Sarcomen en carcinosarcomen van het endometrium

Koen Van de Vijver, MD PhD

patholoog

k.vd.vijver@nki.nl

Nederlandse Pathologiedagen – november 2015

Disclosure belangen spreker

ANTONI VAN LEEUWENHOEK

(potentiële) belangenverstrengeling Zie hieronder

Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven

Bedrijfsnamen

Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium of andere (financiële)

vergoeding Aandeelhouder

Andere relatie, namelijk:

programmacommissie Masterclass

Geen Geen Geen

Roche

Sarcomen en carcinosarcomen van het endometrium

ANTONI VAN LEEUWENHOEK

Mesenchymale tumoren van het endometrium

ANTONI VAN LEEUWENHOEK

• Endometriale stromale tumoren

• endometriaal stromale nodule • laaggradig endometriaal stromaal sarcoom • hooggradig endometriaal stromaal sarcoom • ongedifferentieerd uterien sarcoom

• Adenosarcoom

• Mülleriaans adenosarcoom • adenosarcoom met sarcomateuze overgroei

Endometriaal stromale tumoren

ANTONI VAN LEEUWENHOEK

• < 1% van all uteriene maligniteiten • tot 20% van alle uteriene sarcomen • 1/3 presenteert met extra-uteriene (pelviene) metastasen

• symptomen: abnormale vaginale bloeding, abdominale pijn • gemiddelde leeftijd: 45-55 jaar

• mogelijke oorzaken: hyperoestrogenemie, tamoxifen, bestraling

Endometriaal stromale tumoren

ANTONI VAN LEEUWENHOEK

oude 2003 WHO classificatie

Endometriaal stromale nodule (ESN)

Laaggradig endometriaal

stromaal sarcoom (ESS)

Ongedifferentieerd endometriaal

sarcoom (UES)

Endometriaal stromale tumoren

ANTONI VAN LEEUWENHOEK

nieuwe 2014 WHO classificatie

Endometriaal stromale nodule (ESN)

Laaggradig endometriaal

stromaal sarcoom (LG-ESS)

Ongedifferentieerd uterien

sarcoom (UUS)

Hooggradig endometriaal

stromaal sarcoom (HG-ESS)

Endometriaal stromale tumoren

ANTONI VAN LEEUWENHOEK

Endometriaal stromale nodule (ESN)

Laaggradig endometriaal

stromaal sarcoom (ESS)

Endometriaal stromale tumoren: ESN vs LG-ESS

ANTONI VAN LEEUWENHOEK

ESN vs LG-ESS: cytonucleair identiek

Endometriaal stromale nodule: geen / beperkte infiltratie

ANTONI VAN LEEUWENHOEK

< 3 mm myometrium invasie en < 3 “finger-like” projecties

Laaggradig endometriaal stromaal sarcoom

ANTONI VAN LEEUWENHOEK

ANTONI VAN LEEUWENHOEK

Laaggradig endometriaal stromaal sarcoom

ANTONI VAN LEEUWENHOEK

Laaggradig endometriaal stromaal sarcoom

LG-ESS: mitosen < 5/ 2mm2 (tot 20 / 2 mm2)

LG-ESS: mitosen < 5/ 2mm2 (tot 20 / 2 mm2)

Mitotic Index and

Survival

<1 1-5 >5

ANTONI VAN LEEUWENHOEK

LG-ESS: collageneuze strengen en deposities

ANTONI VAN LEEUWENHOEK

LG-ESS: collageneuze strengen en deposities

ANTONI VAN LEEUWENHOEK

ESS: vaak worm-vormige plugs uitpuilend uit de bloedvaten

LG-ESS: vasculaire invasie

LG-ESS: spierdifferentiatie (“starburst”) (tot 30% van de ESS)

ANTONI VAN LEEUWENHOEK

LG-ESS: sex-cord differentiatie

ANTONI VAN LEEUWENHOEK

LG-ESS: sex-cord differentiatie

ANTONI VAN LEEUWENHOEK

LG-ESS: schuimmacrofagen, cholesterolnaalden, necrose

ANTONI VAN LEEUWENHOEK

LG-ESS: hypocellulair, fibroblastair of myxoid

ANTONI VAN LEEUWENHOEK

ESN / LG-ESS: differentiaal diagnose

ANTONI VAN LEEUWENHOEK

celrijke endometriale poliep celrijk leiomyoom

intraveneuze leiomyomatosis HG-ESS

ESN / LG-ESS: differentiaal diagnose: immuno?

ANTONI VAN LEEUWENHOEK

caveats CD10 soms zwak + desmine, ASMA vaak focaal, soms diffuus sterk + H-caldesmon, zelden +, behalve HHF35 “starburst patronen” calretinine sex-cord + ER/PR (therapie) opm: celrijke leiomyomen zijn regelmatig diffuus en sterk CD10 positief !

CD10

LG-ESS: moleculaire diagnostiek

ANTONI VAN LEEUWENHOEK

ANTONI VAN LEEUWENHOEK

LG-ESS: moleculaire diagnostiek

Klassieke ESS: t(7,17)

JAZF rearrangement

ANTONI VAN LEEUWENHOEK

LG-ESS: metastaseert naar long

courtesy of dr. E. Oliva

ANTONI VAN LEEUWENHOEK

Hooggradig endometriaal stromaal sarcoom

• zeer celrijk: “blauwer” • extensieve diepe myometriuminvasie • vaker vasculaire invasie • epithelioid celtype • hogere mitotische activiteit • vaak ook een LG-ESS component

ANTONI VAN LEEUWENHOEK

HG-ESS: epithelioid celtype

ANTONI VAN LEEUWENHOEK

HG-ESS: vaak met myxoide/fibroblastaire LG-ESS component

HG-ESS vs LG-ESS

ANTONI VAN LEEUWENHOEK

LG-ESS HG-ESS

Ki-67 Ki-67

ANTONI VAN LEEUWENHOEK

HG-ESS: moleculaire diagnostiek

ANTONI VAN LEEUWENHOEK

HG-ESS: moleculaire diagnostiek

Niet-klassieke ESS: t(10, 17) YWHAE rearrangement

(eerst: FAM 22 nu NUTM2)

ANTONI VAN LEEUWENHOEK

HG-ESS: immuno (hooggradige epithelioide component)

CD10 Cycline D1

ANTONI VAN LEEUWENHOEK

HG-ESS: immuno (laaggradige component)

CD10 Cycline D1

ANTONI VAN LEEUWENHOEK

HG-ESS: immuno (hooggradige epithelioide component)

“Immunohistochemically, > 70% of nuclei in the round cell/epithelioid cell component of all YWHAE-FAM22A/B ESS (N = 10) demonstrated diffuse moderate-to-strong nuclear cyclin D1 staining and such diffuse positivity was rarely seen (0.4%) in other uterine tumors.”

Caveat: ongedifferentieerd carcinoom van het endometrium is ook vaak cycline D1 +

(Shah, McGluggage, AJSP2015, 39(5):722-724)

(Am J Surg Pathol 2012; 36:1562-70)

HG-ESS: immuno

ANTONI VAN LEEUWENHOEK

Maar… geen KIT hotspot mutaties !

HG-ESS: agressiever en slechtere prognose

ANTONI VAN LEEUWENHOEK

Endometriaal stromale tumoren: nieuwe WHO 2014

ANTONI VAN LEEUWENHOEK

Ongedifferentieerd uterien sarcoom (UUS)

ANTONI VAN LEEUWENHOEK

Ongedifferentieerd uterien sarcoom (UUS)

ANTONI VAN LEEUWENHOEK

Ongedifferentieerd uterien sarcoom (UUS)

ANTONI VAN LEEUWENHOEK

CD10

Ongedifferentieerd uterien sarcoom (UUS)

ANTONI VAN LEEUWENHOEK

KI-67

Ongedifferentieerd uterien sarcoom (UUS)

ANTONI VAN LEEUWENHOEK

• endometriale of myometriale origine

• meestal snel progressie naar FIGO stadium III/IV

• soms transitie vanuit een LG-ESS: “gededifferentieerd” LG-ESS

• complexe chromosomale veranderingen

• differentiaal diagnose: • HG-ESS • Leiomyosarcoom • Carcinosarcoom • gededifferentieerd carcinoom • maligne PECoom • Ewing, PNST

(Mülleriaans) adenosarcoom

ANTONI VAN LEEUWENHOEK

(Mülleriaans) adenosarcoom

ANTONI VAN LEEUWENHOEK

(Mülleriaans) adenosarcoom

ANTONI VAN LEEUWENHOEK

(Mülleriaans) adenosarcoom

ANTONI VAN LEEUWENHOEK

(Mülleriaans) adenosarcoom

ANTONI VAN LEEUWENHOEK

• 8% van alle uteriene tumoren

• gemidded 58 jaar (cervix: jonger)

• grootte kan variëren van 1 tot 20 cm

• ~ phyllodes tumor van de borst

• criteria: >= 2 mitosen / 2 mm2

• leaf-like patroon

• lijkt op LG-ESS of op een fibrosarcoom

• cuffing rond de klierbuizen

• MASO = sarcomateuze overgroei: 1 low power field of pure sarcoma in 1 slide

(Mülleriaans) adenosarcoom: differentiaal diagnose

ANTONI VAN LEEUWENHOEK

• endometriale poliep

• LG-ESS

• embyronaal rhabdomyosarcoom

Carcinosarcoom (malignant mixed Müllerian tumor)

ANTONI VAN LEEUWENHOEK

Carcinosarcoom: geen sarcoom !!!

ANTONI VAN LEEUWENHOEK

= transdifferentiatie van carcinoomcellen naar sarcoomcellen

(epitheliaal-mesenchymale transitie)

• grootste component = vaak carcinoom

• sarcoom: homoloog (ESS, UUS, LMS, fibrosarcoom)

heteroloog (rhabdo, chondro, osteo, liposarcoom)

• metastasen: 70% puur carcinoom

15% mixed

15% puur sarcoom

• heterologe component: enkel prognostisch significant

slechter bij FIGO stadium I

Carcinosarcoom

ANTONI VAN LEEUWENHOEK

Carcinosarcoom

ANTONI VAN LEEUWENHOEK

scherpe overgang tussen carcinoom en sarcoom : indien geleidelijk, eerder sarcomatoid carcinoom

Carcinosarcoom

ANTONI VAN LEEUWENHOEK

carcinoom: sereus sarcoom: homoloog (adenosarcoom)

Carcinosarcoom

ANTONI VAN LEEUWENHOEK

carcinoom: vaak mengbeeld of “hybride” sereus-endometrioid-squameus

Carcinosarcoom

ANTONI VAN LEEUWENHOEK

chondrosarcoom

Carcinosarcoom

ANTONI VAN LEEUWENHOEK

rhabdomyosarcoom

myogenine

Carcinosarcoom: pipelle

ANTONI VAN LEEUWENHOEK

panCK

vimentine

Carcinosarcoom: differentiaal diagnose

ANTONI VAN LEEUWENHOEK

• sarcomatoid endometrioid carcinoom

• gededifferentieerd endometrioid carcinoom

• endometrioid carcinoom met heterologe elementen

• spindled endometrioid

carcinoom

• UUS

• RMS

• Mülleriaans adenosarcoom met sarcomateuze overgroei

• LG-ESS met sex-cord differentiatie

ANTONI VAN LEEUWENHOEK