullie klas?

2. Wat voor een soort schrijfopdrachten zijn dat dan?

3. Wat wordt er bij jullie in de klas met ICT (bijvoorbeeld computers/ipad’s) gedaan?

4. Wat vinden jullie van het Martinus Magazine en waarom?

5. Als jullie zelf een Magazine mochten opzetten, wat zou jij er dan inzetten?

33

6. Weet jij wat een redactie is? Zo ja, leg uit!

7. Waarvoor en voor wie wordt er eigenlijk een schoolkrant/magazine gemaakt?

8. Meester Peter en juf Janina willen voor het einde van het schooljaar een aantal keer een Magazine uit hebben gebracht met verschillende leerlingen. Er zijn op dit moment 4 namen, welke vind jij het meest geschikt (Zet daar een streep onder)?- Martinus Junior

- Martinus Kids

- Magazine voor kids

- Smartkids

34

5.4 Vragenlijst leerkrachten

Het schoolontwikkelthema waar wij dit jaar aan werken wordt gekoppeld aan de vakgebieden ICT en stelonderwijs. Het eindproduct dat wij willen opzetten en een soort Martinus Magazine, maar dan gemaakt vanuit de leerlingen. De leerlingen schrijven zelf verschillende stukjes tekst voor in het Magazine en kunnen dit dan digitaal verwerken op een bepaalde site. Wij zijn op dit moment met het vooronderzoek bezig en daar moet gekeken worden naar de beginsituatie wat betreft schoolontwikkeling, ICT en stellen. Hieronder vinden jullie een aantal vragen, zouden jullie deze willen invullen zodat wij dat mee kunnen nemen in ons vooronderzoek.

Groetjes, Peter & Janina.

1. Wat vind je van het huidige stelonderwijs op brede school St. Martinus?2. Op welke manier vind jij dat het stelonderwijs moet veranderen?3. Hoe geef jij feedback aan de leerlingen over hun gemaakte stelopdracht?4. Wat doen de leerlingen bij jou in de klas met het vakgebied ICT?5. Vind jij dat er meer gebruik moet worden gemaakt van ICT? Zo, ja hoe zie jij dat voor je?6. Wat verwachten jullie van ons wat betreft het schoolontwikkelthema? 7. Hoe zien jullie de opbouw van het nieuwe Magazine voor je? Heb je eventuele ideeën voor

rubrieken of iets dergelijks.

35