7/30/2019 Samaritaan

1/3

1

De barmhartige Samaritaan

Aren van Waarde

Altijd verkeerd gelezen

De gelijkenis van de barmhartige Samaritaan wordt doorgaans gelezen alsof deze zouonderwijzen dat ieder hulpbehoevend medemens onze naaste is, en wij ons over zo iemand

behoren te ontfermen. Er bestaat in Nederland zelfs een stichting die De Verre Naasten heet

en die zich ten doel stelt om geestelijk en lichamelijk armen in de derde wereld te

ondersteunen. Maar deze interpretatie is feitelijk een omkering van Jezus woorden en mist

daarmee Bijbelse grond. In de gelijkenis die Jezus vertelde is niet de naakte, halfdode en

hulpbehoevende man de naaste van de priester of de Leviet zoals men het verhaal wil lezen.

Integendeel, de Samaritaan is de naaste van het slachtoffer. Want de gelijkenis eindigt met de

vraag Wie van deze denkt u, dat de naaste geweest is van hem die in handen van de rovers

was gevallen? (Lukas 10:36). En het antwoord luidt: Hij die hem barmhartigheid heeft

bewezen (Lukas 10:37).

De aanleiding

De directe aanleiding om de gelijkenis te vertellen was de vraag van een wetgeleerde. Hij

vroeg: Wie is mijn naaste? (Lukas 10:29). De man was gekomen om Jezus te verzoeken

en hij wilde zichzelf rechtvaardigen (Lukas 10:25,29). Toch is zijn vraag de sleutel om het

verhaal te kunnen begrijpen. Aan het eind van de gelijkenis is er een duidelijk antwoord

gegeven. En n het verhaal speelt de vragensteller een belangrijke rol. Omdat hij aan Jezushad gevraagd Wie is mijn naaste? en omdat Jezus hem de wedervraag stelde Wie van

dezen denkt u, dat de naaste geweest is van hem die in handen van de rovers was gevallen?

is het op sterven na dode slachtoffer een beeld van de godsdienstige wetgeleerde. Hij had aan

Jezus de strikvraag gesteld: Rabbi, wat moet ik doen om eeuwig leven te berven? (Lukas

10:25). En Jezus laat hem zien dat hij tot niets in staat is. Hij is arm en ellendig en naakt. Ligt

als een hulpeloos wrak langs een weg die de diepte inleidt. Uitgeplunderd en in elkaar

geslagen door opponenten die sterker waren dan hij. Bezig om dood te gaan.

Priester en Leviet

Indien de gelijkenis bedoelde te leren dat wij ons over onze verre naaste behoren te

ontfermen, dan zou Jezus hebben verteld dat er een wetgeleerde aan de overkant

voorbijging. Maar dat zei de Heiland niet. Gezien de opzet van de gelijkenis is dit logisch

want de wetgeleerde die de vraag stelde wordt vertegenwoordigd door het hulpeloze

slachtoffer. Dat hoopte op bijstand van de priester en de Leviet, maar die gingen voorbij. In

preken wordt dikwijls een hard oordeel over deze mensen uitgesproken: Ze dachten alleenmaar aan zichzelf en bekommerden zich niet om hun naaste. Maar Jezus onthield zich van

veroordeling. Hij merkte niet op dat ze slecht waren, maar dat ze - net als het slachtoffer -

afdaalden langs de weg en aan de overkant voorbij gingen. De bedoeling is duidelijk. Wie

zoals de wetgeleerde het eeuwige leven wil berven kan van priesters en Levieten geen hulp

verwachten. Dat zijn ook maar mensen die in hetzelfde schuitje zitten als wij. Als stervelingen

zijn ze bezig af te dalen. Ze zijn op weg naar het graf en kunnen zichzelf niet in leven

houden. Laat staan dat ze een sterfelijk mens onvergankelijk leven zouden kunnen geven.

De Samaritaan

De hoofdpersoon in de gelijkenis is vanzelfsprekend de Samaritaan, die na de priester en de

Leviet ter plaatse arriveerde. Er staat niet, dat hij ook afdaalde, maar er wordt gezegd dat hijop reis was (Lukas 10:33). Hij verschafte hulp, goot olie en wijn op de wonden en was

7/30/2019 Samaritaan

2/3

2

bereid om blijvend voor de gewonde te zorgen. Voor de periode van zijn afwezigheid trof hij

voorzieningen door bij voorbaat voor verzorging, kost en inwoning te betalen - en wanneer

hij terugkwam zou hij zijn zorg voortzetten en de herbergier alle gemaakte extra kosten

vergoeden (Lukas 10:34-35). Waarom was deze man een Samaritaan? Velen zeggen: Omdat

Joden een hekel hadden aan Samaritanen en de gelijkenis ons wil leren dat wij ons zelfs over

onze ergste vijanden behoren te ontfermen indien die in nood verkeren. De werkelijke reden isechter een andere.

Scheldnaam van Jezus

Binnen de kring van de wetgeleerde was de Samaritaan een scheldnaam van Jezus. De

evangelist Johannes vertelt hoe de Judeers zich aan Hem ergerden en Hem verweten:

Zeggen wij niet terecht dat u een Samaritaan bent en een demon hebt? (Johannes 8:48). Ze

beschouwden Hem als een onecht kind, geboren uit hoererij (Johannes 8:41), d.w.z.

ontstaan uit een slippertje van Maria voordat zij met Jozef was getrouwd. Het is

veelbetekenend dat de hoofdpersoon in de gelijkenis een Samaritaan is. Voor de wetgeleerde,

die was gekomen om die gehate Samaritaan op de proef te stellen, was de zinspeling

duidelijk. De Samaritaan zou op reis gaan, gezien het bedrag dat hij achterliet meerdere dagenwegblijven (een denaar was een dagloon, zie Matthes 20:2) en na afloop van zijn reis in de

herberg terugkeren om zich verder over de gewonde te ontfermen. De hoofdpersoon in de

gelijkenis is Jezus zelf. Het eeuwige leven dat de mozasche eredienst niet kan geven, schenkt

Hij. In de volle betekenis geeft Hij het bij Zijn wederkomst (want dan breekt de toekomende

eeuw aan, zie Markus 10:30). Tot die tijd verzorgt Hij ieder die in Hem gelooft. Met olie en

wijn, dat wil zeggen: met zijn Geest en Woord.

Pijnlijke ontknoping

De ontknoping van het verhaal trof de wetgeleerde pijnlijk. In plaats van Jezus een antwoord

te ontlokken dat als grond voor een aanklacht kon fungeren of Hem in diskrediet kon brengen

werd hem zlf een strikvraag gesteld. Op de vraag: Wie denkt u dat de naaste geweest is van

de man die in handen van de rovers was gevallen? moest het antwoord luiden: de Samaritaan.

Maar dt kon de wetgeleerde niet over zijn lippen krijgen. Dus gaf hij een omschrijving, hij

die hem barmhartigheid heeft bewezen. Dat was een correct maar ook een ontwijkend

antwoord. We worden herinnerd aan wat Jezus tegen wetgeleerden had gezegd: U

onderzoekt de Schriften, omdat u meent daarin eeuwig leven te hebben; en die zijn het die van

Mij getuigen; en toch wilt U tot Mij niet komen opdat u leven hebt (Johannes 5:39-40).

Eeuwig leven is een geschenk dat de Messias geeft. Maar juist religieuze mensen, die naar

godsdienstige prestaties streven, zijn niet bereid om hun onmacht te erkennen en alles alleen

van Hem te verwachten.

Maria en Martha

Het onderhoud van de Messias met de wetgeleerde eindigde met een opdracht die Jezus de

man meegaf: Ga heen en doet u evenzo (Lukas 10:37). Hieruit concluderen uitleggers, dat

de gelijkenis ons oproept om voor behoeftigen te gaan zorgen en die barmhartigheid te

bewijzen zoals de Samaritaan zich ontfermde over het slachtoffer van een misdrijf. Uit de

geschiedenis die Lukas onmiddellijk op het verhaal laat volgen (Lukas 10:38-42) blijkt echter

dat deze conclusie niet juist is. Indien de gelijkenis ons zou oproepen om ons met armenzorg

te gaan bezighouden dan had Martha het goede deel gekozen door zich vol ijver te storten in

het dienen. Maar Jezus zei dat niet Martha maar haar zuster Maria het goede deel koos door

aan Zijn voeten te gaan zitten en naar Zijn woord te luisteren (Lukas 10:41-42). De opdracht

die Jezus de wetgeleerde gaf moet iets anders betekenen.

7/30/2019 Samaritaan

3/3

3

De opdracht aan het slot

Wie is mijn naaste? en Wat moet ik doen om het eeuwige leven te berven? waren de

vragen die de wetgeleerde aan de Messias had gesteld. De opdracht van Jezus stond met deze

kwesties in verband. Wetgeleerden en Farizeen verweten Hem dat Hij mensen van laag

allooi (tollenaren en zondaren) om zich heen verzamelde. Maar de Samaritaan was juist

over mensen die alles hadden verknoeid met ontferming bewogen. Als dokter richtte Hij zichniet tot gezonden, maar tot zieken. Als prediker kwam Hij niet om rechtvaardigen maar

zondaars te roepen tot bekering. De wetgeleerde moest even barmhartig worden als Hij. Hij

moest beseffen de naaste te zijn van tollenaren en zondaren, omdat God het behoud van heel

Isral op het oog heeft. Juist losers aanvaardden de boodschap van menselijke onmacht en

Goddelijke genade die Jezus predikte. Daarom gingen ze het messiaanse rijk eerder binnen

dan de godsdienstige krachtpatsers. Tenzij die krachtpatsers zich bekeerden.

Conclusie

De gelijkenis van de barmhartige Samaritaan gaat niet over de vraag hoe wij op aarde een

goed mens kunnen zijn. De gelijkenis geeft antwoord op de vraag Wie is mijn naaste? En de

vragensteller was een godsdienstig mens die besefte dat hij het eeuwige leven niet bezat enzich afvroeg hoe hij dat kon verwerven. De naaste van zulke zoekers, de persoon die het

allerdichtst bij hen staat en de enige die hen werkelijk kan helpen is de barmhartige

Samaritaan. Van Hem verwacht een gelovige Jood niets en toch is juist Hij elke gelovige Jood

het meest nabij.

Het is beslist een goede zaak wanneer christenen zich over zieken, armen en behoeftigen

ontfermen of die zich nu dichtbij of veraf bevinden. Maar voor de uitvoering van deze taak

kunnen zij zich niet op Lukas 10:25-37 beroepen. Romeinen 10:14-15 zou als inspiratiebron

beter zijn.

* * * * * * *