Schandalen en Accountancy:wat kunnen we daarvan leren?

Marcel Pheijffer

Nyenrode Business Universiteit

11 oktober 2011

Wat kunnen we leren?

• Accountants(organisaties) dragen verantwoordelijkheid voor de schandalen …….

• ……. maar kunnen, willen of durven dat niet te erkennen …….

• ……. waardoor ze de regie over de richting van het vak zijn kwijtgeraakt en de politiek het overneemt.

Accountants dragen verantwoordelijkheid

• Voor een deel van de boekhoudschandalen aan het begin van deze eeuw.

• Voor een deel van de schade die voortkomt uit de financieel-economische crisis.

Echter……

• Accountants zijn niet primair verantwoordelijk, zijn meestal niet het intellectuele brein.

• Accountants hadden door eerder in te grijpen een (groot) deel van de schade kunnen beperken. Dát is de kern van het verwijt.

Boekhoudschandalen

• Actieve betrokkenheid in zaken als Enron, Worldcom en Xerox. Onder meer blijkend uit het verwijderen van kritische leden controleteams.

• Passieve betrokkenheid in zaken zoals de bouwfraude en in diverse andere zaken door het niet of onvoldoende oppikken van fraudesignalen.

Boekhoudschandalen

• Signalen vaak aanwezig in dossier accountant.

• Niet juist afgewerkt.

• Niet willen/durven ingrijpen door onjuiste taakopvatting.

Special Investigative Committee Worldcom

• Worldcom qua omzet een top-20 klant van Andersen

• Stond binnen Andersen bekend als ‘a flagship client and a Crown Jewel of its firm’

• Andersen zocht ‘a long term partnership’ • Echter: ‘In 1998, Andersen raised questions

about the Company’s aggressive accounting policies (…) and rated management’s integrity as low.’

Special Investigative Committee Worldcom

• ‘From 1999 through 2001, Worldcom paid Andersen $ 7.8 million in fees to audit the financial statements of Worldcom; $ 6.6 million for other audits required by law in other countries; and about $ 50 million for consulting, litigation support, and tax services.’

• ‘Many of the non-audit services that Andersen had provided Worldcom are now restricted or prohibited by the Sarbanes Oxley Act and the SEC’s rule enhancing auditor independence.’

Controleteams functioneerden vaak goed

• Dossiers bevatten signalen en/of aanwijzingen voor fraude

• Klanten veelal in categorie hoog risico

• In VS: veelal hoge adviesomzet naast de controleomzet

Xerox - KPMGSEC over KPMG: ‘KPMG was intimately familiar with Xerox’s accounting actions it used on a quarterly and annual basis to increase reported revenues and earnings during 1997-2000. KPMG had served as Xerox’s auditor for approximately 40 years and considered Xerox one of it largest and most important clients, generating revenues for the firm of $ 26 million in audit fees and over $ 55,8 million in non audit fees during 1997-2000. But from 1997-2000, KPMG failed to conclude that topside accountig actions were unnecessary and distorted the true operating performance of the company.’

Xerox - KPMGOverigens is het niet zo dat medewerkers van KPMG de gewraakte boekhoudmethoden nimmer bij Xerox ter discussie stelden. Integendeel. De voor de controle over het jaar 1999 verantwoordelijke partner had medio 1999 indringende vragen aan Xerox gesteld over de ‘topside accounting actions’. Dat werd bij Xerox niet gewaardeerd hetgeen aanleiding was tot een goed gesprek van Xerox met de voorzitter van KPMG. Het gevolg was dat de partner na afronding van de controle van deze cliënt werd gehaald. Een typisch geval van ‘even een vlekje wegwerken’.

Reactie op boekhoudschandalen

• Wereldwijd: aanscherping controle- en verslaggevingsregels

• VS: SOX-Act

• Nederland: verscherping toezicht (WTA)

Echter…..

• Het heeft slechts in beperkte mate geholpen …..

• ….. want ook in de aanloop naar de financieel-economische crisis hebben accountants gefaald.

Voorbeelden• Wereldwijd: deel schade was voorkoombaar

geweest door eerder in te grijpen.

• VS: AIG en Lehman Brothers

• VK: HBOS

• NL: DSB

Oorzaken

• Niet durven ingrijpen: toezichthoudersdilemma

• Niet willen ingrijpen: koesteren relatie met cliënt

• Niet ‘kunnen’ ingrijpen: met een beroep op de regels

Echter…..

• Regels worden vaak te beperkt uitgelegd.

• Regels worden vaak naar de letter uitgelegd; niet naar de geest.

• Regels worden in een aantal gevallen tbv cliënt uitgelegd: ‘wat niet niet verboden is, mag dus.’

Accounting Establishment: niet kunnen, willen en durven erkennen

• Angst voor aansprakelijkheid als schaamlap voor een gebrek aan leiderschap.

• Accountants zeggen geen ‘sorry’ of neutraler: ‘Ja het had beter gekund en gemoeten.’

• Wel: ‘Ons treft geen blaam’ en ‘Auditors had a good crisis’.

Accounting Establishment• Accountantsorganisaties: zaten stil toen ze werden

geschoren.

• Academici: zaten stil toen accountants(organisaties) werden geschoren en het debat over hen begon.

• Beroepsorganisaties: too little, too late.

Accountantsorganisaties: PWC

‘In het afgelopen jaar hebben we op regelmatige basis contact gehad met stakeholders in het publieke debat zowel op het politieke vlak, het ministeriële vlak als het terrein van belangenvertegenwoordigers.Naar ons idee draagt deze dialoog sterk bij aan de maatschappelijke waardering van ons beroep en wij zijn dan ook van mening dat deze dialoog verdergeïntensiveerd dient te worden om bij te dragen aan de oordeelsvorming en een genuanceerde beeldvorming.’

Academici

• De hoogleraren die we als uithangbord van hun kantoor in diverse media zien circuleren mengen zich niet of nauwelijks in het debat over de rol van accountants

• We horen ze wel over: soft controls, MVO en andere zaken rond niet-financiële informatie.

Philip Wallage in FD

'Het probleem met boekhoudzaken als Ahold en Enron is dat als je er achteraf goed naar kijkt, er niet altijd zoveel aan de hand is geweest, puur beoordeeld aan de regels. Zelfs over de vernietiging van Enron-documenten door Andersen luidde het oordeel van de hoogste rechter achteraf dat het destijds was geoorloofd omdat het in opdracht van de cliënt geschiedde.'

Beroepsorganisatie: NBA

• Is bezig met een charme- en lobby-offensief

• Komt met doekjes voor het bloeden voor een patiënt die zieker is dan gediagnosticeerd.

• Too little, too late.

Beroepsorganisatie: NBA• Verplichte cursus professioneel-kritische

instelling

• Code accountanstorganisaties

• Verbod commerciële prikkels beloningsstelsel

• Poortwachtersfunctie: managementletters

Code accountantsorganisaties

• Reparatie van achterblijven bij ontwikkeling corporate governancestructuren

• Meer transparantie

• Audit committee als opdrachtgever: sigaar uit eigen doos!

Code accountantsorganisaties‘Naast of binnen het toezichthoudend orgaan wordt een commissie ‘publiek belang’ gevormd. Deze commissie bestaat uit leden die specifiek toezien op de waarborging van het publieke belang van de accountantsverklaring.

In het bijzonder betreft dit onder meer de bestuurlijke besluitvorming, het kwaliteitsbeheersingsysteem, het beloningsbeleid, het risicomanagement, de afhandeling van meldingen, interne- en externe kwaliteitstoetsingen, externe rapportages, de dialoog met belanghebbenden en (potentiële) reputatierisico’

Verbod commerciële prikkels

'Het verbod is ingegeven vanuit de gedachte dat het maatschappelijk verkeer het anno 2012 niet toelaatbaar acht dat accountants beloond worden voor commerciële prestaties bij de controlecliënt, ongeacht welke waarborg wordt getroffen’.

Managementletter vastgoed• Wijst op allerhande risico’s

• Echter: AFM, banken en marktpartijen doen dat nadrukkelijker

• Sideletters met huurvrijstellingen en –kortingen

• Belang controle op kasstromen, niet louter of in overwegende mate steunen op taxatierapporten

Verweer vanuit het Accounting Establishment is te mager

• Te weinig zelfreflectie

• Leggen (te) veel schuld bij anderen

• Zoeken oplossingen bij anderen

• Vragen brutaal om nieuwe regels en taken

Accounting Establishment neemt te weinig verantwoordelijkheid

• Wijst op de vele zaken die achter de schermen goed zijn gegaan

• Reageert niet op zinvolle wetenschappelijke analyses, bijvoorbeeld inzake dreigende discontinuïteit

Een voorbeeld

‘Bij het failliete autobedrijf Kroymans werd halverwege 2008 een laatste accountantsverklaring afgegeven over de jaarrekening. Op dat moment waren er al problemen op de automarkt, en bij Kroymans in het bijzonder. In de verklaring stond niets over de problemen, terwijl die een bedreiging waren voor de continuïteit van de onderneming. Het zou kunnen zijn dat de accountant onder druk van de ondernemer de werkelijkheid rooskleuriger heeft afgespiegeld, het zou ook kunnen dat de problemen simpelweg niet gezien zijn. In ieder geval zal in de verdere afwikkeling van het faillissement kritisch gekeken moeten worden naar de accountantsverklaring.' (Uitspraak curator)

De groeiende perceptie over accountants

‘A joke and a waste of time. They are lick-arses for the management of companies, because corporate governance doesn't work in our society (...) Auditors are not independent but they are bloody-well paid'.

Voormalig Iers minister

Engels Parlement

Q506 Mr Mudie: Brendan, if you were watching this on television and you had lost your job, you were going to lose your house, you would be pretty bloody angry at the auditors for allowing the banks to get away with all the off balance sheet derivatives, the lot. As you go in and audit them the ordinary person would say "Why the hell didn't the auditor pick it up?" In an intelligent discussion you are saying to me "Well, it is not our business." Will it be your business in future or will there need to be discussions and changes, maybe even changes in the law? Have you started those?

Engels Parlement

Mr Nelson: Those discussions clearly will take place with the Auditing Practices Board, the International Accounting Standards Board, the Financial Reporting Council in terms of the role of the auditor going forward, but I really do want to come back to this point about the fact ----

Q507 Mr Mudie: There is a cold shiver going up my spine. That does not sound very good to me.

Accountants regie kwijt, politiek aan zet

• In Nederland: initiatiefnota Plasterk

• In Europa: groenboek Barnier

Plasterk

• Binnenkort debat Tweede Kamer

• Schriftelijke hoorzitting met ‘usual suspects’: NBA, MKB Nederland, VEB, Emedion, KPMG, BDO en ook Jan Bouwens (UvT) en ondergetekende

Plasterk

• Strictere scheiding controle/advies

• Kantoorroulatie (zes jaar)

• Benoeming accountant bepaalde ondernemingen na goedkeuring AFM

Barnier

• Groenboek met enige drastische voorstellen

• Consultatie afgerond

• Uitgelekt document circuleert

• Definitieve voorstellen november

Barnier

‘Auditors

are

the dogs

that

didn’t bark’

Barnier• Beperking controle en overige diensten tot 10 %

controlefee

• Uitsluiting ‘Audit related financial services’ (administereren, samenstellen, belastingadvies)

• Audit only (> 1,5 miljard euro omzet)

• Joint audits

Lessen blauwdruk

• Erken dat de in de MKB-praktijk de accountant vooral als adviseur en niet als controleur fungeert.

• Neem afscheid van de vertrouwensman van het maatschappelijk verkeer.

• Zadel de MKB-praktijk niet op met meer regels, schaf er de verplichte accountantscontrole af of verhoog de controlegrens drastisch.

Lessen blauwdruk

• Laat andere controlemechanismen ontstaan, stimuleer de tucht van de markt.

• Belastingdienst/banken belangrijke corrigerende rol.

• Stimuleer concurrentie op kwaliteit en toegevoegde waarde ipv huidig model met prijsconcurrentie.

Lessen blauwdruk

• Verhoog controlevoorwaarden aan top van de markt.

• Meer maatwerk (omvang, sectorspecifiek) en verlaten adagium ‘an audit is an audit’.

Lessen

1. Veranderingen kunnen niet louter van buiten worden afgedwongen, maar moeten vanuit de sector worden gedragen.

2. Daarvoor is erkenning nodig van het feit dat het beter had gekund en had gemoeten.

3. Daarvoor is nodig dat het beroep niet zoveel wijst naar anderen, maar zelf in de spiegel kijkt.

Lessen

4. Daarvoor is meer nodig dan een cursus professioneel-kritische instelling.

5. Daarvoor is meer nodig dan mooie woorden in een transparantieverslag.

6. Daarvoor is meer nodig dan een code accountantsorganisaties.

7. Daarvoor is meer nodig dan een verbod op commerciële prikkels.

Belangrijkste lessen

Het gaat erom de cultuur van accountants en

accountantsorganisaties te veranderen.

En dat doe je niet allen met extra regels en toezicht!

Maar dat is – zie barnier – wel de eerste stap.

Dus• Nog scherper toezicht. Accountantsorganisaties

moeten pijn in de pocket gaan voelen.

• Druk van binnenuit door accountants die zich niet in kritiek en maatregelen herkennen.

• Benadrukken belang robuuste accountant bij de instromende generatie. Internaliseren.

• Versnelde uitstroom huidige directielagen.