RUUD KUYPER, 1937-1999

EEN GROOT JOURNALIST

DOOR MENNO SCHENKE

Zomaar wat citaten uit het laatste verhaal dat Ruud Kuyper eind juli1999 voor het y4/£?wz « Z ) ^ ^ / ^ schreef. 'Daar liggen ze', begint hijeen reportage over een dag naar Terschelling, 'dicht tegen elkaar aan,een enkeling in afzondering. De zeehonden op hun zandbank.' En dangaat hij verder: 'Verrekijker vergeten! Jammer. Zonnebrandcrême enpet vergeten! Dubbel jammer.' Ruud Kuyper wist hoe hij de lezer vaneen krant met achteloze details - weet je nog, ik was toen ook mijnverrekijker vergeten - zonder dat-ie het merkte een verhaal in moestsleuren. Een maand na dat verhaal over Terschelling overleed RuudKuyper. Plotseling, 's nachts, net thuis na een galblaasoperatie inZiekenhuis Dijkzigt. Hij werd maar 62 jaar.

Kuyper leeft verder in zijn journalistieke productie van bijna 40 jaar,in een aantal boeken over zijn tweede grote liefde, de jazzmuziek, enin zijn werk als docent geschiedenis van de lichte muziek en de jazz aanhet Rotterdams Conservatorium. Hij was, als het om de kunsten ging,van alle markten thuis, in Rotterdam, maar ook overal elders in dewereld.

Dit wordt een in memoriam van citaten, want alleen zó kan je dezejournalist en schrijver recht doen. Hij was vooral een vakman op taal-gebied, altijd bezig met formuleren, met zoeken naar spanning encreativiteit in zijn woordgebruik. En hij was een sober schrijver die zel-den over de door hemzelf vastgestelde taalgrenzen heenging. Bij hemgeen gezwollen vergelijkingen of bombastische hyperbolen. 'Een goedverhaal is een goed verhaal', luidde zijn stelregel. Dat betekende voor-al: schrijf zó dat iedereen jou kan begrijpen.

Dat Ruud Kuyper in Nederland een alom geacht kunstjournalist zouworden, besefte niemand toen hij aan het eind van de jaren vijftigbesloot om de studie de studie te laten en de muziek in te gaan. Na demiddelbare school ging hij naar de sociale academie en studeerde ver-volgens rechten, een studie waar hij na het kandidaatsexamen een puntachter zette. Alle vrije tijd ging echter op aan studeren op piano enfluit. En aan muziek maken.

131

Met het kwartet van saxofonist Piet Noordijk, net als Kuyper 'opZuid' geboren, trok hij door Europa van concert naar festival; met hetDutch Jazz Quintet (met o.a. saxofonist Herman Schoonderwalt enbassist Ruud Jacobs) reisde Kuyper naar India en Pakistan voor jazz-festivals in Bombay en Karachi.

In de jazz was echter nauwelijks droog brood te verdienen. En dusmaakte Kuyper voor de VPRO-radio het programma Jazzrondo enwerkte hij voor de AVRO en toenmalig radiopiraat Veronica.

En toen kwam Toon Hermans voorbij, de Limburgse komiek dieheel Nederland aan zijn voeten had. Ruud Kuyper beschrijft in

132

/ / , de eerste biografie van Hermans die hij in 1981 publi-ceerde, hoe hij in het orkest van Hermans terecht kwam. Een dagnadat hij in november 1962 in Amsterdam met succes zijn kandidaatsrechten had gedaan, ging de telefoon. Gitarist Robby Pauwels belde,'een beetje namens loon Hermans', zoals hij het op zijn eigen manieruitdrukte. Toon zocht een nieuwe fluitist voor zijn orkest. '() ToonHermans kwam binnen, met in zijn kielzog echtgenote Rietje, mana-ger Dick Binnendijk, toneelmeester Joop Mattijsen en technischassistent Johnny van Elk. () "Kuyper, aangenaam". Hij zei iets terug inde trant van: "Ja, ja, ook aangenaam" en liep haastig door naar demicrofoon.'

Vanaf 1 januari 1963 stond Ruud Kuyper op de loonlijst van de NVShowbiz Internationale Theater Exploitatie Maatschappij te Zand-voort. Maandsalaris 700 gulden voor 20 speeldagen of minder. Extraspeeldagen leverden 35 gulden bruto per voorstelling op, reis- en ver-blijfkosten 20 gulden per dag.

Ruud Kuyper zat in 1963, '64 en '65 gedurende 570 voorstellingenin de duisternis achter Toon Hermans. Het was de periode van enor-me successen zoals 'de specht die met zijn snavel tikt' en 'leg neer diebal!' In juni 1965, als Hermans' vierde One Man Show het eind vanzijn tournee bereikt, neemt Kuyper met een handdruk afscheid vanToon. 'Geluk, hè', is diens wens voor de toekomst.

Na de muziek de journalistiek. Kuyper, 28 jaar op dat moment, werdjazzmedewerker van de TV/Vwa /fotardWwf/jf Cöwraw/ en al spoedigdaarna redacteur binnenland. Ook als binnenlandredacteur bleef hijjazzkritieken voor de A7?C schrijven. Hij woonde legendarische con-certen bij in het Amsterdamse Concertgebouw.

Halverwege de jaren zestig begon Kuyper aan zijn eerste boek: CWrytfzz, een bundel essays waarvan hij de eindredactie had en waarvoorhij zelf twee stukken schreef. In Afo/er^//^y'rf-zz wi twgf/p&f/r/ kijktKuyper kritisch naar jazz en Rotterdam: 'Toch is Rotterdam nooit eenbakermat geweest van de Nederlandse jazz, zoals Den Haag enEindhoven - daar helpt zelfs het feit dat Rita Reijs ervandaan komtniet aan.'

Hij memoreert de jazz-scene kort na de oorlog. Ab de Molenaar, lei-der van The Millers, opende aan de Westblaak de Millersclub, voor-loper van het latere popcentrum De Wieck. 'Rotterdam had naast deunieke Douche-bijeenkomsten - waarop Karel Scholten, lang voordatin Amsterdam was ontdekt dat zo iets eigenlijk best "hip" was, jazz en

133

poëzie combineerde - weer een eigen jazzcentrum, want bekendedirect-naoorlogse ontmoetingsplaatsen als Parkzicht, 1'Ambassadeur,De Kroon en de Birdland Bopclub in het gebouw van de IjsclubKralingen waren al lang ter ziele.'

De loopbaan van Ruud Kuyper als auteur van boeken over muziekkent twee hoogtepunten: zijn ode aan de Amerikaanse trompettistMiles Davis in 1988, A/z'/^ £Ww /zV/tfér£//, en het 'handboek voormusici en liefhebbers',/^z; /'« .$•#// uit 1992.

De muziek van Miles Davis, van wie Kuyper alle concerten inNederland sinds 1956 bijwoonde, was hem bijzonder dierbaar. MaarDavis bleek voor de fan Kuyper nauwelijks benaderbaar. Tot dat enemoment, de nacht van 11 op 12 november 1987, na Davis' concert insportpaleis Ahoy' in Rotterdam.

De plek was het Hilton hotel, de achtste etage, suite 824. Kuyperschrijft: 'Op het tweepersoonsbed ontwaar ik zwarts, klein en tengerals een insekt. Dat is hem dus. Miles Davis, gehuld in een pikzwartdeux-pièces, ligt met overduidelijk van mij afgewend gezicht, waaropeen zware zonnebril, naar de televisie te kijken.'

Kuyper publiceerde het gesprek, dat hij die nacht hoog boven hetWeena met Miles Davis voerde en dat hij opnam met een in zijnlinkerbroekzak draaiende cassetterecorder, in delen in zijn kranty4/^7?2^« D<ag"£ &/ en later integraal in A/z'/fj £Ww d/f^ftr^//.

Het handboek /^ . z z>z jtz/7 is vooral het product van schrijver éndocent Ruud Kuyper. Vele jaren immers doceerde hij aan hetRotterdams Conservatorium jazzgeschiedenis. Die colleges, die hijsteeds grondig voorbereidde, leverden zoveel materiaal op, dat bunde-ling van deze jazzfeiten voor de hand lag. Het werd//2££ *'« jft//, waar-in Kuyper de geschiedenis van deze muziek, de musici en de stijlen inhelder en begrijpelijk Nederlands toelicht.

Het waren maar twee trappen meer omhoog in het gebouw aan deWitte de Withstraat en dus stapte Ruud Kuyper in 1972 van de redac-tie binnenland van de 7V/?C over naar de kunstredactie van hety4/g<?raf<?72 Z)#g£/W. Een jaar later werd Kuyper chef kunstredactie. Alskunstjournalist wenste hij geen onderscheid te maken tussen 'lichte' en'zware' kunst. Hij maakte net zo graag een reportage over de repetitiesvan een opera als hij een pagina schreef - en dat waren er zeer vele -over het Haagse North Sea Jazz Festival.

134

Kuypers journalistieke loopbaan bij het /l/^Twmz Dtfj^W kendeeen aantal fases. In de eerste jaren van zijn chefschap lag het accent opnieuws, want krantenredacties hadden ontdekt dat ook de kunstwereldnieuws opleverde.

Aan het eind van de jaren zeventig en in de jaren tachtig, toen hety4Z) een sterke oplagegroei doormaakte, was Ruud Kuyper de sterver-slaggever van de krant die de grote nationale en internationale sterreninterviewde. De lijst van zijn gesprekspartners loopt van Jasperina deJong, Willem Nijholt en Paul van Vliet via Juliette Greco, LizaMinnelli, Bette Midler en Tina Turner naar David Bowie.

Kuyper had in zijn interviews en reportages een soepele manier vanschrijven, soms laconiek, dan weer ontroerend door een korte tussen-zin of een karateristiek in enkele bijvoeglijke naamwoorden. In eenverhaal over het Popfestival Kralingen, 25 jaar later in 1995 eenimpressionistische herinnering: 'Zaterdag en zondag. Love, peace,happiness. Zon op, regenbuien, zon onder. Jefferson Airplane met eenwarrelige Grace Slick. The Byrds bij zonsondergang tegen een donker-grijze avondhemel. Dampende slaapzakken. Een bord boven demenigte: We need dope. Weer een bui. Turn turn turn. Ineens was erplastic om boven het hoofd te houden. Jesus is just allright with me.Af en toe een bliksemschicht boven de zwarte plas. Buitelende, paarsverlichte piramides op het watertje tussen Bos en Plaszoom.'

De laatste vijfjaar van zijn leven ging Ruud Kuyper het liefst als schrij-vend toerist voor het / l ^ w ^ w Ddg^W op stap. Altijd weer trok dekust, Zeeland, de Waddeneilanden, zoals ook de kust van Normandië,en vooral het dorpje Yport, een speciaal plekje in zijn hart had. Debeste verhalen uit zijn laatste jaren waren vaak emotionele verhalen.Niet huilerig, maar ingehouden, voor de goede verstaander.

Neem Afoft&r w */f pm/w^wé'w £r#g, een verhaal over de Baren-drechtse Brug over de Oude Maas. 'Mijn moeder slaapt. Niet dat hetveel verschil maakt met wanneer zij wakker is, want zij zegt toch al nietveel meer. Bovendien is zij zo goed als blind. Hoe voortreffelijk mijnbijna 87-jarige moeder ook zit en ligt in verpleegtehuis HannieDekhuijzen aan de rand van Rotterdam-Zuid, er kan nog geenbedankje af. Haar geest is al zo ver afgedwaald. Liever bijt ze even iniemands hand. Maar wanneer ik haar vraag: hoe gaat het mamma, danzegt zij onveranderlijk: goed hoor.'

Die brug is weg, er rest slechts op een voetstuk 'het scharnierpuntvan het zogeheten drie-scharnieren-portaal'. 'Ik rijd weer', gaat het ver-haal verder, 'naar het verpleegtehuis waar moeder zit en ligt. Zij is wak-

135

ker en voelt de kille hand van haar zoon in de buurt van haar tande-loze mond. "Mamma, weet je waar ik ben geweest? Bij de Baren-drechtse Brug!" "Goed hoor".'

Ruud Kuyper was een groot journalist.

136