okuyan ve onu ilk defa şerhederek şöhret bulmasına vesile olan Alemüddin es-Seha-vl'nin Fetf:ıu'l-vaşid ii şerf:ıi'l-~aşid'i (nşr. Muhammed el-İdr!s! et-Tahir!, I-lV, Riyad I423/2002). Muhammed Şu'le'nin Ken-zü'l-me'ani ii şerf:ıi ljırzi'l-emfıni'si (Ka-hire I954, ı418/I997; nşr. Ahmed ei-Yez!-dl, Mağrib ı4ı9/ı998), Ebu Abdullah Mu-hammed b. Hasan b. Muhammed ei-Fasl'-nin el-Le' ali'I-teride ii şerf:ıi'l-~aşide'si (nşr. Abdürrezzak b. Ali b. İbrahim MOsa, I-lll. Riyad 1428/2007). Alemüddin Kasım b. Ahmed el-Lurki'nin el-Müiid ii şerJ:ıi'l~aşid'i (Abdülhamld b. Salim el-Alev! es-Said!. Medine I426/2005, doktora tezi), ka-sideyi hacası Sehavl'den birkaç defa oku-yan Ebu Şame el-Makdist'nin İbrazü'lme'ani min ljırzi'l-emani ti'l-]fıra'ati'sseb'i (Kahire ı349; nşr. İbrahim Atve İvaz, Kahire ı398/ı978), Ca'berl'nin Muhammed Şu'le'ye ait şerh ile isim benzerliği bulunan (İbnü'I-Cezerl. Gayetü'n-Nihaye, ll, 8ı) Kenzü'l-me'fıni ii şerJ:ıi ljırzi'l-emani'si (nşr. Ahmed ei-Yezld, I -Iı, Rabat I4I9/ ı998) , İbnü 'I-Barizl'nin el-Feridetü'l-Ba-riziyye'si, Sernin el-Halebi'nin el-'İ]fdü'nna(iid ii şerf:ıi'l-~aşid: Şerf:ıu'l-]faşideti'ş-Şatıbiyye ii'l-]fıra'ati's-seb'i (nşr. Ey-men Rüşdl es-Süveyd, Ci d de ı422/200 ı), Şemseddin Ebu Abdullah Muhammed b. Ahmed el-Gassanl ei-Bacl'nin el -'İ]fdü 'n-na(iid ii şerf:ıi'l-~aşid'i (TSMK, nr. ı657, A ı76) . İbnü'I-Cündl'nin el-Cevherü'n-na-(iid ii şerf:ıi'l-~aşid'i (Sü leymaniye Ktp . Ayasofya, nr. 5ı-54), İbnü'I-Kasıh'ın Sira-cü'l-]fari'i'l-mübtedi ve te~kdrü'l-mu]fri'i'l-müntehi'si (Beyrut, ts. ; Bulak I293 ; Kahire I304, I401/1981), SüyQtl'nin ŞerJ:ıu ~aşideti 'l-İmam Ebi'l-~asım eşŞatıbi'si (nşr. Abdullah b. Abdurrahman eş-Şeşerl- Muhammed b. Fevzan el-ömer, Riyad 1428/2007). İbn Gazi'nin İnşadü'şşerid'i. Ali Muhammed ed-Dabba'ın İrşadü'l-mürid ila ma]fşudi'l-~aşid'i (Ka-hire ı 349 ; EbQ Şame'nin İbraz ' ı ile birlik-te), Abdülfettah Abdülganl ei-Kadl'nin el-Vafi ii şerf:ıi'ş-Şatıbiyye fi'l-]fıra'ati'sseb'i (Medine I404/ I983, I411/I990), Mu-hammed Halid Mansur ve diğerlerinin el-Müzhir ii şerf:ıi'ş-Şdtıbiyye ve'd-Dür-re'si (Amman 1422/2002) (diğer şerhleri için bk. Alemüddin es-Sehavl, Fetf:ıu'l-vaşid, neşredenin girişi, ı, 142-ı55; Beyazıt

Devlet Ktp., Veliyyüddin Efendi, nr. 22, 26; Sü leymaniye Ktp., Damad İbrahim Paşa, nr. 8, Darülmesnev!, nr. 27, 28, Tırnova lı . nr. 14, Ayasofya, nr. 34, 36, 57, Esad Efen-di , nr. 2, Fatih, nr. 47, Aşir Efendi , nr. 3, Laleli, nr. 56, Mesih Paşa, nr. 17; Köprülü Ktp., Köprülüzade Mehmed Paşa , nr. 15; Hacı Selim Ağa Ktp., Kemankeş Emir Ho-

ca, ıir. ı5 , Hacı Selim Ağa, nr. 20; TSMK, nr. 1647,A ı75 , 183, I660, K 539, 1661 ; Nu-ruosmaniye Ktp., nr. 69; ayrıca bk. Keş{ü'??UnCın, ı , 647).

İhtisar çalışmaları: İbn Millik et-Tai, ljav-zü'l-me'ani ii'J:J.tişari ljırzi'l-emani; Ab-düssamed b. Hamid Nizameddin et-Teb-riz!. Mu{ıtaşaru 'Abdişşamed b. ljamid et-Tebrizi; Eminüddln İbn Vehban ed-Dımaşki. Na?mü dürri'l-celd ii ]fıra'fıti'sseb'ati'l-mela; Mevlana Bilal er-Rumi. el-Bilaliyye (Keşfü'?-?Unun, I, 649) Tekmi-le çalışmaları: Ebü'l-Hasan Ali b. Ömer el-Kicati. et-Tekmiletü'l-müfide li-]fari'i'l-]faşide; İbnü'J-Faslh ei-Hemedanl, lfal-lü'r-rumuz (İbnü ' I-Cezeri , Gayetü'n-Niha-ye, ı. 84); Şehabeddin Ahmed b. Muham-med b. Said ei-Yümnl. Tekmile ii'l-]fıra'ati'§-§ela§; Ebu Abdullah Muhammed b. Ya'küb b. İsmail el-Makdisi, ed-Dürrü'n-na(iid ii zeva'idi'l-]faşid (a.g.e. , a.y.; Keşfü'?-?Unun, I, 649) eş-Şatıbiyye manzum olarak Türkçe'ye (Süleymaniye Ktp., Me-sih Paşa , nr. I 7) ve Mahmud b. Abdüssa-med tarafından Farsça'ya (Süleymaniye Ktp., Ayasofya, nr. 34) tercüme edilmiş , eser üzerinde Abdülhadi Abdullah HamitQ bir çalışma yapmıştır (bk bibl) Fatih Çollak Kıraat İlminde İmam Şatıbi ve eş-Şatıbiyye adıyla bir doktora tezi hazırlamış ( I 991. MÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü), bu çalışma daha sonra Kıraat Alimlerinden İmam Şatibi ve "eş-Şatıbiyye" Adlı Ese-ri ismiyle basılmıştır (İstanbul 2002).

BİBLİYOGRAFYA :

Kasım b. Firruh eş-Şatıbl, ljuzü'l-emanl ve vec-hü't-tehanl, Kahire 1328; Alemüddin es-Sehavl, Fetf:ıu 'l-vaşld fi şerf:ıi'l-Kaşld (nş r. Muhammed el- idrisi et-Tahir!), Riyad 1423/2002, neşredenin girişi, ı , 142-155; Muhammed Şu'le, Şerl).u Şu' le 'ale'ş-Şatıbiyye el-müsemma Kenzü 'l-me'anl şerf:ıu l:fırzi'l-emanl, Kahire 1954, s. 2; İbn Hal-likan, Vefeyat, IV, 71; İbnü'I-Cündi, el-Cevherü'n-naçlid fi şerf:ıi'l-Kaşid, Süleymaniye Ktp., Aya-sofya, nr. 51, vr. 10b; İbnü'I-Kasıh, Siracü'l-f!:ii.ri'i'l-rnübtedi ve te?karü'l-mukri'i'l-müntehl, Beyrut, ts. (Darü'l -fikr), s. 2 , 29; İbnü 'I-Cezer!, Gayetü'n-Nihii.ye, 1, 84, 570; ll , 22, 81 ; a .mlf., en-Neşr, 1, 61-64; Keşfü '?-?Unün, 1, 646, 647, 648, 649; Brockelmann, GAL, ı . 517; Mustafa İbrahim ei-Müşlni, Medresetü 't-tefsir fi'l-Endelüs, Beyrut 1406/1986, s. 7 4; Abdülfettah Abdülganl el-Ka-di. el-Vafi fi şerf:ıi'ş-Şatıbiyye fi'l·kıra'ati's-seb' , Medine 1404/1983, s. 23-24, 26, 28, 32; el-Fih-risü'ş-şamil: 'Ulümü'l-Kuran, matıtatatü'l-kıra'at (nşr. ei-Mecmau'l-melekl). Arnman 1987, I, 118-189; Abdülhadl Abdullah Hamltü, Za'imü medreseti'l-eşeriyye fi'l-kıra'at ve Şeyl)u kur-ra'i ' l-magrib ve'l-meşrik el-İmam Ebü 'l-Kasım eş-Şatıbl: Diriise 'an kaşldetihi ljırzi'l-emanl fi'l-kıra'at, Riyad 1425/2005, s . 145-226; F. Kren-kow, "Şatibl" , İA, Xl, 352-353; Angelika Neu-wirth , "al-:iliatibi", Ef2 (İng.), IX, 365-366; Tayyar Altıkulaç. "Ebü Şame eı-Makdisl", DİA, X, 233 vd.; Mustafa Altundağ , "İbnü'l-Cündl", a.e., XXI, 4 vd. ı:;ı;:J

1!'!.1 FATiH ÇoLLAK

ŞATIR ( }'>~)

SATlR

LOsınanlılar'da bir çeşit tören bölüğü._j

Osmanlı saray teşkilatı içinde yer alan şatırlar yaya sınıfına mensuptur. Padişahların maiyetinde bulundukları için görevle-ri haber getirip götüren peyklere benzer.

· Zamanla törenlerde bir alay bölüğü haline gelmişlerdir. Özellikle mevkib-i hümayun da denilen padişah alaylarında peyklerin önünde yer almışlardır. Şatırların peykle-rin bir grubu olarak ne zaman ortaya çıktığı kesin şekilde bilinmemektedir. XVI. yüzyıl kaynaklarında şatır tabirine rastla-nır. Bunlar zamanla alaylarda gösteriş sem-bolü haline gelmiştir. Kıyafetleri peyklerin kıyafetleri gibi süslü olup onlar da başlarına madeni üsküf giyerler. XVIII. yüzyıla gelinceye kadar kıyafetleri peyklerin kıyafetleriyle aynı kalmış, fakat daha sonra başlıklarında değişiklikler olmuştur. Şatır

lar genellikle iç oğlanları arasından, nadi-ren peykler içinden seçilirdi. Bu durum on-ların bir üst derecede bulunduğuna işaret ederse de temelde peykler grubu içinde mütalaa edilmelidir. Terfi ettikleri zaman kapıcılar kethüdalığı gibi makamlara ta-yin edilebilirler. Padişah alayında yaya bir koruma grubu olan solaklar ve peyklerle birlikte süslü elbiseleriyle renkli bir görü-nüşleri vardı. Bunların sayısı XVI. yüzyılda elli yedi idi.

Sadrazam alaylarında da peykler gibi bir işlevleri olan şatırların, XVII. yüzyılın sonunda bayramdan beş gün önce sad-razarnın şeyhülislamı ziyareti için oluşturduğu alaylarda perişan! başlık üzerine sor-guç taktıkları kaydedilmiştir. Bayramın

Satır ve satırbaşı (Türkische Gewander und Osmanische Gesel/scha(t, İstanbul 1966, lv. 46, 87)

379

SATlR

üçüncü günü sadrazarnın Eyüp Sultan zi-yareti alayına katılırlardı. Sadrazam saray-da toplanan Divan-ı Hümayun'a alayla gi-derken önce deliler ve gönüllüler, ardın dan ağaları, kılavuz çavuş, divan çavuşları, başçavuş, çavuşlar katibi ve emini, ka-pıcılar kethüdası, selam ağası, şatırlar ve sadrazarnın önünde şatır başı ile saraç ba-şı resmi kıyafetleriyle yürürlerdi. Bu sıralama şatırların alayın en. itibar lı görevlile-rinden olduğunu gösterir. Bunların dışında vezirler ve defterdarların . da şatırları vardı. Her devlet adamı ne kadar izin veril-mişse ancak o kadar şatır kullanabilirdi. Bunların da padişah maiyetindeki peykler gibi görevleri olduğu anlaşılmaktadır.

Şatırlar aylık maaşlarından başka saray-dan elbise alma hakkına sahipti. Ayrıca padişahın bir şehre giriş çıkışında esnafın yere serdiği değerli kumaşlar solak ve peyk-lerle beraber şatırlara dağıtılırdı. Şatırlık görevi XVII. yüzyılın ortalarına doğru kal-dırılmışsa da 13 Muharrem 1077'de (16 Temmuz 1666) çıkan bir fermanla yeni-den kurulmuş ve Enderun'dan yirmi dört iç oğlanı şatır olarak ayrılmıştır. Şatır ba-şı, şatırlar kethüdası ve iki şatır Has Oda ağalarından , diğerleri hazine, kiler ve se-ferli odalarından seçilmiştir (Abdurrahman Abdi Paşa Vekayi-namesi, s. 241 ). IV. Meh-med bu yeni grubu solak ve peykler gibi yakınında bulundururdu. Il. Süleyman'ın cüiOsu sırasında şatırlık yeniden kaldırılıp şatırlar peyklerin içine dahil edilmişse de 3 Reblülahir 1118'de ( 15 Te mm uz ı 706) peyklerden on iki kişi seçilerek lll. Ahmed tarafından tekrar ihdas edilmiştir. Il. Mah-mud'dan sonra saray teşkilatındaki değişimle bu görev de ortadan kalkmıştır. BİBLİYOGRAFYA :

BA. Cevdet-Eyalet-i Mümtaze, nr. 323; A. Gal-land, istanbul'a Ait Günlük Hatıra lar: I 672- I 673 (nşr. Ch. Schefer, tre. Nahid Sırrı Örik). Ankara 1987, I, 94-95; TopçularKatibiAbdülkadir(Kad-rf) Efendi Tarihi (haz. Ziya Yılmazer). Ankara 2003, 1-11, bk. İndeks; Abdurrahman Abdi Paşa Vekayi-namesi (haz Fahri Çetin Derin). İstanbul 2008, s . 241, 448; Teşrifatizade Mehmed, Def-ter-i Teşrffat, İÜ Ktp., TY, nr. 9810, vr. 65'; Def-terdar Sarı Mehmed Paşa, Zübde-i Vekayiat (haz. Abdülkadir Özcan), Ankara 1995, bk. İndeks; Ra-şid, Tarih, lll, 204; Ahmed Hasib Efendi, Ravza-tü'l-kübera (haz. Mesut Aydıner). Ankara 2003, s . ı 02, 115; Uzunçarşılı, Saray Teşkilatı, s. 445-446; Abdurrahman Şeref Bey, "Topkapı Saray-ı Hümayunu", TOEM, 1/6 (1329), s. 358,359.

L

380

!il ZEYNEP TARIM ERTUÖ

ŞATIROGLU, Veysel

(bk AŞlK VEYSEL). _j

L

ŞATTİ, Muhammed Cemil ( l#i.:.Jf ~ ~ )

Muhammed Cemfl b. Ömer b. Muhammed eş-Şattf ed-Dımaşkı

(1882-1959)

Suriyeli Hanbeli alimi, kadı, edip ve tarihçi.

_j

18 Safer 1300'de (29 Aralık 1882) Şam'da doğdu . Bir ulema ailesinden olup Mu-hammed b. Hasan eş-Şattl'nin torunudur. Babası ömer eş-Şattl, amcası Murad eşŞattl, babasının amcası Ahmed eş-Şattl'den ve Ebü'l-Feth ei-Hatlb'den sarf ve nahiv yanında fıkıh ve feraiz başta olmak üzere dini ilimler alanında çeşitli dersler aldı. Bekrl ei-Attar ve Bedreddin ei-Hase-nl'den hadis okudu. Uzun süre Cemaleddin el-Kasımi'nin ve diğer bazı alimierin ders-lerine devam ederek icazet aldı. Bu ara-da dini ilimler, tarih ve edebiyat alanlarında araştırmalar yaptı. 1895 yılından itiba-ren Şam mahkemelerinde katiplik ve başkatiplik, ayrıca kadılık gibi çeşitli görevler yaptı. 1916'da Emeviyye Camii'nde Han-beli imamlığı ile görevlendirildi; 1929'da bunun yanında Hanbeli müftülüğüne ta-yin edildi. 1933'ten itibaren vefatma ka-dar Baderaiye (Bedraiye) Medresesi Mesci-di'nde hatiplik yaptı. Şam ve çevresinden birçok kişi fetva sormak üzere kendisine başvurmaktaydı. Bu arada Suudi Arabis-tan ve bazı Körfez ülkelerinde tanındı; dev-let ricali, ilim adamları, toplumun önde ge-lenleri ve Hanbeli mezhebi mensupları ile dostluk kurdu. Şattl 22 Temmuz 1959 ta-rihinde Şam'da vefat etti ve Dahdah Me-zarlığı'nda defnedildi. Küçük yaştan itiba-ren şiirle de meşgul olmuş , birçok şiiri ve Şam'da neşredilen et-Temeddünü'l-İsldmi dergisinde çok sayıda yazısı yayımlanmıştır. Aynı zamanda Cem'iyyetü'l-ulema'-nın üyesiydi. Görüşlerinde mutedil, mez-hep taassubundan uzak, çekişmelerden kaçınan bir kişiliğe sahip olan Şattl mu-hatabında sevgi uyandıran bir kimse olup ilim taliplerine yardımcı olur, ilim öğrenmeye ve öğrendiklerini başkalarına öğretmeye çalışırdı.

Eserleri. Şattl'nin önemli bazı eserleri şunlardır: 1. Ravzü'l-beşer ii a'yani Dımaş~ ti'l-~arni'§-§rui§ 'aşer 1200-1300 h. 264 biyografinin yer aldığı eserin sonun-da müellif kendi hayatını da yazmıştır (Dımaşk 1365/1946). 2. Teracimü a'yani Dımaş~ ii nışfi'l-~arni'r-rabi' 'aşer 1301-1350 h. Önceki eserin zeyli olup 11 S kişinin biyografisini içermekte, 1 S3 kişinin is-mi, meşhur olduğu alan ve ölüm tarihi zik-

redilmektedir ( Dımaşk ı 367/1948) 3. A 'ya-nü Dımaş~ ti'l-~arni'§-§ali§ 'aşer ve nışti'l-~arni'r-rabi' 'aşer min 1201-1350h. önceki iki eserin bir araya getirilmesinden oluşmaktadır (Dımaşk 1414/ı994). 4. ez-Zıya'ü '1-mevWr ii a'yani (teracimi) Be-ni Feriur. Müellifin mensubu bulunduğu Beni PerfOr ailesinin ileri gelenleri hakkındadır (nşr. Muhammed Salih ei-FerfOr. Dımaşk ı 382/ı 962). S. Mul]taşaru Taba~ö.ti'l-lfanabile (Dımaşk 1339; nşr. Fewaz Ahmed ez-Zemerl!, Beyrut ı406/ı 986). 6. el-Fet]Ju'l-celi ii'l-~aza'i'l-lfanbeli. Ebü'l-Ferec İbn Kudame'den Şattl'ye kadar Dımaşk'ta kadılık yapan Hanbeli alimlerinin biyografilerini içermektedir (Mv.AU, XIV, 466). 7. el-Vasit beyne'I-i irat ve't-teirit. Vehhabilik ve muhaliflerine dairdir ( Dımaşk 1340) . a. el-Burhan 'ala şı]J]Jati resmi muş]Jaii'l-lfati'(. 'O§man ( Dımaşk ı 360) 9. Kö.nunü'ş-şul]J ve gayrihi mine'l-~avanini't-Türkiyye ( Dımaşk 1331 ). 10. es-Seyfü'r-Rabbdni. Kadiyanıliğe reddiye ola-rak yazılmıştır ( Dımaşk 1350). 11. Risale ii 'ilmi'l-tera'iz (Dımaşk 1329). 1Z. ed-Durusü'l-faraziyye ( Dımaşk ı 363) 13. el-Man'(.umatü'ş-Şattıyye ( Dımaşk ı 329).

Neşirleri: Hasan eş-Şattl, Mul]taşaru 'A~ideti's-Settarini; Kelvezanl. 'A~idetü ehli'l-e§er ( Dımaşk ı 326); Muhammed b. Hasan eş-Şattl, Tevii~u'l-mevaddi'nni'(.amiyye li-a]Jkdmi'ş-şeri'ati'l-İslamiyye (Kahire 1325); Merl b. YOsuf el-Kerml, Gö.yetü'l-münteha fi'l-cem'i beyne'l-İ~na' ve'l-Münteha (M. Züheyr eş-Şavlş ile birlikte, I-lll. Dımaşk ı 378); Muham-med b. Hasan eş-Şattl, Risale ii mesa'i-li'l-İmam Davud ez-Zahiri ( Dımaşk ı 330, İbn Kayyim el-Cevziyye'nin derlediği İl].tiyaratü'l-İmam İbn Teymiyye ile birlikte); Muhammed b. Muhammed es-Secaven-dl, Ten~i]Ju's-Siraciyye ii fera'izi'l-lfa-neiiyye (Dımaşk ı363) (ayrıca bk. Muham-med Cemil eş-Şattf, Rav:iü'l-beşer (ı a'yani Dımaşk fi'l-l):ami'§-şaliş 'aşer 1200-1300h., s. 268; Muhammed Abdüllatlf Salih el-FerfOr, s. 254).

BİBLİYOGRAFYA :

Muhammed Cemil eş-Şatti, Ravtü'l-beşer fi a'yani Dımaşk fi'l-karni'ş-şiiliş 'aşer, Dımaşk 1365/1946, s. 267-269 (müellilin otobiyograli-si); a.mlf., A'yanü Dımaşk, Dımaşk 1414/1994, s. 433-435; Kehhiile, Mu'cemü'l-mü'ellifin, IX, 161· İskender Luka. el-Hareketü 'l-edebiyye fi Dırr:aşk: I800-1918, Dı~aşk 1976, s . 129, 238-239· Selahaddin el-Müneccid, Mu' cemü '1-mü'er-ri/]f~e 'd-Dımaşkıyyfn, Beyrut 1398/1978, s . 428-429; Zirikli, el-A'lam (Fethullah), VI, 73; M. Abdüllatif Siilih el-Ferfür, A'lamü Dımaşk fi'l-kar-ni'r-rabi' 'aşer el·hicrf, D ımaşk 1408/1987, s. 253-255; Hüseyin el-Avedat, "eş-Şatl;l. MuJ::ıammed b. Cemfl" , Mv.AU, XIV, 463-466.

!il MAHMfTD EL-ARNAUT