Samen geestelijk gezond chantal van audenhove - vermaatschappelijking en herstel
43
Vermaatschappelijking en Herstel Prof.dr. Chantal Van Audenhove Leuven, 18 december 2014
Transcript of Samen geestelijk gezond chantal van audenhove - vermaatschappelijking en herstel
Vermaatschappelijking en Herstel
Prof.dr. Chantal Van Audenhove
Leuven, 18 december 2014
Inleiding : recente trends in de GGZ
– Deïnstitutionalisering
– Vermaatschappelijking
– GGZ hervorming in België
Herstel en herstelgerichte zorg
– Herstel
– HEE beweging
– Participatie en ervaringsdeskundigheid
Implicaties voor de praktijk van GGZ
– Bindende zorg
– Motivationeel interview en LEAP
– Shared decision making
Uitdagingen voor de toekomst
Vermaatschappelijking en herstel
Deïnstitutionalisering
– Afbouw van aantal bedden
– Reductie van aantal ligdagen
Vermaatschappelijking
– Sociale integratie en inclusie van mensen met psychische
problemen
• Rehabilitatie
• Acceptatie als volwaardig burger
– Humanisering van de zorg
• Maatschappelijk geïntegreerde voorzieningen
• Normalisatie : zo gewoon mogelijk leven, burgerschap
– Aandacht voor maatschappelijke determinanten van psychische
problemen
• Stigmatisering en discriminatie
• Burnout
Hervormingen in zorgorganisatie
Recente trends in de GGZ
3
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20
Mo
naco
Belg
ium
Ma
lta
Ne
therl
and
s
La
tvia
Ru
ssia
n F
ed
Lithu
ania
Czech R
epu
blic
Sw
itzerl
and
Cro
atia
Fra
nce
Ukra
ine
No
rwa
y
Germ
any
Lu
xe
mbo
urg
Slo
ven
ia
Fin
land
Ro
man
ia
Hu
nga
ry
Irela
nd
Slo
vakia
Bulg
aria
Bela
rus
Fm
r Y
ug
osla
v R
ep M
acedo
nia
Kazakhsta
n
Re
p o
f M
old
ova
Mo
nte
neg
ro
De
nm
ark
Pola
nd
Arm
enia
Isra
el
Icela
nd
Spain
Serb
ia
Austr
ia
Aze
rbaija
n
Sw
ede
n
Kyrg
yzsta
n
Geo
rgia
Port
ug
al
Gre
ece
Bosnia
& H
erz
ego
vin
a
Ta
jikis
tan
Alb
ania
Cypru
s
Uzbe
kis
tan
Ando
rra
Ita
ly
Turk
ey
Aantal psychiatrische bedden per
10.000 inwoners WHO, 2011
Mental Health Programme
Aantal opnames per 100.000 in GGZ-
voorzieningen WHO, 2011
6
Internationale trends in GGZ tot 2005
“Balanced care”
Evenwichtige zorg met een waaier aan
zorgvoorzieningen in de maatschappij die alle zorg
bieden die nodig is, zonder de negatieve impact van
opname:
in de natuurlijke omgeving
mobiel
gericht op beperkingen en symptomen
specifieke zorg voor omschreven diagnose en
problemen
in overeenstemming met de internationale verklaring van
de mensenrechten
gefocust op de prioriteiten van de gebruikers
Gecoördineerd (risico’s !)
Alle noodzakelijke voorzieningen:
• Gespecialiseerde residentiële units voor specifieke
patiëntengroepen (bijv. eetstoornissen,
adolescenten..)
• Gespecialiseerde Community MHC, ACT en snelle
interventieteams
• Alternatieven voor acute opname: psychiatrische
thuiszorg, crisisinterventieteam, daghospitalisatie,
respite care
• Gedifferentieerd begeleid wonen
• Rehabilitatie in arbeid, educatie en vrije tijd
(Thornicroft &Tansella, 2003)
Evolutie in richting van Balanced care WHO
8
Trends in België: sedert 2000
PZ PAAZ PVT BW CGGRIZIV
Conv.
Overlegplatforms
Kinderen en jongeren
Volwassenen
Ouderen
Beleidsmaatregelen
Vlaams en federaal niveau
Vanaf 2000
Doelgroepgerichtbeleid in
ambulante en residentiële sector
Preventie van suicide
Integratie en gerichtheid
op samenleving
2003-2004
Pilootprojecten “Psychiatrische
zorg in de thuissituatie”
Pilootprojecten “Activering in
reguliere tewerkstelling en
educatie”
Vanaf 2005
Primaire samenwerking in “Therapeutische
Projecten”
Secundaire samenwerking in
Transversaal Overleg
Patiënten- en familieparticipatie op meso en macro
niveau
FOD volksgezondheid
“Gids naar een betere GGZ door de realisatie van
zorgcircuits en zorgnetwerken” www.PSY107.be
Experiment voor doelgroep 16-65 jaar
Duur: 3 jaar
Intenties van 107
– Beddenreductie
– Vermaatschappelijking
– Participatie en patiëntgerichtheid
– Integratieve benadering van zorg
Vanaf 2010: Projectkader van Artikel 107
11
Balanced care wordt realiteit ?
12
Inleiding : recente trends in de GGZ
– Deïnstitutionalisering
– Vermaatschappelijking
– GGZ hervorming in België
Herstel en herstelgerichte zorg
– Herstel
– HEE beweging
– Participatie en ervaringsdeskundigheid
Implicaties voor de praktijk van GGZ
– Bindende zorg
– Motivationeel interview en LEAP
– Shared decision making
Uitdagingen voor de toekomst
Vermaatschappelijking en herstel
“The Diamond of Change” (M. Kmita 2005)
“De Gekken”
gevaarlijke personen, uitgesloten uit de samenleving
STIGMA
Gebruikers van voorzieningen
rol van de zorgverstrekkers
aanvaard, zelfactualisatie,
strijd tegen stigma en
machteloosheid
Burgers
Mensenrechten,
verantwoordelijkheden,
participatie en inclusie in
de samenleving
Patiënten
Slachtoffers, passieve ontvangers van zorg of
behandeling, ontvangen zorg van experten die weten
‘wat het beste is’
Implicaties voor behandeling
• zelfhulp en informele hulp (lotgenoten) worden zeer belangrijk
• professionele hulp is niet noodzakelijk, kan wel een
faciliterende rol spelen
• naast GGZ ook vele andere voorzieningen mogelijk
Herstel of ‘recovery’ als centraal concept
“Een intens, uniek, persoonlijk proces van verandering in iemands
houding, waarden, doelen, vaardigheden en rollen.
Het is een manier van leven, om een leven te leiden dat voldoening
geeft, dat hoopvol is, en een bijdrage levert aan de samenleving,
ondanks de beperkingen die de ziekte met zich meebrengt.
Herstellen is het ontgroeien van de catastrofale gevolgen van de ziekte
en de ontwikkeling van een nieuwe betekenis en een nieuw doel in
iemands leven
Herstel impliceert de ontwikkeling van nieuwe betekenissen en doelen in
het leven, een groeien over de grenzen van de ziekte.”
Anthony, (1993). Recovery from mental illness: the guiding vision of the mental health
service system in the 1990s
Uitgangspunten van de herstelvisie
Herstellen is mogelijk zonder professionele interventies
Betrokken aanwezigheid van personen die erin geloven
Vertrekt niet vanuit een visie op de oorzaken van de psychische
ziekte of diagnoses
Herstel is mogelijk ook met symptomen
Herstel verandert de frequentie en de duur van symptomen
Herstel voelt niet als een lineair proces
Herstel van de gevolgen van de psychische ziekte is soms
moeilijker dan herstel van de psychische ziekte op zich
Herstel van een psychische ziekte betekent niet dat de persoon
‘niet echt psychisch ziek’ was
https://www.youtube.com/watch?v=3sJp5JlZOrA
CHIME raamwerk (Leamy et al., 2011)
Sociale verbondheid
Hoop en optimisme
Identiteit
Betekenis en zin
Empowerment
Sleutelelementen van persoonlijk herstel
18
Herstel als proces (Young & Ensing, 1999)
Stabilisatie Heroriëntatie Reïntegratie
Controle over de
symptomen en
vermindering van het
lijden
Farmaco-therapie
Medicatie-management
Behoefte aan steun en
veiligheid
Exploreren van
implicaties van het ziek
zijn
Rouwproces
Psycho-educatie
Symptoommanagement
Toekomstplannen maken
Aangaan of herstellen
van betekenisvolle
relaties of rollen
Terugkeer naar een
normaal bestaan
Vaardigheden oefenen
Zelfvertrouwen
versterken
Activiteiten opnemen
Paradigma shift voor de praktijk
1. De intellectuele uitdaging van herstelgerichtwerken komt van buiten de professionelecontext van de psychiatrie
2. De expertenkennis wordt een bijzonder geval enniet de algemene regel
3. Het bijkomstige komt centraal te staan en niethet specifiek psychiatrische
Patientenorganisaties HEE
HEE: Herstel, Empowerment en
ervaringsdeskundigheid
Herstel: persoonlijk proces waarin mensen met psychische
kwetsbaarheid de draad weer opnemen en hun leven nieuwe vorm en
inhoud geven.
Bij herstel geef je datgene wat je overweldigt een plaats. Je laat je
leven niet langer door symptomen beheersen.
Niet accepteren dat je onbehandelbaar of uitbehandeld bent, maar
ook niet doen alsof er niets aan de hand is.
Empowermement: herwinnen van de regie over je eigen lijf en leden,
versterking van eigenwaarde en zelfrespect en versterking van de
positie van ggz-cliënten als groep.
Herstel vereist empowerment en leidt tot empowerment
Het gaat om het ontwikkelen van het vermogen van mensen om
zich aan een hopeloze situatie te ontworstelen en een nieuwe
wending te geven aan hun leven.
Wilma Boevink, ZonMw22
Nieuwe collega’s: ervaringsdeskundigen
Hulpverlening kan bijdragen tot herstel, maar kan het herstel ook
ondermijnen !
Werken met respect voor de ervaringsdeskundigheid van patiënten
vereist nieuwe competenties van de hulpverleners
HEE: GGZ cliënten nemen zelf het roer in handen
Herstelwerkgroepen om te leren zien wat de eigen kracht is en hoe
men pijnlijke ervaringen kan zien als een sterkte
Het verschil zien tussen wie we zijn en wat we aan kopzorg hebben”
www.hee-team.nl
Wilma Boevink, ZonMw
23
Rol van ervaringsdeskundige
24
• opgeleid in reguliere hulpverleningsmethodieken en aangeworven om tevens zijn ervaringsdeskundigheid aan te wenden en vooral bruggenbouwer
Hulpverlener met ervaringsdeskundigheid:
• Op basis van zijn ervaringsdeskundigheid aangeworven en vooral bondgenoot voor de patiënt, gebruiker, bewoner
Ervaringswerker:
Wat is herstelondersteuning?
Alle ondersteuning van herstel binnen en buiten de GGZ
Alle ondersteuning van herstel binnen en buiten de GGZ
Gegeven door lotgenoten, familie, vrienden, collega’s, buren, maatschappelijke instanties en hulpverleners
Hulpverleners hebben een belangrijke maar bescheiden plaats
Moderne hulpverlening is erop gericht de herstelondersteuning door het natuurlijke netwerk van de cliënt zoveel mogelijk te bevorderen
Gegeven door lotgenoten, familie, vrienden, collega’s, buren, maatschappelijke instanties en hulpverleners
Hulpverleners hebben een belangrijke maar bescheiden plaats
Moderne hulpverlening is erop gericht de herstelondersteuning door het natuurlijke netwerk van de cliënt zoveel mogelijk te bevorderen
Alle ondersteuning van herstel binnen en buiten de
GGZ
Door de persoon zelf, lotgenoten, familie, vrienden,
collega’s, buren, maatschappelijke instanties en
hulpverleners
Hulpverleners hebben een belangrijke maar
bescheiden plaats
Hulpverlening is erop gericht de
herstelondersteuning door het natuurlijke netwerk
van de cliënt zoveel mogelijk te bevorderen
26
Diagnostiek van sterktes – psychiatrische anamnese
• Wat houdt je op de been ? Denk aan spiritualiteit, sociale rollen ,culturele en politieke identiteit, geloof in zichzelf, vaardigheden, veerkracht, humor, steun van anderen, mogelijkheid tot expressie.
Huidige sterktes en hulpbronnen: (ziektegeschiedenis)
• Hoe zou je je leven anders willen ? Wat zijn je dromen nu ? Hoe zijn die veranderd ?Persoonlijke doelen : (risico-taxatie)
• Hoe ben je vroeger door moeilijke periodes geraakt ? Welke steunbronnen heb je toen gevonden? Wat heeft er gewerkt en wat niet ? Wat zou je willen dat er toen gebeurd was ?
Vroegere coping stijl : (vroegere psychiatrische behandelingen)
• is er een geschiedenis van sterke mensen, die het gemaakt hebben, in je familie ? artiesten, auteurs, atleten, academici?
Blijvende steunbronnen : (erfelijke belasting)
• Toen je opgroeide, was er iemand die je echt bewonderde ? Welke belangrijke levenslessen heb je geleerd tijdens je jeugd ?
Familiale omgeving [Familiale omgeving]
• Wat hebben deze ervaringen je geleerd ? Hoe ben je in een positieve zin gegroeid als persoon ? Denk ook aan dankbaarheid, altruïsme, empathie, medeleven, zelfaanvaarding, eigen effectiviteit en zingeving.
Leren uit het verleden [UItlokkende factoren]
• Hoe was het leven voor jou toen je opgroeide ? Wat maakte je blij, wat zijn je beste herinneringen? Welke vaardigheden en talenten ontdekte je bij jezelf ?
Ontwikkelingsgeschiedenis [Ontwikkelingsgeschiedenis)
• Wat zou iemand die jou kent en die je apprecieert zeggen over jou ? Wat zou je willen dat ze over je zeggen ? Hoe ben jij waardevol voor anderen ?
Gewaardeerde sociale rollen [Beroepsgeschiedenis]
• Op wie steun jij in moeilijke tijden ? Wie steunt op jou ? Sociale steun [Relationele
geschiedenis]
• Wat is er speciaal aan jou ? Heeft iemand je een compliment gegeven ? Welke dingen heb je gedaan die je een gevoel van fierheid gaven ?
Persoonlijke geschenken [Forensische geschiedenis, drugs en alcohol)]
27
P3 P4 P6 P7 P8 P9 P10 Minimun Maximum Gemiddelde Mediaan
7 8 11 11 11 8 9 7 11 9,3 9
- Vaststellen van zorgbehoeftes 1 3 3 4 4 2 3 1 4 2,9 3
- Basale zorg 2 2 4 4 3 3 3 2 4 3,0 3
- Tijd en persoonlijke aandacht 4 3 4 3 4 3 3 3 4 3,4 3
7 6 7 7 6 6 6 6 7 6,4 6
- Breed aanbod van diensten 3 3 4 3 3 3 3 3 4 3,1 3
- Toegankelijkheid aanbod 4 3 3 4 3 3 3 3 4 3,3 3
9 8 13 12 11 10 9 8 13 10,3 10
- Bevordering netwerkcontacten 2 1 4 3 3 2 2 1 4 2,4 2
- Betrokkenheid omgeving 3 2 3 2 2 4 2 2 4 2,6 2
- Maatschappelijke re-integratie 2 2 4 4 3 2 2 2 4 2,7 2
- Stigmabestrijding 2 3 2 3 3 2 3 2 3 2,6 3
3 3 9 7 5 5 5 3 9 5,3 5
- Medezeggenschap 2 1 4 3 3 3 2 1 4 2,6 3
- Participatie in behandel- en begeleidingsplan 1 2 5 4 2 2 3 1 5 2,7 2
4 5 14 11 9 5 7 4 14 7,9 7
- Vaststellen van wensen en kwaliteiten 2 2 4 4 4 2 2 2 4 2,9 2
- Begeleidingsdoelen gebaseerd op mogelijkheden 1 2 5 4 2 2 3 1 5 2,7 2
- Begeleidingsdoelen gebaseerd op rollen 1 1 5 3 3 1 2 1 5 2,3 2
5 3 8 9 5 4 6 3 9 5,7 5
- Visiedocumenten, jaarplannen en brochures 1 1 4 4 2 1 2 1 4 2,1 2
- Variatie in zorgverlening 4 2 4 5 3 3 4 2 5 3,6 3
10 11 23 16 17 11 9 9 17 13,9 11
- Cliënt in regie 3 1 4 5 3 3 2 1 5 3,0 3
- Ziektemanagement (illness management) 2 3 4 2 3 2 3 2 4 2,7 3
- Financieel beheer 2 3 5 4 3 2 2 2 5 3,0 3
- Terugdringen van dwangmaatregelen 2 3 5 3 4 3 1 1 5 3,0 3
- Zelfbepaling in crisissituaties 1 1 5 2 4 1 1 1 5 2,1 1
8 7 15 15 9 6 8 6 15 9,7 8
- Visie op herstel 1 1 3 4 1 1 2 1 4 1,9 1
- Ondersteuning persoonlijk herstelproces 3 3 5 4 3 2 2 2 5 3,1 3
- Inzet van ervaringsdeskundigen 1 1 1 2 1 1 1 1 2 1,1 1
- Deskundigheidsbevordering 1 1 3 3 3 1 2 1 3 2,0 2
- Herstelwerkgroepen en lotgenotencontact 2 1 3 2 1 1 1 1 3 1,6 1
Zelfbepaling van de cliënt ( /25)
Focus op herstel en ervaringsdeskundigheid ( /25)
Tegemoet komen aan basale zorgbehoeftes ( /15)
Breed aanbod van diensten ( /10)
Sociale contacten en participatie ( /20)
Medezeggenschap en participatiemogelijkheden ( /10)
Zorg gebaseerd op de mogelijkheden van de cliënt ( /15)
Cliëntgerichtheid en keuzemogelijkheden ( /10)
Inleiding : recente trends in de GGZ
– Deïnstitutionalisering
– Vermaatschappelijking
– GGZ hervorming in België
Herstel en herstelgerichte zorg
– Herstel
– HEE beweging
– Participatie en ervaringsdeskundigheid
Implicaties voor de praktijk van GGZ
– Bindende zorg
– Motivationeel interview en LEAP
– Shared decision making
Uitdagingen voor de toekomst
Vermaatschappelijking en herstel
Evidence-based strategieën
Illness Management and Recovery
ACT
Supported Employment (IPS)
Omgaan met mantelzorgers
Maar bovenal: nieuwe vormen van bejegening !
Basisattitudes
van herstelgericht werken
Effectieve hulpverleners
Actief luisteren naar persoon zelf
Helpen prioritiseren in doelen voor herstel
Geloof in eigen kracht
Voorbeelden aanhalen
Aandacht en belang aan doelen die persoon uit ziekterol halen en bijdrage tot anderen
Niet-ggz instanties aanduiden die kunnen helpen
Aanmoedigen van zelfhulp
Bespreek welke professionele hulp de persoon wenst en nodig heeft
Respectvolle bejegening en partnership, bereid om een eind op weg te gaan
Bewust van risico’s, mogelijk herval en mislukking, toch continu steun bieden bij het zetten van stappen om doelen te bereiken, hoop en positieve verwachtingen
31(Shepherd, Boardman & Slade 2008)
Nieuwe competenties
Arbeidstrajectbegeleiding vereist specifieke competenties die men al doende kan leren:
bv: de begeleider Zoekt en vindt banen die passen bij de interesses … van cliënten
Herkent werkplekken
Verwerft geschikte banen en bouwt werkrelatie op met werkgevers Presenteert zich …
Betrokken geloofwaardig …
Houdt rekening met belangen van werkgever …
Gedrevenheid, creativiteit, vertrouwen op eigen inzicht, volharding …
Geloof in de mogelijkheden van mensen met psychische problemen, ook als het tegenzit
Overtuiging dat iedereen die dat zelf wenst, kan werken als er een passende werkomgeving gevonden wordt en er op de juiste wijze begeleiding geboden wordt
Zich verplaatsen in de cliënt, enthousiasmeren, hoop en vertrouwen geven (Lochy, Van Weeghel & Hasker, 2009)
• Vaststelling dat langdurig zorgbehoevenden uit de boot vallen, • door ondermeer het verlies van sociale verbanden,
• veranderde opvattingen over paternalisme versus autonomie
• Cliënten hechten zich eerder aan zorg als zij op zoek gaan naar nieuwedoelen en zelfverwerkelijking
• Principes van een bindende zorg• Band met de hulpverleners
• Ervaringsdeskundigen
• Praktische hulp
• Assertieve zorg met kleefkracht
• In de buurt
• Familiebanden
• Structureren
• Gebonden aan verslaving
• Drang en dwang
• Attractieve zorg
(R.Van Veldhuyzen, 2010)
Bindende zorg: contact krijgen en houden
Laten organiseren van zorg door gebruikers =>
binding neemt toe
Aantrekkelijk behandelplan opstellen:
– Medicatie = zelden attractief: steeds opnieuw
bespreken van noodzaak, werkzaamheid &
bijwerkingen
– Vaardigheidstrainingen
– Inloop- en recreatieve activiteiten
– Non-verbale therapieën
– Cliëntgestuurde activiteiten
Attractieve zorg
34
Motiveren bij psychose
Ontbrekend ziektebesef, dus LEAP toepassen
Verleiden tot accepteren van hulp
Opbouwen van een langdurige relatie
Kiezen in overleg
24/24 en 7/7 bereikbaarheid
Opname voorkomen
Iedere patiënt die je kwijtraakt is een falen van jouw werk.
Alles is geoorloofd om de klant te binden.
35
Motivationeel interviewen
Miller & Rollnick
De hulpverlener
1. Is empathisch
2. Ontwikkelt discrepantie
3. Vermijdt argumentatie
4. Hanteert de weerstand op een positieve manier
5. Stimuleert empowerment
LEAP
Listen
Empathise
Agree
Partner
Xavier Amador, 2007
STAP 1
Praten over het feit DAT er keuze is
• Checken of men dit begrijpt
• Gelijkwaardigheid van de opties
• Waardegevoeligheid van de beslissing
STAP 2
Praten over de opties en keuzes
• Informatie delen: tweerichtingsverkeer
• Voor- en nadelen, wikken en wegen
• Ondersteunen bij de afweging: van een initiële naar een definitieve voorkeur
STAP 3
Praten over beslissing
of eindkeuze
• Focus op persoonlijke voorkeuren
• Ondersteunen in de richting van een eindkeuze
• Mogelijkheid geven om terug te komen op de eindkeuze
Inleiding : recente trends in de GGZ
– Deïnstitutionalisering
– Vermaatschappelijking
– GGZ hervorming in België
Herstel en herstelgerichte zorg
– Herstel
– HEE beweging
– Participatie en ervaringsdeskundigheid
Implicaties voor de praktijk van GGZ
– Bindende zorg
– Motivationeel interview en LEAP
– Shared decision making
Uitdagingen voor de toekomst
Vermaatschappelijking en herstel
Gebruikers van voorzieningen Burgers met leerkansen
van bedden naar stoelen
van grootschalig naar kleinschalig
van veel naar minder begeleiding
van beperkingen naar sterktes
Strukturele verbeteringen
Kwaliteit van zorg
een actief persoonlijk bestaan
keuzemogelijkheden
ergens bijhoren
praktische steun bij dagelijks functioneren
in leven en werk
‘Anders gewoon kijken’ naar de persoon
Kwaliteit van leven en relaties
De stap naar burgerschap blijft een uitdaging
Hinderpalen voor herstel : stigma
• verlies van rechten en van gelijke behandeling
• discriminatie op het vlak van educatie, tewerkstelling en
woongelegenheid
• zorgsystemen die beperkte keuzemogelijkheden
impliceren of die het gevoel van zelfcontrole
ondermijnen
Grootste uitdagingen voor GGZ
Treatment gap:
onderbehandeling
overbehandeling
Paradigmashift:
Van ziekte-genezingsmodel naar visie op herstel
Van paternalisme/advies naar overleg en participatie
Mensenrechten, stigmatisering & sociale uitsluiting
Grote groepen hebben geen toegang tot passende zorg
Wetgeving, beleid, programmatie en planning
Artikel 107 omzetten in vaste regelgeving
Financiële en humane middelen
Van ziekenhuis naar eerste lijn
Onderzoek en monitoring
Evidence based practice: generieke en specifieke componenten
Actieve monitoring van zorgnoden en interventies
