Samenlevingsopbouw Oost-Vlaanderen vzw In opdracht van ......- 10 OCMW's en 10 gemeentebesturen - 2...

enaanbevelingen

Samenlevingsopbouw Oost-Vlaanderen vzw

In opdracht van het Regionaal Welzijnsoverleg

arrondissement Dendermonde (RWOD)

In samenwerking met het CAW Regio Dendermonde

|2| PREVENTIE VAN UITHUISZETTING| IN DE REGIO DENDERMONDE

Inleiding 3

2. Uithuiszetting in de regio Dendermonde: de methodiek van ons onderzoek 6

3.3.1. Cijfers van de vredegerechten3.3.2. Cijfers van de OCMW's 93.3.3. Cijfers van de SHM's 103.3.4. Cijfers van de SVK's3.3.5. Cijfers van de gemeentediensten 113.3.6. Conclusies bij de cijfers over uithuiszetting in de regio Dendermonde3.3.7. Knelpunten en aanbevelingen met betrekking tot de cijfergegevens 12

4.1.1. Feiten4.1.2. Knelpunten4.1.3. Aanbevelingen 15

4.2.1. Preventie van uithuiszetting: vóór de gerechtelijke procedure uithuiszetting4.2.2. Preventie van uithuiszetting: de gerechtelijke procedure uithuiszetting is al gestart 224.2.3. Preventie van dakloosheid: er is een eindvonnis uithuiszetting 25

4.3.1. Preventie van uithuiszetting: vóór de gerechtelijke procedure uithuiszetting4.3.2. Preventie van uithuiszetting: de gerechtelijke procedure uithuiszetting is al gestart 354.3.3. Preventie van dakloosheid: er is een eindvonnis uithuiszetting 37

4.4.1. Feiten4.4.2. Knelpunten4.4.3. Aanbevelingen 39

4.5.1. Woonbegeleiding en preventieve woonbegeleiding

5.1.1. Federaal en Vlaams niveau5.1.2. Lokaal (en regionaal) niveau

Eindnoten 47

1. Uithuiszetting in Vlaanderen 4

3. Uithuiszetting in de regio Dendermonde: waarom, wie en hoeveel? 8

4. Preventie van uithuiszetting in de regio Dendermonde:feiten, knelpunten, aanbevelingen 14

5. Belangrijkste aanbevelingen en knelpunten /vervolgtraject van dit onderzoek 43

1.1. Wettelijk kader1.2. Procedure uithuiszetting1.3. Aantal uithuiszettingen in Vlaanderen 5

2.1. Wie werd bevraagd?

3.1. Risicofactoren voor (dreigende) uithuiszetting3.2. Risicogroepen van een (dreigende) uithuiszetting3.3. Cijfers van uithuiszettingen in de regio Dendermonde

4.1. Preventie van uithuiszetting in de Vredegerechten

4.2. Preventie van uithuiszetting in de OCMW's 16

4.4. Praktijk uithuiszetting bij de gemeente 38

4.5. Preventie van uithuiszetting door CAW regio Dendermonde 40

5.1. Aanbevelingen

5.2. Knelpunten en vervolgtraject 45

4.3. Preventie van uithuiszetting bij de SHM's en SVK's 30

Inhoudstafel

PREVENTIE VAN UITHUISZETTING | IN DE REGIO DENDERMONDE|3|

Samenlevingsopbouw Oost-Vlaanderen vzw werkt in de regio Waas en Dender al een paar jaar op deproblematiek van de meest kwetsbare huurders en eigenaars-bewoners op de private en socialewoningmarkt. In het kader van dit project voerde Samenlevingsopbouw op vraag van het RegionaalWelzijnsoverleg van Dendermonde (RWOD) en met medewerking van CAW Dendermonde in 2011een onderzoek uit rond preventie van uithuiszetting in de regio Dendermonde. Het doel van ditonderzoek was meervoudig: enerzijds het in kaart brengen van de impact van de problematiek vanuithuiszetting in de regio en anderzijds het inventariseren van de inspanningen die reeds wordengedaan op het vlak van woonbegeleiding en preventie van uithuiszetting in de streek. Met dezeinformatie en geïnspireerd door goede praktijken buiten de regio moest dit onderzoek ten slotteleiden naar voorstellen van oplossingen en engagementen die nodig zijn om de problematiek van(dreigende) uithuiszetting aan te pakken.

Om een beeld te krijgen van de situatie van uithuiszetting in de regio Dendermonde heeftSamenlevingsopbouw Oost-Vlaanderen tussen februari en augustus 2011 een groot deel van deactoren, die betrokken zijn bij uithuiszettingen in de regio, bevraagd. Daarnaast zijn we op zoekgegaan naar 'good practices' van projecten ter preventie van uithuiszetting buiten de regio.

De informatie die dit onderzoek opleverde is gebundeld in een rapport (te raadplegen opwww.samenlevingsopbouw.be/oost-vlaanderen), waarvan deze publicatie een verkorte weergave is.In een eerste hoofdstuk bespreken we het wettelijke kader, de procedure van uithuiszetting en hetaantal uithuiszettingen in Vlaanderen. Vanaf de volgende hoofdstukken zoomen we dieper in op deregio Dendermonde, waarbij we in hoofdstuk 2 ingaan op de methodiek van ons onderzoek. In eenderde hoofdstuk bundelen we informatie over de risicofactoren, risicogroepen en het aantal gezinnendie in de regio Dendermonde met een (dreigende) uithuiszetting te maken krijgen. In hoofdstuk 4brengen we in kaart wat organisaties en instanties in de regio reeds aan preventie van uithuiszettingdoen. We gingen ook buiten de regio op zoek naar goede praktijken (in deze publicatie aangeduid inblauw). Op basis van die elementen konden we de belangrijkste knelpunten detecteren en eersteaanbevelingen formuleren. In een laatste hoofdstuk kijken we dan ook vooruit: wat kunnen wesamen doen om op het terrein daadwerkelijk iets te veranderen.

Deze publicatie zou er nooit gekomen zijn zonder de medewerking van de verschillende OCMW's,sociale huisvestingsmaatschappijen, sociale verhuurkantoren, gemeentebesturen en hoofdgriffiersuit de regio. Ook willen we het CAW regio Dendermonde en het RWOD uitdrukkelijk bedanken voor degoede samenwerking.

Hanne Couckuyt Luc JoosOpbouwwerkster Beleidsmedewerker

Samenlevingsopbouw Oost-Vlaanderen vzw

Inleiding

1.Uithuiszetting in Vlaanderen

1.1. Wettelijk kader

1.2. Procedure uithuiszetting

Wet 30 november 1998:

·Programmawet 24 december 2002:

Wet 18 juni 2008:

De wet op de humanisering van de gerechtelijke uithuiszettingen schakelthet OCMW in op het moment dat de verhuurder een procedure opstart.

Voor de huurovereenkomsten die betrekking hebben op dehoofdverblijfplaats van de huurder wordt de voorafgaande verzoeningsprocedure (minnelijkeschikking) verplicht gesteld voor drie categorieën van hoofdvorderingen. Het gaat hier omhoofdvorderingen inzake de aanpassing van de huurprijs, de invordering van de achterstalligehuurgelden en de uithuiszetting.

De voorafgaande minnelijke schikking wordt afgeschaft. De wet verplicht derechter voortaan bij elke hoofdvordering inzake huurgeschillen eerst te trachten tot een minnelijkeschikking te komen tussen beide partijen. Als dit niet lukt, zal de rechter de zaak ten grondebehandelen. De behandeling ten gronde gebeurt echter op dezelfde zitting. Tegelijk wordt hettoepassingsgebied van de verplichte poging tot minnelijke schikking verruimd. De nieuwe regel isimmers van toepassing op alle huurgeschillen en op alle huurwoningen. De vroegere, verplichtevoorafgaande poging tot minnelijke schikking gold enkel voor huurwoningen die bestemd waren alshoofdverblijfplaats en voor een beperkt aantal huurgeschillen.

· De verhuurder verzendt naar aanleiding van huurachterstand eeningebrekestelling aan de huurder.

· Bij gemiddeld 2 à 3 maand huurachterstand stapt de verhuurder naar het Vredegerecht. Degriffier stelt voor om een uit te voeren. Dit is evenwel

· Indien de verzoeningspoging niets uithaalt of de verhuurder geen poging tot minnelijke schikkinguit te voeren, dient de verhuurder een in ter ontbinding van het

huurcontract (= de tot uithuiszetting). Dit betekent deuithuiszetting; dat wordt via een brief bekendgemaakt aan de huurder.

· Het wordt preventief op de hoogte gebracht wanneer een vordering tot uithuiszetting bijde rechtbank wordt ingeleid, tenzij de huurder hiervoor geen toestemming geeft.

· Afhankelijk van het Vredegerecht vindt de één tot drie weken na het indienen van hetverzoekschrift plaats. Indien de huurder aanwezig is op de zitting, wordt een verzoeningspoginggeprobeerd. Als de verzoeningspoging niets oplevert of de huurder niet aanwezig is op de zitting,spreekt de vrederechter een uit.

· Als de rechter de uithuiszetting uitspreekt, heeft de huurder exact een maand de tijd om dete . De termijn van een maand gaat in vanaf de betekening

(officiële bekendmaking) van het vonnis door de gerechtsdeurwaarder.Deze termijn kan korter of langer zijn in het geval de verhuurder bewijst dat de huurder dewoning al heeft verlaten of de huurder en de verhuurder een andere termijn zijnovereengekomen en dit akkoord in het vonnis tot uithuiszetting wordt opgenomen. Ook derechter kan de termijn op verzoek van de huurder of de verhuurder verlengen of verkorten. In hetlaatste geval moet de verzoeker bewijzen dat er uitzonderlijk ernstige omstandigheden in hetspel zijn. De rechter houdt daarbij rekening met de mogelijkheden voor herhuisvesting van dehuurder in dusdanige omstandigheden dat geen afbreuk wordt gedaan aan de eenheid, definanciële middelen en de behoeften van het gezin.

aangetekende brief

poging tot minnelijke schikking nietverplicht.

verzoekschriftvordering start van de gerechtelijke

procedureOCMW

zitting

eindvonnis uithuiszetting

woning op eigen houtje verlaten

wenst

De gerechtsdeurwaarder moet de huurder tenminste vijf werkdagen van tevoren de exacte


datum van de uithuiszetting meedelen. Bij de betekening van het vonnis van uithuiszetting dientde deurwaarder de huurder mee te delen wat er met zijn goederen zal gebeuren als hij geengevolg geeft aan het vonnis.

· Indien de huurder de niet heeft verwittigt degerechtsdeurwaarder de huisvestingsdienst of technische dienst van de gemeente waar dehuurder uit huis zal worden gezet. Ook de politie en een slotenmaker worden op de hoogtegebracht van de

· De gerechtsdeurwaarder voert de uithuiszetting via een uit. Hij wordt bijgestaandoor de politie en een slotenmaker. De technische dienst van de gemeente laadt de inboedel inen bewaart de inboedel maximum 6 maanden.

In België en Vlaanderen bestaat geen centrale registratie van uithuiszetting. Het cijfermateriaal isverspreid over verschillende instanties. OCMW's krijgen melding van iedere vordering(verzoekschrift) tot uithuiszetting die wordt ingediend bij de vrederechter. Het vredegerecht kandan weer cijfers bezorgen in verband met het aantal vorderingen (verzoekschriften) ofeindvonnissen uithuiszetting. De deurwaarders hebben zicht op het aantal personen en gezinnen dievia een uitdrijving uit huis worden gezet.

Voor Vlaanderen zijn er enkel cijfers bekend die de VVSG en de POD Maatschappelijke Integratieverzameld hebben. Zij baseerden hun cijfers op bevragingen bij de OCMW's. Deze cijfers zeggenmet andere woorden iets over het aantal vorderingen (verzoekschriften) tot uithuiszetting dat werdingediend bij de Vrederechter. Het gaat dus over het aantal gezinnen dat met een dreigendeuithuiszetting te maken krijgt.

In 2008 :- 10 780 gezinnen dreigden uit huis te worden gezet (vooral door huurachterstand)- 207 gezinnen per week- 30 gezinnen per dag

In 2009 :- 12 108 gezinnen dreigden uit huis te worden gezet (vooral door huurachterstand)- 232 gezinnen per week- 33 gezinnen per dag

Uit deze cijfers kunnen we concluderen dat het aantal personen en gezinnen dat te maken kreegmet een dreigende uithuiszetting tussen 2008 en 2009 met meer dan 12% steeg.

woning op eigen houtje verlaten,

geplande uitdrijving.uitdrijving

1

2

1.3. Aantal uithuiszettingen in Vlaanderen


Om een beeld te krijgen van de situatie van uithuiszetting in de regio Dendermonde hebben wijtussen februari en augustus 2011 een groot deel van de actoren, die betrokken zijn bijuithuiszettingen in de regio, bevraagd.Deze bevraging leverde meer informatie op over de risicofactoren, risicogroepen en het aantalgezinnen die in de regio Dendermonde met een (dreigende) uithuiszetting te maken krijgen. Ditbespreken we in hoofdstuk 3.Daarnaast brachten we via deze bevraging ook in kaart wat organisaties en instanties in de regioreeds aan preventie van uithuiszetting doen. We gingen ook buiten de regio op zoek naar goedepraktijken. Op basis van die elementen konden we de belangrijkste knelpunten detecteren eneerste aanbevelingen formuleren. Dit bespreken we in hoofdstuk 4.

2.1. Wie werd bevraagd?De volgende actoren werden bevraagd:

Overzicht werkingsgebied SVK's:

Berlare Buggenhout Dendermonde Hamme

Laarne Wetteren Wichelen

- 10 OCMW's en 10 gemeentebesturen

- 2 Sociale Verhuurkantoren (SVK's)

gemeente gemeente gemeente gemeente

1 SVK Woonaksent

2 SVK Laarne – Wetteren -Wichelen

In de regio hebben de OCMW's van Lebbeke, Waasmunster en Zele een werking die vergelijkbaaris met een SVK-werking. Zij huren woningen in op de private huurmarkt om ze onder te verhurenaan kwetsbare groepen.

2.Uithuiszetting in de regioDendermonde: de methodiek vanons onderzoek

Bron: CAW regio Dendermonde


- 7 Sociale Huisvestingsmaatschappijen (SHM's)

Overzicht werkingsgebied SHM's:

Berlare

Buggenhout Zele

Dendermonde Lebbeke Waasmunster

Hamme

Laarne Wetteren Wichelen

Buggenhout Dendermonde

Lebbeke Wichelen

gemeente gemeente gemeente

1 Hulp in Woningnood

2 Gewestelijke Maatschappij voorWoningbouw

3 Dendermondse Volkswoningen

4 De Zonnige Woonst

5 Eigen Dak

6 Volkswelzijn

7 Sociale HuisvestingsmaatschappijDenderstreek

In de regio (of het arrondissement) Dendermonde zijn er drieVredegerechten (of kantons) aanwezig: het Vredegerecht Wetteren-Zele, Hamme-Dendermonde en Lokeren. De Vredegerechten zijn opgedeeld in verschillende zetels die ophun beurt één of meer gemeentes overkoepelen: de zetel Wetteren (gemeentes Wetteren enWichelen), de zetel Zele (gemeente Zele), de zetel Hamme (gemeentes Hamme enWaasmunster) en de zetel Dendermonde (gemeentes Dendermonde, Lebbeke enBuggenhout). Het Vredegerecht Lokeren bestaat uit de gemeentes Lokeren, Berlare enLaarne. De gemeente Lokeren behoort echter niet tot de regio Dendermonde.

er zijn 21 gerechtsdeurwaarders in het gerechtelijkarrondissement Dendermonde, waarvan we 2 gerechtsdeurwaarders hebben gecontacteerd.

- CAW regio Dendermonde

- 3 Vredegerechten:

- 2 gerechtsdeurwaarders:


3.Uithuiszetting in de regioDendermonde:waarom, wie en hoeveel?

3.1. Risicofactoren voor (dreigende)

uithuiszetting

3.2. Risicogroepen van een (dreigende)

uithuiszetting

3.3. Cijfers van uithuiszettingen in de

regio Dendermonde

De meeste uithuiszettingen gebeuren op basis van huurachterstand en soms is dit in combinatie metleefbaarheidsproblemen. Zelden worden er uithuiszettingen uitgesproken enkel op basis vanleefbaarheidsproblemen , omdat dit juridisch veel moeilijker te bewijzen valt dan huurachterstand.

Het merendeel van de personen die veroordeeld worden tot een uithuiszetting huurt in de privatehuursector, een minderheid in de sociale huursector. Toch hebben de hoofdgriffiers het gevoel dat hetaantal sociale huurders dat uit huis wordt gezet de laatste vijf jaar aan het groeien is, net als het totaleaantal eindvonnissen uithuiszetting. Dit wordt ook bevestigd door de cijfers die we kregen van deSHM's en SVK's uit de regio: tussen 2008 en 2010 steeg het aantal gezinnen dat uit een socialewoning werd gezet met bijna 30% (zie verder 3.3.3 en 3.3.4).

De risicogroepen van een (dreigende) uithuiszetting zijn heel divers, maar toch vallen een aantalgroepen op.Verschillende actoren merken dat ze meer en meer te maken krijgen met gezinnen bij wie hetinkomen van één van de partners door scheiding of ontslag wegvalt. Doordat deze gezinnen een huishuren dat eigenlijk te duur is voor hen, kunnen ze bij het wegvallen van een inkomen hun huur nietmeer betalen. Daarnaast valt het verschillende actoren, vooral SHM's en SVK's, op dat er ook eenstijging is in het aantal alleenstaande jongeren en

die met uithuiszetting te maken krijgen. Dezehuurders zijn vaak niet in staat om zelfstandig te wonen en kampen met een probleem vanmiddelengebruik, soms in combinatie met psychiatrische problemen.De verschillende actoren ervaren dat deze groepen intensieve begeleiding nodig hebben, maar dat zijdie wegens onvoldoende middelen en tijd niet kunnen bieden.

De vredegerechten beschikken over cijfers van het aantal vorderingen (verzoekschriften)uithuiszetting die worden ingediend en het aantal eindvonnissen uithuiszetting die wordenuitgesproken. In de praktijk blijkt echter dat niet alle vredegerechten deze cijfers systematischbijhouden. Hierdoor hebben we geen volledige gegevens over het aantal vorderingen eneindvonnissen dat de laatste jaren in de drie vredegerechten in de regio werd uitgevoerd.

3

huurders die doorstromen uit één of andere vormvan woonbegeleiding (bijzondere jeugdzorg, CAW…)

3.3.1. Cijfers van de vredegerechten


3.3.2. Cijfers van de OCMW'sDe OCMW's krijgen melding van iedere vordering (verzoekschrift) tot uithuiszetting die wordtingediend bij de vrederechter. Op dat moment wordt de gerechtelijke procedure uithuiszettingopgestart. De meeste OCMW's houden sinds een aantal jaren systematisch bij hoeveel brieven vooreen vordering van uithuiszetting ze jaarlijks van het vredegerecht ontvangen. Enkele OCMW'smoeten de brieven handmatig tellen om het aantal dreigende uithuiszettingen te kennen.Op basis van de cijfers van de OCMW's kennen we het in deregio. Dit gaat dus over het aantal personen en gezinnen dat jaarlijks met een dreigendeuithuiszetting te maken krijgt :

240 20 5

312 26 6

249 21 5

De hoofdgriffiers van de vredegerechten schatten dat ruim 90% van de huurders voor wie eenvordering uithuiszetting werd ingediend, ook met een eindvonnis uithuiszetting wordt veroordeelden dus effectief uit huis wordt gezet. Dit sluit aan bij de stelling van de VVSG dat je bij de startvan een gerechtelijke procedure uithuiszetting 90% kans hebt om ook effectief uit huis gezet teworden.Op basis van deze schattingen kunnen we het aantal gezinnen afleiden dat met een eindvonnistot uithuiszetting werd veroordeeld in de regio Dendermonde; we gaan hierbij uit van deschatting van 90% van de vorderingen. Dit is met andere woorden ook het

(door zelf te vertrekken uit hun woning of via eenuitdrijving door een gerechtsdeurwaarder).

216 18 4

281 23 5,4

224 19 4,3

Tussen 2008 en 2010 steeg het aantal gezinnen voor wie een vordering totuithuiszetting werd ingediend en een eindvonnis uithuiszetting werduitgesproken met zowat 4%. Opvallend is wel de grote stijging tussen 2008en 2009, gevolgd door een gevoelige daling in 2010.

aantal vorderingen tot uithuiszetting

Dreigende uithuiszettingen Aantal per jaar Aantal per maand Aantal per week

2008

2009

2010

aantal gezinnen dateffectief uit huis werd gezet in de regio

Effectieve uithuiszettingen Aantal per jaar Aantal per maand Aantal per week

2008

2009

2010

4


3.3.3. Cijfers van de SHM's

3.3.4. Cijfers van de SVK's

De meeste SHM's houden systematisch bij hoeveel vorderingen uithuiszetting ze jaarlijks indienenbij het vredegerecht en hoeveel gezinnen er jaarlijks effectief uit huis worden gezet (doordat zeveroordeeld zijn met een eindvonnis uithuiszetting). Enkele SHM's moeten hun dossiers handmatigtellen om het aantal te weten te komen.Het aantal effectieve uithuiszettingen komt in sociale huisvesting bijna steeds overeen met hetaantal eindvonnissen uithuiszettingen die door de vrederechter uitgesproken worden, aangezien deSHM's - eens er een eindvonnis uithuiszetting is uitgesproken - niet terugkomen op deze beslissingen de huurder de woning moet verlaten.

die jaarlijks plaatsvindenbedroeg in 2008: 43, in 2009: 59 en in 2010: 56. Dit is met andere woorden het totale aantalgezinnen dat dreigde uit hun sociale woning gezet te worden door een SHM.

In totaal was er tussen 2008 en 2010 een stijging van 30% in het aantal gezinnen voor wieeen vordering tot uithuiszetting werd ingediend door een SHM in de regio.Gemiddeld dreigden 52 gezinnen per jaar in de regio uit hun sociale woning van een SHMgezet te worden in de laatste drie jaar.

Het totaal (aantal eindvonnissen) die jaarlijksplaatsvinden bedroeg in 2008: 18, in 2009: 25 en in 2010: 23.

In de laatste drie jaar werden in de regio gemiddeld 22 gezinnen per jaar effectief uit huisgezet.Tussen 2008 en 2010 steeg het aantal gezinnen dat uit een sociale woning van een SHM werdgezet met 28%.

De SVK's houden de laatste jaren systematisch bij hoeveel vorderingen uithuiszetting er jaarlijksworden ingediend en hoeveel gezinnen er jaarlijks effectief uit huis worden gezet (via eeneindvonnis uithuiszetting).Onderstaande cijfers geven ons een beeld van het en vanhet totaal (aantal eindvonnissen) die jaarlijks

plaatsvinden:

4 3

3 2

2 0

6 2

Gemiddeld dreigden in de regio de laatste vier jaar 4 gezinnen perjaar uit hun SVK-woning gezet te worden; gemiddeld 2 gezinnenwerden ook effectief uit hun woning gezet.

5

6

7

Het aantal vorderingen tot uithuiszetting in de SHM's in de regio

aantal effectieve uithuiszettingen in de SHM's inde regio

aantal vorderingen tot uithuiszettingaantal effectieve uithuiszettingen in de SVK's in

de regio

Jaartal Dreigende uithuiszettingen Effectieve uithuiszettingen

2008

2009

2010

2011

|10|PREVENTIE VAN UITHUISZETTING| IN DE REGIO DENDERMONDE

3.3.5. Cijfers van de gemeentediensten

3.3.6. Conclusies bij de cijfers over uithuiszetting in de

regio Dendermonde

De technische dienst of de huisvestingsdienst van de gemeenten worden via een brief en/of faxvan de gerechtsdeurwaarder op de hoogte gebracht dat er een uithuiszetting in de gemeente zalplaatsvinden. Op de dag van de uitdrijving is de gemeente (de coördinator en een arbeider vande technische dienst/de dienst openbare werken) aanwezig om de inboedel op te slaan en ombijstand te verlenen bij de uitdrijving.

Niet alle gemeenten houden echter het aantal uitdrijvingen, waarbij ze aanwezig zijn per jaarsystematisch bij. Enkel van 2010 beschikken alle gemeenten over cijfers, waardoor we enkelvoor 2010 uitspraken kunnen doen over de het

In 2010 werden 104 gezinnen via een uitdrijving uit huisgezet, dat zijn er 9 per maand of 2 per week.

Als we al het bruikbare cijfermateriaal bij elkaar leggen, komen we tot volgend beeld over desituatie van uithuiszetting in de regio Dendermonde:

· Gemiddeld waren er tussen 2008 en 2010 per maand 22 gezinnen voor wie een vorderinguithuiszetting werd ingediend. Dat zijn 5 gezinnen per week die daarmee dreigden uit huis gezette worden.

· Van de 22 gezinnen per maand voor wie een vordering uithuiszetting werd ingediend, werden ergemiddeld 4,5 per maand door een SHM en gemiddeld 0,5 per maand door een SVK ingediend.Dat betekent dat er gemiddeld 5 gezinnen per maand uit de sociale huursector en 17 gezinnenper maand uit de private huurmarkt met een dreigende uithuiszetting te maken krijgen. Hetaantal gezinnen dat met een dreigende uithuiszetting te maken kreeg in de sociale huursectorsteeg met bijna 40% tussen 2008 en 2010.

· Wanneer we op gemeentelijk niveau kijken, kunnen we concluderen dat in de laatste drie jaar(tussen 2008 en 2010) in de gemeentes Waasmunster, Hamme en Wichelen een verdubbelingvan het aantal vorderingen tot uithuiszetting plaatsvond. Daarnaast stellen we vast dat er tussen2009 en 2010 in de gemeente Berlare bijna een verdriedubbeling van het aantal vorderingen totuithuiszetting was. In Wetteren en Dendermonde was er daarentegen tussen 2009 en 2010 eenhalvering van het aantal dreigende uithuiszettingen.

· De hoofdgriffiers van de Vredegerechten schatten dat in ruim 90% van de gevallen een vorderinguithuiszetting ook leidt tot een eindvonnis uithuiszetting. Dus gemiddeld werden in de laatste driejaar in de regio Dendermonde 20 gezinnen per maand met een eindvonnis uithuiszettingveroordeeld en uit huis gezet. Dat zijn 4,5 gezinnen per week die op straat komen te staan.

aantal uitdrijvingen door eengerechtsdeurwaarder in de regio.

8


· Tussen 2008 en 2010 is er een lichte stijging (met 4%) van het aantal gezinnen voor wie eenvordering tot uithuiszetting werd ingediend en een eindvonnis uithuiszetting werd uitgesproken.

· Van de 20 gezinnen per maand die uit huis worden gezet, worden er gemiddeld 1,8 per maanddoor een SHM en gemiddeld 0,2 gezinnen per maand door een SVK uit huis gezet. Dat betekentdat er gemiddeld 2 gezinnen per maand uit de sociale huursector en 18 gezinnen per maand uitde private huursector met een uithuiszetting te maken krijgen. Tussen 2008 en 2010 steeg hetaantal gezinnen dat uit een sociale woning werd gezet met bijna 30%.

· Van de 19 gezinnen per maand die in 2010 uit huis werden gezet, werden er 9 gezinnen permaand met een uitdrijving van de gerechtsdeurwaarder op straat gezet. Dat zijn 2 gezinnen perweek. Dat betekent dat iets meer dan de helft van de gezinnen zelf uit hun huis vertrekt om deschaamte van een uitdrijving te vermijden.

Om cijfers te weten te komen over de situatie van uithuiszetting in de regio Dendermonde, zijn we bijheel wat actoren te rade moeten gaan, aangezien gegevens omtrent uithuiszettingen niet wordengecentraliseerd, en dat geldt zowel voor de regio Dendermonde als voor het Vlaamse niveau.Niet alleen zijn de cijfers erg gefragmenteerd, ook houden niet alle actoren systematisch de cijfersbij, waardoor we niet uit alle cijfers conclusies konden trekken voor heel de regio Dendermonde.Willen we echter preventief optreden tegen uithuiszetting en de bestaande hulpverlening evalueren,dan is het belangrijk om over juist en systematisch bijgehouden cijfermateriaal te beschikken.

dat volgende cijfers systematisch door onderstaande instanties wordenbijgehouden:

- Het aantal ingeleide vorderingen tot uithuiszetting én het aantal eindvonnissen tot uithuiszetting,bij voorkeur per gemeente: Vredegerecht

- Het aantal ingeleide vorderingen tot uithuiszetting én het aantal eindvonnissen tot uithuiszettingin de sociale huursector: SHM's en SVK's

- Het aantal gezinnen dat door het OCMW effectief begeleid wordt en het aantal gezinnen voor wieeen uithuiszetting daardoor vermeden wordt: OCMW

- Het aantal aanvragen om bijstand te verlenen bij de uitdrijving en het aantal uithuiszettingen viaeen effectieve uitdrijving: gemeentedienst of politie.

Daarnaast dringen we er op aan dat er op federaal niveau een centralisatie komt van al dezegegevens wat een betere analyse van de problematiek van uithuiszetting moet toelaten.

We stellen voor

3.3.7. Knelpunten en aanbevelingen met betrekking tot de

cijfergegevens


“…daar waar de verzameling van statistieken momenteel op erg

lacuneuze wijze gebeurt, mag dit echter niet uitsluitend worden

toegeschreven aan de verschillende betrokken actoren (OCMW's …).

Het is namelijk ook de wetgeving zelf die een aantal hiaten vertoont,

aangezien zij voorziet dat de informatie enkel op het moment van de

vordering aan het OCMW wordt overgemaakt en niet na de uitspraak

of nog minder op de dag van de werkelijke uithuiszetting. Het staat

vast dat er in dit opzicht moet worden nagedacht over een oplossing

terzake.”9


4.Preventie van uithuiszettingin de regio Dendermonde:feiten, knelpunten, aanbevelingen

In dit hoofdstuk bespreken we de initiatieven die op dit ogenblik al door diverse actoren in de regioworden genomen om uithuiszetting zo veel als mogelijk tegen te gaan. Zij stoten daarbij op tal vanknelpunten die we ook telkens uitlichten. Op basis daarvan proberen we een aantal aanbevelingen teformuleren, hier en daar geïnspireerd door goede praktijken buiten de regio (aangeduid in blauw).

Uit onze bevraging van de hoofdgriffiers blijkt dat de private verhuurders meestal niet kiezen vooreen poging tot minnelijke schikking voorafgaand aan een procedure ten gronde, want als het niet luktriskeren ze nog meer huurachterstand. De hoofdgriffiers ervaren dat de meeste SHM's en SVK's weleerst een poging tot minnelijke schikking doen. Alles samen wordt er door private en socialehuurders toch in gemiddeld 30% van de gevallen gekozen voor een verzoeningspoging.Ongeveer 1/3 (Wetteren-Zele en Dendermonde-Hamme) tot de helft van de huurders (Lokeren) isaanwezig tijdens de verzoeningspoging. Tijdens de minnelijke schikking waarbij de huurderaanwezig is, komt dan nog eens ongeveer de helft van de huurders tot een oplossing (meestal doorhet opstellen van een afbetalingsplan). Dat wil zeggen dat zowat 20% van de verzoeningspogingensuccesvol is.

Ook tijdens de zitting tot uithuiszetting (procedure ten gronde) doet de vrederechter eerst eenpoging tot minnelijke schikking indien de huurder aanwezig is op de zitting. Heel weinig huurders(gemiddeld 6% volgens de hoofdgriffiers) zijn echter aanwezig op de zitting, waardoor zij bij verstekveroordeeld worden tot een eindvonnis uithuiszetting.

· Aangezien het niet verplicht is, kiezen weinig private verhuurders voor een poging tot minnelijkeschikking voorafgaand aan de procedure ten gronde.

· Weinig huurders zijn aanwezig tijdens de poging tot minnelijke schikking (ongeveer 40%) entijdens de zitting ten gronde (ongeveer 6%). Hierdoor wordt de huurder meestal bij verstekveroordeeld tot uithuiszetting.

· De vrederechters merken de laatste vijf jaar een stijging van het aantal uithuiszettingen, vooral inde sociale huisvesting.

· Uit een bevraging van de doelgroep weten we dat brieven vaak te moeilijk zijn. Bovendien gaanmensen die al genoeg problemen hebben, aangetekende brieven heel dikwijls niet ophalen.

10

4.1. Preventie van uithuiszetting in de

Vredegerechten

4.1.1. Feiten

4.1.2. Knelpunten


4.1.3. Aanbevelingen

· voor zowelprivate als sociale verhuurders. Deze moet volledig gratis zijn. Het OCMW zou moeten verwittigdworden van zodra de voorafgaande verzoeningsprocedure is ingeleid, zodat ondersteuningmogelijk is.

· voor kwetsbare huurdersDit soort begeleiding werkt drempelverlagend en zorgt voor een

grotere aanwezigheid van huurders bij verzoeningspogingen en zittingen, waardoor hun rechtenbeter kunnen verdedigd worden. Deze begeleiding die aanvullend is op de ondersteuning door eenpro-deo advocaat kan door verschillende instanties opgenomen worden.

ter inspiratie:

· Naast de aangetekende brief ook steeds een in met een kopievan het verzoekschrift versturen naar de huurder.

Weer verplichten van de voorafgaande poging tot minnelijke schikking

Voorzien in een vorm van begeleiding bij de verzoeningspogingof de zitting ten gronde.

Enkele goede praktijken

gewone brief verstaanbare taal

De woonbegeleider van CAW Artevelde Gent wordt zowel door private als socialeverhuurders ingeschakeld om - voordat de gerechtelijke procedure uithuiszetting isopgestart - preventieve woonbegeleiding aan te bieden en een gerechtelijkeuithuiszetting te vermijden. Indien de huurder toch voor het vredegerecht moetverschijnen, gaat de woonbegeleider, naast een pro-deo advocaat, met de cliënt meenaar de zitting. Hij wordt op de zitting erkend als samenwerkingspartner om met/voorde cliënt te spreken;De woonbegeleider van CAW Stimulans Kortrijk contacteert een pro-deo advocaatvoor huurders die voor het vredegerecht moeten verschijnen. Het is echter geenadvocaat van het gerecht, maar van een advocatenkantoor, waardoor deze snellerbeschikbaar is dan een pro-deo advocaat die het gerecht voorziet;In het OCMW van Eeklo gaat een sociaal werkster van de Woondienst met cliënten meenaar de zitting;In Sint-Niklaas speelt men in de woonwinkel met het idee om onder leiding van dewoonbemiddelaar een pool van vrijwilligers op te zetten die huurders begeleiden naarde zitting;De woonbegeleider van de huisvestingsdienst regio Izegem vraagt een pro-deoadvocaat aan voor huurders die voor het vredegerecht moeten verschijnen en gaatindien nodig mee naar de zitting. Indien de pro-deo advocaat (gezien de korte tijd)niet meer beschikbaar is voor de zitting, wordt de betrokken huurders geadviseerd omuitstel te vragen om alsnog een pro-deo advocaat in te schakelen. De vrederechter isbereid hiervoor uitstel te verlenen (max. 4 weken).


4.2. Preventie van uithuiszetting in de

OCMW's

Huisbezoeken

4.2.1. Preventie van uithuiszetting: vóór de

gerechtelijke procedure uithuiszetting4.2.1.1. Woonbegeleiding

In de werking van de OCMW's vinden we een aantal maatregelen en acties terug om eengerechtelijke procedure uithuiszetting te voorkomen. Deze acties bundelen we onder de noemer

Onder woonbegeleiding verstaan we “een aantal specifieke ondersteunende acties die gericht zijn ophet handhaven van de huidige woonsituatie en/of het verwerven of versterken van competenties omzelfstandig te wonen. Deze acties vinden plaats nog voor er sprake is van een procedure gerechtelijkeuithuiszetting”.

Deze woonbegeleiding wordt in 3 OCMW's (Dendermonde, Wetteren en Buggenhout) door eensociaal werkster opgenomen die verantwoordelijk is voor de woondienst van het OCMW/Sociaal Huis.De meeste OCMW's in de regio beschikken echter niet over een aparte woondienst. In deze OCMW'swordt de woonbegeleiding opgenomen door de sociaal werker die verantwoordelijk is voor de celhuisvesting of zijn de individuele sociaal werkers verantwoordelijk voor problemen en vragen metbetrekking tot huisvesting van hun cliënten.We onderscheiden een aantal acties die OCMW's – in mindere of meerdere mate - uitvoeren in hetkader van 'woonbegeleiding':- huisbezoeken afleggen;- proactief leefbaarheids- of financiële problemen opsporen op basis van de LAC-lijst;- bemiddelen tussen een private huurder en verhuurder naar aanleiding van een klacht over

huurachterstand of leefbaarheidsproblemen;- hulpaanbod bij huurachterstand of leefbaarheidsproblemen.

We bespreken de verschillende acties hieronder in detail.

De OCMW's voeren preventieve huisbezoeken uit om proactief problemen te detecteren (waaronderfinanciële en leefbaarheidsproblemen) die later eventueel tot een uithuiszetting zouden kunnenleiden; zij focussen daarbij vooral op de SVK-huurders.De OCMW's die samenwerken met SVK Woonaksent en twee van de drie OCMW's die eigen OCMW-woningen verhuren gaan minimum 1 keer per jaar op huisbezoek, zonder dat daarvoor een klachtmoet komen van het SVK.

Enkel het OCMW van Zele gaat regelmatig op huisbezoek bij ál zijn cliënten en heeft daarbij telkensaandacht voor de woonsituatie (staat van het huis, energie, hygiëne, wooncultuur etc.) en debekwaamheid om zelfstandig te wonen.

'woonbegeleiding'.

· Huisbezoeken zonder concrete aanleiding: proactief problemen detecteren

11

12


· Huisbezoeken naar aanleiding van een klacht door een SHM of SVK overhuurachterstand of leefbaarheidsproblemen bij huurders

SHM

SVK's

onderhoud van de woning.

In het kaderbesluit sociale huur van 2007 heeft het OCMW een bemiddelingsrol toegewezen gekregenvoor huurders die uit hun sociale woning dreigen gezet te worden. In de praktijk blijkt dat dezebemiddelingsrol betekent dat het OCMW door SHM of SVK op de hoogte wordt gebracht wanneer eenhuurder huurachterstand of leefbaarheidsproblemen heeft. Het OCMW stuurt op zijn beurt een briefof belt om de huurders uit te nodigen op het OCMW (naar aanleiding van klachten door de SHM).

Een minderheid van de OCMW's gaat aanklampend te werk en legt (al dan niet na een brief oftelefonisch contact met de huurder) huisbezoeken af bij klachten van de naar aanleiding vanhuurachterstand of leefbaarheidsproblemen van een huurder. De OCMW's zullen in de eerste plaatsproberen om de OCMW-cliënten te bereiken. Niet alle OCMW's doen moeite om de niet-OCMWcliënten te contacteren.Alle OCMW's die samenwerken met de werken aanklampend en doen - zowel bij cliënten alsniet-cliënten - huisbezoeken uit naar aanleiding van een klacht over huurachterstand ofleefbaarheidsproblemen van de SVK-huurders.

In de OCMW's van alle Vlaamse gemeenten is er een Lokale Adviescommissie (LAC) die tijdens eenLAC-zitting beslist over het al dan niet stopzetten van de energielevering bij het niet betalen van deenergiefactuur aan de distributienetbeheerder.Bij de meeste OCMW's blijkt dat personen die worden aangemeld bij het OCMW naar aanleiding vaneen vordering tot uithuiszetting vaak ook op de LAC lijst staan.

Het hangt van OCMW tot OCMW af of men de personen die op de LAC-lijst staan een brief stuurt ofopbelt om hen uit te nodigen op het OCMW om de LAC-zitting voor te bereiden. Slechts eenminderheid van de OCMW's (Wetteren en Berlare) gaat op huisbezoek. Deze OCMW's stellen vast dathet belangrijk is om een huisbezoek te voeren bij mensen die op de LAC-lijst staan, omdat ze op diemanier een beter zicht krijgen op de woonsituatie van de persoon of het gezin. Zo kan ook snelleringegrepen worden bij problemen met de betaling van de huur en een eventuele uithuiszettingvermeden worden.

Slechts 3 OCMW's geven aan dat ze af en toe door private verhuurders worden aangesproken met devraag om tussen hen en hun huurder te bemiddelen over huurachterstand ofleefbaarheidsproblemen. In deze gevallen gaat het OCMW meestal op huisbezoek om te bemiddelenen leidt de bemiddeling tot een oplossing (meestal een afbetalingsplan).

· De meeste OCMW's hebben niet de mogelijkheid om voldoende begeleiding te bieden bijleefbaarheidsproblemen, en meer specifiek bij problemen rond hetHeel wat OCMW's kunnen een eigen poetsdienst inzetten, maar een duurzame oplossing is datniet omdat dit de cliënt niet zelfredzaam maakt. Enkel het OCMW van Dendermonde heeft 2poetsvrouwen die huishoudtaken ook aanleren. Daar is echter een grote vraag, maar een beperktaanbod en dan nog enkel voor OCMW-cliënten uit Dendermonde.Eén OCMW dat in het verleden een gelijkaardig poetshulp-project opzette, faalde omdat hetmoeilijk blijkt om bekwame poetshulpen hiervoor te vinden.

Proactief problemen opsporen op basis van de LAC-lijst

Bemiddelen tussen een private huurder en verhuurder

Hulpaanbod bij leefbaarheidsproblemen of huurachterstand


· Indien een cliënt problemen heeft bij de betaling van de huishuur (die in een later stadiumeventueel tot een uithuiszetting zouden kunnen leiden), bieden de OCMW's

aan.

· De meeste uithuiszettingen gebeuren op basis van huurachterstand. Om de huishuur betaalbaarte houden voor OCMW-cliënten met een hoge woonkost, springen 8 van de 10 OCMW's bij meteen

· Bij dieper liggende problemen (zoals verslaving, psychiatrische problemen, echtelijkeproblemen…) die aan de basis kunnen liggen van leefbaarheidsproblemen of huurachterstand,zullen de OCMW's doorverwijzen naar (CAW, psychiatrie,drughulpverlening, poetshulp, thuiszorg, familiehulp, Kind en Gezin…).

· Slechts 1 OCMW voert regelmatig huisbezoeken uit bij al zijn cliënten waarbij het steeds degehele woon- en leefsituatie in kaart brengt én betaalbewijsjes voor huishuur en energiekostenbekijkt. Op die manier gaat men proactief op zoek naar financiële en leefbaarheidsproblemen dieeventueel tot een uithuiszetting zouden kunnen leiden.

· Geen enkel OCMW houdt het verband bij tussen de gezinnen die op het LAC verschijnen en zij diemet een vordering tot uithuiszetting te maken krijgen. Hierdoor is onduidelijk hoe waardevol hetis om al op het LAC preventief op te treden om een latere huurachterstand te vermijden. Slechtsenkele OCMW's leggen dan ook een huisbezoek af naar aanleiding van het LAC en brengendaarbij de gehele woon- en leefsituatie van de huurder in kaart.

· Heel wat OCMW's hebben niet de mogelijkheid om private of sociale huurders voldoende(langdurige) intensieve begeleiding te bieden bij leefbaarheidsproblemen - vooral bij problemenmet het onderhoud van de woning.

· De modaliteiten voor het krijgen van een huurtoelage verschillen sterk van OCMW tot OCMW.

· Niet alle OCMW's die eigen OCMW woningen sociaal verhuren, voeren preventieve huisbezoekenuit bij de huurders van deze woningen om vroegtijdig problemen te detecteren.

· Enkele OCMW's worden niet door de SHM gecontacteerd bij dreigende uithuiszetting naaraanleiding van huurachterstand of leefbaarheidsproblemen.De meeste OCMW's die wel contact hebben met SHM's in het kader van hun bemiddelingsrol,geven aan dat ze nood hebben aan betere communicatie en duidelijkere afspraken met SHM's ofSVK omtrent huurachterstand van huurders. Enkel het OCMW Dendermonde heeft hierover eenprotocol met twee SHM's.

· Een aantal OCMW's wil bij huurachterstand van huurders vroeger, bij voorkeur in de eerstemaand huurachterstand, op de hoogte gebracht worden door de SHM of het SVK. Eén OCMWwordt pas ingelicht wanneer de gerechtelijke procedure uithuiszetting reeds gestart is.

· Niet-OCMW-cliënten worden meestal niet gecontacteerd door het OCMW naar aanleiding van een

budgetbegeleidingof schuldhulpverlening

huurtoelage.

gespecialiseerde hulpverlening

4.2.1.2. Knelpunten

Voor de private en de sociale huursector

Voor de sociale huursector


klacht die een SHM signaleert rond leefbaarheidsproblemen (soms ook bij huurachterstand).

· De meeste OCMW's voeren geen huisbezoeken uit naar aanleiding van een klacht vanhuurachterstand bij SHM-huurders. Ze proberen de huurders waarover de SHM een klacht vanhuurachterstand heeft, per brief of per telefoon uit te nodigen voor hulp. Ze krijgen hier echtereen lage respons op.

· De mogelijkheid voor private verhuurders om bij een OCMW hulp te krijgen bij huurachterstand ofleefbaarheidsproblemen van hun huurder - of daarin te bemiddelen - is onvoldoende gekend.Slechts 3 OCMW's geven aan soms door private verhuurders gecontacteerd te worden om tebemiddelen tussen hen en de huurder om zo een gerechtelijke procedure uithuiszetting tevermijden.

Meer inzetten op het proactief opsporen van problemen die eventueel tot een uithuiszettingzouden kunnen leiden.

o met hun cliënt zouden sociaal werkersaandacht moeten hebben voor de gehele woon- en leefsituatie van de cliënt; geregeldsamen rekeningen voor huur en energie nakijken kan sommige mensen helpen.

o Een laat toe om met eigen ogen de woon- en leefsituatie tezien, in te schatten of de cliënt in staat is zelfstandig te wonen en sneller problemen tedetecteren.

o Een dwingende reden voor een huisbezoek is dat een huurder al verschillende kerenvoor het LAC moest verschijnen. Gezinnen met herhaalde betalingsmoeilijkheden bijenergieleveranciers zijn immers potentieel gezinnen met huurbetalingsproblemen;zij zijn Zo kan snelleringegrepen worden bij problemen met de betaling van de huur en kan een eventueleuithuiszetting vermeden worden. Het OCMW kan al zeker een folder meegeven,waarin het belang van het betalen van de huur wordt benadrukt en waarin meer uitlegwordt gegeven over een uithuiszetting.

Een andere aanbeveling is dat een aantal OCMW's uit de regiovan mensen die op het LAC moeten verschijnen en van

mensen voor wie een uithuiszetting is gevorderd, zodat een gedetailleerd overzichtkan worden gemaakt van het verband tussen beide.

Bij elk sociaal onderzoek en bij elk contact

geregeld huisbezoek

via het LAC makkelijk op te sporen en aan te spreken.

systematisch cijfersen namen bijhouden

Voor de private huursector

Voor de sociale en private huursector

·

4.2.1.3. Aanbevelingen

Het zakboekje van OCMW Zele (handleiding voor huisbezoeken enchecklist om de gehele woon- en leefsituatie in kaart te brengen) kanals goede praktijk dienen voor andere OCMW's.

Het OCMW Temse wil in de toekomst een huisbezoek uitvoeren bij elkepersoon die op de LAC-lijst verschijnt. Ook CAW Stimulans van Kortrijkwil in de toekomst van het OCMW maandelijks een lijst krijgen vanhuurders die voor de tweede keer op het LAC verschijnen en bij henpreventieve woonbegeleiding opstarten.

Het OCMW van Kortrijk heeft al een eerste voorlopige analyse gemaaktwaaruit blijkt dat huurders die regelmatig op de LAC-lijst verschijnen,gemiddeld twee jaar later met een uithuiszetting te maken krijgen.


· Tussen de verschillende OCMW's beter van de . In de regioWaas en Dender werd hierover door Samenlevingsopbouw Oost-Vlaanderen reeds een overleggeorganiseerd in het kader van het project 'Wonen aan de Onderkant van Waas en Dender'.Hierbij waren heel wat OCMW's bereid om verder stappen te zetten die moeten leiden tot eenbijsturing van de reglementering van hun huurtoelage.

· Indien de eigen woonbegeleiding van het OCMW naar aanleiding van leefbaarheidsproblemenvan huurders niets oplevert of indien ze geen tijd hebben om intensieve begeleiding aan tebieden, zou het OCMW (net als eventueel de SHM's en SVK's) in de regio Dendermonde kunnen

zoals het CAW die (en eventueel langdurige)kan aanbieden voor haar meest kwetsbare huurders.

· Oprichting van voor de aanpak van leefbaarheidsproblemen die te maken hebbenmet het . Uiteraard kunnen OCMW's via hun poetsdienst of eengespecialiseerde instantie gezinnen helpen door zelf te gaan poetsen, maar belangrijker is omhen die vaardigheden aan te leren zodat zij dat onderhoud zelf aankunnen. Deze taak kaneventueel onderdeel zijn van het takenpakket van de organisatie die de intensievewoonbegeleiding op zich zou neemt (zie hierboven).

· over hunsamenwerking bij huurachterstand of leefbaarheidsproblemen van huurders. Beide instantiesleggen in een convenant/protocol vast welke stappen elk van hen onderneemt bij (oplopende)huurachterstand en/of (toenemende) leefbaarheidsproblemen. SHM's treden daarbij alsverhuurder het eerst in actie en waar nodig wordt het OCMW ingeschakeld. Het OCMW richt zichin voorkomend geval dan tot totBehalve het OCMW kunnen in deze aanpak ook andere instanties worden betrokken zoals bvb.een woonwinkel of een CAW die aanklampend kunnen werken en huisbezoeken kunnenuitvoeren naar aanleiding van klachten rond huurachterstand of leefbaarheidsproblemen.

afstemmen lokale huurtoelage

samenwerken met een organisatie intensievebegeleiding

initiatievenonderhoud van de woning

Duidelijke afspraken en vlotte communicatie tussen OCMW's en SHM's

niet enkel OCMW-cliënten, maar ook niet-cliënten.

13

De samenwerking die betrokken OCMW's met CAW Artevelde Gent,CAW regio Midden West-Vlaanderen en CAW Leuven hebbenaangegaan, focust op de begeleiding van leefbaarheidsproblemen,soms in combinatie met huurachterstand – vooral op de privatehuurmarkt. Als er enkel een probleem van huurachterstand is wordende huurders door het OCMW begeleid. De CAW's hebben gemeen datze er alles aan doen om de huurder te bereiken door 'aanklampend' tewerk te gaan. De meeste bieden maximum 6 maanden begeleidingaan, maar hebben daarna een systeem van nazorg.

De poetsdienst van het OCMW Dendermonde leert huurders aan omde woning te onderhouden. Het zou goed zijn dat dit initiatief wordtuitgebreid naar niet OCMW-cl iënten en dat anderegemeenten/OCMW's een gelijkaardig initiatief nemen. Eeninteressante piste kan ook zijn om dit intergemeentelijk aan tepakken. De knowhow en ervaringen van de poetshulpen vanDendermonde kunnen hier van goudwaarde zijn.Een idee van het OCMW van Wichelen is om in het OCMW een'groepsopleiding' op te starten waarbij in kleine groepjes van OCMW-cliënten onderhoudsvaardigheden worden aangeleerd.

Het OCMW van Dendermonde wordt in een halfjaarlijkse beurtrol methet CAW regio Dendermonde door de SHM's Volkswoningen en

Voor de sociale huursector


Volkswelzijn op de hoogte gebracht van sociale huurders methuurachterstand. Op die manier wordt de takenlast verdeeld over hetOCMW en het CAW.De SHM 'Vlaamse Ardennen' geeft elke maand een lijst met huurdersdoor die met huurachterstand kampen. Het OCMW neemt debegeleiding op van OCMW-cliënten en het CAW Zuid-Oost-Vlaanderende begeleiding van niet OCMW-cliënten.Een gelijkaardig verhaal bij de huisvestingsdienst regio Izegem diemaandelijks overleg pleegt met de SHM, die huurders methuurachterstand of leefbaarheidsproblemen doorgeeft. Dehuisvestingsdienst treedt zelf in actie, maar wanneer ze het probleemniet kunnen oplossen verwijzen ze door naar het CAW of OCMW.

De woondienst van het Sociaal Huis van Wetteren maakt insamenwerking met Woonplus dit aanbod bekend tijdens info-avondenvoor private eigenaars.

Het onthaal van CAW Artevelde Gent fungeert als aanspreekpunt voorproblematische huursituaties (huurachterstand en leefbaarheids-problemen). Dit aanspreekpunt werd bij huurders en verhuurders opde private huurmarkt bekendgemaakt door het verspreiden van eenwervende flyer via o.a. woonwinkels, huurdersbond, OCMW,Algemeen Eigenaars- en Mede-eigenaars Syndicaat, vredegerecht,immobiliënkantoren,… De contactgegevens worden doorgegeven aanhet bijstandsteam van het CAW die de preventieve woonbegeleidingop zich neemt. Zij nemen contact op en starten indien mogelijk debegeleiding op.Het onthaal van CAW regio Midden-West-Vlaanderen doet dienst alsaanspreekpunt voor SHM, SVK, OCMW en andere sociale diensten(huisartsen, CLB, Kind en Gezin…) die leefbaarheidsproblemen (al ofniet in combinatie met huurachterstand) opmerken bij personen engezinnen in de sociale en private woningmarkt. Het CAW neemtcontact op met deze huurders en start indien mogelijk begeleiding op.De dienst huisvesting van Stad Leuven treedt op als aanspreekpuntvoor verhuurders, buren en andere doorverwijzers (politie, OCMW,dokters, scholen…) met leefbaarheidsklachten (al of niet in

Voor de private huursector

· bij voorkeur in de 1ste of 2de maand huurachterstand van hunhuurders het OCMW in.

· OCMW's die verhuren zetten nog meer in op preventievehuisbezoeken om vroegtijdig woon- en financiële problemen op te sporen.

· voor private huurders enverhuurders om met klachten over huurachterstand of leefbaarheidsproblemen en met de vraag

naar het OCMW te stappen. Opdie manier fungeert het OCMW als aanspreekpunt voor problematische huursituaties in deprivate huursector.

Dergelijke dienstverlening kan (in het kader van het lokaal sociaal beleid) uiteraard ook wordenuitgebouwd in samenwerking met andere diensten die een uitde private huursector zijn.

SHM's en SVK's lichten

eigen OCMW-woningen

Creëren van de mogelijkheid (en bekendmaking ervan)

om te bemiddelen tussen private huurders en verhuurders

aanspreekpunt voor klachten


combinatie met huurachterstand) over huurders/eigenaars uit deprivate woningmarkt. De dienst huisvesting brengt een bezoek aan dehuurders en geeft de klacht indien nodig door aan het CAW regioLeuven (bij leefbaarheidsproblemen) of aan het OCMW (bij financiëleproblemen).

In Gent verwijst de vrederechter die een poging tot minnelijkeschikking behandelt (nog voor er een verzoekschrift tot uithuiszettingis ingediend) een huurder actief door naar het CAW Artevelde datpreventieve woonbegeleiding aanbiedt.Wanneer een verhuurder een verzoekschrift tot uithuiszetting wilindienen, informeert de griffier de verhuurder over het aanbod van dehuisvestingsdienst regio Izegem. Als de verhuurder op het aanbodingaat, wordt er nog geen verzoekschrift ingediend en neemt deverhuurder contact op met de huisvestingsdienst.Als private verhuurders in Gent naar de griffier komen om eenverzoekschrift uithuiszetting in te dienen, raden de griffiers deverhuurders aan om eerst contact op te nemen met CAW Artevelde datprobeert te bemiddelen en een oplossing te zoeken voor de problemen.Via een flyer wordt de werking van de woonbemiddelaar uitgelegd

14

Deze diensten die als onthaal functioneren voor problemen tussen verhuurders en huurders in deprivate huursector, bieden preventieve huurbegeleiding aan of verwijzen door naar een dienst diedit aanbiedt. Op die manier wordt niet het OCMW, maar wel een ingezet

tussen de private huurder en verhuurder. Dit onthaal kan op zijn beurtdoorverwijzen naar het CAW (vooral bij leefbaarheidsproblemen) en/of het OCMW (vooral bijhuurachterstandsproblemen).

· Een andere mogelijkheid is dat de die aan (CAW,huisvestingsdienst, woonwinkel…) doet,

.

Als gevolg van de 'wet op de humanisering van de gerechtelijke uithuiszetting' is de griffier van hetvredegerecht (wanneer de procedure werd ingeleid via een verzoekschrift) of degerechtsdeurwaarder (wanneer de procedure werd ingeleid via een dagvaarding) verplicht om hetOCMW op de hoogte te brengen. Alle OCMW's in de regio Dendermonde worden dan ook via briefen/of fax op de hoogte gebracht van een vordering tot uithuiszetting van een huurder uit hungemeente.Volgens de wet op de humanisering dient het OCMW vervolgens 'op de meest aangewezen wijze,binnen zijn wettelijke opdracht, hulp te bieden'.De begeleiding die OCMW's opzetten met het oog op het voorkomen van een eindvonnis gerechtelijkeuithuiszetting verschilt sterk van OCMW tot OCMW en bestaat uit een aantal specifieke acties :

· : de huurder schriftelijk uitnodigen op het OCMW en/of bellennaar de huurder en/of een huisbezoek bij de huurder;

·- éénmalige tussenkomst in de betaling van de huishuur;- bemiddelen tussen huurder en verhuurder;- sociaal onderzoek naar de inkomenssituatie en mogelijkheid van aanvullende financiële steun;

andere dienst om tebemiddelen

dienst 'preventieve woonbegeleiding'samenwerkt met het Vredegerecht.

hulp aanbieden aan de huurder

als de huurder hulp aanvaardt:

15

16

4.2.2. Preventie van uithuiszetting: de gerechtelijke

procedure uithuiszetting is al gestart


- budgetbegeleiding/schuldhulpverlening;- aanmoedigen van de huurder om naar de zitting te gaan.

Hieronder bespreken we de verschillende acties in detail. We houden echter in het achterhoofd dat demeeste huurders niet reageren op het verzoek tot hulp door het OCMW. Hierdoor blijven de actiesmeestal beperkt tot het aanbieden van hulp. Wanneer mensen toch hulp van het OCMW aanvaarden,ervaren de OCMW's dat ongeveer de helft van de cliënten een gerechtelijke uithuiszetting kanvermijden.

9 van de 10 OCMW 's sturen een brief naar de huishoudens die met een vordering tot uithuiszetting temaken krijgen, met de uitnodiging om op het OCMW langs te komen. Gemiddeld aanvaardt slechts 1op 10 huurders hulp wanneer ze met een brief hiertoe worden uitgenodigd.Het OCMW van Wetteren gaat, zowel bij cliënten als niet-cliënten, standaard op huisbezoek(minimum twee pogingen) wanneer er geen reactie komt op de brief. Enkele andere OCMW 's bellende OCMW cliënten ook op en doen soms ook een huisbezoek. Een paar OCMW's melden meer reactiete ondervinden door zelf actief hun cliënten te contacteren (bellen en huisbezoeken).

o Vier OCMW 's doen in een aantal gevallen een éénmalige tussenkomst in (een deel van) dehuishuur. Deze tussenkomst wordt achteraf soms wel, soms niet teruggevorderd.

o Wanneer de huurder (of in uitzonderlijke gevallen de verhuurder) hier om vraagt, zullenOCMW's bemiddelen tussen huurder en verhuurder. In de praktijk komt dit echter niet veelvoor. Indien dit wel voorkomt, maakt men een afbetalingsplan op waarmee beide partijen zichakkoord verklaren.

o Wanneer een cliënt huurachterstand heeft, zal steeds worden gecheckt of de cliënt geen rechtheeft op aanvullende financiële steun.

o De OCMW's bieden budgetbegeleiding aan indien de cliënt huurachterstand heeft en behoefteaan hulp bij het beheren van zijn budget. Samen met de sociaal werker kan eenafbetalingsplan worden opgesteld en voorgesteld aan de verhuurder (door een pro-deoadvocaat of de cliënt zelf, al dan niet tijdens de zitting ten gronde).

o De OCMW's die contact hebben met een huurder die voor het Vredegerecht moet verschijnen,moedigen de huurder aan om naar de zitting te gaan, maar gaan zelf niet mee naar de zitting.Volgens de meeste OCMW's leidt dit er toe dat iets meer dan de helft van de cliënten naar dezitting gaan.

· De meeste OCMW's sturen enkel een brief naar huurders voor wie een vordering tot uithuiszettingwerd ingediend. Het OCMW krijgt hierop echter een heel lage respons. Bovendien sturen niet alleOCMW's een brief naar zowel OCMW cliënten als niet-cliënten.

· Hulp aanbieden aan de huurder

· Als de huurder hulp aanvaardt

4.2.2.1. Hulpaanbod

4.2.2.2. Knelpunten


· De meeste OCMW's sturen een aangetekende brief, maar slechts enkele doen dit in combinatiemet een niet-aangetekende brief. Uit bevraging van de doelgroep blijkt echter dat heel watkwetsbare huurders een aangetekende brief niet ophalen of niet opendoen. Diezelfde bevragingleert ons ook dat de brieven vaak moeilijke woorden bevat.

· Slechts 4 OCMW's sturen niet enkel een brief, maar proberen OCMW-cliënten en soms ook niet-cliënten op te bellen en via een huisbezoek te bereiken.

· Heel wat sociale werkers voelen aan dat de doelgroep vaak niet genoeg beseft dat een effectieveuithuiszetting mogelijk is. Daarnaast hebben huurders soms foute opvattingen over uithuiszetting(bv. dat je in Vlaanderen niet uit huis kan gezet worden of dat het OCMW verplicht zou zijn om eenuit huis gezet gezin onmiddellijk een sociale woning aan te bieden).

· De meeste OCMW's geven geen eenmalige bijdrage in de betaling van de huishuur, 4 OCMW'sdoen dit wel. Hierdoor is er geen gelijk beleid voor huurders uit verschillende gemeentes.

· Er is, ondanks de mondelinge aanmoediging door het OCMW om aanwezig te zijn op de zitting totuithuiszetting, een relatief lage aanwezigheid van huurders op die zitting. Heel wat huurderservaren blijkbaar nog een drempel om naar het vredegerecht te stappen.

· : een niet-aangetekende brief versturen (al dan niet incombinatie met een aangetekende) naar zowel OCMW-cliënten als niet-cliënten. Deze brief moetopgesteld zijn in een eenvoudige taal.

· over hoe de procedure van uithuiszetting verloopt en misvattingenhierover uitklaren. OCMW's stellen immers regelmatig vast dat mensen niet correct geïnformeerdzijn over wat een dergelijke procedure inhoudt en dat juridische en andere ondersteuning mogelijkis. Zien/weten wat er kan gebeuren, geeft opnieuw controle en kan motivatie geven om opnieuw tewerken aan oplossingen. Eventueel kan ook in de brief opgenomen worden dat huurders die hulpaanvaarden van het OCMW voor de helft meer kans hebben dat de uithuiszetting vermeden wordt.De extra uitleg kan eventueel ook via een folder bij de brief of bij een huisbezoek wordenmeegegeven.

· door OCMW-cliënten en bij voorkeur ook niet-cliënten, naast hetversturen van een brief, ook op te bellen en hen thuis te bezoeken. OCMW's die dit doen, merkendat dit meer resultaat heeft dan enkel een brief versturen.

· tussen OCMW's om ervaringen uit te wisselen en na te denken over manieren om nogmeer huurders te bereiken. Eventueel kan ook het CAW in dit overleg betrokken worden om hunervaring in het 'aanklampend werken' te delen.

· Meer tussen OCMW's in eenmalige tussenkomsten om de huishuur te betalen.

· In het algemeen aanvaarden heel weinig huurders hulp van het OCMW op het moment dat er aleen gerechtelijke procedure uithuiszetting gestart is. Naast eigen maatregelen die het OCMW zoukunnen nemen om meer huurders te bereiken (zie hierboven), zou het OCMW ook kunnen

17

Verbeteren van de briefwisseling

Duidelijke uitleg in de brief

Aanklampend' werken

Overleg

gelijkvormigheid


CAW Stimulans van Kortrijk geeft steeds twee folders aan de huurdersbij wie ze op huisbezoek gaan om preventieve woonbegeleiding aan tebieden. Eén folder bevat informatie over uithuiszetting, een andereinformeert over de werking van pro-deo juridische ondersteuning.


samenwerken met andere diensten

samenwerken met deVredegerechten

De cliënt tijdens de zitting bijstaan

· hulp aanbieden aan de huurder;· als de huurder hulp vraagt/aanvaardt:

(CAW, woonwinkel, huisvestingsdienst…) die huurdersproberen te bereiken om oplossingen uit te werken die een gerechtelijke uithuiszetting kunnenvermijden.

De dienst die preventieve woonbegeleiding aanbiedt, kan op zijn beurt, zonder tussenkomst van de OCMW's.

· door het OCMW (zoals het OCMW van Eeklo) of eenalternatieve dienst deze taak laten opnemen (zie eerder onder aanbevelingen vredegerecht).

OCMW's voeren volgende acties uit naar aanleiding van een eindvonnis uithuiszetting met als doelom dakloosheid van de huurder te vermijden:

- de huurder aanraden om zelf de woning te verlaten;- doorverwijzen naar een opvangplaats van het CAW of een eigen transit-, crisis- of

noodwoning;

18

Het OCMW van Kortrijk krijgt de opgestarte procedures uithuiszettingdoor van de Vrederechter. Zij nemen de begeleiding van de OCMW-cliënten op zich en sturen niet-OCMW-cliënten door naar CAWStimulans (het overgrote deel van de dossiers) dat hen via eenaanklampende methode (brief, telefoon, huisbezoek) probeert tebereiken om zo samen een oplossing uit te werken. Deze oplossingwordt op de zitting voorgesteld met de bedoeling om een eindvonnisuithuiszetting te vermijden.Het OCMW van Gent, dat door het Vredegerecht wordt ingelicht bij elkevordering tot uithuiszetting, stuurt inlichtingen over huurders doornaar CAW Artevelde als de huurder op de private huurmarkt huurt énde huurder niet bekend is bij het OCMW (of het OCMW de huurder nietkan bereiken waardoor een intensieve aanklampende aanpak nodigis). Voorrang wordt gegeven aan huurders met leefbaarheids-problemen als belangrijkste oorzaak van de dreigende uithuiszetting,maar meestal is er een combinatie met huurachterstand.

·

De griffier van het Vredegerecht Oudenaarde-Kruishoutem verwittigtde dienst proactieve woonbegeleiding van het CAW Zuid-Oost-Vlaanderen als er een verzoekschrift uithuiszetting is ingediend. Dedienst neemt op zijn beurt op een aanklampende manier contact opmet de huurder om samen met de huurder een oplossing uit te werkenzodat deze kan voorgesteld worden tijdens de zitting ten gronde.Wanneer een verhuurder een verzoekschrift tot uithuiszetting wilindienen, informeert de griffier over het aanbod van dehuisvestingsdienst regio Izegem (om zo het indienen van eenverzoekschrift uit te stellen). Wanneer de verhuurder niet op hetaanbod ingaat en een verzoekschrift indient, brengt de griffier dehuisvestingsdienst op de hoogte. De huisvestingsdienst neemt op eenaanklampende manier contact op met de huurder om een oplossinguit te werken.

4.2.3. Preventie van dakloosheid: er is een eindvonnis

uithuiszetting


- de huurder inschrijven bij een SHM of SVK;- helpen zoeken naar een woning op de private huurmarkt.

Hieronder bespreken we de acties meer in detail.

Slechts 2 van de 10 OCMW's proberen zelf contact op te nemen met OCMW-cliënten van wie ze wetendat ze uit huis zullen worden gezet (al dan niet via een uitdrijving door de gerechtsdeurwaarder): hetOCMW van Laarne wordt op de hoogte gebracht door de dienst huisvesting van de gemeente voordateen uitdrijving plaatsvindt. Het OCMW van Zele wordt door de vrederechter op de hoogte gebrachtwanneer een eindvonnis uithuiszetting is uitgesproken.In de andere OCMW's die zelf geen contact opnemen naar aanleiding van een uithuiszetting, komthet af en toe voor dat een cliënt zelf de stap zet naar het OCMW op het moment dat hij een eindvonnisuithuiszetting heeft gekregen en effectief uit huis zal gezet worden.

o Wanneer een eindvonnis uithuiszetting is uitgesproken, zien de OCMW's geen andereoplossing dan de te , zodat ze de kosten vande uitdrijving vermijden.

o Indien een huurder effectief op straat staat, bekijkt het OCMW of huurders niet bij vrienden offamilie terecht kunnen. Zo niet verwijzen een aantal OCMW's eerst door naar

. Wanneer ze daar niet terecht kunnen, bieden 8 OCMW's hun eigenaan. In één OCMW gaf men aan al gebruik te hebben gemaakt van een hotel om

uit huis gezette gezinnen op te vangen, omdat de eigen transitwoning bezet was. TweeOCMW's hadden al meegemaakt dat mensen op straat kwamen te staan na een uithuiszettingomdat zowel hun woningen als het opvanghuis van het CAW vol zaten.

o Indien de uit huis gezette huurder hiermee akkoord gaat, wordt hij door het OCMWingeschreven of naar hen doorverwezen voor

o Wanneer een uit huis gezet gezin op straat staat of in een transit- of crisiswoning van hetOCMW verblijft, kunnen ze niet direct naar een sociale woning aangezien zij geen voorrangkrijgen voor een sociale woning en er een grote wachtlijst is. Hierdoor kunnen ze enkel op deprivate huurmarkt terecht. OCMW's

maar ervaren dat het vaak moeilijk is om een (betaalbare) woning te vinden. Dehuurwaarborg wordt door het OCMW betaald.

· Niet alle OCMW' worden door de vrederechter op de hoogte gebracht van een eindvonnisuithuiszetting, zodat de meesten niet op de hoogte zijn van een effectieve uithuiszetting van huncliënten, tenzij deze hen zelf op de hoogte brengen.

· Eén OCMW beschikt niet over een crisis- of noodwoning en één OCMW wil deze niet openstellenvoor gezinnen die uit huis worden gezet.

· Hulp aanbieden aan de huurder

· Als de huurder hulp vraagt/aanvaardt

cliënten aan raden zelf het huis te verlaten

crisisopvangvan het CAW crisis- ofnoodwoning

bij een SHM of SVK inschrijving.

helpen zoeken naar een woning op de privatehuurmarkt,

4.2.3.1. Hulpaanbod

4.2.3.2. Knelpunten


· Er is een probleem van doorstroming uit de crisis- of noodwoningen naar de reguliere huurmarkt(vooral door een gebrek aan betaalbare woningen) en naar de sociale huurmarkt (vooral door delange wachtlijsten).

· Heel wat huurders die uit huis zijn gezet, vinden in afwachting van een sociale woning onderdakbij familie en vrienden. Sommigen zwerven hierbij van plaats naar plaats, waardoor ze geen vastadres meer hebben (en eventueel een referentieadres bij het OCMW hebben). Wanneer ze echtereen sociale woning toegewezen krijgen, heeft de sociale huisvestingsmaatschappij vaak geenjuist adres meer van hen, waardoor zij niet verwittigd kunnen worden.

· Mensen die uit huis worden gezet vinden moeilijk een nieuwe woning wegens een te beperktbetaalbaar aanbod en een weigerachtige houding bij de verhuurder. Vaak ook weigeren privateverhuurders, en zelfs sommige SHM's, een OCMW-waarborg.

·OCMW's hebben dan nog een maand de tijd om een oplossing (woning) te helpen zoeken,alvorens de cliënt definitief uit huis wordt gezet.

· Uitbreiding van de en de bestaande die efficiënter inzetten,bijvoorbeeld door de uitbouw van een (best geënt op de bestaandepolitiezones).

· Noodopvang van OCMW's ook openstellen voor gezinnen die uit huis worden gezet.

· tussen OCMW's over hun praktijk van crisis- en transitwoningen en begeleidingnaar de reguliere huurmarkt.

· die ze wegens een foutiefadres niet kunnen bereiken, in functie van het toewijzen van een sociale woning.OCMW's zouden bijvoorbeeld een lijst kunnen krijgen van kandidaat-huurders die een socialewoning toegewezen krijgen, zodat het OCMW deze huurders eventueel wel kan verwittigen(indien zij hun adres kennen).

·Aansluitend hierop moet er overleg plaatsvinden tussen alle actoren om er voor te zorgen dathuurders die uit huis worden gezet, beter opgevolgd kunnen worden.

· zodat kandidaat-huurders minder lang op dewachtlijst staan. In dit verband is het belangrijk om het aan elke gemeente gestelde sociaalobjectief te realiseren en uitvoering daarvan strikt op te volgen. Bovendien zouden SHM's enOCMW's een convenant kunnen afsluiten waarbij SHM's een bepaalde quotum van hun woningenreserveert voor

Vrederechters brengen de OCMW's op de hoogte van het eindvonnis uithuiszetting.

noodopvangmogelijkhedenregionaal netwerk

Uitwisseling

SHM's en SVK's schakelen OCMW's in om kandidaat-huurdersop te sporen

In kaart brengen welke actoren wat doen zodra een huurder uit huis is gezet.

Uitbreiding van het sociaal woningaanbod

versnelde toewijs aan daklozen.


In Gent voorziet het samenwerkingsprotocol tussen OCMW en SHM'sin een uitbreiding van het aantal huurcontracten voor daklozen. Vanaf2012 maken 52 daklozen via een versnelde toewijzing kans op eensociale woning. Alle daklozen die op deze manier terug een dak bovenhet hoofd krijgen, krijgen van het OCMW Gent een intensievewoonbegeleiding.


· Betaalbaarheid van de private huurmarkt ondersteunen door deLokale besturen kunnen via een eigen huurtoelage (al dan niet in relatie

met de huurpremie voor mensen die lange tijd op de wachtlijst voor een sociale woning staan) denood helpen lenigen. Om het aanbod op de private markt te verhogen en verbeteren is eengrootschalig – sociaal gecorrigeerd – vernieuwings- en nieuwbouwprogramma noodzakelijk.

invoering van een verruimdeVlaamse huursubsidie.


4.3. Preventie van uithuiszetting bij de

SHM's en SVK's

4.3..1. Preventie van uithuiszetting: vóór de

gerechtelijke procedure uithuiszetting4.3.1.1. Woonbegeleiding

Om te vermijden dat sociale huurders uit hun woning worden gezet, bieden SHM's en SVK'sbegeleiding aan hun huurders. De SHM's en SVK's spreken van huur- of woonbegeleiding. We kiezener voor om verder de term woonbegeleiding te hanteren, zoals we reeds eerder voor de OCMW'sgebruikten.

De grootste drie SHM's (Volkswoningen, Volkswelzijn en De Zonnige Woonst - met meer dan 1000huurwoningen) beschikken over een voltijdse sociaal assistent, terwijl de middelgrote SHM EigenDak (tussen de 800 en 1000 huurwoningen) een halftijdse sociaal assistent in dienst heeft voor dewoonbegeleiding. De kleinere SHM's (Hulp in woningnood, Gewestelijke maatschappij voorWoningbouw en de Sociale Huisvestingsmaatschappij Denderstreek - met minder dan 800huurwoningen) hebben geen aparte sociaal assistent in dienst die de woonbegeleiding op zichneemt; daar neemt het administratief personeel de (minimale) woonbegeleiding op zich.SVK Woonaksent (102 huurwoningen) heeft een woonbegeleidster in dienst die de woonbegeleidingop zich neemt tot na de 1e maand huur van een nieuwe huurder. Nadien wordt de woonbegeleidingovergenomen door een sociaal werker van de samenwerkende OCMW's (Berlare, Buggenhout,Hamme en Dendermonde). Het SVK Laarne-Wetteren-Wichelen (50 huurwoningen) heeft eensociaal assistent in dienst die alle woonbegeleiding op zich neemt.

Specifieke acties die we bij de meeste SHM's en SVK's terugvinden in het kader van dewoonbegeleiding die ze aanbieden, zijn:

- preventieve huisbezoeken bij huurders;- preventieve acties om leefbaarheidsproblemen te vermijden;

- procedure: de huurder aanschrijven en/of opbellen en/of een huisbezoek brengen;- hulpaanbod naar aanleiding van huurachterstand;

o opmaken van een afbetalingsplan;o doorverwijzen naar OCMW en/of CAW naar aanleiding van huurachterstand;

- procedure: de huurder opbellen en/of een huisbezoek brengen;- hulpaanbod naar aanleiding van leefbaarheidsproblemen;

o indien mogelijk het probleem zelf oplossen;o doorverwijzen naar het OCMW;o toeleiden naar gespecialiseerde hulpverlening.

Hieronder bespreken we de afzonderlijke acties in detail en geven op het einde de belangrijksteknelpunten en aanbevelingen over de woonbegeleiding in de SHM's en SVK's mee.

19

· Proactief problemen opsporen:

· Acties naar aanleiding van huurachterstand:

· Acties naar aanleiding van leefbaarheidsproblemen:

· Poging tot minnelijke schikking.


Proactief problemen opsporen

Acties naar aanleiding van huurachterstand

Acties naar aanleiding van leefbaarheidsproblemen

· Preventieve huisbezoeken bij huurders

· Preventieve acties om leefbaarheidsproblemen te vermijden

· Procedure

· Hulpaanbod naar aanleiding van huurachterstand

afbetalingsplan op stellen

gevenhuurders met een huurachterstand door

aan het OCMW

· Procedure

De meeste SHM's en SVK's voeren bij hun nieuwe huurders tijdens de proefperiode een huisbezoekuit om hun woonsituatie en financiële situatie preventief te checken.De woonbegeleidster van het SVK Laarne-Wetteren-Wichelen en de sociaal werkers van de OCMW'sdie verantwoordelijk zijn voor de SVK-huurders van Woonaksent gaan, naast hun bezoek aan denieuwe huurders, ook minimum één keer per jaar preventief op huisbezoek bij alle sociale huurders.De SHM Dendermondse Volkswoningen is de enige SHM die ook (éénmalig) preventievehuisbezoeken heeft uitgevoerd bij al haar huurders.

Twee SHM's en één SVK hebben projecten lopen om leefbaarheidsproblemen in hun socialewoonblokken in een vroeg stadium aan te pakken. Ze doen dit onder andere door het houden vanbuurtvergaderingen en het inzetten van huurders-vrijwilligers die als conciërge optreden in socialewoonblokken.

Alle SHM's uit de regio beschikken over een vaste procedure wanneer een huurder de huur niet heeftbetaald. Deze procedure verschilt per SHM of SVK, maar alle hebben ze gemeen dat ze reeds in actietreden bij één maand huurachterstand. De meeste sturen eerst een brief en eventueel nog eenherinneringsbrief om de twee weken. Sommige zullen naast het versturen van de brief ook dehuurder proberen opbellen en de helft van de SHM's en SVK's voeren een huisbezoek uit.De SHM's stappen na twee of drie maand huurachterstand naar het vredegerecht, de SVK's pas bij 3maand huurachterstand.

Alle SHM's en SVK's proberen om bij de huurders met wie ze contact kunnen maken naar aanleidingvan een probleem van huurachterstand een te en volgen op of dehuurder zich hier aan houdt.

Volgens het Kaderbesluit Sociale Huur moeten sociale verhuurders beroep doen op bemiddeling doorhet OCMW vooraleer ze het huurcontract zouden verbreken. De meeste SHM's en de SVK'sdan ook na 2 maand huurachterstand de namen van de

. De meeste OCMW's nemen echter enkel contact op met de OCMW-cliënten.

SHM's en SVK's merken de laatste jaren meer leefbaarheidsproblemen bij hun sociale huurders. Hetgaat dan vooral over gebrekkig onderhoud aan de woning, overlast van huisdieren, burenhinder,lawaai en woningschade.Geen enkele SHM of SVK beschikt over een overlastprocedure, waarin beschreven staat welkestappen ze volgen bij leefbaarheidsproblemen van hun huurders.


In de praktijk brengen de woonbegeleiders van de grote SHM's en de SVK's een bezoek aan dehuurder, terwijl de kleine SHM's de huurder opbellen en uitnodigen op bureau (uitzonderlijk gaan zeook op huisbezoek) om een oplossing te zoeken voor de problemen.

Afhankelijk van het soort leefbaarheidsproblemen waarmee de huurder te maken heeft, probeert desociale verhuurder te De oplossingen gaan van het opmaken enopvolgen van een afsprakennota rond de overlast tot het helpen opkuisen van de woning.De kleine SHM's die geen woonbegeleidster in dienst hebben, hebben daarvoor ook vaak niet de tijden de expertise, maar ook grotere SHM's ervaren dat heel wat leefbaarheidsproblemendieperliggende oorzaken hebben die een intensievere begeleiding vragen dan wat zij kunnen bieden.

Alle SHM's en SVK's die zelf geen oplossing kunnen bieden voor huurders metleefbaarheidsproblemen, dit , dat op zijn beurt contact opneemt met deOCMW-cliënten en probeert een oplossing te vinden voor de problemen. Een aantal SHM'srapporteren echter dat ook OCMW's niet altijd tot oplossingen kunnen komen en geen tijd hebben omintensieve begeleiding aan te bieden.Wat betreft leefbaarheidsproblemen die te maken hebben met het onderhoud van de woning kunnenenkel Volkswelzijn en Volkswoningen terecht bij het OCMW van Dendermonde voor hun huurders dieOCMW-cliënt zijn. De huurders kunnen er onderhoudsvaardigheden worden aangeleerd door 2poetshulpen.

Behalve naar het OCMW, SHM's en SVK's indien nodig ookzoals een poetsdienst, familiehulp, Kind en Gezin, psychiatrie, drughulpverlening…

Wanneer de procedure naar aanleiding van de huurachterstand (al of niet in combinatie metleefbaarheidsproblemen) niets oplevert, stappen de SHM's naar een advocaat die in sommigegevallen nog een poging onderneemt om een uithuiszetting te vermijden. Indien ook hij geenoplossing vindt, stapt de advocaat naar het vredegerecht.4 SHM's en 1 SVK doen, voor ze een verzoekschrift tot uithuiszetting indienen, nog een (gratis)poging tot minnelijke schikking. De SHM's ervaren dat ongeveer de helft van de huurders aanwezig isop de verzoeningspoging. Bijna steeds kan voor de aanwezige huurders een afbetalingsplanafgesproken worden, waardoor geen (betalende) procedure ten gronde moet opgestart worden.

· De kleine SHM's hebben geen sociaal assistent in dienst die de woonbegeleiding op zich kannemen. Dit wordt dan opgenomen door administratief personeel dat hiervoor meestalonvoldoende opgeleid is en er ook geen tijd voor heeft. De taken van woonbegeleiding kunnen zijdan ook niet of slechts minimaal opnemen.

· Niet alle SHM's voeren bij hun nieuwe huurders in het kader van het proefcontract een preventiefhuisbezoek uit om de gehele woon-, leef- en financiële situatie in kaart te brengen en preventiefop te treden bij financiële of leefbaarheidsproblemen.

· Hulpaanbod naar aanleiding van leefbaarheidsproblemen

zelf de problemen aan pakken.

signaleren aan het OCMW

verwijzen door naar gepastebegeleiding

Poging tot minnelijke schikking


4.3.1.2. Knelpunten


· SHM's zetten weinig in om bij ál hun huurders vroegtijdig problemen te detecteren. De meesteSHM's voeren nooit preventieve huisbezoeken uit bij al hun huurders.

· Te weinig SHM's en SVK's pakken leefbaarheidsproblemen vroegtijdig aan.

· Bij huurachterstand (en soms bij leefbaarheidproblemen) sturen de meeste SHM's en SVK's één ofmeerdere aanmaningsbrieven. Doorgaans zijn dit enkel aangetekende brieven, die dikwijls nietwordt opgehaald of opengemaakt. Bovendien is het taalgebruik in brieven van SHM's en SVK'sniet altijd op maat van de doelgroep.

· Daarenboven proberen heel wat SVK's en SHM's huurders met huurachterstand ofleefbaarheidsproblemen ook op te bellen of een huisbezoek te brengen. Wegens tijds- enpersoneelsgebrek doen de drie kleine SHM's meestal geen huisbezoeken.

· Bij vragen van SHM's en SVK's aan OCMW's om te bemiddelen bij huurders onder een wettelijkeinkomensgrens, richt het OCMW zich vooral op OCMW-cliënten. Niet-OCMW cliënten worden nietaltijd gecontacteerd. Eén SHM contacteert het OCMW pas wanneer er al een verzoekschrift totuithuiszetting is ingediend, de andere wanneer ze de huurder met huurachterstand (meestal de2de maand huurachterstand) of leefbaarheidsproblemen niet kunnen bereiken.

· De samenwerking, communicatie en terugkoppeling tussen SHM's/SVK's en OCMW's verlooptonvoldoende duidelijk, transparant en georganiseerd.

· Vooral de aanpak van leefbaarheidsproblemen vraagt een intensieve begeleiding waarvoor zowelSHM's en SVK's als OCMW's onvoldoende tijd en knowhow hebben. Dat geldt zowel voorproblemen met onderhoud van de woning als voor buurtproblemen.

· Niet alle SHM's en SVK's doen een poging tot minnelijke schikking alvorens ze overgaan op eengerechtelijke procedure ten gronde.

· Aangezien de kleine SHM's geen voltijds sociaal werker in dienst kunnen nemen, kansamenwerking met andere (grotere) SHM's een optie zijn. Ook duidelijke afspraken (met protocol)met het OCMW om de woonbegeleiding door hen te laten opnemen, zowel voor OCMW-cliënten alsniet-cliënten, is een mogelijkheid – zij het dat ook OCMW's met capaciteitsproblemen kampen.

· Een huisbezoek uitvoeren bij nieuwe huurders tijdens de proefperiode om preventief optredenmogelijk te maken. Dit moet gekoppeld worden aan een goed onthaalbeleid door de SHM of hetSVK waarbij ze hun aanbod kenbaar maken, het reglement (waaronder de overlastprocedure)uitleggen en duidelijke uitleg geven over hoe uithuiszetting in zijn werk gaat (zoals bv. bijWoninGent).Indien bij de huisbezoeken problematische situaties worden opgemerkt, kan men eventueelsamenwerken met een dienst die preventieve woonbegeleiding biedt.

Preventief optreden naar aanleiding van huurachterstand of leefbaarheidsproblemen



Woonbegeleiders van de SHM's en SVK's in de regio Kortrijk volgen deproefcontracten op met een systeem van huisbezoeken. Bijherhaaldelijk vaststellen van problemen melden ze de huurder aan bij


het CAW (voor niet-OCMW-cliënten) of het OCMW (voor OCMW-cliënten) die (preventieve) woonbegeleiding opstarten.Samenlevingsopbouw Oost-Vlaanderen ontwikkelde een 'zakboekje'voor sociale huurders in Eeklo waarin de rechten en plichten vanhuurder en verhuurder en een aantal onderhoudstips op eeneenvoudige manier worden uitgelegd. Alle nieuwe huurders krijgenzo'n zakboekje mee.

Alle sociale woningen van de SHM Dendermondse Volkswoningenwerden eenmalig bezocht door de woonbegeleider en aan eenchecklist onderworpen. De (oudere) huurders met een problematischewoonsituatie (die een lage score hadden op de checklist) werdenbezocht door het CAW Dendermonde voor preventievewoonbegeleiding.

SVK Woonaksent en de SHM Volkswoningen houden buurt-vergaderingen in sociale woonblokken met veel leefbaarheids-problemen.De Gewestelijke Vennootschap Eigen Dak heeft in verschillendesociale woonblokken een huurder-vrijwilliger die verantwoordelijk isom leefbaarheidsproblemen te melden bij de SHM.De SHM WoninGent heeft een (laagdrempelig) lokaal in de buurt vande sociale woonblokken waar één keer per week permanentie is. Daarkunnen huurders terecht met klachten en vragen.

· Na de proefperiode jaarlijks een preventief huisbezoek doen bij álle huurders, zeker bij huurderswaarvan geweten is dat ze reeds uit huis gezet zijn. Zo kunnen financiële ofleefbaarheidsproblemen proactief opgespoord worden. Ook hier kan eventueel wordensamengewerkt met een dienst die preventieve woonbegeleiding biedt.

· Meer inzetten op het voorkomen of in een vroeg stadium aanpakken vanleefbaarheidsproblemen, vooral in grotere sociale woonblokken. Verschillende methodiekenbinnen en buiten de regio kunnen inspirerend werken.

Naar aanleiding van huurachterstand (ofleefbaarheidsproblemen) van een huurder niet enkel een aangetekende brief versturen, maarook (of enkel) een Op die manier is er meer kans dat de huurder debrief leest. Verder de brief ook in opstellen. De brief kan bovendien gebruiktworden om te sensibiliseren over hoe een uithuiszettingsprocedure verloopt om zomisverstanden over uithuiszetting uit te klaren. Dit kan bijvoorbeeld door een folder toe tevoegen met duidelijke (zoals CAW Kortrijk, zie eerder bijaanbevelingen voor het OCMW).

· (bellen, huisbezoeken voeren… en dit blijven aanhouden tot je dehuurder kan bereiken). Hierbij zijn heel belangrijk. Enkele SHM's merkten datoplossingen niet uitbleven toen ze ook huisbezoeken gingen doen en veel moeite deden omhuurder te bereiken.

· en ditook vastleggen in een Voor meer toelichting en good practices bij deze aanbeveling:zie aanbevelingen voor het OCMW.

· Verbeteren van de briefwisseling:

niet-aangetekende brief.eenvoudige taal

uitleg over een uithuiszetting

Aanklampend' werkenhuisbezoeken

Betere communicatie (rapportering) en afspraken tussen SHM's en de OCMW'sprotocol.

'

Preventief optreden naar aanleiding van huurachterstand of leefbaarheidsproblemen


· zoals het CAW die

· Het opstellen en bij de huurders kenbaar maken van een duidelijke Daarinzijn de stappen opgenomen die de woonbegeleider van de SHM of het SVK zelf onderneemt om deoverlast aan te pakken (bij voorkeur met huisbezoeken) en in welke fase hij eventueel eenexterne dienst inschakelt om woonbegeleiding aan te bieden.

· tussen SHM's, SVK's, OCMW's en andere actorenzoals CAW, politie… over de (gezamenlijke) Dit kan ineen lokaal woonoverleg, in een intergemeentelijk samenwerkingsverband wonen (bv. 'Woonplus'of Zele-Berlare) of op andere lokale of bovenlokale fora.

· Bij de Vrederechter nog een (gratis) ondernemen vooraleerover te gaan tot het indienen van een verzoekschrift tot uithuiszetting. De Vrederechter of SHM'sof SVK's verwittigen dan opnieuw het OCMW om contact te kunnen opnemen met de huurder.

Eén SHM zal pas wanneer ze een verzoekschrift tot uithuiszetting indient het OCMW op de hoogtebrengen van de huurder die dreigt uit huis gezet te worden. De andere SHM's en SVK's brengen hetOCMW nog voor de start van de gerechtelijke procedure op de hoogte en doen dat niet nog eens als zede gerechtelijke procedure opstarten.Een aantal SHM's en SVK's maken soms mee dat huurders nog tijdens de procedure ten gronde metde achterstallige huur over de brug komen. Op die manier wordt een effectieve uithuiszettingvermeden. Enkel Volkswoningen zal niet meer terugkomen op zijn beslissing tot uithuiszetting zodrahet verzoekschrift tot uithuiszetting is ingediend.

Eens er een eindvonnis uithuiszetting is uitgesproken, zullen ook de andere SHM's en SVK's deuithuiszetting niet meer tenietdoen.

Samenwerking opzetten met een organisatie intensieve begeleidingkan aanbieden bij leefbaarheidsproblemen.

overlastprocedure.

Uitwisseling van ervaringen en overlegaanpak van leefbaarheidsproblemen.

poging tot minnelijke schikking

Het CAW regio Aalst en CAW Sonar, Limburg werken samen met SHM'sen SVK's. Ook CAW Artevelde Gent, CAW Stimulans Kortrijk en CAWregio Midden- West-Vlaanderen werken samen met SHM's en SVK's,maar ook met andere doorverwijzers om niet alleen sociale huurdersmet leefbaarheidsproblemen, maar ook private huurders tebegeleiden. De SHM's en SVK's volgen zelf eerst een aantal stappenom de huurder te contacteren en eventueel te begeleiden. Indien ditniet mogelijk is, wordt preventieve woonbegeleiding (bemoeizorg)door het CAW opgestart, nog voor er een procedure gerechtelijkeuithuiszetting is ingezet.

WoninGent en de Meetjeslandse Bouwmaatschappij voorVolkswoningen hebben een overlastprocedure waarin is opgenomenwelke stappen ze zelf zetten bij overlastproblemen met een huurderen wanneer ze het CAW Artevelde inschakelen voor intensievewoonbegeleiding indien de eigen acties niets uithalen.

4.3.2. Preventie van uithuiszetting: de gerechtelijke

procedure uithuiszetting is al gestart

4.3.2.1. Feiten


4.3.2.2. Knelpunten


· Niet alle SHM's keren terug op hun beslissing tot uithuiszetting als de huurder tijdens deprocedure ten gronde alsnog de achterstallige huur betaalt. Dat is jammer want gelet op de hogekost van een uithuiszetting voor de SHM is het ook in het belang van SHM of SVK om niet tot eenuithuiszetting te moeten overgaan.

· SHM's en SVK's in de regio ondernemen geen stappen en voorzien dus al zeker geen begeleidingom de effectieve uithuiszetting van huurders tijdens de procedure ten gronde nog te vermijden.

· Hoewel woonbegeleiding voordat de gerechtelijke procedure is gestart duidelijk de voorkeurgeniet, zijn er ook good practices waarbij pas wordt aangeboden

De intensieve woonbegeleiding geldtdan als 'verplichte' maatregel om een uithuiszetting te vermijden.

woonbegeleiding als degerechtelijke procedure uithuiszetting al gestart is.

In Beveren zorgt de SHM voor woonbegeleiding bij leefbaarheids-problemen van haar huurders. Indien alle mogelijke stappen vanwoonbegeleiding zijn doorlopen en de problemen nog steedsaanhouden, stapt de SHM naar het Vredegerecht. De huurder krijgt deopzeg van de huur, maar wordt ook opgeroepen om aanwezig te zijn opde zitting waar een poging tot minnelijke schikking zal plaatsvinden.Indien de huurder aanwezig is, wordt verplichte woonbegeleiding(bemoeizorg) door de Vrederechter opgelegd als maatregel omuithuiszetting te voorkomen (de huurder heeft m.a.w. de keuze tussenbemoeizorg of uithuiszetting). Indien de huurder hiervoor kiest, volgteen intensieve begeleiding van 6 maanden door een bemoeizorger.Nadien wordt de vooruitgang geëvalueerd en al dan niet wordt deopzeg van de huur weer ingetrokken.Om echter te vermijden dat hulpverlening als stok-achter-de-deur zouleiden tot scheefgetrokken machtsverhoudingen, waarbij de huurderhulpverlening toelaat uit vrees voor een uithuiszetting, stellen wevolgende good practice als alternatief voor: CAW Stimulans in Kortrijkontwikkelde een stappenplan in de preventie van uithuiszetting in desociale huursector. Wie bij een eerste contactname geen hulp wil, kannogmaals aangemeld worden als de problematische huursituatie blijftduren of zich herhaalt. De betrokkene kan zo meermaals beslissen omop het hulpaanbod in te gaan.De eerste trap op de preventieladder of een eerste aanmelding kangebeuren tijdens de opvolging (via huisbezoeken) van deproefperiode. Bij problemen verwijzen de SHM's en SVK's door naarhet CAW (bij niet OCMW-cliënten) of het OCMW (voor OCMW-cliënten). Een tweede aanmelding gebeurt wanneer een huurder methuurachterstand kampt. Een laatste stap in de preventieladder is datde sociale verhuurder aan het CAW (of het OCMW voor cliënten) meldtbij welke huurders zij een gerechtelijke procedure opstart. Op datmoment wordt voor de laatste maal preventieve woonbegeleidingaangeboden om te trachten een eindvonnis uithuiszetting tevermijden.


4.3.3. Preventie van dakloosheid: er is een eindvonnis

uithuiszetting

4.3.3.1. Feiten

4.3.3.2. Knelpunten


SHM's en SVK's bieden geen specifieke hulp of begeleiding aan een huurder wanneer die uit huiswordt gezet en de meerderheid zal ook het OCMW niet op de hoogte brengen. De meeste volgen dehuurder ook niet op nadat hij uit huis is gezet, zodat ze niet weten waar deze huurders terechtkomen.

Het is wel zo dat huurders die in het verleden al uit huis werden gezet bij een SHM zich dikwijlsopnieuw laten inschrijven bij die SHM of een andere maatschappij. Uiteraard worden ook zij dan weergeconfronteerd met lange wachtlijsten zodat er jaren kunnen voorbijgaan vooraleer ze opnieuw eensociale woning kunnen betrekken. Iemand die uit huis is gezet, krijgt bij een SHM immers geenvoorrang; in een SVK levert dit wel extra punten op.Alle SHM 's en SVK's hanteren de regel dat alle schulden eerst moeten afbetaald worden (75% bijpersonen die in budgetbegeleiding zijn) vooraleer ze opnieuw een sociale woning kunnentoegewezen krijgen. Wanneer huurders in een collectief schuldbemiddelingsprogramma zitten bijhet gerecht en na een uithuiszetting een sociale woning kunnen huren, moeten ze wettelijk geenschulden afbetalen aan de SHM of het SVK.De grootste SHM 's en SVK's maken af en toe mee dat huurders die na een uithuiszetting bij henkomen huren 'hervallen' en opnieuw met een uithuiszetting te maken krijgen.

· Eenmaal sociale huurders uit huis zijn gezet, worden ze niet verder opgevolgd door de SHM's ofSVK's; ze brengen de OCMW's hiervan ook meestal niet op de hoogte.

· Huurders waarvan geweten is dat ze al eens uit huis zijn gezet, worden niet altijd door de SHM'sopgevolgd om vroegtijdig eventuele problemen te detecteren.

· Het welke huurders uit huis worden gezet, zodat het OCMW contact kanopnemen met deze huurders en met hen een traject kan opzetten om hen een duurzamewoonoplossing, en de nodige begeleiding daarbij, aan te bieden.

· Tijdens de proefperiode, maar indien mogelijk ook erna, de waarvan geweten is dat zezijn via preventieve huisbezoeken Indien er weer problemen

(van huurbetaling of leefbaarheidsproblemen) opduiken, kunnen ze in een vroeg stadiumaangepakt worden (eventueel met inschakeling van een externe dienst die preventievewoonbegeleiding aanbiedt).

OCMW verwittigen

huurdersreeds uit huis gezet, opvolgen.


4.4. Praktijk uithuiszetting bij de

gemeente

4.4.1. Feiten

4.4.2. Knelpunten

Het is de wettelijke taak van de gemeente om de goederen die bij een uitdrijving door degerechtsdeurwaarder op de openbare weg werden geplaatst, op te halen. Deze goederen kunnenmaximaal 6 maanden door de gemeente opgeslagen worden. Het weghalen en de opslag van deinboedel gebeurt op kosten van de eigenaar van de inboedel.

Een uithuiszetting via een uitdrijving door de gerechtsdeurwaarder kan ten vroegste één maand nade betekening van het eindvonnis tot uithuiszetting. Wanneer de huurder de woning na één maandnog niet zelf heeft verlaten, verwittigt de gerechtsdeurwaarder via een brief en/of fax de gemeentevan de uithuiszetting. Eén gemeente verwittigt op zijn beurt ook het OCMW wanneer er eeneffectieve uithuiszetting (met uitdrijving) zal plaatsvinden, de andere gemeentes brengen hetOCMW niet op de hoogte.

Op de dag van de uitdrijving is de technische dienst aanwezig om de inboedel met een container ofvrachtwagen op te laden.

· Een aantal gemeentes ervaren dat er vaak slecht gecommuniceerd wordt door degerechtsdeurwaarder die gegevens vergeet door te spelen, een foute naam of adres doorgeeft of degemeente niet op de hoogte brengt van een uithuiszetting die op het laatste moment toch nietdoorgaat.

· Na 6 maanden wordt de inboedel niet altijd opgehaald door de eigenaar ervan, waardoor degemeente zich verplicht ziet om de inboedel weg te schenken of te verkopen. Heel wat gezinnenzitten na een uithuiszetting financieel aan de grond en komen terecht in voorlopige woonsituaties(bij vrienden, op straat, in de opvang…) waardoor ze onmogelijk hun bezittingen ergens kunnenstockeren of de kost ervan te betalen. Op die manier spelen ze niet alleen hun woning, maar ookhun bezittingen kwijt.

· Enkele gemeentes ervaren dat het voor de arbeiders van de technische dienst emotioneel moeilijkis om een uithuiszetting bij te wonen. Zeker in kleine gemeentes kennen ze vaak de huurders dieworden uitgedreven en bovendien zijn ze niet opgeleid om hiermee om te gaan.

· De gemeentes communiceren meestal niet met het OCMW over een geplande uitdrijving.


4.4.3. Aanbevelingen

· Organiseren van om tot duidelijkereafspraken te komen.

· van een geplande uitdrijving, zodat het OCMW nog voor deuitdrijving de huurder kan helpen zoeken naar een onderkomen en vermijden dat er kosten komenvoor de uitdrijving; bovendien kan dan ook een oplossing worden gezocht voor de inboedel.

· Samenwerking tussen gemeentes en OCMW's om huurders op te sporen die voor het ophalen vanhun inboedel niet konden getraceerd worden.

· Organiseren van overleg tussen gemeenten om tot tekomen (o.a. het organiseren van een opleiding voor het personeel of hetinzetten van gespecialiseerd personeel voor het verlenen van bijstand bij de uitdrijving)

· Gelet op de nauwe band tussen gemeentebestuur en OCMW is het belangrijk dat er eenheid vanbeleid is en dus overleg en afstemming over maatregelen die beide besturen in deze kwestienemen; daarom verwijzen we in deze aanbevelingen voor gemeentebesturen ook naar onze

.

overleg tussen gerechtsdeurwaarders en gemeenten

Het OCMW op de hoogte brengen

intergemeentelijke samenwerkingrond inboedelophaling

eninboedelopslag.

aanbevelingen voor OCMW's


4.5. Preventie van uithuiszetting door CAW

regio Dendermonde

4.5.1. Woonbegeleiding en preventieve woonbegeleiding

Het CAW biedt zowel 'woonbegeleiding' als 'preventieve woonbegeleiding' aan.

Onder woonbegeleiding verstaan we “een aantal specifieke ondersteunende acties die gericht zijnop het handhaven van de huidige woonsituatie en/of het verwerven of versterken van competentiesom zelfstandig te wonen. Deze acties vinden plaats nog voor er sprake is van een proceduregerechtelijke uithuiszetting”. De woonbegeleiding die het CAW aanbiedt omvat 'begeleid wonen voorjongeren', 'begeleid wonen voor ex-thuislozen', 'integrale begeleiding voor multi-problem gezinnen','zorgwonen' en sinds kort ook de module 'glijdende huurovereenkomsten'. Deze laatste modulehoudt in dat het CAW woningen huurt van private verhuurders en deze aanbiedt aan huurders diemoeilijk zelfstandig kunnen wonen. Gedurende 6 maanden krijgen deze huurders intensievewoonbegeleiding. Na deze periode is het de bedoeling dat het contract op naam van de huurder komt.

Onder preventieve woonbegeleiding verstaat het CAW “Woonbegeleiding met specifieke acties methet oog op het voorkomen van uithuiszetting. Het bieden van begeleiding m.b.t. die aspecten die methet behouden van de woonst te maken hebben.” Preventieve woonbegeleiding vindt plaats nog vooreen gerechtelijke procedure uithuiszetting gestart is, maar wanneer er wel een dreiging is van eenmogelijke uithuiszetting. Specifieke kenmerken van preventieve woonbegeleiding zijn dat de cliëntreeds wordt gecontacteerd vooraleer deze zelf een hulpvraag stelt (bv. op basis van een signaal vaneen SHM/SVK) en de aanklampende hulpverlening (blijven aandringen). Vandaar dat de methodiekvan preventieve woonbegeleiding door het CAW ook wel eens 'bemoeizorg' wordt genoemd.

In het kader van preventieve woonbegeleiding lopen er twee projecten uitgevoerd door het CAWregio Dendermonde:

Vooraleer de SHM's Volkswoningen (sinds 2010) en Volkswelzijn (sinds 2006) naar een advocaatstappen om een gerechtelijke procedure uithuiszetting te starten, sturen ze naar het CAW de namendoor van de huurders met een huurachterstand. Het zijn huurders die niet reageerden opverschillende pogingen van de SHM's om tot een oplossing te komen voor hun huurachterstand.De ene helft van het jaar krijgt het CAW de huurders van Volkswelzijn door en de andere helft vanVolkswoningen. Ze wisselen hierbij af met het OCMW van Dendermonde. Beide worden hiervoorgefinancierd door de SHM's.Het CAW kan door zijn aanklampende houding meestal contact maken met de huurders en indien dithet geval is in heel wat gevallen ook een oplossing vinden voor de huurachterstand waardoor eenuithuiszetting vermeden wordt.

20

21

· Samenwerkingsprotocol tussen het CAW en de SHM's 'DendermondseVolkswoningen' en 'Volkswelzijn': preventie vóór de gerechtelijke procedureuithuiszetting


· Samenwerkingsprotocol tussen het CAW en de SHM 'DendermondseVolkswoningen': pro-actief opsporen van problemen

In 2010 deed de SHM huisbezoeken bij al haar sociale huurders en werd hun woon- en leefsituatieaan een checklist onderworpen. De oudere en meest behoeftige huurders die een score “slecht” tot“zeer slecht” hadden op de checklist, krijgen preventieve woonbegeleiding van het CAW viahuisbezoeken. Zo kunnen de woonomstandigheden en het welzijn van de sociale huurders wordenverbeterd en kan preventief worden opgetreden om latere betalings- en woonproblemen tevoorkomen. Het CAW krijgt hiervoor middelen van de SHM.

Dit project wordt tot nu toe door beide actoren als geslaagd beschouwd. In 13 van de 15 dossierswerd de begeleiding aanvaard door de huurder.Wanneer de begeleiding van de oudere en meest behoeftige huurders is afgelopen, wordt het projectgeëvalueerd. Afhankelijk hiervan, zal het uitgebreid worden en zullen eventueel ook andere huurdersdoor het CAW begeleid worden.


5.Belangrijkste aanbevelingen enknelpunten / vervolgtrajectvan dit onderzoek

van gegevens rond uithuiszetting, wat een betere analyseover de problematiek van uithuiszetting moet toelaten. Dat betekent dat onderstaandeinstanties gegevens over uithuiszetting

- het aantal ingeleide vorderingen tot uithuiszetting én het aantal eindvonnissen totuithuiszetting, bij voorkeur per gemeente: Vredegerecht;

- het aantal ingeleide vorderingen tot uithuiszetting én het aantal eindvonnissen totuithuiszetting in de sociale huursector: SHM's en SVK's;

- het aantal gezinnen dat door het OCMW effectief begeleid wordt en het aantalgezinnen voor wie een uithuiszetting daardoor vermeden wordt: OCMW;

- het aantal aanvragen om bijstand te verlenen bij de uitdrijving en het aantaluithuiszettingen via een effectieve uitdrijving: gemeentedienst of politie.

voor zowelprivate als sociale verhuurders. Deze moet volledig gratis zijn. Het OCMW zou moeten verwittigdworden van zodra de voorafgaande verzoeningsprocedure is ingeleid, zodat ondersteuningmogelijk is.

· Betaalbaarheid van de private huurmarkt ondersteunen door de invoering van een

· Meer inzetten op het van problemen die tot een uithuiszetting kunnenleiden. Dit kan het best gebeuren door geregelde om de woon- en leefsituatie vanmensen beter te kunnen inschatten: SHM's en SVK's bij nieuwe verhuringen en risicogroepen,OCMW's bij eigen huurders en mensen op de LAC-lijst. Andere interessantepreventiemethodieken zijn een gerichte interpretatie van kruispuntbankgegevens,buurtvergaderingen, het inzetten van een huurder-vrijwilliger die als conciërge optreedt in eenwoonblok of het inrichten van een lokaal waar huurders terecht kunnen met klachten en vragen.

· Het opstellen en bij de huurders kenbaar maken van een duidelijke door deSHM of het SVK. Daarin zijn de stappen opgenomen die de woonbegeleider van de SHM of hetSVK zelf onderneemt om de overlast aan te pakken en in welke fase hij eventueel een externedienst inschakelt om woonbegeleiding aan te bieden.

· bij de vredegerechten, OCMW's, SHM's en SVK's: steeds eenversturen (al dan niet in combinatie met een aangetekende brief) in

. over de procedure van uithuiszetting en misvattingenhierover uitklaren. Deze extra uitleg kan ook in een folder bij de brief of een huisbezoek wordenmeegegeven.

· Meer (OCMW's, SHM's en SVK's) door huurders methuurachterstand of leefbaarheidsproblemen niet alleen een brief te sturen, maar ook op te bellenen te bezoeken (en dit te blijven doen, tot ze hen kunnen contacteren).

· SHM's en SVK's ondernemen steeds een (gratis) vooraleer zeovergaan tot het indienen van een verzoekschrift tot uithuiszetting.

· van OCMW's ook openstellen voor gezinnen die uit huis worden gezet.· door minstens het sociaal objectief te realiseren

zodat kandidaat-huurders minder lang op de wachtlijst staan.

· Centralisering op federaal niveau

systematisch bijhouden:

· Weer verplichten van de voorafgaande poging tot minnelijke schikking

verruimdeVlaamse huursubsidie.

pro-actief opsporenhuisbezoeken

overlastprocedure

Briefwisseling aanpassen niet-aangetekende briefverstaanbare taal Duidelijke uitleg

'aanklampend' te werk gaan

poging tot minnelijke schikking

NoodopvangUitbreiding van het sociaal woningaanbod

5.1. Aanbevelingen

5.1.1. Federaal en Vlaams niveau

5.1.2. Lokaal (en regionaal) niveau5.1.2.1. Aanbevelingen ter verbetering van de bestaande werking


5.1.2.2. Aanbevelingen op het vlak van samenwerking tussen de actoren

5.1.2.3. Aanbevelingen voor het opzetten van nieuwe initiatieven

· tussen OCMW's om ervaringen uit te wisselen en na te denken over manieren om meerhuurders te bereiken naar aanleiding van een vordering tot uithuiszetting. Ook het CAW in ditoverleg betrekken om hun ervaring in het 'aanklampend werken' te delen.

· tussen de verschillende OCMW's over de lokale huurtoelage en over de eenmaligetussenkomsten door OCMW's aan huurders om hun huishuur te kunnen betalen.

· Uitwisseling van ervaringen en overleg tussen SHM's, SVK's, OCMW's en andere actoren zoalsCAW, politie… over de (gezamenlijke) aanpak van leefbaarheidsproblemen.

· tussen SHM's die geen voltijds sociaal werker in dienst kunnen nemen.· Duidelijkere en vlottere communicatie tussen OCMW's en en SHM's over hun

samenwerking bij huurachterstand of leefbaarheidsproblemen. Dit kan best vastgelegd worden ineen protocol of convenant.

· Vrederechters (en eventueel SHM's en SVK's nog eens extra) brengen devan een zodat het OCMW contact kan opnemen met deze huurdersen met hen een traject kan opzetten om hen een duurzame woonoplossing, en de nodigebegeleiding daarbij, aan te bieden.

· De bij een zodat het OCMW opvangkan voorzien.

· Uitbreiding van de en de bestaande efficiënter inzetten,bijvoorbeeld door de uitbouw van een (best geënt op de bestaandepolitiezones).

· tussen OCMW's over hun praktijk van crisis- en transitwoningen en begeleidingnaar de reguliere huurmarkt.

· Afsluiten van een tussen SHM's en OCMW's, waarbij SHM's een bepaald quotum vanhun woningen reserveert voor versnelde

· Intergemeentelijke samenwerking bij de (en eventuele opleiding vanpersoneel) bij een uitdrijving.

· Creëren en bekendmaking van een in deprivate huursector. Daar kunnen private huurders en verhuurders terecht met klachten overhuurachterstand of leefbaarheidsproblemen. Dit kan bij de woondienst van een OCMW/SociaalHuis zijn (bv. Sociaal Huis Wetteren), in het CAW (bv. CAW Artevelde Gent) of in de diensthuisvesting/de woonwinkel van de gemeente (bv. huisvestingsdienst regio Izegem).

· Samenwerking met een organisatie zoals het CAW, woonwinkel of huisvestingsdienst dieintensieve (en eventueel langdurige) woonbegeleiding kan aanbieden voor haarmeest kwetsbare huurders, indien de eigen woonbegeleiding van de SHM's, SVK's en/of OCMW'snaar aanleiding van leefbaarheidsproblemen van huurders niets oplevert of indien ze geen tijdhebben om de begeleiding aan te bieden.

· Opzetten van initiatieven voor de aanpak van leefbaarheidsproblemen die te maken hebben methet zoals het aanleren van poetsvaardigheden.

· Samenwerking tussen het vredegerecht en een dienst dieaanbiedt en bemiddelt tussen huurders en verhuurders, zodat verhuurders nog voor het indienenvan een vordering tot uithuiszetting door het vredegerecht naar hen kunnen doorverwezenworden.

· Hoewel woonbegeleiding voordat de gerechtelijke procedure is gestart duidelijk de voorkeurgeniet, is het ook mogelijk om aan te bieden

Een vrederechter kan intensieve woonbegeleiding als

Overleg

Afstemming

Samenwerkingafspraken

OCMW's op de hoogteeindvonnis uithuiszetting,

gemeente verwittigt het OCMW geplande uitdrijving,

noodopvangmogelijkhedenregionaal netwerk

Uitwisseling

convenanttoewijzing aan daklozen.

inboedelophalingen –opslag

aanspreekpunt voor problematische huursituaties

(bemoeizorg)

onderhoud van de woning'preventieve woonbegeleiding'

woonbegeleiding als de gerechtelijkeprocedure uithuiszetting al gestart is.


'verplichte' maatregel opleggen om een uithuiszetting te vermijden.· Voorzien in een vorm van voor kwetsbare huurders

zodat de drempel verlaagd wordt om aanwezig te zijn in hetvredegerecht.

Naast de knelpunten en aanbevelingen die we in deze publicatie per actor hebben besproken, willenwe afsluiten met een paar grote knelpunten en uitdagingen rond preventie van uithuiszetting dienaar onze mening het meest prioritair zijn in de regio. Mogelijke oplossingen voor deze knelpunten,gebaseerd op 'good practices' van preventie van uithuiszetting in andere regio' s dan de regioDendermonde, werden reeds verwerkt in de vorige hoofdstukken. Uiteraard zijn we er ons vanbewust dat deze aanbevelingen vaak extra middelen en personeel vragen. We benadrukken daaromhet belang van een vervolgtraject op dit onderzoek waarin overleg plaatsvindt tussen deverschillende actoren om prioriteiten te bepalen en een stappenplan op te maken voor de aanpak vandeze knelpunten.

Vooraf willen we nog duidelijk maken dat de beste preventie van uithuiszetting bestaat uit hetverzekeren van een voldoende hoog inkomen of vervangingsinkomen en een voldoende betaalbareen kwalitatieve huisvesting. Daarom pleiten we enerzijds voor een toereikend minimuminkomen enanderzijds de verhoging van het sociaal woningaanbod en een beter toegankelijke privatewoningmarkt. Deze eisen overstijgen evenwel de ambitie van dit project, maar proberen we wel meewaar te maken vanuit het ruime middenveld. Inmiddels willen we met beperktere maatregelenproberen om te remediëren waar kan.

Uit ons onderzoek kunnen we concluderen dat er een isuit de regio Dendermonde. Het OCMW is nagenoeg de enige actor die, voordat

een procedure tot gerechtelijke uithuiszetting wordt opgestart, aan preventie van uithuiszetting doetin de private huursector. Zoals blijkt uit onze bevraging wordt (of kan) deze rol slechts minimaalingevuld (worden) door het OCMW.Daarnaast wordt het OCMW door het Vredegerecht op de hoogte gebracht op het moment dat er eengerechtelijke procedure uithuiszetting bij het Vredegerecht werd opgestart. De meeste OCMW's in deregio sturen enkel een brief met het aanbod om hulp te zoeken bij het OCMW. Woonbegeleiding komter dus meestal niet aan te pas. Indien de huurder hulp aanvaardt van het OCMW, wat slechtsuitzonderlijk voorkomt, kan er nog gepoogd worden om een eindvonnis uithuiszetting te vermijden.Er moet m.a.w. gezocht worden naar manieren om in de regio Dendermonde, bij voorkeur nog voorde gerechtelijke procedure uithuiszetting is opgestart, nog meer aan preventie op de privatehuurmarkt te doen om op die manier meer gerechtelijke uithuiszettingen te voorkomen.

SHM's, SVK's en OCMW's ervaren dat ze vaak nog relatief goed kunnen omgaan met problemen vanhuurachterstand van huurders, maar dat ze meer problemen ondervinden bij

(met vaak achterliggende problematieken aan de basis) van huurders uitde sociale of private huursector. Ze missen de tijd en/of de knowhow om deze begeleiding op zich tekunnen nemen. Onder leefbaarheidsproblemen verstaan we zowel problemen van wooncultuur(hygiëne, verwaarlozing van de woning, schade aan de woning, stapelwoede…) als van woonoverlast(lawaai, overlast van huisdieren, sociale conflicten met buren, gedrag dat de openbare orde of goedezeden schendt…). Begeleiding is nodig zodat deze leefbaarheidsproblemen, al dan niet in combinatiemet huurachterstand, niet tot een uithuiszetting leiden.

begeleiding bij de verzoeningspoging ofde zitting ten gronde,

Knelpunt 1:gebrek aan preventie van uithuiszetting

bij private huurders

Knelpunt 2:

de aanpak vanleefbaarheidsproblemen

5.2. Knelpunten en vervolgtraject


Knelpunt 3:

overleg tussen al deze actoren

Knelpunt 4:

overleg om huurders die uit huis wordengezet, uiteindelijk weer een duurzame woonoplossing vinden

Doorheen ons onderzoek hebben we vastgesteld dat er in de regio door heel wat actoren, binnen demarges van hun mogelijkheden, inspanningen worden gedaan om uithuiszetting tegen te gaan. Eengebrek aan kennis van de initiatieven van andere actoren (binnen en buiten de regio) en mededaardoor ook een gebrek aan afstemming en samenwerking tussen die initiatieven brengt met zichmee dat de genomen maatregelen nog heel wat efficiëntiewinst kunnen boeken. Daarom pleiten wijvoor meer en voor uitbreiding van dit overleg naar andere actorenmet grote kennis van risicogroepen voor uithuiszetting zoals jongeren uit de bijzondere jeugdzorg ofex-gedetineerden.

Het project 'Preventie van uithuiszetting in de regio Dendermonde' focust op het vermijden vanuithuiszetting, maar is anderzijds niet blind voor de realiteit van de vele uit huiszettingen. In onsonderzoek hebben we vastgesteld dat eens een uithuiszetting is uitgevoerd heel wat gezinnen op dedool geraken (dakloos worden of van het ene tijdelijke adres naar het andere verhuizen). Daarom ishet in een vervolgtraject absoluut noodzakelijk dat in kaart wordt gebracht welke actoren (SHM's,SVK's, OCMW's, CAW, ..) nog welke hulp bieden en hoe dit verloopt. Aansluitend hierop moet er

plaatsvinden tussen alle actoren er voor te zorgen dat. De uitdagingen liggen hier

onder meer in het informeren en sensibiliseren van dak- en thuislozen over hun rechten, debeschikking over voldoende en gediversifieerde opvangmogelijkheden, een woonaanbod op maatvan de doelgroep, een betere doorstroming van opvang naar huisvesting en begeleiding zowel naarhuisvesting als naar maatschappelijke re-integratie.


Eindnoten1

Cijfers uit de studie van de POD Maatschappelijke Integratie “OCMW-hulpverlening aan dak- en

thuislozen” van 2010

Cijfers gebaseerd op de VVSG-bevraging bij alle OCMW' s met een responsgraad van ruim 70%. Het gaat

om vorderingen tot uithuiszetting ingediend bij de Vrederechter.

Het is echter wel met een schatting voor de gemeente Laarne.

Uithuiszettingen, N.Bernard (ed.), Koninklijk verbond van vrede- en politierechters, 2011, Die Keure,

p 46-47

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

Onder leefbaarheidsproblemen verstaan we zowel problemen van wooncultuur (hygiëne, verwaarlozing

van de woning, schade aan de woning, stapelwoede…) als van woonoverlast (lawaai, overlast van

huisdieren, sociale conflicten met buren, gedrag dat de openbare orde of goede zeden schendt…).

Aangezien we geen gegevens hebben van het OCMW van Lebbeke voor 2008, hebben we met een schatting

moeten werken.

Indienen van een vordering (verzoekschrift) tot uithuiszetting, is de start van een gerechtelijke

procedure uithuiszetting

Idem

Effectieve uithuiszetting (huurders die al of niet met een gerechtsdeurwaarder de sociale woning

moeten verlaten). Het aantal eindvonnissen uithuiszetting die door de Vrederechter uitgesproken

worden, komt bijna steeds overeen met het aantal effectieve uithuiszettingen, aangezien de SVK' s

eenmaal dat er een eindvonnis uithuiszetting is uitgesproken niet terug komen op de beslissing tot

uithuiszetting.

De werkgroep 'Wonen' in Sint-Niklaas van Samenlevingsopbouw Oost-Vlaanderen.

Definitie uit 'Modules hulpaanbod CAW' s en OCMW' s', module 2.13 'woonbegeleiding'

Gebaseerd op de acties zoals beschreven in 'Modules hulpaanbod CAW' s en OCMW' s', module 2.13

'woonbegeleiding'. Wij voegen er nog een zesde en zevende ondersteuning aan toe die gericht is op

“het handhaven van de huidige woonsituatie”: problemen opsporen op basis van de LAC-lijst en

aanbieden van een huurtoelage.

De werkingen of modules van de CAW' s die specifiek gericht zijn op het voorkomen van uithuiszetting,

worden als 'preventieve woonbegeleiding' aangeduid. De begeleiding start niet op vraag van de cliënt

maar na contactname van een sociale huisvester, een OCMW, de stad of een private huisbaas. Doordat

deze hulpverlening niet gebeurt op vraag van de cliënt, noemt men deze methodiek ook wel

'bemoeizorg'.

Aangezien de poging tot minnelijke schikking niet meer verplicht is, wordt deze poging niet meer in

elk Vredegerecht toegepast en is het de keuze aan de verhuurder om deze poging te proberen of niet.

Artikel 1344ter van het Gerechtelijk Wetboek

Gebaseerd op 'Modules hulpaanbod CAW' s en OCMW' s', module 2.12 'Preventie van gerechtelijke

uithuiszetting’

Werkgroep 'Wonen' van Samenlevingsopbouw Oost-Vlaanderen in St-Niklaas

Op het moment dat de gerechtelijke procedure uithuiszetting reeds gestart is.

Gebaseerd op 'Modules hulpaanbod CAW' s en OCMW' s', module 2.13 'woonbegeleiding’

Definitie uit 'Modules hulpaanbod CAW' s en OCMW' s', module 2.13 'woonbegeleiding'

Typemodules hulpaanbod thuislozenzorg CAW' s en OCMW' s, typemodules begeleiding, Preventieve

woonbegeleiding


Samenlevingsopbouw Oost-Vlaanderen vzw In opdracht van ......- 10 OCMW's en 10 gemeentebesturen - 2...

Documents

Transcript of Samenlevingsopbouw Oost-Vlaanderen vzw In opdracht van ......- 10 OCMW's en 10 gemeentebesturen - 2...