Inhoudsopgave

Schetsboek doorsnede laagbouw

Inleiding

Wand met kleine randafwerking

TB

8

Brede daklijst en kleurband

TB

12

Overstek aan het dak

TB

16

De balustrade

TB

21

Wand met kleine randafwerking

HSB

25

Brede daklijst en kleurband

HSB

28

Overstek aan het dak

HSB

31

De balustrade

HSB

36

Laagdak en opgaand werk

41

Metselwerk boven grote glaspui

46

Voet van een gebouw

50

Kruipruimte af plaat op bodem

60

Afvoeren van water van een dak

65

Nawoord

67

Verklarende woordenlijst

69

Colofon

Onderwijs uitgave voor blok GP:

Schetsboek doorsnede laagbouw

© CA Albers

1e druk September 1999

Met dank aan:

dr KJ Canters

ir C Gerritse

ing M Haninnen- Frost

Inleiding

In de naar vernieuwing zoekende architectuur van de 20e eeuw is het

platte dak een wezenlijk onderdeel.

Het bouwkundeonderwijs moet daar zeker aandacht aan besteden. In

het eerste studiejaar kampen de studenten met een tekort aan beelden

en technische gegevens over daken van dit type. Zij moeten in korte

tijd worden ingeleid in het beeld, de samenstelling en aansluitingen

van het platte dak op de buitenwand. In het detail herken je een

beginsel van de architectuur of een handschrift van de ontwerper of

het bureau. We beperken ons in dit boekje tot aansluitingen

van dak en wand in de traditionele bouwwijze (TB) en de

houtskeletbouw (HSB)

Er zijn vier reeksen uitgewerkt:

1. Wand met kleine rand

2. De brede daklijst

3. Het dakoverstek

4. De balustrade

Vooral houten dakbalklagen zijn in de schetsen verwerkt, slechts bij

uitzondering een dakvloer van beton. Denk eraan de bevestiging van

daklijst of overstek aan te passen aan de balkrichting.

Houd rekening met een mogelijke ontmoeting van de bovendorpel van

een kozijn tegen het plafond en de onderkant daklijst. Een enkele keer

geven we daarom de beide details. In de laatste paragrafen geven we

aandacht aan: de voet van een gebouw, opgaand werk, metselwerk

boven een grote glaspui, gericht op de opgaven.

Details analyseren.

Onderstaande punten komen aan de orde:

- krachtoverdracht, dakbelasting, mandragen

- stabiliteit (ook tijdens uitvoering)

- waterdichting en ballasten

- thermische isolatie en koude brug.

- inwendige condens en winddichting

- productiewijze en hulpmiddelen

- bouw- of montage volgorde

- onderhoud en vervanging

- levensduur en milieukosten.

De plaats van de warmte-isolatie bepaalt in grote mate de m2-

pakketopbouw.

De huidige warmte weerstand ( R= 3 m2K/W met ca 120 mm

isolatiedikte), zal. worden vergroot tot R= 4 a 5, ca 160 mm

isolatiedikte. Dit beïnvloedt de traditionele bouwdetails:

de spouw in de muur wordt 200 mm dik, en de kozijnbevestiging

steeds ingewikkelder. De houtskeletbouw biedt als bouwwijze een

oplossing.

In de onderlinge aansluitingen van bouwdelen ziet men terugkerende

beginselen hoe verschillend materiaal aan elkaar zit:

- oplegging, overlap, aanslag

- zacht gekneld materiaal

- capillaire voeg vermijden

- omtrekspeling en stelplaatjes

- verschillend werkende materialen vrij van elkaar houden.

Constructieve verbindingen onderscheiden zich van bouwkundige

aansluitingen door:

-directe krachtoverdracht van vezel op vezel, matrix op matrix,

of lijm,

- via een toegevoegde verbinder of een bevestigingsmiddel,

- samendrukbare laag tot vormvaste delen.

Geveltimmerwerk als kozijnen, daklijsten, beschietingen en

plaatbekledingen, zo goed mogelijk gescheiden houden van een

stenen ondergrond, aan de achterkant geventileerd, zodat lucht in en

uit kan.

De baanvormige dakbedekking bij voorkeur losliggend uitvoeren, aan

de randen gehecht, het vlak geballast met grof grind,betontegels op

rubberplaatjes, of een vegetatiedak.

Afschot van daken.

In de schetsen is geen aandacht besteed aan het afschot van

dakvloeren dat min 16 mm /m, bij vegetatiedaken 30 mm/m moet zijn.

In het cursuswerk wordt gevraagd afschot te tekenen, bepaal eerst

waar de afvoer komt, kies dan uit onderstaande werkwijzen:

- voeg een in flauwe driehoekvorm gezaagde balk toe op iedere balk,

een scheg.

- spijker naast een balk een lat onder de afschothelling; alleen

toepassen bij licht belaste daken.

- maak een hellende dakbalklaag; toepasbaar in TB, met gevolg voor

de dakrand. in HSB voor een vrijliggende dakvloer.

- leg in dikte verlopende isolatieplaat op de horizontale dakvloer.

Verbindingsmiddelen in dak en wand TB

- muur-balk-ankers, haak of schietervorm

- anti-opwaai-ankers bij dakoverstekken of open bouwwerken

- bevestigingsmiddelen in balklagen, in combinatie met schroeven

en nagels

- spouwmuurankers

- ankers aan zware muurafdekbanden

HSB bevestigingswijzen:

Zie Bouwproces, ontwerp en Realisatie

art 1494, of Rapport HSB SBR-89.

Uitvoeringsvolgorde: TB

A Binnenspouwblad optrekken tot ok balklaag

- spouwankers tegelijkertijd aanbrengen

- stellen dakbalklaag

- ankers en vloerhout aanbrengen

- dakrand maken met hoekverstijvers zodat

de dakdekker vlot aan het werk kan

B dampremmend folie en thermische isolatie

- dakbanen losliggend aanbrengen

- randstrook en knellat of alu daktrim

- hemelwater afvoeren plaatsen

- ballastlaag of substraatlaag en sedumdak aanleggen

C metselwerk tussen de balken voltooien

- waterkerende laag in de spouwvoet

- spouw isolatie en rozetten plaatsen

- kokers kruipruimteventilatie

- buitenspouwblad optrekken en afvoegen.

Waarschuwing voor de gebruiker/student:

De schetsen geven vorm en samenstelling in hoofdzaken weer. De

lijndikten zijn gelijk, de arcering is niet volledig.

Noodzakelijke dunne lagen, verbindings-stukken zijn veelal niet

getekend.

Van de student verwachten we een verzorgde, bouwkundige tekening

die de volledige gegevens, correcte handelsafmetingen, materi-

aalcodering en sprekende lijndikten bevat.

Warmdak of kouddak: een vergelijking

Warm dak

De warmte isolatie ligt op het dakbeschot.

De constructie, van hout, ligt aan de kant

van het binnenklimaat of de warme zijde.

Inwendige condensatie begint in het isolatiemateriaal boven de

constructie, tenzij een dampremmende folie op het dakbeschot de toe-

voer van warme lucht verhindert.

De eenvoudige uitvoering past goed bij nieuwbouw; echter,

opgesloten vocht tijdens de uitvoering, blijft lang zitten. Bij de

gewone uitvoering ligt de beloopbare isolatie onder de waterdichting.

In de 'omgekeerd dak'-uitvoering mag de beloopbare isolatie ook geen

water opnemen.

Koud dak of geventileerd dak.

De warmte isolatie ligt tussen de houten balken. De inwendige

condensatie moet worden tegengehouden door een goed gesloten

dampremmend folie onder de balken of op de tengels.

Balkholten per vak zwak ventileren,dwz de lucht moet erin en eruit

kunnen.

Breng aparte luchtkokertjes aan, gescheiden van de spouwlucht in de

wand.

De buizen en de dozen van electr. installatie tasten vaak de

dampdichting van de folie aan, dus een zorgzame uitvoering. Bij

renovatie van bestaande bouw, waar bestaande bovendakse

aansluitingen niet zijn aan te passen is de kouddakoplossing nodig.

In dit schetsboek is steeds uitgegaan van de warmdak situatie. Een

enkel blad toont een kouddak oplossing.

Laagdak en opgaand werk

We onderscheiden twee gevallen in het opgaand werk voor

TB 'en HSB:

- een gesloten opgaande wand

- een lichtdoorlatend gedeeltelijk te openen wanddeel.

Voor de TB uitgewerkt:

- een doorgetrokken spouwwand

- lichtdoorlatend figuur metselwerk, glassteen,

een kozijn met glas of andere translucente plaat.

Voor HSB uitgewerkt:

- een doorgetrokken wand en bekleding

- een kozijn met glas een translucente plaat ed.

In alle gevallen noodzakelijk: een nimmer falende waterdichting aan

de voet van het opgaand werk. Het principe is, de waterdichting

opzetten boven de buitenrand van het dak en onder het kozijn een

slabbe klemmen die de opening tussen bovenkant dakbedekking en de

onderkant van het kozijn tegen het binnendringen van regenwater

afdicht.

Traditionele bouwmaterialen roepen deze omslachtige dichtingswijze

op; het slabbemateriaal (lood) heeft een verschillende thermische

werking t.o.v hout of dakbedekking. In de binnenruimte zien we een

hoog pakket onder het venster, de hoogte van dakbalklaag,

dakopstand en onderdorpel tellen immers op.

Schenk aandacht aan het doorlopen van de slabbe onder een kozijn en

de plaats waar uit een wand de slabbe naar buiten komt. Slabbe mat is

gangbaar bladbod of geribbeld gecoat aluminium.

Voet van een gebouw

Men kan zich afvragen hoe een bouwwerk in de bodem staat.

Schiet het materiaal van de wand zomaar de grond in, is er een plint of

een kleurband te zien of zweeft de onderkant boven het terrein?

Een bouwterrein is vlak of hellend, wordt door regen doorweekt of

voert water makkelijk af, is altijd vochtig, droogt vlot op en stuift bij

droogte. In Nederland vinden we vaak de combinatie vlak, voldoende

draagvermogen voor bouwwerktuigen, voldoende afvoer van

regenwater. We willen de aantasting van de wandvoet door

opspattend regenwater beperken, de invloed van vorst in de grond

onder het bouwwerk verhinderen en de begane grondvloer te allen

tijde drooghouden.

We kennen voor het oog de volgende vormen in de overgang van de

wand naar het maaiveld:

- de wand staat op een lijst of plint, soms is de plint deel van een

kelder

- de wand springt voor of terug t.o.v de plint

- de vloer/wand zweven boven de grondslag

In Nederland heeft de bodem een losse structuur en is weg te graven,

te vervangen door een andere grondsoort. (behoudens delen van

Limburg) Door 0,6 a 0,8m te ontgraven bereikt men een vorstvrije

aanlegdiepte, waarop de onderkant van de wand mag beginnen. Ook

bij een plaatfundering wil men de vorst niet onderde plaat toelaten en

maakt een vorstwerende rand (vorstrand).

Traditioneel voerde men woningen met houten begane grondvioeren

uit. Altijd verkoos men daarbij enige hoogte boven maaiveld, zodat

overvloedige regenval niet tot schade aan de vloer zou leiden. Onder

de vloer kwam altijd een luchtruimte,( geventileerd, dwz lucht moet

aan de ene kant erin en aan de andere kant eruit kunnen) Dit kan een

balkhoge luchtlaag zijn met een bodem van vochtregelende schelpen

of een werkelijk kruipbare ruimte van 0,8 m hoog.

De HsBwijze heeft doorgaans een houten BGvloer die op de

voorgaande wijze moet worden geventileerd, de thermische isolatie zo

aanbrengen, dat het hout grotendeels aan de lucht grenst.

De BG-vloeren van gew.beton systeemelementen die na WO II in

gebruik zijn gekomen geven meer vrijheid qua hoogte ligging en

geïntegreerde thermische isolatie.

De hogere ligging van de BG-vloer veroorzaakt bij ingang en

buitendeur naar keuze:

- een trede plaat (soms met schraaprooster)

- een roostertrede waar de grond doorvalt

- een rolstoelhelling met een bordes op gelijke hoogte als binnen

Bij de aansluiting van een terras kan men overwegen:

- op gelijke hoogte tbv rollend verkeer, let op gootje, waterdichting ed

- op lagere hoogte, waterdichting makkelijk maar let op de

overstaphoogte,

- rot en roestvrije kozijnonderdorpel.

Kruipruimte

Voordelen

- ruimte voor bergen regenwater in container opslaan

- leidingen bereikbaar renovatie gebouw mogelijk

- vloerconstr. vrije keus, ook hout

- ventilatie onder vloer aanbrengen

- vochtgehalte in lucht regelen, folie, schelplaag, schoon zand

- prefabricage mogelijk fundering, vloerplaten

Nadelen

- m3 ruimteverlies

- warmte verlies bij onvoldoende isolatie

- vocht lang aanwezig leidingcorrosie aantasting houten balken

- vloerconstructiegasdicht uitvoeren

- nat bouwterrein beinvloed kwaliteit

- drainage leidingen

- kosten ontgraven vochtregulatie

Plaat op de bodem, eventueel onderheid

Voordelen

- matig diep ontgraven

- benut draagvermogen van de bodem

- altijd gasdichte vloer op begane grond

- geconc. Belastingen met wapening verdelen

- vele soorten beton mogelijk

Nadelen

- geen bergruimte

- leidingen niet meer bereikbaar tenzij koker in de plaat

- cascorenovatie star tav installaties

- vloerverwarming nodig

Woord tot slot

Het maken van dit schetsboek begon bij het illustreren van het

verband tussen vorm en details in de leerstof van blok Gebouw en

Proces. Al tekenend en verklarend ontstond de gedachte de gehele

doorsnede te behandelen; niet alleen de wand en dak ontmoeting maar

ook die van wand, vloer en maaiveld. Voorop stond de kennismaking

met de eigenaardigheden van bouwstoffen en hoe men tot de

gevraagde prestaties dient te komen. De ontwerper in opleiding zal

zich een aantal milieuthema's eigen moeten maken, waarvan een hoge

thermische isolatie de eerste en makkelijkste is. Naast de bouwstof fen

steen, beton, staal, metalen en kunststoffen, pogen we natuurlijk

ontstaan en biologisch afbreekbaar materiaal toe te passen. Daarvoor

geldt even-eens het ontwikkelen van kennis en vaardigheid teneinde

de juiste details samen te stellen.In het Duurzaam Bouwen werkt men

hierbij met 'ontwerpen in varianten'.

In de details in dit schetsboek, zitten enkele maatregelen verscholen

ter verlenging van de levensduur van het toegepaste hout of ander

aantastbaar materiaal:

Het volgende lijstje vat een aantal maatregelen samen, die in details in

dit schetsboek zijn gebruikt:

- hout als gevelbekleding: aan de achterzijde lucht, zwakke ventilatie

en - net als aan de voorzijde - zonodig verflagen;

- de dampremmende laag op de juiste plaats aanbrengen dan wel een

waterdichte, dampopen laag;

- zinkbekleding is spaarzaam toegelaten, gebruik van Zn, Al brengen

een gerige ecotoxiciteit met zich mee, zeker in vergelijking met Cu,

Cd, Pb;

- delen van details met een Andreaskruis aangemerkt, zijn discutabel;

ze dienen te worden vermeden tenzij deze details met grote zorg

worden uitgewerkt, vervaardigd en onderhouden;

- het correct verwerken van hout leidt tot veel handelingen, met een

opdrijvend uren-en kostprijs-effect. Alleen prefabricage van series

kan de kostprijs verlagen;

- als de warmteweerstand toeneemt (R=4 a 5) zal in de detailering TB,

door de grote spouw (200 mm), een zware spouwlat of dagstuk voor

de kozijnplaatsing worden opgenomen; in HSB wijzigen de details

niet noemenswaard, slechts de stijldiepte, de isolatiedikte en de

binnenaftimmerlat worden groter;

- vermijd kleine koudebruggen;

- de auteur wenst U plezier toe tijdens Uw denk- en tekenrondes.

Verklarende woordenlijst

afschot

geringe helling van een goot, plat dak, terras,

straatwerk of afvoerbuis teneinde water naar een kant te

lozen.

balk

dragend horizontaal constructie deel bedoeld om

belastingen op te nemen. balklaag rij balken bestemd

om een vloer te dragen, kan enkelvoudig, kan ook

samengesteld zijn.

balkanker

verbindt balk en muur waarin de balk opligt.

baluster

spijl van een borstwering, verzwaarde stijl van een

traphek of balustrade materiaal: hout, staal,

natuursteen.

underlayment

multiplex vloerplaat, vervangt geploegd

geschaafde delen.

slabbe

strook bladbod of gerimpeld dun gecoat aluminium.

beschot

vlak van houten delen om regen of wind te weren,

hellende of vertikale stand.

cementraam waterdicht uitgevoerd metselwerk 8-10 lagen, terhoogte

van het maaiveld, vroeger met gebruik van tras,

gemalen steen van vulkanische oorsprong, in de

kalkmortel.

rollaag

afwerking van platte lagen van metselwerk met stenen

op hun kant, ter verhoging van de sterkte van de

wandopening of muureinde.

stuiknaad

de naad tussen twee stukken profiel, waar de werking

zich toont.

console

constructie deel dat uitkraagd, de belasting van een

goot of galerij naar achterliggende hoofdconstructie

afdraagd.

waterslag

profiel in een wand dat oppervlakkig regenwater voor

de wand brengt en afslaat, historisch materiaal:

natuursteen of hout, modern materiaal: geëxtrudeerd

alum.

zetten

van plaat, met een zetbank een lijnvormige omzetting

vervaardigen, in hoek-of ronde vorm, aan een

plaatrand.

negge

de maat waarmee het kozijn voorvlak terug ligt t.o.v

voorkant metselwerk.