Routenführer der Int. Dollard Route

93
Grenzeloos fietsen op de Internationale Dollard Route Reis- en Routegids

description

Routenführer der Int. Dollard Route

Transcript of Routenführer der Int. Dollard Route

Page 1: Routenführer der Int. Dollard Route

Grenzeloos fietsen

op de

Internationale Dollard Route

Reis- en Routegids

Page 2: Routenführer der Int. Dollard Route

Regio Nord

Emsland und Ostfriesland auf dem Rad entdecken –

natürlich mit der Bahn.

Flexibel unterwegs in der Region dank guter Mitnahmemöglichkeiten von Fahrrädern in unseren Zügen. Weitere Informationen, Tickets und Ausfl ugstipps unter www.bahn.de/niedersachsen

Die Bahn macht mobil.

130x180_DeutscheFehnroute.indd 1 26.08.11 16:20

Page 3: Routenführer der Int. Dollard Route

Aan

bod

en in

form

atie

Pla

atsb

esch

rijv

inge

n

Ove

rnac

htin

gen

B

ezie

nsw

aard

ighe

den

inhoud

3

33

3

3

3

3

3

3

3

3

3

3

3

3

3

3

3

3

3

3

3

3

3

3

3Kaart Ostfriesland

Bewegwijzering/Maak kennis met de Dollardroute

Passagiersschip ‚Dollard‘

Fietsreizen/Kaarten en souvenirs

Fietstaxi/Peddel en pedaal

Melkhuske/Dollard Route interactief

Etappeplanner/Nederlandse toelichting

Fietsverhuur en reparatie

Checklist

Wie niet wil bedijken…

Jemgum

Bingum-Leer

Weener

Papenburg

Bunde-Wymeer

Oldambt

Winschoten

Heiligerlee-Scheemda

Nieuwolda-Termunterzijl

Slochteren

Appingedam

Delfzijl

Emden

4-5

6-7

8-9

10-11

12-13

14-15

16-17

18-19

20-21

22-23

24-29

30-37

38-43

44-49

50-55

56-61

62-67

68-71

72-75

76-79

80-83

84-87

88-93

Col

ofon

Dit project wordt medegefinancierd door de Europese Unie

Uitgever:Int. Dollard Route e. V.Deutsche Fehnroute e. V. Ledastraße 10, 26789 LeerTelefon: +49 491 / 91 96 96 50Fax: +49 491 / 28 [email protected]

Redactie:Ulrich Schmunkamp

Vertaling:NL Connection, Bremen

Vormgeving en druk:Risius KG, Weener

Kaarten:art-studio ManitzkeRhauderfehn

Foto‘s: Int. Dollard Route e. V.SKN / Ostfriesland BildUwe Steen, Gerd KajaLidgemeenten van deInt. Dollard Route

Oplage: 90.000 Duitse, 30.000 Nederlandseexemplaren

d o l l a r d r o u t e

Page 4: Routenführer der Int. Dollard Route

4 4

Page 5: Routenführer der Int. Dollard Route

55

Page 6: Routenführer der Int. Dollard Route

6

Bewegwijzering maak kennis met de internationale dollardroute

Dankzij gunstige snelweg- en spoorverbindin-gen is de idyllische, natuurlijke kustregio van de Internationale Dollardroute uitstekend be-reikbaar.

Int. Dollard RouteJemgum 3,5 km

Int. Dollard RouteJemgum 3,5 km

A

De bordjes hiernaast begeleiden u

gedurende de gehele grensoverschrij-

dende route. Ze markeren het route-

verloop of geven de afstand aan naar

de volgende plaats. De zwarte punt betekent dat u de

route tegen de wijzers van de klok in volgt.

Bordjes met een A geven de alterna-

tieve route aan. Dankzij de bewegwij-

zering in beide richtingen kunt u zelf

bepalen hoe u de route wilt rijden.

Int. Dollard RouteJemgum 3,5 km

Veer: als u de Internationale Dollardroute buiten de dienstregeling van het veer wilt rijden, bieden wij u een ca. 50 km lang alternatief traject aan. De vertrektijden van het veer kunt u opvragen bij het informatiekantoor van de Dollardroute. Speciale vaarten voor groepen zijn mogelijk in overleg met ons informatiekantoor. Seizoen 01-05 t/m 30-09, maak a.u.b. een afspraak!

Ditzum 33kmBunde 13km

90 86 B.4

Aschendorf 12kmPapenburg 6,1km

90 86 B.2

Als u aan de Duitse kant van de grens een keer van de Internationale Dollardroute wilt afwijken, kunt u zich prima oriënteren aan de hand van ons netwerk voor fieters. Dit netwerk bestaat zoveel mogelijk uit fietsvriendelijke wegen en paden door heel Ostfries-land.

De pijlwegwijzers geven altijd zowel de eerstvol-gende bestemming als de bestemming over grotere afstand aan, met de respectievelijke kilometeraan-duidingen.

De tussenwegwijzers leiden u betrouwbaar door het landschap tot u weer bij een pijlwegwijzer komt, die u de mogelijkheid biedt zich te oriënteren.

Page 7: Routenführer der Int. Dollard Route

7

maak kennis met de internationale dollardroute

Maak kennis met de Internationale DollardrouteDwarsDwars door het R(h)eiderland en de aangrenzen-

de provincie Groningen loopt onze ongeveer 204 km lange rondroute voor fietsers. Deze biedt de gelegenheid het uitgestrekte polderlandschap van het Rheiderland in de provincie Groningen en het uiterste noordwesten van de Bondsrepubliek met de fiets te verkennen. Als een soort aderstelsel leiden de kanalen naar moderne poldergemalen. De kanalen worden gevoed door kleinere afwa-teringssloten. Deze maatregelen zijn nog steeds noodzakelijk; tenslotte leven de meeste mensen hier onder de zeespiegel (NAP). De route loopt door kleine, slaperige dorpen waar de tijd heeft stilgestaan, en door regionale steden, zoals de ‘Le-dastad’ Leer met haar prachtige oude centrum, de Emshavenstad Weener, het plaatsje Bunde met de oude, zeer bezienswaardige Martinskirche, of de rozenstad Winschoten. U rijdt door het histo-rische landschap rond Heiligerlee, de ‘wieg’ van het huidige Nederland, en in Appingedam wordt u met de meest eigenaardige architectuur van het land geconfronteerd: de hangende keukens. In de zeehaven Delfzijl, waar commissaris Maigret zijn eerste zaak oploste, adem je als het ware de wijde wereld in. De vestingplaats Nieuweschans en de

historische orgels aan weerszijden van de grens zijn hiervan een voorbeeld.Op de menukaart staan heerlijke culinaire spe-cialiteiten, zowel uit zee als uit de degelijke bur-gerkeuken. Dat is niet alleen het geval in Termun-terzijl, waar gebakken vis een lange traditie kent, maar ook in Ditzum, de enige vissershaven aan de Ems, waar garnalen uit de Noordzee (Granat) vers worden opgediend.Leer de Ostfriese theeceremonie in Weener ken-nen. Geniet van de rust en de pure gastvrijheid van de streek. Wie aan het eind van de rondrit, op het Dollardveer van Ditzum via Emden naar Delfzijl, lekker uitwaait, kan met zekerheid terugblikken op een geslaagde korte vakantie.

Wij wensen u een succesvolle fietsvakantie op de Internationale Dollardroute

d o l l a r d r o u t e

Page 8: Routenführer der Int. Dollard Route

8

Passagiersschip Dollard

Tip!

Het schip kan ook buiten de reguliere dagen gecharterd worden voor speciale tochten in de Dollardregio. Zowel voor een verjaardag, een uitstapje met een vereniging of een rond-vaart. Een prijsopgave en advies over mogeli-jke bestemmingen kan ons informatiekan-toor u kosteloos verstrekken.

Een unieke maritieme belevenis!Steek de Dollard over met onze veerverbinding

EenEen vast onderdeel en maritiem hoogtepunt van onze Internationale Dollardroute is van oudsher de oversteek van de zeearm de Dollard, de naam-gever van de route. Altijd op woensdag, vrijdag en zaterdag* verzorgt ons passagiersschip ‘Dol-lard’ de verbinding tussen de havens van Ditzum, Emden en Delfzijl. Haal een frisse neus in de Noordzeewind en laat de indrukken van uw fietstoer de revue passeren. Een overzicht van de vertrektijden** en tickets zijn verkrijgbaar bij ons informatiekantoor en alle toeristische infor-matiepunten langs de Internationale Dollard-route. En natuurlijk op onze website www.dol-lard-route.nl. De ‘Dollard’ kan per overtocht 100 personen en 50 fietsen vervoeren.

*De dagen waarop het schip vaart kunnen de komende jaren veranderen. Graag vooraf navra-gen.

**Vertrektijden kunnen worden gewijzigd. Vraag naar de actuele dienstregeling.

Int. Dollard Route e. V.Ledastraße 1026789 LeerTelefoon: +49 491 / 91 96 96 52Fax: +49 491 / 28 60E-mail: [email protected]: www.dollard-route.nl

Page 9: Routenführer der Int. Dollard Route

9

9

passagiersschip dollard

U kuntU kunt de ‘Dollard’ natuurlijk ook voor dagtochtjes gebruiken. In de havenstad Delfzijl is het bij-voorbeeld elke woensdag marktdag. Wie geïnteresseerd is in de Noordzee komt aan zijn trekken in ‘Museum Aquarium’ (zie pagina 86), waar talrijke ‘bewoners’ van de Noordzee te bewonderen zijn. In Emden bevinden zich veel culturele highlights, zoals de Kunsthalle, het Landesmuseum, het Otto-hus of de talrijke museumschepen aan de Delft. In het rustige plaatsje Ditzum kunt u in een van de talrijke visrestaurants genieten van de delicatessen uit zee. En u kunt er een kleine wandeling maken om enkele markante gebouwen te bekijken, zoals de hoog oprijzende molen of de historische brug over het Sieltief.

Vaartijden

Ditzum – Emden / Emden - Ditzum 00:30 min.Emden – Delfzijl / Delfzijl – Emden 01:00 uurDitzum – Delfzijl / Delfzijl – Ditzum 01:30 uur

Dagtochten

d o l l a r d r o u t e

Page 10: Routenführer der Int. Dollard Route

10

Fietsvakantieservice

Fietsenreizen met bagagevervoer

Boeking

Boekingen en adviesInternationale Dollard RouteLedastraße 10 • 26789 LeerTelefoon: +49 491 / 91 96 96 50Fax: +49 491 / 28 60E-mail: [email protected]: www.dollard-route.nl

WeWe bieden u de ‘Zorgeloos-op-vakantie-service’. Boek zonder stress uw fietsvakantie langs de Dollardroute. U hoeft alleen maar de gewenste reisdatum, het aantal personen, het aantal kilometers per dag of de plaatsen waar u wilt overnachten op te geven en wij maken een vrijblijvende offerte. De tocht wordt he-lemaal op uw individuele wensen afgestemd. Voorts hebben onze aanbiedingen kleine extra’s, zoals toegangskaartjes voor de bezich-tiging van musea en andere hoogtepunten in de regio.Voorbeelden van een fietsreis met bagagever-voer vindt u op onze website of in onze bro-chure, die elk jaar verschijnt en bij ons infor-matiekantoor te bestellen is (adres hieronder).

Boeken zonder te zoeken!Gratis kamerbemiddeling langs de Dol-lardroute. Als u uw bagage liever bij u houdt,

is het natuurlijk ook mogelijk alleen het on-derdak door ons te laten regelen.

Meer mogelijkhedenVerder kunnen wij voor u organiseren en boeken:• stads- en dorpsbezichtigingen• molenbezichtiging (in bijna alle plaatsen

aan de route mogelijk)• gekwalificeerde reisleiders, die met u

meegaan• rondleidingen over de bekende Meyer Werf• annuleringsverzekering

Page 11: Routenführer der Int. Dollard Route

11

kaartmateriaal en nog veel meerMaak een keuze uit de talrijke artikelen van de Dollardroute! Bestellen via +49 491 / 91 96 96 52 of in onze webshop op www.dollard-route.nl.

Internationale Dollardroute Titel Beschrijving Prijs KV-kaart Gedetailleerde landkaart schaal 5,00 E 1:50.000 met plattegronden op de achterkant Natuurgids Uitgebreid boekje over de flora 12,00 E Rheiderland en fauna in de Dollardregio

Roman Duitse vertaling van de roman 19,90 E ‘Das Getreide- ‚De graanrepubliek‘ over de jongste paradies‘ geschiedenis van het Duits-Nederlandse grensgebied

Speld Speld met het logo van de route 1,50 E

Pet Pet met het logo van de route (beige) 5,00 E

Flotter Radler Klein opkikkertje voor tussendoor 1,30 E (likeur) 2 cl (32 %)

Hoogwaardige met geborduurd logo van de route 19,99 E poloshirts in de maten S – XXL

d o l l a r d r o u t e

Page 12: Routenführer der Int. Dollard Route

12

De fietstaxi van Ostfriesland

De fietstaxi van OstfrieslandU kentU kent het vast wel: u wilt graag ergens naar-

toe fietsen, maar stelt bij het plannen van de route vast dat de rit inclusief terugtocht te ver is voor één dag. Met de fietstaxi kunt u de ac-tieradius van uw dagtochten aanzienlijk ver-groten.

Een voorbeeldU overnacht in Leer en wilt een fietstocht ma-ken naar Wiesmoor. Omdat terugfietsen te ver zou zijn, kunt u voor de terugweg gebruikma-ken van de fietstaxi.

Waar u op moet letten als u wilt boeken• Om de ritten goed te kunnen inplannen,

moet de definitieve boeking minstens 1 week voor de geplande rit binnen zijn.

• Er kunnen per rit maximaal 28 personen mee.

• Omdat de prijs wordt berekend naar het

aantal gereden kilometers, is het raadzaam de fietstaxi voor een grote groep te boe-ken.

Prijs & planningDe prijs wordt per gereden kilometer be-rekend. U kunt de kosten van uw individue-le tocht ook online via www.dollard-route.nl berekenen.

AdviesWe geven graag advies over de verschillende mogelijkheden van onze fietstaxi via +49 491/ 91 96 96 52 of www.dollard-route.nl.

Page 13: Routenführer der Int. Dollard Route

13

peddel en pedaal

Natuurbelevenis ‘peddel en pedaal’

Info

…meer informatie:Boeken en informatieTouristik GmbH ‚Südliches Ostfriesland‘Ledastraße 1026789 LeerTelefoon: +49 491 / 91 96 96 30Fax: +49 491 / 28 60E-mail: [email protected]: www.paddelundpedal.de

LangsLangs de Internationale Dollardroute en de Duitse veenroute vindt u in totaal 15 Peddel en Pedaalstations. Volgens het motto ‘hier starten, daar afgeven’ worden kano’s en fietsen verhuurd voor dagtochten, maar ook voor uit-gestrekte rondritten of rondvaarten. Ostfries-land op twee wielen ontdekken en gebruik- maken van het goed bewegwijzerde fietsnet-werk. Naar believen stapt u van de fiets in een (Canadese) kano of een kajak. En wat zo leuk is: sommige routes kunnen zowel stroomaf-waarts als stroomopwaarts worden afgelegd. In het afwisselende landschap tussen het veen

en de zee wordt elke beproefde rondtocht een heuse belevenis.U kunt flinke stukken van beide routes met de kano afleggen. U stapt gewoon bij het ene station in en vaart dan naar het andere. Hier staat uw per aanhanger vervoerde fiets of een huurfiets voor u klaar en u kunt uw fietstocht vervolgen. Waar peddel en pedaalstations be-vinden, ziet u op pagina 18/19 of in de adver-tenties bij de plaatsbeschrijvingen.

d o l l a r d r o u t e

Page 14: Routenführer der Int. Dollard Route

14

Melkhuske

MelkhuskeMelkhuske

Info

…meer informatie:Internationale Dollard RouteLedastraße 10 • 26789 LeerTelefoon: +49 491 / 91 96 96 50Fax: +49 491 / 28 60E-mail: [email protected]: www.dollard-route.de

... langs… langs de Dollardroute worden zuivelpro-ducten aangeboden in het ‘Melkhuske’. Gast-vrije boerinnen nodigen u uit voor een kor-te pauze in gezellige houten huisjes of in de openlucht. Met een glas verfrissende melk, een milkshake, karnemelk, koffie verkeerd, zelfgebakken taart of andere specialiteiten zo-als ‘Krinstuut mit Käse’ (rozijnenbrood met kaas) kunt u zich hier laten verwennen en energie tanken voor het vervolg van de Dol-lardroute.

Bij grotere groepen is aanmelding gewenst! Overnachtingen in het hooi, boerderijbezich-tigingen en ritten per koets op aanvraag!

Melk en meer is te vinden bij:

• Adele Hetzke Mühlencafé in Jemgum (p. 29)

• Else Wübbena in Jemgum-Hatzum (p. 29)

• Renate Timmermann in Bunde (p. 54)

Page 15: Routenführer der Int. Dollard Route

15

modern en interactief

www.Dollard-Route.nlOp onze website vindt u veel nuttige infor-matie over onze fietstour. U kunt uw route bijvoorbeeld online plannen en gratis folders aanvragen als u meer wilt weten, of gedetail-leerde fietskaarten kopen in onze webwinkel. Informeer naar overnachtingen in verschil-lende soorten onderkomens langs de route of zelfs naar complete fietsvakantieaanbiedin-gen.

GPS-tracks & fietsrouteplanner. Op onze website kunt u de actuele GPS-track voor uw GPS-ontvanger, smartphone of com-

puter downloaden om op koers te blijven. Als u zich niet alleen aan de vaste routes wilt houden, kunt u met onze routeplanner ook uw eigen tocht door het veengebied uitwer-ken. Meer informatie op pagina 79. Op onze Facebook-pagina vindt u de belangrijkste nieuwtjes met betrekking tot onze fietstour. Bijvoorbeeld reisaanbiedingen, evenementen, de beurzen die wij bezoeken enz.

De Dollard-Route modern & interactief

d o l l a r d r o u t e

Page 16: Routenführer der Int. Dollard Route

16

Etappeplanner & klein woordenboek etappeplanner & klein woordenboek

E T A P P E S

Met de etappeplanner kunt u uw dagetappes nauwkeurig plannen en voorbereiden. De kilome-ters komen overeen met die op onze actuele KV-kaart, die u voor E 5,- bij ons kunt bestellen (zie pagina 11).

Startpunt Eindpunt Kilometers*Leer Bingum 4

Bingum Jemgum 6,5

Jemgum Ditzum 26

(Inclusief het traject via Ditzumverlaat)

Jemgum Ditzum

(directe route langs de dijk) 11

Ditzum Delfzijl 50

(via de alternatieve route om de Dollard)

Ditzum Delfzijl Meer informatie op pagina 8

(met het passagiersschip ‚Dollard‘)

Ditzum Emden Meer informatie op pagina 8

(met het passagiersschip ‚Dollard‘)

Ditzum Petkum Van Petkum uit komt

(met het veer, dagelijks) u naar Emden (zie list

met alternatieve routes)

Delfzijl Appingedam 8

Appingedam Slochteren 20

Slochteren Wagenborgen 12

Termunterzijl Woldendorp 5

Woldendorp Nieuwolda 8

Nieuwolda Scheemda 10

Scheemda Midwolda (rand) 3

Midwolda (rand) Aansluitpunt ‚Blauwestad‘ 9,7

Midwolda Via Winschoten 12

(tot het aansluitpunt ‚Blauwestad‘)

Aansluitpunt Nieuwe Statenzijl 15

„blauwe stad“

Nieuwe Statenzijl Bad Nieuweschans 8

Bad Nieuweschans Bunde 8

Bunde Wymeer 15

Wymeer Halte 15

Page 17: Routenführer der Int. Dollard Route

17

etappeplanner & klein woordenboek

Alternatieve trajecten en inkortingen

Startpunt Eindpunt Kilometers*Petkum Emden (station) 12

Emden (station) Aanlegsteiger passagiersschip ‚Dollard‘ 5,6

Emden (station) Emden-Knock 17

Aanlegsteiger van het schip ‚Wappen

von Borkum‘ van de rederij AG Ems

Papenburg (centrum) Halte (begin van de hoofdroute) 6

Bunde Steinhaus Bunderhee 2

* Het aantal kilometers kan door kleine omleggingen en wijzigingen variëren.

E T A P P E S

Klein Nederlands-Duits woordenboek

Hier vindt u een paar korte zinnen waarmee u zich een beetje verstaanbaar kunt maken. Elke Duitser stelt het op prijs als u hem in zijn eigen taal aanspreekt.

Nederlands Duits Goedendag! / Dag! Guten Tag. Goede morgen! Guten Morgen! Goeden avond! Guten Abend. Hoe gaat het? Wie gehts (dir)? / Wie geht es dir? Tot ziens! Auf Wiedersehen. Dank u wel. Danke! / Dankeschön! Alstublieft. Bitte! / Bitteschön! Ja JaNee Nein Mooi Schön Gezellig Gemütlichkeit, Geselligkeit Ik versta u niet. Ich verstehe nicht. Dank u wel, hetzelfde! Danke, gleichfalls! Kamer / kamers Zimmer (Hotel, Pension) Het ontbijt Das Frühstück Fietsverhuur Fahrradverleih Reparatie Reparatur

d o l l a r d r o u t e

Page 18: Routenführer der Int. Dollard Route

Bike Arena Oltmanns OHG Am Nüttermoorer Sieltief 7, 26789 Leer +49 491 / 9 99 26 60 [email protected], www.bikearena-oltmanns.de

Hajo Otten Heisfelder Straße 33, 26789 Leer +49 491 / 24 30 [email protected], www.hajootten.de

Peddel en Pedaalstation Fährstraße 6, 26789 Leer-Loga +49 491 / 91 96 96 30, 0160 / 5 83 99 41 [email protected], www.paddel-und-pedal.de

Peddel en Pedaalstation An´t Stauwark, 26844 Jemgum-Ditzum +49 491 / 91 96 96 30 [email protected], www.paddel-und-pedal.de

Ulrike Nie Sielstraße 32, 26844 Jemgum-Ditzum +49 49 02 /91 54 70, 0151 / 11 74 17 87 [email protected], www.ferien-im-rheiderland.de

Peddel en Pedaalstation Deep Pad, 26831 Bunde-Ditzumerverlaat +49 491 / 91 96 96 30 [email protected], www.paddel-und-pedal.de

Fahrradreparatur Landmaschinen Ditzumerverlaat 23, 26831 Bunde-DitzumerverlaatHeinken +49 49 59 / 2 04

Lambeck Tweewielen Farmsumerweg 126, 9902 BW Appingedam 0031 596 62 22 66 www.lambeck-tweewielers.nl

Fa. W.H. Dijkema Stationsstraat 9, 9901 BL Appingedam 0031 596 62 29 74 [email protected]

Mulder Tweelwielercenter Nassaustraat 88, 9671 BX Winschoten 0031 597 41 28 57 [email protected], www.muldertweewielercenter.nl

Geuken Rijwielen Papierbaan 2e, 9672 BH Winschoten 0031 597 43 00 50 [email protected], www.geukenrijwielen.nl

Meijer de Fietsspecialist Langestraat 117, 9671 PE Winschoten 0031 597 41 32 81 [email protected], www.meijerdefietsspecialist.nl

Peddel en Pedaalstation Yachthafen, Midwolda 0031 597 41 40 73 [email protected], www.paddel-und-pedal.de

Peddel en Pedaalstation Marienwehrster Zwinger 13, 26723 Emden +49 491 / 91 96 96 30 [email protected], www.paddel-und-pedal.de

Fahrrad Oltmanns Große Straße 47-49, 25721 Emden +49 4921 / 3 14 44 [email protected], www.oltmanns-fahrrad.de

Reparaturservice Transvelo Boltentorstraße 30, 26721 Emden +49 4921 / 2 69 13 [email protected]

Fahrradverleih und Reparatur- Raiffeisenstraße 21, 26736 Krummhörn-Pewsumservice Zweirad Mentjes +49 4923 / 84 97

Bedrijfsnaam Adres/contact Verhuur Reparatie

4

4

4

4

4

4

4

4

4

4

4

4

4

4

4

4

4

4

4

4

4

4

Fietsverhuur en reparatie

18

Page 19: Routenführer der Int. Dollard Route

Fahrradhandel A. Lüdemann Weenerstraße 30, 26831 Bunde +49 4953 / 71 64

Peddel en Pedaalstation Zum Schöpfwerk, 26826 Weener +49 4921 / 91 96 96 30 [email protected], www.paddel-und-pedal.de

Tankstelle/Reifendienst Bruns Rathausstr. 5a, 26826 Weener +49 4951 / 81 82 [email protected]

Fahrradhandel H. Klugkist GmbH Neue Straße 8, 26826 Weener +49 4951 / 5 42 [email protected] www.fahrzeughaus-klugkist.de

Friedrich u. Herbert Fröhling Tichelwarfer Straße 126, 26826 Weener-Tichelwarf +49 4953 / 61 43

Zweirad Eckhoff Bahnhofstr. 4, 26826 Weener +49 4951 / 9 55 29 88 [email protected], www.zweirad-eckhoff.de

Schomaker 2 Rad Lüchtenburg lks. 65, 26871 Papenburg +49 4961 / 7 34 70 [email protected], www.zweirad-schomaker.de

GZM-Zweiradmarkt Von-Herz-Str. 9, 26871 Papenburg +49 4961 / 99 22 45 [email protected], www.gzm-papenburg.de

Fahrzeughaus Meyer Splitting rechts 48, 26871 Papenburg +49 4961 / 7 34 70 [email protected], www.meyer-papenburg.de

Musch Tweewielers Finsterwolde Molenstreek 20, 9684 AS Finsterwolde 0031 597 33 13 81 www.janmusch.nl

Slager Tweewielers Hoofdweg 62, 9621 AM Slochteren 0031 598 42 16 34 [email protected], www.slagerenpostema.nl

VVV Slochteren Noorderweg 1, 9621 BM Slochteren 0031 598 42 29 70 [email protected], www.vvvslochteren.nl

VVV Delfzijl (NS-Station) Johan van den Kornputplein 1a, 9934 EA Delfzij 0031 596 61 81 04 [email protected], www.emsdelta.nl

Omta Hoofdstraat 28, 9944 AE Nieuwolda 0031 596 54 18 20 [email protected], www.tuinmachinekapot.nl

Arie’s Bikeshop Sikkel 19, 9932 BD Delfzijl 0031 596 61 16 14 [email protected], www.ariesbikeshop.com

B&B Blauwestadhoeve Hoofdweg 156, 9681AL MIdwolda 0031 597 554055 [email protected], www.blauwestadhoeve.nl

Bedrijfsnaam Adres/contact Verhuur Reparatie

4

4

4

4

4

4

4

4

4

4

4

4

4

4

4

4

4

4

4

4

4

fietsverhuur en reparatie

19

d o l l a r d r o u t e

Page 20: Routenführer der Int. Dollard Route

Checklist

Wilhelmine Wulff /Pixelio.de

Olga Meier-Sander/Pixelio.de

20

Uw fiets:

• Controleer de bandenspanning en de toe-stand van de buitenband. Rijd steeds met banden waar voldoende lucht in zit.

• Controleer of er geen slag in de wielen zit, zodat ze soepel draaien, en of alle spaken goed gespannen zijn.

• Controleer de remmen door de remgrepen tot maximaal een derde in te knijpen. De wielen moeten dan blokkeren.

• Smeer de ketting en de versnellingen.

• Controleer of de versnellingen goed wer-ken. Heeft uw fiets derailleurschakeling, schakel dan voor op het grootste en klein-ste kettingblad, en achter op het kleinste en grootste tandwiel om er zeker van te zijn dat de ketting er niet afloopt. Anders moeten de versnellingen afgesteld worden.

• Controleer of de fietspomp het doet.

• De verlichting voor en achter moet func-tioneren.

• De verplichte reflectoren moeten aanwezig zijn: voor een witte, achter een rode, even-als twee gele in de spaken van beide wielen (of reflectiestrepen op de buitenbanden) en twee gele reflectoren op beide pedalen.

Fietsuitrusting:

• fietsslot• reserveband en/of reparatieset• bidon• fietspomp• multifunctioneel gereedschap (minstens

inbussleutelset, sleufkop- en kruiskopschroevendraaier, eventueel spa-kenspanner, kettingpons)

• reservekabels voor remmen en schakeling• 1 kleine tube solutie• doekje

Page 21: Routenführer der Int. Dollard Route

21

checklist

Kleding en bagage:

• korte en lange fietsbroek of beenstukken• sportondergoed• fietsshirt met korte of lange mouwen,

eventueel ook armstukken• windjack (regendicht)• fietsschoenen, wanneer u geen klikpedalen

heeft, zorg er dan voor dat uw schoenen geen gladde zolen hebben.

• fietstassen, zo mogelijk regenbestendig• extra paar schoenen/sandalen• fietshandschoenen• fietshelm• zonnebril / fietsbril• muggenolie• horloge• zakmes• telefoonkaart / mobiele telefoon• fiets-/fietsroutekaarten (te bestellen in

onze winkel, pagina 11)• fietsreisgids• fototoestel

• zwemspullen• kaartjes voor de trein / veerdiensten enz.• identiteitskaart / paspoort / kortingskaart

openbaar vervoer• geld / bankpas / creditcard• toiletpapier• blocnote en pen• notitieboekje met adressen• voldoende te drinken

Reisapotheek:

• eerstehulpsetje• pleisters/ elastisch verband• oordopjes• zonnebrandcrème

Jürgen Frey/Pixelio.de

d o l l a r d r o u t e

Page 22: Routenführer der Int. Dollard Route

Well neet will dieken, de mutt wieken!

VredigeVredige avondstemming aan de Dol-lard. Hier en daar klinkt de roep van een vogel. Zacht geruis van de golven klinkt over het wad. De laatste war-me stralen van de ondergaande zon weerspiegelen in het gladde waterop-pervlak, dat begrensd wordt door een smalle reep land aan de horizon.Een bedrieglijke idylle. Bij noord-westerstorm is het hier een hek-senketel. Helse watermassa’s over- spoelen dan de kwelders en beu-ken voortdurend tegen het talud van de dijk. Maar de dijken weer-

staan de onophoudelijke golfslag.Dat was niet altijd zo. De eerste dijk-doorbraak, waardoor de Dollard gelei-delijk kon ontstaan, wordt gedateerd op 13 januari 1362. In de late mid-deleeuwen brak de Noordzee steeds weer door de met veel mankracht aangelegde dijken en overspoelde het vruchtbare land, de kloosters en ne-derzettingen. De vroege dijken boden betrekkelijk weinig weerstand tegen het geweld van het water. Het ging om betrekkelijk lage aarden wallen, omdat de aanvoer van de benodig-de grond zeer arbeidsintensief was. Het was allemaal handarbeid. De buitenzijde van de dijk werd afge-dekt met graszoden, en er werden in het slik kribben aangelegd, waarvoor bomen en struiken werden gebruikt. Deze moes-ten de golven breken. Na elke storm moesten ze vernieuwd worden. Verwaarloosde men dit werk, dan was de volgen-

de catastrofe onafwendbaar. Niet voor niets zei men: ‘Well niet will dieken, de mutt wieken!’ Het verhaal gaat dat de doorbraak van de Dollard is terug te voeren op de bittere vijandschap tussen de ‘Vetkoper’ en de ‘Schieringer’. In het heetst van de strijd staken ze sluizen in brand, waardoor het water onge-hinderd het land kon binnendringen. Toen het stamhoofd Winnengha door zijn mensen werd aangespoord dijken te bouwen, zou deze hebben geweigerd met de woorden: ‘Ik wil pas bedijken als het water dat over het land stroomt de hoogte van een speer heeft bereikt.’ Maar het ongehinderd binnenstromen-de water overspoelde uiteindelijk al het land.Met de Cosmas- en Damianusvloed van eind september 1509 bereikte de Dollard zijn grootste omvang. En de Ems schuurde een nieuwe bedding uit. Via de monding van de Ems konden stormvloeden tot ver in het laagveenge-bied binnendringen. Daar verwoestten de watermassa’s, nadat de smalle kleioe-vers van de Ems waren doorgebroken, de veenlagen en namen die met zich mee. Meer dan 30 dorpen gingen in de ongehinderd binnenstromende vloed ten onder.Bij de vernietigende stormvloeden in de 14e en 15e eeuw vielen veel doden en ging minstens 440 km2 land verloren.Slechts oorkondes, goederenbeschrij-vingen en oude overleveringen getuigen nog van deze ooit zo bloeiende streek.Ubbo Emmius (1547-1625), een van de belangrijkste humanisten van zijn

22

Page 23: Routenführer der Int. Dollard Route

23

tijd, schreef: ‘… Tussen Pogum en Nesse echter lagen op de oever van de Ems Uiterpauwinge en Wilgum en iets landinwaarts het respectabele en dichtbevolkte stadje Torum, tussen Nesse en Rei-de lagen aan de Ems verder nog Berum, Fletum en Jansum, min of meer aaneengesloten.’Nog altijd vertellen de bewoners uit de omgeving dat ze in stormnachten de klokken van Torum ho-ren luiden. Torum moet een drukke en belangrij-ke plaats zijn geweest, waar een muntmeester en acht goud- en zilversmeden werkzaam waren. De vooraanstaande streekhistoricus Houtrouw schreef nog in 1889 over Torum: ‘… de wonin-gen en openbare gebouwen worden zeer mooi genoemd. … Er werden ook munten geslagen en er was een beroemde markt. We zouden willen weten hoeveel kerken er waren, hoe het raadhuis er uitzag, de muren en torens.’Bunde, ver in het binnenland gelegen, werd na het binnendringen van de Dollard een havenplaats, waar oude geschriften meermaals melding van maken. Helaas is tot op heden niet overtuigend bewezen waar precies de haven lag en hoe groot hij was. Alleen het schip dat is afgebeeld in het gemeentewapen en de bolder voor het raadhuis herinneren nog aan het maritieme verleden, dat toch ruim twee eeuwen heeft geduurd.De Dollardroute doorkruist vooral nieuw gewon-nen land: het vruchtbare polderland. Nadat de zee was uitgeraasd, begon de zeearm al begin 16e eeuw te verlanden. De Nederlanders begonnen als eerste met de terugwinning van het verloren land. Aan Duitse zijde begon de planmatige inpolde-ring rond 1605 onder leiding van dijkcoöperaties van boeren uit de parochie Bunde. Men bouwde poldermolens, die de kunstmatige ontwatering van het lagergelegen binnenland mogelijk maak-ten.Een voorbeeld van geperfectioneerde sluis- en maaltechniek is het grote afwaterings- en sluizen-

complex Nieuwe Statenzijl, voltooid in 1991. Het is de modernste ‘zijl’ in het Dollardgebied, met behalve een enorme afwateringscapaciteit ook een schutsluis voor de beroeps- en pleziervaart. Deze verbindt het binnenwater met de Dollard en de Noordzee.De landwinning is aan de Duitse kant sinds de 20e eeuw niet voortgezet om de unieke natuur van de Waddenzee te beschermen en te voorko-men dat de vaargeulen naar Emden en Delfzijl dichtslibben.Het aangewonnen land ligt duidelijk hoger boven NAP dan het oude veengebied. Dit is goed te zien als u over de oude dijk van Ditzumerhammrich naar Bunderhammrich rijdt. Deze dijk vormt ongeveer de grens tussen twee landschappen. Oostelijk bevindt zich het lagere, vaak meerdere decimeters onder NAP gelegen oude marsland, dat bijna alleen als weideland wordt gebruikt. In het westen – het jonge marsland – liggen de polders parallel naast elkaar. Tot aan de horizon strekken zich hier akkers uit met wuivend graan; deze akkers liggen op dezelfde hoogte als de weg.Het staat vast dat het waterpeil tijdens storm-vloeden in de loop der eeuwen voortdurend is gestegen. Bovendien is het aantal stormvloeden sinds 1960 bijna verviervoudigd. Met deze ont-wikkelingen hebben de dijkbesturen na de af-schuwelijke watersnoodramp van 1962, die ook in deze streek grote schade veroorzaakte, reke-ning gehouden en de laatste jaren zijn de dijken versterkt volgens de laatste inzichten. De dijken werden breder en dus steviger. Het talud aan de zeezijde werd afgevlakt om de aanrollende golven beter te kunnen opvangen.

wie niet wil bedijken, moet wijken

d o l l a r d r o u t e

Page 24: Routenführer der Int. Dollard Route

24

Jemgum

Info

Verkehrsverein Ems-Dollart e.V.Am Hafen 126844 Jemgum – Ditzum

Telefoon: +49 4902 / 91 20 00Fax: +49 4902 / 91 20 01E-mail: [email protected]: www.ditzum-touristik.de

RecreatiemogelijkhedenPeddel en pedaalstation in Ditzum, zwembad in de Ems in Jemgum, zeilboothavens in Jemgum en Ditzum, veerbo-ten naar Borkum, Ditzum, Emden, Delfzijl en Petkum

BezienswaardighedenAlbahaus, molen Ditzum, Ziegeleimuseum (steenbak-kerijmuseum) in Midlum, voormalig booreiland in Dyksterhusen, Museum im Cavernespeicher, waterkering in de Ems, historisch stadsge-zicht, talrijke visrestaurants

FeestenMüggenmarkt, Ditzumer Hafenfest, race met ‘sliksleeën’ bij het booreiland

Kotters in de haven van Ditzum

Page 25: Routenführer der Int. Dollard Route

25

De Dollard

Info

Veer tussen Ditzum en Petkum

De Dollard: een uniek natuurgebied van in-ternationale betekenis. Het is een deel van de laatste getijdenlandschappen met brak water in Europa en geldt door zijn voedselrijkdom – net als het hele waddengebied – als de kraam-kamer van de Noordzee. De Dollard trekt dan ook veel vogelsoorten aan.Waar de Ems in de Dollard uitmondt, ligt de rustige vissersplaats Ditzum. Hiervandaan varen de garnalenkotters naar de visgronden. Enkele families leven nog steeds helemaal van de visserij, hoewel vooral ook het toerisme tegenwoordig een belangrijke economische factor is.Ditzum is het enige dorp aan de Ems dat zijn karakter ontleent aan de visserij. Op een wandeling door de oude havenplaats zijn veel idyllische hoekjes te ontdekken. Het ‘Karktill-ke’, een schilderachtige houten brug over het Sieltief, leidt direct naar de romaanse kerk uit de 13e eeuw. De kerktoren, in 1846 gebouwd

door Marten Smid, bepaalt met zijn lantaarn het dorpsgezicht, net als de gerestaureerde stellingmolen uit 1769.De laatste jaren is veel aandacht besteed aan de verfraaiing van het dorp. Zo zien we gron-dig gerestaureerde huisjes in straten met rode klinkers. Veel werk werd verzet om de haven-muur, die bescherming biedt tegen hoogwater, te vernieuwen; hij werd volledig bekleed met rode baksteen.Op het terrein van de voormalige steenfabriek, pal aan de dijk, zijn de laatste jaren vakantie-huisjes gebouwd die harmonisch aansluiten bij het dorpsbeeld.Verscheidene restaurants zorgen met speciali-teiten uit de streek voor de inwendige mens.Ten westen van Ditzum, slechts twee kilome-ter verder, ligt aan de Ems het dorpje Pogum. Het dorpsgezicht is sinds de stormvloed van 1962 ingrijpend veranderd. Vanwege de om-vangrijke maatregelen om de kust te bescher-

ditzum - pogum - ditzumerverlaat

d o l l a r d r o u t e

Page 26: Routenführer der Int. Dollard Route

26

Jemgum

men, moesten sommige huizen wijken, zodat alleen bij de huizen rond de kerk nog van een harmonisch dorpsgezicht gesproken kan wor-den.In Dyksterhusen leidt een weg naar een voor-malig boorplatform voor aardgas in de Dol-lard. Hier opent zich voor de toeschouwer een indrukwekkend natuurgebied dat er steeds weer anders uitziet.Via Ditzumerverlaat, waar in de groepsac-commodatie ‘Up Oldeboom’s Warf ’ groepen t/m 25 personen kunnen verblijven, loopt de route dwars door Hammrich naar Hatzum.Het woord ‘verlaat’ duidt op een kleine afwate-ringssluis, bedoeld om te verhinderen dat het zeewater, dat van belang is voor de doorstro-ming van de vaargeulen, te ver landinwaarts komt. Door deze verlaat stroomde water uit de Wynhamster Kolk in de Dollard. De visserij was hier vroeger een belangrijke bedrijfstak.

Tegenwoordig worden allerlei oude gebrui-ken – noten schieten, klootschieten, polsstok-springen enz. – in ere gehouden.Uit een opgraving bij Hatzum in de jaren 60 van de 20ste eeuw bleek dat deze plaats sinds de 5e eeuw onafgebroken bewoond is geweest. Een geul verbond de nederzetting met de Ems en gaandeweg kreeg het dorp een dusdanige economische betekenis dat het de zetel van een proosdij werd. In de voormalige Kreuzkir-che getuigt de prachtige doopvont uit de 13e eeuw nog altijd van die bloeitijd.In de haven van Jemgum, die in de jaren 50 van de vorige eeuw nog tot aan de Sielstraße doorliep, liggen geen turfschepen meer te dob- beren. Ook de stenen van de nog in bedrijf zijnde steenfabriek Reins worden niet meer met vrachtschepen getransporteerd. Onder-tussen zijn hier de ‘vrijetijdskapiteins’ met hun pleziervaartuigen neergestreken.

Touristik GmbHSüdliches OstfrieslandLedastraße 10 · 26789 LeerTel. 04 91 / 91 96 96 17Fax 04 91 / 28 [email protected]

Moin!...und herzlich

willkommen im Südlichen

Ostfriesland!

Faszination TechnikEmssperrwerk

Besuchen Sie mit uns das

Page 27: Routenführer der Int. Dollard Route

27

ditzum - pogum - ditzumerverlaat

Het enige nog intacte zwembad in de Ems brengt veel leven in de haven van Jemgum, die bereikbaar is via de Deichverteidigungs-weg. In het verenigingsgebouw van de water-sportvereniging ‘Luv up’ kun je genieten van een kop koffie, met uitzicht op de Ems. Je ziet zowel voorbijvarende schepen als uitgelaten kinderen, ravottend in het water.Sinds mensenheugenis is de Hofstraße de hoofdstraat van het pittoreske Emsdorp Jem-gum.Het ‘Albahaus’ in de Langen Straße, waar-schijnlijk het bekendste huis, is een stenen getuigenis van een bewogen geschiedenis. Het is gebouwd in 1567 en genoemd naar de Spaanse hertog Alva, die hier tijdens de slag bij Jemgum, in het kader van de Nederlandse bevrijdingsoorlog, zou hebben overnacht.De toren van de Kreuzkirche en de stelling-molen uit 1756 van Gerd Creling domineren het dorpsgezicht van Jemgum. Op verzoek kan de molen, die nog in gebruik is, bezich-tigd worden.

VisserijDe visserij heeft aan de Duitse een Nederlandse kust een lange traditie. Vroeger gleden de Dollardvissers met hun sliksleeën over het wad naar hun fuiken, waar-in ze Noordzeevis en aal vingen. Direct aan de Ems wordt ‘met ankerkuil’ gevist. Met deze ‘passieve’ vangstmethode worden vooral aal, bot, haring, tong en kabeljauw gevangen. Tussen de in het slik van de Ems geslagen palen worden netten gespannen. Bij afgaand tij komen de vissen in de trech-tervormige uiteinden van deze netten te-recht, die met een anker zijn verzwaard.

Tegenwoordig varen de vissers met hun moderne kotters de zee op en vangen vooral de gewilde garnalen.

Vis

seri

jHet ronde terpdorp Critzum

d o l l a r d r o u t e

Page 28: Routenführer der Int. Dollard Route

28

Jemgum

Oll‘ Kapteins Huuske

Oll ‘ Kapteins HuuskeRustig gelegen pension in de oude dorpskern van Dit-zum, volledig gerenoveerd, alle kamers gelijkvloers, met tv en douche/wc. Algemene ruimte met koelkast, grote, besloten tuin met terras en tuinmeubilair.5 minuten lopen naar de haven, kerk en molen vlakbij.Ursula Fröhling-BeckertHofstraße 24 · 26844 DitzumTel. +49 4902 / 12 06

N 53° 18.935‘ E 7° 16.691‘

Hotel amFischerhafenWir möchten Ihren Urlaub zu einem genussvollen Erlebnis machen.

Schlichte Eleganz und ruhige Farben schaffen Wohlbehagen in unserem gemütlich eingerichteten Hotel. Alle Zimmer sind ausge-stattet mit Safe, Flatscreen-TV, Telefon, WLAN und Haartrockner. Ein herzhaftes Frühstück ist bereits im Preis inbegriffen.

Als Fahrradtouristen sind Sie herzlich willkommen und finden mit einem abschließbaren, großen Fahrradkeller und einer gemütlichen Sauna ideale Bedingungen vor.

Außerdem bieten wir Ihnen in unserem Café hausgemachten Kuchen und besondere Getränkespezialitäten an.

Am Tief 126844 Jengum-Ditzum

Tel: 0 49 02 – 98 99 90Fax: 0 49 02 – 98 99 920

[email protected]

Genießen Sie die Stimmungin unserem neu erbauten Hotel

Hauptsaison April bis OktoberPreis/ Nacht Ü/F 2 Pers. im DZ 49,- (p.P.) Preis/ Nacht Ü/F 1 Pers. Im DZ 62,-Zimmer Superior 2 Pers. Ü/F 55,- (p.P.)Zimmer Superior 1 Pers. Ü/F 67,-

Nebensaison November bis MärzPreis/Nacht Ü/F 2 Pers. im DZ 46,- (p.P.)Preis/Nacht Ü/F 1 Pers. im DZ 62,-Zimmer Superior 2 Pers. Ü/F 51,- (p.P.)Zimmer Superior 1 Pers. Ü/F 67,-

N 53° 18.887‘ E 7° 16.886‘

Haus Brandaris

★★★

✩ 1738 Haus Brandaris 1991 ✩We hebben appartementen voor 2 t/m 5 personen in

het idyllische vissersdorp Ditzum.

Johann SchröderSielstraße 3 · 26844 Jemgum-Ditzum

Tel. +49 4902 / 9 29 10Fax +49 4902 / 92 91 19

E-Mail: [email protected] www.haus-brandaris.de

N 53° 18.909‘ E 7° 16.992‘

Altijd op woensdag*, vrijdag* en zaterdag*

Voor vaartijden en boekingen: +49 491 / 91 96 96 52 en www.dollard-route.nl

*Wijzigingen voorbehouden

Niet vergeten!

Boek uw overtocht met het veer

naar Emden of Delfzijl

Overnachtingen

N 53°19.122‘ E 7° 16.714‘

1 2

3

Page 29: Routenführer der Int. Dollard Route

ditzum - pogum - ditzumerverlaat

Deichhof ‚Jemgum‘

N 53° 15.879‘ E 7° 23.386‘

Gezellig pension in oude boerderij. Idyllische ligging, 150 m van de Ems. 5 tweepersoonskamers, 1 eenpersoons-kamer, alle kamers met douche/wc. Het pension is ook geschikt voor ouderen. Meer informatie op aanvraag.T. en H. Remmers · Marktstraße 2a26844 Jemgum · Tel. +49 4958 / 6 41 E-Mail: [email protected] www.deichhof-jemgum.de

Melkhuske

N 53° 15.895‘ E 7° 23.138‘

melk en meer

Mühlencafé Jemgum • Adele Hetzke Kreuzstr. 2 • 26844 Jemgum • Tel. +49 4958 / 3 36

MelkhuskeMelkhuske

Melkhuske

N 53° 18.405‘ E 7° 19.877‘

melk en meer

Else Wübbena • Achter d‘Toorn 12 26844 Jemgum-Hatzum • Tel. +49 4902 / 91 29 20

MelkhuskeMelkhuske

Camperplaats Jemgum-Ditzum

Straat: nabij de SparmarktGeopend: het hele jaarMax. verblijfsduur: onbeperktPrijs per nacht: 5,00 euro per nachtAantal plaatsen: 2 plaatsenStroom: 1,00 euro per nachtDouche/wc: ‘Verkehrsverein’ bij de haven, douche 1,00 euroVerzorging en afvalverwijdering: bij de prijs inbe-grepen

N 53° 18.911‘ E 7° 16.579‘

Camperplaats Jemgum-Ditzum

Straat: Molkereistraße 26844 JemgumGeopend: het hele jaarMax. verblijfsduur: onbeperktPrijs per nacht: 5,00 euro per nachtAantal plaatsen: 2 plaatsenStroom: 1,00 per nachtDouche/wc: ‘Verkehrsverein’ bij de haven, douche 1,00 euroVerzorging en afvalverwijdering: bij de prijs inbe-grepen

N 53° 18.950‘ E 7° 17.183‘

Overnachtingen Eten en drinken

Campers en campings

Rondleidingen zijn na telefonische afspraak mogelijk.Het ‘Ziegeleimuseum’ (steenbakkerijmuseum) in de voor-malige steenfabriek Cramer in Midlum toont de bijzonde-re betekenis van de baksteenproductie voor het Rheider-land, een gebied waar veel steenfabrieken waren.

Ziegeleimuseum Midlum, 26844 MidlumTel. +49 4958 / 8 82 oder 6 99

N 53° 17.342‘ E7° 22.707‘

Ziegeleimuseum Midlum

4

Jemgumer Hof

N 53° 15.877‘ E 7° 22.969‘

Na de heropening (gepland voorjaar 2012) is de ‘Jem-gumer Hof ’ voor eenieder een geschikt adres, of men nu kort of lang wil blijven. Het aanbod wordt gecom-pleteerd met een café, restaurant, danszaal, een his-torische kegelbaan en een terras direct aan het water. Kom gauw eens bij ons langs. Meer informatie:Hofstraße 19 · 26844 Jemgum Tel. +49 491 / 21 94 · www.villa-basse.de

5

Peddel en pedaalstation

N 53° 18.724‘ E 7° 16.648‘

Recreatievoorzieningen

Kano- en fietsverhuur, trekkingtochten enz.Straat: An´t Stauwark 26844 Jemgum-DitzumTelefoon: +49 491 / 91 96 96 30 E-Mail: [email protected] Internet: www.paddel-und-pedal.de

Bezienswaardigheden

29

d o l l a r d r o u t e

Page 30: Routenführer der Int. Dollard Route

30

Info

Bingum-Leer

Tourist-InformationLedastraße 1026789 LeerTelefoon: +49 491 / 91 96 96 70Fax: +49 491 / 91 96 96 69E-mail: [email protected]: www.leer.de

RecreatievoorzieningenOverdekt zwembad en buitenbad, hengelsport, klootschieten, bow-ling, paardrijden, huifkartochten, camping Ems-Marina-Bingum, vliegveld Leer-Nüttermoor, boot-tochten, bioscopen, discotheken, jachthaven, havenrondvaarten, educatieve wandelpad ‘stadseco-logie’

BezienswaardighedenRaadhuis uit 1894; waag (1714) in Noord-Duitse barokstijl; theemu-seum; Bökemuseum Haus ‘Sam-son’ uit 1643 met museum op de 1e en 2e etage; streekmuseum en museumhaven; Haneburg (renaissance); Evenburg in Loga met Engelse landschapstuin; Ply-tenberg, hoogte 9 m; Leda-stormvloedkering, gebouwd in 1954; Miniatuurland Leer

FeestenLeer Maritim Gallimarkt, jaarlijks vanaf de 2e woensdag in okt. gedurende 5 dagen; Ostfries-landschau, regionale tentoonstel-ling van traditionele schepen, om de 2 jaar in oktober

Culturele instellingenUitvalsbasis van de Landesbühne Nord; Theater an der Blinke; Kul-turspeicher Ostfrieslandhalle; stadsrondleidingen; bibliotheek; cultuurcentrum ZollhausDe Rathausstraße in Leer

Page 31: Routenführer der Int. Dollard Route

Bingum

Info

bingum - leer

Het stadhuis en de haven

Bingum maakt deel uit van de stad Leer. Het ziet er heel anders uit dan de andere dorpen aan de Ems. Langs de smaakvol gerestaureerde dorpsstraat, pal aan de Emsdijk, ligt een rij his- torische huizen. Aan de rand van het dorp ligt de toegangsweg naar ‘Ems-Marina-Bingum’.Rustzoekers, die oorspronkelijke natuur, het weidse Ostfriese landschap en idyllische dorpsgezichten kunnen waarderen, zullen zich in Bingum – met de kernen Bingumgaste en Coldam – op hun plek voelen.

Op een steenworp afstand ligt Leer, de prach-tige hoofdstad van het gewest Ostfriesland. De stad is bereikbaar via de Jann-Berghaus-Brücke, Europa’s langste ophaalbrug. Leer heeft voortreffelijke verkeersverbindingen en maakt de benaming ‘poort van Ostfriesland’ volledig waar. Voor verkeer te land, ter zee en per vliegtuig is deze bijzondere stad, gelegen aan de rivieren Ems en Leda, hét knooppunt van Ostfriesland. Op het station arriveren da-gelijks treinen uit de dichtbevolkte gebieden

31

d o l l a r d r o u t e

Page 32: Routenführer der Int. Dollard Route

32

Bingum - Leer

van Duitsland, de haven zonder getijdenver-schil wordt door zowel vrachtschepen als ple-zierjachten graag bezocht, het regionale vlieg-veld Leer-Nüttermoor biedt voorzieningen voor de luchtvaart, en de snelwegen A28/A31 verbinden de regio met het Duitse en Europe-se wegennet.Zeer bezienswaardig is het mooi gerestaureer-de oude centrum, het visitekaartje van deze winkel- en cultuurstad. Het historische raad-huis en de Waag, de herkenningstekens van de Ledastad, vormen een schilderachtige coulisse voor de passagiersschepen die rustig in de ha-ven liggen, en de talrijke jachten van even zo-veel ‘hobbykapiteins’, die graag aanmeren aan de riante oeverpromenade bij de haven.Leer is een stad vol geschiedenis. Behoedzaam gerestaureerde en markante historische ge-bouwen getuigen tot op de dag van vandaag van de centrale rol van deze plaats in de voor-bije eeuwen. Een bezienswaardige verzameling op dit terrein is te zien in het Heimatmuseum in de Neuen Straße 12-14.Het raadhuis verrees in 1894 in Duits-Neder-landse renaissancestijl. De oude Waag, nu een restaurant, werd al in 1714 gebouwd door de gereformeerde kerkgemeente van Leer. De stijl

van het gebouw, Noord-Duitse barok, is van-uit Nederland beïnvloed.Uit de 17e eeuw stamt de Evenburg, een oude wa-terburcht. De Evenburg is het afgelopen jaar compleet gerenoveerd en nodigt burgers en be-zoekers uit voor speciale rondleidingen. Samen met het park, de barokke voorburcht uit 1765 en de kaarsrechte allee, die er vanuit de stad naartoe

leidt, is de Evenburg een geliefd en sfeervol doel voor een flinke wandeling.In de Haneburg zetelt tegenwoordig de Volks-hochschule, maar in de 17e eeuw was het een landhuis. Nadien heeft het gebouw meerdere bestemmingen gekend. Het is een van de wei-nige bewaard gebleven burchten uit de renais-sance in Ostfriesland.Vlakbij de Haneburg is de ‘crypte’ te bezich-tigen, een onderkerk van de vroegere St. Li-udgerkirche. Door de verplaat-sing van de stad moest de kerk worden afgebroken en in 1785 verder naar het oosten weer worden opgebouwd. Sinds 1955 fungeert de crypte als monument voor de slachtoffers van beide wereldoorlogen.Het opvallendste gebouw bij een wandeling door de gezellige Rathausstraße is het ‘Haus Samson’ uit 1643. Sinds generaties is er de wijnhandel J.W. Wolff gevestigd. De familie Wolff heeft heel lang gebruiksvoorwerpen uit de wooncultuur van Ostfriesland verzameld en die zijn in groten getale op de bovenetages van het huis tentoongesteld. Tijdens kantoor-uren is het huis te bezichtigen.Een markant voorbeeld van de vroegere Ost-friese bouwwijze is de jeugdherberg in de Sü-

Page 33: Routenführer der Int. Dollard Route

33

bingum - leer

derkreuzstraße. Gebouwd in 1788/89 als een uit drie vleugels bestaand armenhuis van de evangelisch-lutherse kerk, werd het begin ja-ren tachtig verbouwd tot een moderne jeugd-herberg.‘s Avonds hoeven fietsers zich in Leer niet te vervelen. De stad beschikt over een bruisend cultuur- en caféleven. Zo zijn er in de Kultur-speicher of in het Zollhaus, dat in het station is gevestigd, regelmatig culturele evenementen met een uitstraling tot ver buiten de regio.Vergeet de jaarlijkse Gallimarkt niet (het Ok-toberfest van Ostfriesland), die sinds meer dan 500 jaar gedurende bijna een week hele mensen massa’s naar Leer lokt. Daarnaast wordt in Leer elke twee jaar de belangrijkste

en grootste beurs van Ostfriesland gehouden: de ‘Ostfrieslandschau’.Na een kop Bünting-thee als opkikkertje, voert de Dollardroute opnieuw over de Jann-Berghaus-Brücke, genoemd naar de bestuur-der van de regio, die zich sterk heeft gemaakt voor zijn geboortegrond Ostfriesland.We volgen de dijk en passeren de zeer kleine Emsdorpen Coldam en Kirchborgum (kerk dagelijks open). Als het helder is, kunt u uw blik nog één keer over bijna het hele Nieder-rheiderland laten glijden. Niet voor niets zegt een lokaal spreekwoord: ‘Wi könen ’s morgens al sehn, well ’s middags up Besök kummt.’ (‘We kunnen ’s morgens al zien, wie ’s mid-dags op bezoek komt.’)

SteenbakkenRode huizen van baksteen horen net zo goed bij Ostfriesland als thee en boerenkool. Het hoge ijzergehalte van de Ostfriese bodem geeft de baksteen een onvergelijkbare kleur. Steenfabrieken – vooral in het Rheiderland – speelden lange tijd een belangrijke rol in de regionale economie. Rond 1843 waren er 70 steenfabrieken in Ostfriesland.Al in de 12e eeuw kwam het steenbakken in dit gewest tot ontwikkeling. De belangrijkste afnemers waren aanvankelijk kloosters en kerken, zoals gevonden resten van oude stenen gebouwen laten zien. De klei werd in de openlucht in houten vormen gedrukt, gedroogd en vervolgens in een veldoven gebakken.Vanaf de 15e eeuw werd het bouwmateriaal voor de hogere sociale lagen betaalbaar.De eigenlijke bloeitijd van de baksteenindustrie begon toen de veenko-lonies werden gesticht. Mettertijd be-schikte alleen al het Rheiderland over 30 steenfabrieken, die hun rode stenen zelfs naar het verre Denemarken ex-porteerden. De vestiging langs de Ems bleek gunstig, want hier waren grote kleivoorraden, en de waar kon direct over de rivier worden verscheept.Thans bestaat alleen nog de steenfabriek Reins in Jemgum.

Stee

nfab

riek

en

d o l l a r d r o u t e

Page 34: Routenführer der Int. Dollard Route

34

Bingum-Leer

Camperplaats Marina-Bingum

Camperplaats Nesse

Straat: Marina Str. 16 26789 LeerOpeningstijden: het hele jaarMax. verblijfsduur: onbeperktPrijs per nacht: 6,50 euro + 5,50 per nachtAantal plaatsen: 20 plaatsenStroom: 2,50 euro per nachtDouche/wc: 1,00 euroVerzorging en afvalverwijdering: inbegrepen

Straße: Nessestraße 26789 LeerOpeningstijden: het hele jaarMax. verblijfsduur: 3 dagenPrijs per nacht: gratisAantal plaatsen: 3 plaatsenStroom: neeDouche/wc: neeVerzorging en afvalverwijdering: nee

N 53°13.451‘ E 7° 25.136‘

N 53°13.517‘ E 7° 27.250‘

Hotel ‚Ostfriesen-Hof‘

Trefpunt van aardige gasten. 4-sterrenhotel met restau-rant aan de stadsrand van Leer, goed bereikbaar en rustig gelegen. Verwendagen beleeft u in ons wellness-landschap met overdekt zwembad, sauna, stoomsauna, solarium en in onze first-class-kamers en suites (120 bedden). Ontbijtcafé met uitzicht op Leda en Ems. Rui-me keuze uit regionale en intern. specialiteiten en ‘klei-ne’ kaart. 5 ruimtes voor bijeenkomsten en 1 feestzaal voor 300 personen.

Groninger Straße 109 · 26789 Leer Tel. +49 491 / 60 91-0 · Fax +49 491 / 60 91-199

N 53° 12.939‘ E 7° 26.430‘

Het comfortabele hotel in Friese stijl ligt vlakbij het cen-trum van Leer, tegenover het voetgangersgebied en op loopafstand van de ‘Uferpromenade’ en de ‘Altstadt’. Ideale uitvalsbasis voor de mooiste fietstochten. Riant saunalandschap met solarium. Hotelbar ‘Discherkate’. In het gebouw en in de directe omgeving zijn 5 restau-rants. Gratis fietsenstalling. Groepsarrangementen.

Bahnhofsring 16–20 · 26789 Leer Tel. +49 491 / 9 28 40 · Fax +49 491 / 9 28 44 00www.hotel-frisia.de

Best Western Hotel Frisia

N 53° 13.934‘ E 7° 27.852‘

Overnachtingen

Campers en campingHotel Restaurant Lange

N 53° 12.56‘ E 7°28.414‘

Zimmerpreis EZ DZ MB

Preis J Ü/F Bad/Du/WC ab 59,50 ab 95,40

Anzahl EZ/DZMB 18 30 1

ZB / KB 5 / 3

Tagungen und Kon fe ren zenKomfortzimmer · Terrasse und Lie ge wie seDirekt am Wasser, aber nur 10 Au to mi nu ten vom Zentrum der Kreisstadt Leer entfernt, liegt unser Hotel mit Gästehaus. Die Atmosphäre ist be hag lich, der Service stets freundlich. Un se re Zimmer sind gemütlich, Dusche/WC, Farb-TV, Radio und Selbst wahl te le fo ne selbst ver ständ lich.Am Morgen erwartet Sie ein reich hal ti ges Frühstücksbuffet zum an ge neh men Start in den Tag. Unsere tägliche Speisenkarte bietet dem Gast schmack haf te Fleisch- und Fischgerichte aus dem regionalen Bereich. Ein gutes Bier- und Weinsortiment vervollständigt die Gaumenfreuden.

Bestellte Festmenüs von 2 bis 80 Personen. Kör per li che Fit ness er hal ten Sie im haus ei ge nen Schwimm bad, im So la ri um und in der Sau na. Zum Schöpfwerk 3 · 26789 LeerTel. 04 91 / 91 92 80www.hotel-lange-leer.de

De kunst van het genietenAan het water, maar toch slechts 10 minuten met de auto naar het centrum van Leer: dat geldt voor ons hotelpensi-on. De atmosfeer is aangenaam, de service altijd vriende-lijk. Onze kamers zijn gezellig, douche/wc, kleuren-tv, radio en telefoon vanzelfsprekend. ’s Morgens is er een voedzaam ontbijt om de dag goed te beginnen. Op onze uitgebreide menukaart staan regionale en seizoensgerech-ten. Een goed bier- en wijnassortiment maakt de tafelge-noegens compleet. Feestmenu’s op bestelling voor 2 t/m 80 personen. Zwembad en sauna. Desgewenst kunnen ook massages enz. worden geboekt.

Zum Schöpfwerk 3 · 26789 Leer Tel.+49 491 / 91 92 80 · [email protected]

1 2

3

Page 35: Routenführer der Int. Dollard Route

35

bingum - leer

Camperplaats Eicklenborg

Straat: Logabirumer Str. 55 26789 LeerOpeningstijden: het hele jaarMax. verblijfsduur: onbeperktPrijs per nacht: 8,00 euro per nachtAantal plaatsen: 3 plaatsenStroom: 1,00 euro per nachtDouche/wc: 1,00 euroVerzorging en afvalverwijdering: 1,00 euro per keer

N 53°14.840‘ E 7° 30.919‘

Peddel en pedaalstation

N 53° 13.676‘ E 7° 29.950‘

Campers en camping

Recreatievoorzieningen

Kano- en fietsverhuur, trekkingtochten enz.Straat: Fährstraße 6 26789 Leer-LogaTelefoon: +49 491 / 91 96 96 30 E-Mail: [email protected] Internet: www.paddel-und-pedal.de

Bezienswaardigheden

Haus ‚Samson‘

Museum voor Ostfriese wooncultuur.Openingstijden: werkdagen als de wijnhandel open is, zaterdags gesloten.

Rathausstraße 18 (Weinhdl. Wolff), 26789 LeerTel. +49 491/ 92 52 30

N 53° 13.620‘ E 7° 27.068‘

Stellingmolen Logabirum

Stellingmolen Logabirum uit 1895, in bedrijf.Bezichtiging op afspraak.

Logabirumer Straße 55, 26789 Leer-Logabirum Tel. +49 491 / 99 23 99 55, Fax 7 28 78

N 53° 14.851‘ E 7° 30.938‘

Camperplaats Große Bleiche

Straat: Große Bleiche 26789 LeerOpeningstijden: het hele jaarMax. verblijfsduur: 3 dagenPrijs per nacht: gratisAantal plaatsen: 8 plaatsenStroom: 1,00 euro per nacht (24 W)Douche/wc: jaVerzorging en afvalverwijdering: 1,00 euro per keer

N 53°13.567‘ E 7°26.817‘

Camperplaats Hallen- und Freibad

Straat: Burfehner Weg 26789 LeerOpeningstijden: het hele jaarMax. verblijfsduur: 3 dagenPrijs per nacht: gratisAantal plaatsen: 6 plaatsenStroom: bij het zwembadDouche/wc: jaVerzorging en afvalverwijdering: nee

N 53°14.350‘ E 7° 27.000‘

Camperplaats Seglerverein

Straat: Seglerweg 26789 LeerOpeningstijden: het hele jaarMax. verblijfsduur: onbeperktPrijs per nacht: gratisAantal plaatsen: 3 plaatsenStroom: jaDouche/wc: jaVerzorging en afvalverwijdering: ja

N 53° 13.140‘ E 7° 26.874‘

Landgaststätte zur Jümme-Fähre

Straat: Amdorfer Straße 101 26789 LeerOpeningstijden: het hele jaarMax. verblijfsduur: onbeperktPrijs per nacht: eten en drinken bestellenAantal plaatsen: 3 plaatsenStroom: jaDouche/wc: wc in ‘Gaststätte’Verzorging en afvalverwijdering: nee

N 53° 13.440‘ E 7° 31.571‘

d o l l a r d r o u t e

Page 36: Routenführer der Int. Dollard Route

36

Bingum-Leer

Bünting Theemuseum

Hier vindt u wetens-waardigheden over het thema thee: van een his-torisch theezeefje tot een vulmachine. Groepen vanaf 8 personen kun-nen op afspraak in de Bünting Theeacademie een originele Ostfriese theeceremonie meema-ken.Geopend van ma t/m za 10.00-18.00 uur, zon-dags (april-oktober) 14.00-17.00 uurBrunnenstraße 33, 26789 LeerTel. +49 491 / 9 92 20 [email protected]

N 53° 13.757‘ E 7° 27.070‘

Heimatmuseum Leer

Het museum over wonen en werken in de handels- en ha-venstad Leer toont de Ostfriese wooncul-tuur, de scheepvaart van Leer, historische kleding, schilderijen van Ostfriese kunste-naars, stadsgeschie-

denis en prehistorie van de geestgronden. De laatste tjalk van Ostfriesland – in 1906 op een veen gebouwd – is ons pronkstuk. Wisseltentoonstellingen.

Openingstijden di - zo van 11 tot 17 uurRondleidingen na telefonische afspraakNeue Straße 12-14, 26789 LeerTel. +49 491 / 20 19, www.heimatmuseum-leer.de

N 53° 13.557‘ E 7° 27.011‘

Böke-Museum

Het Bökemuseum werd genoemd naar de bekende, uit Leer afkomstige kunstenaar Karl-Ludwig Böke en toont zijn werk en dat van anderen in wisselende tentoon-stellingen.Openingstijden:dag. 15.00-18.00 uur (behalve ma+vr) of op afspraakNeue Straße 33, 26789 Leer, Tel. +49 491 / 9 92 25 55

N 53° 13.500 E 7° 26.957‘

Bezienswaardigheden

Eten en drinkenCafe ‚Galerie im Haus‘

N 53° 13.369 E 7° 24.872‘

Historisch huis (180 jaar oud), met respect voor het verleden gerestaureerd. Er is een wijnlokaal in onderge-bracht, een café in de paarden- en koeienstal alsmede in de tuin met dijkzicht. Feesten tot 40 gasten zijn moge-lijk, voor elke gelegenheid. Momenteel tentoonstelling van Peter Grochmann (dec. 2011).Bingumer Deich 36 • 26789 LeerTelefon: +49 491 / 21 94 • www.villa-basse.de

1

Speld

slechts 1,50 E

Int. Dollardroute

met het logo van de route

Page 37: Routenführer der Int. Dollard Route

37

bingum - leer

Touristik GmbHSüdliches OstfrieslandLedastraße 10 · 26789 LeerTel. 04 91 / 91 96 96 17Fax 04 91 / 28 [email protected]

Moin!...und herzlich

willkommen im Südlichen

Ostfriesland!

Schloss EvenburgKultur erleben

N 53°13.870 E 7° 29.673‘

Leeraner Modell- und Spielewelt GmbH, Konrad-Zuse-Straße 1, 26789 Leer Telefon: 0491/4541540, Mai l : [email protected]

www.leeraner-miniaturland.deEmden Norddeich Aurich

Ein Ziel - viele Sehenswürdigkeiten.Entdecken Sie die Region!

d o l l a r d r o u t e

Page 38: Routenführer der Int. Dollard Route

38

Info

Tourist Information WeenerOsterstraße 1 (in het stadhuis)26826 Weener (Ems)door de staat erkend recreatieoordTelefoon: +49 4951 / 3 05 10Fax: +49 4951 / 44 39E-mail: [email protected]

BezienswaardighedenFriesenbrücke, Historische haven, Marina Park Weener, Historische binnenstad met Fronehaus, Kerken en orgels,Organeum (orgelopleiding),Streekmuseum Rheiderland,Stellingmolens,Dieler Schanzen (vesting uit de 17e eeuw)

Sport en recreatieHengelsport, Boottochten,Fietsen, Kanovaren,Fitnesscentrum, Minigolf,Skatebaan, Thee workshop,Stadsrondleidingen, Theater,Orgelconcerten

FeestenHavenfeest, afwisselend ‘Altstadtfest’ en ‘Stadtfest’,Wijnfeest, Schutterijfeest,Johannimarkt

Friesenbad Weener

Weener

Page 39: Routenführer der Int. Dollard Route

39

De

Info

De haven van Weener

De Dollardroute verloopt vanuit de richting Leer via Kirchborgum naar de oude haven in het door de staat erkende recreatieoord Weener. Er staan gebouwen die meer dan 100 jaar oud zijn en vervlogen tijden dichterbij brengen. Al in 1570 werd de haven aangelegd. Tot 1930 eindigde hij bij de Norderstraße. In 1989 werd de Hafenvorplatz uiteindelijk volle-dig opnieuw ingericht.De stad Weener plaatste bij de haven een mo-nument voor de ‘Törfwieven’ (bronzen beeld van de beeldhouwer Karl-Ludwig Böke uit Leer). Hoewel het een meesterwerk is en een lust voor het oog, vertolkt het de vieze, ver-moeiende arbeid die de zogeheten ‘Törfwie-ven’ moesten verrichten. In de haven moesten vroeger vrouwen de turfschuiten lossen. Het beeld toont twee ‘Törfwieven’ bij dit zware werk.

Een kilometer zuidoostelijk ligt de 30.000 m2 grote jachthaven van Weener, die een begrip is onder watersporters. Dankzij de nieuwe schutsluis – de verbinding naar de Ems – zijn er geen getijdenverschillen. De haven beschikt over een scheepslift, scheepshelling, tanksta-tion en restaurant, en staat in directe verbin-ding met uitstekende recreatievoorzieningen. Er zijn camperplaatsen, er is een camping, een openluchtzwembad, een minigolfbaan en een avonturenspeeltuin. Het recreatiegebied bij uitstek in de ‘groene stad van het Rheider-land’!Voor lange wandelingen is het gebied bij de Ems en de dijk ideaal. Daar bevindt zich ook een van de langste ophaalbruggen voor trei-nen van Duitsland, met een lengte van meer dan 335 m. Voetgangers en fietsers kunnen er ook overheen. De brug brengt u onder meer

weener

d o l l a r d r o u t e

Page 40: Routenführer der Int. Dollard Route

40

Weener

naar de Duitse Veenroute. Een schitterend uit-zicht over het rivierlandschap heeft de bezoe-ker vanaf de uitzichttoren, die op een heuvel staat. Met 1970 cm is dit het hoogste punt van het Ostfriese vasteland.In de Norderstraße is het Organeum onderge-bracht in een compleet gerestaureerde neogo-tische villa. Het huidige stadsbeeld wordt be-paald door de huizen uit de 18e en 19e eeuw; het oudst is het ‘Frone Haus’ uit 1660 met een typische renaissancegevel (orgelopleiding).Vroeger een armenhuis, is het aan de Neu-en Straße gelegen gebouw uit 1791, met drie vleugels, nu het Heimatmuseum Rheiderland. Hier kan de bezoeker zich uitvoerig infor-meren over het landschap, de bewoners, de geschiedenis en tradities. Er zijn prehistori-sche vondsten te zien, evenals ambachten die eertijds karakteristiek waren voor de streek. Voorbeelden hiervan zijn de afdeling over de baksteenfabricage, de slagerij en wagenmake-rij, de pottenbakkerij en de tentoonstellingen over landbouw en visserij.De evangelisch-gereformeerde Georgskirche uit de 15e eeuw bezit een Arp-Schnitgerorgel uit 1709-1710, een must voor orgelkenners. Regelmatig zijn er concerten, zodat het orgel ook buiten de kerkdiensten te horen is.Ernaast staat nog altijd de in 1984 gerestau-reerde ‘Kaakebogen’, waar terechtstellingen plaatshadden. Deze boog markeerde de grens tussen de kerkelijke en de wereldlijke in-vloedsfeer. Ooit was de Kaake een belangrijk marktplein op het verkeersknooppunt Leer-Nederland en Westfalen. Hier werden vee- en paardenmarkten gehouden. Bekend werd Weener door de paardenhandel met Zuid-Eu-ropese landen. Ook graan werd indertijd naar het zuiden verscheept.Over de Deichverteidigungsstraße gaat het

naar het gemaal Stapelmoor. Hier leidt een trap de dijk op. Maak van de gelegenheid ge-bruik en geniet op deze afgelegen plek van het wondermooie uitzicht over de Ems en de ge-luiden van de natuur.Halte wordt gekenmerkt door onafzienbare rij- en kassen. Het volgende, zeer mooie deel van de route voert de fietser langs het beschermde natuurgebied ‘Alte Ems’. Een belangrijke bio-toop met zeldzaam veel vogelsoorten.Raadselachtig is in Stapelmoor de kerk in de romaans-gotische stijl van de 13e eeuw. De plattegrond heeft de vorm van een Grieks kruis, hetgeen wil zeggen dat bij elke zijde van de viering een travee aansluit. En nog een kenmerk: in deze kerk is geen rechte hoek te bekennen. De architectuur werd overgeno-men uit Zuid-Frankrijk en wijst zodoende in de richting van de overgangstijd van romaans naar gotisch. De westelijke toren kwam er in 1443 bij en diende toen ook als verdedi-gingstoren.Een bijzonderheid is het ‘Franse’ orgel. Tot in de details werd hier het beroemde Clicqout-orgel uit 1734 in Hoeden (bij Versailles) na-gebouwd.Ubbo Emmius, een laatmiddeleeuwse histori-cus, noemde de kerk en de voormalige burch-ten een ‘fanum vetustum’: een oud, eerbied-waardig bouwwerk, een stad waardig.Maar hiermee zijn we er nog niet: de oudste nog bewoonde pastorie van Duitsland, uit 1429, staat er pal naast.De eigenaar van de in de wijde omgeving zichtbare stellingmolen in Stapelmoor, date-rend van 1909 en gerestaureerd in 1989, leidt u op afspraak graag rond.

Page 41: Routenführer der Int. Dollard Route

41

‘Organeum’ – Orgelacademie Ostfriesland

Het ORGANEUM – Orgelacademie Ostfriesland in Weener ligt te midden van het rijkste orgellandschap ter wereld, dat zich van de Nederlandse provincies Groningen en Drenthe via Ostfriesland en de Elbe-Weser-driehoek uitstrekt tot aan Hamburg. Ca. 300 originele instrumenten vertegenwoordigen de orgelbouw van zeven eeuwen, beginnend bij de laatgotiek. De stad Weener zelf beschikt in de evangelisch-gerefor-meerde Georgskirche over een Arp-Schnitgerorgel uit 1709-1710.In het hart van het grensoverschrijdende orgellandschap werd in 1997 het ORGA-NEUM – Orgelacademie Ostfriesland in Weener geopend. Het bevindt zich in een prachtig gerestaureerde stadsvilla van rond 1900 en is toegankelijk voor publiek. Het ontsluiten van het unieke culturele erfgoed is de hoofdtaak van het ORGANEUM – Orgelacademie Ostfriesland.Met rondleidingen, concerten, voordrachten, excursies en demonstraties van de in-strumenten wordt de rijke orgelcultuur van de streek onder de aandacht gebracht. Daarnaast houdt het ORGANEUM – Orgelacademie Ostfriesland in Weener zich bezig met onderzoek en onderwijs.De belangwekkende collectie bestaat uit historische toetseninstrumenten van verschillende types. Kortom, in het ORGANEUM – Orgelacademie Ostfriesland in Weener vinden be-zoekers uit de hele wereld alles wat ze over orgels willen weten.

Openingstijdendi. t/m vr. 10.00 - 12.00 uurdi. t/m do. 15.00 - 17.00 uuren op afspraakNorderstr. 18 • 26826 Weener (Ems) Tel. +49 4951 / 91 22 03 Fax +49 4951 / 91 22 05www.organeum-orgelakademie.deEmail: [email protected]

Org

ella

ndsc

hap

weener

d o l l a r d r o u t e

Page 42: Routenführer der Int. Dollard Route

42

Weener

• Snelle internet- en telefoonverbinding bij de haven• Aansluiting op binnenwateren en Noordzee• Scheepslift tot 20 t, scheepshelling• Bunkertank D + S, afvoeren fecaliën• Afvoeren van afgewerkte olie en lenswater• 3200 m2 winterstalling• Moderne wasplaats• Wassalon

• Kamerbemiddeling• Speciale arrangementen• Theeworkshops• tijdelijke visvergunningen• Fietstips• Tips voor evenementen• Moderne jachthaven• Betaalbare ligplaatsen

Tourist InformationTel. 04951/30510

SluisTel. 04951/1691i

U bent van harte welkom!

Weener(Ems)Erkend recreatieoord!

Hafen und Tourismus GmbH Weener • Osterstraße 1 • 26826 Weener (Ems)Tel. 04951/305 10 • Fax 0 49 51/44 39 www.weener.de • [email protected]

Gästehaus am Deich

Vlakbij het recreatiegebied

N 53° 9.894‘ E 7° 21.987‘

• uitstekende camping• meer dan 150 plaatsen• vlakbij het recreatiegebied• met openluchtzwembad, minigolf en tennis

Tel. +49 4951 / 95 52 26 · Fax +49 4951 / 95 52 30www.camping-weener.de

Camping Weener

Komfortabel ausgestattete Gästezimmer in außergewöhnlicher Lage, direkt neben dem Friesenbad und mitten im Erholungsgebiet des taatlich anerkannten Erholungsortes Weener.Die Zimmer überzeugen durch eine stilvolle und attraktive Einrichtung mit Dusche/WC,SAT-TV und Internetzugang. Großer Aufenthaltsraum mit Küche. Ein modernes Fitness- und Gesundheitscenter ist direkt angegliedert.

©LI

FEA

rt, 0

4951

-990

028

Friesenstr. 33 . 26826 WeenerTel. 0 49 51 / 95 58 66 . Fax 0 49 51 / 9 55 49 14 . Mobil 01 71 / 5 27 88 13www.gaestehaus-am-deich.de . E-Mail: [email protected]

Urlaub und Wellness

S

N 53° 9.765‘ E 7° 22.110‘

N 53° 9.909‘ E 7° 21.370‘

1

Page 43: Routenführer der Int. Dollard Route

43

weenerOvernachtingen

Hotel - Pension HarmonieCafé - Bistro - Galerie

Eigenaar Jens BraaschZomerterrasBiergarten Friesenstr. 38

D-26826 WeenerTel. +49 4951 / 95 53 44Fax +49 4951 / 95 53 46

E-Mail: [email protected]

Hotel - Pension Harmonie

N 53° 9.792‘ E 7° 21.829‘

Heimatmuseum Rheiderland

N 53° 10.040‘ E 7° 21.173‘

Het streekmuseum toont de cultuur en bestaansgron-den van het Rheiderland vanaf de prehistorie tot en met de 20e eeuw: baksteenproductie, landbouw van de geest- en veengronden, ambachten, kerkgeschiedenis en wooncultuur.

Neue Straße 26 • 26826 Weener (Ems) Tel. +49 4951 / 18 28 april t/m oktober, di., za. en zo. van 15.00 - 18.00 uur of voor groepen na telefonische afspraak

‚Am Yachthafen‘

Straat: Am Erholungsgebiet 26826 WeenerOpeningstijden: 01-04 t/m 30-09Max. verblijfsduur: onbeperktPrijs per nacht: 7,50 euroAantal plaatsen: 24 staanplaatsenStroom: 2,50 euro per dagDouche/wc: 2,00 euro voor 24 uurVerzorging en afvalverwijdering: 1,00 euro per keer

N 53° 9.899‘ E 7° 21.939‘

‚Am Alten Hafen‘

Straat: Zum Schöpfwerk 26826 WeenerOpeningstijden: het hele jaarMax. verblijfsduur: onbeperktPrijs per nacht: 7,50 euroAantal plaatsen: 45-55 staanplaatsenStroom: 2,50 euro per dagDouche/wc: douche 1,00 euroVerzorging en afvalverwijdering: 1,00 euro per keer

N 53° 10.134‘ E 7° 21.693‘

Campers en camping

Bezienswaardigheden

Paddel en pedaalstation

Recreatievoorzieningen

Kano- en fietsverhuur, trekkingtochten enz.Straat: Zum Schöpfwerk 26826 Weener Telefoon: +49 491 / 91 96 96 30 E-Mail: [email protected] Internet: www.paddel-und-pedal.de

N 53° 10.298‘ E 7° 22.109‘

2

Das Hasenkabinett

N 53° 10.112‘ E 7° 21.648‘

Historisch huis (180 jaar oud), met respect voor het verleden gerestaureerd. Er is een wijn-lokaal in ondergebracht, een café in de paarden- en koei-enstal alsmede in de tuin met

dijkzicht. Feesten tot 40 gasten zijn mogelijk, voor elke gelegenheid. Momenteel tentoonstelling van Peter Groch-mann (dec. 2011). Openingstijden: 19 Mai bis 19 August: 13.00-16.30 Uhr

Am Hafen 48 • 26826 Weener (Ems)

d o l l a r d r o u t e

Page 44: Routenführer der Int. Dollard Route

44

Papenburg

Info

Tourist-InformationHauptkanal rechts 68/69 op de ‚Brigg Friederike‘ Papenburg Tourismus GmbHÖlmühlenweg (in het „Papenburger Zeitspeicher“)26871 PapenburgTelefoon: +49 4961 / 83 96-0Fax: +49 4961 / 83 96-96 E-mail: [email protected]: www.papenburg-tourismus.de

RecreatieKlabautermannpatent (‚scheeps-kabouterdiploma‘)DemonstratiebosKanalpatent (‚kanaaldiploma‘): klootschieten; overdekt en open-luchtzwembad; havenrondvaar-ten; camping; golf; tennis (bin-nen- en buitenbanen); bioscoop; discotheken

BezienswaardighedenBezoekerscentrum Meyer Werf; Papenburger Zeitspeicher; Von-Velen-Anlage; Landgoed Alten-kamp: Scheepvaart- en Open-luchtmuseum; Streekmuseum; Forum Alte Werft; Meyers molen

FeestenBloemententoonstelling (ong. om de 3 jaar): ‘Maimarkt’ in de lente: Stadtfeest in de zomer; Braderie-nacht (juli): ‘Augustmarkt’ met veemarkt; kerstmarkten

Culturele instellingenForum Alte Werft; Stadthalle; theater; ketelmaker; galerie; schil-derschool voor kinderen; villa: jugendstilhuis, zetel van de dienst cultuur; Landgoed Altenkamp: concerten, lezingen, tentoonstel-lingen

Cruiseschip made in Papenburg

Page 45: Routenführer der Int. Dollard Route

45

Info

De brik ‘Friederike’ voor het raadhuis, ‘Hauptkanal’ in Papenburg

InIn de oudste en langste veenkolonie van Duitsland herinnert nog veel aan de tijd van turfwinning en scheepvaart. 40 km kanalen met helder water, romantische ophaalbrug-gen en aangemeerde schepen geven Papen-burg een geheel eigen, karakteristieke aanblik. Je hebt hier soms de indruk dat de tijd heeft stilgestaan. De sfeer van het veen en de zee is alomtegenwoordig.In de kanalen verspreid over de stad zijn oude schepen te vinden, nagebouwd naar origine-le tekeningen. De brik ‘Friederike’ voor het raadhuis is info- en bezoekerscentrum, en er vinden ook huwelijken plaats.Maar Papenburg leeft niet alleen van het ver-leden – ook vandaag is de scheepsbouw hier nog van grote betekenis. Papenburg staat wereldwijd voor kwaliteit, innovatie en tech-nische superlatieven. Veel droomschepen ko-men tenslotte uit Papenburg. En het eind van deze ontwikkeling is – gelukkig – nog niet in

zicht. Wie wist bijvoorbeeld dat in Papenburg het grootste dok ter wereld te vinden is? Het is 75 m hoog en ruim 500 m lang! Meer dan 2500 personen bouwen hier oceaanreuzen en cruiseschepen van wel 140.000 brutoregister-ton!De hal van de werf is te bezichtigen. Na een korte klim via de glazen toren bereik je het bezoekerscentrum met twee filmzalen, talrijke scheepsmodellen, een originele scheepshut en nog veel meer. Hier van bovenaf is het moge-lijk de doorsnede van een schip in aanbouw te bekijken. De arbeiders van de werf krioelen als mieren in de buik en op de rug van het stalen monster. Wat een imponerende prestatie om zulke gigantische projecten werkelijkheid te laten worden!Het oude terrein van de Meyer Werf toont een prachtige combinatie van oud en nieuw, indu-strie en cultuur. Midden in Papenburg werd het oude werfterrein steen voor steen hersteld

papenburg

d o l l a r d r o u t e

Page 46: Routenführer der Int. Dollard Route

Papenburg

en sinds 1992 wordt het als cultuur- en vrije-tijdscentrum ‘Forum Alte Werft’ gebruikt. Een unieke mix van heden en verleden! Om bij de ingang te komen, moet je onder een reu-sachtige hijskraan door. Hier kan men zich overgeven aan toneel, concerten, congressen, kleinkunst, rockconcerten of welk cultuurge-not dan ook. En dat alles in deze fantastische omgeving!Papenburg is ook om andere redenen een bezoek waard: de indrukwekkende natuur, het landschap, sportieve activiteit en culinair genieten. Kunstliefhebbers vinden in de ‘Villa’ wisseltentoonstellingen. In dit mooie jugend-stilhuis is ook de gemeentelijke cultuurdienst gevestigd en het fungeert bovendien als cen-trum voor lezingen, concerten en presentaties.Het landhuis Altenkamp, vroeger de woning van de drost, is gebouwd in Nederlandse ba-rokstijl. Het huis doet dienst als tentoonstel-lingscentrum en bedient niet alleen de regio. De mooi aangelegde plantsoenen van de ruim 200 jaar oude baroktuin bij het huis verdienen onze aandacht.

Verder vormt Papenburg zo ongeveer de con-fessionele grens tussen het katholieke Ems-land en het evangelisch-lutherse Ostfriesland. De oudste kerk is de St. Amanduskirche uit de 13e eeuw. Deze werd in 1498 verbouwd tot een driebeukige hallenkerk en bekoort de bezoe-ker met laatbarokke beelden en zijaltaren.Papenburg is echter tevens het economische en handelscentrum van het noordelijke Ems-land. Het drukke woon-werkverkeer getuigt daarvan. En Papenburg is natuurlijk ook een aantrekkelijke winkelstad, met een geweldige atmosfeer en een winkelaanbod dat verder-gaat dan de dagelijkse levensbehoeften.Papenburg is een ongewone en interessante, een afwisselende en levendige stad, die, hoewel ‘klein’ qua inwonertal, meer te bieden heeft dan menige grote stad. In Papenburg beleeft u industrie, ambacht, maar ook natuur, sport en cultuur op een pure manier. Papenburg heeft vele kanten – Papenburg is ondeugend, vro- lijk, vitaal – en dat terwijl het in de perife-rie van Duitsland ligt, juist daar waar je zo’n kleinood niet zou verwachten.

46

Page 47: Routenführer der Int. Dollard Route

47

Overnachtingen

Entdecken und erleben Sie das Emsland mit unserem Kennenlern-Package EEE - Emsland entdecken und er-leben. Lernen Sie Kultur, Sehenswürdigkeiten und Frei-zeitaktivitäten des rauhen Nordens kennen ohne auf den nötigen Komfort zu verzichten:

n 3 Übernachtungen inkl. Frühstück n 2x 3-Gang-Dinnern Fitness- und Wellnessarea, Saunan Besichtigung der Meyer Werft n Friesische Teezeremonien Inkl. Leihfahrräder

Emsland entdecken

und erleben

Park Inn PapenburgHauptkanal rechts 7, 26871 Papenburg T: +49 4961 6640-0 F: +49 4961 [email protected]

Jetzt informieren und buchen unter www.park-inn-papenburg.de

Door de regio Emsland gekwalificeerd als: ‘aanbevelens-waardig, familie- en fietsvriendelijk’. Modern familieho-tel in rustieke stijl op een rustige plek. Aangename kamers met douche/wc, telefoon en kleuren-tv. Par-keerplaats voor personenauto’s en bussen aanwezig. Gratis fietsenstalling. Zalen voor 20-120 personen. Vak-werkrestaurant (70 plaatsen) met regionale en interna-tionale gerechten en specialiteiten bereid boven het open vuur.

Mittelkanal rechts 97 · 26871 Papenburg Tel. +49 4961 / 89 90 · Fax +49 4961 / 89 91 09www.hotel-engeln.de · E-Mail: [email protected]

Hotel-Restaurant ‚Engeln‘

N 53° 4.693‘ E 7° 26.260‘N 53° 5.151‘ E 7° 23.294‘

Pension ‚Alt Papenburg‘

N 53° 4.253‘ E 7° 26.656‘

Hotel-Restaurant ‚Hilling‘

N 53° 4.746‘ E 7° 26.282‘

Dit oude Papenburgse kapiteinshuis is tegenwoordig een pension, met café en ‘Teestube’.Een overnachting met ontbijt in een van onze 7 tweepersoonskamers kost bij ons E 55,00 per nacht. Laat u verwennen in een buitengewone ambiance.Uw familie Schmitz

Familie Schmitz Splitting li. 32 · 26871 Papenburg / Obenende Tel. +49 4961 / 7 63 26 · Fax +49 4961 / 9 42 40 95E-Mail: [email protected]

Onze in 2009 vernieuwde zaal is geschikt voor groepen van 10 tot 450 personen en biedt u de juiste ambiance voor uw familie- of verenigingsfeest of andere grote bijeenkomsten. 41 moderne en comfortabele kamers met douche/wc, telefoon en tv. In ons nieuwe restaurant wordt u verwend met traditionele en seizoensspeciali-teiten. Parkeerplaatsen voor personenauto’s en bussen zijn voldoende aanwezig.

Mittelkanal links 94, 26871 PapenburgTel.+49 4961 / 9 77 60, Fax +49 4961 / 97 76 55www.hotel-hilling.de · [email protected]

1 2

63

papenburg

d o l l a r d r o u t e

Page 48: Routenführer der Int. Dollard Route

48

Papenburg

Ons familiehotel heeft 22 behaaglijk ingerichte een- en tweepersoonskamers, die allemaal zijn voorzien van douche/wc, telefoon, sat.-tv en deels minibar en bal-kon. Ons restaurant serveert Duitse en internationale gerechten. Op de gezellige binnenplaats en in de serre kunt u aangenaam verpozen en uitrusten. Ons fiets-vriendelijke hotel biedt speciale fietsarrangementen aan, er is een afsluitbare stalling en er kunnen fietsen worden gehuurd.

Fam. Stubbe · Dieckhausstr. 122 · 26871 Papenburg Tel.+49 4961 / 21 80 · Fax +49 4961 / 6 72 40www.hotel-stubbe.de · [email protected]

Hotel-Restaurant ‚Stubbe‘

N 53° 3.798‘ E 7° 24.363‘

Overnachtingen

Wij zijn een café en restaurant, centraal gelegen direct aan het mooie ‘Hauptkanal’. In de zomermaanden kan de gast al ’s morgens genieten van een lekker ontbijt op het sfeervolle zonneterras. Onze specialiteiten zijn o.m.

originele Ostfriesenthee, Jacobs koffie en ijs van Mövenpick.

’s Middags kunt u als alternatief voor onze vis- en vleesgerechten ook kleine gerechten bestellen.

We verheugen ons op uw komst.Familie Van Ellen

Hauptkanal links 56 · 26871 Papenburg Tel. +49 4961 / 68 38 · dag. van 9.00 tot 18.00 uur

www.cafemozart.-papenburg.de

N 53° 4.808‘ E 7° 23.549‘

Eten en drinken

Hotel Aquamarin***

N 53° 4.600‘ E 7° 23.255‘

Camperplaats ‚Poggenpoel’

Zum Poggenpoel, 26781 [email protected]: +49 4961 / 97 40 26Fax: +49 4961 / 97 40 27Straat: Mittelkanal links 94Max. verblijfsduur: onbeperktPrijs per nacht: 7,50 euro per nachtAantal plaatsen: onbekendStroom: 0,50 euro per dagDouche/wc: geen / onbekendVerzorging en afvalverwijdering: 0,50 euro per keer

N 53° 3.895‘ E 7° 25.636‘

Campers en camping

Camperplaats Hotel Hilling

Openingstijden: hele jaarMax. verblijfsduur: onbeperktPrijs per nacht: 7,50 euro per nachtAantal plaatsen: 22 staanplaatsenStroom: aanwezigDouche/wc: neeVerzorging en afvalverwijdering: ja

N 53° 4.746‘ E 7° 26.282‘

Geniet van de stijl en gezelligheid van onze ruime, mo-dern ingerichte kamers! De kamers zijn uitgerust met douche/wc, sat.-tv, telefoon, safe, gratis internetaan-sluiting (DSL), bureau, waterkoker en föhn. Het hotel ligt centraal en toch rustig.

Feilings Goarden 7, 26871 PapenburgTelefon: +49 4961 / 6 64 50Fax: +49 4961 / 6 64 51 [email protected]

Ideaal voor reisgezelschappen

4 5

1

Page 49: Routenführer der Int. Dollard Route

papenburg

Meyer-Werf

N 53° 5.174‘ E 7° 23.135‘

Kom van dichtbij kijken naar cruiseschepen in het be-zoekerscentrum van de Meyer Werf. Een unieke blik in de dokhal, scheepshutten, objecten en het Disney-gedeelte.

www.papenburg-tourismus.de

Papenburger Zeitspeicher

N 53° 5.174‘ E 7° 23.135‘

Interactieve tentoonstelling over de geschiedenis van Papenburg, de stalen scheepsbouw en het Papenbur-ger autotestbedrijf ATP

www.papenburg-tourismus.deÖlmühlenweg 1, 26871 Papenburg

Landgoed Altenkamp

N 53° 3.139‘ E 7° 20.473‘

Het herenhuis Altenkamp is in 1730 in Hollandse/Noord-Duitse barokstijl gebouwd en wordt tegen-woordig gebruikt voor tentoonstellingen en concer-ten.

www.papenburg-tourismus.deAm Altenkamp 1, 26871 Papenburg

Forum Alte Werft

N 53° 5.254‘ E 7°23.259‘

In het huidige culturele centrum van Papenburg ze-telde vroeger de Meyer Werf. Tegenwoordig zijn er bijzondere evenementen te zien.

www.papenburg-tourismus.de Ölmühlenweg 1, 26871 Papenburg

ADO Goldkante

N 53° 2.537‘ E 7°19.438‘

Maak een rondleiding door het moederbedrijf van ADO Goldkante en zie hoe de bekende gordijn- en decoratieve stoffen worden geproduceerd.www.papenburg-tourismus.deHüntestraße 68, 26871 Papenburg

Meyers molen

N 53° 4.917 E 7°23.382‘

De stellingmolen functioneert nog en wordt tegen-woordig voor tentoonstellingen gebruikt. Beziens-waardig is het uitzicht vanaf de stelling over de daken van Papenburg.www.papenburg-tourismus.deMühlenplatz, 26871 Papenburg

Bockwindmolen

N 53° 5.428‘ E 7° 24.294‘

De Bockwindmolen is de laatste in zijn soort in het Emsland. Omdat de molen kan kruien, wordt de wind optimaal benut.

www.papenburg-tourismus.deHauptstraße, 26871 Papenburg

Brik Friederike

N 53° 4.712‘ E 7° 23.662‘

Tegenover het raadhuis vindt u een nagebouwde hou-ten brik, de Friederike von Papenburg. In de romp van het schip vinden huwelijksvoltrekkingen en officiële ontvangsten plaats.

www.papenburg-tourismus.deHauptkanal Rechts 68/69, 26871 Papenburg

N 53° 4.145‘ E 7° 26.742‘

Het openluchtmuseum informeert bezoekers over het leven van de eerste bewoners van Papenburg.

www.papenburg-tourismus.deSplitting Links 42, 26871 Papenburg

Von-Velen-Anlage

Bezienswaardigheden

49

d o l l a r d r o u t e

Page 50: Routenführer der Int. Dollard Route

50

Bunde-Wymeer

Info

Tourist-InformationBundeKirchring 2 26831 BundeTelefoon: +49 4953 / 8 09 47 Fax: +49 4953 / 8 09 12www.gemeinde-bunde.deE-mail: [email protected]

RecreatievoorzieningenKlootschieten met de mogelijk-heid een diploma te halen (in de zomermaanden vrijdag om 18.00 uur Boßelhorn Kanalpolder) en Stortebekerdiploma (in de zomermaanden dinsdag vanaf 19.00 uur op het recreatieterrein Ditzumerverlaat). ‘Teestube’ (donderdag van 14.30 – 16.30 uur Haus der Begegnung, Kirchring 15)

BezienswaardighedenSteinhaus (bezichtigingen op af-spraak met de Tourist Informati-on Bunde van juli t/m september)Kerk (tijden rondleidingen op te vragen bij Tourist Information; ook op afspraak)Bunder molen (rondleiding en stelling dagelijks als de wieken draaien en op afspraak +49 (0)4953 -910830)

Wynhamster poldermolen

Page 51: Routenführer der Int. Dollard Route

51

Info

Kerk Bunde

WieWie van wandelingen in een idyllisch veen-landschap houdt, zou het hoogveengebied in Wymeer moeten bezoeken. De door turf-winning schaars geworden leefruimte heeft in Wymeer de status gekregen van beschermd landschap en beschermd natuurgebied.Het beschermde landschap is goed begaan-baar dankzij wandelpaden. Er komen unieke plant- en diersoorten voor. Onder deskundige leiding, die op aanvraag mogelijk is, zijn zelfs de natste arealen over een pad van houten planken droogvoets beloopbaar.De uit lintbebouwing bestaande plaats Wy-meer, gelegen aan de rand van de geestgron-den, heeft zich minstens drie keer moeten te-rugtrekken voor de Dollard, tot aan het zacht oplopende hoogveen. De Hauptstraße loopt langs de plek waar ooit het klooster Düne-

broek stond.Tot 1810 waren daar nog restanten van het complex te herkennen. De johannieterorde was volgens oude bronnen in elk geval sinds de 14e eeuw op deze plaats gevestigd.Deze omweg door het oude veengebied en over de hoge geestgronden leidt via de oost-weststraat in de richting van de grensovergang Bellingwolde. Van de grensverschillen van weleer getuigt de in de jaren tachtig gerestau-reerde grensvesting ‘De Lethe’, genoemd naar het riviertje Leethe, dat sinds de 16e eeuw de grens bepaalde tussen Ostfriesland en Neder-land. Kort voor de grensovergang gaat de Dollard-route door de oudste polder, het Bunderneu-land, naar Bunde.Al van verre tekent de machtige kerktoren

bunde-wymeer

d o l l a r d r o u t e

Page 52: Routenführer der Int. Dollard Route

Bunde-Wymeer

zich af aan de horizon. De toren hoort bij de evangelisch-gereformeerde kerk, vroe-ger Martinskirche, die in de 13e eeuw is ge- bouwd en een van de belangrijkste vroeggoti-sche bouwwerken van Ostfriesland is.Naast de ev.-ger. kerk (vroeger Martinskirche) is verder de stellingmolen een symbool van Bunde. Zijn voorganger, gebouwd in 1869, werd in 1911 door brand verwoest. De her-bouwde molen hoort tot de hoogste van dit type in Ostfriesland. U kunt hier zelf uw koren malen.Nog een historisch bouwwerk is het ‘Stein-haus’ in Bunderhee, het onderkomen van de gerenommeerde Noord-Duitse ‘Orgelakade-mie’. Deze voormalige burcht van Ostfriese ‚opperhoofden‘, zoals de adellijke heersers in hun tijd genoemd werden, staat nog overeind.Bunde was vroeger een havenplaats. In oude

geschriften wordt de haven van Bunde meer-maals genoemd, maar vandaag zul je er tever-geefs naar zoeken. Na de grote stormvloeden van de 14e en 15e eeuw was de Dollard opge-rukt tot aan het op een hoge geestrug liggen-de Bunde. Hierdoor lag Bunde 200 jaar lang direct aan de Dollard. Een overblijfsel uit die periode: in het wapen voert Bunde een kogge, een scheepstype dat gangbaar was in de Han-zetijd.

Als gevolg van de landwinning in de laatste eeuwen ging de ligging aan het water verloren. Pal langs de fietsroute tussen Bunde en Neu-schanz bevindt zich in een vroegere ‘Gulfhof ’ het natuur- en cultuurcentrum Dollard. Daar is de geschiedenis van de Dollard en de dij-kenbouw in beeld gebracht. Een restaurant, een café, vier vakantiewoningen alsmede een ‘hooihotel’ voor fietsers zijn in hetzelfde ge-bouw ondergebracht. Nadere informatie krijgt u bij het raadhuis via tel.nr. +49 (0)4953 809-47. Voor fietsers is er ook een overnachtings-mogelijkheid in trekkershutten en ‘Radler-butzenhütten’ (trekkershutten speciaal voor fietsers) bij diverse verhuurders.Voor sportieve bezigheden zijn er in Bunde volop sport- en vrijetijdsmogelijkheden.Onder meer vanwege het ruime aanbod

Het ‘Steinhaus’ in Bunderhee

Stellingmolen

52

Page 53: Routenführer der Int. Dollard Route

53

bunde-wymeer

Veenmysterieus en uniek

Het veen – er zijn weinig leefgebieden die zo’n aantrekkingskracht op mensen uitoefenen: mysterieus en vroeger – voor wie niet oplette – dodelijk.Ooit behoorde Nedersaksen met 6500 km2 tot de gebieden in Midden-Europa met de meeste veengronden. Slechts zo’n tien procent is nog in min of meer na-tuurlijke toestand, het gros werd vernield of blijvend beschadigd door de mens, bijvoorbeeld als gevolg van turfwinning.Er is hoog- en laagveen. Door de voortdurende stijging van de zeespiegel kwam het grondwater omhoog, waardoor op het lagergelegen land water bleef staan. Er trad geleidelijk verlanding op en er ontstond van het grondwater afhankelijk, drassig land, waarop zich uiteindelijk hoogveen kon afzetten. Daarnaast ont-stonden ‘echte’, dus van het begin af aan van het grondwater afhankelijke hoog-venen met vegetatie die weinig eisen stelde, zoals mos. Het heeft de eigenschap om als een spons regenwater op te nemen en groeit van boven steeds door, terwijl het naar onderen afsterft en turf vormt. Het veen groeit zo met een snelheid van ca. 1 mm per jaar – voor een meter hoogveen is dus 1000 jaar nodig! Het hoogveen breid-de zich in alle richtingen almaar verder uit. Onze oudste venen zijn ca. 8.000 jaar oud.

Vee

nkreeg Bunde in 1989 de titel ‘familievriende-lijke gemeente’. In de directe nabijheid van de Dollardroute biedt Bunde prima winkelvoor-zieningen en heeft van de staat het predikaat recreatieoord gekregen. Over een internationaal fiets- en wandel-pad gaat het naar het Nederlandse kuuroord Nieuweschans. Dit fiets- en wandelpad is een zichtbaar resultaat van de samenwerking tussen de partnergemeenten Bunde (D) en Nieuweschans (NL). In Nieuweschans kunt u heerlijk ontspannen in het thermaalbad.

Polsstokspringen in Verlaat

d o l l a r d r o u t e

Page 54: Routenführer der Int. Dollard Route

NatuurgidsRheiderlandUitvoerige duitstalige gids over de flora en fauna in deDollardregio

Int. Dollard Route

Melkhuske

N 53° 11.468‘ E 7° 16.431‘

melk en meer

Renate Timmermann • Mühlenstraße 5826831 Bunde • Telefon 04953/69 92

MelkhuskeMelkhuske

Eten en drinken

54

Bunde-Wymeer

Haus des Gastes

GroepsaccommodatieVorminGscentrum

Haus des Gastes

N 53° 15.579‘ E 7° 16.019‘

Natur- und Kulturpark Dollartmuseum

Natur- und Kulturpark Dollartmuseum in Bunde

Het Dollartmuseum bevindt zich in een oud ‘Gulfhaus’ uit 1710 en toont de ontwikkelingsgeschiedenis van de Dollard, vanaf de stormvloeden tot aan de landwinning.

Openingstijden: altijd als het restaurant ‘Wiemannshof’ open is. Rondleidingen op afspraak (Dieter Hunken, te-lefoon +49 (0) 49 53 91 08 30)

Tentoonstellingsthema’s: geschiedenis van de Dollard en de dijkenbouw, wadvisserij, vogeltrek, stormvloeden, landwinning, verzonken dorpen en nog veel meer.In het Dollardgebied staan wegwijzers naar 17 beziens-waardigheden. Het is aan te raden na het museumbezoek de bezienswaardigheden ter plaatse te bezichtigen.

Gemeinde Bunde · Kirchring 2 · 26831 Bunde · www.gemeinde-bunde.de

N 53° 11.022‘ E7° 15.757‘

in Dollard, DitzumerverlaatNieuw, modern ingericht, met ruimtes voor seminars. Nieuwe media aanwezig. Geschikt voor vorming en vrije tijd.Voor 25 personen:– vlakbij Sieltief (kanaal)– vlakbij recreatieterrein– vlakbij Int. Dollardroute– Peddel en pedaalstation aan huisPrijs vanaf€ 10/persoon excl. extra kostenGemeinde Bunde · Kirchring 2 · 26831 BundeTel. +49 4953 / 8 09-13Fax +49 4953 / 8 09-12www.gemeinde-bunde.deE-Mail: [email protected]

Overnachtingen

slechts 12,00 E

1

Page 55: Routenführer der Int. Dollard Route

55

bunde-wymeer

Typisch friesisch... Windenergie

Steinhausstr. 11226831 BunderheeTel 04953 - 92 900www.enova.de

Wir zeigen Ihnen die Zukunft

StandortakquiseProjektentwicklungBetriebsführungBeteiligungen

Typisch friesisch... Windenergie

Steinhausstr. 11226831 BunderheeTel 04953 - 92 900www.enova.de

Wir zeigen Ihnen die Zukunft

StandortakquiseProjektentwicklungBetriebsführungBeteiligungen

Typisch fries... WindenergieWij tonen u de toekomst

Steinhaus Bunderhee

N 53° 11.959‘ E 7° 16.984

Het ‘Steinhaus’ in Bunderhee is een van de oudste burchten van Ostfriesland. De drie verdiepingen tel-lende, middeleeuwse torenburcht werd ge-bouwd in de 14e eeuw en was het onderko-men van Ostfriese ‚opperhoofden‘. Be-zichtigingen mogelijk na afspraak met de Tourist Information in Bunde.

Tourist-Info BundeTel.+49 4953 / 809 47

Camperplaats Bunde

Straat: Friedhofsweg 26831 BundeOpeningstijden: het hele jaarMax. verblijfsduur: onbeperktPrijs per nacht: 3,00 euroAantal plaatsen: 15 plaatsenStroom: 1,00 euroDouche/wc: neeVerzorging en afvalverwijdering: 0,50 euro

N 53° 11.087‘ E 7° 15.983‘

Camperplaats Dollart

Straße: Denkmalstraße 26831 BundeOpeningstijden: het hele jaarMax. verblijfsduur: onbeperktPrijs per nacht: 3,00 euroAantal plaatsen: 15 plaatsenStroom: 1,00 euroDouche/wc: neeVerzorging en afvalverwijdering: 0,50 euro

N 53° 15.633‘ E 7° 16.100‘

Campers en camping

Bezienswaardigheden

Paddel und Pedalstation1

N 53° 15.573‘ E 7° 16.075‘

Recreatievoorzieningen

Kano- en fietsverhuur, trekkingtochten enz.Straat: Deep Pad 26831 Bunde-Ditzumerverlaat Telefoon: +49 491 / 91 96 96 30 E-Mail: [email protected] Internet: www.paddel-und-pedal.de

Bezoek ons Mölenlandbad!

N 53° 12.374‘ E 7° 17.526‘

d o l l a r d r o u t e

Page 56: Routenführer der Int. Dollard Route

Oldambt

Info

VVV Oldambt Johan Modastraat 59671 CD WinschotenTelefoon 0597 [email protected]

Recreatievoorzieningen:rondvluchten vanaf Oostwold Airportkuurbad ‘Fontana Bad Nieuweschans’ met uitgebrei-de voorzieningen, waaronder verschillende sauna’s

Bezienswaardigheden:Vestingmuseumglasblazerij ‘De Oude Remise’, een oud rangeerstation dat nu als cultuurcentrum en café in gebruik iskunstgalerie ‘De Groninger Kroon’, Oldambtmeer

Feesten:Nacht van Winschoten (braderienacht)AdrillenFestival Hongerige Wolf (mu-ziek en toneel)Waterbei FestivalKeltisch Midzomer Festival, Bad NieuweschansPura Vida (klassiek concert)Boerenmarkt OldambtTuin- en Kunstdagen

Fontana Nieuweschans, buitenbad

56

Page 57: Routenführer der Int. Dollard Route

U rijdt

Info

Vestingmuseum in Nieuweschans

U rijdt nu naar de grens en naar het dorp Bad Nieuweschans. In 2009 kreeg de plaatsnaam Nieweschans het voorvoegsel Bad. Het verwijst naar het kuuroordcentrum Fontana Bad Nieu-weschans, net zoals gebruikelijk is in veel plaatsen in Duitsland met kuuroorden. In 2010 zijn de voormalige gemeente Reiderland, Scheemda en Winschoten samengevoegd tot de nieuwe gemeente Oldambt, met zo´n 40.000 inwoners. De nieuwe gemeente heeft de naam gekregen van de streeknaam: het Oldambt. Deze streek werd in de 14e eeuw bijna geheel door de Dollard verzwolgen. Nadat het land in de 16e eeuw herhaaldelijk door zware storm-vloeden werd geteisterd, kon de Dollard zich in twee richtingen tot diep in het achterland uit-breiden. Kort daarna begon men de zee terug te dringen, dit gebeurde zowel door natuurlijke aanslibbing als door actieve inpoldering. Hier-door werd echter ook het strategisch belangri-jke grensgebied uitgebreid. In 1628 werd daa-

rom op de grens tussen land en zee een nieuwe schans, de Nieuweschans, aangelegd. Geduren-de meer dan twee eeuwen behield deze vesting haar strategische betekenis en doorstond ver-overingen en plunderingen. Nadat echter het Nederlandse garnizoen zich in 1815 terugtrok en het verwaarloosde fort 65 jaar later definitief werd opgegeven, raakte de vesting langzaam maar zeker in verval. Wallen werden afgegra-ven, grachten werden gedempt en het oor-spronkelijke karakter van de grensvesting scheen verloren. Eerst rond de zeventiger jaren van de vorige eeuw nam de belangstelling voor dit historisch belangrijke grensplaatsje weer toe. Een grondige restauratie werd uitgevoerd. Tijdens uw fietstocht rijdt u dwars door dit schitterend gerestaureerde garnizoensplaatsje. Bekijk in alle rust de voorgevels van de huizen in de Voorstraat, rondom het vroegere exerci-tieterrein. Hier bevindt zich de voormalige gar-nizoenswacht uit het midden van de 17e eeuw;

bad nieuweschans - drieborg - beerta

57

d o l l a r d r o u t e

Page 58: Routenführer der Int. Dollard Route

58

Oldambt

een wit gepleisterd gebouw met een hoog dwars zadeldak, waarop een forse met lei bekle-de klokkentoren. Niet alleen dit huis, maar ook de garnizoenskerk uit 1765 in de Kerkstraat weerspiegelen het karakter van de vroegere vesting.In het Vestingmuseum, 1eKanonnierstraat 2, is een maquette opgesteld van de oude vesting. Ook aan de hand van archeologische vondsten, kaarten en oude foto’s wordt een beeld gegeven van de geschiedenis van deze grensplaats. Niet alleen het verleden, dat overal in Bad Nieuwe-schans aanwezig is, maakt een omweg door dit grensplaatsje tot een belevenis. In 1985 kreeg het gebied tot ver over de grenzen bekendheid met het eerste Nederlands kuurcentrum. Deze gelukkige omstandigheid is te danken aan het feit, dat op 630 meter diepte een mineraalrijke, zoute bron werd gevonden. Van het water met een natuurlijke temperatuur van 23 graden en

verwarmd tot 36°C, gaat een zeer heilzame werking uit. Het kuurcentrum ‚Fontana Bad Nieuweschans‘ bestaat uit een kuurbad, omgeven door een prachtig kuurpark. Net over de brug van de Westerwoldse Aa ziet u rechts de gerestaureerde oude treinremise. Tegen-woordig herbergt het een Grand Café ‚De Oude Remise‘, en een Archeologisch Informatiepunt.Voordat de tocht door het Oldambt verder gaat, wordt nog een keer de al bijna denkbeel-dige grens overschreden om door de Rheider-landse polders naar Nieuwe Statenzijl aan de Dollard te komen. Op dit traject is het de moeite waard om een omweg te maken naar het kleine hervormde kerkje in de Landschafts-polder. Het kerkje werd in 1768 op initiatief van de boeren gebouwd. De tocht door het Duitse polderlandschap eindigt even voor het dijkgat. Op grote afstand is het enorme slu-izencomplex van het Nederlandse Nieuw Sta-

Aan de Voorstraat, rondom het vroegere exercitieterrein met het oude kanon, stralen de smaakvol gerestaureerde gevels van de officierswoningen van het voormalige garnizoen in nieuwe glans.

Page 59: Routenführer der Int. Dollard Route

59

tenzijl al te zien. Tot 1991, bij het gereedkomen van het grote sluizencomplex Nieuw Statenzijl, werd het overtollige water uit de Veenkoloniën via de Westerwoldse Aa door de in 1907 gebou-wde sluis ‚Oude Statenzijl‘ in de Dollard gespuid. Het nieuwe complex biedt, behalve een enorme afwateringscapaciteit, met een extra schutsluis voor de beroeps- en recreatie-scheepvaart een directe verbinding tussen de binnenwateren naar de Dollard en de Noord-zee. Onder aan de dijk geven een aantal zuilen uitvoerige informatie over het sluizencomplex. Buitendijks werd een smal pad, het ‚Marcellu-spad‘, naar de vogelkijkhut ‚De Kiekkaaste‘ aangelegd.Drieborg, het enige echte dijkdorp in de Pro-vincie Groningen, dankt zijn naam aan de drie dijken die hier samenkomen, en via het dorpje Nieuw Beerta, waar de meeste prachtige boer-derijen langs de noordkant van de weg liggen (binnen de oude dijk), bereikt de fietser het dorp Beerta. De kerk van Beerta stamt uit1606.

Tussen Beerta en Finsterwolde ligt het uitge-strekte natuurgebied ‚De Tjamme‘. Hier gra-zen, heel ongebruikelijk, ruigbehaarde Schotse Hooglanders. Na zoveel pure natuur is het mogelijk om in Finsterwolde een bezoek te brengen. Laat u eens verrassen. Afwijkend van alle andere typische kerktorens in de regio is de in het jaar 1565 gebouwde toren te zien. De toren is naar een ontwerp van Andrea Palladio voor de toren van de San Giorgio in Venetië gebouwd. Rondom de oorspronkelijk uit de 13e eeuw stammende romaans-gotische kerk ligt een buitengewoon grote begraafplaats. Voor u liggen polders, die tot aan de horizon lopen. Vruchtbare landbouwgrond, dat na geduldige en eeuwenlange landaanwinning op de zee werd gewonnen. Hier ontstonden prach-tige boerderijen, die in eenzame volgorde statig boven de uitgestrekte landbouwgronden uits-teken.

DierenlevenIn verband met zijn voedselrijkdom oefent de kwelder een bijzondere aantrek-kingskracht uit op vogels. Van de herfst tot het voorjaar is het kustgebied rust- en voedselplaats voor de vogelwereld op hun trek naar het zuiden. Verschillende soorten ganzen, die in het hoge noorden broeden, overwinteren hier. De brakke-weiden zijn in het voorjaar en de zomer broed- en voedselgebied voor meer dan 40 soorten vogels, zoals de tureluur, de bergeenden, zwarte ruiters, rozegrutto’s en bonte strandlopers. Ook de kluut, die zijn gebogen dunne snaveldoor de bo-venste sliklaag heen en weer beweegt, is aangewezen op dit gebied. In de brede rietkragen vinden het blauwborstje, de rietgors en de kleine karekiet bescher-ming. Buizerds, bruine en blauwe kiekendieven cirkelen hoog in de lucht. Scho-leksters steken hun lange rode snavels in de slikbodem. De Dollard is ook bekend door zijn veelsoortige plantengroei. In de nazomer bloeit de manshoge zeeaster, die grote oppervlakten in een lila gloed zet. In 1977 werd de Dollard verklaard tot beschermd natuurreservaat. In 2010 kreeg het Waddenzeegebied, waartoe ook de Dollard behoort, het predicaat: Wadden Werelderfgoed UNESCO.

Die

renl

even

bad nieuweschans - drieborg - beerta

d o l l a r d r o u t e

Page 60: Routenführer der Int. Dollard Route

60

FontanaBad Nieuweschans

Terug naar de Bron!

Fontana Resort Bad Nieuweschans****

Fontana Thermen & Wellness

Fontana Medical

Oldambt

Inlichtingen Fam. de JongeKerkhofstraat 9 · 9693 ec nieuweschans

tel. 0031 597 52 14 09app. in d. nähe v. Kurbad Fontana

Motel Paradiso

N 53° 10.703‘ E 7° 12.495‘

Fontana

N 53° 10.711‘ E 7° 12.213‘

Overnachtingen

Bed & Breakfast De Graanrepubliek

N 53° 11.828‘ E 7° 5.858‘

Graanboeren & kunstenaarsBed & Breakfast De Graanrepubliek heeft een bij-zondere geschiedenis. Het is het geboortehuis van Albert Waalkens, een boer uit Finsterwolde, die in 1962 het landelijk nieuws haalde toen hij in één van zijn stallen een kunstgalerie begon. In de jaren zestig werd de boerderij bewoond door een kunste-naarscollectief, waaronder Karl Pelgrom en kinder-boekenschrijfster Els Pelgrom.

Hoofdweg 23, 9684 CA FinsterwoldeTel. 0031 597 33 34 82, 0031 6 17 70 41 42Internet: www.degraanrepubliek.nl

1

2

Page 61: Routenführer der Int. Dollard Route

61

De Groninger Kroon

N 53° 13.420‘ E 7° 9.540‘

Galerie, Beeldentuin en TheeschenkerijMidden in de polder ligt deze aantrek-kelijke galerie met weidse uitzichten. Er zijn wisselende exposities van o.a. schilderijen, keramiek, brons en glas en er worden tevens workshops georgani-

seerd. In een authentieke arbeiderswoning en de galerie is een theeschenkerij.

Reiderwolderpolder 4, 9684 TK FinsterwoldeTel. 0031 597 35 42 61 Internet: www.degroningerkroon.nl

Jachthaven Reiderhaven

N 53° 9.502‘ E 7° 4.596‘

Gelegen in de Blauwestad aan het Reiderdiep Op onze fraaie locatie aan het natuurgebied Reiderwolde biedt Reiderhaven plaats aan meer dan 50 vaste ligplaatsen en beschikt de haven te-vens over aanlegplaatsen voor passanten. Ruime douches en moderne toiletten zijn op het ter-rein aanwezig. Reiderhaven is een vriendelijke, klantgerichte haven, waar gemoedelijkheid de

boventoon voert. Ook kunt u bij ons terecht voor: bootverhuur, winterstalling/zomerstalling, botenhelling, fietsverhuur, drinken en ijs, waterfietsen-verhuur en kanoverhuur.

Jachthaven Reiderhaven, Hoofdstraat 9, 9686 VE BeertaTel. 0031 6 53 73 97 42

Bezienswaardigheden

Eten en drinken

Camping in‘t Oldambt

N 53° 10.142‘ E 7° 5.451‘

Onze minicamping ligt achter onze oldambtster boerderij, net buiten het dorp Beerta. Het terrein ligt goed beschut. Via een doodlopende weg naast de boerderij bereikt u de ingang van de camping. Het kampeerterrein is landelijk en rustig gelegen. Wij hebben 15 mooie, ruime plaatsen met aansluitmogelijk-heden op electriciteit. De camping heeft een moderne sani-tairvoorziening en afwasplaats. Ontbijtservice: U kunt vers

gebakken broodjes bestellen of gebruik maken van onze ontbijtservice. Speciaal voor de kinderen hebben wij 2 lieve pony‘s die gepoetst, geknuffeld en bereden mogen worden.Ook kunt u uw eigen paard of pony meenemen en uw huisdieren zijn van harte welkom.

Arjon van der VoordeNieuweweg 5, 9686 TX BeertaTel. 0031 654 91 80 47 Internet: www.in-t-oldambt.nl

Smederij 1872

N 53° 9.792‘ E 7° 4.985‘

De Oude Smederij is omstreeks 1872 gebouwd in opdracht van smid Buiskool. Na restauratie van de oude smederijstaat er nu een prachtig restaurant. Vanuit ‚Sme-derij 1872‘ zijn er volop mogelijk-

heden voor een leuke fietstocht, of boottocht rond en over het Oldambtmeer.

Smederij 1872, Hoofdstraat 59, 9686 VG BeertaTel. 0031 597 85 12 36 Internet: www.smederij1872.nl

De Oude Remise

N 53° 11.133‘ E 7° 12.127‘

Grand Café & Culturele PleisterplaatsDe monumentale locomotieven-loods kende al een rijk verleden, en heeft daar na een grondige restau-ratie sinds 2004 een afwisselende

toekomst als culturele pleisterplaats aan toegevoegd. Meer dan 50 soorten koffie, heerlijk gebak uit eigen keuken, lunch-en streekgerechten staan op de kaart. Oudezijl 1, 9693 PA Bad NieuweschansTel. 0031 597 52 26 96, Internet: www.deouderemise.nl

Recreatievoorzieningen

Speld

met het logo van de route slechts1,50 E

Int. Dollardroute

bad nieuweschans - drieborg - beertaIn den Stallen

N 53° 9.176‘ E 7° 3.933‘

Hotel Restaurant & Bowling

In Den Stallen, gevestigd in een Oldambster stijlboerderij gele-gen aan het Blauwediep en Oos-tereinderplas Restaurant en ver-

warmd terras aan het water. Bootverhuur.

Hotel, Restaurant & Bowling In den StallenOostereinde 10, 9672 TC WinschotenTel. 0031 597 41 40 73 Internet: www.indenstallen.nl

Museum Stoomgemaal

N 53° 9.186‘ E 7° 4.124‘

Nabij Winschoten ligt het Mu-seum Stoomgemaal, waar twee eeuwen lang gewaakt werd over de waterstand in het Reiderland. De stoominstallatie is, door com-binatie met een vijzel, uniek in

Europa. Oostereinde 4, 9672 TC WinschotenTel. 0031 597 4 25 50 70 Internet: www.stoomgemaalwinschoten.nl

4

1

2

d o l l a r d r o u t e

Page 62: Routenführer der Int. Dollard Route

62

Oldambt

Info

VVV Oldambt Johan Modastraat 59671 CD WinschotenTelefoon 0597 [email protected]

Recreatievoorzieningen:Rondvaarten op het Oldambt-meer met Pieter DekkerGolfen bij ‚Pitch & Putt‘ in Mid-woldaZwemstrand Oldambtmeer bij MidwoldaVerhuur van boten

Bezienswaardigheden:Blauwestad (landschaps- en bou-wproject ten noorden van Win-schoten)Rosarium, een landschapspark in de binnenstad met talrijke rozen‚Stoomgemaal‘, een gerestaureerd stoomgemaalOldambtmeer met zwemstrand

Feesten:Nacht van Winschoten (braderie-nacht)AdrillenFestival Hongerige Wolf (muziek en toneel)Waterbei FestivalKeltisch Midzomer Festival, Bad NieuweschansPura Vida (klassiek concert)Boerenmarkt OldambtTuin- en Kunstdagen

Het Museum Stoomgemaal is een uniek technisch monument.

Page 63: Routenführer der Int. Dollard Route

63

Info

De winkelmetropool beschikt over een 770 meterlang voetgangers winkelgebied, dat uitnodigt om te komen shoppen.

Hoofdroutewinschoten

Hoofdroute door Winschoten, Heiligerlee en ScheemdaDe stad Winschoten, het centrum van Oost-Groningen, wordt ook wel ‚Roos in de Regio‘ genoemd. De ligging - in Winschoten komen drielandschapstypen samen het Oldambt (polder),Westerwolde (zandgrond) en de Veenkoloniën(veen) - het stedelijk karakter en de talrijke groenvoorzieningen schenken de plaats een bijzondere charme. Als koopcentrum van de regio trekt het veel bezoekers uit de wij-de omgeving en uit het naburige Duitsland. De sfeervolle binnenstad met zijn gezellige winkel-straten nodigt ook de vakantieganger uit voor een uitgebreide wandeling. Elke zaterdag wordt er op de Burg Schönfeldplein en de Venne een gezellige warenmarkt gehouden. De kerktoren uit de 16e eeuw is een van de symbolen van Winschoten. Sinds mensenheugenis wordt elk jaar op de eerste en tweede maandag van no-

vember de Allerheiligenmarkt, Adrillenmarkt genoemd, georganiseerd. Dit evenement, dat een veemarkt, een kermis en een overdekte hob-bymarkt omvat, trekt elk jaar ongeveer 60.000 bezoekers uit alle windrichtingen. Bijzonder po-pulair is de jaarlijkse Braderienacht (medio juli) en de winkelweek in oktober, die vele kooplu-stigen naar de stad lokt. Het betrekkelijk hoog-gelegen Winschoten was reeds in de tijd van de Karolingen in trek als vestigingsplaats omdat het Noordzeewater de hoogte ongemoeid liet. In middeleeuwse bronnen wordt de plaats voor het eerst in 1397 vermeld. In 1825 kreeg Winscho-ten stadsrechten en vanaf die tijd ontwikkelde de plaats zich tot centrum van Oost-Groningen. Interessant is het Museum Stoomgemaal. Dit museum is een uniek technisch monument aan het Winschoter Oostereinde en biedt gelegen-heid tot bezichtiging. De stoommachine stamt uit het jaar 1895 en is op de beide laatste zon-

d o l l a r d r o u t e

Page 64: Routenführer der Int. Dollard Route

64

Oldambt

dagen van elke maand in werking te zien. Gedu-rende de andere dagen wordt gebruik gemaakt van de oude elektromotor. Het stoomgemaal valt onder Monumentenzorg.

Alternatieve route rond de ‚Blauwestad‘Na Beerta en de jachthaven Reiderhaven komt u via een fietspontje in het nieuwe natuurgebied Reiderwolde. Dit gebied wordt beheerd door een Agrarische Natuurvereniging. Vervolgens komt u in Blauwestad met het Oldambtmeer. De ge-biedsontwikkeling Blauwestad heeft tot doel om nieuwe werkgelegenheid te brengen via nieuwe woongebieden aan het water, nieuwe natuur en recreatieve mogelijkheden in het gebied (fiet-sen, wandelen en watersport) en daarmee extra toeristische bedrijvigheid. Zo ontwikkelen zich op en langs het Oldambtmeer (met 800 ha wa-teroppervlakte net zo groot als het Sneekermeer in Friesland) veel watersportmogelijkheden en horecagelegenheden. De route leidt u langs de Nieuweweg over de fietsbrug. Rechts van u ziet u Het Riet, één van de nieuwe woongebieden van Blauwestad. Let op de bijzondere architec-

tuur, de woningen zijn heel divers, maar hebben allemaal een moderne, natuurlijke uitstraling. Links ziet u het Oldambtmeer liggen. U vervolgt uw weg en komt via de Pier van Oostwold langs de boorden van het Oldambtmeer terecht bij de Noordrand van het meer. Daar is een rustpunt bij de jachthavenen de horecagelegenheid ‚De Waternimf‘. Vanaf het terras geniet u van het Oldambtmeer en de ‚reuring‘ van bootjes bij de jachthaven. Even verderop ziet u het strand dat bij mooi weerplaats biedt aan honderden zonne- en wateraanbidders. De route loopt ver-volgens via Midwolda naar de aansluiting op de hoofdroute van de Dollard Route. In Midwol-da en Oostwold treft u een uitgebreid aanbod van toeristisch-recreatieve bedrijven aan. Met sportieve recreatie (bijvoorbeeld pitch en putt), restaurants, bijzondere tuinen, musea, galerieën en overnachtingsmogelijkheden (bijvoorbeeld bed en breakfast adressen).

RosariumDe mooiste van Winschoten‘s talrijke groenvoorzieningen, het 70 ha. Grote Stadspark, biedt plaats aan het landelijk bekende Rosarium. Deze unieke beziens-waardigheid dankt zijn ontstaan aan de functie van Winschoten als kweekcen-trum voor rozenstekken en -zaailingen voor de veredeling van rozensoorten.Tijdens de zomermaanden ontvouwen hier ongeveer 300 soorten rozen hun geurende en kleurige pracht en lokken daarmee elk jaar vele duizenden liefheb-bers van deze koningin der bloemen naar het Oost-Groningse land. Elk perk geeft de geïnteresseerde kijker informatie over de naam en de kweker van de rozensoort, zodat de echte liefhebber hier al een keuze-voor zijn eigen tuin kan maken. In de len-te geven honderden rododendrons in alle kleuren het startsein voor de bloeiperiode van de rozen.

Ros

ariu

m

Page 65: Routenführer der Int. Dollard Route

65

winschoten

Ros

ariu

m

d o l l a r d r o u t e

Page 66: Routenführer der Int. Dollard Route

66

Overnachtingen

Oldambt

Blauwestadhoeve

N 53° 11.614‘ E 7° 0.479‘

„Have a nice day“ ongeacht het weer!Blauwestadhoeve (1879) ligt uniek: in het centrum van Mid-wolda, grenzend aan Landgoed Ennemaborg en slechts 900m van

het strand van het Oldambtmeer.

Bed & Breakfast, minicamping en groepsaccommodatieBlauwestadhoeve, Hoofdweg 156, 9681 AL Midwolda0031 597 55 40 55, 0031 6 46 43 73 05 Internet: www.blauwestadhoeve.nl

Eten en drinken1

Paviljoen De Waternimf

N 53° 11.791‘ E 7° 1.745‘

In de jachthaven van Midwolda staat sinds April 2008 paviljoen ‚De Waternimf‘. Een prachtige locatie waar u kunt genieten van een hapje en een drankje, terwijl u uitkijkt over het Oldambtmeer en

Blauwestad.Strandweg 2 (im Jachthafen von Midwolda)9681 BK MidwoldaTel. 00 31 6 11 15 72 17, Internet www.dewaternimf.nl

3

IJsblauw

N 53° 11.791‘ E 7° 1.745‘

IJsblauw heeft een ijskiosk in het paviljoen aan het Oldambt-meer, waar u op ons mooie ter-ras kunt genieten van een vers ambachtelijk ijsje. Dé ideale plek om even neer te strijken tijdens

uw fiets- of wandeltocht. Met warm weer rijdt de unieke ijscokar langs het meer.Strandweg 2, 9681 BK MidwoldaTel. 0031 6 45 81 62 61, Internet: www.ijsblauw.com

3De Bouwte

N 53° 11.340‘ E 6° 59.431‘

Natuurlijk gastvrijEen veelzijdig recreatiepark in Midwolda, grenzend aan het Midwolderbos en op steenworp afstand van het Oldambtmeer.Kamperen met tent of caravan.

Overnachten in een chalet, blokhut of bungalow. Hoofdweg 20a 9681 AH MidwoldaTel. 0031 597 59 17 06Internet: www.wellnessparkdebouwte.nl

Brodie,s

N 53° 11.728‘ E 7° 0.860‘

B&B Apartments Brodie,s is gevestigd in het statige voormalige gemeentehuis van Mid-wolda. De appartementen zijn van alle comfort voorzien en beschikken over een eigen terras of Frans bal-

kon. Gasten kunnen ‚s zomers gebruik maken van de tuin. Strand en haven aan het uitgestrekte Oldambtmeer liggen op nog geen 10 minuten wandelen vanaf Brodie,s.Hoofdweg 169, 9681 AD MidwoldaTel. 0031 597 55 24 55, Internet: www.brodie.nl

2

De Kolk

N 53° 11.758‘ E 7° 1.053‘

Minicamping, forellenkwekerij en uitspanningBij de Kolk kunt u genieten van een fijne vakantie, een leuk dagje vissen of een gezellig groepsuitje. De Kolk ligt 200 m. van het strand

van het Oldambtmeer.

Hoofdweg 191, 9681 AE MidwoldaTel. 0031 597 55 12 57Internet: www.dekolk-midwolda.nl

De Twee Oldambten

N 53° 12.156‘ E 7° 2.731‘

Café, cafetaria en zaalverhuurHet oudste nog bestaande café in Oostwold, letterlijk gelegen in het centrum van het dorp Oostwold nabij het Oldambtmeer waar u tijdens of na uw wandel -of fiets-

tocht wat kunt eten en drinken. Bij mooi weer kunt u gebruik maken van het terras.Klinkerstraat 1, 9682 RB OostwoldTel. 0031 597 55 12 92 Internet: www.detweeoldambten.nl

1

Rozenpaviljoen

N 53° 8.921‘ E 7° 2.369‘

Grand Café en RestaurantHet Rozenpaviljoen is een unieke locatie midden in het Rosarium en beschikt over een grand-café, een restaurant en in de zomermaanden een groot terras met uitzicht op de bloeiende rozen. Voor het drinken van een kopje koffie of thee en een

etentje met uw partner, familie of vrienden is het Rozenpaviljoen een sfeervolle gelegenheid.Parklaan 1, 9675 AB WinschotenTel. 0031 597 43 35 12Internet: www.rozenpaviljoen.nl

2

Page 67: Routenführer der Int. Dollard Route

67

winschoten

Pitch & Putt

N 53° 12.109‘ E 7° 1.964‘

Huninga’s HeemNiet alleen het land, maar ook de ori-ginele Groningse herenboerderij heeft een nieuwe bestemming gekregen. Zo draagt het bij aan de leefbaarheid van de streek en aan het behoud van een

uniek stuk cultuurhistorie. Een korte maar uitdagende Pitch & Puttbaan aan de oevers van het Oldambtmeer die naadloos aansluit op de in ere herstelde slingertuin.

Huningaweg 7, 9682 PA OostwoldTel. 0031 597 55 22 21, Internet: www.huningasheem.nl

Zeilschool Bootverhuur Blauwestad

N 53° 11.877‘ E 7° 1.932‘

Zeilschool Bootverhuur Blauwestad is gevestigd in de jachthaven van Mid-wolda aan het Oldambtmeer. We verhuren zeilboten van het type Po-lyvalk en BM 16m2, waarmee je heerlijk een dagje over het Oldambtmeer kunt

zeilen. Ook verhuren we motorsloepen en kano’s.Zeilschool Bootverhuur BlauwestadLocatie: Jachthaven Midwolda/OostwoldTel. 0031 6 52 30 75 28 Internet: www.zeilschoolblauwestad.nl

Pieter Dekker Rondvaarten

N 53° 11.791‘ E 7° 1.741‘

Er worden van april tot november rond-vaarten gemaakt op het Oldambtmeer. Deze vaartochten duren ongeveer 5 kwartier en altijd is er een gids op de boot aanwezig. Ook kan men via het Blauwe-diep naar Winschoten, Pekela of Wedder-veer varen. Vaste rondvaarten zijn er op

de zondagmiddag. Vertrek vanuit de haven van Midwolda. Groe-pen op afspraak ook op andere dagen.

Pieter Dekker Rondvaarten Locatie: Jachthaven Midwol-da/Oostwold, Tel. 0031 597 56 17 17,0031 6 50 51 27 92, Website: www.dekkerrondvaarten.nl

Bezienswaardigheden

Recreatievoorzieningen

Maya Wildevuur

N 53° 11.544‘ E 6° 59.967‘

De Ennemaborg, Galerie en AtelierExposities en kunstuitleen van schilderijen van Maya Wildevuur in een kleurrijke en eigenzinnig ingerichte borg. Hier woont Maya

en werkt ze dagelijks in haar atelier.

Hoofdweg 100, 9681 AJ MidwoldaTel. 0031 597 55 29 50 / 55 27 00 Internet: www.mayawildevuur.nl

Peddel en Pedaalstation

N 53° 11.877‘ E 7° 1.932‘

Oostwold Airport

N 53° 12.476‘ E 7° 2.476‘

Polderweg 28, 9682 XS OostwoldTel. 0031 597 55 14 90 Internet: www.oostwold-airport.nl

RondvluchtenAan de kop van het dorp Oostwold ligt dit ‚groenste vliegveld van Gronin-gen‘. Vanaf hier kunnen rondvluchten gemaakt worden boven de omgeving, Blauwestad en naar bijvoorbeeld Bor-kum. Om de twee jaar (2e Pinksterdag

2013, 2015 e.v.) vindt hier een spectaculaire vliegshow plaats.

DI VETRO Glaskunst

N 53° 8.897‘ E 7° 1.650‘

Voor glaskunstliefhebbers een aanrader om galerie DI VETRO in Winschoten te bezoeken. Bijna eindeloos zijn de moge-lijkheden om glas te versmelten tot unieke, abstracte en moderne glasobjecten die in eigen atelier tot ‘leven komen’.

In combinatie met de op maat gemaakte designmeubelen wor-den zo ‘schitterende’ effecten gecreëerd in het interieur of in de tuin.DI VETRO glaskunst galerie-atelierHortensiastraat 7, 9675 GP Winschoten Tel. 0031 597 41 32 21, www.divetroglaskunst.nl

Sportcentrum Nico Jager

N 53° 9.110‘ E 7° 2.858‘

Sportcentrum Nico Jager is gevestigd aan de Bovenburen in Winschoten, aan de rand van het Stadspark. De missie van het sportcentrum luidt Passie voor bewegen. Enthousiasme, plezier, deskundigheid: een totaalconcept met een hoge kwaliteit. Indi-viduele workouts, groepslessen, bedrijfsuit-jes, … u bent van harte welkom!

Bovenburen 104 b, 9675 HH WinschotenInternet: www.sportcentrumnicojager.nlTel. 0031 597 41 77 44

Kano- en fietsverhuur, trekkingtouren etc. Straat: Yachthafen, Midwolda Telefoon: 0031 597 41 40 73E-mail: [email protected] Internet: www.paddel-und-pedal.de

d o l l a r d r o u t e

Page 68: Routenführer der Int. Dollard Route

68

Oldambt

Info

VVV Oldambt Johan Modastraat 59671 CD WinschotenTelefoon 0597 [email protected]

Recreatievoorzieningen:Partyboerderij bij Scheemda

Bezienswaardigheden:Klokkengieterij in HeiligerleeMonument en museum voor de Slag van Heiligerlee (begin van de Nederlandse vrijheidsstrijd)Museum voor oorlogsgeschie-denis

Feesten:Nacht van Winschoten (braderienacht)AdrillenFestival Hongerige Wolf (muziek en toneel)Waterbei FestivalKeltisch Midzomer Festival, Bad NieuweschansPura Vida (klassiek concert)Boerenmarkt OldambtTuin- en Kunstdagen

Op 23 mei 1568 werd bij Heiligerlee onder aanvoering van Lodewijk van Nassau en zijn broer Adolf een grote veldslag gewonnen, die het begin van de Nederlandse vrijheidsstrijd betekende.Graaf Adolf, aan wie dit monument is gewijd, liet daarbij zijn leven.

Page 69: Routenführer der Int. Dollard Route

69

Info

Evenheiligerlee - scheemda

Even voorbij Winschoten doorkruist de Dol-lard Route het historische plaatsje Heiligerlee. Eigenlijk begon hier in de moerassen rond het klooster Heiligerlee de strijd voor een vrij en onafhankelijk land. In de eerste veldslag van de Nederlandse vrijheidsstrijd stonden hier Lo-dewijk van Nassau met zijn broer Graaf Adolf in 1568 tegenover de troepen van Aremberg, de stadhouder van het Spaansgezinde Gronin-gen. De overwinning van de opstandelingen leidde het einde van de Spaanse overheersing over Nederland in, die tot 1648 zou duren. Helaas kan het klooster niet meer bezichtigd worden, het brandde af in 1624. In het mu-seum is echter een permanente tentoonstel-ling van de grote slag bij Heiligerlee onderge-bracht. Tegenover het museum Slag bij Heili-gerlee treft u het Klokkengieterijmuseum. Van iets minder historisch belang, maar erg bezi-enswaardig is de Ennemaborg, gelegen aan de

Hoofdweg in Midwolda. Tegen het eind van de 18e eeuw werd de borg in zijn huidige vorm gebouwd en kreeg de naam van Sebo Ennens (Sebo Ennema), een landjonker die zich in de 14e eeuw hier op dezelfde plek had gevestigd. Tegenwoordig woont en werkt de kunstenares Maya Wildevuur in de borg. Zij exposeert en verkoopt schilderijen en antiek in haar galerie, die voor het publiek geopend is. De bezoeker, die meer tijd heeft, kan genieten van de prach-tige tuin rondom de borg, waarin een groot aantal zeldzaam mooie bloemen, bomen en andere planten voorkomen. Het 375 ha. grote beschermde natuurgebied achter de borg ont-wikkelt zich praktisch zonder menselijk ingrij-pen. Alleen een grote groep in het wild levende Europese Konik paarden beweiden het terrein en dragen daarmee bij aan de verzorging en instandhouding van het park. In het wijde prachtige landschap van het Oldambt speelt

De stad is onder meer bekend door zijn drie imposante korenmolens, waardoor Winschoten ook de naam ‚Molenstad‘ kreeg.

d o l l a r d r o u t e

Page 70: Routenführer der Int. Dollard Route

70

Oldambt

het dorp Scheemda een centrale rol. Tijdens een grote overstroming in 1509 werd het oude Scheemda weggevaagd. Later werd een nieuw-dorp herbouwd langs het Winschoterdiep. De laatste jaren heeft het dorp zich ontwikkeld tot een belangrijk centrum voor de hele gemeen-te. In Scheemda staat de einige jeugdherberg in de Provincie Groningen, die internationale bekendheid geniet. Deze is ondergebracht in een borg uit de 18e eeuw en beschikt over 125 bedden, verdeeld over 2, 4, 6en 8-persoons-kamers alsmede over twee grotere slaapzalen. Bezienswaardig is de gotische Hervormde kerk uit 1515. De toren is gebouwd in 1570. Ook is een bezoek aan Galerie/Kunstuitleen Beeldkracht in de Torenstraat interessant. Vanuit het haventje is het mogelijk tochtjes per boot of met de kano naar Termunterzijl en Groningen te ondernemen. Op de Dollard Route langs het Termunterzijldiep is het water weer heel dichtbij. Het water, dat van oudsher zijn stempel op dit land gedrukt heeft, laat zich hier echter van zijn beste kant zien. Op dit deel van de route met vrije blik op het wijde land is het mogelijk, dat de fietser begeleiding krijgt van een schipper die hier met zijn boot rondzwerft. Al van ver zijn de vijf stalen zeilen te zien, die aan de tijd van de zeilvaart herin-

neren. De watermolen ‚De Dellen‘ stamt uit 1845. Deze originele molen werd in de tach-tigerjaren uit de polder overgebracht naar zijn huidige standplaats.

KlokkengietenDe klokkengieterij van de familie Van Ber-gen in Heiligerlee heeft grote bekendheid verworven. Meer dan tienduizend klok-ken die hier zijn gegoten, zijn over de hele wereld verspreid. Tegenwoordig bevindt zich in de voormalige gieterij een museum, het Klokkengieterijmuseum. Dagelijks wor-den er demonstraties gegeven van het gieten van koper.

Klokkengieten

NatuurgidsRheiderland

Uitvoerige duitstalige gids over de flora en fauna in de Dollardregio

Int. Dollard Route

slechts 12,00 E

Page 71: Routenführer der Int. Dollard Route

71

heiligerlee - scheemda

Museum voor krijgsgeschiedenis

N 53° 11.710‘ E 7° 0.870‘

Onze expositie toont het leven van de mensen in het Oldambt tijdens de Tweede Wereldoorlog.Openingstijden:Za. en zo. 10 - 18 uur

Hoofdweg 196 9681 AM MidwoldaTel. 0031 597 55 10 07

Overnachtingen Klokkengieterijmuseum

N 53° 9.339‘ E 7° 0.482‘

Het Klokkengieterijmuseum is gevestigd in het fabriekspand van de klokkengie-tersfamilie van Bergen. De bezoeker krijgt een rondleiding langs klokken, torenuurwerken, brandspuiten enz.Unieke objecten zijn de originele gietkuil,

de werkende Addicks speeltrommel met het 12-kloks carillon en het in de tuin staande 49-kloks van Bergen carillon. Voor groepen is er een tingiet-demonstratie mogelijk.

Provinciale weg 46, 9677 PD HeiligerleeTel. 0031 597 41 81 99Internet: www.klokkengieterijmuseum.nl

Hotel Resort Landgoed Westerlee

N 53° 8.446‘ E 6° 58.587‘

De originele Groningse herenboerde-rijen zijn uniek in Nederland. Een van de mooiste vindt u in Westerlee. Het indrukwekkende pand is gebouwd in 1900 onder jugendstilarchitectuur door de familie Kloosterboer. Het monumen-

tale pand werd met veel respect voor de historie door familie Karistinos tot hotel - restaurant verbouwd.

Hoofdweg 67, 9678 PH Westerlee Tel. 0031 597 43 30 82Internet: www.landgoedwesterlee.nl

De Leeuwenborg

N 53° 13.326‘ E 6° 57.254‘

Partyboerderij, Indoor Speelparadijs en CampingIn de sfeervolle boerderij zijn o.a. een royale Partyzaal en een voormalige Paar-denstal, beide geschikt voor feesten, buf-fetten, bruiloften, etc. Het prachtige In-door Speelparadijs is een geschikte lokatie

waar uw (klein)kinderen kunnen klimmen en klauteren. Naast de boerderij ligt de 18-holes midgetgolf en een camping. U bent van harte welkom!Pastorieweg 14, 9943 TG Nieuw Scheemda (nabij ’t Waar)Tel. 0031 598 4 464 64 Internet: www.deleeuwenborg.nl

Bezienswaardigheden

Recreatievoorzieningen

1

Slag bij Heiligerlee

N 53° 9.319‘ E 7° 0.480‘

Museum en BrasserieIn het Museum ‚Slag bij Heiligerlee‘ neemt de bezoeker plaats in een tijdcabine, die hem terug brengt naar de periode, waarin deze Slag plaats vond. Hij wordt audiovisu-eel op de hoogte gehouden van de voorbe-reidingen, het verloop en het einde van de

Slag. Zo komt hij o.a. oog in oog te staan met Willem van Oranje Nassau en is hij lijfelijk aanwezig bij de Slag bij Heiligerlee. Dit muse-um is een must voor alle leeftijden!Provinciale weg 46, 9677 PD HeiligerleeTel. 0031 597 41 81 99Internet: www.slagbijheiligerlee.nl

Speld

slechts 1,50 E

Int. Dollardroute

Tuingoed Foltz

N 58° 8.183‘ E 6° 57.317‘

Prachtige tuinen met een natuurlijke sfeer. Maar bovenal een zeer gespeciali-seerde kwekerij met een breed aanbod vaste planten, grassen, kruiden, botani-sche rariteiten en de Nederlandse Planten Collecties Salvia en Echinacea (zonne-hoed). Dat is Tuingoed Foltz; 3,5 hectare

inspiratie voor tuinliefhebbers. Tevens tuinwinkel en brocanterie.

Andries Bierling, Hereweg 346, 9651 AT MeedenTel. 0031 598 63 50 00 Internet: www.tuingoedfoltz.nl

‘t Swieneparredies

N 53° 12.667‘ E 6° 56.937‘

De varkens die in ´t Swieneparredies rondscharrelen, vor-men een bont gezelschap. Als bezoeker krijg je een goed beeld van de grote verscheidenheid in uiterlijk en gedrag, die door de domesticatie tussen verschillen-de rassen is ontstaan. Met een expositie waar je films, beelden en boeken kunt zien. Openingstijden: Van 1 april t/m 15 oktober van woensdag t/m zondag geopend van 11 tot 17 uur. In de periode van 16 okt. tot 1 april alleen op za. en zo. van 11 tot 16 uur. Op 1 jan., 25 dec., hemel-

vaartsdag en Koninginnedag gesloten.‘t Swieneparredies, Pastorieweg 8, 9943 TG Nieuw Scheemda, Tel. 0031 598 44 62 62Fax: 0031 598 44 62 51, E-mail: [email protected]: www.swieneparredies.nl

d o l l a r d r o u t e

Page 72: Routenführer der Int. Dollard Route

72

Nieuwolda-Termunterzijl

Info

VVV DelfzijlJ.v.d.Kornputplein 1a9934 EA DelfzijlTelefon: 0031 596 61 81 04E-Mail: [email protected] Internet: www.topvangroningen.nl

Bezienswaardigheden:Kinderwagenmuseum in Nieu-woldaBeeldhouweratelier in BorgsweerBoerderijwinkel MolemaTraditionele visrestaurants in Termunterzijl‚Punt van Reide‘ (beschermd natuurgebied op een klein schier-eiland in de Dollard)

FeestenNacht van Winschoten (braderi-enacht)AdrillenFestival Hongerige Wolf (muziek en toneel)Waterbei FestivalKeltisch Midzomer Festival, Bad NieuweschansPura Vida (klassiek concert)Boerenmarkt OldambtTuin- en Kunstdagen

Kinderwagenmuseum

Page 73: Routenführer der Int. Dollard Route

73

Info

De kerk van Termunt

In plaatsIn plaats van per fiets, zou het net zo goed mo-gelijk zijn de Dollard te bereiken per kano over het Termunterzijldiep. Over grote stukken ver-loopt de fietsroute naast deze waterweg. Akker-land, zover het oog reikt. Even voor het dorp ‘t Waar komt u een verbouwde herenboerderij De Leeuwenborg tegen met o.a. een overdekte kin-derspeelplaats. In ‘t Waar lijkt het net, of de tijd stil is blijven staan. Verleden en heden schijnen zich in dit dorpje te ontmoeten. In Nieuwolda West is een moderne camping te vinden bij een prachtige Oldambtster boerderij, waarin ook een Kinderwagenmuseum is ondergebracht. De verzameling bestaat uit meer dan 250 kinderwa-gens en poppenwagens uit de 19e en 20e eeuw. De collectie geeft een totaalbeeld over de ont-wikkeling op dit gebied. Alleen al het gebouw met het monumentale voorhuis uit 1905 en de in jugendstil gehouden hal zijn een kijkje waard. Bij de verovering van land uit het water heeft de mens geleerd, dit water nuttig te gebruiken door het in te dammen en weg te pompen. Een voor-beeld daarvan is het Museumgemaal De Hoog-te uit 1892 in Nieuwolda. Bezienswaardig is de Hervormde kerk uit 1718 met de toren uit 1765. Bij de ingang klinkt het tikken van de torenklok als een hartslag. De Nieuwolders zijn bijzonder

trots op hun Wenthin-orgel uit 1787, waarvan er nog maar één andere in Oostfriesland te vin-den is. In plaats van een haan, is de torenspits versierd met een zeemeermin. Een symbool voor het feit, dat het land rondom Nieuwolda op de Dollard veroverd is. Daarvan getuigen ook de boerderijen aan weerszijden van de weg. De rijkdom, die het polderland eeuwenlang heeft opgebracht, is terug te vinden in de pronkvolle gebouwen midden in prachtig aangelegde tui-nen. De kerk van Termunten is een absoluut hoogtepunt voor vrienden van de middeleeuw-se baksteenbouw. Oorspronkelijk werd de Ro-maanse kerk reeds in de 13e eeuw met tufsteen opgetrokken. In de tweede helft van dezelfde eeuw werd de kerk vergroot door de bouw van een koor, waarin al baksteen werd verwerkt. De kunst van het siermetselwerk bereikte in deze kerk een absoluut hoogtepunt. Helaas zijn slechts het middenschip en het koor bewaard gebleven. In het interieur van de kerk kan de bezoeker een zwaar beschadigd doopvont uit de 12e eeuw, het enige uit deze periode in het hele Oldambt, een paar oeroude grafstenen en een uit de 12e eeuw stammende sarcofaagdeksel bezichtigen. We naderen Termunterzijl, naast Delfzijl de enige typische sluishaven aan de Gro-

nieuwolda - termunterzijl

d o l l a r d r o u t e

Page 74: Routenführer der Int. Dollard Route

74

Nieuwolda-Termunterzijl

ninger kust. Het meest opvallende bouwwerk in dit dorp is de oude sluis, de Boog van Ziel uit 1725. Bijna was het zandstenen monument, waarin 18 wapenschilden uit de geschiedenis van de sluis zijn aangebracht, afgebroken omdat het als zeesluis te klein geworden was. Gelukkig bleef de sluis dit treurige lot bespaard. Een goe-de tip voor liefhebbers van vis: in Termunterzijl

kunt u rekenen op een bijzondere culinaire stre-ling van uw tong. Langs het Termunterzijldiep, langs trotse boerderijen, verborgen achter reus-achtige bomen, langs golvende korenvelden en hier en daar een rustig grazende kudde koeien, vervolgt de Dollard Route hier zijn eenzame ki-lometers lange route.

Hotel Restaurant Wilhelmina

• Hotel/Restaurant in het voormalig gemeentehuis• 9 Comfortabele kamers met douche/WC/TV/ telefoon• Slaapplaatsen voor groepen tot 25 personen• Diverse groepsruimtes voor vergaderingen, lezingen etc.• Gezellige hotelbar en restaurant• Terras aan voor- en achterkant• Voldoende parkeerplaatsen en overdekte fietsenstalling• Fietsverhuur• Traditionele keukenJaap en Pauline BoumaA.E. Gorterweg 1 · 9946 PA WoldendorpTel. 0031 596 60 16 41 · Fax 0031 596 60 15 21www.hotelwilhelmina.nl

N 53° 16.369‘ E 7° 1.692‘

Hoeve Ceres

Hoeve CeresAtelier Anthon MeijssenTel. [email protected]

B&B Monique Schoonderwoerdmonique.schoonderwoerd@kpnplanet.nlwww.hoeveceres.nlHoofdweg Oost 20, 9944BXNieuwolda, Groningen, Tel. 06 33 90 76 02

N 53° 14.864‘ E 7° 0.373‘

Overnachtingen

Pension ‚‚t Viskerhoes‘Overnachting met ontbijt in rustige omgeving aan het Termunterzijldiep, nabij de zee, het strand en de jachthaven.* 4 sfeervolle 2 pers.kamers met gezamenlijk sanitair.* gezellige huiskamer* ontbijt / verblijfruimte * zonnige tuin met terrasMartha Zwarberg M. Coendersbuurt 27 • 9948 PM Termunterzijl Tel. 0031 596 60 18 63 • 0031 6 23 67 34 83 E-Mail: [email protected] • www.viskerhoes.nl

N 53° 18.009‘ E 7° 1.929‘

‚De oude kazerne‘

Direct gelegen aan de Int. Dollard Route kunt u bij ons overnachten voor een lage prijs. Overnachtingen voor 1 nacht zijn mogelijk. Een kleine expositie vertelt u alles over deze ‚oude kazerne‘.Hamrikkerstraat 20 • 9944 BS NieuwoldaTel. 0031 596 54 15 64 of 0031 6 12 67 51 13www.deoudekazerne. nl • [email protected]

N 53° 14.771‘ E 6° 58.808‘

Bed & Breakfast ‚De oude kazerne‘

1 2

3

4

Hoogwaardige poloshirts

met geborduurd logo van de route in de maten S - XXL

slechts 19,99 E

Int. Dollard Route

Page 75: Routenführer der Int. Dollard Route

nieuwolda - termunterzijlOvernachtingen

BezienswaardighedenKinderwagenmuseum

N 53° 13.816‘ E 6° 57.665‘

Even buiten Nieuwolda ligt het Kin-derwagenmuseum, gevestigd in een monumentale Oldambtster boerderij. De boerderij is gebouwd in 1750 en in 1905 is er een voorhuis voorgezet. De pronkkamer en de gang bevatten

nog de originele elementen. In de kamers en de verbouw-de schuur vindt u kinderwagens, poppenwagens, wiegen en vitrines vol babykleding en speelgoed.

Hoofdweg West 25, 9944 EA NieuwoldaTel. 0031 596 54 19 41Internet: www.kinderwagenmuseum.nl

Eetcafé De Brug

Vermoeid van het fietsen? Bij ons zit u gezellig op het terras direct aan het water met blik op de haven. Wij bieden u een afwisselende menukaart.Probeer onze Oldambtster Schotel.Wij zijn het hele jaar geopend, maandags gesloten.

Eetcafé De BrugB. K. Bosmaplein 2 • 9944 BN NieuwoldaTel. 0031 596 54 11 18www.eetcafedebrug.nl

N 53° 14.716‘ E 6° 58.639‘

Eten en drinken

Boerderijwinkel Molema

N 53° 14.134‘ E 6° 57.930‘

Boerderijwinkel Molema is een prachtige Oldambster boerderij ge-legen aan de rand van Nieuwolda tussen de vele soorten fruitbomen. Dagelijkse verkoop van aardappelen, groenten, fruit en streekproducten.

Sinds een aantal jaren worden er ook wijndruiven verbouwd, in de eigen wijnmakerij worden de drui-ven verwerkt tot heerlijke wijnen.

Boerderijwinkel Molema Hoofdweg West 26, 9944 EB Nieuwolda Tel. 0031 596 54 13 55Internet: www.boerderijwinkelmolema.nl

‚Klein Finland‘

‚Klein Finland‘ is natuur en ruimte, bossen, meren, houten woningen en sauna’s. Wie deze rustieke Finse entourage wil ervaren, hoeft beslist niet helemaal af te reizen naar Scan-dinavië. ‚Klein Finland‘, gelegen aan de rand van het 185 hectare grote Hondshalstermeer, met graslanden, rietvelden en temidden van bossen. Wij hebben 85 campingplaatsen met water, stroom een kabel-tv aansluiting. 2 luxe trekking hutten met douche en WC (voor 2 personen) en luxe chalets (voor 4-5 personen).

Vakantie en recreatieoord ‚Klein Finland‘Boslaan 7. 9945 TM. WagenborgenTel. 0031 596 54 18 12E: [email protected], www.kleinfinland.nl

N 53° 15.473‘ E 6° 57.033‘

5

1

Campers en camping

Camping dell‘ Arte

N 53° 17.910‘ E 7° 1.532‘

Als enige in Nederland bieden wij u workshops beeld-houwen in combinatie met overnachtingen op onze camping dell’Arte. Geïnteresseerden in kunst en cul-tuur zijn van harte welkom op onze camping dell’Arte. Bezoekers van camping dell’Arte waarderen de natu-urlijke waarden als rust en ruimte. Het niveau van de voorzieningen is in overeenstemming met het uitste-kende sanitair.

Wartumerweg 2, 9949 PE Borgsweer, NederlandTel. 0031 596 85 14 33 Mobil: 0031 6 51 07 25 36Mail: [email protected] Internet: www.dehouwer.nl

Natuurgids RheiderlandUitgebreid boekje over de flora en fauna in de Dollardregio

slechts 12,00 E

Int. Dollard Route

75

d o l l a r d r o u t e

Page 76: Routenführer der Int. Dollard Route

76

Slochteren

Info

VVV SlochterenNoorderweg 19621 BM SlochterenTelefoon en Fax: 0031 598 42 29 70

Recreatievoorzieningen:Recreatiecentrum ‘De Otter’ aan het Schildmeer in Sloch-teren. Jachthaven aan het Schildmeer en bij de VVV, zwembad ‘De Tobbe’, 2 ten-nisbanen, ‘Slag bij Kolham’

Bezienswaardigheden:Fraeylemaborg

Page 77: Routenführer der Int. Dollard Route

77

Info

WagenborgenWagenborgen, het volgende grotere dorp langs de route, lag vroeger direct aan de Dol-lard. De Sint Petruskerk uit 1450, gebouwd op een zandrug, was de bekroning van het dorp. Ruim een eeuw geleden besloot de kerkeraad het bouwvallige gebouw te slopen. Op dezelf-de plek werd in 1883 de Vernieuwde Kerk ge-bouwd. Na Wagenborgen vervolgt de route zijn weg naar Siddeburen in de gemeente Slochte-ren. De gemeente Slochteren is vooral door de gaswinning bekend. De vele boorputten zijn al 50 jaar bovengrondse getuigen van het grote gasveld, dat zich onzichtbaar onder de grond bevindt. Daarenboven staat Slochteren als het ‚Groene hart van Groningen‘ bekend: lande- rijen en weilanden afgewisseld met de aller-mooiste natuurlijke landschappen, kleine

meertjes en meren en enkele stukken bos. De gemeente Slochteren was oorspronkelijk een gemeente, waarin landbouw en veeteelt, met daarmee verbonden aardappelmeel- en zuivel-fabrieken de grootste bronnen van inkomen waren voor de inwoners. Deze van oudsher bestaande inkomensstructuur is veranderd en Slochteren ontwikkelde zich meer en meer tot woon- en recreatiegebied. Het Schildmeer, het Grunostrand met waterskibaan, de Dam-sterdiep-rondvaart en het nieuwe Woldmeer bieden de liefhebbers van alle facetten van de watersport een veelvoud aan mogelijkheden. De plaatsen en dorpen, die verspreid in het landschap liggen, vallen op door hun langge-strekte structuur, die in sterk contrast staat tot het open en wijde landschap. Siddeburen heeft

slochteren

Watermolen in Slochteren

d o l l a r d r o u t e

Page 78: Routenführer der Int. Dollard Route

78

Slochteren

binnen de regio een centrale functie. Dit ziet men niet alleen aan het grote aantal winkels, maar ook aan de monumentale kerk uit 1226. Het kerkgebouw in Hellum heeft een funda-ment van zware zwerfkeien en stamt deels uit de 12e eeuw, en voor het overige deel uit de 13e eeuw. Op Hoofdweg 27 in Hellum is een inte-ressant voorbeeld van een Oldambtster boer-derij te zien. Boven de ramen van het voorste gedeelte zijn rijke ornamenten aangebracht; de schoorsteen is versierd met een bal, waarop bladgoud is aangebracht. Na Hellum rijden we over Hoofdweg langs mooi monumentale boerderijen en villa‘s naar Schildwolde. De to-ren van Schildwolde (uit de 13e eeuw) wordt Juffertoren genoemd. Bijzonder is dat niet al-leen de toren, maar ook de punt geheel van steen is. De Hoofdweg vervolgen naar het dorp

Slochteren. In het gemeentehuis op Hoofd-weg 10a is de kunsthal het bezoeken waard. Bij de haven is de VVV gevestigd, waar een koffiecorner met terras is ingericht. De VVV kan u verder informeren over al het moois in Slochteren. In het hart van het dorp treft u nog meer monumentale gebouwen aan, waaron-der het Hooge Huis, het Ontvangershuis, de Geertsemaheerd en de Fraeylemaborg (open voor publiek; zie onderaan deze pagina). De Hoofdweg voert u verder langs de Nederlands Hervormde kerk naar Froombosch waarbij u het boerderijmuseum met camping (Hoofd-weg 271) passeert.Aan de Groenedijk treft u drie markante pol-dermolens aan die allen nog in uitstekende staat verkeren: molen De Ruiten, de Groo-te Poldermolen en de Fraeylemamolen. Via

Frae

ylem

abor

gDe FraeylemaborgIn het centrum van Slochteren staat de Fraeylemaborg, een cultuurhistorische attractie van de hoogste orde. Deze borg stamt oorspronkelijk uit de Middeleeuwen en vormt het middelpunt van een 25 ha. groot landgoed. De bezoeker krijgt hier het gevoel in een sprookjeskasteel rond te dwalen, met grachten, koetshuis, ‚Schathoes‘ (restaurant) en kassen. In de borg zijn een aantal kamers ingericht in de stijl uit de 18e en 19e eeuw, deze kunnen bezichtigd worden. De Fraeylemaborg is ook een zeer bekend museum. Een permanente tentoon-stelling toont werk van Gerrit van Houten (1866-1934) en zijn tijdgenoten, bovendien zijn collecties Oranje-Nassau- en Azia-tisch porselein te bezich-tigen. Verder worden er regelmatig wisselende ten-toonstellingen gehouden. De geschiedenis van de gaswinning in Slochteren treft u aan in de oranjerie. De tuin van het landgoed is ook het bezoeken zeker waard.

N 53° 12.927‘ E 6° 48.568‘

Page 79: Routenführer der Int. Dollard Route

79

slochteren

Frae

ylem

abor

g

Schildwolde en de Wildemansheerd (met kijk- tuin) bereikt u het Schildmeer, dat zowel als natuurgebied en recreatiegebied erg in trek is. Langs de oevers vindt u de monumentale gerestaureerde Haanssluis, jachthavens, een camping, bungalows, horeca en het badstrand. Men kan er zwemmen, surfen, zeilen, kanova-

ren en mee met rondvaarttochten. In 2010 is een prachtige golfbaan aangelegd. In de zomer vormen de talrijke bonte zeilen van de surfers en de kleurrijke zonondergangen boven het rustige wateroppervlak een prachtig gezicht.

Camping - Trekkershut - Watersport Mini-Camping

Recreatiecentrum De Otteraan het Schildmeer. Camping, restaurant, verhuur trekkerhutten en watersport Roegeweg 9 · 9629 PA Steendam Tel. 0031 598 43 15 43 · www.de-otter.nl

Mini Camping t‘HofjeHoofdweg 271 · 9621 AK Slochteren Tel.0031 598 42 15 73 e-mail: [email protected] www.thofje.org overnachtingsmogelijkheid in een blokhut ook op dit adres: Boerderij Museum Duurswoldinfo@ Duurswold.nl · www.Duurswold.nl

N 53° 15.986‘ E 6° 50.047‘ N 53° 11.986‘ E 6° 47.297‘

Politiepettenmuseum

N 53° 12.944‘ E 6° 48.256‘

Collectie van meer als 1.500 politiepetten uit de hele wereld. Openings-tijden: Elke 1ste zaterdag in maand van 12:00 – 16:00 uur en op aanvraag.

Tel. 0031 6 52 55 24 14 • www.politiepetten.nl

Kerk Slochteren

N 53° 17.832‘ E 6° 96.886‘

Kerk met vrijstaande toren uit ca. 1300. Kerkklok uit 1373, vermoedelijk afkomstig is uit de kloosterkerk van Wit-tewierum. Hoofdweg 108, Slochteren

Campers en camping

Bezienswaardigheden

Flotter Radler(Likeur)Klein opkikkertje voor tussendoor (2cl)

slechts 1,30 E

Int. Dollardroute

1

d o l l a r d r o u t e

Page 80: Routenführer der Int. Dollard Route

80

Appingedam

Info

VVV Appingedam Dijkstraat 26,9901 AS Appingedam Telefoon: 0031 596 62 03 00 E-mail: [email protected]: www.topvangroningen.nl

Bezienswaardigheden:De „hangende keukens“, Nicolaïkerk, Museum Stad Appin-gedam, Damster diep (rondvaart door Appingedam voor groepen, ook mogelijk vanaf Leer met de rederij „Germania Schiffahrt“)

Evenementen: Damster Stadsfeesten, Stadsloop, Coopluydenmarkt, Bie Daip, Ve-nezia del Nord, Papiercorso, etc.

Kerkplein met Toren en Raadhuis in Appingedam

Page 81: Routenführer der Int. Dollard Route

Info

InIn Noord-Oost Nederland ligt het stadje Ap-pingedam, de op één na laatste plaats langs onze fietsroute. Voor Appingedam heeft de bezoeker meer tijd nodig om deze opmerke-lijk mooie plaats goed op zich in te kunnen laten werken. Hier kunt U een kano of een waterfiets huren en de buitengewone schoon-heid van de stad vanaf het water bekijken of U neemt deel aan een VVV-rondleiding door de stad (duurt plm. 1 uur). De voorgevel van het kleine, betoverende Renaissance Raadhuis uit 1630 bevat, behalve een aantal latijnse zin-spreuken, het wapen van de stad: een pelikaan die haar jongen voedt met haar eigen bloed en vrouwe Justitia. Ofschoon pas in 1819 officieel verleend, gebruikt de stad dit wapen al sinds de 14e eeuw. Een oude legende vertelt, dat de

pelikaan haar levende jongen doodde en na drie dagen met haar eigen bloed weer tot le-ven wekte. Een beeld, dat zou verwijzen naar het lijden en de opstanding van Jezus Chri-stus! Door zijn ligging op een kruising van water- en landwegen ging het Appingedam in de late Middeleeuwen zo goed, dat de stad zelfs kon concurreren met Groningen. Welis-waar behoort die tijd al lang tot het verleden, het stadje heeft echter nog steeds een tweetal bijzonderheden te bieden. In de eerste plaats kreeg het zijn stadsrechten in 1327 in Aurich. Deze werden niet, zoals gebruikelijk verleend door een feodaleheerser, maar door de Vrij-heidsbond van de Zeven Verenigde Friese See-landen. In de tweede plaats zijn de hangende keukens boven het Damsterdiep uniek te no-

appingedam

Damsterdiep in Appingedam

81

d o l l a r d r o u t e

Page 82: Routenführer der Int. Dollard Route

82

Appingedam

emen. In geen andere plaats in Nederland is deze bouwkundige rariteit te bewonderen.Het verreweg oudste gebouw van de stad is de in romaans-gotische stijl opgetrokken Nicolaï-kerk uit 1225. De overgang van de romaanse naar de gotische bouwstijl is vooral te zien aan de vensters. Oorspronkelijk gebouwd als zaal-kerk, veranderden meerdere verbouwingen en uitbreidingen gedurende de volgende eeuwen de kerk in een imposante hallenkerk. Naast de Martinikerk en de A-kerk in de stad Gronin-gen is de Nicolaïkerk de enige hallenkerk in de provincie. In de Wijkstraat, één van de oudste straten van de stad, stond in de Middeleeu-wen een borg. Evenals een andere borg werd deze door talloze gewapende schermutselin-gen met de stad Groningen verwoest.Over-

al in deze stad zijn de sporen uit de Middeleeuwen terug te vinden. Slenter eensniet uits-luitend door het voetgangers-gebied van Appingedam, maar loop ook eens over de Vrou-wenbrug. Hier, waar de bezoe-ker een mooi gezicht heeft op de hangende keukens boven het Damsterdiep, begon eens de ontwikkeling van de plaats. Hier bespeurt de bezoeker nog het verleden. Het „Bolwerk“ herinnert aan de oude stads-muren en -grachten en aan de verdedigingswerken van Ap-pingedam. Deze werden onge-veer in de 11e eeuw tussen de toenmalige stadsgracht en het riviertje „de Appe“ aangelegd. Aan dit riviertje ontleent de stad haar naam. Wie meer over de roemruchte geschiedenis van Appingedam wil weten, moet beslist het historische

museum van de stad bezoeken. Dit museum is in twee aangrenzende pakhuizen onderge-bracht, in de Dijkstraat 30 en in de Wijkstraat 25. Het uit de 13e eeuw stammende pakhuis in de Dijkstraat is op zich al een museum. Naast een permanente tentoonstelling over o. a. de stadstopografie en –ontwikkeling, de Dam-ster elitecultuur; de middeleeuwse kelder en niet te vergeten de kopersmeden, worden ook regelmatig thematische exposities gehouden. Openingstijden: van dinsdag tot vrijdag van 11.00-17.00 uur en op zaterdag, zon- en feest-dagen van 13.00-17.00 uur.

Voorgevel van het renaissance Raadhuis

Page 83: Routenführer der Int. Dollard Route

83

appingedam

De hangende keukens

De hangende keukens

Vanaf de Vlintenbrug, de oudste verbinding tussen het noordelijk- en zuidelijk deel van Appingedam, heeft de bezoeker een voortreffelijk uitzicht op de beroemde hangende keukens. Een bijzondere omstandig-heid heeft voor het ontstaan van deze architectonische rariteit gezorgd. De direkt aan het water van het Dam-sterdiep gelegen gebouwen waren oorspronkelijk als pakhuizen bedoeld. Via laadluiken werden hier de schepen recht-streeks gelost en geladen. Na dat deze pakhuizen hun functie hadden verloren, werden ze verbouwd tot woonhuizen. De bestaande ruimten waren echter niet geschikt om als keuken te worden gebruikt. Zonder te aarzelen maakte men van de nood een deugd. Omdat het niet mogelijk was om binnen de voormalige pakhuizen keukens te realise-ren, bouwde men ze eenvoudig aan de buitenkant boven het water. Zo was niet alleen een oplossing gevonden voor het ruimteprobleem ook het probleem „waar-heen met het afvalwater“ was gelijk van de baan. toenmalige stadsgracht en het riviertje de „Apt“ aangelegd.

Pels Hotels

Pels HotelsLandgoed EkensteinAlberdaweg 70, 9901 TA AppingedamTel. 0031 596 62 85 28 Fax: 0031 596 62 06 21www.ekenstein.com

Hotel Restaurant Boven GroningenStationsweg 28, 9934 AN DelfzijlTel. 0031 596 61 87 71 Fax: 0031 596 61 71 47www.bovengroningen.com

Hotel Pension De Olde Wagenberge Hoofdweg 38, 9945 PG WagenborgenTel. 0031 596 54 29 22 Fax: 0031 596 54 21 74www.oldewagenberge.com

‚Het Wapen van Leiden‘

N 53° 19.211‘ E 6° 51.520‘

Hotel-Café-Restaurant ‚Het Wapen van Leiden‘gelegen in het centrum van de meer dan 1000 jaar oude stad Appingedam. 28 comfortabele kamers voorzien van Douche, Toilet, Televisie, Telefoon, Radio en gratis WiFi-Internet toegang! Prima Á la Carte restaurant, gezellige bar en zeer comfortabele rookruimte. Zaalruimte tot 100 personen. Gratis parkeren achter het hotel.Wijkstraat 44, 9901 AJ AppingedamTel. 0031 596 62 29 63Fax 0031 596 62 48 53

Overnachtingen

N 53° 19.043‘ E 6° 48.407‘

N 53° 19.986‘ E 6° 55.508‘

N 53° 15.371‘ E 6° 55.969‘

N 53° 19.261‘ E 6° 51.395‘

1

2

3

4

d o l l a r d r o u t e

Page 84: Routenführer der Int. Dollard Route

84

84

Delfzijl

Info

VVV DelfzijlJ.v.d.Kornputplein 1a9934 EA DelfzijlTelefon: 0031 596 61 81 04E-Mail: [email protected] Internet: www.topvangroningen.nl

Bezienswaardigheden:Beeld van Commissaris Maigret, een beroemde romanfiguurHistorisch molen ‚Adam‘ op het MolenpleinMuseum AquariumDe typische Nederlandse dorpen Spijk en GodlinzeMarkt in de binnenstad op woensdagVeerverbindingen naar Bor-kum, Emden en DitzumSXC experience, Duurswold-laan 2, Farmsum. www.seaportsexperiencecen-ter.nl

Feesten:Havenfeest (elke 2 jaar)DeDe geschiedenis van Delfzijl wordt in belangrijke mate ge-

vormd door de ligging aan de kust. Delfzijl is ooit ontstaan op de plek waar sluizen werden aangelegd voor de ontwa-tering van het achterland. Daarna ontwikkelde het zich tot een vesting vanwege de strategische ligging aan de Eems. Pas in de twintigste eeuw is het uitgegroeid tot de derde in-dustriehaven van Nederland, na Rotterdam en Amsterdam. Door de open verbinding met de zee is de haven bereikbaar onder alle weersomstandigheden. Zowel kranen als moder-ne ,,Roll-on/ Roll-off ’’- installaties garanderen snelle ver-werking van de in en uit te laden goederen. De vaargeul en haven zijn 10 meter diep zodat zelfs schepen tot 80.000 ton hier kunnen binnenlopen.Grote stalen deuren bieden nu bescherming tegen storm-vloeden. Gemalen ontwateren het laaggelegen achterland en de met beton en asfalt versterkte dijken maken duidelijk, dat nog dagelijks de strijd tegen het water gevoerd wordt.

Page 85: Routenführer der Int. Dollard Route

85

Info

delfzijlGeboorteplaats MaigretDe ligging aan de Eems heeft Delfzijl niet alleen een haven en industrie gebracht. In 1929 liet de Franse schrijver Georges Sime-non tijdens een vaartocht langs de kusten zijn kotter in Delfzijl repareren. Om de tijd te verdrijven schreef Simenon daar de eer-ste detective met zijn later beroemd gewor-den figuur Commissaris Maigret. Het boek kreeg als titel Maigret in Holland. Ter her-innering hieraan staat aan het Damsterdiep een standbeeld van commissaris Maigret.

VestingEind 16e eeuw werd Delfzijl door de Span-jaarden veroverd. Nadat Prins Maurits in 1591 het Spaanse leger had verslagen, werd er een vesting gebouwd om toekomstige veroveringen te voorkomen. Nog altijd her-innert het straten- en grachtenpatroon van Delfzijl aan deze vesting. Andere getuigen uit deze tijd zijn de molen (Adam) op de Molenberg in het centrum. Om soldaten tijdens belegeringen stand te laten houden

was voedsel nodig. Met een molen kon men meel en grutten voor eigen gebruik malen. In 1628 werd een kleine houten molen ge-bouwd die ook dienst deed als uitkijkpost. Om die reden werd de stenen fundering re-gelmatig verhoogd. Na een brand in 1875, waarbij het bovenste deel van de molen ver-loren ging, werd de watermolen Adam uit Bedum op de romp gezet.

De verdedigers van de vesting werden ook verzorgd door de binnen vesting gelegen boerderijen. Van deze boerderijen is er één overgebleven: café Centrum tegenover de molen aan de Molenberg. Ook de kerk op het plein herinnert aan de vestingtijd. De Nederlands Hervormde Kerk uit 1830 staat op de plaats van een kerk, die in 1613 werd gebouwd voor het garnizoen.

Georges Simenon schreef in 1929 zijn eerste Maigretmisdaadroman inDelfzijl.

Sportboothaven in Delfzijl

d o l l a r d r o u t e

Page 86: Routenführer der Int. Dollard Route

86

Delfzijl

Muzeeaquarium DelfzijlBij een stad met een zeehaven hoort beslist een zee-aquarium. Het aquarium van Delfzijl is on-dergebracht in een voormalige bunker uit de Tweede Wereldoorlog. De muren van de bunker zijn ongeveer 2 meter dik. Daardoor heeft het zeewater in de verschillende bak-ken altijd een constante temperatuur. Te zien zijn bijna uitsluitend vissoor-ten, die in de Noordzee voorkomen, zoals schol, bot, paling, Noordzee-kreeften, Noorse kreeften, garnalen, zee-anemonen en zeeschorpioenen. Het gebouw heeft ook een schelpen-collectie, een geologische- en archeo-logische afdeling. Na een wandeling door de stad Delfzijl wacht u nog een bijzondere belevenis. Aan boord van de Dollard-veerboot geniet u van een overvaart van ‚De poort naar de wereld‘ naar een andere grote haven-stad aan de Eems: Emden.www.muzeeaquarium.nl

Overnachtingen

N 53° 20.136‘ E 6° 55.637‘

De Boegschroef

Een uniek hotel geleden aan de havenboulevard met uitzicht op de jachthaven. Door veel bedrijvigheid op, aan en in het water is er geen dag hetzelfde in ons hotel.Op loopafstand vindt u het centrum van Delfzijl, het strand en het bus- en treinstation wat gelegenheid biedt voor diverse uitstapjes.Hotel-Restaurant „de Boegschroef“Handeskade West 12-16, 9934 AA DelfzijlTel. 0031 596 61 36 15Fax: 0031 596 61 42 58Mail: [email protected]

N 53° 19.907‘ E 6° 55.826‘

2

Elke woensdag vindt in Delfzijl vanaf ca. 10 uur tot in de middag een grote

markt plaats. Naast de gebruikelijke producten zoals groente, fruit en

bloemen biedt deze markt ook stoffen, vis en Nederlandse kaas in alle

variaties. Natuurlijk worden ook vers toebereide gerechten

zoals kibbeling (gefrituurde visfilet met beslag) aangeboden.

Page 87: Routenführer der Int. Dollard Route

87

delfzijl

CAMPING ZEESTRAND

CAMPING

STRAND

HUTTEN

NATUURBAD

CAMPING ZEESTRAND

WIRELESS

INTERNET

www.campingzeestrand.nl www.campingzeestrand.nl Schepperbuurt 4a, 9948 PP Termunterzijl (Gem. Delfzijl) - 0596 601 443

N 53° 18.060‘ E 7° 1.799‘

Niet vergeten!

Boek uw overtocht met het veer

naar Ditzum of Emden

Campers en camping

N 53° 19.902‘ E 6° 55.901‘

Altijd op woensdag*, vrijdag* en zaterdag*

Voor vaartijden en boekingen: +49 491 / 91 96 96 52 en www.dollard-route.nl

*Wijzigingen voorbehouden

Hoogstaand boven het waterEen buitengewoon hotel met een uitstekend a la carte restaurant.Mooie kamers voorzien van telefoon, flatscreen tv, bad en douche

en draadloos internet en een senseo koffie apparaat.Gun uzelf een weekend of een kort oponthoud in ons hotel, of boek één van

onze arrangementen van onze website.

EemshotelZeebadweg 2

9933 AV Delfzijltel.0031 596 61 26 36

www.eemshotel.nle-mail: [email protected]

Hoogstaand boven het waterEen buitengewoon hotel met een uitstekend a la carte restaurant.Mooie kamers voorzien van telefoon, flatscreen tv, bad en douche

en draadloos internet en een senseo koffie apparaat.Gun uzelf een weekend of een kort oponthoud in ons hotel, of boek één van

onze arrangementen van onze website.

EemshotelZeebadweg 2

9933 AV Delfzijltel.0031 596 61 26 36

www.eemshotel.nle-mail: [email protected]

Hoogstaand boven het waterEen buitengewoon hotel met een uitstekend a la carte restaurant.Mooie kamers voorzien van telefoon, flatscreen tv, bad en douche

en draadloos internet en een senseo koffie apparaat.Gun uzelf een weekend of een kort oponthoud in ons hotel, of boek één van

onze arrangementen van onze website.

EemshotelZeebadweg 2

9933 AV Delfzijltel.0031 596 61 26 36

www.eemshotel.nle-mail: [email protected]

Hoogstaand boven het waterEen buitengewoon hotel met een uitstekend a la carte restaurant.Mooie kamers voorzien van telefoon, flatscreen tv, bad en douche

en draadloos internet en een senseo koffie apparaat.Gun uzelf een weekend of een kort oponthoud in ons hotel, of boek één van

onze arrangementen van onze website.

EemshotelZeebadweg 2

9933 AV Delfzijltel.0031 596 61 26 36

www.eemshotel.nle-mail: [email protected]

Het Eemshotel1

N 53° 20.174‘ E 6° 55.743‘

d o l l a r d r o u t e

Page 88: Routenführer der Int. Dollard Route

88 88

Emden

Info

Tourist-Info EmdenBahnhofsplatz 11 +Alter Markt 2a26721 EmdenTelefoon: +49 4921 / 9 74 00Fax: +49 4921 / 9 74 [email protected]

RecreatievoorzieningenPeddel en pedaalstationveerverbindingen naar Borkum, Ditzum en Delfzijl, ‘Ökowerk’ in Borssum

BezienswaardighedenKunsthalle van Henri en Eske Nannen, Johannes a Lascobi-bliotheek, lichtschip ‘Amrum-bank’, Otto Huus, reddings-kruiser Georg Breusing, stropershuizen, goederenlo-comotief & modelspoorweg, Bunkermuseum, Ostfriesi-sches Landesmuseum

FeestenTraditionele ‘Emder Matjes-tage’, Internationales Filmfest, Engelkemarkt, Delftfest, Emder Hafenmeile

Raadhuis Emden

Page 89: Routenführer der Int. Dollard Route

89

Info

Aan de Delft in de binnenstad van Emden

EmdenEmden, de meest westelijke haven van Duits-land, presenteert zich aan bezoekers van hein-de en verre als een stad waar het goed toeven is, traditioneel en open, onderhoudend en sportief, natuurlijk en groen.Het economische en culturele centrum van Ostfriesland heeft met zijn maritieme sfeer ie-dereen wel iets te bieden. Er is aan de Noord-zeekust nauwelijks een andere stad te vinden die de laatste jaren zoveel nieuw en vooruit-strevend elan heeft laten zien. Emden heeft bovendien een cultureel zelfbewustzijn ont-wikkeld, dat tot uitdrukking komt in een keur aan musea, maar ook in talrijke evenementen van hoog niveau. Ondanks alle moderniteit zijn de inwoners zich bewust gebleven van hun traditie en ze zijn dan ook trots op hun 1200-jarige geschiedenis, waarin de haven tel-kens weer een belangrijke plaats inneemt.

De geschiedenis van de stad aan de monding van de Ems mag nog zo wispelturig zijn, vanaf het begin was de haven van uitzonderlijke be-tekenis voor het wel en wee van de stad, die al in het jaar 800 onder de naam ‘Amuthon’ als handelsnederzetting vermeld werd.In 1495 kreeg de havenstad van de latere kei-zer Maximiliaan haar stadswapen, waarvoor de Emdenaren de koosnaam ‘Engelke up de Muer’ gebruiken. Bovenin is een gekroonde figuur met adelaarsvleugels afgebeeld, af-komstig uit het wapen van de adellijke familie Cirksena, in het midden een stadsmuur met kantelen als teken van weerbaarheid, en on-derin de blauwe golven van de Ems – symbool van de scheepvaart. Emden heeft zich dankzij een vooruitziende planning en stadsinrichting vooral de laatste jaren doorontwikkeld tot een overzichtelijke en uitnodigende havenstad.

emden

d o l l a r d r o u t e

Page 90: Routenführer der Int. Dollard Route

90 90

Emden

De talrijke toeristen en de meer dan 51.000 inwoners krijgen het hele jaar door een bont cultureel programma voorgeschoteld, en er valt altijd wat te beleven in de vele museale instellingen.Dankzij deze activiteiten, maar ook dankzij het veelzijdige amusementsprogramma in de talrijke authentieke kroegjes, cafés en disco-theken hoeft de bezoeker zich niet te vervelen. De nacht wordt niet zelden de ‘dag’. Je moet minstens één keer de ‘Emder Matjestage’ aan de Delft hebben beleefd, of de ‘Emder Blues-nacht’ in de cafés rond de ‘Neuen Markt’. Va-kantiegangers zijn soms verbaasd als ze zien hoe vrolijk en uitgelaten het er in deze Ostfrie-se havenstad aan toegaat en de noorderlingen helemaal los gaan.Voor wie in Emden in de geschiedenis wil dui-ken, is het ‘Ostfriesische Landesmuseum’ een aanrader. Hier bevindt zich onder meer de

beroemde wapenkamer met een grote verzameling wapens uit de bloeitijd van Emden, de 16e en 17e eeuw. Tentoongesteld zijn deels rijkversierde aanvals- en verdedigingswapens, scheeps-kanonnen, jacht- en pronkwa-pens, harnassen, vaandels uit de 16e t/m 19e eeuw en een beulsuitrusting. Dit arsenaal is de grootste historische, ste-delijke wapencollectie van een burgerwacht in de Bondsrepu-bliek. Het hier tentoongestelde cultuurgoed werd hoofdzakelijk bijeengebracht door de verz-amelingsactiviteiten van de in 1820 opgerichte ‘Gesellschaft für bildende Kunst und Vater-ländische Altertümer’.Overigens: vanaf de raadhuisto-ren heeft u een prachtig uitzicht

op de binnenstad, delen van de omwalling en de haven.Wie het graag degelijk aanpakt, mag deze symbiose van heden en verleden niet missen: het samenspel van een middel-eeuwse bak-steenruïne met moderne architectuur heeft de in 1943 verwoeste Große Kirche getransfor-meerd tot een wetenschappelijke bibliotheek. De Johannes a Lascobibliotheek is de oudste bibliotheek van Ostfriesland. Ze documen-teert niet alleen 400 jaar boekgeschiedenis van de gereformeerde kerk, maar is ook een pas-sende ruimte voor culturele evenementen en een studiebibliotheek voor het gereformeerde protestantisme en de confessionele geschiede-nis van de nieuwere tijd.Heeft u weleens de binnenkant van een mach-tige bunker gezien? Het ‘Bunkermuseum’ herinnert met een welhaast adembenemende authenticiteit aan de verschrikkingen van de

Wapenkamer, tentoongesteld in het Landesmuseum

Page 91: Routenführer der Int. Dollard Route

91

Kun

stha

lle

De ‘Kunsthalle’ in EmdenDe Kunsthalle in Emden toont op ongeveer 2000 m2 tentoonstellingsoppervlak de hoogstaande verzameling klassiek-moderne en hedendaagse kunst, die de voormalige hoofdredacteur van Stern Henri Nannen in de vorm van een stichting aan zijn geboor-testad heeft geschonken.De kern is de omvangrijke verzameling expressionisten van Henri Nannen, met daarin werken van onder anderen Emil Nolde, Erich Heckel, Ernst-Ludwig Kirchner en Karl Schmidt-Rotluff. Regelmatig vinden hier bovendien speciale tentoonstellingen van beroemde en internationale kunstenaars plaats.Bij het museum hoort een schilderschool voor kinderen en jongeren, die ook creatieve cursussen voor kleine en grote vakantiegangers aanbiedt.In de museumshop kunnen allerlei dingen rondom kunst worden aangeschaft en voor de inwendige mens zorgen de bistro en cafetaria, die ook over water via de aanlegsteiger bereikbaar zijn.Voor de ingang en op de binnenplaats staan bronzen beelden van Gustav Seitz, Ger-hard Marcks, Peter Großbach en anderen.Sinds de opening in 1986 ontvangt dit museum, dat behal-ve kunsttentoonstel-lingen ook kamer-concerten, lezingen en voordrachten organiseert, jaarlijks ongeveer 100.000 be-zoekers, meer dan de meeste andere musea in Noord-Duitsland.

oorlog en is een monument tegen het verge-ten.Wat bij een kennismaking met Emden ei-genlijk niet mag ontbreken, is een vleugje schippersromantiek, bijv. aan boord van het museumlichtschip ‘Deutsche Bucht’, de ‘ha-ringlogger AE7’, de reddingskruiser ‘Georg Breusing’ of tijdens een rondvaart door de grachten of de haven.Fans van de Duitse komiek Otto kunnen zich

in zijn eigen museum, het ‘Otto-Huus’, aan de hand van curiosa glimlachend inleven in de carrière van hun idool.

Het kleine Dollardrouteveer naar Ditzum brengt ons naar het eindpunt – en tevens te-rug bij het vertrekpunt – van de ruim 215 km lange fietsrondroute.

N 53° 22.182‘ E7° 12.166‘

emden

d o l l a r d r o u t e

Page 92: Routenführer der Int. Dollard Route

92 92

Emden

Fahrradhotel Gazelle

N 53° 21.787‘ E 7° 12.903‘

Bunkermuseum

Ökowerk Emden

Toont het leven van de mensen in de oorlog en in de naoorlogse tijd.mei t/m okt., di. t/m vr. 10.00 - 13.00 uur, 15.00 - 17.00 uur, za.-zo. 10.00 - 13.00 uur

Holzsägerstraße, 26725 Emden Tel. +49 4921 / 3 22 25

Informatiecentrum voor natuur en milieu, groene oase, buitenschools leren, conferentiecentrum, ont-dekkingsparadijsOpeningstijden:ma. t/m do. 7.00 - 15.30 uur, vr. 7.00 - 12.30 uurmei t/m okt: ma t/m do 7.00 - 17.00 uur, vr. 7.00 - 12.30, zo 14.00 - 18.00 uur

Kaierweg 40a · 26725 Emden Tel. +49 4921/ 95 40 23 · Fax: +49 4921 / 95 40 25 Email: [email protected]

Camping an der Knock

N 53° 20.786‘ E 7° 2.206‘

Campingplatz Knock e.V.Am Mahlbusen 126723 EmdenTel. +49 4927 / 5 67Fax +49 4927 / 13 79eMail: [email protected]

N 53° 21.967‘ E 7° 12.223‘

N 53° 20.236‘ E 7° 13.751‘

Seenotrettungskreuzer Georg Breusing

N 53° 21.982‘ E 7° 12.3731‘

De reddingskruiser (bouwjaar 1962/63) was 25 jaar op Borkum gestationeerd en heeft in die periode 1.672 mensen in nood uit zee gered. Sinds 1988 kan het schip bezichtigd worden aan de Ratsdelft in Emden.

Openingstijden:Vanaf Pasen tot eind herfstvakantie (in Nedersaksen)10.30 - 13.00 uur15.00 - 16.30 uur in de zomervakantie 10.30 - 17.00 uur

Niet vergeten!

Boek uw overtocht met het veer

naar Ditzum of Delfzijl

Overnachtingen Bezienswaardigheden

Campers en camping

N 53° 20.389‘ E 7° 11.125‘

Altijd op woensdag*, vrijdag* en zaterdag*

Voor vaartijden en boekingen: +49 491 / 91 96 96 52 en www.dollard-route.nl

*Wijziging van de vaardagen voorbehouden

Gunstig gelegen voor fietsers, op slechts enkele minuten van de mooiste fietsrou-tes. 10 minuten lopen naar het centrum van de zeehaven Emden. Eigen fietsverhuur en -reparatie. In het (vis)restaurant in Hotel Faldernpoort – direct aan de overkant –

verwent de chef-kok u met culinaire lekkernijen. Daar-na smaakt een afzakkertje aan de hotelbar dubbel zo goed. De wellnessafdeling in Hotel Faldernpoort kan uiteraard voor een gering bedrag worden gebruikt. In de moderne twee- en meerpersoonskamers is het goed toeven.Courbiérestraße 9, 26725 EmdenTel. +49 4921 / 9 75 20, Fax: +49 4921 / 2 87 61E-Mail: [email protected]: www.gazelle-emden.de

1

Campingplatz

Knock e. V.

Page 93: Routenführer der Int. Dollard Route

93

emden

Johannes a Lasco Bibliothek Ostfriesisches Landesmuseum Emden

N 53° 21.927‘ E7° 12.136‘

N 53° 22.011‘ E 7° 12.405‘

Tentoonstellingen, boeken en cultuur uit vijf eeuwenDe ruïne van de voormalige Emder Moederkerk herbergt de oudste bibliotheek van Ostfriesland, die in 1559 is gesticht. Tussen laatgotisch muurwerk zijn o.a. historische objecten uit Emden te vinden.Rondleidingen:zondags om 14.30 uurOpeningstijden:ma. t/m vr. en zo. 14.00 - 17.00 uurzondag: van april t/m oktober

Kirchstraße 22, 26721 EmdenTel. +49 4921 / 9 15 00E-Mail: [email protected], Internet: www.jalb.de

Het belangrijkste kunst- en cultuurhistorische mu-seum van de streek maakt verscheidene aspecten van de Ostfriese geschiedenis toegankelijk, van de eerste nederzettingen tot de huidige tijd. Uniek onderdeel van de verzamelingen is de ‘Emder wapenkamer’.Openingstijden:di. t/m zo. en op feestdagen 10.00 - 18.00 uurma. gesloten, carnavalsmaandag en 1 mei geopend

OSTFRIESISCHES LANDESMUSEUM EMDENRathaus am Delft, Brückstraße 1, 26725 EmdenTel.: +49 (0) 49 21 / 87 20 58Fax: +49 (0) 49 21 / 87 20 63www.landesmuseum-emden.deMail: [email protected]

Pelzerhäuser 11 + 12

N 53° 21.889‘ E 7° 12.275‘

De Pelzerhäuser 11 + 12 uit de 16e eeuw zijn in Neder-landse renaissancestijl gebouwd. Hier presenteert het Ostfriesische Landesmuseum tentoonstellingen van moderne kunst.Openingstijden:di. t/m zo. en op feestdagen 11.00 - 18.00 uurma. gesloten, carnavalsmaandag en 1 mei geopend

OSTFRIESISCHES LANDESMUSEUM EMDENPelzerhäuser 11 + 12, Pelzerstraße 11 + 1226721 EmdenTel.: +49 (0) 49 21 / 87 20 58Fax: +49 (0) 49 21 / 87 20 63www.landesmuseum-emden.deMail: [email protected]

Dat Otto Huus

N 53° 22.002‘ E 7° 12.318‘

Openingstijden:ma. t/m vr. 9.30 - 18.00 uurza. 9.30 - 14.00 uurapril t/m oktober ook zondags van 10.00 - 16.00 uur geopend

Große Straße 1, 26721 Emden Tel. +49 4921 / 2 21 21, Fax +49 4921 / 2 41 27

Goederenlocomotief & miniatuurspoorbaan

Bij het stationSinds 1995 zijn de Emder-Modelldampf-Freunde e.V. te vinden achter de museumlocomotief bij het Centraal Station in Emden. De leden hebben heel wat uren ge-werkt aan de miniatuurbaan. Momenteel kan men op ca. 660 m spoor meerijden.Bouwjaar 1943, bij het stationOpeningstijden: midden april - midden oktoberzaterdag en zondag 10.00 - 17.00 uur

www.minibahn-emden.de.ms

N 53° 22.10‘ E 7° 11.800‘

Lichtschip ‘Amrumbank/Dt. Bucht’

Onder dek van het lichtschip ‘Amrumbank/Deutsche Bucht’ bevindt zich een museum met maritieme in-houd: een collectie objecten uit de geschiedenis van de zeebakens.Openingstijden:ma. t/m vr. 11.00 - 16.00 uurza., zo. en feestdagen 11.00 - 13.00 uur

N 53° 21.967‘ E 7° 12.223‘

Bezienswaardigheden

Peddel en pedaalstation

N 53° 22.287‘ E 7° 12.845‘

Recreatievoorzieningen

Kano- en fietsverhuur, trekkingtochten enz.Straat: Marienwehrster Zwinger 13 26723 Emden Telefoon: +49 491 / 91 96 96 30E-Mail: [email protected] Internet: www.paddel-und-pedal.de

d o l l a r d r o u t e