H. van Genderen

1

Schematherapie voor persoonlijkheidsstoornissen

Hannie van Genderen

H. van Genderen

2

Dag 1

H. van Genderen

3

Definitie schema:

Kennisstructuur ontstaan in de (vroege) jeugd, die tot uiting komt in zich herhalende patronen van denken, voelen en gedrag

H. van Genderen

4

SCHEMA ZELF (ik ben slecht) ANDEREN (anderen zijn niet te vertrouwen)

ASSUMPTIES WERELD (de wereld is gevaarlijk) CONDITIONELE ASSUMPTIES

(als je een fout maakt word je gestraft) INSTRUMENTELE ASSUMPTIES

(ik kan me maar beter afzijdig houden) AUTOMATISCHE GEDACHTEN

(ik kan maar beter mijn mond houden) (zie je wel ze vinden met stom)

STRATEGIEEN (contact vermijden)

(faades opbouwen)

H. van Genderen

5

Verschil as I - as II As I

Laat ontstaan Clint wil verandering Beperkt gebied Beperkt relationeel effect Opvoeding goed genoeg

As II

Vroeg ontstaan Clint heeft weerstand

tegen verandering Betreft hele leven van cl. Sterk relationeel karakter Tekorten in opvoeding

H. van Genderen

6

Schema-vorming

Biologische factoren Psychologische factoren Sociale factoren Culturele factoren

H. van Genderen

7

Dimensies Temperament

Verlegen ....................................Spontaan Passief.......................................Agressief Vlak...................................Gepassioneerd Angstig.....................................Roekeloos Sensitief................................Onkwetsbaarerle

H. van Genderen

8

moeilijke ouders

moeilijk temperament

Traumatische gebeurtenissen buiten het gezin

Disfunctionele Schemas

H. van Genderen

9

Gevolgen disfunctioneel schema

Overweldigende emoties Schade aan zichzelf en anderen Staat bevrediging van basisbehoeften in

de weg Stevig verankerde patronen die moeilijk

zijn te veranderen

H. van Genderen

10

Wat hebben kinderen nodig Basisveiligheid Verbondenheid met anderen Zelfwaardering Autonomie Zelfexpressie Realistische grenzen

H. van Genderen

11

Ontstaan disfunctionele schemas

Ontbreken basisveiligheid Geen verbondenheid met anderen Onvoldoende zelfwaardering Gebrekkige autonomie Onvoldoende zelfexpressie:

- Gerichtheid op de ander - Overdreven waakzaamheid en geremdheid

Zwakke grenzen

H. van Genderen

12

Onvoldoende basisveiligheid

Verlating/instabiliteit Wantrouwen en/of misbruik

H. van Genderen

13

Mooi, maak er nog maar een

H. van Genderen

14

Geen verbondenheid met anderen

Emotionele verwaarlozing Sociaal isolement/vervreemding

H. van Genderen

15

Gebrek aan zelfwaardering

Minderwaardigheid/schaamte Mislukking

H. van Genderen

16

Gebrekkige autonomie

Afhankelijkheid/onbekwaamheid Kwetsbaarheid voor ziekte en gevaar

Verstrengeling/kluwen

H. van Genderen

17

Onvoldoende zelfexpressie: Extreme aanpassing:

Onderwerping Gerichtheid op de ander Zelfopoffering Goedkeuring en erkenning zoeken*

Secundaire schemas

H. van Genderen

18

Overmatige waakzaamheid en geremdheid

Negativiteit en pessimisme* Emotionele geremdheid Meedogenloze normen/overdreven

kritisch Bestraffende houding* Secundaire schemas

H. van Genderen

19

Verzwakte grenzen

Zich rechten toe-eigenen Gebrek aan zelfbeheersing/

zelfdiscipline

H. van Genderen

20

moeilijke ouders

moeilijk temperament

Traumatische gebeurtenissen buiten het gezin

Disfunctionele Schemas

Disfunctionele copingstijlen

klachten

H. van Genderen

21

Psycho-educatie

Ga na welke behoeftes niet zijn vervuld Leg uit wat normale behoeftes zijn Vertel hoe bij een normale opvoeding met

kinderen wordt omgegaan Gebruik indien passend eigen voorbeelden

H. van Genderen

22

Copingstrategien

Overgave (freeze) Vermijding (flight) Overcompensatie (fight)

H. van Genderen

23

Definitie schemamodus:

Set van bij elkaar horende schemas en copingstrategien, die samen het denken, voelen en handelen van de clint bepalen

Momentane en plotseling wisselende, alles overheersende gemoedstoestand

H. van Genderen

24

Schemamodi

Kindmodi Copingmodi (overgave,vermijding

en overcompensatie) Onaangepaste oudermodi Gezonde volwassene modus

H. van Genderen

25

Kind modi

kwetsbaarheid

woede

gebrek discipline

geluk

Woedende kind

Razende kind

Impulsieve kind

Ongedisciplineerde kind

Blije kind

Verlaten kind Misbruikte kind

Eenzame kind Afhankelijke kind

H. van Genderen

26

Coping modi

overgave

vermijding

overcompensatie

Willoze inschikkelijke

Onthechte beschermer

Onthechte zelfsusser

Zelfverheerlijker

Pest en aanval

Vermijdende beschermer*

Boze beschermer*

Bedrog en manipulatie* Roofdier*

Aandacht en erkenning zoeker*

Overcontroleerder* Paranode modus*

H. van Genderen

27

Ouder modi

Straffende ouder

Schuldinducerende ouder

Veeleisende ouder

H. van Genderen

28

Gezonde volwassene

Het gentegreerde model

Een gentegreerd model waarin de copingstrategie de relatie vormen tussen schemas en modi

Copingstrategie

schema schema modus

Verbinding tussen de concepten Aanpassing van het Schema Polarity Model van Elliott & Lassen (1997)

Schema

Overgave Overcompensatie Vermijding

Verbinding tussen de concepten Minderwaardigheid/Schaamte

Kwetsbare kind: niemand houdt

van mij

Zelfverheerlijker: Ik ben heel bijzonder

Onthechte beschermer: Situaties vermijden

Gezonde volwassene Ik ben ok

Verbinding tussen de concepten Emotionele deprivatie

Kwetsbare kind: mijn behoeftes

zullen nooit vervuld worden

Boze kind: Ik wil dat mijn

behoeftes meteen vervuld worden

Onthechte beschermer: Relaties vermijden

Gezonde volwassene: Ik wordt gezien en gerespecteerd

H. van Genderen

33

Verband tussen Schemas,

Schemamodi

Komt terug op dag 2

H. van Genderen

34

Shine (Hicks, 1997)

H. van Genderen

35

Fragment Shine Welke disfunctionele

schemas heeft David?

Welke stijl van omgaan met de schemas heeft hij?

H. van Genderen

36

Eerste gesprekken schematherapie

Empathische belangstellende stijl Aangeven wat je al weet over de patint Vraag de patint naar eerdere therapie-ervaringen Wat verwacht hij/zij van de therapie en van jou als

therapeut? Niet teveel details over klachten, maar vraag naar

terugkerende patronen Geef uitleg over rationale van de therapie - Wat zijn valkuilen - Samen werken aan de problemen - Langer durende therapie - Heden en verleden komen aan bod Geef schriftelijke informatie mee

H. van Genderen

37

Opsporen schemas1. Themas uit vorige therapien 2. Levensgeschiedenis (Leefregels vanuit het stamgezin) 3. Huidige problemen 4. Neerwaartse pijl techniek 5. Therapeutische relatie (hoe gaat interactie en wat verwacht de

clint van de therapeut ) 6. Testen en vragenlijsten 7. Imaginatie

H. van Genderen

38

Emotietheorie Lang Emotionele ervaringen worden op drie niveaus opgeslagen in het geheugen Stimulus niveau (zien, ruiken, voelen) Betekenis niveau (cognities ik ben) Motorische respons niveau (reacties zoals

verkrampen, woedende reactie, knoop in je maag)

Daarom is het belangrijk om verschillende diagnostische methoden te gebruiken

H. van Genderen

39

Neerwaartse pijl techniek Cognitieve techniek om door te vragen naar de achterliggende betekenis op schemaniveau van gebeurtenissen en disfunctionele gedachten Wat zegt deze gebeurtenis over jou? Wat over anderen? Wat over jouw leven en hoe de wereld in elkaar

steekt?

H. van Genderen

40

Neerwaartse pijl techniek Niet horizontaal uitdagen, maar verticaal

doorvragen: Wat betekent dat voor jou ? Wat zegt dat over jou als persoon? Stel dat dat waar is wat betekent dat dan? Als dat zo is wat is daar dan zo erg aan? (eventueel dezelfde vragen over anderen en de wereld) Pas als je op het meest basale niveau (schema) zit dan: Empathiseren Verbreden naar andere situaties

H. van Genderen

41

Meetinstrumenten

Semi gestructureerde interviews (SCID II) Zelfbeoordelingsvragenlijsten DSM IV

(VKP, ADP IV)

Zelfbeoordelingsvragenlijsten schemas Algemene psychologische tests

(Bv. NEO-PI voor temperament)

Zelfregistratie

H. van Genderen

42

Zelfbeoordelingsvragenlijsten schemas en copingstijlen

Young Schema-Vragenlijst Coping vragenlijst