RouteboekjeHaagse Beekwandeling

Hoe dit boekje te gebruikenDit boekje beschrijft de route van de Haagse Beekwandeling van 22 mei 2011. Een kor-

te toelichting: Zwarte tekst op witte achtergrond is informatie over routeonderdelen,

zwarte tekst op groene achtergrond is de routebeschrijving,

en witte tekst op een oranje achtergrond is een vraag. Antwoorden zijn te krijgen

bij het eindpunt (alleen op 22 mei 2011).

We wensen u een aangename wandeling!

?Alleen op zondag 22 mei 2011 staan

op diverse plekken gidsen, de num-

mers corresponderen met de kaart.

Er zijn vele beelden te zien

tijdens de route, deze worden

genoemd in een blauw kader.

Langs en over de Haagse BeekHagenaars kruisen in hun leven talloze malen de Haagse Beek. Vaak ongemerkt, want

voor een belangrijk deel stroomt de Beek ondergronds. Hij loopt - met onderbrekingen

- vanaf Kijkduin door Segbroek naar Park Zorgvliet en het Vredespaleis. Vervolgens

duikt hij onder om uit te monden in de Hofvijver, waaraan graaf Willem II in 1248 zijn

jachtslot bouwde. Hiermee gaf de graaf de aanzet tot het ontstaan van de stad Den

Haag. De Haagse Beek heeft zes eeuwen Haagse stedenbouw en een Wereldoorlog

overleefd en is dus niet zomaar een beek.

Vanaf ons startpunt gaan we op zoek naar de Haagse Beek.

Loop langs de skatebaan van de speelplaats en neem het pad naar de

Scheveningseweg.

De Scheveningseweg, de ‘zeestraat’ van Den Haag naar Scheveningen,

werd in 1663-1665 aangelegd naar een ontwerp van Constantijn Huygens.

De beroemde staatsman en dichter wordt hier met een borstbeeld geëerd.

Wanneer leefde Huygens?

Neem bij het beeld van Huygens rechts het voetpad.

De Scheveningseweg, beneden ons, was de eerste bestrate weg in Nederland. Volgens

ontwerper Huygens lag de toekomst van Den Haag in een goede verbinding met zee en

het vissersdorp Scheveningen.

De Scheveningseweg liep door een gebied dat de “Wildernisse’ genoemd werd, een

woest duingebied waar alleen de Koning mocht jagen. Hier was nauwelijks begroeiing

die het zand vast kon houden. Om te voorkomen

dat de Scheveningseweg vol met zand woei,

werden erlangs aarden wallen aangelegd. U loopt

nu op zo’n wal. Door de aanplant van bomen

veranderde het woeste duingebied in de loop van

vele jaren heel geleidelijk in een aantrekkelijk

bosgebied, de Scheveningse Bosjes.

In de 19e eeuw werd langs de Scheveningseweg

de eerste paardentram van Nederland aangelegd.

?

Sla bij de tramhalte (Adriaan Goekooplaan) linksaf en steek bij

het zebrapad de Scheveningseweg over. Links ligt de ingang

van het landgoed Park Zorgvliet.

Zorgvliet (gesticht in 1643) heeft een bijzondere flora. De stich-

ter ervan, dichter en staatsman Jacob Cats, bevloeide zijn land

met water van de Haagse Beek die door dit duingebied liep. Hij

gebruikte de bagger van de Beek voor bemesting en om er een

prachtige tuin mee aan te leggen. Het huis dat hij liet bouwen

staat er nog steeds en wordt nu het Catshuis genoemd.

Het park is toegankelijk voor mensen met een jaarkaart (voor

€ 6,50 verkrijgbaar bij de VVV).

Wij laten Zorgvliet nu links liggen. Loop een klein stukje langs

de muur en steek na 25 meter rechtsaf de weg (Adriaan Goe-

kooplaan) over. Neem het eerste voetpad langs de Schevening-

seweg en loop dit af.

Aan het eind van het pad staat links

een bronzen standbeeld van een

hert.

Wie heeft dit beeld gemaakt, en in welk

jaar?

We zijn nu op de Willem Lodewijklaan. Deze

locatie is onderdeel van wat de ‘Internationale

Zone’ heet, met diverse belangrijke juridische instellingen. Den Haag is na New York en

Wenen de belangrijkste stad voor de Verenigde Naties en de Internationale stad voor

echt en vrede. Waar de school (het Mariscollege) en de naastgelegen villa met appar-

tementen staan, wil de gemeente een groot nieuw kantoor bouwen. Hier zou Eurojust

moeten komen, de Europese organisatie

voor samenwerking op juridisch gebied.

Dit plan roept bij de wijkorganisatie en in

de gemeenteraad het nodige verzet op.

?

De gids die hier staat kan iets

over de bouwplannen en de

Internationale Zone vertellen.

Steek de Verlengde Tolweg over en loop linksaf langs de ambassade van Korea terug

naar de Adriaan Goekoopweg. Steek deze over en sla rechtsaf, langs de muur van Park

Zorgvliet.

In veel van de grote kantoorvilla’s zijn ambassades gevestigd, bijvoorbeeld de met

hoge, groenen hekken beveiligde ambassade van de nieuwe wereldmacht China.

Aan het eind van de weg ziet u links een ingang van het Catshuis, de officiële woning

of residentie van onze minister-president. Nederlandse premiers blijven echter liever

in hun eigen huis wonen, en dat geldt vooralsnog ook voor Mark Rutte. Het gebruik van

het Catshuis blijft beperkt tot speciale ontvangsten en gelegenheden.

Sla voorbij het hek van het Catshuis linksaf.

U loopt nu langs de drukke Johan de Wittlaan, waar u in de middenberm de vlaggen

ziet van alle 192 landen die lid zijn van de Verenigde Naties – in alfabetische volgorde.

Aan de overkant staat het gebouw van de OPCW, de organisatie die wereldwijd strijdt

tegen het gebruik van chemische wapens, zoals gifgassen.

De Johan de Wittlaan maakt een knik naar links, en die volgt u. Hier vindt u de andere

toegang tot het Catshuis. Het water links van die ingang is de eerste kennismaking met

de Haagse Beek. Die stroomt aan deze kant Park Zorgvliet binnen.

Steek via het zebrapad de Johan de Wittlaan recht over en loop verder over het voetpad

langs het water aan uw linkerhand.

We lopen nu in het laag gelegen Stadhoudersplantsoen, één van de plantsoenen waar

de Haagse Beek doorheen loopt. Vanaf dit punt gaan we de loop van de Beek zuid-

waarts volgen.

Wat de flora betreft vallen vooral de vele waterplanten op, zoals de witte waterlelie, de

gele plomp, veenwortel en het grof hoornblad.

Het plantsoen en de waterloop zijn op een natuurlijke wijze heringericht.

Door de aanleg van ‘zachte’ oevers, een nieuwe be-

groeiing en een verbeterde waterkwaliteit moet dit

een nog aangenamer wandel- en verblijfsgebied

worden.

De gids die hier

staat kan u er meer

over vertellen.

Vervolg uw wandeling over het pad langs de Beek door het plantsoen.

Aan de overkant van de President Kennedylaan (aan uw rechterhand) staan drie bij-

zondere gebouwen. In het Omniversum worden speciale films op een breed, koepelvor-

mig scherm vertoond. Het Museon, daarnaast, is er voor educatieve tentoonstellingen

over natuur en techniek. En daar weer

naast ligt het Gemeentemuseum, de 75

jaar jonge en tegelijk tijdloze creatie

van architect H.P. Berlage.

Steek bij het zebrapad de Stadhouderslaan over en loop verder langs de Beek. Steek

bij de volgende verkeerslichten over en loop het tweede voetpad in dat direct naast de

Beek ligt.

Rechts ligt een nieuw kunstgrasveld voor voetbal en basketbal, daarnaast een nieuwe

speeltuin met een glijbaan. Speelt u liever dam of schaak? In de stenen zitrand om de

speeltuin zijn een dambord en een schaakbord ingebouwd.

Zo vredig ging het er zeventig jaar geleden op deze plek echter niet aan toe...

De Atlantik Wall

De aanleg van de Atlantik Wall is van grote invloed geweest op de loop van de

Haagse Beek. In 1942 wilde de Duitse bezetter een geallieerde landing vanuit

zee voorkomen door de kust in een waar fort te veranderen, met tankgrachten,

bunkers en prikkeldraad. Het Haagse deel van deze verdedigingslinie - de Atlan-

tik Wall - volgde de loop van de Beek van de Bosjes van Pex tot aan Zorgvliet.

Het stroomgebied van de Beek werd over een lengte van ruim 3,3 kilometer

beschadigd en op meerdere plaatsen gedicht.

Voor de aanleg van de Atlantik Wall werden hele straten gesloopt en gingen

parken op de schop. Grote delen van Duinoord en de Bomen- en Bloemenbuurt

gingen zo verloren. Op het nippertje ontliep het Catshuis dit lot.

Na de oorlog werd de Haagse Beek waar dat mogelijk was opgenomen in de

nieuwe aanleg van het Stadhoudersplantsoen en het Rode Kruisplantsoen.

Welke is het dambord en welke het schaakbord?

Verderop in het plantsoen staat de

beeldengroep Twee Meisjes van

Jos van Riemsdijk uit 1953.

?

Buig rechtsaf en loop verder langs de drukke President Kennedylaan.

Geloof het of niet: het Verhulstplein, links van u, met het tankstation en de leegstaande

kantoren, is ecologisch een heel belangrijk punt voor Den Haag. De gemeente legt dan

ook voorwaarden op aan projectontwikkelaars die hier willen bouwen (namelijk het

doortrekken van de ecologische zone Haagse Beek, het vertrek van het tankstation en

een maximale bouwhoogte van 50 meter). Nieuwbouwplannen bevinden zich momenteel

in een impasse.

Het kantoorgebouw dat u passeert is het voormalige hoofdkantoor van oliemaatschap-

pij Caltex (gebouwd in 1957). Het betonreliëf in de gevel is ontworpen door H.M. op de

Laak en verbeeldt werkzaamheden van haven en industrie.

Steek voorbij het gebouw bij het zebrapad de Conradkade over. U bent nu op de

Houtrustbrug over het Afvoerkanaal (of Verversingskanaal).

Rechts ziet u de dam liggen die het

einde van de open verbinding van het

Verversingskanaal naar zee betekende.

Iets verder weg ziet u een windmolen

van een ouderwets type met twee wieken. Deze is vorig jaar dankzij een initiatief van

wijkbewoners opnieuw in gebruik genomen en kreeg een heuse naam, bedacht door een

scholiere: De Duinvogel, onder verwijzing naar de omliggende wijken Duindorp en de

Vogelwijk.

Verderop in het plantsoen staat de

bronzen beeldengroep “Schelpen”

van Rein Draayer uit 1967.

Links bij de brug staat het bronzen

beeld Amazone (Vrouw op paard)

uit 1960 van Bram Roth.

Net over de brug staat het Haagse Beekgemaal, een bakstenen gebouw van

het Hoogheemraadschap van Delfland. Dit is rond 1970 in gebruik genomen.

De gids die hier staat kan u van alles vertellen over waterbeheer.

Steek bij het gemaal via het zebrapad de Segbroeklaan over. Echt waar, als u op de

knop drukt springt óóit het verkeerslicht op groen. Sla voorbij het fietspad linksaf,

het wandelpad langs de Haagse Beek in. U passeert een gebouw met een uitbouw over

de Beek. Loop daarna rechtsaf de brug over en neem het Generaal Dufourpad. Sla iets

verderop links het Prof. Bosschapad in.

U komt op een vlonder, die door moerasachtig gebied loopt. In perioden

van hevige regenval doet dit gebied dienst als natuurlijke waterberging.

De gids die hier staat, kan u er meer over vertellen.

Vervolg uw pad langs de Beek. Naast een blauwe, metalen bank vindt een intrigerende

ontmoeting tussen natuur en techniek plaats: een fietsslot aan een boom. Wat is hier

gebeurd?

Hou na de bank links aan en loop verder langs de vijver van de Beek tot aan de Fahren-

heitstraat. Aan de overkant ziet u het Haga-ziekenhuis (voorheen Rode Kruisziekenhuis).

De Haagse Beek gaat door het Rode Kruisplantsoen en onderlangs de Sportlaan en de

Machiel Vrijenhoeklaan verder naar Kijkduin, maar wij gaan hier linksaf om de Beek

stroomafwaarts terug te volgen. U loopt nu over het Henry Dunantpad, vernoemd naar de

stichter van het Rode Kruis.

Het riet langs het water is een favoriete plek

van waterhoentjes.

Nadat u links enkele prachtige treurwilgen

bent gepasseerd die over de Beek hangen, ziet

u rechts tegenover de witte brug een aantal

bijzondere, met klimop begroeide bomen. Aan

het blad te zien lijken het wel verschillende

soorten klimop.

Hoeveel soorten klimop groeien hier??

Sla 25 meter verder rechtsaf en steek voorzichtig de Segbroeklaan over. U komt nu in

de Ieplaan. De eerste straat links, de Hanenburglaan, brengt u op de Beeklaan.

Op Beeklaan nummer 502 heeft de beroemdste Hagenaar van de vorige eeuw ge-

woond: Dr. Willem Drees, oud-wethouder van Den Haag en na WOII jarenlang minister-

president.

U loopt langs het naar ‘Vadertje Drees’ vernoemde Dr. W. Dreeshuis en slaat linksaf de

Morsestraat in. Vervolgens aan het eind weer linksaf, de Groot Hertoginnelaan op.

Vanaf de brug over het Afvoerkanaal ziet u links het voormalige stoomgemaal en de

oude sluiskom. Het stoomgemaal ging in 1970 uit dienst toen het elektrische gemaal

Morsestraat – het lage betonnen gebouw links – in bedrijf werd genomen. Dit gemaal

pompt het koelwater van de Haagse elektriciteitsfabriek via een ondergrondse pijp

naar het water bij de Valkenboskade. Voorheen werd het gebruikte water rechtstreeks

op zee geloosd. De Haagse Electriciteitsfabriek dateert uit 1906 en is de oudste nog

in bedrijf zijnde centrale van Nederland. Deze staat een stuk verder stroomopwaarts

langs het Afvoerkanaal. Vanaf het zebrapad tussen de brug en de trambaan kunt u met

enige moeite rechts de schoorstenen zien.

Vervolg uw wandeling over de Groot Hertoginnelaan. De voor Den Haag hoge bebouwing

en de hoge bomen verlenen aan deze brede laan een grootstedelijk karakter.

Loop langs vishandel Zoutenbier en steek de Valeriusstraat over.

Groot Hertoginnelaan 55, naast het Indisch restaurant, heeft een gevel met een bijzon-

dere begroeiing. Een prachtige, oude Wilde Wingerd zet in de herfst de hele gevel in een

prachtige rode gloed.

Steek vervolgens de Koningin Emmakade en de Waldeck Pyrmontkade over.

Bij het oversteken ziet u links en rechts nog water van de vroegere Afzanderijvaart. Deze

vaart was gegraven voor het transport van afgegraven duinzand en liep vroeger door tot

de Haagse grachtengordel. Het duinzand werd eind 19e eeuw afgegraven en gebruikt als

bouwzand voor de woningbouw van het snelgroeiende Den Haag.

Even verderop houdt de bebouwing van de Groot Hertoginnelaan aan de linkerkant op

en gaat deze over in een grasveld met een mooie waterpartij. De villa’s aan de overkant

van het water staan nog op oorspronkelijke duinen. Dit geeft wel aan hoe enorm veel

duinzand hier is afgegraven en per boot afgevoerd. Deze ‘kunstmatige’ vijver heeft dus

niets te maken met onze Haagse Beek.

Afvoer- of Verversingskanaal

Het Verversingskanaal werd aangelegd omdat de Haagse grachten in de loop van

de 19e eeuw ‘open riolen’ waren geworden. Afval en vuilnis werd in de grachten

gestort en ‘secreten’ (toiletten) waren erop aangesloten. Na enkele epidemieën,

die veel slachtoffers maakten, besloot de Gemeenteraad in 1879 tot de aanleg van

het “afvoerkanaal”. Dit moest het vervuilde grachtenwater afvoeren naar zee en

verversen met water uit de Vliet. Het stoomgemaal hier moest het water uit de

grachten en door de spuisluis richting zee pompen.

Het idee bleek in de praktijk niet te werken. Het rondpompen van het grachtenwa-

ter maakte vuil van de bodem los zodat de grachten nog meer vertroebelden en nog

meer gingen stinken. Het gemeentebestuur besloot vervolgens - tot verdriet van

vele hedendaagse Hagenaars - om grachten dan maar te dempen. Het begin van een

echte oplossing kwam in 1907, met de aanleg van een rioleringsstelsel waardoor

het afvalwater van de stad naar zee werd afgevoerd.

Sla linksaf de Andries Bickerweg in en steek de brug naast de kerk over.

De First Church of Christ, Scientist, is een ontwerp van Hendrik Petrus Berlage. De

grote bouwmeester liet zich voor zijn enige kerk inspireren door het leerboek van de

Christian Scientists, door de bijbel en onmiskenbaar ook door de revolutionaire Ameri-

kaanse architect Frank Lloyd Wright. Het gebouw, uit 1927, staat te koop.

Hoe heet de monumentale villa tegenover de kerk?

Volg het wandel/fietspad en steek aan het eind, bij het ANWB-bord, de weg over. U

bent nu op de Jacob Catslaan, aan de achterkant van Park Zorgvliet.

Als u langs de muur van het park loopt ontmoet u onze Haagse Beek weer.

Steek hier de weg over en volg de Beek.

Links op het grasveld staat een borstbeeld van Richard Hol. Het bekendste

werk van deze vaderlandse componist is het lied ‘Waar de blanke top der

duinen’. Wie kent het nog?

?

De Haagse Beek verlaat hier door

een poort in de muur Park Zorg-

vliet, duikt onder de weg door en

stroomt in het bijzondere en mooi

ingepaste plantsoen tussen de

Buitenrustweg en de Rustenburg-

weg naar het Vredespaleis. Hier

staat een gids die u van alles kan

vertellen over Park Zorgvliet.

Op de hoek van de Buitenrustweg

en de Jacob Catslaan staat het

driekoppige monument ter nage-

dachtenis aan Jan (J.Th.) Toorop

(1858 -1928) een belangrijke

avant-gardeschilder.

Volg het pad in het plantsoen (mensen in rolstoelen en met kinderwagens kunnen beter

op het trottoir blijven). Links ligt de diep weggedoken en voor ons onzichtbare Haagse

Beek. Daal aan het eind van het heuvelachtige duinplantsoentje de trap van twaalf

treden af en ga naar links naar de Rustenburgweg. De Beek stroomt hier onder de weg

door, naar de tuin van het Vredespaleis.

Steek bij de Rustenburgweg de Carnegielaan over, vernoemd naar de Amerikaanse

staalfabrikant en financier van het Vredespaleis, en sla linksaf.

Aan uw rechterhand ziet u het monument voor Mr. H.C. Dresselhuis (1870-

1926), met daarop de wijze woorden: “Vrede brengen, wapenvrede of

arbeidsvrede, betekent verzoenen”.

Blijf het hek volgen.

Bij de inham in het monumentale hek komt u de Haagse Beek weer tegen. Die verlaat

hier de tuin van het Vredespaleis om ondergronds door te stromen en uiteindelijk in de

Hofvijver uit te monden.

Loop verder naar de ingang van het Vredespaleis.

Rechts van de ingang staat een

zuil met de Wereldvredesvlam, met

daaromheen in een cirkel stenen uit

vrijwel alle landen van de wereld.

Welk land hoort bij de stenen met het

dam/schaakbord motief?

Vervolgens mag u (alleen op zondag

22 mei 2011) de tuin van het Vredes-

paleis in, waar een gids staat.

Loop na het bezoek aan de tuin linksaf langs het

hek terug naar het kruispunt.

?

Tegenover u ziet u de monumentale Van Karnebeekbron. Dit is een eerbe-

toon aan de Carnegiestichting, die voor de bouw van het Vredespaleis

zorgde. Jhr. mr. A.P.C. van Karnebeek was voorzitter van deze stichting.

Steek het andere zebrapad over, in de richting van het moderne kantoorgebouw, en

vervolgens het zebrapad links van u.

Het witte huis aan het begin van de Scheveningseweg is het oude tolhuis. Vroeger

stond hier een groot hek en moest er voor het gebruik van de Scheveningseweg tol

betaald worden. Dit gold echter níet voor de Scheveningse vrouwen die met grote man-

den op hun hoofd de vis naar de markt in Den Haag brachten.

Passeer het Tolhuis rechts en vervolg het pad langs de Scheveningseweg. Steek bij het

zebrapad de Scheveningseweg over en loop terug naar het beginpunt.

We hopen dat u van de wandeling genoten heeft!

Dit routeboekje wordt

u aangeboden door het

Haags Milieucentrum, de

Haagse Natuurverkenners

en de Haagse natuur- en

milieuorganisaties.

Esperantoplein 82518 LE Den Haag

(070) 302 99 52

www.haagsmilieucentrum.nl

Colofon

Ontwerp tekst en route:

Louis Kanneworff (EDO-advies) en Fritz Griffin

Projectleiding, eindredactie en foto’s:

Haags Milieucentrum

Adviezen: Haagse Natuurverkenners

Ontwerp: Studio Wiesje Korf

© Haags Milieucentrum, 2011