Rudy Uytenhaak

BUDRAGEN AAN EEN BETERE

WERELD Architect Rudy Uytenhaak is ervan overtuigd

dat een uniforme woonomgeving de bewoners

geen aanknopingspunten biedt in de ontwikke­

ling van hun identiteit. De aantrekkelijkheid van

een stad berust volgens hem op haar diversiteit

met ruimte voor dynamiek als intimiteit.

Tekst: Bart Assies / Foto 's: Rudy Uytenhaak, architectenbureau

Rudy Uytenhaak

BUDRAGEN AAN EEN BETERE

WERELD Architect Rudy Uytenhaak is ervan overtuigd

dat een uniforme woonomgeving de bewoners

geen aanknopingspunten biedt in de ontwikke­

ling van hun identiteit. De aantrekkelijkheid van

een stad berust volgens hem op haar diversiteit

met ruimte voor dynamiek als intimiteit.

Tekst: Bart Assies / Foto 's: Rudy Uytenhaak, architectenbureau

Rudy Uytenhaak (1949) werd afgelopen december uitgeroepen tot

'architect van het jaar 2008'. Hoewel in het juryrapport de Neder­

landse ambassades in Australië en Jordanië en zijn gebouwen voor

onderwijsinstellingen als de Rijksuniversiteit Groningen met name

genoemd worden, beschouwt Uytenhaak de prijs voora l als een

erkenn ing voor de breedte van zijn oeuvre waarin hij steeds weer

uiting geeft aan zijn visie op wat architectuur zou moeten zijn.

Uytenhaak: "Ik wil niet belerend zijn, maar ik denk wel dat architec­

tuur kan bijdragen aan een betere wereld ."

Diversiteit " De laatste jaren zien we steeds meer kookprogramma's op de televisie.

Dat helpt om mensen bewust te maken. AI die chef-koks benoemen

hun ingrediënten, vertellen wat ze ermee doen en daarmee krijg je

woorden over hoe het smaakt. Taal is een 'tooi ', door dingen te kunnen

benoemen zijn ze er ook, je merkt ze veel sneller op. Iets wat je niet

op die manier kent, zie je vaak over het hoofd. Geloof maar dat die

programma's effect hebben op de manier waarop wij naar eten kijken."

Het is een verhaa l waar de Nederlandse architectuur zich aan kan spie­

gelen, meent Uytenhaak. Over de mogelijkheden van de architectuur

wordt nog steeds te weinig gesproken. "Toen ik eind jaren zeventig

begon, zat de Nederlandse architectuur in een diep dal. Er gebeurde

weinig interessants, zeker in de woningbouw. Het is een beetje het

verhaa l van de remmende voorsprong. In Nederland werd al in 1901

de Woningwet ingevoerd: goede, goedkope woningen voor iedereen.

We zijn heel goed geworden in goede goedkope woningen, vooral

rijtjeshuizen en flats. Er sluipt daarmee uniformiteit in, het referentie­

kader wordt te beperkt, het idee van wat kwaliteit kan zijn, onze ver­

beelding, slinkt. Dat leidt tot een monotone woonomgeving in plaats

van tot attractieve steden. Een saaie woonomgeving biedt mensen geen

verschillen waaraan ze zich kunnen spiegelen en die ze gebruiken om

hun identiteit verder te ontwikkelen. De aantrekkelijkheid van een stad

berust op haar diversiteit. Zowel ruimte biedend voor de dynamiek als

de intimiteit van het leven . Ruimte verknopen met mensen die praten

en nadenken over wonen: dat verrijkt de identiteit van een stad."

Compactheid Na zijn studie in Eindhoven werkte Uytenhaak een aantal jaren bij

Aldo van Eyck. "Wat ik in hem waardeerde, was zijn enorme liefde

voor het vak. Bij hem was ruimte iets heel concreets dat je kon vorm­

geven . Op alle schaal niveaus was detaillering belangrijk. Dat is wat

ik bij Van Eyck heb opgepikt en waar ik op heb voortgebouwd ." In

1980 begon Uytenhaak voor zichzelf. "Dan zit je achter je bureau, bij

de telefoon en moet je maar kijken wat ervan komt. Hier in Amster­

dam is de situatie anders dan in, bijvoorbeeld, het Gooi . Daar kr ijg

je particu liere opdrachten, terwijl het hier vaak om stadsvernieuwing

ging . Zo ben ik als vanzelf in de steden- en woningbouw terechtge­

komen." Volgt een uiteenzetting over 'gentrification' van oude woon­

wijken: de opwaardering van een oude buurt op sociaal, cultureel

en economisch gebied. Als voorbeeld haalt Uytenhaak de Museum-

Woonhufa land.meer.

buurt in Amsterdam-Zuid aan, waar het gevarieerde woningaanbod

de grote attractie is. " De kern van 'gentrificat ion ' is natuurlijk dat

mensen zoeken naar diversiteit, naar een variatie in woonvormen die

ze in de wederopbouwvvijken niet vinden. Opvallend is dat er in de

buurten van rond 1900 sprake is van een grote bevolkingsdichtheid,

maar wel dichtheid, gecombineerd met variatie en kwaliteit. Het gaat

om een grote doelgroep die houdt van de stad en daarom ligt het

voor de hand om deze wensen ook naar nieuwbouw te vertalen."

Hij haalt een paar maquettes te voorschijn van een project op het

Borneo-eiland in Amsterdam. Op een schijnbaar vol , dichtbebouwd

oppervlak, heeft Uytenhaak een verrassende ruimtelijkheid w eten

te scheppen, met een grote verscheidenheid aan woningtypen. Een

ander voorbeeld is het Olympisch Kwartier, ook in Amsterdam. Ook

hier is met de ruimte gepuzzeld, zonder dat dit een geforceerde in­

druk maakt, ruime woningen aan royale straten en binnenterreinen.

Extra bijzonder is de geraffineerde geveldetaillering in baksteen. Niet

alleen het stedenbouwkundige plan en de plattegrond, maar ook de

uitwerking en detaillering kloppen. Uytenhaak: " Het referentiepunt

voor deze nieuwbouw is natuurlijk de Amsterdamse SchooIarchitec­

tuur van Berlage's Zuid met zijn plastische gevelwanden en expressief

gebruik van baksteen en natuurstenen ornamenten."

Particuliere opdrachten Dat Uytenhaak een grote hartstocht heeft opgevat voor won ing­

bouw, mag duidelijk zijn. Maar met eenzelfde passie gaat hij te

werk bij andere projecten, zoa ls een vrijstaand woonwerkhuis in

Landsmeer. Uytenhaak: "Dit project is me zeer dierbaar. De plek is

natuurlijk uniek: Landsmeer is een straatdorp in Waterland. Langs de

doorgaande weg, slechts enkele centimeters boven het waterpeil,

'drijven ' langwerpige kavels waarop traditionele huizen onder een

lang zadeldak staan. Ik kreeg de opdracht om hier voor een keramist

die bedrijfsmatig keramische ovens produceert, een huis annex

atelier te bouwen . Een doorlopend lang dak verbindt nu het aan

de weg gelegen kantoor met het woonhuis daarachter. De verschi l­

lende onderdelen zijn door een transparante serre geschakeld." Het

uitzicht over het waterlandschap maakt het heel aantrekkelijk om op

de verdieping te wonen, met ruimte en mooi licht onder de geknikte

kap als toegift. Op de begane grond zijn de showroom, de woonkeu­

ken en de kamers van de kinderen geplaatst, daarboven de woon­

kamer en de slaap- en werkkamers. Net als bij zijn werk in stedel ijke

gebieden is ook hier de context belangrijk: het landschappelijke ge­

geven heeft geleid tot een architectuur die, met klassieke materialen

als natuursteen en metaal, de conventionele vorm van een lang huis

herinterpreteert. Steeds weet Uytenhaak het gegeven van 'de plek'

op een virtuoze manier te benutten . Het leidt tot een zeer divers

oeuvre, waarbij op alle schaalniveaus een duidelijke visie, structuur

en een zorgvu ldige detaillering hand in hand gaan . Niet alleen bij de

diverse woonprojecten in heel Nederland waarbij Uytenhaak betrok­

ken is, maar ook bij belangrijke utiliteitsgebouwen als stadhuizen,

ambassades en universiteiten. Architectuur om over te praten!

69