1

jaargang 37 nummer 2 juni 2014

Sanne Wallis de Vries als Mrs. Lovett in Sweeney Todd

Regisseur Marcel Sijm:Meesterlijke stukken werken niet vanzelf

Even voorstellen: Bora Balci, bariton

2

Op het gezelligste plein van Nederland, de Oude

Markt in Enschede, vind je Sam Sam Café met Eet­

gelegenheid.

Lekker wegkruipen aan de leestafel met een grote kop

cappuccino en muffins uit onze eigen bakkerij met

keuze uit diverse magazines en dagbladen. ’s Avonds

genieten van een (vegetarische) dagschotel of heerlijk

à la carte dineren. De lunchkaart biedt een keur aan

creatieve broodjes en originele gerechten.

TIP voor na een concert of voorstelling: tot midder-

nacht serveren we onze ‘Night Bite’: sweet, fresh,

special of traditional... geniet van deze parade van

lekkernijen en sensatie van smaak!

In de zomer is het ruime terras een echte hotspot. Aan

de gezellige buitenbar kun je vast een drankje drinken

terwijl je een keuze maakt uit de gevarieerde kaart...

Het hechte team straalt enthousiasme en toewijding

uit...

van harte welkom bij Sam Sam!Sam Sam Café met Eetgelegenheid

Oude Markt 15-177511 GA Enschede

053-4303929www.samsam-enschede.nl

3

Ouverture

Beste operavrienden,Na de reality-opera The News staan de zomermaanden bij de Reisopera in het teken van Sweeney Todd waarover u in dit nummer kunt lezen: interviews van Ben Coelman met regisseur Marcel Sijm en met hoofdrolspeelster Sanne Wallis de Vries door onze nieuwe vaste medewerkster Ingrid Blans. (Overigens: al onze ‘vaste medewerkers’ zijn vrijwilligers.)Ook nieuw is de bijdrage van dichter Bob Boswinkel, die zich liet inspireren door Sweeney Todd.In Even voorstellen maakt u kennis met Bora Balci, de jonge bariton van het ZangersEnsemble van de Reisopera.Als we onze algemene ledenvergadering in Zwolle houden, ligt dit nummer al bij de drukker, zodat u de resultaten van die vergadering kunt lezen in het septembernummer. Wel vindt u hier alvast het afscheidsinterview met Dennis Bouwman, onze scheidende voorzitter.In het volgende nummer hopen we u een nieuwe voorzitter voor te stellen. F.K.

Johannes Passion

4

Inhoud

Ouverture 2

Nicolas Mansfield: Update Nederlandse Reisopera 5

Regisseur Marcel Sijm: Meesterlijke stukken werken niet vanzelf 6

Sweeney Todd | gedicht BoBBoswinkel 9

Sanne Wallis de Vries als Mrs. Lovett in Sweeney Todd 10

Sweeney Todd | Verhaal | Crew, cast en speellijst 12

Even voorstellen: Bora Balci, Bariton 14

Being Arthur 16

Headphone Oratorium 17

Recensies Johannes Passion 18

Recensies The Fairy Queen 22

Operareis geslaagd 26

Hitler, Franz Lehár en Die lustige Witwe 28

Opera Amuse The News 30

Puck Kooij en ‘haar’ archief 31

Cupcakediva’s: Een muzikale verrassing 32

Afscheid van de voorzitter 34

De Nationale Podia 35

Operanieuws 35

Lezers schrijven 36

5

‘Hier zit een trotse directeur’. Nicolas

Mansfield, directeur van de Nederlandse

Reisopera, straalt: ‘we hebben een grote

slag overleefd. Al onze producties hebben

ergens in de pers wel 5 sterren gekregen.

Aan het eind van ons eerste seizoen kunnen

we zeggen dat we weer helemaal op de kaart

staan, alsof we nooit zijn weggeweest. En nu

wordt het tijd om naar de toekomst te gaan

kijken.

We zijn begonnen met het maken van een

beleidsplan voor de komende 8 à 10 jaar.

Ons toekomstperspectief is namelijk een

gedegen, langjarig, duurzaam beleid.

Voor het seizoen 2015 / 2016 betekent dat

alvast een geconcentreerde spreiding: meer

voorstellingen in minder steden. We zijn

daarover in gesprek met theaterdirecteuren.

Ook de samenwerking met de Nationale

Opera in Amsterdam en met Opera Zuid

neemt vaste vormen aan.

Het Fonds Podiumkunsten heeft ons

subsidie toegekend. In het kader van 400

jaar Nederland-Zweden 2014 gaan onze

jonge zangers naar Zweden om daar in

co-producties te zingen in The Telephone

van Menotti en in La Serva Padrona van

Pergolesi.

De internationale contacten worden ook

in volgende seizoenen verder uitgebreid.

In 2015 / 2016 komt er een co-productie

van Britten’s Billy Budd met Opera North

uit Leeds en in 2016 / 2017 volgt een co-

productie met de opera van Maagdenburg’.

In januari is Nicolas Mansfield naar Amerika

Nicolas Mansfield: Update Nederlandse Reisopera F.K.

geweest. Hij heeft daar afspraken gemaakt

voor een co-productie met de Gotham

Chamber Opera uit New York. Timothy

Nelson (RAP-voorstelling The Lighthouse)

gaat deze productie regisseren. De première

zal in New York plaatsvinden.

Helaas zijn er ook teleurstellingen. De

voorstelling Dido en Aeneas in Salisbury,

Engeland, is geannuleerd wegens gebrek aan

middelen. De uitvoeringen zou 90.00 euro

kosten. Te weinig animo was de reden om

de uitvoering van The News in Heerlen te

schrappen. In plaats daarvan werd op 2 juni

The News in Paradiso uitgevoerd.

VeranderingenIntern zijn er bij de Reisopera enkele

veranderingen. Er is een nieuw hoofd

marketing benoemd: Monique van der

Burg, die onze Twentse leden misschien

nog kennen uit de tijd dat ze directeur

van het Oldenzaalse theater De Bond was.

Sinds maart is het P.R.-bureau Publicity uit

Amsterdam aangetrokken.

En dan nog een persoonlijk nieuwtje:

Nicolas Mansfield wordt per 1 januari 2015

commissaris van de Rijnbrink-groep, de

koepel van de bibliotheken in Overijssel en

Gelderland.

Een extraatje voor de vakantieperiode:

op 14 augustus is er in het kader van de

Robeco-concerten in het Concertgebouw

een concertante uitvoering van Il Barbiere

di Siviglia met dezelfde cast en dirigent

waarvan we in het najaar hebben genoten.

6

Marcel Sijm is een goede bekende bij de

Nederlandse Reisopera. Tien jaar geleden

regisseerde hij Der Freischütz van Carl

Maria von Weber en meer recent kreeg zijn

enscenering van Micha Hamels tragische

operette Snow White veel belangstelling.

Binnenkort is hij wederom bij het

gezelschap te gast voor Sweeney Todd,

een bijzonder muziektheaterwerk

van componist en librettist Stephen

Sondheim. Sweeney Todd is bekend bij

musicalliefhebbers, maar in de ons

omringende landen staat het steeds vaker

op het speelplan van operahuizen. Hoewel

we elkaar nog maar net in Enschede hebben

gezien voor een conceptbespreking van

Sweeney Todd, besluiten Marcel Sijm en ik

het interview op ons gemak via Skype te

laten plaatsvinden.

Ik vraag Marcel als eerste hoe deze

productie eigenlijk tot stand is gekomen.

Zonder te hoeven nadenken komt zijn

antwoord. ‘Al snel nadat ik bariton Dale

Duesing leerde kennen, die nu al zo’n

twintig jaar mijn partner is, zei ik: “Ooit

gaan wij samen Sweeney Todd doen. Dan

verzorg ik de regie en zing jij de titelrol.”

Er gingen jaren voorbij, totdat twee jaar

geleden Nicolas Mansfield naar Dale belde

met de vraag of hij Sweeney Todd wilde

doen. Toen hij de telefoon had neergelegd

en Dale mij over het gesprek vertelde,

herinnerden we ons het gesprek dat we

lang geleden hadden. Daarop nam Dale de

Meesterlijke stukken werken niet vanzelf

7

telefoon weer op, belde Nicolas terug en vertelde hem dat we Sweeney

Todd graag samen wilden doen, zoals we ooit hadden bedacht. Aan

de andere kant van de lijn hoorde ik Nicolas roepen: “Yeah, that’s a

great idea!”. Dit is niet de eerste keer dat we samen aan een productie

werken. We hebben elkaar ontmoet in 1994 ten tijde van Symposium

van Peter Schat, waar ik assistent-regisseur was. Het is wel de eerste

keer in twintig jaar dat ik de regie verzorg voor een productie waarin

Dale de hoofdrol vertolkt. Dat is natuurlijk ook spannend. We moeten

immers een nieuwe professionele vorm voor deze samenwerking

vinden.’

Grote uitdagingWat zijn voor jou de belangrijkste aandachtspunten bij het werken aan

Sweeney Todd?

‘Belangrijk is de bezetting van Sweeney Todd. Wanneer je alleen maar

operazangers neemt, dan werkt het niet. Dat hebben producties van

heel gerenommeerde operahuizen laten zien. In onze cast zitten

naast Dale Duesing een aantal operazangers die al veel komische

rollen hebben gezongen zoals Harry Nicoll, Richard Suart en Robert

Burt maar daarnaast zijn er ook mensen die hun sporen op andere

terreinen hebben verdiend. Zoals bijvoorbeeld de cabaretière Sanne

Wallis de Vries, musicalster Doris Baaten en de muziektheatermaker

Gable Roelofsen. Ik verheug me er op om met deze combinatie van

performers te kunnen werken.

Vervolgens is er de uitdaging het horroraspect geloofwaardig te

maken. Dat is op het toneel heel erg lastig, bijna onmogelijk haast.

Het horrorgenre is eigenlijk helemaal overgenomen door de film.

Theater is heel erg bordkarton. Wat je ook doet, het blijft op de een of

andere manier tastbaar. Tegelijkertijd is het ook een komedie, en die

combinatie horror en humor maakt het zo lastig. Daar moet je een

goede balans in weten te vinden. Voor elke regisseur die aan dit stuk

begint is dat de grote uitdaging en daarom wil iedere regisseur dat

weer opnieuw proberen.

Het stuk is heel realistisch en daarmee mateloos bewerkelijk. Dat

betekent dat je eigenlijk altijd te weinig repetitietijd hebt. Daar komt

bij dat je voor het maken van een goede komedie meer tijd nodig

hebt. Gezongen komedie brengt ook zijn eigen problematiek met

zich mee, vooral wat betreft de timing.’

‘We produceren hier in Nederland natuurlijk veel musicals en dat

zijn overwegend vrije producties. Maar deze Sweeney Todd wordt

geproduceerd door een operagezelschap. Het is interessant om te

zien hoe dat de zaak verandert. Hoe zit dat bijvoorbeeld vocaal? Hoe

breng je het op het toneel? Pak ik de zaak anders aan als ik voor Joop

van den Ende en zijn publiek een voorstelling maak, dan wanneer ik

er een voor de Nederlandse Reisopera en zijn publiek ensceneer? Het

antwoord daarop is natuurlijk: ja. Je maakt een regie in principe voor

een specifieke doelgroep. Nu komt er natuurlijk ook musicalpubliek

naar kijken, tenminste dat hoop ik, maar je kunt voor operapubliek

doorgaans iets abstracter werken. Zij zijn veelal meer op zoek naar

de metafysische aspecten van het theater. Aan het stuk zelf kun je

overigens niet zo heel veel veranderen want het is heel realistisch.

Het is te vergelijken met een romantische opera. Het is wat het is, je

kunt niet zomaar je eigen weg gaan. Dat is ook een grote uitdaging.

Op dit alles zetten wij, de leden van het artistieke team, natuurlijk

onze persoonlijke handtekening. Zowel wat betreft de personenregie

als de scenografie en interpretatie. Daarbij gaan wij uit van het

gegeven dat we in een commerciële wereld leven en we willen laten

zien hoe wij ons hierin gedragen.’

Hechte constructie‘Het verdelen van de spanning over het hele stuk is ook iets waar

we goed op moeten letten. Sondheims Sweeney Todd is heel hecht

geconstrueerd. Wanneer je daaraan iets zou willen veranderen, kan

dat problemen opleveren. Ik kan me nog herinneren dat ik ooit

eens bezig was met de bewerking van een stuk van Mozart en diens

librettist Lorenzo da Ponte. Ik dacht: ik gooi het stuk eens helemaal

om, maar uiteindelijk heb ik Da Ponte precies gevolgd. En toen

bleek het allemaal te kloppen. En dat is bij dit stuk ook het geval.

Bovendien is net als bij Mozart ook hier elk muzikaal nummer

Ben Coelman

Regisseur Marcel Sijm over het werken aan Sweeney Todd

8

een juweel. Er is geen noot die niet goed is. Sweeney Todd is een

meesterwerk.

Dat betekent overigens niet dat je niet hard moet werken om het

allemaal in en bij elkaar te krijgen. Soms is het echt zwoegen… het is

heel veel werk. Ook meesterlijke theaterstukken werken niet vanzelf.

Een slechte Così fan tutte is niet te harden en een slechte Sweeney

Todd al evenmin, hoe geniaal het stuk ook is. In repertoiretheater is

er sowieso het probleem dat de stukken zo bekend zijn dat iedereen

in zijn fantasie zijn eigen ideale voorstelling kan bedenken. Als

wij als theatermakers daar iets tegenover willen stellen moeten we

in ieder geval met iets verrassends komen en meerwaarde aan het

stuk geven. Daar moeten wij naar op zoek. En dat is bij heel goede

stukken vaak lastiger dan bij niet zulke goede stukken. Ik kan een

minder goed stuk snel beter maken dan het is, maar een heel goed

stuk… dat is moeilijk hoor!’

Hoe ga je het verhaal van Sweeney Todd aan ons vertellen?

‘Het verhaal zelf is een eeuwenoud volksverhaal. Het is in de loop

der tijd steeds veranderd en heeft telkens weer een nieuwe sfeer en

lading gekregen. Het is zoals bijvoorbeeld bij kunst met een bijbels

thema. De kruisiging van Christus is in de loop van de eeuwen heel

vaak afgebeeld. Aan de manier waarop kunstenaars te werk gingen

kun je afleiden in welke tijd het ontstaan is. Dat gaat ook op bij

verhalen als dit. Samen met de andere leden van het artistieke team

dat aan deze productie werkt wil ik dit verhaal wel degelijk in Londen

laten plaatsvinden, meer in het bijzonder in de onderklasse van de

maatschappij. Een en ander speelt zich af in de buitenwijken van

London, in een tijd die aan de onze doet denken. De kracht van de

vertelling ligt mede in de klassenongelijkheid en die voel je sterker in

de buitenwijken. We plaatsen de handeling in een omgeving die bijna

verlaten is. Er is geen handel meer, de commercie ligt op zijn gat.

Gelukkig beschikken alle karakters, zoals dat in een goede komedie

hoort, over een onstuitbare moed en energie om er het beste van te

maken. Hoe onhandig, bruut of meedogenloos ze daarbij soms ook

te werk gaan. Het kiezen voor een dergelijke omgeving schept net

zoveel afstand als het plaatsen van het verhaal in een historische tijd,

want in deze wijken komen wij immers ook niet elke dag. Zo maken

we het krachtiger, zonder de “exotische” kwaliteit te verliezen.’

Je hebt een brede achtergrond als regisseur. Helpt je dat bij het werken aan

Sweeney Todd?

‘Ik ben een van de weinige muziektheater regisseurs in Nederland

die over de hele breedte werkt. Ik doe zowel jeugdtheater, lichte als

klassieke muziek, jazz en opera. Dan hoop je de expertise die je

hebt op gedaan bij het werken met al die stijlen mee te nemen en

daar je voordeel mee te doen. Het spelen met theater in zichzelf

vind ik ook aantrekkelijk. Omdat ik afwisselend met allerlei

muziektheatervormen bezig ben, neem ik die tegelijkertijd serieus en

niet al te serieus en mag ik ook graag spelen met de vorm zelf. Deze

musical vraagt daar ook om. Die vraagt om goede klassiek geschoolde

zangers, maar ook om lichtere stemmen en goede acteurs, dus je

hebt een aanpak nodig die breed is. Naarmate ikzelf ouder en rijper

word, wil ik mijn aandacht vooral schenken aan meer van dit soort

complex repertoire dat fantasierijk is en dat diepgang heeft. Ik ben

steeds op zoek naar stukken die over het representatieve heen gaan,

je wilt tenslotte het materiaal ontstijgen’.

9

Hoofdspel:

Rache, Revenge, Wraak

Bloed, pasteien, smulpartijen

scheerbeurten en valpartijen

hebzucht, geilheid, recht verkracht

onschuld, en de wraak is zacht

en zoet als bloed, weet hoe het moet

de wang spekglad geschoren

en de keel verloren

onder zingend staal

zuchtend zacht zonder kabaal

blaast de laatste levenslucht

de glijbaan met een fluisterzucht

leidt lichaam richting de pasteien

die verleidelijk zullen leiden

tot genotvol consumeren

van al die vermoorde heren

Naspel:

Het was luguber

maar ook zeer knap.

We zijn toe aan een borrel

met vegetarische hap.

Sweeney Todd BoBBoswinkel

Voorspel:

Gladgeschoren betreedt de dirigent

met een scheerriem als broekriem

de bok, vervangt de baton door zijn scheermes

haalt deze een aantal keren over de riem

- controleert van te voren

of de bok geen kiepstand heeft -

zeept de kwast, veegt schuim

van de partituur en heft het mes:

10

Wachtend op Sanne Wallis de Vries met wie ik heb afgesproken in

het luidruchtige, hippe restaurant De Jaren in Amsterdam, betrap ik

me er op dat ik uitkijk naar een bol rond kapsel waaraan ik haar zou

kunnen herkennen. Dwaling van korte duur, natuurlijk ziet Sanne er

niet uit naar haar vertolking van Beatrix, jaren geleden.

Sanne Wallis de Vries (1971) behoeft bij de Vrienden van de

Nederlandse Reisopera nauwelijks introductie. Als kleinkunstenaar

en stand-up comedian is zij bekend van televisieoptredens in de

satirische programma’s Koefnoen en Kopspijkers, ze stond jaren

geleden in de musical Foxtrot, was directrice Juf Dreus in de twee

films over Mees Kees – de derde is in de maak – en rondde zojuist een

theatertournee af met Adèle, een dubbelportret waarin zij de hoofdrol

vervulde naast Paul Groot. Tussen dit alles door toerde ze met vijf

soloprogramma’s door het land.

En dan nu de rol van mrs Nellie Lovett, een van de twee hoofdrollen

in de ‘zwarte’ operette Sweeney Todd van Stephen Sondheim, naast

bariton Dale Duesing die de titelrol vervult. Volgt een gesprek

waaruit blijkt: Sanne heeft er zin in.

Wat doet een stand-up comedian in een zwarte operette?

In het antwoord op deze vraag komen twee wensen samen…die van

intendant Nicolas Mansfield om voor deze rol niet in de eerste plaats

een operazangeres in te zetten maar op zoek te gaan naar een actrice

of cabaretière die de geestige kant van het verhaal door mimiek en

gebaar kracht bij kan zetten. Én de wens van WdV die eraan toe was

eens een personage te spelen die met middelen als zang en spel de

mensen kan beroeren. ‘Dat heb ik nog niet zo vaak kunnen laten

zien, mijn cabaretvoordrachten deed ik tot nu toe altijd solo’.

Over mrs Lovett: ‘Lovett is een volksvrouw, het is een grappig

personage, die stiekem dol is op mr. T, zoals zij hem aanduidt. Het

verháál is zwart, zíj is niet zwart. Ze kan heel blij zijn, maar ook

makkelijk boos worden, die beide emoties liggen bij haar aan de

oppervlakte. Het is bij uitstek een komische rol voor een cabaretière

die van wanten weet en met humor speelt. Stel je voor, in het duet A

Little Priest vragen ze zich al vrolijk walsend af, welke delen van de

Sanne Wallis de Vries als Mrs. Lovett in Sweeney Todd

11

priester wél en welke niét zouden smaken. Zo laten ze nog een paar

beroepen de revue passeren. Dat zijn zulke geestige teksten’.

WdV is zonder twijfel zo’n cabaretière die van wanten weet. Al eerder

werd ze gevraagd voor rollen van zeer aanwezige vrouwen die een

tikkeltje bitchy maar misschien meer nog neurotisch waren. Dat was

al zo op haar 15e, toen ze een neurotische moeder uitbeeldde in de

musical op school. Later in Foxtrot (2001-2002) en nu weer als de

directrice in de films over Mees Kees. Kortom: mrs Lovett is bij haar

in goede handen.

Vindt ze het niet een macaber verhaal?

‘Ja, het woord ‘gruwelijk’ kwam bij mij op toen ik aan het lezen was,

het is een gruwelijk macaber verhaal. Maar ik voel en hoor zo’n kun-

de en zo’n plezier in met name de liedjes, dat dát voor mij het hele

onderwerp en het hele macabere rechtvaardigt’.

Noemt als voorbeeld The worst pies in London: ‘dat is tekstueel zo’n

grappig lied, echt een feest om te zingen. Als Lovett zingt:

…No denyin’ times is hard, sir. Even harder than the worst pies in

London… dat vind ik zulke grappige vondsten. Los van hoe macaber

het is, is het zowel qua muziek als qua vorm zo’n goed geschreven

black operetta of musical-thriller, zoals Sondheim het zelf noemt’.

Volgt nóg een staaltje rauwe humor: op het moment dat het koppel

mijmert over hoe de toekomst eruit zal zien als zij gepensioneerd

zijn: Mr. Todd, you and me by the sea wat in het licht van het boven-

staande de wel erg onheilspellende zin bevat: …“Oh, mr. Todd, I’m so

happy, I could eat you up, I really could…”

We komen terug op componist en tekstschrijver Stephen Sondheim

(1930) en zijn fascinatie voor dit gegeven.

WdV herinnert zich gelezen te hebben dat Sweeney Todd iets

zegt over het belang dat Sondheim stelde in de veranderende

maatschappij en de manier waarop mensen met elkaar omgaan.

‘Maar dat vind ik een veronderstelling op zo’n metafysisch niveau,

daar waag ik me maar liever niet aan’. We werken de opmerking nog

even uit en raken verward in de verschillende eeuwen waarin ten

eerste het verhaal van Sweeney Todd zich afspeelt, vervolgens waarin

de Britse pers erover schrijft en tenslotte waarin het op tekst en toon

wordt gezet. We komen tot de conclusie dat zowel in de 18e als in de

19e en de 20ste eeuw er historische en maatschappelijke redenen

zijn geweest voor een opvoering waarin ruimte was voor extreme

personages met extreme emoties. Dat duidt op extra gelaagdheden.

Op de vraag hoe haar voorbereidingen voor de rol van mrs Lovett

eruit gaan zien, is het antwoord: ‘Laat ik beginnen met te zeggen

dat ik het meteen al een ontzettend leuk stuk vond. Het is echt een

eer dat ik hiervoor ben gevraagd en optreden met een orkest is een

geweldige ervaring.

In Sondheim wil ik me nog verder verdiepen; ik zou willen weten

hoe hij die verschillende personages zag. Je aan Sondheim wagen

is leerzaam, het is een fijn repertoire. Maar het is wel bij hem: je

doet het goed of je doet het niet. Én ik neem zangles. Als ik zoiets

doe, betekent het dat ik ervoor zorg alle artistieke onderdelen te

beheersen. Ik zie het als een kans voor de ontwikkeling van mijn

carrière’.

Ingrid Blans

12

Crew en Cast

Muzikale leiding | Jeroen Sleyfer

Regie | Marcel Sijm

Decor | Marc Warning

Licht | Marc Heinz

Kostuums | Wojciech Dziedzic

Sweeney Todd | Dale Duesing

Mrs. Nellie Lovett |Sanne Wallis de Vries

Judge Turpin | Richard Suart

Johanna Barke | Nina Lejderman

Pirelli | Harry Nicoll

Beadle Bamford | Robert Burt

Tobias Ragg | Gable Roelofsen

Beggar woman | Doris Baaten

Anthony Hope | NN

Het Gelders Orkest

Speellijst

Enschede | Wilminktheater | 5 september, 20.00 uur

Enschede | Wilminktheater | 7 september, 16.00 uur

Maastricht | Theater aan het Vrijthof | 11 september, 20.00 uur

Arnhem | Schouwburg | 134 september, 20.15 uur

Eindhoven | Parktheater | 23 september, 20.00 uur

Den Bosch | Theater aan de Parade | 26 september, 20.00 uur

Heerlen | Parkstad Limburg Theaters | 30 september, 20.00 uur

Amsterdam | Theater Carré | 3 oktober, 20.00 uur

Amsterdam | Theater Carré | 4 oktober, 20.00 uur

Zwolle | Odeon De Spiegel | 7 oktober, 19.30 uur

Utrecht | Stadsschouwburg | 17 oktober, 20.00 uur

Sweeney ToddVerhaal Crew, cast en speellijst

Er doen verschillende versies de ronde van het verhaal

over de misdaden waaraan de figuur Sweeney Todd zich

in de tweede helft van de 18e eeuw schuldig maakte. In

het kort: als barbier Benjamin Barker na een onterechte

gevangenschap van 15 jaar onder de schuilnaam

Sweeney Todd terugkeert naar Londen, hoort hij dat

zijn echtgenote zich heeft vergiftigd na verkracht

te zijn door rechter Turpin. Dat is dezelfde rechter

die voorheen Barker/nu Todd valselijk veroordeelde

met – zoals dus later blijkt – als doel diens vrouw te

kunnen inpalmen. Ontroostbaar door dit nieuws zweert

Todd wraak, niet alleen op de rechter maar op alle in­

woners van Londen.

In het verhaal dat in het midden van de 19e eeuw

in Britse tijd schriften opduikt, wordt onder meer

verslag gedaan hoe mr. Todd zo’n honderd jaar eerder

mannen in zijn kappersstoel de keel door snijdt en

ver volgens door aan een handel te trekken, achterover

laat kieperen waarbij de lijken ondersteboven in de

kel der belanden. Met behulp van mrs Lovett, eigenares

van een bakkerij verderop in de straat, worden de

stoffelijke overschotten verwerkt in overheerlijke vlees­

pasteien waaraan heel Londen zich – onwetend over de

ingrediënten – jarenlang te goed heeft gedaan.

De ‘zwarte’ operette Sweeney Todd met in de hoofd­

rollen Dale Duesing als Sweeney Todd en Sanne

Wallis de Vries als mrs Nellie Lovett, gaat 5 september

aanstaande in première. Teksten en muziek zijn van

Stephen Sondheim; de regie is in handen van Marcel

Sijm. Met orkestrale begeleiding door het Gelders

Orkest. I.B.

13

14

Even voorstellen: Bora Balci, Bariton Fen Koffijberg

Wie zijn naam opzoekt in Google krijgt zijn mooie, krachtige bariton

te horen in O vin dissipe la tristesse uit de Hamlet van Ambroise

Thomas.

Bora Balci is lid van het ZangersEnsemble van de Nederlandse

Reisopera. U hebt hem in een RAP-productie kunnen horen als

Bartolo in Figaro in Four Quartets, in het begin van het seizoen als

Fiorello in Il Barbiere di Siviglia en als u bijvoorbeeld mee geweest

bent met onze operareis naar Dorset als Marcello in La Bohème.

Bora Balci is op 14 februari 1984 geboren in Izmir, Turkije. (‘Een

mooie stad, de enige plaats die ik mis als ik in het buitenland ben’).

Muziek en theater zitten in zijn genen, want zijn moeder, Gökçen

Gültek, is operazangeres, grootmoeder was actrice en opa was

instrumentmaker. Zijn 9 jaar oudere broer is cellist in het Bursa

Regional State Symphony Orchestra. ‘Vorig jaar hadden we samen

een programma, gebaseerd op de liederen waar Atatürk van hield,

maar omdat we geen sponsors konden krijgen moesten we twee

voorstellingen in de Verenigde Staten laten vervallen. Ik zou het fijn

vinden om deze productie in de toekomst in Nederland te kunnen

brengen’. (www.prusart.com)

‘In mijn jeugd was er thuis altijd wel iemand aan het zingen of

spelen of muziekles aan het geven. Dus zonder dat ik me dat bewust

was, werden mijn oren getraind en werd klassieke muziek een

natuurlijke achtergrond’.

Bora studeerde acht jaar viool aan de Dokuz Eylul University

Conservatory, maar hij gooide er een beetje met de pet naar. Toen

hij op een keer zangles nam bij zijn moeder, werd hij door de tenor

Aydin Ustuk uitgenodigd om samen met andere studenten te kijken

en te luisteren naar diens lessen.

Daar raakte hij geïntrigeerd, deed examen als zanger en werd

geaccepteerd door de Hacettepe University State Conservatory in

Ankara, waar hij in 2010 cum laude afstudeerde. Hij volgde daarna

masterclasses o.a. bij Tom Krause aan het Mozarteum in Salzburg en

bij Eva Czermak in Polen.

Bora won verschillende prijzen in zangwedstrijden, o.a. de Grand

Prix in de vijfde Halina Halsla Fijalkowska-wedstrijd in Wroclaw en

15

Even voorstellen: Bora Balci, Bariton Fen Koffijberg

de tweede prijs in de tweede National Young Soloists Competition in

Izmir. Daar zat Hans Nieuwenhuis van Opera Studio Nederland in

de jury en hij nodigde Bora uit om naar Amsterdam te komen.

Bij Opera Studio Nederland zong Bora o.a. in 2010 Pastore in

Monteverdi’s Orfeo in de regie van Pierre Audi. Net voordat hij het

programma afsloot maakte hij kennis met de Reisopera in Figaro in

Four Quartets. ‘Dat was een prachtige ervaring voor mij en het beviel

kennelijk aan beide kanten goed, want daarna kreeg ik de rol van

Marcello in La Bohème aangeboden, waarmee we in Nederland en

Engeland toerden. Dat is één van mijn favoriete rollen geworden’.

In april van dit jaar zong hij met Opera per Tutti aria’s van Puccini

en Bizet. ‘Ik vind het heerlijk om met Mylou Mazali te zingen. Ik

moest op het laatste moment invallen, maar gelukkig kende ik alle

aria’s uit het hoofd, dus dat ging prima.

Sinds januari 2013 ben ik ook lid van het ensemble van Home Opera

in Berlijn. De Deense mezzo Hetna Regitze Bruun begon met dit

concept – opera in een huiselijke omgeving – en sindsdien wordt

het ensemble veel gevraagd. We hebben gespeeld in Zuid-Tirol,

in Kopenhagen op een operafestival, in Berlijn, Hamburg en in

Zwitserland. We zoeken nog naar sponsors, festivals of eigenaren

van landhuizen, die het mooi zouden vinden om opera in huiselijke

sfeer ook in Nederland te brengen.’

Being Arthur‘We zijn nu nog bezig met de repetities van Being Arthur, een co-

productie van de Reisopera met het Kameroperahuis uit Zwolle.

Eerlijk gezegd was ik in het begin een beetje sceptisch, want het

is een nieuw geschreven stuk en ik had niet veel ervaring met

eigentijdse muziek, maar toen ik de cast leerde kennen, het script las

en de muziek hoorde, werd ik verliefd op deze productie’. (Voor cast

en speellijst zie pagina 16)

‘In mei heb ik ook nog een Lab in Berlijn met het theatergezelschap

Andcompany&co voor een nieuwe productie Orfeo, een smokkelaars-

opera. De repetities beginnen in augustus en we gaan spelen in

Frankrijk, Oostenrijk, Nederland en Duitsland.

Mijn favoriete rollen zijn momenteel Marcello in La Bohème,

Escamillo in Carmen, Guglielmo in Così Fan Tutte, de titelrol in Don

Giovanni, Belcore in Elisir d’Amore en Figaro en de graaf in Le Nozze.

Voor mij is de productie op zichzelf belangrijk, het karakter dat ik

moet zingen en natuurlijk de collega’s. Ik vind het fijn om kavalier

baritone repertoire te zingen, want dat past beter bij mijn stem en

karakter dan lyric baritone repertoire.’

Reisopera‘De Reisopera is het eerste operagezelschap waaraan ik ben

verbonden nadat ik de Opera Studio Nederland had gedaan, dus ik

heb geen vergelijkingsmateriaal. Er wordt vanuit het kantoor prima

gecommuniceerd. Het is hier goed georganiseerd en de repetities

verlopen zonder stress. Het is verbazingwekkend dat er soms

repetities zijn voor drie producties tegelijkertijd en dat dit allemaal

soepel in elkaar grijpt. Het is fijn werken bij de Reisopera en een

belangrijke stap in mijn carrière.’

16

Tussen mei en september gaat een bijzondere co-productie van de

Reisopera met het Kameroperahuis uit Zwolle langs festivals in ons

land. In mei waren de Operadagen in Rotterdam aan de beurt, in juni

gaat de productie naar Oerol op Terschelling en in september naar

het Stadsfestival in Zwolle.

De legende van koning Arthur wordt verplaatst naar 2014: uit een

tourbusje rollen de ridders van de Ronde Tafel, Arthur’s echtgenote

Guinevere, de Heilige Graal, operazangers, acteurs en muzikanten.

Onder het motto: passen de idealen van Arthur nog in 2014?

Crew en castMuziek | Lucas Wiegerink

Tekst | Anna Maria Versloot

Regie | Karin Netten

Vormgeving | Calle de Hoog

Kostuums | Dymph Bos

Dramaturgie | Annelies Oosterloo

Geluid | Koos Wolters

Productieleiding | Merel Eijkelhof

Fotografie | Rik Engelgeer

Arthur | Jorien Zeevaart

Zangers | Bauwien van der Meer (sopraan)

Yavuz Arman Işleker (bas)

Bora Balci (bariton)

Musici | Marc Kaptijn (trompet)

Antonis Pratsinakis (cello)

Lies Colman (piano)

Mervyn Groot (slagwerk)

SpeellijstOerol op Terschelling | van 14 tot en met 22 juni

Stadsfestival in Zwolle | van 3 tot en met 7 september

Being Arthur

17

In april is in stilte- en gebedsruimtes in zes ziekenhuizen in Nederland

het Headphone Oratorium opgevoerd, een co-creatie van Het Geluid uit

Maastricht en de Nederlandse Reisopera.

Het was een voorstelling met fragmenten uit de passies van Bach met

sopraan Johane Ansel en teksten van acteur Gable Roelofsen van Het

Geluid. Het verhaal was opgebouwd op basis van interviews met ouders

van een ernstig ziek kind. Patiënten, bezoekers en personeel van de

ziekenhuizen konden de voorstelling gratis bijwonen.

Regie: Romy Roelofsen van Het Geluid.

Headphone Oratorium

18

Toeval of opzet? Hoe dan ook: de première  van de herneming van

de ‘passie-opera’ Johannes Passion  vond plaats in Enschede op de

329ste verjaardag van componist Johann Sebastian Bach, te weten op

vrijdag 21 maart 2014.

Uitvoerenden waren: De Nederlandse Reisopera, Baroque Academy

van het Nederlands Symfonieorkest, Nationaal Opera en Concert

Koor en solisten. Muzikale leiding: Klaas Stok. Regie: Dale Duesing.

Solisten: Robert Burt als evangelist, Quirijn de Lang als Jezus,

Nicholas Crawley als Petrus, Vitali Rozynko als Pilatus, Hanneke de

Wit als Maria, en verder Owen Willetts, Yves Saelens, Heleen Meijer,

David Bishop.

Oswin Schneeweisz in De TheaterkrantTegenwoordig worden de passies van Bach in vele varianten

uitgevoerd. Een zeer bijzondere uitvoering vinden we bij de

Nederlandse Reisopera. In 2011 bracht de (toen nog) Nationale

Reisopera – die onlangs haar naam veranderde in Nederlandse

Reisopera – voor het eerst deze geënsceneerde Johannes Passion in

première. Toen zat de Holland Baroque Society in de bak. Nu,

drie jaar later, dirigeerde Klaas Stok de Baroque Academy van het

Nederlands Symfonieorkest en bewees deze productie opnieuw

zijn subtiele schoonheid. Het is geen opera, het is geen oratorium.

Het is een fijnzinnige mengvorm waarbij zanger en regisseur Dale

Duesing het oratorium van een extra theatrale laag voorziet zonder

het oorspronkelijke karakter van het werk geweld aan te doen. De

evangelist, een rol die er in de oratoriumversie toch een beetje

bijhangt, bleek nu veel meer geïntegreerd in het geheel. Het slotkoor

kreeg door de inventieve belichting een veel grotere dramatische

lading.

Op het toneel zien we Jezus, Petrus, Pilatus en de koren die het volk

en de farizeeërs representeren. Keer op keer levert het verbluffend

intieme toneelbeelden op die het kruisigingsverhaal veel meer

scherpte geven. Dat Jezus, Petrus en Pilatus gewoon in jasje-dasje

richting Golgotha gaan doet niets af aan de geloofwaardigheid.

Sterker nog: het geeft het kruisingsverhaal een prettig soort

Recensies Johannes Passion

19

tijdloosheid mee. Alsof Duesing wil zeggen: de kruisgang is een

verhaal van alle tijden. Er wordt uitstekend gezongen door het

Nationaal Opera en Concert Koor en solisten als Robert Burt, Owen

Willetts en Hanneke de Wit (die een fenomenaal mooie ‘Zerfliesse’-

aria liet horen). Klaas Stok, die als dirigent voor de eerste maal in

de bak stond, leverde eveneens vakwerk, al had hij hier en daar het

orkestgeluid iets meer profiel mogen geven. Al met al is dit weer een

fantastische productie van de Reisopera. Het gezelschap gaat deze

theatrale Johannes op het repertoire zetten en zal de productie om

de drie jaar hernemen.

Henri Drost in De Cultuurpers (Rating: 8,8)De tijdloze enscenering van de Johannes Passion grijpt naar de

keel. Wie is het hoofdpersonage? Jezus natuurlijk. Mis. Het is de

verteller, de evangelist, zeker in de prachtige enscenering van Dale

Duesing, zeker wanneer vertolkt door Robert Burt. Waar bij gewone

uitvoeringen van de Johannes de recitatieven van de evangelist

vooral de aria’s en koorpassages onderbreken, vormen ze hier de

dramatische kern. We zien echt de passie van Johannes. Deze

evangelist is geen alwetende verteller; omringd door documenten

en boeken schrijft hij als een archivaris een geschiedenis, wikt en

weegt. Hij slaat koortsachtig de oude profetieën erop na en laat zich

meer en meer meeslepen door het verhaal dat hij tracht zo goed

mogelijk op te schrijven. Het commentaar komt van het koraalkoor,

links en rechts op het podium geplaatst. Het is ook de evangelist

die alle menselijke emoties doorloopt: van verbazing tot woede, van

wanhoop tot berusting. Uitgerekend hij wordt door Maria getroost.

Ook Pilatus (Vitali Rozynko) is geen kille bestuurder, maar toont

zijn verwondering, irritatie en frustratie. Jezus, die de afloop immers

al kent, toont daarentegen vrijwel geen emotie. Maar zo sereen als

Gods zoon door Quirijn de Lang wordt neergezet, zo wispelturig

van karakter is het bühnekoor. Het laat zich maar al te gemakkelijk

ophitsen en roept wraakzuchtig om Jezus’ kruisiging en vrijlating

van Barabas: ‘Nicht diesen, sondern Barrabam!’ Een scène die

nu onwillekeurig doet denken aan een zaal die ‘Minder! Minder!

Minder!’ scandeert. Die associatie kan er niet door Duesing zijn

ingelegd, simpelweg daar deze productie drie jaar geleden voor

het eerst te zien was; maar het toont wel aan hoe tijdloos zijn visie

op Bachs Johannes Passion is. Duesing gaat niet voorbij aan het

religieuze karakter van het werk, maar ensceneert zo dat wie het

lijdensverhaal wil zien, dat ziet; wie een universeler verhaal over

lijden, leven en dood wil zien, dat. Sentimenteel wordt het nergens,

maar de ontroering grijpt je gaandeweg de voorstelling meer en

meer naar de keel, culminerend in het slotkoor en -koraal, op vol

volume gezongen door het indrukwekkende Nationaal Opera en

Concert Koor. In de orkestbak de uitstekend spelende Baroque

Academy van het Nederlands Symfonieorkest, geleid door de in

deze hoedanigheid debuterende Klaas Stok, die als koordirigent

echter een vracht aan ervaring meeneemt. Deze Johannes verdient

niet alleen deze reprise, maar wordt terecht als repertoirestuk

opgenomen door de Reisopera. Over drie jaar derhalve een nieuwe

herneming. We kijken er nu al naar uit

Martin Toet in Place de l’OperaMet de vlotte herneming van haar Johannes Passion vertrouwt

de Nederlandse Reisopera zowel op de onstilbare vaderlandse

passiehonger als op de grote zeggingskracht van de productie.

In 2011 werd deze eerste geënsceneerde Johannes in Nederland

met enige voorzichtigheid gelanceerd. Zou een natie met zo’n

diepgewortelde passietraditie in de concertzaal en vooral in de kerk

dit experiment accepteren? De ontvangst was echter vrijwel unaniem

positief, met veel lof voor de terughoudendheid van regisseur Dale

Duesing. Voor mij was het vrijdag 21 maart in Enschede een nieuwe

beleving, maar in mijn achterhoofd zat nog de productie van Peter

Sellars die ik onlangs zag op de Digital Concert Hall van de Berliner

Philharmoniker. Boeiend vergelijkingsmateriaal! Peter Sellars bracht

in zijn Berlijnse ‘ritualisering’ het lijdzame aspect terug door de

agressie tegen Jezus op bruut fysieke wijze te tonen. Duesing ziet

juist geheel af van geweldsvertoon, maar laat de beklemming deels

spreken uit de vormgeving: een bibliotheek (bij Johannes staat

20

immers ‘het woord’ centraal) in een spaarzaam verlichte bunker.

Quirijn de Lang (Jezus) straalde met zijn serene houding en warme

stemgeluid veel innerlijke kracht en waardigheid uit. En wat een

prachtige vondst om hem in plaats van de gebruikelijke bassolist

geknield het arioso ‘Betrachte, meine Seel’ te laten zingen. Hierdoor

kreeg Jezus’ angst en vertwijfeling een veel subtielere plaats in het

geheel dan bij de hardhandige Sellars. Een tweede sleutelmoment

vond ik de basaria ‘Mein teurer Heiland’, door de Pilatus-vertolker

gezongen naast de gestileerd vormgegeven kruisheuvel. Ik zag in

hem direct de Romeinse centurio die sprak: “Waarlijk, deze was

Gods zoon.” Misschien is dat helemaal niet Duesings insteek, maar

dat maakt niets uit. Juist het ontbreken van een dwingend concept

dat de toeschouwer moet ‘snappen’ maakt deze dramatisering zo

geslaagd. Muzikaal was de avond eveneens indrukwekkend, met

een lichtvoetig en loepzuiver spelende Baroque Academy van het

Nederlands Symfonieorkest. De relatief vlotte tempi van dirigent

Klaas Stok, met veel aandacht voor de onderliggende dansritmes

in menig deel, zouden enkele decennia geleden nog wenkbrauwen

hebben gefronst. Maar dankzij uitgekiende vertragingen en

rustmomenten bleef de gewijde sfeer volledig overeind. Van de

solisten sloot countertenor Owen Willetts in mijn oren daar het

beste bij aan. Met zijn doordringende maar ronde timbre en

uitstekende adembeheersing liet hij in ‘Es ist vollbracht!’ de tijd

stilstaan. Het tegenovergestelde effect bereikte de energieke jonge

bas Nicolas Crawley met een haast buiten adem gezongen ‘Eilt, ihr

angefochtnen Seelen’. In de vibratorijke, forse stemmen van tenor

Yves Saelens en bas Vitali Rozynko miste ik een zekere verstilling

en tederheid. De sopraanaria ‘Zerfließe’ dubbelde hier als rouwzang

van de door verdriet verscheurde Maria en dat maakte Hanneke de

Wits vrij extraverte benadering juist toepasselijk. Tenor Robert Burt

raakte aan de uiterste grenzen van zijn expressiviteit, verend tussen

schrille uitroepen en fluisterzachte verzuchtingen. Zijn enorme

betrokkenheid, zowel vocaal als scenisch, maakte de Evangelist van

neutrale buitenstaander tot kloppend hart van de avond. Het voor

de opruiende volkskoortjes verantwoordelijke deel van het Nationaal

Opera en Concert Koor liet venijnig acteerwerk niet ten koste gaan

van de complexe meerstemmigheid. Deze haatzaaiers stonden

geleidelijk hun plaats af aan het eerst afzijdig blijvende koraalkoor.

De tot slot weer verenigde ‘gemeente’ mengde in een troostrijke

grafleggingsscène Joodse en christelijke symboliek, om het

allerlaatste koraal rechtstreeks tot de zaal te richten. De bijzondere

energie die vrijkomt tijdens een dergelijke ‘interactieve’ vertolking

versterkt in mijn beleving slechts het sacrale element.

Herman Haverkate in De Twentse Courant TubantiaBach in theater is een nieuwe traditie. De Johannes van de Reisopera

is een voorstelling waar de muziek van Bach niet alleen tot haar

recht komt, maar op een subtiele manier wordt versterkt door de

sobere toneelbeelden die je er bij ziet. De regie van operazanger

Dale Duesing heeft weinig te maken met passiespelen of bewegende

bidprentjes. Op enkele details na, zoals de doornenkroon en de

bloedsporen op de rug van Jezus, ontbreekt eigenlijk elke zichtbare

verwijzing naar het lijden. Zelfs de kruisiging is op een bijna

abstracte manier verbeeld door drie verticale kolommen die uit

de toneelhemel neerdalen. Hart en ziel van de uitvoering is de

evangelist Johannes, met overtuiging gespeeld en geacteerd door

de Engelse tenor Robert Burt. Countertenor Owen Willetts treft

diep met de prachtig gezongen aria ‘Es is vollbracht’ , een van de

vele aangrijpende momenten in de voorstelling. Met de Baroque

Academy van het Nederlands Symfonieorkest onder leiding van

Klaas Stok, ontrolt de voorstelling zich naar het onbetwistbare

hoogtepunt. Nadat het evangelieboek is dichtgeslagen en begraven,

onder het zingen van het Ruhet wohl, keren alle solisten en

koorzangers zich naar de zaal voor het slotkoraal: Heer Jesu Christ,

erhöre mich, ich will Dich preisen ewiglich. Dat er dan een geladen

stilte neerdaalt over de zaal bewijst de kracht van deze Johannes.

Kasper Jansen in NRC Handelsblad ****Het lijdensverhaal krijgt tal van lagen: De enerverende handeling

met het tierende Joodse volk dat de kruisdood eist, de twijfelende

21

Pilatus, de dubbelrol van Johannes, de beschouwelijke aria’s en

de koralen van het brave kerkvolk in de bankjes terzijde. Het

bijzonderste is de uitbeelding van Christus door de bariton Quirijn

de Lang. Hij is voortdurend schokkend eenzaam en volkomen

soeverein, niet van deze wereld. Pilatus is de enige die zich om hem

bekommert. Sommige koorpassages mogen beter gearticuleerd

en feller klinken. Maar als geheel is de voorstelling uitermate

indringend, ontroerend en meelijwekkend.

Blog van WannabookVol bewondering zat ik te luisteren èn te kijken naar de Johannes

Passion, uitgevoerd door de Nederlandse Reisopera. Prachtige

muziek van Bach, mooie stemmen, geweldig koor en orkest, onder

leiding van Klaas Stok die voor het eerst een dergelijke setting

dirigeert, en dan de zo goede enscenering door Dale Duesing. Een

prachtige uitvoering. De muziek blijft het belangrijkst, en deze

muziek en de inhoud van de Passion worden ondersteund door de

enscenering. En als dat door een operagezelschap wordt gebracht, dat

gewend is te “spelen” op het toneel, dan krijg je een uitvoering waar

je stil van wordt...

FacebookVanavond naar de Johannes Passion van de Nederlandse Reisopera

geweest. Wat een ervaring. Een aanrader. We hebben deze

dinsdagavond in Utrecht genoten!

Natuurlijk zijn er veel meer reacties te vinden op Twitter, Facebook

en in blogs. Maar omdat we geen enkel reactie vonden die afwijkt

van de mening van de hierboven geciteerde quote, volstaan we

met deze lovende woorden van de mevrouw die de voorstelling

in de Stadsschouwburg te Utrecht bezocht. Het feit dat ook de

voorstellingen in Arnhem, Doetinchem, Breda, Zwolle, Den Haag,

Amsterdam en Heerlen navenante beoordelingen krijgen, maakt

dat deze uitvoering van de Johannes Passion een doorslaand succes

genoemd mag worden.

22

Recensies The Fairy Queen

The Fairy Queen van Henry Purcell, uitgevoerd door de Nederlandse

Reisopera, Muziektheaterensemble De Veenfabriek, Combattimento

en Consensus Vocalis onder leiding van MaNOj Kamps met de

solisten Iris van Wijnen, Bernadeta Astari, Nina Lejderman, Nicholas

Crawley, Thorbjørn Gulbrandsøy, Kevin Skelton, e.a. onder regie van

Paul Koek.

Tubantia | Herman HaverkateWie een van de twee voorstellingen van The Fairy Queen in Enschede

bezocht kwam ogen en oren tekort. Direct al is duidelijk dat dit een

voorstelling is waarin alle grenzen tussen de disciplines ver vagen.

Een voorstelling zonder orkestbak, met een orkest op het podium en

een dirigent die meespeelt in het verhaal. Afgezien van de muziek

herinnert weinig aan de zeventiende eeuw. De acteurs zien er uit

als hippies en Lullo’s. Dat je al die uren bij de les blijft ligt aan de

uitgekiende balans tussen toneelscènes en muzikale intermezzi.

De muziek van Purcell, met drie countertenoren in een hoofdrol,

komt steeds op het goede moment en vloeit als honing. Op het to-

neel gaan alle registers open, al is er af en toe sprake van overkill.

Waarom een deel van de acteurs bijna gedurende de hele voorstelling

spastische bewegingen vertoont, is raadselachtig en werkt op den

duur zelfs irriterend. Blijft staan dat deze The Fairy Queen mede door

het hoge tempo een ongekend spektakel is. Een ode aan de liefde

natuurlijk, maar ook een geslaagde manier om de wereld van Purcell

toegankelijker te maken voor een breed publiek. Niet het eigen

koor, maar het koor van de Twentse Matthäus Passion stond op de

bühne in The Fairy Queen. Precies 13,5 formatieplaatsen zijn er nog

over. ‘Klein, maar flexibel’, zegt Nicolas Mansfield, directeur van de

Nederlandse Reisopera. ‘Precies wat een operagezelschap van de 21e

eeuw moet zijn.’

Trouw | Frederike BerntsenKruimeldief, skippybal, paraplu, zitzak: op het toneel in The Fairy

Queen van Purcell is het één grote inboedelkermis. Het huis staat dan

ook letterlijk op zijn kop. Drie uur lang is het podium van zangers,

acteurs en orkestleden die in deze wanorde bijzonder goed hun eigen

weg weten te vinden. De Nederlandse Reisopera vroeg regisseur

Paul Koek en zijn muziektheaterensemble Veenfabriek om met de

musici Purcells semi-opera op de planken te brengen. Het is hun

eerste gezamenlijke productie, eentje vol kleur en glimmers, waarin

gesproken Shakespeareteksten en aria’s elkaar opvolgen.(-) Stuk

voor stuk voortreffelijke acteurs, alle karakters. Ze buitelen met hun

kunst over de zangstemmen van Nina Lejderman - betoverend als

maangodin in ‘Thrice happy lovers’ en ‘O let me weep’ en Thorbjorn

Gulbrandsoy (Phoebus de zonnegod), om er een paar te noemen.

Want ook Bernadeta Astari, Dave ten Kate en Iris van Wijnen zetten

fraaie prestaties neer. De zangers kruipen in diverse rollen en van de

ene jurk in het andere pakje - de bonte kostumering is van Dorothée

Curio, die samen met Theun Mosk ook het decor ontwierp. Punk,

felle kleuren, kauwgumkauwerij, typetjes: extreem theatraal, over de

top en veel van hetzelfde, deze Fairy Queen.

Een Queen trouwens die de dirigent omhelst, hem in slaap wiegt

met een opgezet konijn in zijn armen; de jonge Sri Lankaan MaNOj

Kamps laat het zich welgevallen, hij slaat niet alleen volkomen

relaxed de maat in skinny jeans en T-shirt, hij speelt ook Titania’s

wisselkind.

De instrumentalistengroep wordt gevormd door Combattimento

en zit in een hoek op het podium. Er is geen orkestbak, Purcells

harmonieën vloeien tussen het huisraad door – beetje kruidiger kan

geen kwaad – en plooien zich flexibel rondom de zangstemmen,

versmelten zelfs met een elektrische gitaar.

NRC | Floris DonBezuinigingen? De Nationale Reisopera heeft reden tot klagen maar

doet dit niet. Weliswaar verloor het gezelschap een ingrijpende

60 procent van de rijkssubsidie, maar liever kijkt men vooruit,

en met de financiële volgt ook een artistieke heroriëntatie. De

keuze voor The Fairy Queen van Henry Purcell past binnen het

nieuwe beleid. Deze muziek behoort tot het genre semiopera,

waarin vocale en instrumentale delen reflecteren op gesproken

23

theatertekst. Een 17de-eeuwse cross-over dus, die genoeg ruimte

biedt voor een relevante hedendaagse herschepping. De ‘co-

creatie’ met muziektheatergezelschap Veenfabriek van regisseur

Paul Koek blijkt in de praktijk een trage, met opzet rommelige en

ouderwets moralistische voorstelling. The Fairy Queen is gebaseerd

op Shakespeares A Midsummer Night’s Dream, waarbij de scènes

in het sprookjesbos nu centraal staan. (-) Het podium wordt

gedomineerd door een omvergewaaid puntdakhuisje, omringd door

een chaos van matrassen, lampen en meubilair: een ‘liefdesstorm’

heeft huisgehouden. Dit is het kader waarbinnen zangers, acteurs

en musici op quasi-improvisatorische wijze opereren. De vlijtige

barokclub Combattimento zit op het podium, de tengere en

flegmatische dirigent MaNOj Kamps is bescheiden onderdeel van

de handeling. De improvisatie-flow leidt tot geslaagde momenten.

Een barokbassist van Combattimento plukt mee met een gitaarliedje

van de Veenfabriek. Acteurs praten gewoon door de muziek van

Purcell, die soms met kleine geluidseffecten wordt uitgebreid. De

zingende acteur Wim van den Driessche is een aanwinst. Maar

meestal overheerst het gevoel dat een verkleedkist willekeurig

is omgekieperd. Er wordt eindeloos gefrunnikt met doeken en

opgezette dieren. Bovendien maakt Koek de ‘infantiliserende

hyperconsumptiemaatschappij’ tot belerend onderwerp. Dus

gaan de jonge geliefden gekleed in futuristische mode en bonte

herenleggings. Als ADHD-jongeren op speed leiden ze aan

voortdurende spasmen en trillingen. Het is te afleidend en sleets.

Het bemoeilijkt de inleving met bijvoorbeeld de arme Helena.

In schril contrast hiermee staat de traagheid van de handeling: het

duurt eindeloos voor de nacht valt. In de 17de-eeuwse tekstbewerking

en muzikale beschouwingen had nog rigoureuzer geknipt mogen

wor den. Daarbovenop komt een irriterend schoolse, declamatorische

stijl waar vooral de elfenkoningin Titania (Robijn Wendelaar) in

zwelgt. Dat dit een beter geslaagde voorstelling had kunnen zijn,

blijkt als na de pauze het beeld verstrakt en de focus verscherpt.

Acteurs en zangers komen daar beter uit de verf, met mooie

bijdragen van sopranen Bernadeta Astari en Nina Lejderman. Het

feest slot voelt oprecht uitbundig, ook dankzij de geniale feestmuziek

van Purcell, met uitzinnige publieke bijval tot gevolg.

Volkskrant | Biëlla LuttmerRegisseur Paul Koek slaat je om de oren met kolderieke kostuums,

grappen, muziekstijlen, alles om een staat van verwarring neer te

zetten. Van de originele ouverture van Purcells semi-opera switcht

hij naar elektronische klanken bij de gesproken toneeltekst en

naar een elektrische gitaar met zang die geurt naar de oude Lou

Reed. Knap dat er ondanks die verscheidenheid aan stijlen een

vorm van polyfonie ontstaat die werkt. Maar drieënhalf uur theater

is lang, zelfs met de aanstekelijke humor van Koek en de knappe

prestaties van de jonge talenten van het kersverse ZangersEnsemble.

Ondanks de gulheid van zijn ideeën lukt het Koek niet de spannende

gelaagdheid van het begin de hele voorstelling vol te houden. Als

de junks voor de zoveelste keer aan het klagen en kijven slaan, haak

je af. Als de zangers van de Reisopera niet zingen, zijn ze allegorie

of droomfiguur en maken zo deel uit van het gevolg van Titania

en Oberon. Mooi beeld: onder een maan van plastic afval zingen

Bernadeta Astari, Owen Willetts, Kevin Skelton en Nicholas Crawley

de vier jaargetijden. Zo levert de nieuwe samenwerking tussen De

Veenfabriek en de Reisopera nu al een schat aan mogelijkheden op.’

De Telegraaf | Eddie Vetter‘Acteurs en zangers spreken de Nederlandse teksten op een

gemaakt toontje uit en bewegen houterig dan wel mallotig. Als je

alle pretenties eraf krabt, blijft een combinatie van amateurtoneel

en aanstelleritis over. Iedereen doet zijn ding, maar door de

kunstmatigheid gebeurt alles op een afstand in een langdradige

voorstelling van drieënhalf uur.’

De Stentor | Maarten MestromThe Fairy Queen, vroeg-barokopera van Henry Purcell uit 1692, is in

de versie van de Nationale Reisopera ‘hedendaags opgeleukt’ door

24

regisseur Paul Koek. Het lijkt te zijn toegesneden op de zap-

generatie die het niet aan kan dat iemand langer dan een minuut

stilstaat op een podium om zoiets ingewikkelds te doen als opera

zingen. De acteurs stuiteren over het podium alsof ze hun Ritalin

zijn vergeten. Gamegeluiden klinken en de goden spelen elektrisch

gitaar. Lysander copuleert met een ladekastje en de countertenor

barst spontaan uit in iets dat lijkt op I Wil Survive van Goria Gaynor

(overigens héél mooi gezongen). Deze aanpak levert zeker visuele

afwisseling en spektakel op, maar werkt het ook? The Fairy Queen

is van zichzelf al een ambivalent stuk. De muziek is van Purcell, de

gesproken tekst is gebaseerd op Shakespeare Midsummer Night’s

Dream. Die twee gaan in deze regie geen evenwichtig huwelijk

aan. Toneel en muziek blijven gescheiden werelden. De acteurs

worden versterkt, de (overigens veelal meer dan voortreffelijke!)

vocalisten zingen naturel. De acteurs maken spektakel. De zangers

ook, maar zijn daarnaast bezig met zingen en dat geeft toch een

iets andere focus. Het toneel is kolderiek en cabaretesk. En dus

is na de pauze de zaal nog een stukje leger dan ervoor. En dat is

dan ook wel weer jammer. Want na de pauze heeft de drieënhalf

uur durende voorstelling meer vaart, meer logica en valt er ook

meer te lachen. (Dus je zou eigenlijk na de pauze kunnen komen.)

Een spraakmakend experiment, tegelijkertijd valt te hopen

dat de gekortwiekte Reisopera niet verdwaalt in postmoderne

experimenteerdrift en behaagzucht. 

Theaterkrant | Oswin SchneeweiszHet dak ging eraf tijdens het applaus na de premiere van

Purcells The Fairy Queen in Enschede. En terecht, want de Nationale

Reis opera en muziektheaterensemble de Veenfabriek gingen voor

goud met een verpletterende voorstelling. Een enscenering die met

geen andere te vergelijken is, die bol staat van de creativiteit en die

de toeschouwer drieënhalf uur lang meeneemt in de ongebreidelde

fantasiewereld van regisseur Paul Koek. Deze Fairy Queen laat zien

wat voor moois er kan gebeuren wanneer gezelschappen samen-

werking zoeken. De synergie tussen de theatrale kracht van de

Veenfabriek en de muzikale bagage van de Reisopera resulteerde in

een fascinerend en kleurrijk spektakel dat je gezien en gehoord moet

hebben. (-) Er wordt fenomenaal geacteerd door de Veenfabriek-

acteurs en uitstekend gezongen door zangers als Bernadetta Astari,

Nicholas Crawley en Dave ten Kate. Er wordt op het scherpst van de

snede en met ongelooflijk veel pit gemusiceerd door Combattimento

en Concensus Vocalis onder leiding van de jonge en tot nog toe

onbekende dirigent MaNoj Kamps. Reisopera en Veenfabriek zijn er

samen in geslaagd om nieuw gezicht te geven aan een oud, toch wat

sleets geraakt werk. Ze hebben het op creatieve en ongeëvenaarde

wijze gemoderniseerd met behoud van het oorspronkelijke karakter.

Alles (muziek, theater en dans) grijpt op sublieme wijze in elkaar.

Hier maak je als criticus een diepe buiging voor.

Place de l’ Opera | Martin ToetDe gemiddelde operaliefhebber zit niet te wachten op lange lappen

dialoog. Toch boekten de Nationale Reisopera en De Veenfabriek in

het Wilminktheater te Enschede een grandioos succes met hun versie

van Purcells semi-opera The Fairy Queen. Het publiek kwam ogen

en oren tekort. Een waagstuk van de Reisopera om haar succesvolle

seizoen van geheide kaskrakers te vervolgen met The Fairy

Queen (1692). Muziektheaterensemble de Veenfabriek, bekend van

vernieuwende producties, bleek de ideale partner om de muziek haar

ware theatrale functie terug te geven. De eerste vondst van regisseur

Paul Koek was om de matige, anonieme bewerking van A Midsummer

Night’s Dream te vervangen door Shakespeare’s oorspronkelijke tekst.

De vier geliefden waren hier verveelde pubers, schijnbaar onder

invloed van drugs, in een opzichtige kostumering die elk esthetisch

gevoel tartte. In plaats van door een duister bos bewogen ze zich

door een warboel aan allerhande spullen, gevallen uit een op zijn kop

gezet huisje. De daarmee uitgebeelde verstoring van de natuur en

het elfenrijk weerklonk ook in vervreemdende keyboardgeluiden en

ingetogen flarden van popsongs. Dit nadrukkelijk over jonge mensen

handelende werk bood uiteraard kansen voor het getalenteerde

ZangersEnsemble dat de Reisopera aan het begin van dit seizoen

25

oprichtte. De sprankelende sopranen Iris van Wijnen en Bernadeta

Astari glansden, net als aan de andere kant van het spectrum de

sonore bas Nicholas Crawley. En de tenor Thorbjørn Gulbrandsøy

oogstte als zonnegod Phoebus een open doekje met zijn gloedvolle

topnoten. Een andere tenor, Kevin Skelton, etaleerde naast een

glashelder barokgeluid onvermoede talenten als acrobaat. Van de

countertenoren imponeerde Owen Willetts met zijn weemoedige

timbre en technische beheersing. Collega Dave ten Kate ontpopte

zich in een hilarisch duet met Van Wijnen tot de allergrootste

geinponem. De muzikale krenten in de pap waren voor de Zweedse

sopraan Nina Lejderman. Haar weelderige stem bracht Purcells

bitterzoete noten perfect tot leven. En haar gracieuze verschijning

bleef zelfs in een berenpak overeind… Ensemble Combattimento

begeleidde met een niet altijd feeërieke maar wel alerte en dansante

klank. Plaatsing op de bühne verzekerde optimaal contact met de

zangers en betrok de musici soms in de handeling, wat ook gold

voor de zeer jonge dirigent MaNOj Kamps. (-) Tegen het eind van de

lange avond werd de georganiseerde chaos steeds groter, maar ook de

aanstekelijke speel- en musiceervreugde.

26

Operareis geslaagd Tony de Haan

In maart een operareis organiseren, het blijft een gok in verband met

de weersomstandigheden, maar dit jaar hadden we bijzonder veel

geluk: het weer was geweldig en bleef geweldig!

En zo, op een bijzonder vroeg tijdstip, meldden de eersten zich al

bij verzamelpunt ‘Frans op de Bult’, snel gevolgd door tientallen

meer. Zoals elk jaar waren er weer vele hartelijke begroetingen

en evenzovele geanimeerde gesprekken. Na de koffie met gebak

reden we snel, comfortabel en zonder enige hapering of vertraging

naar Kassel waar we die avond de eerste voorstelling hadden: Die

Zauberflöte.

Het is geen opera die je vrijwel nooit op de podia ziet, integendeel,

voor de doorgewinterde operabezoeker zal elke Zauberflöte toch iets

bijzonders moeten hebben om nog te kunnen boeien.

Tijdens de ouverture werd een film op het voordoek geprojecteerd,

een film waarvan ik dacht: ‘wat moet je hier nu mee…’. Een meisje

dat te laat op school kwam, de klas werd uitgestuurd, op straat gepest

werd en thuisgekomen tussen ruziënde ouders terechtkwam. Tijdens

de slotmaten van de ouverture vluchtte zij naar zolder en op dat

moment ging de film naadloos over in het decor en het meisje van de

film werd er een van vlees en bloed. Zij pakte een groot boek (getiteld

Die Zauberflöte) en ging in een hoekje van de zolder zitten lezen;

en om haar heen ging begon het verhaal te leven. Op het toneel

zagen wij de gedachten en de beleving van dat meisje die de harde

werkelijkheid ontvluchtte en in haar eigen droomwereld leefde. Een

werkelijk briljante vondst van regisseur Katharina Thoma!

Tamino lag in een oud tapijt gerold en begon een gevecht met deze

‘draak’, Papageno kwam door het dakraam naar binnen vallen,

Monostatos stapte uit de schoorsteen en zelfs de souffleuse was in

stijl: zij zat uitgedost als een enorme pop op het toneel. Het was een

heel goed doordachte voorstelling waar elk detail gewoon klopte, iets

dat bij actualiseringen van opera’s nog wel eens flink mis kan gaan.

Wat te denken van de Drie Knapen die in een schilderijlijst zaten, of

de Drie Dames die uit een oude garderobekast tevoorschijn kwamen.

De lezende actrice bleef de hele voorstelling op het toneel, soms

meedansend, soms meesprekend, dan weer angstig in het boek

gedoken en later bleek zij het evenbeeld van Pamina die haar Prins

op het Witte Paard uiteindelijk kreeg. Dromen en werkelijkheid

liepen op geraffineerde wijze door elkaar.

De volgende avond twee korte opera’s: La voix humaine en Hertog

Blauwbaards Burcht.

De eerste heeft welgeteld één solist die de hele voorstelling moet

dragen en Nina Bernsteiner in haar rol als ‘Femme’ wist ons drie

kwartier lang te boeien. Drie kwartier vertwijfeling en verdriet om

een gebroken liefde eindigend in haar dood.

Blauwbaard kent slechts twee solisten en ook deze twee, Espen

Fegran als Blauwbaard en Ulrike Schneider als Judith, wisten het

publiek van begin tot eind te boeien. Bij deze voorstelling werd veel

gebruik gemaakt van licht om de diverse kamers vorm te geven,

kamers waarvan Judith beslist wilde weten wat achter de deuren

verborgen lag. Kamers met goud, met wapens, met planten, maar in

elke kamer is alles met bloed doordrenkt. Dan komt zij bij de laatste

kamer waar de geesten van de door Blauwbaard vermoorde vrouwen

rondwaren en waar nu ook Judith zal blijven ronddolen.

27

Scènes uit Hertog Blauwbaards Burcht.

Overdag was er voldoende gelegenheid Kassel te bezoeken. Nu is

deze stad in mijn ogen bijzonder troosteloos en deprimerend. Heel

veel is platgebombardeerd, op een enkel verspreid gedeelte na. Wel

heeft Kassel ruim 20 musea! Samen met mijn beide reisgenoten

Astrid en Sietske kozen wij voor het huis waar de gebroeders Grimm

een tijdje gewoond hebben. In elke kamer waren veel verschillende

edities uit alle delen van de wereld van hun sprookjesboeken

tentoongesteld, naast allerlei voorwerpen van de gebroeders zelf.

De volgende dag, tijdens de thuisreis, brachten we nog een bezoek

aan Wilhelmshöhe, een kilometers groot landschapspark nabij

Kassel. Hier bezochten velen van ons het museum. Een eenvoudig

museum waar in één zaal zo’n 14(!) Rembrandts gebroederlijk naast

elkaar hingen (‘We hadden er een stuk of 40,’ sprak de suppoost,

‘maar die moesten terug naar de Hermitage. Het was een politiek

spel.’) Verder kregen wij het sterke vermoeden dat in dit museum

meer Hollandsche Meesters hangen dan in Nederland zelf. Noem een

bekende schilder en zijn werk was hier vertegenwoordigd.

Al met al een bijzonder geslaagde reis en welverdiende

complimenten aan Nel van Duuren en Jan en Herman Lok!

28

Inleiding Een van de weinige positieve zaken die over Hitler verteld kan wor-

den is dat hij een groot muziekliefhebber was. Wagner en Franz

Lehár waren zijn uitgesproken favorieten, maar hij luisterde ook

graag naar andere componisten. Hitler praatte graag over muziek en

liet blijken dat hij hier redelijk veel over wist, zeker in vergelijking

met zijn omgeving van aculturele nazibonzen. In zijn jonge jaren

moet Hitler een goede zangstem hebben gehad en het verhaal gaat

dat hij een keer heeft geauditeerd voor een plaats in het koor van het

Theater an der Wien. Directeur Karzcag vond zijn stem goed maar

hij verlangde wel van Hitler dat hij een Frack (rokkostuum) bezat.

Toen Hitler zo’n Frack niet bleek te bezitten, ging de baan niet door.

Na de machtsgreep van Hitler in 1933 werd er in Duitsland vrijwel

meteen een boycot uitgevaardigd tegen Joodse kunstenaars en

arties ten. Een aantal van hen vluchtte naar het buitenland, soms

gevolgd door niet Joodse kunstenaars die niet konden aanzien hoe

slecht hun collega’s werden behandeld. Robert Stolz keerde meteen

naar Oostenrijk terug en emigreerde na de Anschluss in 1938

naar Amerika. Vele anderen deden dit niet, integendeel. Sommige

kunstenaars lieten zich de eerbewijzen van de nazi’s maar al te graag

aan leunen, onder wie Richard Strauss, Wilhelm Furtwängler en Karl

Böhm, die zonder bezwaar de Ariërverklaring tekenden.

LehárWie dit ook deed was Franz Lehár (1870-1948), die ooit door Hitler

persoonlijk met zijn Lustige Witwe was gecomplimenteerd. Het ver-

haal gaat dat Hitler na een voorstelling waar beiden aanwezig waren,

op de componist afstormde, zijn beide handen omvatte, en riep: ‘Dat

ik u hier mag ontmoeten van wie ik ooit als werkloze de première

van Die lustige Witwe in Wenen nog heb meegemaakt’. Dit laatste

was niet helemaal waar want Hitler ging pas enkele weken later naar

de voorstelling maar zeker is wel dat hij erg op de muziek van Die

lustige Witwe was gesteld. Hij hield veel van deze operette en als hij

gedeprimeerd was, luisterde hij vaak naar deze muziek. Het verhaal

gaat dat tijdens de dreigende nederlaag bij Stalingrad vanuit Hitlers

kamer in de Wolfschanze de opgewekte stemmen van graaf Danilo

en Hanna Glawari weerklonken.

Lehár liet zich de bewondering van Hiltler maar al te graag

welgevallen. Het gaf hem een sterke positie waar hij, zo nodig,

gebruik van kon maken. Zo slaagde hij er in om na bemiddeling van

Goebbels zijn Joodse vrouw Sophie door Hitler tot ‘Ehrenarierin’

(‘Ereariër’) te laten benoemen wat haar vrijwaarde voor de vervolging

van de nazi’s. Maar veel meer deed hij niet. Hij sprong na de

Anschluss in 1938 niet in de bres voor zijn Joodse vrienden en

collega’s op de oude Victor Léon na, een van de tekstschrijvers van

Die lustige Witwe.

Het is Lehár na de oorlog erg kwalijk genomen dat hij zich niet meer

voor zijn collega’s had ingespannen al wist men niet precies hoe een

en ander zich had toegedragen. De Nederlandse journalist Johan

Bosveld dook in de archieven, bracht daar twee jaar door en kwam er

met als resultaat het boek Componist van Hitler, Franz Lehár, operette

en ontkenning in Wenen uit te voorschijn. Het is een boek dat ik in één

adem heb uitgelezen en waar ik u graag wat meer over wil vertellen.

Rosenberg en GoebbelsMet praktische maatregelen tegen de joden hield Hitler zich niet

bezig. Daar had hij twee companen voor, de nazitheoreticus Alfred

Rosenberg en Joseph Goebbels, de minister voor Propaganda.

Rosenberg, geboren in 1893, was een geboren Est die met zijn ouders

voor de Russen moest vluchten. Hij beschouwde het communisme

als een internationale Joodse samenzwering waartegen voortdurend

met kracht moest worden gewaarschuwd. Het was deze Rosenberg

die de theoretische basis legde voor Hitlers Jodenhaat.

Joseph Goebbels was in 1897 geboren en een trouw volgeling van

Hitler geworden, de man die hij mateloos bewonderde. Goebbels had

al vroeg door hoe men de massa via de radio kon beïnvloeden en hij

werd een machtig man in het Derde Rijk. De cultuursector had zijn

speciale interesse omdat hij begreep dat hij hierdoor een enorme

mogelijkheid had om de massa te beïnvloeden.

Op last van Rosenberg werd na Hitlers machtsovername

Hitler, Franz Lehár en Die lustige Witwe (1) Arnoud Brok

29

onmiddellijk een decreet uitgevaardigd dat Joodse artiesten moesten

worden geweerd. Dit bracht een kaalslag teweeg die zijn weerga niet

kende omdat de amusementssector vooral op Joden dreef. Ook Lehár,

wiens operettes in Berlijn populair waren, werd hierdoor getroffen

omdat de meeste van zijn tekstschrijvers Jood waren evenals Richard

Tauber, de tenor die de ster van zijn meeste operettes was. Tauber

vluchtte naar Oostenrijk, waar hij tot de Anschluss zijn carrière

voortzette.

Lehár was onplezierig getroffen door de maatregelen van Rosenberg,

ook al omdat hij nogal wat inkomsten kwijt raakte. Toen Rosenberg

door kreeg dat zelfs Johann Strauss voor een achtste deel Joodse

voorouders had gehad mochten ook Die Fledermaus en Wiener Blut

niet meer op het programma worden gezet.

De Oostenrijkse pers nam het voor Lehár op maar ook Goebbels

kreeg door dat de Duitse cultuursector zich met deze maatregel in

zijn eigen voet had geschoten en hij zon op maatregelen. Geleidelijk

sijpelde bij Lehár de gedachte door dat er met Goebbels wel te praten

viel en in 1935 zocht hij contact met de propagandaminister. Het

resultaat was dat zijn operettes weer mochten worden opgevoerd als

Lehár lid werd van de Duitse Kulturkammer en hij er mee akkoord

ging dat de teksten van zijn operettes in arische zin zouden worden

bewerkt, wat dit dan ook moge voorstellen. Alleen Giuditta mocht

niet worden opgevoerd omdat daar het Führerprinzip ter discussie

werd gesteld. Legercommandant Octavio verlaat namelijk zijn

troepen om zijn geliefde Giuditta te volgen en dat kon in de optiek

van de nazis natuurlijk niet. Overigens had Lehár Giuditta al eerder

aan Mussolini opgedragen in een poging om een entree in de Scala

te krijgen maar ook die weigerde om dezelfde reden de aan hem

opgedragen operette op te laten voeren. Een leider loopt immers niet

weg.

Der RastelbinderHet was overigens niet de eerste keer dat Lehár met het

Jodenvraagstuk te maken kreeg. Ook in Wenen was hem dit al

een keer eerder overkomen. Wat was er precies gebeurd? Na

een loopbaan als militair kapelmeester, die hem door het hele

Habsburgse Rijk had gevoerd, was Lehár in Wenen terecht gekomen.

Hij kreeg enige bekendheid met de wals Gold und Silber, opgedragen

aan Pauline Metternich, bekend als de ziel van de Weense adel.

In 1902 gingen twee operettes van Lehár in première, Wiener Frauen

en Der Rastelbinder. Wiener Frauen kreeg een gunstig onthaal maar

Der Rastelbinder stuitte op bezwaren. De reden was het latente en

soms manifeste antisemitisme van de Weners. Wenen was in die

tijd een smeltkroes van allerlei volkeren waarin Joden vaak een

belangrijke positie innamen wat voor veel naijver zorgde. De meeste

irritatie ging echter naar de grote groep arme Joden uit Oost Europa

die voor de regelmatig aldaar voorkomende pogroms waren gevlucht.

Deze Ostjuden met hun armoedig uiterlijk en aparte gedrag vormden

een bron van ergernis en groot was dan ook de verontwaardiging

toen Lehár en zijn tekstschrijver Léon in Der Rastelbinder uitgerekend

een armoedige Ostjude, de sympathieke uienhandelaar Pfepperkorn,

als hoofdfiguur lieten optreden. Het rumoer over deze operette

overrompelde Lehár volledig want hij had alleen een folkloristisch

muziekverhaal in het hoofd gehad. Dank zij het optreden van Pauline

Metternich werd een dreigende rel echter in de kiem gesmoord.

Wordt vervolgd

Dit is de 300 ste bijdrage van Arnoud Brok aan Opera Informa.

In 1984 leverde hij zijn eerste verhaal in. (redactie)

Lehàr

Lehàr en

zijn vrouw

30

Na de geslaagde Veenproef voor de Fairy Queen, organiseerde de

Reisopera op 7 mei een voorproefje van The News, de reality-opera

van Jacob ter Veldhuis (Jacob TV). Ook deze bijeenkomst was

bijzonder, vooral omdat zowel de componist als de regisseur en de

twee zangeressen aanwezig waren en acte de présence gaven. Tussen

de bedrijven door werd een maaltijd geserveerd.

Jacob ter Veldhuis gaf uitgebreid tekst en uitleg over het ontstaan

van zijn opera, een geraffineerde mix van live muziek en

videofragmenten uit internationale nieuwsshows en hij liet enkele

fragmenten zien. Zo was er de aria, die hij maakte over Berlusconi

voor de eerste versie van The News, die in Rome veel ophef

veroorzaakte.

‘Ik hou niet van opera omdat ik niet van fictie houd. De werkelijkheid

is fascinerend genoeg’, aldus de componist. (In het vorige nummer

van Opera Informa vindt u een uitgebreid interview van Ben

Coelman met Jacob ter Veldhuis.)

Jacob vertelde hoe hij Loire ontmoette. Deze zangeres liet horen wat

Konnakol is: een Zuid-Indiase drumtaal met klanken en handgeklap,

ook wel vocale percussie genoemd. De andere zangeres, Nora

Fischer, is klassiek geschoold, maar heeft veel belangstelling voor

techniek. Zij gebruikt de ‘helicon’ als ‘magisch instrument’ om

bijzondere muziek te maken.

Ben Coelman, hoofd dramaturgie en educatie van de Reisopera,

beschreef een educatieproject dat samen met scholen uit Enschede

en Zwolle naar aanleiding van The News wordt gehouden. In

Enschede nemen 26 leerlingen deel, in Zwolle 17. Zij maken een

eigen invulling in videoclips met geluid en muziek. Deze fragmenten

zullen in de hal van de theaters te horen zijn bij de voorstellingen

van The News, waarvoor de leerlingen zijn uitgenodigd.

Regisseur Xander Straat, verantwoordelijk voor de opera-versie,

vertelde over de samenwerking met Jacob ter Veldhuis (‘Samen

hebben we de grote lijn gevonden’) en over de ontwikkeling van

een regieconcept. Hij heeft ook een acteur voor deze operaversie

aangetrokken: Majd Mardo, die eveneens een voordracht hield.

Net als de Veenproef was ook deze bijeenkomst geslaagd en voor

herhaling vatbaar.

Uit het publiek: ‘Fascinerend, ik ga nu zeker naar de opera!’.

Opera Amuse The News

31

Sinds Puck Kooij in 1996 als vrijwilliger het archief Van de NRO

beheert, kan ze alles blindelings vinden. Toen ze begon was dat

archief ‘een enorme bende, alles lag door elkaar, op planken en op

de vloer: affiches, programmaboeken van opera en orkest, knipsels,

krantenartikelen en nog veel meer archiefmateriaal.’ Tegenwoordig

is alles keurig gerubriceerd. Zo is ze druk geweest met het maken

van overzichten, die op aanvraag bij de redactie van Opera Informa te

krijgen zijn.

Het gaat om een repertoirelijst in alfabetische volgorde van alle

opera’s vanaf 1955/1956 tot nu toe. En om een repertoirelijst in

chronologische volgorde van Opera Forum van 1955/1956 tot 1982,

van Opera Filharmonisch van 1982/1983 tot 1993, van de Nationale

Reisopera van 1994/1995 tot 2014 en van de Nederlandse Reisopera

vanaf 2014.

Puck heeft naast haar alfabetische en chronologische overzichten ook

nog een Top 15 samengesteld van opera’s, die van 1955 t/m 2014 door

Opera Forum en de NRO het meest werden opgevoerd en het aantal

keren dat zij in bijna 60 jaar de hoogste ogen gooiden:

1 | 9 keer: Die Zauberflöte

2 | 8 keer: La Bohème

3 | Figaros Hochzeit

4 | 7 keer: Il Barbiere di Siviglia

5 | Don Giovanni

6 | Madama Butterfly

7 | La Traviata

8 | 6 keer: Così Fan Tutte

9 | Die Entführing aus dem Serail

10 | Fidelio

11 | 5 keer: Die Fledermaus

12 | Die Lustige Witwe

13 | De Parelvissers

14 | Rigoletto

15 | Tosca

Nu Puck Kooij alles in het archief van de NRO zo’n beetje op een rij

heeft blijkt dat er wat programmaboekjes ontbreken.

‘Mogelijk zijn er onder u leden die nog zo’n exemplaar hebben en dit

ter beschikking willen stellen aan de Nederlandse Reisopera’, aldus

Puck Kooij.

Het gaat om de volgende programmaboekjes:

Amahl and The Nightvisitors (Menotti) 1973

Die Entführung aus dem Serail (Mozart) 2007/2008 (RAP)

Die Fledermaus (Strauss) 1962/1963

L’Italiana in Algeri (Rossini) 1987/1988

Der Letzte Walzer (O.Strauss) 1961/1962

Die Lustige Witwe (Lehár) 1968/1969

StadsOpera Maak (vuurwerkramp) 2010/2011

Nabucco (Verdi) 2008/2009

Eine Nacht in Venedig (Strauss) 1984/1985

Het Rookverbod / Rita (Wolf Ferrari, Donizetti) 1966

La Serva Padrona (Pergolesi) 1957/1958

Trouble in Tahiti (Bernstein) 1971/1972

Victoria und ihr Husar (Abaham) 1958/1959

Hebt u nog een exemplaar liggen bel dan Puck Kooij, archivaris

(tel. 053-4358159)

Puck Kooij en ‘haar’ archief

32

Feest. Een echtpaar, 50 jaar getrouwd, een jubilaris bij een ver-

eniging. Verrassing. De deur gaat open en daar komen twee dames

binnen in prachtige theaterkostuums, zingend en spelend met een

etagère vol zelfgemaakte cupcakes: de CupCakeDiva’s.

Elisabeth Oets, mezzosopraan, ex-koorlid van de Nationale Reisopera

en Mi Ying Chen, musicus en theatermaakster en ex-kleedster bij

de Reisopera, zijn na de ontslaggolf onder die naam anderhalf jaar

geleden een eigen bedrijf begonnen.

Ze brengen een gezongen gelukwens met persoonlijke tekst, een

opera-aria, een tango of een chanson met een toepasselijke tekst.

Dat kan in huiselijke kring, maar ook bij een lezing, congres of

vernissage. Is er geen instrument aanwezig dan brengt Mi Ying een

digitale piano mee.

Hoe gaat dat in z’n werk?‘Als we een opdracht krijgen beginnen we met het verzamelen van

info over de betreffende persoon: anekdotes, hobby’s etc. om zo een

beeld van iemand te krijgen. Dan maken we een tekst bijvoorbeeld

op de melodie van een Napolitaans lied van Tosti. En tot verrassing

van iedereen gaan we midden in dit lied rappen. De tekst krijgt men

erbij. En dan is er nog een bijzondere act: want behalve de cupcakes,

die we de dag ervoor hebben gebakken en versierd, doet Elisabeth dat

nog eens dunnetjes over: ze doet een schort voor en terwijl ze zingt

maakt ze een soort cupcakes, versierd met wolken haarschuim.

Dan volgt er nog een opera-aria, maar soms ook een Marco Borsato-

lied, naar gelang iemands voorkeur. Het is een luchtig programma

van een klein half uur. Wij maken de tekst ruim van tevoren, omdat

we die uit het hoofd moeten leren. Het is veel werk, maar we hebben

er plezier in en het loopt bijzonder goed’.

Op verzoek van een vriend zongen zij enige tijd geleden op een

crematie en ook daar bleek vraag naar te zijn. Dus is er nu ook een

nieuwe tak: uitvaartmuziek: Music for a while. Muziek van Purcell,

Bach, Händel, Massenet en het Chanson de l’Adieu van Tosti.

ElisabethElisabeth Oets studeerde viool aan het Conservatorium in Utrecht

toen ze merkte dat ze zang ook wel erg leuk vond. In die tijd kon

je nog gemakkelijk een bijvak kiezen, dus dat werd zang. Na een

Cupcakediva’s: Een muzikale verrassing Fen Koffijberg

33

blessure aan haar schouder leverde het viool spelen problemen op,

dus ze koos definitief voor zang en studeerde daarin cum laude af.

Ze ging freelance zingen bij het Nederlands Kamerkoor en bij het

Groot Omroepkoor. In 1990 verhuisde ze met haar gezin naar

Enschede. Ze deed auditie bij Forum en werd meteen aangenomen

voor een halve baan in het koor. Ook het Groot Omroepkoor bleef ze

trouw.

‘In het begin was ik helemaal niet dol op opera, ik hield meer

van liederen. Ik deed er ook nog veel naast: secretaris van de

ondernemingsraad en cao-onderhandelingen. Maar in het koor van

de Reisopera bloeide de liefde voor opera op en het zingen daar heb

ik met hart en ziel gedaan tot de klap viel en het hele koor door de

rampzalige bezuinigingen op straat kwam te staan’.

Elisabeth is nu bezig met het uitwerken van een lezing die ze

gaat houden over het dagboek “In Depot” van haar grootvader

Philip Mechanicus uit kamp Westerbork. Het boek is in vele talen

uitgegeven en Elisabeth bezit de auteursrechten. Haar opa is

vermoord in Auschwitz. Elisabeth gaat bij haar lezing liederen zingen

van Ilse Weber, die gecomponeerd werden in het concentratiekamp

Theresienstadt. Mi Ying begeleidt Elisabeth op piano.

Mi YingMi Ying Chen studeerde piano aan het Sweelinck Conservatorium

in Amsterdam en koos als bijvak dwarsfluit. Dat bleek een schot in

de roos, want ze studeerde in beide vakken af. Ze gaf les in piano en

dwarsfluit tot ze met haar man in 1978 naar Enschede verhuisde. Mi

Ying gaf daarna twintig jaar les in Enschede, Ochtrup en Nordhorn:

piano en veel dwarsfluit (‘het was de tijd van Berdien Sternberg’).

De jaarlijkse uitvoering met de leerlingen vond ze saai, dus ze ging

zelf een musical maken en haalde daar de dansopleiding en andere

culturele instellingen bij. ‘Ik deed ook de kleding en de make-up,

want mijn vader had een kledingzaak’.

In 1996 nam ze een sabbatical. ‘Ik stopte met lesgeven. De

leerlingen werden steeds ongemotiveerder. Ik hoorde dat geknars op

die fluit en voelde me meer bezigheidstherapeut dan muzikant’. Ze

ging cursussen volgen in regie en opera ( o.a. bij Marion Hoedeman

van de Reisopera). ‘In het begin had ik een hekel aan opera , ik wilde

ook geen zangers begeleiden, maar dat is helemaal omgeslagen:

opera is totaaltheater, ik vind het fascinerend’.

Rond de eeuwwisseling werd Mi Ying gevraagd als freelance

kleedster bij de Nationale Reisopera. Daarnaast begon ze met

haar huidige partner Bert Geesing “Operacinema”, waarmee ze

gereduceerde jeugdproducties van opera’s maakte in samenwerking

met o.a. de muziekschool.

Zo was er bijvoorbeeld een voorstelling met videoprojectie van Così

fan tutte met Karin Strobos, die toen nog studeerde, als soliste.

Die productie werd zo groot, dat Marcel Sijm als regisseur werd

aangetrokken. ( Hij doet in september de regie bij Sweeney Todd van

de Nederlandse Reisopera). Twee operazangers, twee rappers en twee

R+B- zangers, première in Odeon, Zwolle en wel 60 voorstellingen

in allerlei grote theaters. Muzikaal leider en arrangeur was Bob

Zimmerman.

‘Het was zo’n groot succes dat het voor ons uit de hand liep. Voor

twee mensen werd het teveel, we moesten soms ’s morgens om

vier uur al met de vrachtwagen op pad. Ik deed de kostuums en de

inleidingen. Het was te zwaar, zo’n enorme organisatie. Daar zijn we

toen mee gestopt’.

Wel doet Mi Ying nog kleine operavoorstellingen met zangers van de

Reisopera onder wie uiteraard haar vriendin Elisabeth.

‘Zo is er A hand of bridge, een opera van 7 minuten van Samuel

Barber. Die hebben we veranderd in een opera van een uur: eerst die

7 minuten, dan met bestaande liedjes de gevoelens van de zangers

uitwerken en als laatste de opera zoals die was, maar dan in vertaling

en met de zangers als jonge personages’.

Mi Ying en Elisabeth maken ook samen kamermuziek en doen kleine

projecten in verschillende bezettingen. Daar zijn ze mee begonnen

toen het ontslag dreigde en dat doen ze nog steeds. Samen met het

Uitvaartproject en de CupCakeDiva’s hebben ze daar de handen aan

vol.

34

Vier jaar is hij voorzitter geweest van onze

Vriendenvereniging: Dennis Bouwman.

Nu neemt hij afscheid omdat zijn functie

als directeur van een Stichting voor

Ouderenzorg in Noord Groningen teveel tijd

vraagt.

Dennis (1979) was in 2010 pas een kleine

twee maanden lid van het bestuur, toen

de voorzitter en de notulist plotseling

vertrokken. Hij werd meteen tot voorzitter

gebombardeerd, ook al omdat hij bestuur-

lijke ervaring had. Hij was raadslid in

Enschede en vervulde maatschappelijke

functies op regionaal en landelijk gebied.

Er waren dus nog maar drie bestuursleden

over en tijdens de Algemene Leden-

vergadering stelden zij voor om van de

vereniging een stichting te maken. Dat

voor stel werd door de vergadering ver worpen

en er traden enkele nieuwe bestuursleden

aan. Er werd een plan voor de toekomst op-

gezet, maar dat werd weer doorkruist door

de onweerswolk die boven de Reisopera zelf

kwam te hangen. Het was zelfs zeer de vraag

of de Reisopera kon blijven bestaan door de

draconische bezuinigingen.

Dennis: ‘Het is lastig manoeuvreren in een

politieke omgeving. Ons werd gevraagd

om niet de demonstreren. Wel heeft onze

Vriendenvereniging een brief gestuurd naar

de Tweede Kamer en achter de schermen

is druk gelobbyd. Helaas heeft dat weinig

geholpen: een verdrietige afloop voor veel

personeelsleden. Met veel minder budget

bleef de Reisopera dankzij de voortvarende

aanpak van algemeen directeur Nicolas

Mansfield toch overeind.

Als Vriendenvereniging stonden we de

afgelopen jaren voor de taak om een nieuw

fundament te leggen: de basiszaken, zoals

het secretariaat, moesten in orde komen. Ik

heet niet voor niets Bouwman en ik ben er

dan ook trots op dat de organisatie van onze

club nu stáát.

Zowel met Guus Mostart als met Nicolas

hebben we altijd plezierig kunnen over-

leggen en als het nodig was konden we

elkaar vinden. Ik vind het belangrijk dat

de relatie met de Reisopera goed blijft. We

hebben tenslotte hetzelfde doel.

Ik heb het gevoel dat we als leden meer

zouden moeten en kunnen doen voor de

Reisopera. Als voorzitter heb ik altijd gezegd

dat we onze leden moeten activeren, dus in

die zin mogen jullie altijd een beroep op mij

doen.

Wat de Reisopera betreft houd ik persoonlijk

van vernieuwing en innovatie, maar ik weet

ook dat niet iedereen daarvan gecharmeerd

is. Daarom is het goed om een balans te

zoeken, zodat iedereen iets van zijn gading

kan vinden. Stapje voor stapje manoeu-

vreren, zodat je tijdig kunt bijsturen.

Ik heb de samenwerking in het bestuur en

met de leden altijd als heel warm en plezierig

ervaren. Iedereen is aardig en vriendelijk en

dat zal ik zeker gaan missen’.

F.K.

Afscheid van de voorzitter

35

Operanieuws Wim Stam

Opera bij de burenEen aantal Duitse theaters, niet al te ver over de grens, hebben hun programma voor het seizoen 2014-2015 inmiddels bekend gemaakt. Daarbij valt het op, dat in deze theaters steeds vaker opera’s worden gebracht, die zelden of nooit te zien zijn.Een aantal van deze interessante, zogenaamde Ausgrabungen wil ik u hier melden.Zo is in Oldenburg La dame blanche te zien, een schitterende Franse opera van Francois Boieldieu, vanaf 16 mei 2015.In Bielefeld eveneens een Franse opera, namelijk Hamlet van Ambroise Thomas, vanaf 28 februari 2015. Ook daar o.a. Xerxes van Händel. Het theater in Münster brengt Smetana’s Die verkaufte Braut en Ariodante van Händel.Een bijzonder werk van Astor Piazzola wordt in Bremen uitgevoerd, de tango-opera Maria de Buenos Aires en in Hagen iets heel bijzonders: Vanessa van Samuel Barber, vanaf 7 maart 2015. Vermeldenswaard zijn verder nog La Damnation de Faust van Hector Berlioz en The Fairy Queen van Purcell in het theater te Lübeck. De laatste interessant om te vergelijken met de versie van de Nederlandse Reisopera.Nadere informatie over deze uitvoeringen en uitvoeringsdata vindt u op de websites van de diverse theaters.

De Nederlandse Reisopera brengt het komende seizoen George Bizets Les pêcheurs de perles.Ook in Wenen zal deze opera in november a.s. te zien zijn in het Theater an der Wien. De jonge Nederlandse regisseur Lotte de Beer zal de regie op zich nemen. Jorine van Beek zorgt voor de kostuums.Een Nederlands tintje dus bij deze Weense uitvoering, door de inbreng van jonge Nederlandse artiesten.Onder de solisten is de beroemde sopraan Diana Damrau in de rol van Leïla.

Nederlandse Reisopera2014Sweeney Todd | Sondheim | september t/m 17 oktober

2015De Parelvissers | Bizet | 23 januari t/m/28 februari

Orphée et Eurydice | von Gluck | 1 mei t/m 6 juni

Opera Zuid2014De Sopranos | oktober

Die Fledermaus | Strauss | november/december

2015Meezingmusical | maart

La Cenerentola | Rossini | mei /juni/juli

De Nationale Opera2014Gurre-lieder | Arnold Schönberg | 2-23 september

Orfeo | Claudio Monteverdi | 3-6 september

L’étoile | Emmanuel Chabrier | 4-26 oktober

Lohengrin | Richard Wagner | 10-29 november

La bohème | Giacomo Puccini | 7-30 december

2015Il viaggio a Reims | Gioachino Rossini | 20 januari - 8 februari

Reimsreisje | Gioachino Rossini | Bob Zimmerman (1948) | 30

januari-1 februari

Tamerlano | Georg Friedrich Händel ( | 24-28 februari

Alcina | Georg Friedrich Händel | 25 februari-1 maart

Die Zauberflöte | Wolfgang Amadeus Mozart | 4-27 maart

Macbeth | Giuseppe Verdi | 3-28 april

Benvenuto Cellini | Hector Berlioz | 9-31 mei

Lulu | Alban Berg | 1-28 juni

Podia

36

#

Het is al eens eerder geprobeerd in Opera

Informa en dat was geen succes: een

ingezonden-brievenrubriek. Geen reden tot

somberheid: we proberen het gewoon nog

eens.

Wilt u iets kwijt over bijvoorbeeld opera,

over Opera Informa, over de Nederlandse

Reisopera of over iets anders: schrijf of

mail ons. Zo kunnen we ons voorstellen

dat u de NRO een hart onder de riem wilt

steken in deze kommervolle tijden en voor

de medewerkers is het mooi om dat nu ook

eens van een ander te horen.

We behouden ons het recht voor om

ingezonden brieven te bekorten of niet te

plaatsen. Anonieme brieven komen niet in

aanmerking.

redactie@vriendenreisopera.nl

Breemarsweg 479 / 7555 KA Hengelo

Voor Lezers schrijven….

Geachte redactie,

Bij een concert in onze schouwburg

Amphion werd ik aangeschoten door enkele

mensen die me vroegen of ik naar The Fairy

Queen was geweest. Nee dus, want ik geef

niet zoveel om de muziek van Purcell en het

interview met Paul Koek was geen stimulans

om mijn mening te herzien. Maar goed ook,

zeiden mijn kennissen, want zij waren in

de pauze weggegaan samen met nogal wat

anderen. De muziek was aardig, de zangers

waren goed, maar van wat er op het toneel

gebeurde, begrepen zij niets. Horen jullie

dit van meer kanten of is Doetinchem een

uitzondering?

Met vriendelijke groeten, AGMF Brok.

(zie de recensies, red.)

Betreft: Fairy Queen

Beste vrienden,

Graag wil ik mijn mening met u delen

over de productie Fairy Queen. Voor

mij was deze productie een aangename

verrassing. Na de eerste verwondering, werd

ik volledig meegenomen in het verhaal.

Geen moment heb ik me verveeld. Altijd

was er iets te zien, te horen en te beleven

op het toneel. Mijn complimenten aan de

Reisopera dat zij, ook in deze moeilijke

tijden, het lef en enthousiasme hebben om

zo’n vernieuwende, originele productie te

brengen. Ik vind de samenwerking tussen

de Reisopera en de Veenfabriek fantastisch

en verfrissend. Ik zie uit naar het nieuwe

theaterseizoen, waar ik, naast ‘klassiekers’,

ook weer een gewaagde productie hoop te

zien!

Paula Maathuis

Lezers schrijven

Robeco SummerNightsConcertante uitvoering ‘Il barbiere di Siviglia’ in het Concertgebouw Amsterdam op 14 augustus 2014

Met de cast uit succesvolle Reisopera-productie uit nov/dec 2013 en Het Gelders Orkest o.l.v. Antonino Fogliani

37

dhr. | mevr.

huisgenoot van

n Huisgenoot | € 10,- per jaarn Vriend € 30,- per jaar

Steun de Reisopera…

maak nieuwe vrienden

Ik machtig de Vereniging Vrienden Nederlandsee Reisopera om de contributie jaarlijks van mijn rekening af te schrijven. (Uitsluitend per automatische incasso)

Ik machtig de Vereniging Vrienden Nederlandse Reisopera om de contributie jaarlijks van mijn rekening af te schrijven. (Uitsluitend per automatische incasso)

Stuur dit aanmeldingsformulier in een voldoende gefrankeerde envelop naar:Vereniging Vrienden Nederlandse ReisoperaBreemarsweg 4797555 KA Hengelo

Of vul het opgaveformulier in via de website www.vriendenreisopera.nl

telefoontelefoon

e-maile-mail

IBANIBAN

handtekeninghandtekening

woonplaats

#

#

dhr. | mevr.

straat

postcode

38

Colofon

Vereniging Vrienden Nederlandse Reisopera

Bestuur Dennis Bouwman | Voorzitter Henk Hoving | PenningmeesterMaria Kranendonk | Secretariaat /Leden administratieFen Koffijberg | Opera InformaKoos HuffermannPatricia Kuiper

Lidmaatschap Vriend € 30,- | huisgenoot € 10,- per jaar

Het bedrag wordt voldaan per automatische incasso aan het begin van het verenigingsjaar dat loopt van 1 januari t/m 31 december. Het lidmaatschap wordt automatisch verlengd, tenzij uiterlijk vier weken voor het verstrijken van het verenigingsjaar schrif-telijk is opgezegd bij het secretariaat.

iban: nl34anba0445141387

t.n.v. Vrienden Nederlandse Reisopera | Enschede

Ereleden | Piet Goedemoed, Louwrens Langevoort, Ans Wijtmans, Tony de Haan, Nel van Duuren

Secretariaat en LedenadministratieBreemarsweg 479 | 7555 KA Hengelo 074 29 14 099 info@vriendenreisopera.nl

Het bestuur verzoekt leden die een nieuw of een ander emailadres hebben gekregen, dit door te geven aan ons secretariaat: info@vriendenreisopera.nl.

Nederlandse Reisopera Postbus 1321 | 7500 BH Enschede | 053 4878500 info@reisopera.nl | www.reisopera.nlwww.facebook.com/Reisopera

Opera Informa

Uitgever | Vereniging Vrienden Nederlandse ReisoperaRedactie | Fen KoffijbergVaste medewerkers | Wim Stam, Puck Kooij, Annette Reyes, Ingrid BlansAan dit nummer werkten verder meeBen Coelman, Arnoud Brok, Bob Boswinkel Opmaak | Gerrit Ebbink | post@gerritebbink.nlWebmaster | Wij maken Het, Eefde | post@wijmakenhet.nlDruk | ctrl-P Grafisch Bedrijf | Hengelo Foto’s Marcel Sijm | © Boy Hazes Sanne Wallis de Vries | © Aisha Zeijpveld Bora Balci | © Marco BorggreveFairy Queen | Marco Borggreve ©Nederlandse Reisopera 2014 en Leo van Velzen ©Nederlandse Reisopera 2014

Redactie Opera Informa redactie@vriendenreisopera.nl www.vriendenreisopera.nl www.facebook.com/vriendenreis

De standpunten in de artikelen zijn niet altijd die van redactie en/of bestuur. De verantwoordelijkheid ligt bij de auteur. De redactie behoudt zich het recht voor toegezonden artikelen in te korten of niet te plaatsen.

Overname van (gedeelten van) artikelen is alleen toe gestaan na schriftelijke toestemming van de uitgever.

Opera Informa verschijnt vier keer per jaar. ©2013 Vereniging Vrienden Nederlandse Reisopera

Zie voor advertentietarieven: www.vriendenreisopera.nl

38

39

40