Column Paul de Ruiter Urban farming

02Het dak inspireert

06Meer kansen voor begroeide daken

03Van schets tot leefdak

04Investeren in “groene gebouwen” loont

07Cityroofs project Groot-Ammers

08

Experts in elevated landscapes

Roofs & the City

Juni 2013 Volg ons ook op

www.cityroofs.nl03Thema Ontwerp en advies

Londense daken kleuren groenVoor één van de grootste groene daken in Londen is Cityroofs gevraagd om mee te denken in de meest effectieve oplossing voor dakbeplanting en -bestrating. Verhoogde binnentuinen en biodiverse groendaken op de gebouwen van Haggerston West & Kingsland Estate zorgen voor een ruime, semi-openbare ruimte in de dichtbevolkte stadsomgeving van de Londense wijk South Hackney. Via een uitgebreid vernieuwings-programma is deze wijk, in nauwe samenwerking met architectenbureau PRP en de bewoners, omgevormd tot een aantal verschillende kleinere “buurten”, waarin de bewoners zich meer verantwoordelijk voelen voor hun woon omgeving en trots zijn er te wonen.

Innovatieve aanpak voor de dakinrichting Overeenkomstig het beleid van de Greater London Authority (GLA) moesten er in het hele project leef- en groendaken worden toegepast, ontworpen met het oog op een specifieke mix voor flora en fauna die voldoet aan de Britse regels voor duurzame woningen. Oorspronkelijk was het de bedoeling om dit met voorgekweekte wildflowersedummatten te realiseren, maar Cityroofs deed een voorstel voor een innovatief alternatief: aanleg van het groendak door middel van een specifieke mix van zaden. Een zadenmix die ‘over-bevolkt’ is, zodat de verschillende soorten gaan vechten om te overleven en zo het gewenste natuurlijk evenwicht ontstaat. Het groendak, waaraan voldaan moest

worden, is door Cityroofs op geslaagde wijze gerealiseerd door gebruik te maken van hydroseeding. Deze nieuwe aanpak zorgde niet alleen voor een snelle en efficiënte werkwijze, maar ook voor een significante kostenbesparing.

Naadloze integratie met dakbestrating en valbeveiligingNaast het groen op het dak, heeft Cityroofs de dakbestrating en de valbeveiliging geleverd en geïnstalleerd. Het dakbe-stratingsysteem met de Dreentegel® zorgt voor een goede afwatering van regen-water. Door het toegepaste BiboBlock valbeveiligingssysteem kan het dak veilig worden betreden. De dakbedekking hoefde hiervoor niet doorboord te worden, zo blijft het groendak altijd waterdicht.

Column CityroofsUrban farming

Pagina 2

Paul de Ruiter, Architect

Cityroofs is inmiddels gevraagd om ook de andere complexen te voorzien van haar dakinrichting.

Internationaal architectenbureau PRP over de samenwerking met Cityroofs:

“We worked with Cityroofs and as a member of the design team, they provided valuable information regarding the final seed mix and the living roof system on which to apply the mix. They provided the solutions needed to enable the ecological, financial and aesthetic goals which were fundamental to this project.”

“The method of the seeding as opposed to using a pre-grown mat, as put forward by Cityroofs, was not only cost effective, it provided a more reliable way of achieving the high native and wildlife attracting species count, and when combined with the Cityroofs maintenance regime, is easier to make good any failing areas while sustaining the species diversity required.”

Simon Abbot, Associate PRPPRP is een van ’s werelds grootste multidisciplinaire architectenbureaus, dat gespecialiseerd is in

“sustainable residential and mixed-use design”.

2 Cityroofs

In 2008 heeft Architectenbureau Paul de Ruiter in opdracht van de Rijksgebouwendienst een hypothetisch ultra-duurzaam kantoorgebouw ontworpen voor 1000 rijksambtenaren op de Amsterdamse Zuidas. Dit resulteerde in het ontwerp van het autarkisch gebouwcomplex De Zuid(k)as. Het idee was dat niet de mono-functionele gebouwen, zoals kantoren, tot werkelijke duurzaamheid zouden leiden, maar juist de gebouwen met functiemenging. De meeste energie wordt namelijk verspild tussen het reizen van de ene activiteit naar de andere. In De Zuid(k)as wordt wonen, werken, parkeren, retail, school, restaurant en voedselproductie op het dak in de vorm van kassen gecombineerd tot een zelfvoorzienende eenheid. Dit heeft als doel om een intelligent, autarkisch gebouw te maken, waar energie- en CO2-stromen worden uitgewisseld en afvalstromen worden omgezet in warmte en energie. Ook de uitstoot en de energievraag zal tot een minimum gereduceerd zijn. Bovenal leidt dit tot een prettige en gezonde leefomgeving.

Paul de Ruiter, Architect

Urban farming

Compacte stedenHet ideaal van duurzaamheid is het streven naar onafhankelijkheid, door zelf te kunnen voorzien in energie, water en voedsel, maar het afval tot een minimum te beperken of, beter nog, om te zetten in bruikbare grondstoffen (afval bestaat niet!).

Grondstoffen, land en energie zijn schaars en daarom dient de gebouwde omgeving supercompact te worden ontworpen. Dat geldt zowel op gebouw- als op gebiedsniveau. Door verdichting in stedelijke gebieden hoeven landschappelijke gebieden niet te worden opgeofferd aan laagdichte stedelijke ontwikkelingen. Stadslandbouw en vele groenvoorzieningen kunnen ook naar de stad worden gebracht. Zo ontstaat er in het ontwerp van De Zuid(k)as, door de glazen schil op het dak, ruimte voor een schooltuin en een kas voor urban farming. De CO2 die het gebouw produceert wordt door deze kas geleid en daar wordt het door de planten opge nomen. Door stapeling van functies kan het dak worden gebruikt als verhoogd maaiveld en biedt het geweldige mogelijkheden waar ontwerpers, maar ook gebouweigenaren, gebruik van kunnen maken.

Het dak als vijfde gevel is in meerdere opzichten essentieel: een groen dak vermindert de CO2-uitstoot, zorgt voor een gedegen waterafvoer, vangt fijnstof op, maakt dubbel ruimtegebruik mogelijk (passend in het verdichtingsbeleid van steden) en biedt vergaande mogelijkheden voor urban farming.

Nu, in 2013, blijken deze principes en onze inzichten onveranderd actueel. De CO2-concentraties in de atmosfeer zijn thans zo hoog, dat er sprake is van een

symbolische mijlpaal. Is er reden voor pessimisme? Sommige onderzoekers menen dat de mensheid er niet (genoeg) in zal slagen om de CO2-uitstoot te remmen. Aan de ene kant van de wereld zorgen op komende economieën voor explosieve CO2-uitstoot, aan de andere kant proberen we de uitstoot zoveel mogelijk te reduceren. Tegen beter weten in? Niet per se. Sterker nog, we zien met z’n allen steeds meer mogelijkheden om die afvalstromen om te zetten in energiestromen. Deze manier van denken en werken vormt een sterke basis voor duurzame innovatie bij ruimtelijke vraagstukken. We creëren daarmee een context waar energietransitie de normaalste zaak van de wereld is en waarin we slimme ontwerpen maken die leiden tot comfortabele, gezonde en dus duurzame gebouwen. Het gebouw als energiebronBij het zoeken naar nieuwe zekerheden in ons collectieve bestaan is vergaande verduurzaming blijvend noodzake-lijk. Dat geldt zeker voor de gebouwde omgeving. Sinds mijn promotieonderzoek (nog onvoltooid) in 1992, naar gebouwen die energie produceren in plaats van energie consumeren, beschouw ik gebouwen als energiebronnen. Een visie die in veel van mijn ontwerpen, waarin de mens centraal staat, tot uitdrukking komt. De Zuid(k)as is zo’n voorbeeld, evenals het energieneutrale hoofdkantoor van TNT in Hoofddorp. Het zijn gebouwen die letterlijk energie opleveren, zowel in technische als in menselijke zin. Duurzame gebouwen zijn intelligente gebouwen: ze revitaliseren, leiden tot nieuwe inzichten en daarmee tot hogere prestaties.

Paul de Ruiter

www.paulderuiter.nlwww.dezuidkas.nl

Sinds de eerste introductie in Nederland, meer dan dertig jaar geleden, is de markt van begroeide daken voort durend gegroeid. Al in 1992 hield dr. drs. ir. Christoph Maria Ravesloot een pleidooi voor uniforme bepalings-methoden van technische specificaties van begroeide daken, zodat resultaten voor iedereen objectief inzichte-lijk worden. Twintig jaar later heeft hij als lector op Hogeschool Rotterdam een onderzoeksbudget van ruim € 750.000,- bij elkaar gekregen van stichting Innovatie Alliantie SIA vanuit de RAAK MKB subsidie, van diverse instanties en van meer dan dertig MKB bedrijven uit de branche, waaronder Cityroofs. De eerste resultaten, over extensieve groendaken, maken al duidelijk hoe de groei van de markt verder versneld kan worden.

Niet alleen in de uitvoering, maar ook in de ontwerpfase denkt Cityroofs met u mee. Kiest u voor Cityroofs, dan kiest u voor zekerheid.

01 Schetsen en ontwerpVanuit de briefing maken wij schetsen of leveren we het ontwerp. Is er al een voorlopig ontwerp, dan bekijken wij dit grondig, geven wij advies en passen we waar nodig punten aan. Ook hebben wij de mogelijkheid om 3D-visualisatie te maken. Hiermee kunnen we u het ontwerp van alle kanten laten bekijken om u nog beter van dienst te zijn.

02 Plan van aanpakWij maken een plan van aanpak, waarin wij een advies uitbrengen. De oplossingen moeten technisch haalbaar zijn en aan de wens van de opdrachtgever moet worden voldaan. Zo kunnen we bijvoorbeeld specifiek aangeven hoeveel regenwater uw groendak buffert en hoe het een bijdrage levert aan de lokale biodiversiteit. Maar ook aan welke ISO-normen het voldoet en hoe het totale project door ons wordt begeleid en geïnstalleerd.

03 Kostenraming In het voorlopig ontwerp geven wij een kostenraming. Zo krijgt u al een schatting van de kosten en hoeft de offerte die later volgt geen totale verrassing meer te zijn. Zo weet u waar u aan toe bent en dat geeft zekerheid.

De zekerheden van Cityroofs

Jan van Scherpenzeel, projectleider Cazdak Dakbedekkingen BV

Klant aan het woord

“Cityroofs staat in de markt bekend als een partij waarbij een degelijk en goed advies kan worden ingewonnen. Daarom hebben wij Cityroofs in een vroeg stadium benaderd om samen te kijken naar de moge-lijkheden op een entreedak van een winkelcentrum.”

“Samen met de opdrachtgever hebben we overleg bij Cityroofs gehad, waarin we de voor- en nadelen van verschillende dakbestratingssystemen hebben besproken en waarbij we alle esthetische mogelijk-heden konden bekijken. Cityroofs adviseerde een tegel van minimale dikte vanwege de beperkte opstandhoogte. Ook gaf ze advies over de sterkte van de tegel, omdat er

eventueel hoogwerkers voor glazen bewassing op geplaatst moeten worden. Er werd tevens meegedacht in de keuze voor zitgedeeltes, verlichting en beplanting op het dak. De gehele afwerking kan door hen worden aangelegd.

Om alles voor de opdracht-gever nog duidelijker te maken, heeft Cityroofs een 3D- visualisatie van het entree dak aangeleverd. Hiermee wordt meteen zichtbaar hoe het dak eruit komt te zien en zo kan de klant zich nog beter inleven. De klant was zeer tevreden en kon nu een weloverwogen keuze maken voor een tegel in combi-natie met zitgedeeltes, verlich-ting en beplanting.”

schaduwwerking en als gevolg van verdam-ping van water van het substaat en de vegetatie. Bij PV-zonnecellen die op begroeide daken zijn geplaatst, levert dat zelfs duidelijk meetbaar verhoogde opbrengst in kWh op. Er wordt bij de Hogeschool Rotterdam nu gewerkt aan een algemeen geldende bepalingsmethode voor de verkoelende werking van en de meer-opbrengst van PV-zonnecellen op begroei-de daken.

Verdienmodellen voor water-berging en afvoervertragingHet is onderzoekers gelukt om een verband te leggen tussen de waterberging en afvloeivertraging op extensief begroeide daken en de berekeningsmethoden voor

Geen thermische isolatieUit vergelijkingen van metingen naar de isolerende werking van extensief begroeide daken blijkt dat de omstandigheden grote dynamiek vertonen. Het substraat en de begroeiing zijn onvoorspelbaar in hun vochtgehalte en dus in hun isolerende werking. Alleen bij een slecht geïsoleerd dak kan begroeiing nog enigszins bijdragen aan een verhoogd isolerend vermogen. Dat geldt zowel voor lage buitentemperaturen (’s nachts en in de winter) als bij hoge buitentemperaturen (overdag en in de zomer). Wel thermische koeling Wat wel lijkt te werken is het koelen van het dak en de lucht erboven, als gevolg van de

waterberging en rioolcapaciteit op het maaiveld. Daarmee wordt het mogelijk om bij inrichting van waterplannen uit te rekenen hoeveel bijdrage van dakbegroeiing verwacht kan worden. Waterschappen en gemeenten kunnen uitrekenen of het dan goedkoper is om te investeren in begroeide daken of in maatregelen op het maaiveld.

Constructief gewicht en windbelastingOnderzoekers kijken ook naar construc-tieve belasting van extensief begroeide daken. Zo heb je te maken met extra gewicht en windbelasting. Voor wind-belasting is nog geen uniforme bepalings-methode beschikbaar. De praktijk wijst uit dat er zelden dakbegroeiing wegwaait.

Eenvoudige vergelijking aanbod begroeide dakenDoor overal dezelfde methodes voor het rekenen en meten van technische eigen-schappen van extensief begroeide daken te hanteren, kan de markt sneller groeien. Opdrachtgevers kunnen aanbiedingen met elkaar vergelijken op basis van dezelfde criteria. Overheden kunnen subsidiëren of korting geven op belastingen op basis van dezelfde criteria. Zo voorkom je een dreigende bureaucratie. Het is de bedoeling dat de uitgewerkte uniforme bepalings-methoden worden opgenomen in een NEN-norm. De daarvoor bevoegde NEN-commissie is reeds opgestart en streeft ernaar in 2014 de conceptnorm voor water en wind gereed te hebben.

Meer kansen voor begroeide daken

Eerste resultaten van onderzoek door Christoph Maria Ravesloot

3Experts in elevated landscapes

Eerste Fase

Houd rekening met uiteindelijkehoogte van beplanting

Gebruik combinatie van grote en kleine daktegels

Van schets tot leefdakUw wensen, onze expertise

Voorlopig ontwerpAls u in dit stadium Cityroofs inschakelt, kunt u dankzij onze expertise het dak optimaal benutten. Uw wensen en eisen en de mogelijkheden die een leefdak biedt, zijn in dit stadium het makkelijkst te verenigen. Wij leveren u indien gewenst:

• Advies en ontwerp • Plan van aanpak • 3D-visualisatie• Kostenraming

OnderhoudOm uw dak leefbaar te houden, is onderhoud zeer belangrijk. Hierover kunnen we afspraken maken en een contract opstellen.

• Onderhoudscontract• Meerjarig prestatiecontract• Nulmetingen bij bestaande projecten• Aanpassingen in bestaande inrichting of functies op het dak

Cityroofs4

Tweede Fase

Derde Fase

Biodiversiteitstuin voormeer bijen, vlinders en vogels

Plaats speeltoestellen tenminste 3 tot 4 meter van de dakrand

Gemeenschappelijke moestuin of urban farming

Kluitverankering voor stevigheid van de boom

Vierde Fase

UitvoeringEen dak vraagt in de uitvoeringsfase goede planning en soepele logistiek. Dankzij Cityroofs en onze samenwerking met partners kan dit complexe werk vlot verlopen.

• Uitvoering onder regie van Cityroofs • Gecertificeerde onderaannemers• Naleving van alle veiligheidsregels • Afvoer van alle restmaterialen • Projectevaluatie

Definitief ontwerpOp basis van een aangeleverd voorlopig ontwerp kan Cityroofs een definitief dakontwerp verzorgen. De vertaling van architectonische kenmerken naar een mooi, leefbaar en technisch solide dak.

• Bestratings- en beplantingsplan• Gewichtsindicatie met accordering

constructeur• Definitief plan van aanpak • Bestekteksten• Garantie waterdichtheid

• Garantiecertificaat en daktuinverzekering

• Gecertificeerde producten en systemen• Gebruik van duurzame producten• Dakveiligheid • Offerte

5Experts in elevated landscapes

Speeldak bij ABC school ‘De Bron’, Amersfoort

Entreedak bij appartementencomplex ‘Bergerhof’, Renkum

Groendak bij woonzorgcentrum ‘Open Vensters’, Ameide

Zichtdaken bij Medisch Centrum, Brielle

Het dakinspireertBekijk meer projecten op www.cityroofs.nl

Binnentuin bij appartementencomplex ‘Achterdoelen’, Ede

Cityroofs6

LAGERE OPERATIONELE

KOSTEN

LAGERE ONDERHOUDS-

KOSTEN

Investeren in “groene gebouwen” loont

Bron: World green building council ‘‘The Business Case for Green Building’’ April 2013. Kijk voor de complete business case op www.worldgbc.org

Onderzoek door KPMG in opdracht van

Ministerie EZ, april 2012

OntwikkelaarWaarom zou ik een “groen

gebouw” willen ontwikkelen?

HuurderWaarom zou ik een “groen gebouw” huren?

EigenaarWaarom zou ik eigenaar willen zijn van een “groen gebouw”?

Investeren in groen leidt tot minder ziekteverzuim

in Nederland en zorgt voor een besparing van

400 miljoen euro

HOGERE VERKOOPPRijS

LAGERE ONTWERP- EN CONSTRUCTIEKOSTEN

SNELLERE VERKOOP

LANGZAME AfSCHRijVING

TOENAME VAN DE BEZETTINGSGRAAD

HOGERRENDEMENT

fINANCIëLE ZEKERHEID

HOGE ROI

TOENEMENDE MARKTWAARDE

LAGERE RENOVATIEKOSTEN

VERSTERKING BEDRijfSIMAGO

KOPLOPER IN REGELGEVING EN MVO-PRESTATIES

LAGERE TRANSACTIE-

KOSTEN

TOENAME VAN PRODUCTIVITEIT

HOGERE OPBRENGST

VERHUUR

GEzonDER vooR

wElzijn

Volgens het Ministerie van Economische Zaken is het glashelder dat biodiversiteit en ecosysteemdiensten van het allerhoogste economisch belang zijn. Daarom is zij in april 2012 gestart met een reeks van onderzoeken die het bedrijfsleven en de gezondheidszorg inzicht en tools geven voor de toekomst.

€ 10 miljoen besparing op budget van de volksgezondheid

€ 10 miljoen besparing omdat werknemers zich minder vaak ziek melden

Positieve effecten

Minder geestelijke problemen

Minder ziekte-verzuim

Positief effect op gezondheid

Beter welzijn

Onderzoek van University of Exeter (UK) en European Centre for Environment & Human Health, wijst uit dat het wonen in een stedelijk gebied waar meer groene gebieden aanwezig zijn, een significant positief effect heeft op de geestelijke gezondheid en het welzijn.

Meer dan 10.000 mensen in het Verenigd Koninkrijk hebben gedurende 18 jaar aan dit onderzoek deelgenomen. In april jl. zijn de eindresultaten bekend geworden.

Dit onderzoek toont aan dat er op populatie-niveau een potentieel voordeel voor meer stedelijk groen ligt. Dit benadrukt het belang van meer stedelijk groen om de kwaliteit van leven in de stad te bevorderen.

legenda:

Meer groene gebieden in steden

7Experts in elevated landscapes

www.cityroofs.nl

Experts in elevated landscapes

CityroofsCentaurusweg 19 - 25Postbus 61, 5000 AB Tilburg

013 45 82 800info@cityroofs.nlwww.cityroofs.nl

Project

Centrale daktuin in Groot-Ammers

EsthetischOp de centrale daktuin van het appar-tementencomplex zijn er tegels met groen gecombineerd. Voor de bestra-ting is er speciaal gebruik gemaakt van Dreen®-tegels in de kleuren ginger en cinnamon om de tuin architectonisch af te stemmen op de gevels. Dit creëert een speels karakter en een prachtig geheel. Ook de galerijen op de tweede verdieping zijn voorzien van deze tegels.

BouwfysicaDe bestrating en het groen is op gelijke hoogte gebracht. Dit is gerealiseerd door een sprong in het isolatiepakket te maken; de gedeeltes met groen zijn dikker geïsoleerd dan de gedeeltes met tegels. Hierbij is er rekening gehouden met de totale gevraagde isolatiewaarde voor het dak en gemiddeld gezien is dit gewaar-borgd.

WaterdichtheidHet meubilair, de verlichting en het hekwerk in de daktuin, is in plaats van rechtstreeks op de constructieve vloer, bevestigd op de tegels. Hiermee worden doorboringen in de dakbedek-king en isolatie vermeden en is er geen kans op lekkage. Bovendien zorgden we op deze manier voor minder zaagwerk aan de tegels.

KostenbesparingBij de aansluiting op de deuren is er gebruik gemaakt van een slimme ontwerp-combinatie van tegels met op maat gemaakte RVS-roosters. Deze uitvoering is stabieler en hiermee worden kosten bespaard.

Kijk op www.cityroofs.nl voor meer foto’s van dit project.

In het Zuid-Hollandse Groot-Ammers is onlangs het nieuwe appartementencomplex Ammerse Veste opgeleverd. Het complex bestaat uit 22 apparte-menten met een centrale daktuin op de eerste ver dieping. Cityroofs mocht de daktuin aanleggen en door mee te denken in het ontwerp, zorgden we ervoor dat de tuin zowel esthetisch als bouwfysisch goed in gericht werd. Ook konden we aanpassingen doen om waterdichtheid te garanderen en kosten te besparen.

Colofon

Redactie: Mark Blaakman, Pien van Rijswijk, Roel Stavorinus, francis Tolkamp, Luc Urlings, Barbara Wolfs en maan.nl concept en creatie

Illustraties: Explanation Design en maan.nl concept en creatie

Fotografie: Han Hermkens, ProjectfotografieBowie Verschuuren, Portretfotografie

vormgeving en opmaak: maan.nl concept en creatie oplage: 22.000 exemplaren

wilt u meer informatie over de inrichting van uw dak? Neem contact op met Mark Blaakman of Luc Urlings via info@cityroofs.nl of bel 013 45 82 800.

Cityroofs is ontstaan uit Zoontjens met als doel nieuwe dakoplossingen in te zetten voor een beter leefklimaat. Zoontjens is onderdeel van CRH plc.

De specificaties, constructies en details zijn opgesteld volgens de laatste stand van de techniek en met de grootst mogelijke zorg bijeengebracht. Cityroofs aanvaardt geen enkele aansprakelijkheid voor eventuele fouten of onvolledigheden en de gevolgen daarvan. In het belang van vernieuwingen en verbeteringen behouden wij ons het recht voor om wijzigingen in de producten en systemen aan te brengen. Juni 2013

ma

an.

nl 9

818

0613