Romeinen in Brabantdocentenhandleiding

voortgezet onderwijsKlas 1 t/m 2 (en 3 vmbo)

InhoudWelkom 3Kijken, doen en tonen 4Museumles: Romeinen in Brabant 5Voorbereiding in de klas 6In het museum 9Verwerking in de klas 11

Bijlage 1 Museumregels 13Bijlage 2 Brief voor begeleiders 14Bijlage 3 Praktische informatie 15

Museumles: Romeinen in BrabantWanneer: schooljaar 2013-2014 Aantal leerlingen: max 32* Tijd: 90 min. Kosten: €90,- Lesmateriaal: gratis Toegang begeleiders: gratis Reserveren: hetnoordbrabantsmuseum.nl/onderwijs/* Voor een groep van 16 leerlingen of minder geldt een tarief van €45,-.

Het Noordbrabants Museum Afdeling Educatie Verwersstraat 41 Postbus 1004 5200 BA ’s-Hertogenbosch Telefoon: (073) 6 877 836 E-mail: educatie@noordbrabantsmuseum.nl website: hetnoordbrabantsmuseum.nl

© Het Noordbrabants Museum 2013Fotografie: Marc Bolsius, Peter Cox en Joep Jacobs in opdracht van Het Noordbrabants Museum

Welkom

Bedankt voor uw interesse in Het Noordbrabants Museum. Deze docentenhandleiding bevat alle informatie die u nodig heeft om uw leerlingen voor te bereiden op het museum-bezoek en om op school met het onderwerp aan de slag te kunnen gaan. Vanzelfsprekend stemmen wij waar mogelijk de inhoud van de museumles af op het niveau en de wensen van de groep. Wij vragen u om ervoor te zorgen dat de leerlingen zich houden aan de museumregels:

Je mag wel:jassen en tassen afgeven bij de garderobe, met potlood schrijven, foto’s maken en kijken met je ogen.

Je mag niet:schreeuwen, aanraken, rennen, leunen, eten, met je telefoon spelen of muziek luisteren.

Mocht u na het lezen van deze handleiding nog vragen hebben, neem dan rechtstreeks contact op met de afdeling educatie via het telefoonnummer (073) 6 877 836. Wij verheugen ons op uw komst en hopen dat wij binnenkort nog meer leerlingen van uw school mogen verwelkomen.

Ons team museumdocenten & rondleiders staat voor u klaar!

32

Kijken, doen en tonen In het vernieuwde Noordbrabants Museum heeft educatie voor scholen een belangrijke plaats gekregen. In onze twee nieuwe educatieve ruimtes kunnen de leerlingen tijdens de museumlessen namelijk ook zelf aan de slag. Uitgangspunt voor de museumlessen is: ontdekken door te kijken, te doen en te tonen.

In de museumzalen kijken leerlingen naar kunstwerken en historische voorwerpen. Filmpjes, animaties en projecties geven uitleg in beeld.

In de educatieve ruimtes, het Medialab of het Spetterlab, gaan de leerlingen zelf aan de slag. Ze maken een eigen, creatieve vertaling van wat ze in de museumzalen hebben gezien.

Aan het einde van de museumles tonen de leerlingen elkaar hun creaties en praten over hun ontdekkingen. Het werk van de leerlingen wordt in het museum op beeldschermen aan alle andere bezoekers getoond. Tonen gebeurt ook via de website en social media.

Werk gemaakt in Het Noordbrabants Museum is terug te zien:• op schermen in het museum, zichtbaar voor alle bezoekers• op het YouTube kanaal http://www.youtube.com/user/MedialabHNBM• leerlingen kunnen hun werk vanaf YouTube delen op hun eigen sociale media• in een expositie op school

De Museumles: Romeinen in BrabantDe inrichting van de Romeinenzaal is speciaal gericht op het onderwijs. De objecten zijn thematisch gepresenteerd, waardoor ze direct aansluiten bij de paragrafen in de ge-schiedenisboeken van de leerlingen. De drie thema’s zijn: Soldaten aan de grens, Thuis in Romeins Brabant en De wereld van de goden.

De museumlesDe museumles bestaat uit drie delen elk voorzien van lesmateriaal:• Een voorbereidende les in de klas• Een bezoek aan het museum: de Romeinenzaal en het Medialab• Een verwerkende les in de klas

Lesdoelen• De leerlingen maken kennis met lokaal cultureel erfgoed en kunnen historische

bronnen onderzoeken en interpreteren.• In het Medialab verbeelden de leerlingen de drie thema’s van het Romeinse verleden

van Brabant in een eigen animatiefilm. • De leerlingen kunnen het begrip ‘romanisering’ uitleggen en toepassen in relatie tot de

geschiedenis van Brabant.

KerndoelenDe museumles draagt bij aan het vergroten van de kennis en vaardigheden van de leerlingen voor wat betreft:

Kerndoelen geschiedenis: • 37 Tijdvakken: Tijd van jagers en boeren, Tijd van de Grieken en Romeinen• 40 Historische bronnen & eigen cultuurhistorische omgeving• 46 Verdeling van welvaart & armoede

Kerndoelen Kunst en Cultuur:• 48 Zelf onderzoeken & toepassen• 49 Eigen werk presenteren• 50 Kijken & luisteren• 51 Verslag doen• 52 Reflecteren

Kenmerkende aspecten: • Het ontstaan van landbouw en landbouwsamenlevingen• De verspreiding van de Grieks-Romeinse cultuur en de confrontatie

met de Germaanse cultuur54

Voorbereiding in de klasHoe meer de leerlingen voorafgaand aan het museumbezoek weten over de Romeinen, hoe meer de objecten in het museum tot hun verbeelding spreken. Vertel de leerlingen daarom over de komst van de Romeinen naar het Brabantse land en de invloed die zij hadden op de oorspronkelijke bewoners.

RomaniseringIn ons land hebben de Romeinen hun meest indrukwekkende sporen nagelaten langs de grens van het Romeinse Rijk. Langs de Limes bouwden ze wachttorens en castella. Tal van vondsten uit Noord-Brabantse bodem bewijzen dat de invloed van de Romeinen veel verder ging. Het begrip ‘romanisering’ vormt dan ook de rode draad van het museumbezoek. Het is handig als de leerlingen het begrip al kennen en kunnen toepassen. Uw eigen geschie-denismethode en lesmateriaal biedt hiervoor zeker mogelijkheden. Daarnaast kunt u gebruik maken van onze inleidende opdrachten en onderstaande lestips.

Filmpjeshttp://www.schooltv.nl/beeldbank/ Romeinen in ons land

Websites:http://entoen.nu/romeinselimes De Romeinse Limeshttp://www.regiocanons.nl/ Blikken op Brabant

Boeken: Jan Ploeger, Het lage huisGerard Sonnemans, Jurgen Pigmans en Theo Cuijpers Blikken op Brabant, hoofdstuk: ‘Aan de rand van het Rijk’Danker Jan Oreel en Henk Wittenberg, Brabant, De geschiedenis in strip

Werkblad 1 Dit werkblad activeert de voorkennis van de leerlingen. Er zijn drie thema’s: Soldaten aan de grens, De wereld van de goden en Thuis in Romeins Brabant.

Bij elk thema hoort een deelvraag. Verdeel de klas in drie groepen. Elke groep verdiept zich in één van de drie thema’s.

Werkblad 2 De leerlingen koppelen tekstvakken en stripplaatjes over de Romeinen aan elkaar. De tekenopdracht leent zich goed voor zelfstandig werken of een

huiswerkopdracht. De leerlingen zoeken informatie over één thema en maken op basis van deze informatie vervolgens een tekening. In het museum gaan ze dit thema verder onderzoeken.

Romeinse leskist Ter voorbereiding op het museumbezoek kunt u de Romeinen de klas in halen. Een kist vol (replica’s van) voorwerpen die in Brabant in de Romeinse tijd werden gebruikt, laat leerlingen met behulp van kant-en-klare werkbladen kennis maken met het thema Romeinen. U kunt de leskist gratis reserveren bij de afdeling Educatie.

76

Het museumbezoekHet is belangrijk dat u met de leerlingen bespreekt wat zij in het museum kunnen verwachten, zodat zij niet voor verrassingen komen te staan. Vertel de leerlingen daarom goed hoe de dag waarop ze het museum bezoeken eruitziet. Hoe gaan ze naar het museum toe, wat gaan ze in het museum doen en hoe komen ze weer terug op school. Opdrachten en schrijfbenodigd heden ontvangt u in het museum.

GroepsindelingIn het museum wordt de klas gesplitst in twee groepen. Als u de groepsindeling al op school aan de leerlingen bekend maakt, voorkomt u onrust en vertraging tijdens het museumbezoek.

MuseumregelsBespreek vooraf met de leerlingen wat er wel en niet mag in het museum. Je mag wel: jassen en tassen afgeven bij de garderobe, met potlood schrijven, foto’s maken en kijken met je ogen. Je mag niet: schreeuwen, aanraken, rennen, leunen, eten, met je telefoon spelen of muziek luisteren. U kunt hiervoor gebruik maken van:

• de animatie op www.bureaubabel.nlBabelMuseum.html • bijlage 1: De Museumregels.

BegeleidingToegang voor begeleidende ouders of docenten is gratis. Ook voor begeleidende ouders en collega’s is het belangrijk te weten wat er in het museum van hen verwacht wordt. In de ‘Brief voor begeleiders’ vinden zij alle benodigde informatie (zie bijlage 2).

In het museumAankomst (10 min.)• De docent meldt zich -zonder de leerlingen- aan de balie, bij de ingang van het museum.

De leerlingen worden ontvangen door de museumdocenten. Bij goed weer blijven ze buiten op het voorplein, anders verzamelen ze bij het trefpunt.

• De klas wordt in twee groepen verdeeld. De leerlingen geven hun jassen en tassen af bij de garderobe/rolcontainer, die gaat op slot. De leerlingen krijgen zo nodig werkbladen, een klembord en een potlood om mee te schrijven. Begeleidende ouders en docenten krijgen een ‘keycord’ waarmee zij gratis toegang tot het museum hebben.

• Groep 1 gaat eerst ‘kijken’ op zaal, groep 2 gaat eerst ‘doen’ in de educatieve ruimte.

Kijken (35 min.)In de Romeinenzaal onderzoeken de leerlingen Romeinse archeologische vondsten uit Brabantse bodem. De Romeinenzaal is onderverdeeld in drie

thema’s: Soldaten aan de grens, Thuis in Romeins Brabant en De wereld van de goden. De museumdocent geeft een algemene introductie. Vervolgens verdelen de leerlingen zich over de drie thema’s, die zij aan de hand van opdrachten één voor één aan een nader onderzoek onderwerpen. De opdrachten worden ter plekke uitgedeeld door de museumdocent. De museumdocent bewaakt de rode draad van het geheel en sluit het gedeelte in de Romeinenzaal gezamenlijk af.

Wisselen ( 5 min.)Halverwege het bezoek wisselen de leerlingen van activiteit. Groep 1 gaat nu ‘Doen’ en groep 2 gaat nu ‘Kijken’.

98

Doen (35 min.)In het Medialab maken de leerlingen zelf een animatiefilmpje van Romeinse Playmobil figuren. De filmpjes gaan over dezelfde thema’s die de leerlingen in de Romeinenzaal en in de voorbereidende lessen tegenkomen.

Vervolgens bekijken de leerlingen elkaars animaties. Ze wisselen ervaringen uit en leren van elkaar. Als er echte kunstwerken tussen zitten, worden de animaties voor alle bezoekers van het museum tentoongesteld op schermen

aan de buitenwand van het Medialab. Zo kunnen alle bezoekers van het museum zich laten inspireren door de creativiteit van de leerlingen.

Vertrek (5 min.)Als alles is opgeruimd en ingeleverd, verzamelen de leerlingen bij goed weer buiten op het voorplein en bij slecht weer in de centrale as. Eén voor één halen de groepjes hun jassen en tassen uit de container en verlaten het museum.

Verwerking in de klasVoor een effectieve leeropbrengst is het van groot belang dat het museumbezoek niet op zichzelf staat. Een verwerking van het geleerde in de klas verankert de indrukken uit het museum.

WerkstukU kunt de leerlingen in drietallen een werkstuk laten maken, waarbij de drie thema’s worden verdeeld over het drietal. Elke leerling beschrijft zijn eigen

thema en de inleiding en de conclusie schrijven de leerlingen gezamenlijk. De vragen op werkblad 1 vormen de hoofd- en deelvragen. De inhoud en omvang van het werkstuk bepaalt u uiteraard zelf. Vraag bijvoorbeeld om alle begrippen uit de relevante paragrafen van het schoolboek in het werkstuk te gebruiken.

Werkblad 1Met behulp van dit werkblad ontwerpen de leerlingen een korte presentatie bij hun animatiefilm. In de presentatie vertellen ze waar de animatiefilm over gaat en wat je er van leert over de Romeinen.

YouTubeWerk gemaakt in het Medialab staat een week na het bezoek op youtube: http://www.youtube.com/user/MedialabHNBM. De leerlingen kunnen de filmpjes delen via sociale media.

1110

Groep 1 Groep 2

kijken doen

doen kijken

Aankomst

Vertrek

Werkblad 2Met dit werkblad evalueert u de museumles met de leerlingen. De leerlingen gaan klassikaal of in groepjes met elkaar in gesprek om het bezoek als geheel

te evalueren. Hoe was het? Wat vonden ze mooi? Wat was er moeilijk? Wat hebben ze geleerd? Uw feedback ontvangen wij graag via educatie@hnbm.nl. Op basis van de erva-ringen van u en uw leerlingen blijven wij onze educatieve programma’s verbeteren.

Bekijk de filmpjesBekijk de video’s gezamenlijk. Bespreek de verschillen tussen de video’s. Zitten er verschillen tussen de video’s van leerlingen die eerst zijn gaan kijken

in de Romeinenzaal en de leerlingen die meteen aan de slag zijn gegaan? Welke verschil-len zijn dat dan? En hoe kun je dat verklaren? Welke van de filmpjes is erg goed? Wat is er dan goed aan? Hoe zouden de andere filmpjes verbeterd kunnen worden?

Werk van leerlingen in het museumWij zijn altijd benieuwd naar wat uw leerlingen maken naar aanleiding van het museumbezoek. Download, scan in of fotografeer werk van leerlingen en

mail het naar educatie@noorbrabantsmuseum.nl. Als er echte kunstwerken tussen zitten, krijgen deze mogelijk een plaatsje op de Toonwand in het museum. (Door ze naar ons op te sturen geeft u toestemming tot publicatie.)

Bijlage 1:

De Museumregels

Je mag niet: Waarom: Je mag wel:

1 schreeuwen omdat andere bezoekers geen last van jou mogen hebben

zachtjes praten

2 rennen en leunen omdat je niet per ongeluk iets wilt omstoten

staan, zitten en rustig lopen

3 met je telefoon spelen of muziek luisteren

omdat je goed moet opletten om te leren

foto’s maken zonder flits

4 met je jas en tas naar binnen

om te voorkomen dat een dief stiekem iets in zijn jas of tas stopt

jassen en tassen af-geven bij de garderobe

5 eten in het museum

omdat we geen muizen in het museum willen

naar het restaurant of naar buiten gaan als je iets wilt eten of drinken

6 met pen schrijven in het museum

omdat een inktvlek moeilijk schoon te krijgen is

met potlood schrijven

7 dingen aanraken omdat veel dingen erg bijzon-der zijn en snel kapot gaan

kijken met je ogen

1312

Bijlage 2:

Brief voor begeleidersBeste begeleider,Als museum zijn wij dankbaar dat u wilt helpen om leerlingen een leuke en leerzame dag te bezorgen. Bij aankomst krijgt u een ‘keycord’ met het opschrift ‘schoolbezoek’. Hiermee is de entree voor u vanzelfsprekend gratis. De volledige museumles duurt 90 minuten. Adresgegevens en andere praktische informatie vindt u op de achterzijde van deze brief.

Romeinen in BrabantIn de Romeinenzaal bestuderen de leerlingen verschillende objecten, maquettes en animaties. De zaal is verdeeld in drie thema’s: Soldaten aan de grens, Thuis in Romeins Brabant en De wereld van de goden. In het Medialab verbeelden de leerlingen één van de drie thema’s op een creatieve manier. Ze maken zelf animatiefilmpjes over de Romeinen in Brabant. De animatie ontstaat door een snelle opeenvolging van foto’s die de leerlingen zelf maken. Met behulp van kleine figuren en objecten vertalen de leerlingen een thema uit de zaal naar hun eigen belevingswereld.

Wat wordt er van u verwacht?Als begeleider zorgt u er samen met de groepsleerkracht voor dat de leerlingen zich rustig gedragen. De veiligheid van de collectie mag door de leerlingen niet in gevaar worden gebracht. Wij verwachten dat u de leerlingen aanspreekt op het naleven van de museumregels. Het is de bedoeling dat u bij de leerlingen blijft en er op toeziet dat er niemand verdwaalt. Uw enthousiasme is mede bepalend voor de beleving van de leerlingen. Als u laat merken dat u iets niet mooi vindt, nemen de leerlingen al snel uw mening over, zonder eerst zelf goed te kijken of na te denken. Als u positief bent over wat u ziet, zullen de kinderen daar hun eigen mening over willen vormen. Wij vertrouwen erop dat deze dag mede dankzij u een succes wordt! Museumregels:Je mag wel: jassen en tassen afgeven bij de garderobe, met potlood schrijven en kijken met je ogenJe mag niet: schreeuwen, aanraken, rennen, leunen, eten, met je telefoon spelen of muziek luisteren

Met vriendelijke groet,Tim Veldhuis Medewerker educatie

Bijlage 3:

Praktische informatieHet Noordbrabants MuseumVerwersstraat 41Postbus 10045200 BA ‘s-Hertogenbosch

1 Ingang Het Noordbrabants Museum 2 Schoolbussen stoppen over het algemeen op de Hekellaan, ter hoogte van het

Nachtegaalslaantje. Aan de overzijde kunt u parkeren voor €2,- per uur. Vandaar is het vijf minuten lopen naar het museum.

3 Voor €2,20 per uur kunt u naast het museum parkeren in parkeergarage de Wolvenhoek, adres Wolvenhoek 12.

4 Stadsbussen stoppen onder meer op de Parade.

U kunt ook parkeren op het Transferium Pettelaarpark, Pettelaarpark 59 (staat niet op de plattegrond). De bus brengt u in tien minuten naar de Parade. De wachttijd tussen de bussen kan 20 minuten bedragen. U betaalt voor maximaal vier personen 2 euroVanaf station ‘s-Hertogenbsoch is het 15 tot 20 minuten lopen.

1514

Zuidwal

Waterstraat

Verwersstraat

Hekellaan

Bethaniëstraat

Pettelaarseweg

Station

HetNoordbrabantsMuseum

3

1

Sint Jan

4

2

A2 - Transferium

Parade