Rouw en VeerkrachtKan veerkracht de kans op een gecompliceerde rouw

helpen voorspellen?

Portzky MichaelDonderdag 2 okt 2014

• een persoonlijkheidskenmerk dat je in staat stelt om de negatieve effecten van stress te modereren, en je mogelijkheden tot adaptatie vergroot

• een eigenschap die wordt toegekend aan personen die, wanneer zij geconfronteerd worden met een overweldigende mate aan tegenslag of uitdagingen in het leven, er toch in slagen zich aan te passen aan de nieuwe situatie. Ze vinden en een nieuw evenwicht, en slagen erin de potentieel negatieve effecten van stress te vermijden

• Is niet gelijk aan ‘coping’• Is niet gelijk aan ‘herstel’

• ‘State’ vs ‘Trait’?• Bepaalt ziekte je resilience?

• ‘Nature’ vs ‘Nurture’?– Zijn de effecten van therapie blijvend??

Uitgangsvraag: is stress per definitie negatief?

• De meerderheid zal ‘ja’ antwoorden

• Begrijpelijk??? Is het echter ook juist??!!

• Laten we teruggaan naar onze origine… naar de rol van stress in onze overleving als soort, naar de rol van ‘flight or fight’…

Rol van adrenaline?

• Lichaam voorbereiden op bedreigende situatie (de ‘fight or flight’-reactie)

• Het hele lichaam ondergaat veranderingen!!– Zicht verandert (tunnelvisie!)– Hartslag en ademhaling– Meer kracht, meer uithouding (energievoorraden

worden makkelijker aangesproken!)– Hersenwerking verandert! Meer alertheid, emotioneel

leren omhoog (door meer glucocorticoïden in limbisch gedeelte)

Rol van cortisol?

• Hormoon dat aangemaakt wordt bij langdurige en overmatige stress, en dit om de heftige werking van adrenaline wat af te remmen (terugkeren naar evenwicht!)

• MAAR… langdurige hoge concentraties van cortisol blijken neurotoxisch te zijn: ze tasten de neuronale dendrieten aan (veroorzaken atrofie in limbisch gedeelte) GEVOLG? Eventueel zelfs depressie!!

Bevat veel cortisolreceptoren!!!

!

Waarom is dit van belang?• Kan meer inzicht bieden in het ontstaan van een

depressie??!!• Verklaart veel van de geheugen- en

concentratieklachten bij dergelijke aandoeningen • Kan verklaren waarom er bij een echte klinische

depressie zoveel verschillende symptomen zijn, niet enkel op louter emotioneel vlak, maar ook op tal van andere somatische/psycho-somatische domeinen?

• (verklaart dit ook deels de opkomst van de ‘somato-psychologie’?)

DIT IS GEEN DEFINITIEVE SITUATIE!!!!!!!

• Stimulatie!!! (de lat hoog leggen; ‘double speed’ cfr NASA)

• Onthouding van middelenmisbruik!!!• Stressbeperking… in de mate van het mogelijke

uiteraard… + werken aan ‘palliatieve pallet’• Combinatie met sporten?! Rol van IGF-1 hormoon

steeds meer gekend!• Echter in de praktijk tragische vaststelling: zij die deze

stimulatie/’revalidatie’ het meest nodig hebben, hebben vaak…

Tabel : Vergelijking van gemiddelde RS-nl-scores 

Psychiatrische populatieN=266

NormalePopulatieN=2231

  Significantie*

 Mannen Totale score ‘Persoonlijke competentie’ ‘Acceptatie Z & L’ Vrouwen Totale score ‘Persoonlijke competentie’ ‘Acceptatie Z & L’ Allen Totale score ‘Persoonlijke competentie’ ‘Acceptatie Z & L’

  69.41 (12.82)48.25 (8.93)21.16 (4.58)  67.63 (13.73)47.80 (9.46)19.83 (5.24)   68.47 (13.31)48.02 (9.20)20.46 (4.97)

  83.00 (7.96)56.70 (5.72)26.31 (3.12)  81.24 (7.94)56.07 (5.51)25.18 (3.24)  81.98 (8.00)56.33 (5.61)25.65 (3.24)

  P<0.0001P<0.0001P<0.0001  P<0.0001P<0.0001P<0.0001  P<0.0001P<0.0001P<0.0001

* Op basis van de Mann-Whitney U-test

!En om alle misverstanden te voorkomen…!

• Psychiatrische groep blijkt dus een zeer kwetsbare groep te zijn…

• …maar betekent dit dat alle psychiatrische patiënten per definitie een lage resiliencescore hebben?

• NEE!!

• Resiliencescore zal echter wel bepalend zijn bij de prognose! Kans op herval! (patiënt vaak verkeerd ingeschat tijdens het verblijf in de overbeschermde/overgestructureerde setting???!!!) Therapietrouw en complience! Kan men dus voorspellingen maken???

Resultaten ‘burnout-studies’• In een eerste Nederlandse studie (1) werd gekeken bij leraren of

er een correlatie was tussen hun veerkracht en de kans op een burnout. In een tweede Vlaamse studie (2) werd deze mogelijke correlatie bij verpleegkundigen bevraagd. Beide beroepen behoren tot de beroepen met de hoogste prevalentie van burn

out. (bron Nederlandse Instituut voor Statistiek NIS) • (1) Van Os, A. Het verband tussen Werkkenmerken, Mentale Veerkracht en Burnout

bij Leraren. Masterscriptie Arbeids- en Organisatiepsychologie (MPSA090). Universiteit Nijmegen, 2009

• (2) Meeusen, A. Resilience bij verpleegkundigen: effect op het verpleegkundig verloop? Masterscriptie Verpleegkunde en Vroedkunde. Universiteit Antwerpen, 2010

De twee onderzoeksvragen:

• Speelt veerkracht een modererende rol inzake ervaren taakeisen, controle en sociale hulp enerzijds en burnout anderzijds? Zal maw iemand met hogere veerkracht bvb zijn perceptie van de werkdruk minder zijn?

• Is er een correlatie tussen veerkracht en burnout?– gebruikte vragenlijsten oa: RS-nl, UBOS en VBBA

(vragenlijst Beleving en Beoordeling van de Arbeid)

Resultaten:• Op vraag 1= NEE! Een hogere mentale veerkracht

vermindert het gevoel van taakspanning niet! Mensen met hogere veerkracht kunnen/zullen dus evenveel klagen over het werk! Ook voor rouw van belang: wie er meer over klaagt, is niet per definitie meer kwetsbaar!!

• Op vraag 2= JA!! Sterke, duidelijke correlaties tussen de mentale veerkracht en burnout! Hoe lager de veerkracht, hoe kwetsbaarder voor burnout!

Belangrijkste conclusies burnout studies?• Hoge (neg) correlatie tss. veerkracht en (kans op)

burnout!!• Hoge correlatie tss. veerkracht en coping!• Geen correlatie tss. veerkracht en mentale jobbelasting

(en dus de mate waarin met klaagt)• Veerkracht bleek beste voorspeller op absenteïsme en

intention to leave the job!• Veerkracht speelt aldus een rol aan beide kanten van

de zorgrelatie!!!• Toch opletten: hoge veerkracht is niet gelijk aan

onkwetsbaarheid! (let op de valkuil van het ‘presenteïsme!!) En het is ook niet altijd de job!

En de mythe van de ‘positieve stress’??

• Die blijkt NIET op te gaan voor mensen met aan lage(re) veerkrachtscore! Voor die mensen zijn ‘positieve stressbezorgers’ zoals een promotie op het werk, of een huwelijk, of zwangerschap, of…, gewoon stress! En aldus mogelijks de spreekwoordelijke druppel die…

• Demaeght S. (2012) De correlatie tussen Resilience en de subjectieve beleving van positieve en negatieve stress. Scriptie ter behalen van de titel Bachelor in de Toegepaste Psychologie. KATHO.

Is er een link met het uiten van fysieke pijn(klachten)?

• Ja! Zo bevestigde een onderzoek bij 380 Hoog Sensitieve Personen niet enkel de vermoede of gekende link tussen veerkracht en psychische kwetsbaarheid/suïcidaliteit, maar toonde een significante (negatieve) correlatie tussen de VK+ en de ‘SF36 klachtenlijst’ van J.E. Ware ook aan dat er een duidelijke link is tussen veerkracht en de mate aan zowel fysieke als mentale ervaren pijn. Hoe lager de veerkracht, hoe meer klachten omtrent fysieke en mentale pijn ervaren en geuit worden.

Correlatie veerkracht-suïcidepoging?

• Een meta-analyse (Michael en Gwendolyn Portzky et al.) toonde aan dat van alle in het UZ-Gent (dienst Psychiatrie) gebruikte vragenlijsten enkel de BDI en RS-nl een statistisch betrouwbare voorspeller waren inzake de kans op een suïcidepoging! Gezien de BDI echter zeer ‘stategevoelig’ is, en aldus grote schommelingen laat zien, is dus de RS-nl de enige ‘stabiele’ voorspeller op de kans op een effectieve suïcidepoging

Belang van het ‘palliatieve pallet’• Sterke correlatie met het ‘palliatieve pallet’ (gemeten

met “P³” Portzky’s Palliatieve Palletschaal) (promotieonderzoek van L. Depraetere; ‘De correlatie tussen mentale veerkracht en palliatief gedrag’, 2013)

• = totaal aan stressreducerende activiteiten waarmee men de balans in evenwicht tracht te houden; omvat echter zowel positieve als negatieve/destructieve!

• Sterke correlatie tussen veerkracht en zowel positieve als negatieve pallet, maar sterkste correlatie tussen mentale veerkracht en het totaal aan destructieve palliatieve activiteiten! De aanwezigheid van deze destructieve zaken bijna altijd gekoppeld aan lager veerkracht!

• Biedt therapeutische handvaten en opvolgmogelijkheid• (mede) daarom vanaf 2015 zowel “VK+” als “P³” de nieuwe testen

van de Fit In Je Hoofd website… wordt dus vervolgd…

Correlatie met rouw en gecompliceerde rouw

• Met de komst van DSM 5 een en ander veranderd– Geen exclusiecriteria meer bij depressie– V-code 62.82 Rouwreactie blijft– Gecompliceerde rouw in deel 3

• 10% zal gecompliceerde rouw doormaken? (Prigerson)

• Duidelijke correlatie tussen veerkracht en rouw/kans op gecompliceerde rouw

Kenmerken van rouwverwerkingsstijl hoog veerkrachtige personen

• (Bonnano)• Veerkrachtige personen vinden het heilzamer te

kunnen praten over/denken aan overleden persoon. Kan op zich al rustgevend zijn, maar zelfs indien niet toch geen vermijdingsgedrag

• Minder spijt omtrent manier van omgaan met overledene, of wat nog had moeten/kunnen

• Minder (nutteloze) zoektocht naar ‘verklaring’ of ‘zinvolheid’ inzake het overlijden

Typische ‘valkuilen’

• Eenzaamheid, vaak al begonnen in periode van mantelzorg

• Stopzetten palliatieve pallet vanuit schrik als egoïstische bestempeld te worden

• Denken dat het niet OK is de draad weer snel op te pakken/plezier te ‘mogen’ hebben/gestoorde metacognities over de zinvolheid der dingen