Samen ijveren voor

sociale rechtvaardigheid,

gelijkheid en vooruitgang

Een uitgave van ICS-Gent, november2011

Twee flashbacks

Eén: Sinds de start van het nieuwe millennium neemt

de Venezolaanse president Hugo Chávez het voortouw

in het protest van Latijns-Amerikaanse leiders tegen

de ALCA, het vrijhandelsverdrag dat de Noorderbuur

hen sinds de jaren ’90 probeert op te leggen. Dit

vrijhandelsakkoord zou de wurggreep op het Zuiden

nog versterken, en de sociale gevolgen voor haar

volkeren zouden niet te overzien zijn. Venezuela en

Cuba besluiten een alternatief model naar voor te

schuiven, dat van de ALBA: Alternativa Bolivariana

para las Américas. Eind 2004 worden de

samenwerkingsakkoorden ondertekend waarin

solidariteit in plaats van concurrentie, echte integratie

in plaats van verdeeldheid en Zuid-Zuid relaties op

gelijke voet in plaats van Noord-Zuid relaties op basis

van ongelijke macht enkele van de voornaamste

kenmerken zijn. Voorlopig zijn Venezuela en Cuba nog

de enige landen die deel uitmaken van het

Bolivariaans alternatief. Chávez’ pogingen om de ALCA

te verwerpen vinden wel ruimere weerklank. Begin

2005 lijden de Verenigde Staten een diplomatieke

nederlaag in Mar de Plata in Argentinië, waar een

meerderheid van Zuid-Amerikaanse presidenten het

vrijhandelsverdrag verwerpt. Chávez noemt het de

begrafenis van de ALCA.

Twee: Eind 2005 wordt Evo Morales verkozen tot

president van Bolivia. Deze voormalige vakbondsleider

wordt de eerste inheemse president van het continent.

Hij belooft de natuurlijke rijkdommen, zoals de

gasvoorraad, te gebruiken om het lot van de eigen

bevolking te verbeteren in plaats van de rijke

aandeelhouders uit het Noorden er verder mee te

plezieren. Het hoeft geen betoog dat ook Morales niets

ziet in de ALCA, wat hij een verdrag noemt dat de

kolonisatie van de Zuid-Amerikaanse landen

legaliseert. De ALBA charmeert de Boliviaanse leider

dan weer des te meer. Op de derde top ervan in 2006

komt Bolivia erbij als derde land. Dit betekent de start

van een economisch, sociaal en politiek

integratieproces tussen deze drie landen, waar later

nog onder andere Nicaragua en Ecuador zullen bij

aansluiten. Morales zegt hierover:

De volkeren stonden steeds aan de zijde van de

ALBA, al vanaf het moment dat kameraad Hugo

Chávez en het Venezolaanse volk het tegenover

de ALCA plaatsten. Ook het Boliviaanse volk

stond er achter, maar nu kan ik met fierheid

zeggen dat ook Bolivia als staat, met de

president en de overheid aan de kant van de

ALBA staat. […] Enkel in Cuba en in Venezuela

vinden wij onvoorwaardelijke hulp en solidariteit

terug. Niet zoals met sommige andere landen

waar chantage, bedreigingen en voorwaarden

gesteld worden bij het sluiten van economische

akkoorden.

In deze brochure focussen we op de relaties tussen

Bolivia en Cuba.

Historiek

Na de Cubaanse Revolutie zullen zowat alle Latijns-

Amerikaanse landen de diplomatieke relaties met Cuba

verbreken, al dan niet omwille van druk uit het

Noorden. Bolivia vormde hierop geen uitzondering. Pas

in 1985 komt er een herstel in de relaties tussen deze

twee landen, zij het op een laag pitje. De verkiezing

van Evo Morales betekent echter een complete

ommezwaai. Al onmiddellijk na diens inauguratie

stuurde Cuba duizenden artsen naar Bolivia om

overlevenden te verzorgen na een reeks verwoestende

overstromingen.

De toetreding van Bolivia tot de ALBA gaf een nieuwe

impuls aan het project, alsook aan de relaties tussen

Cuba en Bolivia. Onmiddellijk werden

samenwerkingsakkoorden getekend voor een

grootschalige alfabetiseringscampagne die te

vergelijken was met die kort na de Cubaanse

revolutie. Met de Cubaanse Yo si puedo methode zou

Bolivia er in drie jaar in slagen om het land

analfabetismevrij te krijgen, als derde land na Cuba en

Venezuela. En dit ondanks de torenhoge

analfabetismecijfers voor 2006, waarbij op het

Amerikaanse continent Haïti de kroon spant. De

Cubanen boden het programma en een groot aantal

leerkrachten aan, de Boliviaanse overheid zorgde voor

de infrastructuur en het in praktijk brengen van het

project. Daarbij werden zonnepanelen geïnstalleerd in

kleine schooltjes in afgelegen

landbouwgemeenschappen, zodat er elektriciteit was

om ook ’s avond les te kunnen geven. Men zorgde ook

voor gratis brillen, zodat oogproblemen geen hindernis

zouden vormen bij het alfabetiseren. Opmerkelijk was

dat de alfabetiseringscampagne ook in het Aymara en

Quechua gevoerd werd, waarmee de (taal)rechten van

de inheemse volkeren andermaal bekrachtigd werden.

Daarnaast startte een grootschalige

gezondheidscampagne in Bolivia met de hulp van

Cubaanse dokters. Deze laatste gingen aan de slag in

de armste wijken van grootsteden of in afgelegen

landelijke gebieden, waar de Boliviaanse dokters (die

in het algemeen uit de midden- of rijkere klasse

komen) vaak niet willen werken. Zij voerden sinds

2006 al meer dan 45 miljoen gratis consultaties uit. Er

werden ook concretere projecten uitgewerkt, zoals

Operación Moto Mendez voor personen met een

functiebeperking. Een uitschieter hierbij was Operación

Milagro. Met de financiële ondersteuning van

Venezuela en de medische hulp van Cuba kregen meer

dan 576 000 Bolivianen gratis hun zicht terug. Cuba

leidt ook gratis honderden Boliviaanse artsen op.

In het afgelopen jaar sloten Bolivia en Cuba een

verdrag voor de strijd tegen drugssmokkel, een

gevoelig thema. De Verenigde Staten gebruiken de

war on drugs immers als argument om Zuid-Amerika

onder politieke en militaire controle te houden. Vaak

wijzen ze met een beschuldigende vinger naar Bolivia

omwille van de cocaplantages en naar Cuba omdat het

op een geostrategische doorvoerroute ligt. Maar zoals

de cocaboeren hierop antwoorden: “Coca is geen

cocaïne zoals druiven geen wijn zijn”. En ook Fidel

dient de V.S. van antwoord: “Als er drie landen zijn die

er alles aan doen om de gezondheid, de educatie en

het welzijn van hun volk te verbeteren, zijn het Cuba,

Venezuela en Bolivia. Wij weten beter dan wie ook

welk negatieve effecten drugs en drugshandel

betekenen voor een bevolking. We hebben dan ook

zeker geen buitenlandse troepen nodig om de

drugstrafiek te komen bestrijden, dat doen we zelf al”.

Daarnaast werden in 2011 ook bilaterale militaire

samenwerkingsakkoorden afgesloten.

Niet moeilijk dat Evo Morales vol lof is over het

Caribische zusterland. Hij noemt het één van de meest

solidaire landen ter wereld en prijst het voor de

solidariteit, gelijkheid en wederkerigheid in de

bilaterale relaties. Op de vraag wat dan het grootste

verschil is tussen de twee landen, legt hij in zijn

antwoord de nadruk op de rol van de inheemse

volkeren, die in Cuba meteen werden uitgemoord. In

Bolivia lijden ze al meer dan vijfhonderd jaar onder de

onderdrukking van achtereenvolgens de kolonisatie en

het imperialisme, steeds gesteund door de lokale

oligarchie. Het zijn de indigenas die wakker geschud

zijn en zij hebben nu de macht overgenomen.

Vrijheid voor de Vijf Cubaanse antiterroristen en

tegen de VS-blokkade

Bolivia is één van de meest actieve landen ter wereld

op het gebied van de Free The Five campagne die voor

de vrijlating van vijf Cubaanse antiterroristen ijvert die

na een oneerlijk proces nu al dertien jaar in de VS

zitten opgesloten. De internationale steun voor hun

vrijlating is onontbeerlijk. De steun van Bolivia en van

Evo Morales is dan ook een opsteker voor Cuba, voor

de vijf en voor hun families. Evo Morales en Bolivia

verzetten zich ook hevig tegen de Amerikaanse

blokkade tegen Cuba, die hij een “criminele vorm van

politiek” noemt.

Van de universiteit van Havana kreeg Evo Morales een

eredoctoraat in de politieke wetenschappen uitgereikt.

Evo Morales en Bolivia scharen zich aan de zijde van

Cuba in de zoektocht naar een menselijk alternatief

voor het huidige kapitalistische wereldsysteem.

Evo & Fidel: geschiedenis van een langdurende

vriendschap

Morales was al lang voor hij president werd een

bewonderaar van het Cubaanse socialisme en van

Fidel Castro. In 1992 koopt hij een enkeltje La Paz –

Havana om een conferentie over de solidariteit tussen

de volkeren te gaan bijwonen. Geld voor een retour

ticket was er niet. In Cuba zelf krijgt Morales gratis

overnachting en ontbijt aangeboden, meteen ook de

enige maaltijd die hij zich kon permitteren. Na heel

wat omzwervingen en zonder geld kon hij terugkeren

naar Bolivia, net op tijd voor het congres van de

boerenfederatie. Over zijn avontuur naar Cuba vertelt

hij later aan een Argentijnse krant: “Ik deed het

allemaal om Fidel te leren kennen. Uiteindelijk heb ik

Fidel horen speechen en heb ik zelf gesproken op de

conferentie, maar bij Fidel zelf komen was

onmogelijk”. Evo en Fidel zouden elkaar in 2003 toch

nog leren kennen toen de eerste door de tweede

uitgenodigd werd voor een etentje. Evo Morales

herinnert Fidel eraan bij een bezoek aan Cuba en

vertelt hem: “Ik was door deze uitnodiging aangenaam

verrast. Ik dacht namelijk dat je mij zou uitleggen hoe

je een revolutie voert. In werkelijkheid zouden we tot

6 uur ’s morgens blijven praten over gezondheidszorg

en sociale projecten”. Nog voor hij president wordt

vraagt Morales regelmatig advies aan Castro. Een

aantal maanden voor hij de Boliviaanse

presidentsverkiezingen won, was hij in Cuba een hoge

gast op de 1 meiviering. Net daarvoor had hij er een

operatie aan zijn knie ondergaan.

Op de vraag wat Fidel voor hem betekent antwoord

Morales: “het is een oude wijze broer voor mij, wiens

principes gebaseerd zijn op solidariteit en de strijd

voor gelijkheid en waardigheid. Fidel belt mij, omhelst

mij, praat met mij en oriënteert mij. […] Ik denk dat

Fidel de beste dokter ter wereld is, omwille van zijn

inspanningen voor de gezondheidszorg, en de beste

pedagoog, omwille van zijn inspanningen voor het

onderwijs. Ter illustratie: er zijn vandaag meer dan

duizend Cubaanse dokters actief in Bolivia die ons ook

hielpen bij het alfabetiseringsplan”.

En de liefde is wederzijds. In 2009 schreef Fidel Castro

over Evo Morales: “Evo heeft de enorme capaciteit en

slaagt erin om de vuilste imperialistische campagnes,

zijn staatsgrepen en inmenging in interne zaken te

overwinnen, om de soevereiniteit van Bolivia en het

recht van zijn volk op zijn eigen gebruiken te

verdedigen. […] In minder dan drie jaar slaagde hij

erin het analfabetisme uit te roeien en zorgde hij voor

gezondheidszorg voor duizenden Bolivianen die daar

voordien geen recht op hadden. Alle kinderen uit het

staatsonderwijs krijgen vanaf het eerste leerjaar voor

acht jaar lang een studietoelage, meer dan 700 000

gepensioneerden krijgen extra toelagen alsook

zwangere vrouwen en kinderen onder de twee jaar.

[…] Evo beschikt over drie keer meer dollarreserves

dan in het begin van zijn legislatuur, dankzij het onder

overheidscontrole te brengen van de natuurlijke

rijkdommen van het land. Hij zette sterk in op

internationale samenwerking en verdedigt zeer

standvastig het milieu. Waarom geven ze hem dan

geen Nobelprijs voor de vrede? Ah, ik begrijp zijn

grote nadeel: het gaat hier niet over de president van

de Verenigde Staten”.

Evo Morales in de voetsporen van Che

Ernesto Che Guevara, de wereldberoemde Argentijnse

vrijheidsstrijder, zou zijn laatste veldslag strijden in

Bolivia. Zijn plan om een guerrillastrijd te beginnen in

dit Andesland was minutieus voorbereid op Cuba. Door

o.a. onenigheid met de Boliviaanse communistische

partij en de bemoeienissen van de Verenigde Staten

mislukt het project. La Higuera, de plaats waar de

gevangengenomen Cubaanse held op bevel van de CIA

op 9 oktober 1967 werd doodgeschoten is nu een heus

bedevaartsoord.

Evo Morales steekt bij een plechtigheid naar aanleiding

van de 40ste verjaardag van de moord op Che zijn

bewondering voor deze guerrillero niet onder stoelen

of banken: “Wij zijn humanisten en volgelingen van

het voorbeeld van Che”, zo sprak hij. Net als Che

Guevara wil hij vechten voor gelijkheid en

rechtvaardigheid: “Het enige verschil is dat hij in zijn

zoektocht ernaar de wapens opnam. In de jaren 50 en

60 namen de volkeren de wapens op tegen het

imperialisme, vandaag in de 21ste eeuw is het het

imperialisme dat de wapens opneemt en oorlogen

ontketent tegen de volkeren. Wij zullen dit spel echter

niet meespelen en niet op de provocaties ingaan. We

zien dat we met het politieke bewustzijn van ons volk

en van de sociale bewegingen een democratische en

pacifistische revolutie kunnen doorvoeren, ook al zal

dat heel wat voeten in de aarde hebben daar niet

iedereen zijn privileges zomaar wil afstaan”.

Vijfenveertig jaar na de dood van deze heroïsche

revolutionair kan Evo Morales zijn werk in hetzelfde

land verder zetten. Misschien met andere methodes en

andere accenten, maar in dezelfde geest van een

streven solidariteit, gelijkheid en rechtvaardigheid.

Hasta la victoria siempre!

Jasper Rommel, lid ICS-Gent, nov.2011

Meer weten over Cuba?

Surf naar

www.cubanismo.net