1

Rijkswaterstaat en

maatschappelijke initiatieven

Quick Scan

Colofon Deze quick scan is een coproductie van het Instituut voor Maatschappelijke Innovatie en Deltares, uitgevoerd in opdracht van het Programma Strategische Verkenningen van Rijkswaterstaat. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met:

Rijkswaterstaat: Jan Hoskam, jan.hoskam01@rws.nl IMI: Janjoost Jullens, j.jullens@imi.nu Deltares: Henk Wolters, henk.wolters@deltares.nl

Februari 2014

2

Inhoudsopgave

SAMENVATTING EN CONCLUSIES 3

HOOFDSTUK 1. BEGRIPPENKADER 7

HOOFDSTUK 2. ROLVERSCHUIVING IN DE NETWERKEN 10

Casus: Street Bump gebruikt de crowd in onderhoud 13

Casus: Grensmaas en Maasconsortium 14

Casus: Innova58 14

HOOFDSTUK 3. FUNCTIECOMBINATIES AAN DE RANDEN 13

Casus: Marker Wadden 19

Casus: Blue Energy Afsluitdijk 19

HOOFDSTUK 4. INNOVATIES IN MOBILITEIT 16

Casus: verkeersonderneming Rotterdam 22

Casus: vraagbeperking watergebruik industrie 22

Casus - Filewissel 23

HOOFDSTUK 5. EXTRA AANDACHT 19

Casus: lichtgevende belijning 25

PPS: Digitale Delta 26

Casus: Smart Citizen Kit 26

BIJLAGE 1: GROSLISTEN CASUÏSTIEK 21

BIJLAGE 2: DEELNEMERS EXPERTMEETING 40

3

Samenvatting en conclusies

Inleiding

In welke mate en op welke wijze heeft de opkomst van maatschappelijke initiatieven1 in het

publieke domein invloed op het werk van Rijkswaterstaat? Deze actuele vraag staat centraal in

voorliggende quickscan, uitgevoerd in het kader van de Strategische Verkenningen en de Early

Warnings. Wij hebben casuïstiek, literatuur, ervaringskennis en experts (intern en extern)

benut om met beperkte inzet een zo goed mogelijk beeld te schetsen. De resultaten zijn met

nadruk die van een quickscan: geen volledigheid in casuïstiek of kwantitatieve analyses, maar

wel een goede indruk op hoofdlijnen, identificatie van kansrijke ontwikkelgebieden en

suggesties voor vervolgvragen.

Hoofdlijnen

In de lijst van voorbeelden van maatschappelijke initiatieven zijn eigenlijk geen '100% puur'

voorbeelden gevonden: geen voorbeelden waarin maatschappelijke partijen volledig een of

meerdere taken van RWS uit handen nemen. Dit wil niet zeggen dat Rijkswaterstaat niet met

initiatieven te maken heeft. Zowel op basis van de bestaande casuïstiek als op basis van

expert-inschattingen voor de toekomst tekenen zich een aantal terreinen af, waarop

Rijkswaterstaat wel degelijk kan profiteren van de opkomst aan maatschappelijk initiatief. We

vonden en hanteren de volgende driedeling:

Netwerken zijn de rijkswegen, -vaarwegen en –wateren in beheer bij Rijkswaterstaat. De

randen zijn de bermen, de oevers, de parkeerplaatsen, de geluidswallen en de

overloopgebieden. En onder gebruik verstaan we het weg- en vaarverkeer, maar ook

recreanten, partijen die water onttrekken of lozen, vissers e.d., die gebruik maken van de

netwerken.

1 Zie Hoofdstuk 1 om te lezen wat wij verstaan onder maatschappelijke initiatieven.

4

Rijkswaterstaat heeft een bijzondere verantwoordelijkheid voor de grote netwerken in

Nederland. Daarbij horen grondige procedures, langlopende projecten, grote budgetten en

bijzondere deskundigheid. Het is derhalve niet verrassend dat wij geen projecten hebben

ontdekt waarin maatschappelijke partners de kerntaken volledig overnemen2. Er worden geen

rijkswegen, -vaarwegen of –wateren aangelegd of onderhouden zonder dat Rijkswaterstaat

daar een eindverantwoordelijke rol in heeft.

Conclusies en aanbevelingen

We onderscheiden drie hoofdconclusies, gebaseerd op de bovengenoemde hoofdlijnen. Per

conclusie geven we spannende ontwikkel-/onderzoeksrichtingen om te bepalen wat het meeste

oplevert voor RWS/de maatschappij.

1) Netwerken: rolverschuiving in de kerntaken - aanleg en beheer

In de kerntaken van Rijkswaterstaat, aanleg en beheer, zien we projecten met nieuwe

rolverdelingen. Projecten die incrementele verschuivingen in de traditionele rollen en

verantwoordelijkheden van RWS laten zien. Actueel voorbeeld is de Innova58, waarin het

initiatief vanuit de markt kwam, de overheid instapte en nu markt en regionale overheden

samen proberen het project te versnellen. Uit de natte hoek: het Grensmaasconsortium heeft

de gehele ontwikkeling van een groot stuk Maasgebied op zich genomen en Rijkswaterstaat is

toezichthouder. Dergelijke casussen vormen bijzondere experimenten, waarbij het initiatief –

ook in de agenderende fase- uit de samenleving komt en waarbij bedrijven hun meerwaarde

leveren.

Spannende ontwikkel-/onderzoeksrichtingen:

Agendavorming vanuit markt en samenleving - voorbij protest en politieke inbreng: het

creëren van een flexibele ruimte voor door de samenleving geagendeerde projecten

(bijv. Philips afslag).

Strategievorming om de meerwaarde van bedrijven beter te gebruiken, anders dan de

huidige mogelijkheden van ontwerp, realisatie en beheer. Bijvoorbeeld: nieuwe rollen in

de financiering (aandachtsgebied RWS Partner) en de ontwikkeling van integrale

concepten. Hoe kan dit profijt opleveren en tegelijk maatschappelijk verantwoord

gebeuren?

Aanbestedingsprocedures: hoe kunnen belemmeringen om ook aan groepen burgers

opdracht te verlenen, worden weggenomen? Denk aan voorwaarden qua

organisatievorm en portfolio.

2) Randen: samenwerken aan functiecombinaties

Zeker gezien de verantwoordelijkheid van Rijkswaterstaat voor een duurzame leefomgeving,

vormen de randen een bijzonder interessant domein: de bermen, oevers, dijken,

parkeerplaatsen en overloopgebieden. De randen zijn veel toegankelijker voor

maatschappelijke groeperingen dan de netwerken zelf, omdat daar de expertise vanuit de

maatschappij beter in evenwicht is met die van Rijkswaterstaat en er op de randen meer

ruimte is voor een andere verdeling van budgetten en bevoegdheden. De randen zijn tevens

het terrein waarop meerdere functies kunnen samengaan. We lijken aan het begin van een

kansrijke ontwikkeling te staan: functiecombinaties, zoals energieopwekking op

geluidsschermen of natuurontwikkeling in overloopgebieden. De winst voor Rijkswaterstaat

kan tweeledig zijn: kostenreductie dankzij co-investeerders en het leveren van een bijdrage

aan een duurzame leefomgeving.

2 In overleg met de opdrachtgever zijn de in deze scan beschouwde kerntaken beperkt tot aanleg en beheer. De kerntaak leefomgeving, zoals vastgesteld in de ‘Uitbreiding ondernemingsplan 2015’ in juli 2013, komt impliciet aan de orde. Gezien de huidige discussie en ontwikkelingen binnen RWS is het waardevol om de kerntaak leefomgeving voor vervolgonderzoek expliciet te maken.

5

Spannende ontwikkel-/onderzoeksrichtingen:

Proces: in regels, procedures en cycli meebewegen met maatschappelijke partners. Wat

kan er slimmer en beter georganiseerd worden om meer functiecombinaties mogelijk te

maken? Belangrijke kans: nu veel infrastructuur in de beheerfase terechtkomt, ontstaat

er meer ruimte om de timing van investeringen af te stemmen op timing en cycli van

projectpartners.

Inhoud: locatie gebonden kansen en schaalbare combinatieconcepten. Welke lokale

functiecombinaties bestaan er en/of zijn te ondersteunen en op te schalen? Kansrijke

ontwikkelingen: energieopwekking en voorzieningen langs snelwegen en de integratie

van waterbuffers en natuurontwikkeling.

3) Mobiliteit: faciliteren en benutten van initiatieven

Mobiliteit is het domein waarop maatschappelijke spelers geheel zelfstandig initiatief kunnen

nemen en vervolgens de samenwerking met Rijkswaterstaat zoeken, indien nodig. Het gaat

niet om het aanleggen of het beheren, maar het gebruiken van de netwerken. We

onderscheiden twee groepen:

Mobiliteitsmanagement: initiatieven tot vraagbeperking door alternatief vervoer of

bijvoorbeeld het nieuwe werken, die directe invloed kunnen hebben op de belasting van

de netwerken.

Innovatieve mobiliteitsvormen, zoals elektrisch vervoer. Dit zijn initiatieven vanuit

markt of NGO's, zoals actueel het project de Duurzame Weg (A15), om nieuwe

technologie te ontwikkelen of op te schalen, waarvoor Rijkswaterstaat een faciliterende

rol kan spelen.

Spannende ontwikkel-/onderzoeksrichtingen:

Niet nieuw, maar zeer relevant: rond mobiliteitsmanagement lijkt veel te winnen door

samenwerking met maatschappelijke partners, met name op het gebied van

vraagbeperking.

Netwerken Randen Mobiliteit

Domein van Rijkswaterstaat Rijkswaterstaat en

partners

Partners en

Rijkswaterstaat

Meerwaarde van

initiatieven

Agenda,

financiering,

verantwoordelijkheid

Kostenreductie,

duurzame

leefomgeving

Vraagbeperking,

duurzame

innovaties

Rijkswaterstaat Nodigt uit, benut,

vertrouwt toe

Werkt samen Faciliteert, profiteert

Complementaire aanbevelingen

Data: hoe kan Rijkswaterstaat in het data-domein optimaal de kracht van markt en

samenleving benutten? Dit thema staat enerzijds hoog op de agenda, maar roept

anderzijds nog veel vragen op die moeten worden uitgekristalliseerd. Hoeveel datawerk

moet Rijkswaterstaat nog zelf doen? Wat pakken anderen op? Welke rollen passen hierbij,

welke mate van standaardisatie en kwaliteitsborging? Wie bepaalt in het data-domein

welke informatie betrouwbaar is? Dit soort (kamer?)vragen gaat de komende jaren zeker

gesteld worden en verdient verdieping.

o Maatschappelijke partners en burgers kunnen hier op verschillende manieren aan

bijdragen, bijv. door het genereren (zoals met de StreetBump app) of slim

ontsluiten (zoals met de Filewissel) van data. Hoe om te gaan met kwaliteit en met

standaardisering?

De kleinere spelers: hoe kan Rijkswaterstaat de innovatiekracht van pioniers aanboren

en versterken, hoe de kracht van burgers en gemeenschappen? Het aantal initiatieven van

6

kleinere partijen lijkt toe te nemen, Rijkswaterstaat heeft daar interesse in. Belangrijke

vragen voor de komende tijd zijn daarom: hoe valt dat te organiseren? Hoe wordt de

continuïteit van kleinere spelers geborgd in langlopende projecten? En hoe verhoudt

contractvorming met initiatiefnemers, als het al mogelijk is, zich met belangrijke principes

voor de overheid zoals het gelijkheidsprincipe en mogelijke precedentwerking?

De eigen organisatie: door dit alles heen ademt een verandering, een andere manier van

omgaan met omgeving en samenleving. In het uitvoeren van deze quickscan krijgen wij

regelmatig de vraag uit de praktijk mee: hoe moeten we dit doen, geef ons

handelingsperspectief? We realiseren ons dat deze laatste aanbeveling verder reikt dan

enkel vervolgonderzoek – vanuit I&M staat de energieke samenleving dan ook hoog op de

agenda.

7

Hoofdstuk 1. Begrippenkader

Benaderingen en drijfveren

De energieke samenleving (Maarten Hajer, PBL) is het containerbegrip voor initiatieven van

bedrijven, burgers en NGO's in het publieke domein. Dat de maatschappelijke initiatieven sterk

in opkomst zijn, wordt aan alle kanten onderschreven. De invalshoeken variëren, en daarmee

de typen spelers, de drijfveren en de competenties. We noemen, op basis van onze ervaring,

de drie meest dominante trends:

De doe-democratie als de meest actieve vorm van burgerparticipatie. De achterliggende

gedachte hierin is vooral democratisch van aard: meer en directer grip op de eigen

leefomgeving;

Het denken in transitiemanagement, met een veelheid aan (typen) spelers. De drijfveer

hierin is vooral de duurzame ontwikkeling: daarvoor zijn initiatieven van zowel

regimespelers als kleine nichespelers nodig.

De prettige mix van innovatiebeleid en Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen

(MVO), met als meerwaarde nieuwe oplossingen. De markt wordt steeds meer

aangesproken als ontwikkelaar van nieuwe oplossingen en diezelfde markt is steeds meer

bezig met duurzaamheid en maatschappelijke meerwaarde.

Een andere manier om te kijken naar de drijfveren van initiatieven, is te zien hoe zij zich

verhouden tot de overheid:

ontstaan omdat de overheid daartoe uitnodigt (voor);

spontaan ontstaan en passend bij de agenda van de overheid (met);

spontaan ontstaan en losstaand van de agenda van de overheid (naast);

ontstaan uit frustratie over het handelen van de overheid en bedoeld als alternatief (in

plaats van – met als bekendste voorbeelden de varianten op weg- en tunnelontwerpen)

Typologie van initiatieven

In opdracht van het Ministerie van I&M ontwikkelde het Instituut Maatschappelijke Innovatie

een ‘taxonomie’ van maatschappelijke initiatieven, waarin de rijkdom en diversiteit aan

initiatieven is teruggebracht naar een eenvoudige driedeling. Door initiatieven te classificeren

naar hun rol in het speelveld, is het aardig gelukt om drijfveren, handelswijzen en (potentiële)

bijdragen van de initiatieven in samenhang te duiden. Wij onderscheiden:

8

De spelbepalers: de initiatieven met aanzienlijke directe invloed en impact. Denk aan de

snelwegafslag van Philips of aan het Havenbedrijf en de Tweede Maasvlakte. Dit zijn

initiatieven, mits relevant en kansrijk, waarmee een gelijkwaardige en uitvoerige

samenwerking voor de hand ligt. Deskundigheid en slagkracht zijn groot, en de potentiele

meerwaarde daarmee dus ook.

De pioniers: de innovatieve, veelbelovende maar nog kleine initiatieven. Denk aan start

ups, proeftuinen en experimenten, zoals de Blue Energy centrale ontwikkeld door start-

upRedstack. Dit zijn de initiatieven die het speelveld veranderen door nieuwe wegen te

ontginnen, de initiatieven die de werkelijkheid oprekken. Deskundigheid is vaak groot op

een smal gebied, slagkracht nog beperkt. Vruchtbare benadering: faciliteren, een podium

en experimenteerruimte bieden. Denk aan de experimenteerruimte die door het

onderzoeksprogramma Impuls Dynamisch Verkeersmanagement Vaarwegen (IDVV)

geboden wordt om logistieke innovaties te stimuleren.

De brede beweging: de vele burgers, organisaties en bedrijven die bijdragen aan een

mooiere samenleving. Niet wereldschokkend, maar samen bijzonder waardevol. Kansrijk

domein is bijvoorbeeld de wereld van data: op de iPhone bieden letterlijk tientallen

appsfilemeldingen. Qua hardware zou bijvoorbeeld energie langs de snelweg tot een brede

beweging kunnen uitgroeien.

Ondersteuners: Nederland is rijk aan initiatieven die erop gericht zijn andere initiatieven

te ondersteunen via lobby en agendering, het ontwikkelen van regels, financiering, kennis

en competenties, en het maken van verbindingen.

Spelbepalers Pioniers Brede beweging

Deskundigheid Groot Groot en bijzonder Klein per persoon,

groot in massa

(‘wisdom of the

crowd’)

Slagkracht Groot Klein Groot

Type impact Grote ingrepen Nieuwe

mogelijkheden,

innovatie

Massa

Selectie en handelingsperspectief

Wanneer is een initiatief de moeite waard voor

Rijkswaterstaat? Het ISTWA-model (Impact

Selectie Tool, Wanneer Actie?) helpt een

organisatie onderbouwd te kiezen voor de mate

van inzet op een initiatief of een trend:

Assen

Relevantie betekent: in hoeverre raakt dit

het werk van Rijkswaterstaat? Heeft het

initiatief invloed op een van de netwerken of

onze rol voor de leefomgeving? Sluit het aan

bij onze agenda en ambities, hebben we er

baat bij, zien we concrete

toepassingsmogelijkheden?

Potentie betekent: in hoeverre heeft dit

initiatief kans om succes te worden en impact

te hebben? Dit gaat om parameters

9

als deskundigheid, slagkracht, financieringsmogelijkheden, maatschappelijk en intern

draagvlak en aansluiting bij dominante ontwikkelingen. Intern draagvlak is een belangrijke

parameter. Hier wordt bepaald of er intern geld en mankracht wordt vrijgemaakt.

Kwadranten

Relevantie en potentie groot betekent belangrijk, zeer serieus nemen. Faciliteren waar

nodig, samenwerken waar mogelijk. Rijkswaterstaat hoeft geen gebrek aan deskundigheid

aan te vullen, maar kan vanuit eigen agenda en competentie aanschuiven.

Relevantie hoog en potentie laag betekent zorgvuldig onderzoek: is de potentie wel of

niet met reële inzet te vergroten? Gaat het bijvoorbeeld om een gat in de deskundigheid

dat Rijkswaterstaat kan opvullen? Of om gebrek aan experimenteerruimte en

validatiemogelijkheden? Als het haalbare drempels zijn: doen.

Relevantie laag en potentie hoog betekent monitoren. Bijzondere inzet van

Rijkswaterstaat is niet rendabel, maar het is wel goed om te zien of het initiatief doorzet.

Denk aan de Smart Citizen Kit waarmee burgers zelf de luchtkwaliteit kunnen meten. Het

raakt nog niet meteen aan het werk van Rijkswaterstaat, maar als het doorzet, wordt het

een factor om rekening mee te houden.

Relevantie laag en potentie laag betekent: geen bijzondere aandacht aan besteden.

++

+-

-+

--

Bijvoorbeeld

De samenwerking van Heijmans en Daan Roosegaarde aan lichtgevend asfalt (nader

uitgewerkt op pagina 19) heeft grote relevantie omdat het direct kan raken aan het werk

van Rijkswaterstaat. Succesvolle ontwikkeling kan een substantiële bezuiniging en

verduurzaming van verlichting opleveren (bijdrage aan doelen: duurzame leefomgeving,

efficiencywinst), en zou in de toekomst tot anders aanleggen van wegen en asfalt kunnen

leiden. De directe potentie is nu echter nog beperkt: het idee is in een ontwikkelstadium en

nog niet klaar om te worden opgeschaald en gestandaardiseerd. Om daadwerkelijk zaken te

doen (inkoop, pps-constructie) is het dus wellicht nog te vroeg.

Met grote relevantie en beperkte potentie is versterken is echter wel een logisch

handelingsperspectief: Rijkswaterstaat heeft er immers baat bij dat dit initiatief slaagt.

Denkbaar is dan bijvoorbeeld het aanbieden van proefvakken of samenwerking met het

Innovatie Test Centrum.

Mocht de ontwikkeling slagen, en de potentie dus hoog worden, ligt de stap naar intensieve

samenwerking (inkoop, pps) voor de hand. Mocht in de ontwikkeling blijken dat toepassing

op snelweg asfalt niet haalbaar is, verdwijnt de directe relevantie (raakt RWS werk niet

meer) en zakt het initiatief af naar handelingsperspectief negeren of monitoren, oftewel met minimale inzet in de gaten houden of er nieuwe ontwikkelingen zijn.

10

Hoofdstuk 2. Rolverschuiving in de

netwerken

Incrementele verschuivingen

De rijkswegen, -vaarwegen en –wateren zijn in beheer bij Rijkswaterstaat. Daardoor zijn

volledig zelfstandige initiatieven vanuit de samenleving om hierin aanleg of beheer te

realiseren welhaast onmogelijk, en vermoedelijk onverstandig/ongewenst. Toch zien we zowel

aan de zijde van Rijkswaterstaat als in de samenleving, met name de spelbepalers in de

markt, bewegingen richting nieuwe rolverdeling. Rijkswaterstaat stuurt zelf met

ontwikkelrichtingen als Toonaangevend Opdrachtgeverschap, PPS, DBFM(O) contracten,

innovatiegericht inkopen op meer ruimte en verantwoordelijkheid voor de markt. En andersom

nemen markt en samenleving soms het initiatief tot samenwerken met Rijkswaterstaat aan de

netwerken. Wij hebben ons in de quickscan beperkt tot dat laatste, conform onze opdracht.

Initiatieven die direct aanleg en beheer van wegen en vaarwegen betreffen, komen voor maar

niet in overvloed. Naar onze indruk simpelweg omdat het een afgebakende niche is en omdat

de drempel hoog is: het vergt deskundigheid, slagkracht, uithoudingsvermogen en gaat om

grote budgetten.

Rolverschuiving lijkt het sleutelwoord te zijn in de initiatieven die we tegenkwamen:

maatschappelijke partijen nemen een nieuwe rol in naast Rijkswaterstaat, die daar in een

aantal gevallen ruimte voor maakt. Dit gebeurt veelal incrementeel: in kleine stapjes wordt

hun rol groter. Verschillende casussen laten verschillende typen verschuivingen zien, die ook

door experts onderkend worden:

Agenda setting. Burgers, gemeenschappen of marktpartijen nemen het initiatief tot een

ingreep of juist tot een alternatief daarvoor. Zij proberen dus mede de agenda van beheer

en onderhoud aan de netwerken te bepalen. Gesimplificeerd zien we twee categorieën:

o Initiatieven die weliswaar agenderen maar (vaak met goede reden) de bal bij de

overheid leggen, zoals rond de A13 in Overschie en de Rijnlandroute. Dit zijn vaak

de initiatieven van burgers en gemeenschappen (overigens ook gevoed met

deskundigheid – denk aan ideeën zoals de Bos-variant

o Initiatieven waarin de agenderende partijen daadwerkelijk bereid en vooral ook in

staat zijn om zelf aan de realisatie bij te dragen. In de kaders hieronder zijn

bijvoorbeeld de ‘Philips afslag’ en Innova58 beschreven.

Financiering. De Philips afslag en Innova58 laten zien dat de markt met haar initiatief

zaken mogelijk maakt: het aanleggen van een afslag die er anders niet was, wellicht het

naar voren halen van financiering. De meerwaarde moge in dergelijke gevallen helder zijn:

middelen en daardoor resultaten. Het zijn zeldzame, grote projecten met grote partners

aan tafel. In termen van duiding (hoofdstuk 1): spelbepalers. Rijkswaterstaat, andere

11

overheden en de marktpartijen werken in gelijkwaardigheid samen – ieder vanuit de eigen

competenties.

Uitvoering. De verschuiving die wellicht het meest ontwikkeld is, door nieuwe

contractvormen en PPS-constructies is het vergroten van vrijheid en verantwoordelijkheid

voor uitvoerende marktpartijen. Van taak naar functie. Voor een deel is dit niet zozeer

initiatief als wel anders aanbesteden. En voor een deel komt het initiatief wel degelijk uit

de markt – en dan niet slechts uitvoerders/aannemers die een grotere rol willen maar ook

marktpartijen die direct baat hebben bij de resultaten. Zie ook het kader over het

Grensmaas project op de volgende pagina.

Data en crowdsourcing. Een wijze waarop de inbreng van kleine spelers (burgers) wel

directe invloed kan hebben op met name het beheer, ligt in het domein van data en

crowdsourcing. In onderstaand kader een voorbeeld: met StreetBump helpen

automobilisten in kaart brengen waar onderhoud aan de weg nodig is.

Deelconclusie en aanbevelingen

Netwerken zijn vooralsnog het domein van 'spelbepalers' (zie hoofdstuk 1) omdat het gaat om

grote, langlopende, ingewikkelde en dure investeringen. Die spelbepalers dienen zich met

enige regelmaat aan en hebben Rijkswaterstaat daadwerkelijk iets te bieden. Maatwerk lijkt de

sleutel: elk geval is anders en zowel groot als zeldzaam genoeg om intensieve

(tijds)investering vanuit Rijkswaterstaat te verantwoorden.

Bijzondere aandacht in het kader van de strategische verkenningen kunnen wij ons voorstellen

voor:

Agendavorming vanuit markt en samenleving: wanneer en hoe komt dit voorbij protest

en politieke inbreng? Wanneer is het mogelijk en gewenst om op basis van een

maatschappelijke agenda investeringen aan te boren en echt commitment te

realiseren? Kansen liggen met name op het beheersvlak. Gezamenlijke inspanningen

tussen RWS en initiatieven kunnen met relatief weinig kosten tot grote baten leiden.

Strategievorming op meerwaarde van bedrijven, anders dan ontwerp, realisatie en

beheer. Welke nieuwe mogelijkheden ontstaan er als bedrijven (of andere

maatschappelijke spelers) niet meer alleen als uitvoerder maar als initiator,

probleemeigenaar, financier of partner worden aangesproken? Denk aan financiering en

integrale concepten.

Casus: Street Bump gebruikt de crowd in onderhoud Street Bump is een applicatie die je kan installeren op je smartphone. Zodra je de app hebt geïnstalleerd meet Street Bump met behulp van GPS en acceleratiemeters als je over een grote hobbel heen rijdt met je auto. Die informatie wordt direct weergegeven op een kaart en doorgegeven aan de gemeente. De gemeente kan vervolgens het gat opvullen.Op dit moment wordt Street Bump gebruikt in Boston. Zodra de gemeente drie verschillende metingen binnen krijgt stuurt het een dienst aan om het gat te onderzoeken.

Speelt nog niet in Nederland, maar laat zien wat er mogelijk is.

12

Casus: Innova58 “ZuidNet A58 (zie www.InnovA58.nl) “is een initiatief van ondernemers, vertegenwoordigd door de Kamers van Koophandel Brabant en Zuidwest-Nederland, Bouwend Nederland en de Brabants-Zeeuwse Werkgeversvereniging (BZW)”

1. Opgericht uit een lobby voor een versnelde verbreding van de A58. Zuidnet wil de A58 niet

‘overnemen’. “De weg blijft gewoon eigendom van de rijksoverheid. ZuidNet A58 wordt als het ware manager van de weg. Een publiek-private samenwerking (PPS), waarin de overheid dus ook participeert, die verantwoordelijk wordt voor het complete management en exploitatie van de A58.” Momenteel wordt de verkenning hiervoor uitgevoerd door het InnovA58 projectteam waarin IenM weliswaar samenwerkt met bedrijfsleven en de provincie Noord-Brabant, maar een heel sterke positie heeft. Hoewel de uitkomst van de verkenning nog niet vaststaat, laat het zien dat een ‘initiatief’ van ondernemers snel verwordt tot een ‘gezamenlijk initiatief’ waarbij IenM de sterkste positie heeft. Rol maatschappelijke partners Onderzoek en financiering daarvan naar innovaties om een snelweg goedkoper te onderhouden Rol RWS Meewerken in het projectteam, onderzoek naar haalbaarheid van plannen Resultaat Inschatting of het initiatief van ondernemers meerwaarde heeft en mogelijk is om uit te voeren.

Video’s http://www.youtube.com/watch?v=S5IEMcDoJps http://www.youtube.com/watch?v=z7-cqoTkyus Meer info Bidbook A58 http://www.kvk.nl/download/Bidbook%20A58%20het%20vervolg_tcm14-250090.pdf

Casus: Grensmaas en Maasconsortium Veiligheid en natuur in combinatie met ontgrindingen zijn de hoofddoelstellingen voor het project Grensmaas. In 2005 tekenen provincie, ministeries van LNV en Verkeer en Waterstaat en Consortium Grensmaas het uitvoeringscontract. De uitvoering van het Grensmaasproject is in veel opzichten bijzonder. Het is de omvangrijkste publiek-private samenwerking tot nu toe in Nederland. In het Consortium Grensmaas zijn grindbedrijven, aannemers en Natuurmonumenten verenigd. Het Consortium zorgt voor de complete uitvoering, van engineering en vergunningaanvragen tot aan oplevering toe. De overheid kijkt toe op de naleving van de afspraken uit 2005 en 2011. Namens de betrokken overheden ziet Rijkswaterstaat Maaswerken erop toe dat het Consortium zich aan de contractuele afspraken houdt. Rol maatschappelijke partners Uitvoering Rol RWS Controleren of afspraken worden nagekomen. Resultaat Vijf keer meer bescherming tegen nieuwe overstromingen, de ontwikkeling van duizend hectare nieuwe natuur, de winning van 54 miljoen ton grind.

http://www.denieuwegrensmaas.nl/

13

Hoofdstuk 3. Functiecombinaties aan de

randen

Functiecombinaties

Waar de rijks-, vaar- en waterwegen intrinsiek de mogelijkheden tot andersoortig initiatief

beperken, kan er aan de randen juist veel. De bermen, de oevers, de parkeerplaatsen, de

geluidswallen en de overloopgebieden. Het sleutelwoord? Functiecombinaties. Meerdere

functies op dezelfde grond. Langs de Afsluitdijk wordt een energiecentrale ontwikkeld, in

geluidswallen zijn woningen, winkels en bioscopen gebouwd, er verschijnen zonnepanelen

langs de snelweg, natuurorganisaties en landbouwers werken samen in ontwikkelingen langs

het water. Met instrumenten als de meerwaardescan en in publicaties als Toekomstwaarde

nu!3 laat Rijkswaterstaat zien deze ontwikkelingen ook in het vizier te hebben. Er zijn voor

Rijkswaterstaat in ieder geval twee zaken te halen:

1) Kostenreductie: functiecombinaties maken het mogelijk co-investeerders te vinden voor

ontwikkeling en beheer.

2) Meerwaarde: het is een effectieve wijze om ‘in te zetten op een duurzame leefomgeving’

(missie Rijkswaterstaat).

Door de oogharen naar de casuïstiek kijkend zien wij drie thema’s waarin veel gebeurt:

Energie. Dit is een domein waarin hard wordt gewerkt aan nieuwe oplossingen en waarin

de opkomst aan initiatieven duidelijk zichtbaar is. Energie wordt op de randen toegepast bij

zowel weg (onder andere A4, A15) als water (onder andere Blue Energy, Afsluitdijk).

Landbouw en natuur. Vooral rond het water gebeurt hier veel, mede in gang gezet door

programma’s als Ruimte voor de Rivier. Waar bij energie het zoeken naar nieuwe

oplossingen en het ‘zelf doen’ drijfveren zijn, komt het in dit geval vanuit de inhoud. Aan

de randen van water kan veel met landbouw en natuur en het combineren van functies

krijgt in die vakgebieden steeds meer aandacht.

Wonen en voorzieningen. Dit zien we juist vooral terug bij de snelwegen. Soms uit

economische kansen geredeneerd (SuitSupply, Albert Heijn en anderen zien het

wegverkeer als klantenstroom), soms als oplossing om de leefomgeving te verbeteren

(woningen in/als geluidswal bij bijvoorbeeld In Goede Aarde, Boxtel).

3 http://www.rwsleefomgeving.nl/publish/pages/90248/toekomstwaarde_nu___de_kracht_van_functiecombinaties_dgo_hres_april12.pdf

14

Er zijn goede redenen om te veronderstellen dat het denken en werken in functiecombinaties

gaat doorzetten:

Casuïstiek, er zijn steeds meer projecten waarin dit wordt toegepast en deze worden

bovendien vaak beschouwd als best practices.

De druk op budgetten, waardoor het delen van ontwikkelkosten bijzonder aantrekkelijk

wordt.

Ontwikkelingen zoals decentrale energieopwekking en adaptief klimaat/waterbeleid, die

een nieuwe manier van ruimte- en functiegebruik met zich meebrengen.

Meer algemeen zien we steeds vaker integrale oplossingen, het samengaan van

duurzaamheidsambities en verdienmodellen en verrassende consortia.

Typen initiatieven

Aan de randen zien we niet alleen meer initiatieven maar ook een grotere diversiteit aan

spelers: NGO’s, boeren, ondernemers, ontwikkelaars, burgers, lagere overheden. Zo is Blue

Energy op de Afsluitdijk een mix van pionieren (nieuwe technologie, nieuwe functiecombinatie)

en spelbepalen (grote move, grote investeringen, grote impact). Tegelijkertijd wordt er

gewerkt aan gecrowdfunde zonnepanelen langs de A4 – juist een bewezen techniek met

investering/initiatief door een veelheid aan kleine spelers. De initiatieven in de kaders komen

uit de koker van maatschappelijke spelers en de rol van Rijkswaterstaat is daarbij

overzichtelijk: ‘faciliteren’. Winst in termen van kosten delen is in die gevallen niet zozeer aan

de orde, maar met beperkte inzet bijdragen aan een duurzame leefomgeving des te meer.

Daarnaast staan initiatieven zoals de SelfSupporting River Systems, waarin Rijkswaterstaat

actief op zoek gaat naar mede-initiators en functiecombinaties om kosten te delen en/of

omlaag te brengen. Waar de eerste categorie vooral vraagt om een vorm van alertheid en

ontvankelijkheid, vraagt de tweede vooral om een vorm van ondernemerschap en het

ontwikkelen van nieuwe samenwerkingsvormen.

Deelconclusie en aanbevelingen

In beide gevallen is de grote uitdaging om de dynamiek en werkwijze van Rijkswaterstaat te

laten matchen met die van maatschappelijke partners. Uit eerdere studies (o.a. leerervaringen

toonaangevend opdrachtgeverschap en netwerkmanagement) is ons bijgebleven dat

projectleiders gezien de grote druk op tijd en budget van infrastructurele ingrepen geen ruimte

ervaren om (spannende) nieuwe oplossingen toe te passen. Deze waarneming, en vooral het

achterliggende mechanisme –eigen dynamiek van Rijkswaterstaat beperkt

samenwerkingsmogelijkheden – werd in de expertsessie onderschreven. Om echt samen te

werken met initiatiefnemers is bewegingsruimte nodig:

op inhoud – onderhandelen met functies in plaats van (vaste) specificaties;

in planning – investeringsbeslissing en fysieke ingreep afstemmen op timing van

projectpartners.

Uit gesprekken met interne en externe experts tekent zich af: hier valt nog veel te winnen.

Vier interessante denklijnen die wij in ieder geval mee kunnen geven:

Nu veel infrastructuur in de beheerfase terechtkomt, ontstaat er meer ruimte om met de

timing van investeringen te schuiven en om af te stemmen op timing en cycli van

projectpartners - onderhoud naar voren of achteren schuiven om een functiecombinatie

daadwerkelijk mogelijk te maken;

Zwermadvies (IMI in opdracht van WVL): hoe kan initiatief van burgers en

gemeenschappen een stevige positie krijgen in procedures/werkwijzen van

Rijkswaterstaat?

Verdiepingsslag: wanneer en hoe zijn regels en procedures instrument of juist hindernis in

co-creaties?

Verdiepingsslag: kaart van meest dominante/kansrijke typen functiecombinaties (zoals

weg-energie en waterbuffer-natuur) en kansenagenda komende jaren.

15

Casus: Marker Wadden Natuurmonumenten bracht in februari 2012 een plan naar buiten om kunstmatige slibeilanden aan te leggen in het noordoostelijke deel van het Markermeer. Doel van dit ambitieuze plan is het versterken van de natuur van het gebied door een deel van het slibprobleem op te lossen en een grootschalig moeras-natuurgebied te creëren. Dit plan is bekend onder de naam Marker Wadden. Het slib dat het water in het Markermeer troebel maakt wordt opgevangen en verwerkt tot eilanden met natuuroevers. Bedreigde dieren en planten profiteren. De nieuwe natuureilanden zijn straks toegankelijk voor natuurliefhebbers en watersporters. Met een verwachte omvang van 10.000 hectare is het plan een uitdaging voor internationaal opererende bedrijven en baggeraars. Marker Wadden kan uitgroeien tot icoon van Nederlandse inventiviteit. Bouwen met slib voor meer natuur en biodiversiteit is in potentie het nieuwe visitekaartje van de Nederlandse waterwerken. Op enige afstand van de toekomstige natuureilanden graven baggeraars straks geulen en slenken. Deze slibputten stromen snel dicht met slib uit de directe omgeving. Via het schuin aflopende geulenstelsel glijdt het slib naar een soort zandwinput, waar baggerpompen het naar slibdepots transporteren. Daar wordt het slib gebruikt als bouwstof voor eilanden en zandplaten. Rol samenleving Idee ingebracht en gezorgd voor mobilisatie van benodigde partners inclusief aanvullende financiering. Rol RWS Monitoring; geen financiering. Resultaat Verhoogde ecologische waarde van het gebied, met verhoogde recreatieve waarden. Technisch innovatief (sterker maken van slib); inzicht in werking zachte keringen; innovatie in lessen/werkwijzen governance. http://www.natuurmonumenten.nl/innovatief-natuurbouwproject

Casus: Blue Energy Afsluitdijk Blue Energy is een techniek om energie op te wekken uit het mengen van grote hoeveelheden zoet- en zoutwater. De Nederlandse start-up Red Stack neemt sinds 2004 het initiatief om deze techniek te ontwikkelen. Begonnen met experimenten in laboratoria en kleine installaties zijn ze nu aanbeland bij een proefinstallatie op de Afsluitdijk. De verwachting is dat energie opgewekt kan worden met deze installatie voor 500.000 huishoudens tegen 8 cent per KwH - goedkoper dan windenergie. Op dit moment is de fundering gestort. Kans co-evolutie: infrastructuur van RWS kan in de toekomst bijdragen aan energieopwekking. Rol samenleving Onderzoek, ontwikkeling, financiering, realisatie. Rol RWS Faciliteren. Resultaat Voldoende duurzame elektriciteit voor alle huishoudens in de noordelijke provincies. www.redstack.nl

16

Hoofdstuk 4. Innovaties in mobiliteit

Gebruik als domein

Het gebruik van de netwerken is

voor Rijkswaterstaat uiteraard zeer

relevant (de vraag vanuit de

samenleving) maar is een domein

waarin het primaat bij de gebruikers

ligt. Hier zien we dus veel initiatief

waarbij Rijkswaterstaat (nog) niet

betrokken is. Sleutelwoord is

innovatie: nieuwe manieren van

transport of het organiseren

daarvan.

We onderscheiden twee

deelgebieden, die elk op een andere

wijze van belang zijn:

Mobiliteitsmanagement4: onder andere initiatieven tot vraagbeperking door alternatief

vervoer aan te bieden of bijvoorbeeld het nieuwe werken. Dit is een vakgebied dat zeer

kansrijk is voor Rijkswaterstaat –het beïnvloeden van de druk op de netwerken- en

waarvan de competenties vooral elders in de samenleving liggen. Sprekend voorbeeld is de

Verkeersonderneming Rotterdam, uitgelicht in het kader aan het eind van deze bijlage.

Initiatieven in mobiliteitsmanagement kunnen directe waarde voor Rijkswaterstaat hebben:

zij kunnen (vaar-)wegen ontlasten en daarmee ingrepen onnodig maken of onderhoud

uitstellen. Omdat het bovendien een vak is dat vooral door of in elk geval samen met

maatschappelijke partners moet worden opgepakt, lijkt actief inzetten/aanhaken op dit

type initiatieven zeer de moeite waard.

Innovatieve mobiliteitsvormen, zoals elektrische auto’s en elektrische binnenvaart. Dit

zijn initiatieven vanuit markt of NGO's, zoals actueel project de Duurzame Weg (A15), om

nieuwe technologie te ontwikkelen of op te schalen, waarvoor Rijkswaterstaat een

faciliterende rol kan spelen.

Het belang voor Rijkswaterstaat is in deze tweede categorie minder direct, maar gezien

haar maatschappelijke rol, waaronder in de duurzame leefomgeving, ligt het voor de hand

om hier wel ruimte voor te bieden. Waar Rijkswaterstaat bij mobiliteits-management als

belanghebbende kan instappen, is de rol voor nieuwe mobiliteitsvormen vooral faciliterend.

Voorlopig, want je weet bijvoorbeeld nooit of deze nieuwe vormen op enig moment fysieke

aanpassing van het netwerk vragen.

Deelconclusie en aanbevelingen

Wij hebben de indruk, mede aangedragen door experts, dat Rijkswaterstaat ontwikkelingen

rond innovatieve mobiliteitsvormen behoorlijk in de gaten heeft. Wellicht, maar dat valt in de

quickscan niet in te schatten, valt er iets te winnen in agenda en samenwerkingen.

Rond mobiliteitsmanagement lijkt meer te winnen en wij kunnen ons strategieontwikkeling,

mogelijk in samenwerking met MIRT goed voorstellen: vanuit dat programma is expliciet

aandacht voor samenwerking met partners aan het verminderen van druk op wegen en

knooppunten.

4 In deze quickscan gebruiken we de term mobiliteitsmanagement waar we zowel on- als pre-trip initiatieven en inspanningen mee bedoelen.

17

Casus: verkeersonderneming Rotterdam De Verkeersonderneming is in 2008 opgericht door het Havenbedrijf, Rijkswaterstaat en de gemeente en stadsregio Rotterdam. Het richt zich zowel op snelwegen (A13, A15, A16, A20) als lokale wegen (Algeracorridor, Noord-Zuid verbindingen). Het doel van de verkeersonderneming is Rotterdam bereikbaar houden. In de verkeersonderneming wordt met maatschappelijke partijen/ grote bedrijven en organisaties in samenwerking oplossingen gezocht om de mobiliteit op Rotterdamse wegen te verbeteren. Een selectie van de initiatieven:

Alternatieve reismogelijkheden. Uit onderzoek van de verkeersonderneming blijkt dat de meeste mensen de auto laten staan omdat ze gaan fietsen of het OV gebruiken. Daarvoor zijn er Fast Ferry’s in het leven geroepen waardoor je via het water snel je bestemming kan bereiken. Zijn er extra fietsstallingen gebouwd bij OV-knooppunten en kan je een korting krijgen bij de aanschaf van een fiets of scooter.

Spitsmijden010. Je kan tot 130 euro per maand verdienen als automobilist als je de spits mijdt. Het bedrijf ARS T&TT voert dit project uit in opdracht van De Verkeersonderneming. De automobilisten die voldoen aan de voorwaarden, zijn uitgenodigd deel te nemen en een beloning te ontvangen.

RITS. “De Verkeersonderneming heeft samen met marktpartijen het systeem Reistijdverwachting In Transport Management Systemen (RITS) ontwikkeld. RITS biedt planners en chauffeurs van vervoersbedrijven betrouwbare reistijdinformatie. Daarmee kunnen zij beter ritten plannen en files vermijden. Ook zijn aankomsttijden bij klanten, terminals en distributiecentra nauwkeuriger te voorspellen.”

Nachtrijden. TLN Consultancy organiseert met De Verkeersonderneming de masterclasses voor Nachtrijden. Doel is ondernemers handvatten te geven om meer voertuigen in de avond- en nachturen in te zetten.

Rol samenleving Bedrijfsleven werkt actief mee omdat ook zij voordelen ondervinden van minder files. Rol RWS Oprichten en aanjager. Werkt ook mee door de A15 te verbreden. Resultaat 2200 spitsmijdingen per dag. http://www.verkeersonderneming.nl/

Casus: vraagbeperking watergebruik industrie VEMW (belangenbehartiger voor bedrijfsleven) stimuleert duurzaam watergebruik. Zes bedrijven (Heineken, Akzo Nobel, Shell, DSM, Unilever en Philips hebben een ‘water mandate’ ondertekend in Rio’12. In een overzichtsrapport worden een aantal inspanningen aangegeven

1. Het grootste deel van het watergebruik is voor

koelwater. Een kleinere koelwatervraag vermindert de kwetsbaarheid van de industrie voor schommelingen in de wateraanvoer en speelt dus een rol in de dimensionering van het watersysteem. Rol samenleving Convenant tekenen, samenwerken, consensus bereiken Rol RWS Geen rol in initiatief. Resultaat Minder druk op watersysteem. http://issuu.com/sdcom/docs/vemw_rapport?e=1569897/2592200

18

Casus - Filewissel De NS en TomTom nemen sinds 2012 het initiatief om data/ reisinformatie te delen om het voordeel van treinreizen in kaart te brengen. Per route wordt real time berekend hoe lang je erover doet met de auto en de trein. Vooral tijdens de spits blijkt de trein vaak sneller te zijn. Inmiddels hebben meer dan 200.000 mensen van de website gebruik gemaakt. Door de data te delen hebben reizigers meer informatie om sneller van A naar B te reizen. Rol samenleving Investeren en ontwikkelen. Rol RWS Heeft geen rol in dit initiatief. Resultaat Betrouwbare informatie over het verschil van reistijden tussen auto en trein. www.filewissel.nl

19

Hoofdstuk 5. Extra aandacht Ontwikkelingen in niches

Rond de kleinere wegen en wateren zien wij veel initiatieven ontstaan. De schaal is iets kleiner

en iets meer behapbaar, waardoor er logischerwijs meer wordt ontwikkeld – de drempel ligt

lager. Actueel voorbeeld is de lichtgevende belijning waaraan Heijmans en

kunstenaar/innovator Daan Roosegaarde werken, een bijzonder spannend initiatief dat in de

toekomst het werk van Rijkswaterstaat kan beïnvloeden. De eerste toepassing is op de

fietspaden, samen met de ANWB - en overigens op door burgers aangedragen locaties. En ook

qua functiecombinaties gebeurt er veel op lokaal of regionaal niveau: in de bijlage staan onder

andere casussen De Punt van Voorne, Jachthaven Cadzand, Tijdelijk anders bestemmen.

Afgezet tegen het ISTWA-model:

een aantal initiatieven in niches is relevant en heeft de potentie om zelf groot te

worden, zoals de lichtgevende belijning en de Smart Citizen Kit in het kader aan het

einde van dit hoofdstuk;

een aantal initiatieven in niches is relevant maar daar schuilt de potentie eerder in

lessen en kopieerbaarheid: er worden functiecombinaties of samenwerkingsvormen

toegepast die ook in Rijkswaterstaat projecten kunnen ingezet, zoals de Punt van

Voorne (bijlage Groslist).

Deelconclusie

Het handelingsperspectief dat hierbij hoort, ligt vooral in de hoek van innovatie- en

portfoliomanagement: afhankelijk van de potentie en relevantie kan Rijkswaterstaat kiezen

voor negeren, participeren of stimuleren door het innovatieve product te gebruiken als

gebruiker (launching customer) en het op te schalen.

Toekomst voor data

Data worden steeds belangrijker in het werk van Rijkswaterstaat. Illustratief zijn de Digitale

Delta, de samenwerking met de Britse HighwayAgency aan nieuwe (meer gestandaardiseerde)

Casus: lichtgevende belijning Aannemer Heijmans en kunstenaar/innovator Daan Roosegaarde investeren gezamenlijk in de ontwikkeling van lichtgevend wegdek en belijning. Het gaat om verf die overdag licht opslaat en ’s nachts licht geeft. Het idee is al enige tijd in de media, wordt gezien als echt nieuwe manier van kijken naar techniek, wegdek en toekomst. Het wordt nu als eerste geïntroduceerd op fietspaden, in samenwerking met de ANWB. Overigens gebeurt dit via burgerinitiatief: mensen kunnen zelf fietspaden aandragen. Potentieel relevant voor een kerntaak (snelwegen), ontwikkeld in een niche. Nog niet in RWS-domein, kan zeer relevant worden. www.studioroosegaarde.net

http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2686/Binnenland/article/detail/3548005/2013/11/20/ANWB-start-kunstproject-met-verlicht-fietspad.dhtml

20

traffic management systems en het feit dat data door I&M als een van de vier

toekomstthema’s is benoemd. Tegelijkertijd is het speelveld van data relatief eenvoudig te

betreden: vaak zonder miljoeneninvesteringen kan een diversiteit aan spelers initiatief

ontplooien en waarde toevoegen. Bekende voorbeelden zijn de rol van gebruikers in het

verbeteren van TomTom en de talloze file en flits app’s. Deze combinatie van toenemende

relevantie en enorme potentie (ISTWA) maakt wat ons betreft data een van de meest

spannende thema’s voor de komende jaren/decennia.

Maatschappelijke partners en burgers kunnen hier op verschillende manieren aan bijdragen:

Het genereren van data, zoals met de StreetBumpapp;

Het slim ontsluiten van data, zoals met Filewissel.

Deelconclusie

Het lijkt ons logisch en verstandig dat Rijkswaterstaat specifiek op dit onderwerp een

verdiepingsslag maakt om belangrijkste kansen en ontwikkelrichtingen in kaart te brengen en

haar eigen rol in het geheel (uit de expertsessie: standaardisatie, kwaliteitsoverwegingen) te

bepalen. Een verdiepingsslag is ook nodig om aanstaande (kamer)vragen te beantwoorden die

impact hebben op de werkwijze van RWS. Bijvoorbeeld: Zijn gegevens die door burgers

worden gemeten betrouwbaar en geschikt voor officiële metingen? Aan welke standaarden

zoals .api of .xmls moet de verzamelde data voldoen? Moet er een mobiliteits-standaard

komen voor data om nieuwe en bestaande datastromen te combineren?

PPS: Digitale Delta “Publiek- privaat consortium kondigt de start van de Digitale Delta aan; een grootschalig onderzoeksproject naar slimmer waterbeheer. Slimmere informatie-uitwisseling binnen de watersector moet leiden tot lagere kosten, innovatie en sterkere internationale positie. Rijkswaterstaat, IBM, Waterschap Delfland, TU Delft en Deltares kondigen vandaag de start van de Digitale Delta aan. Gedurende 12 maanden gaan deze partijen samen onderzoeken hoe met behulp van betere informatiedeling en slim hergebruik van ICT toepassingen het waterbeheer in Nederland verbeterd kan worden en tegelijkertijd de economische positie van de Nederlandse watersector in het buitenland kan worden vergroot.” (Persbericht 25-06-2013) Rol samenleving Onderzoek, financiering, samenwerking. Rol RWS Gelijkwaardige deelname. Resultaat Kennisuitwisseling tussen verschillende type partijen, overheid, wetenschap en bedrijfsleven. Meer kennis over positionering kennis om in het buitenland te verkopen. http://www.digitaledelta.nl/home.html

Casus: Smart Citizen Kit De Smart Citizen Kit is begonnen als een initiatief in Barcelona. Bewoners hadden behoefte aan betrouwbare informatie over lucht- en geluidsvervuiling. Toen zijn ze zelf gaan meten middels simpele elektronica (zie afbeelding hieronder). Omdat veel mensen de metingen verrichten op verschillende plekken in de stad ontstaat betrouwbare informatie. Na een succesvolle crowdfunding campagne op Kickstarter is het een initiatief internationaal opgeschaald. De Smart Citizen Kit wordt open source ontwikkeld wat betekent dat iedereen toegang heeft om mee te programmeren. Inmiddels zijn er 128 Kits online die de temperatuur, luchtvochtigheid, CO, CO2, licht en geluid meten. Voor de echte do-it-selfers is de kit uit te breiden met chips om andere waarden (bijv. trillingen/ fijnstof) te meten. Nog niet in RWS-domein, kan zeer relevant worden. http://www.smartcitizen.me/

21

Bijlage 1: Groslijsten casuïstiek

Inhoudsopgave Afslag snelweg door Philips betaald 22 LED verlichting A44 22 PPS: Digitale Delta 22 Innova58 23 Avenue 2/ de Groene Loper Maastricht 23 Project Grensmaas en Maasconsortium 24 Casus – Lichtgevende belijning 24 Street Bump – Crowdsourcen onderhoud wegen 24 Noord Holland start solaRoad (op een fietspad) 25 Privaat-publiek beheer en onderhoud weg Lochem 25 Energieweg Avenhorn 26 Burgerinitiatief Rijnlandroute . 26 Overschie hangt de vuile was buiten s 26 ChristenUnie zet burgerinitiatief Portway 2012 op Kameragenda 27 Blue Energy Afsluitdijk 28 Zonnecellen gecrowdfund langs de A4 28 Zonnepanelen als geluidsscherm A2 28 Detailhandel op/langs de snelweg 28 The Wall – geluidswal en winkelcentrum in één 29 Punt van Voorne 31 Smart Citizen Kit 31 Overheid, boeren en burgers werken samen aan schoon water 31 Geluidswal én dijk 32 Casus - Project A15 34 Casus - Filewissel 34 Verkeersonderneming Rotterdam 34 Intelligent Road Alliance 35 Elektrische binnenvaart 35 App Tripzoom, mobiliteitsprofiel 36 Innovatieschuur voor schonere bestaande binnenvaart 37 Zonder bemanning de oceaan oversteken 37 ICT-Infrastructuur door bewoners overgenomen in Utrechtse wijk Lombok 37 DeltaSync is toonaangevend specialist op het gebied van drijvende

verstedelijking. 38 Siemens verkeer systeem Stratos 38 Draadloze sensoren en software voor straatverlichting 39

22

Rolverschuiving in de netwerken

Afslag snelweg door Philips betaald De afslag 32a op de A2/A67 naar de High Tech Campus is gefinancierd door Philips. In 2002 is

er een overeenkomst getekend tussen Philips en het toenmalige ministerie van Verkeer en

Waterstaat.

wat doen de maatschappelijke partners?

Financieren van een afslag

wat doet RWS?

Reguleren, faciliteren

wat levert het op?

Betere bereikbaarheid High Tech Campus http://www.omroepbrabant.nl/?news/9399782/Akkoord+over+afslag+Philips+Campus.aspx

LED verlichting A44

Op de A44 is in 2011 LED verlichting aangelegd als pilot. Deze pilot is in nauwe samenwerking

tussen Rijkswaterstaat en opdrachtnemer Gebroeders Van der Lee, Philips en Spectrum advies

uitgevoerd. Een jaarlijks energiebesparing van 305.000-170.000 kWh = 135.000 kWh. (ca.

13,5 k€ en 27 ton CO2 reductie).

wat doen de maatschappelijke partners?

o Ontwikkelen, financieren

wat doet RWS?

o Faciliteren, financieren, samenwerken

wat levert het op?

o CO2 reductie, pilot-fase waar bij succes het concept verder uitgerold kan worden

http://www.infraweblogs.nl/index.php?ID_iw_postings=504&show_posting=1’

http://www.rijkswaterstaat.nl/wegen/plannen_en_projecten/a_wegen/A44/ledverlichting_a44/

PPS: Digitale Delta

Publiek- privaat consortium kondigt de start van de Digitale Delta aan; een grootschalig

onderzoeksproject naar slimmer waterbeheer. Slimmere informatie-uitwisseling binnen de

watersector moet leiden tot lagere kosten, innovatie en sterkere internationale positie.

“25-06-2013 | Rijkswaterstaat Water, Verkeer en Leefomgeving | persbericht

Rijkswaterstaat, IBM, Waterschap Delfland, TU Delft en Deltares kondigen vandaag de start

van de Digitale Delta aan. Gedurende 12 maanden gaan deze partijen samen onderzoeken hoe

met behulp van betere informatiedeling en slim hergebruik van ICT toepassingen het

waterbeheer in Nederland verbeterd kan worden en tegelijkertijd de economische positie van

de Nederlandse watersector in het buitenland kan worden vergroot.”

wat doen de maatschappelijke partners?

Onderzoek, samenwerken

wat doet RWS?

Meewerken-onderzoeken in consortium

wat levert het op?

23

Kennisuitwisseling tussen verschillende type partijen, overheid, wetenschap en

bedrijfsleven. Meer kennis over positionering kennis om in het buitenland te

verkopen.

http://www.rijkswaterstaat.nl/actueel/nieuws_en_persberichten/2013/juni2013/publiek_privaa

t_consortium_kondigt_de_start_van_de_digitale_delta_aan_een_grootschalig_onderzoeksproj

ect_naar_slimmer_waterbeheer.aspx

http://www.digitaledelta.nl/home.html

Innova58

“ZuidNet A58 is een initiatief van ondernemers, vertegenwoordigd door de Kamers van

Koophandel Brabant en Zuidwest-Nederland, Bouwend Nederland en de Brabants-Zeeuwse

Werkgeversvereniging (BZW). Opgericht uit een lobby voor een versnelde verbreding van de

A58. Zuidnet wil de A58 niet ‘overnemen’. De weg blijft gewoon eigendom van de

rijksoverheid. ZuidNet A58 wordt als het ware manager van de weg. Een publiek-private

samenwerking (PPS), waarin de overheid dus ook participeert, die verantwoordelijk wordt voor

het complete management en exploitatie van de A58.” Momenteel wordt de verkenning

hiervoor uitgevoerd door het InnovA58 projectteam waarin IenM/RWS weliswaar samenwerkt

met bedrijfsleven en de provincie Noord-Brabant, maar een heel sterke positie heeft. Hoewel

de uitkomst van de verkenning nog niet vaststaat, laat het zien dat een ‘initiatief’ van

ondernemers snel ontwikkelt tot een ‘gezamenlijk initiatief’ met een sterke positie van IenM en

RWS.

wat doen de maatschappelijke partners?

o Onderzoek en financiering daarvan naar innovaties om een snelweg goedkoper

te onderhouden

wat doet RWS?

o Meewerken in het projectteam, onderzoek naar haalbaarheid van plannen

wat levert het op?

o Inschatting of het initiatief van ondernemers meerwaarde heeft en mogelijk is

om uit te voeren.

Video’s: http://www.youtube.com/watch?v=S5IEMcDoJps

Zuidnet: http://www.youtube.com/watch?v=z7-cqoTkyus

Meer info:Bidbook A58:

http://www.kvk.nl/download/Bidbook%20A58%20het%20vervolg_tcm14-250090.pdf

Avenue 2/ de Groene Loper Maastricht

De A2 in Maastricht zorgde voor veel overlast in de stad. Er is besloten om de snelweg onder

Maastricht in een tunnel te plaatsen. Deze actie maakt deel uit van het plan De Groene Loper.

In dit plan worden infrastructuur en stadsontwikkeling gecombineerd. In de Groene Loper

wordt de oude snelweg omgetoverd tot groene zone waar bestemmingsverkeer overheen kan

rijden.

wat doen de maatschappelijke partners?

o corporaties gaan huizen bouwen op het gebied dat eerst snelweg was.

Maatschappelijke partners betrokken bij totaaloplossing over de bereikbaarheid

van Maastricht.

wat doet RWS?

o eigenaar snelweg, betrokken bij besluitvorming, o.a. tracébesluit.

wat levert het op?

o Het plan De Groene Loper is in uitvoering. Veel functiecombinaties worden

geraliseerd, 1100 nieuwe woningen, schonere lucht, minder geluidsoverlast.

http://a2maastricht.nl/

24

Project Grensmaas en Maasconsortium

Veiligheid en natuur in combinatie met ontgrindingen zijn de hoofddoelstellingen voor het

project Grensmaas. In 2005 tekenen provincie, ministeries van LNV en Verkeer en Waterstaat

en Consortium Grensmaas het uitvoeringscontract.

De uitvoering van het Grensmaasproject is in veel opzichten bijzonder. Het is de omvangrijkste

publiek-private samenwerking tot nu toe in Nederland.

In het Consortium Grensmaas zijn grindbedrijven, aannemers en Natuurmonumenten

verenigd. Het Consortium zorgt voor de complete uitvoering, van engineering en

vergunningaanvragen tot aan oplevering toe. De overheid kijkt toe op de naleving van de

afspraken uit 2005 en 2011. Namens de betrokken overheden ziet Rijkswaterstaat

Maaswerken erop toe dat het Consortium zich aan de contractuele afspraken houdt.

wat doen de maatschappelijke partners?

o Uitvoering.

wat doet RWS?

o Controleren of afspraken worden nagekomen.

wat levert het op?

o • Vijf keer meer bescherming tegen nieuwe overstromingen.

• De ontwikkeling van duizend hectare nieuwe natuur.

• De winning van 54 miljoen ton grind.

http://www.denieuwegrensmaas.nl/

Netwerken – lokaal

Casus – Lichtgevende belijning

Aannemer Heijmans en kunstenaar/innovator Daan Roosegaarde investeren gezamenlijk in de

ontwikkeling van lichtgevend wegdek en belijning. Het gaat om verf die overdag licht opslaat

en ’s nachts licht geeft. Het idee is al enige tijd in de media, wordt gezien als echt nieuwe

manier van kijken naar techniek, wegdek en toekomst. Het wordt nu als eerste geïntroduceerd

op fietspaden, in samenwerking met de ANWB. Overigens gebeurt dit via burgerinitiatief:

mensen kunnen zelf fietspaden aandragen. Potentieel relevant voor een kerntaak (snelwegen),

ontwikkeld in een niche.

wat doen de maatschappelijke partners?

Innoveren, onderzoek, testen

wat doet RWS?

Signaleren

wat levert het op?

Een eerste proef om te onderzoeken hoe de verf in de praktijk werkt.

http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2686/Binnenland/article/detail/3548005/2013/11/20/ANWB-

start-kunstproject-met-verlicht-fietspad.dhtml

Street Bump – Crowdsourcen onderhoud wegen

Street Bump is een applicatie die je kan installeren op je smartphone. Zodra je de app hebt

geïnstalleerd meet Street Bump met behulp van GPS en acceleratiemeters als je over een

25

grote hobbel heen rijdt met je auto. Die informatie wordt direct weergegeven op een kaart en

doorgegeven aan de gemeente. De gemeente kan vervolgens het gat opvullen.Op dit moment

wordt Street Bump gebruikt in Boston. Zodra de gemeente drie verschillende metingen binnen

krijgt stuurt het een dienst aan om het gat te onderzoeken.

Rol RWS: Niet betrokken bij initiatief. Rol samenleving: Gebruikers van de weg verzamelen de data. Wat levert het op: Informatie over kwaliteit van wegdek.

http://streetbump.org/

Noord Holland start solaRoad (op een fietspad)

TNO, provincie Noord Holland, Ooms Civiel en Imtech ontwikkelen een weg die elektriciteit

opwekt met zonne-energie. Op dit moment aan het testen met een fietspad in Zaanstad. “De

potentie van SolaRoad is groot, want alleen al in Nederland ligt maar liefst 137.000 kilometer

asfalt. De verwachte opbrengst aan elektriciteit ligt op 50 kilowattuur per vierkante meter per

jaar. “

wat doen de maatschappelijke partners?

o Ontwikkeling, testen

wat doet RWS?

o Geen rol in initiatief (RWS ziet af van gebruik van het hoofdwegennet als

zonnecollector)

wat levert het op?

o Energie. Een combinatie van weg en energie.

http://lifestyle.nl.msn.com/optimistisch/noord-holland-start-solaroad-eerste-weg-die-zonne-

energie-opwekt

Privaat-publiek beheer en onderhoud weg Lochem

De gemeente Lochem kan de kosten niet meer betalen voor wegen in het buitengebied. Het

vraagt het bedrijfsleven en gebruikers om met innovatieve oplossingen te komen. Een pilot

wordt ontwikkeld om de wegen publiek-privaat te beheren.

In Zweden wordt 2/3 van de wegen al ‘privaat-publiek’ beheerd. Het gaat hier met name om

weinig gebruikte wegen op het platteland. Onderhoudskosten zijn regelmatig minder dan de

helft van overheidswegen.

wat doen de maatschappelijke partners?

Onderzoek naar haalbaarheid

wat doet RWS?

Geen rol in initiatief

wat levert het op?

Meer inzicht in mogelijkheden om kosten voor het onderhoud van wegen te

vermaatschappelijken en onder te brengen in een PPS-constructie.

http://gemeente.lochem.nl/bestuur-organisatie-

nieuws/nieuws/nieuwsoverzicht/artikel/wegenbouwers-uitgedaagd-tot-vernieuwend-

wegbeheer/

26

Energieweg Avenhorn

In de gemeente Koggenland is een weg aangelegd waarin 825 m2 zonnecollectoren in het

asfalt zijn verwerkt. Het wegdek levert energie op om 67 appartementen te verwarmen in de

winter en koelen in de zomer.

wat doen de maatschappelijke partners?

o Gemeente stelt voorwaarden voor bouw. Schouten techniek levert initiatief/

innovatie van Road Energy System.

wat doet RWS?

o Geen rol in initiatief

wat levert het op?

o Vaste lasten bewoners nemen 10% af

o CO2-reductie

http://www.rwsleefomgeving.nl/publish/pages/90248/toekomstwaarde_nu___de_kracht_van_

functiecombinaties_dgo_hres_april12.pdf

Netwerken – burgerinitiatieven en varianten

Burgerinitiatief Rijnlandroute timmert aan de weg

Dat een burgerinitiatief tot mobilisering kan leiden, bewijst Team Compromis RijnlandRoute.

Het rapport dat zij onlangs uitbrachten, voor een geboorde tunnel in de veelbesproken

Rijnlandroute, krijgt veel bijval.

wat doen de maatschappelijke partners?

o Organiseren van kritisch tegengeluid, aandragen alternatieve mogelijkheden,

onderzoek

wat doet RWS?

o Ontvangen, signaleren, soms reageren

wat levert het op?

o Gratis onderzoek dat door bewoners wordt aangeleverd

http://www.cob.nl/nieuws/burgerinitiatief-rijnlandroute-timmert-aan-de-weg.html

Overschie hangt de vuile was buiten

“Donderdag 17 januari 2013, 12:28u - Ivo Rodermans

De Rotterdamse politiek en de bewoners van Overschie willen de druk op de Tweede Kamer

opvoeren om de verhoging van de maximumsnelheid op de A13 terug te draaien. De komende

weken voeren zij actie om de gezondheidsschade van het harde rijden op de stadssnelweg in

beeld te brengen.”

wat doen de maatschappelijke partners?

Organiseren van kritisch tegengeluid, aandragen alternatieve mogelijkheden,

onderzoek

wat doet RWS?

Ontvangen, signaleren, soms reageren

wat levert het op?

Gratis onderzoek dat door bewoners wordt aangeleverd

http://rotterdam.groenlinks.nl/node/93051

27

ChristenUnie zet burgerinitiatief Portway 2012 op Kameragenda

Portway 2012 is een burgerinititiatief en een alternatief voor de plannen rondom de A13/A16.

Ondanks een kwalitatief goed plan wordt het niet overgenomen. Daar maakt Kamerlid Carla

Dik-Faber zich druk om: “Ondanks alle voordelen die dit plan lijkt te hebben, houdt de minister

vast aan haar eigen plan. Ik wil weten waarom dit soort goede burgerinitiatieven niet van de

grond komt. Het plan is door de initiatiefnemers doorgerekend en blijkt voor hetzelfde geld de

files beter op te lossen dan de nieuwe snelweg A13/A16. Ook lost het plan

leefbaarheidsknelpunten op in plaats van nieuwe problemen te creëren. Het lijkt bovendien

mogelijk het plan slim te faseren zodat er de komende jaren niet 1 miljard euro, maar slechts

50 miljoen euro nodig is om de knelpunten op te lossen.”

wat doen de maatschappelijke partners?

o Organiseren van kritisch tegengeluid, aandragen alternatieve mogelijkheden,

onderzoek

wat doet RWS?

o Ontvangen, signaleren, soms reageren

wat levert het op?

o Gratis onderzoek dat door bewoners wordt aangeleverd

http://www.christenunie.nl/k/nl/news/view/554354/143340/christenunie-zet-burgerinitiatief-

portway-2012-op-

kameragenda.html?return_uri=http%3A%2F%2Fwww.google.nl%2Furl%3Fsa%3Dt%26rct%3

Dj%26q%3D%26esrc%3Ds%26source%3Dweb%26cd%3D1%26ved%3D0CC4QFjAA%26url%

3Dhttp%253A%252F%252Fwww.christenunie.nl%252Fk%252Fnl%252Fnews%252Fview%252

F554354%252F143340%252Fchristenunie-zet-burgerinitiatief-portway-2012-op-

kameragenda.html%26ei%3DhHhqUsyBLomO0AWR_oD4Dw%26usg%3DAFQjCNGYplmIXOJdh

Jp8Y-vWWvE9ApGiZA%26bvm%3Dbv.55123115%252Cd.d2k

28

Functiecombinaties op de randen

Blue Energy Afsluitdijk

Blue Energy is een techniek om energie op te wekken uit het mengen van grote hoeveelheden

zoet- en zoutwater. De Nederlandse start-up Red Stack neemt sinds 2004 het initiatief om

deze techniek te ontwikkelen. Begonnen met experimenten in labaratoria en kleine installaties

zijn ze nu aanbeland bij een proefinstallatie op de Afsluitdijk. De verwachting is dat energie

opgewekt kan worden met deze installatie voor 500.000 huishoudens tegen 8 cent per KwH -

goedkoper dan windenergie. Op dit moment is de fundering gestort.

Kans co-evolutie: infrastructuur van RWS kan in de toekomst bijdragen aan energieopwekking.

wat doen de maatschappelijke partners?

Onderzoek, ontwikkeling.

wat doet RWS?

Faciliteren.

wat levert het op?

Een proefinstallatie op de Afsluitdijk.

www.redstack.nl

Zonnecellen gecrowdfund langs de A4

Solar Green point probeert via crowdfuncing 8000 zonnecellen langs de A4 te plaatsen.

Gemeente Haarlemmermeer werkt mee aan het initiatief. Op dit moment is 85% van de

20.000 opgehaald die nodig is om te starten.

wat doen de maatschappelijke partners?

Crowdfunding campagne starten. Gemeente subsidieert bedrijven en bewoners.

wat doet RWS?

Nog geen actieve rol.

wat levert het op?

Bekendheid om langs snelwegen zonnecellen te plaatsen. 20.000 euro opgehaald

voor zonnecellen.

http://www.oneplanetcrowd.nl/project/solargreenpoint

Zonnepanelen als geluidsscherm A2

De lokale partij Veilig Maastricht wil zonnepanelen als geluidsscherm langs de A2. Bij de A9 bij

Ouddekerk aan de Amstel zijn al 2160 zonnepanelen geplaatst en operationeel.

wat doen de maatschappelijke partners?

Panelen plaatsen, energie ontsluiten naar woningen.

wat doet RWS?

Faciliteren

wat levert het op?

CO2-reductie.

http://www.solarblog.nl/nieuws/zonnepanelen-langs-a2-tunnel-als-geluidswand/

Detailhandel op/langs de snelweg

Als eerste kledingzaak kwam SuitSupply met vestigingen aan de snelweg, o.a. langs de A4 bij

Hoofddorp en de A2 bij Utrecht. Doordat meer online wordt besteld ontstaat behoefte aan

29

goed bereikbare afhaalpunten, zoals langs de snelweg. Het AH Restaurant Meerkerk langs

de A27 heeft nu ook boodschappen voor thuis.AH combineert bijvoorbeeld AH to go en

ALBERT (de bezorgservice).

wat doen de maatschappelijke partners?

Zorg dragen voor financiering, investeren.

wat doet RWS?

Geen rol.

wat levert het op?

Functiecombinatie van detailhandel en reizen. Een snelweg wordt een plaats waar je

tegelijkertijd boodschappen kan doen.

http://www.outofhome-shops.nl/13244/thuisboodschap-ah-to-go-ook-langs-snelweg

The Wall – geluidswal en winkelcentrum in één

The Wall is een winkelcentrum pal naast de snelweg A2. Op 50.000 m2 vloeroppervlak kan je

winkelen. Omdat de Wall tussen de snelweg en de Utrechtse wijk Leidsche Rijn ligt fungeert

het ook als geluidswal. Inmiddels is het winkelcentrum zoals het bestond failliet en heeft de

provincie aandelen.

wat doen de maatschappelijke partners?

o Winkels uitbaten in de Wall, investeren

wat doet RWS?

o Faciliteren

wat levert het op?

o Stimulering economie, werkgelegenheid, winkelaanbod voor automobilisten

http://www.thewall.nu/Architectuur

Getijdencentrale Brouwersdam

Dit initiatief maakt onderdeel uit van het programma Zuidwestelijke Delta. Overheden werken

daarin samen aan een economisch vitale, ecologisch veerkrachtige en klimaatbestendige

gebiedsontwikkeling. De provincie Zuid-Holland zet zich samen met de provincie Zeeland en de

gemeenten Goeree-Overflakkee en Schouwen-Duiveland in voor de bouw van een

getijdencentrale op de Brouwersdam en een testcentrum voor turbines op de Grevelingendam.

Samen met het rijk, bedrijven, kennisinstellingen en maatschappelijke organisaties willen deze

partijen verschillende publieke en private belangen tegelijkertijd dienen. Het zuurstofrijke

zeewater dat dankzij de centrale weer het meer kan instromen, geeft een impuls aan (water-

)recreatie, toerisme en visserij.

wat doen de maatschappelijke partners?

Idee ingebracht en gezorgd voor mobilisatie van benodigde partners

wat doet RWS?

Faciliteert

wat levert het op?

Verhoogde baten van de maatregelen en vergroot maatschappelijk draagvlak

http://www.zwdelta.nl/download/id:105.htm

30

Waalweelde

Aanleiding waren de hoogwaters van 1993 en 1995, resulterend in het programma Ruimte

voor de Rivier. Langs de Waal was een aantal maatregelen voorzien. Als reactie daarop

ontstond in de periode 2006-2008 het initiatief Waalweelde, een samenwerking tussen

belangenorganisaties, bedrijven, bestuurders en bewoners. Niet alleen waterveiligheid maar

ook natuur, bedrijfslocaties, bewoning, recreatie, toerisme en cultuurhistorie werden in de

plannen betrokken. Sinds 2008 treedt de provincie Gelderland op als coördinator. Waalweelde

heeft zich ontwikkeld tot een breed netwerk.

wat doen de maatschappelijke partners?

o Zorgen voor aanvullende ideeën, inbreng van kennis, meekoppeling van lokale

initiatieven, zorg dragen voor aanvullende financiering

wat doet RWS?

o Faciliteert, coördineert, financiert een groot deel van de kosten

wat levert het op?

o Verhoogde baten van de maatregelen en vergroot maatschappelijk draagvlak

http://www.gelderland.nl/4/Home/Hier-werkt-de-provincie-Gelderland-aan/Ruimtelijke-

ordening/Ruimtelijke-ordening-Gebiedsontwikkeling/WaalWeelde-voor-een-veilige-en-mooie-

omgeving-langs-de-Waal.html

Marker Wadden

Natuurmonumenten bracht in februari 2012 een plan naar buiten om kunstmatige slibeilanden

aan te leggen in het noordoostelijke deel van het Markermeer. Doel van dit ambitieuze plan is

het versterken van de natuur van het gebied door een deel van het slibprobleem op te lossen

en een grootschalig moeras-natuurgebied te creëren. Dit plan is bekend onder de naam Marker

Wadden. Het slib dat het water in het Markermeer troebel maakt wordt opgevangen en

verwerkt tot eilanden met natuuroevers. Bedreigde dieren en planten profiteren. De nieuwe

natuureilanden zijn straks toegankelijk voor natuurliefhebbers en watersporters. Met een

verwachte omvang van 10.000 hectare is het plan een uitdaging voor internationaal

opererende bedrijven en baggeraars. Marker Wadden kan uitgroeien tot icoon van Nederlandse

inventiviteit. Bouwen met slib voor meer natuur en biodiversiteit is in potentie het nieuwe

visitekaartje van de Nederlandse waterwerken. Op enige afstand van de toekomstige

natuureilanden graven baggeraars straks geulen en slenken. Deze slibputten stromen snel

dicht met slib uit de directe omgeving. Via het schuin aflopende geulenstelsel glijdt het slib

naar een soort zandwinput, waar baggerpompen het naar slibdepots transporteren. Daar wordt

het slib gebruikt als bouwstof voor eilanden en zandplaten.

wat doen de maatschappelijke partners?

Idee ingebracht en gezorgd voor mobilisatie van benodigde partners inclusief

aanvullende financiering

wat doet RWS?

Monitoring; geen financiering

wat levert het op?

Verhoogde ecologische waarde van het gebied, met verhoogde recreatieve waarden.

Technisch innovatief (sterker maken van slib); inzicht in werking zachte keringen;

innovatie in governance-aspecten (hoe werken partijen samen, hoe zijn

verantwoordelijkheden verdeeld, hoe wordt financiering geregeld)

http://www.natuurmonumenten.nl/innovatief-natuurbouwproject

31

Randen – lokaal

Punt van Voorne

De Punt van Voorne is een zwakke veiligheids-schakel. Het waterschap had verschillende

alternatieven op het oog voor versterking. Volgens Natuurmonumenten voldeden deze

alternatieven niet. Toch zijn ze gaan samenwerken. De kosten zijn uiteindelijk opgebracht door

Natuurmonumenten, het waterschap, het HWBP, VROM subsidie natuurlijke klimaatbuffers en

provincie Zuid-Holland. Resultaat: win-win situatie.

Voor Natuurmonumenten is het herstel van de natuurlijke gradiënt van de kust de

belangrijkste baat. Een andere belangrijke baat van het project is recreatie. De belangrijkste

baten voor het waterschap liggen op het gebied van veiligheid, toch zijn baten op het gebied

van recreatie en natuur niet te verwaarlozen. Het HWBP kijkt alleen naar veiligheidsbaten. Het

ministerie van VROM geeft informatie over de baten van klimaatbuffers. De belangrijkste

liggen op het gebied van veiligheid, watervoorziening en kennisontwikkeling (en uiteindelijk

exporteren van kennis). Het is onbekend wat de belangrijkste baten voor de provincie zijn.

wat doen de maatschappelijke partners?

o Meefinancieren

wat doet RWS?

o Voor zover bekend weinig, natuurlijk is er overleg tussen waterschappen en

RWS is betrokken via HWBP

wat levert het op?

o Hogere waterveiligheid en stimulering van recreatief gebruik.

http://www.klimaatbuffers.nl/home-punt-van-voorne

Smart Citizen Kit

De Smart Citizen Kit is begonnen als een initiatief in Barcelona. Bewoners hadden behoefte

aan betrouwbare informatie over lucht- en geluidsvervuiling. Toen zijn ze zelf gaan meten

middels simpele elektronica. Omdat veel mensen de metingen verrichten op verschillende

plekken in de stad ontstaat betrouwbare informatie. Na een succesvolle crowdfunding

campagne op Kickstarter is het initiatief internationaal opgeschaald. De Smart Citizen Kit wordt

open source ontwikkeld wat betekent dat iedereen toegang heeft om mee te programmeren.

Inmiddels zijn er 128 Kits online die de temperatuur, luchtvochtigheid, CO, CO2, licht en geluid

meten.

wat doen de maatschappelijke partners?

Ontwikkelen, financieren en uitrollen van het initiatief

wat doet RWS?

Geen rol. In Nederland is de Waag Society de partner die het uitrolt.

wat levert het op?

Data over luchtkwaliteit, geluid.

http://www.smartcitizen.me/

Overheid, boeren en burgers werken samen aan schoon water

Wat ooit begon als een conflict, groeide uit tot een vruchtbare samenwerking: provincie Noord-

Brabant, drinkwaterbedrijf Brabant Water, agrariërs en gemeenten sloegen de handen ineen

om samen te werken aan schoon water voor Brabant. Tien jaar later blijkt hoe succesvol deze

samenwerking is. Geen gebruik meer van chemische middelen en boeren zijn goedkoper uit

door nieuwe techniek om met kokend water onkruid te verdelgen.

32

wat doen de maatschappelijke partners?

o Samenwerking opzoeken en aangaan met elkaar.

wat doet RWS?

o Heeft geen rol in dit initiatief.

wat levert het op?

o Waterkwaliteit is verbeterd door nieuwe techniek. Structurele samenwerking

tussen verschillende partijen waardoor relaties zijn verbeterd.

http://doc.mediaplanet.com/all_projects/11810.pdf

Jachthaven Cadzand

In 2005 heeft het Rijk de kust van West-Zeeuws-Vlaanderen aangewezen als prioritaire

zwakke schakel. Eén van de deelprojecten betreft Cadzand-Bad, dat niet alleen beoogt om de

veiligheid van het achterland te waarborgen, maar ook om bij te dragen aan de kwaliteit van

wonen, werken, recreëren en natuur aan de kust. Door verschillende partijen is onderzocht of

de strekdam die in het kader van het project versterkt moet worden ook kan dienen als haven.

De aanleg daarvan kan een toeristisch-economische impuls geven aan de regio. Een

projectgroep met vertegenwoordigers van de gemeente Sluis, waterschap Scheldestromen en

de Stichting Promotie Cadzand heeft verschillende varianten bestudeerd. De extra investering

die de voorkeursvariant vergt wordt op dit moment haalbaar geacht.

wat doen de maatschappelijke partners?

Idee ingebracht en gezorgd voor mobilisatie van benodigde partners inclusief

aanvullende financiering

wat doet RWS?

Is initiator vanuit kerntaak Waterveiligheid. Faciliteert bijkomende initiatieven

wat levert het op?

Verhoogde baten van de maatregelen en vergroot maatschappelijk draagvlak

http://www.yachtatcadzandbad.nl/

Geluidswal én dijk

Bij de woonwijk Stadshagen in Zwolle is een bestaande geluidswal verbouwd tot dijk. Als de

dijk van polder Mastenbroek doorbreekt biedt de geluidswal extra bescherming. Door de

geluidswal af te dekken met klei en in te zaaien met speciaal dijkgras fungeert het als dijk.

wat doen de maatschappelijke partners?

Publiek-Publiek samenwerking tussen provincie Overijssel, Waterschap Groot

Salland, de gemeenten Zwolle, Kampen en Zwartewaterland.

wat doet RWS?

Geen rol

wat levert het op?

verhoogde waterveiligheid tegen lage kosten. De geluidswal moet toch onderhouden

worden. Door weinig extra kosten (half miljoen) is het meteen een dijk geworden.

http://www.overijssel.nl/actueel/nieuws/@186011/unieke-geluidwal/

Tijdelijk anders bestemmen

Een initiatief van het Innovatienetwerk betreft het initiatief van 'tijdelijke natuur'. Haven

Amsterdam is de pionier op het gebied van Tijdelijke Natuur. Het gebiedje herbergt nu al tal

33

van beschermde soorten, waaronder rugstreeppadden, oeverzwaluwen en verschillende

soorten orchideeën.

wat doen de maatschappelijke partners?

o Idee is ontstaan in het Innovatienetwerk, dus dit betreft geen bottom-up

initiatief. Havenbedrijf Amsterdam is er mee aan het werk gegaan.

wat doet RWS?

o RWS heeft hier geen rol in

wat levert het op?

o Verhoogde natuurwaarden op tijdelijke basis, maar als diverse locaties elkaar in

de tijd opvolgen kan dit toch een semi-permanent karakter krijgen.

http://www.innovatienetwerk.org/nl/bibliotheek/publicaties/96/TijdelijkeNatuurHavenAmsterda

m.html

34

Innovatie in mobiliteit

Casus - Project A15

Een initiatief van Natuur&Milieu en Milieudefensie: de A15 moet de eerste duurzame snelweg

ter wereld worden. Focus ligt op elektrisch rijden en duurzame energievoorziening om dit

mogelijk te maken. Op het weggebruik dus. Zij hebben een stevige coalitie gesmeed met de

Postcodeloterij en Eneco als hoofdpartners en medewerking/steun van onder andere de ANWB,

Nissan, de Provincie Gelderland en het Rotterdam Climate Initiative. En: Rijkswaterstaat. Er

worden nu allerlei initiatieven gelanceerd die kleine stapjes in de goede richting vormen, zoals

een overstapdeal voor

ondernemers die elektrisch gaan rijden. Het project is vers de maar de aantrekkingskracht en

de brede inzet is veelbelovend.

wat doen de maatschappelijke partners?

Initiatief nemen, projectleiding, financiering.

wat doet RWS?

Als een van de projectpartners intentieverklaring ondertekend. Initiatief volgen en

bij succes opschalen naar andere snelwegen.

wat levert het op?

Ambitie is om 40.000 auto’s elektrisch te laten rijden. Op dit moment worden de

plannen gemaakt.

http://www.projecta15.nl/

Casus - Filewissel

De NS en TomTom nemen sinds 2012 het initiatief om data/ reisinformatie te delen om het

voordeel van treinreizen in kaart te brengen. Per route wordt real time berekend hoe lang je

erover doet met de auto en de trein. Vooral tijdens de spits blijkt de trein vaak sneller te zijn.

Inmiddels hebben meer dan 200.000 mensen van de website gebruik gemaakt. Door de data

te delen hebben reizigers meer informatie om sneller van A naar B te reizen.

wat doen de maatschappelijke partners?

o Investeren en ontwikkelen.

wat doet RWS?

o Heeft geen rol in dit initiatief.

wat levert het op?

o Betrouwbare informatie over het verschil van reistijden tussen auto en trein.

www.filewissel.nl

Verkeersonderneming Rotterdam

De Verkeersonderneming is in 2008 opgericht door het Havenbedrijf, Rijkswaterstaat en de

gemeente en stadsregio Rotterdam. Het richt zich zowel op snelwegen (A13, A15, A16, A20)

als lokale wegen (Algeracorridor, Noord-Zuid verbindingen). Het doel van de

verkeersonderneming is Rotterdam bereikbaar houden.

Er wordt zowel vraag- als aanbod gestuurd gewerkt. Er wordt aan weggebruikers gevraagd

welke knelpunten zij ervaren en daar wordt actie op ondernomen. Er zijn bijvoorbeeld samen

met automobilisten die dagelijks over de Algerabrug rijden ideeën uitgewerkt om files te

vermijden. Bestaande knelpunten worden onder handen genomen door bijvoorbeeld

verkeersstromen te herleiden.

35

In de verkeersonderneming wordt met maatschappelijke partijen/ grote bedrijven en

organisaties in samenwerking oplossingen gezocht om de mobiliteit op Rotterdamse wegen te

verbeteren. Een selectie van de initiatieven:

- Alternatieve reismogelijkheden. Uit onderzoek van de verkeersonderneming blijkt dat

de meeste mensen de auto laten staan omdat ze gaan fietsen of het OV gebruiken.

Daarvoor zijn er FastFerrys in het leven geroepen waardoor je via het water snel je

bestemming kan bereiken. Zijn er extra fietsstallingen gebouwd bij OV-knooppunten en

kan je een korting krijgen bij de aanschaf van een fiets of scooter.

- Spitsmijden010. Je kan tot 130 euro per maand verdienen als automobilist als je de

spits mijdt. Het bedrijf ARS T&TT voert dit project uit in opdracht van De

Verkeersonderneming. De automobilisten die voldoen aan de voorwaarden, zijn

uitgenodigd deel te nemen en een beloning te ontvangen.

- RITS. “De Verkeersonderneming heeft samen met marktpartijen het systeem

Reistijdverwachting In Transport Management Systemen (RITS) ontwikkeld. RITS biedt

planners en chauffeurs van vervoersbedrijven betrouwbare reistijdinformatie.

Daarmee kunnen zij beter ritten plannen en files vermijden. Ook zijn aankomsttijden bij

klanten, terminals en distributiecentra nauwkeuriger te voorspellen.”

- Nachtrijden. TLN Consultancy organiseert met De Verkeersonderneming de

masterclasses voor Nachtrijden. Doel is ondernemers handvatten te geven om meer

voertuigen in de avond- en nachturen in te zetten.

wat doen de maatschappelijke partners?

o Bedrijfsleven werkt actief mee omdat ook zij voordelen ondervinden van minder

files.

wat doet RWS?

o Oprichten en aanjager. Werkt ook mee door de A15 te verbreden.

wat levert het op?

o 2200 spitsmijdingen per dag.

Bron: http://www.verkeersonderneming.nl/

Intelligent Road Alliance

De Intelligent Road Alliance richt zich op het verbinden van slimme auto’s met slimme wegen.

Het is een pre-competitieve samenwerking waarin het expertiseveld intelligente infrastructuur

centraal staat. Naast Grontmij zijn betrokken: Dura Vermeer, NXP, RWS, Arcadis, IBM,

Siemens en Heijmans. De negen Founding Fathers van RIAL zullen tijdens een korte sessie op

de Innovatie-Estafette hun samenwerking in dit gezamenlijk initiatief uitspreken en

bekrachtigen.

wat doen de maatschappelijke partners?

Samenwerken, initiatief nemen.

wat doet RWS?

Geen rol in dit initiatief.

wat levert het op?

Innovaties op het gebied van infrastructuur en mobiliteitsmanagement.

http://www.grontmij.nl/MediaCenter/Nieuwsarchief/Pages/Grontmij-met-drie-innovaties-op-

Innovatie-Estafette.aspx

36

Elektrische binnenvaart

InterstreamBarging neemt begin 2013 als eerste de gasolievrije LNG Greenstream Tanker in

gebruik. Deze innovatie voor de binnenvaart is ontwikkeld door Peters Shipyards en wordt

volledig in Nederland gebouwd. De LNG Greenstream Tanker is het eerste schip dat volledig

vaart op LNG, LiquidNatural Gas. De LNG Greenstream Tanker is een elektrisch aangedreven

schip en een enorme stap voorwaarts voor de binnenvaart waar het gaat om duurzaamheid,

veiligheid en efficiency.

wat doen de maatschappelijke partners?

o Investeren, prototype testen

wat doet RWS?

o Reguleren

wat levert het op?

o Minder CO2 uitstoot en volgende stap naar duurzame scheepsvaart.

http://www.interstreambarging.com/24/nieuws/1/lng-greenstream-eerste-elektrisch-

aangedreven-schip-voor-binnenvaart

App Tripzoom, mobiliteitsprofiel

App om een mobiliteits-profiel aan te maken en bewuster auto te gebruiken. Door de app aan

te zetten als je reist monitor je je reisgedrag. Daarmee kan je bewuster een afweging maken

of je meer wilt fietsen en wandelen wat ook beter is voor je gezondheid. Of het OV wilt

gebruiken om minder CO2 uit te stoten.

wat doen de maatschappelijke partners?

Ontwikkelen en testen applicatie.

wat doet RWS?

Geen rol in initiatief.

wat levert het op?

Inzicht voor reizigers in hun CO2 uitstoot en beweging per dag. Combinatie van

gezondheid en milieu.

http://www.tripzoom.eu/portal/information.php

Vraagbeperking watergebruik bedrijfsleven/industrie

VEMW (belangenbehartiger voor bedrijfsleven) stimuleert duurzaam watergebruik. Zes

bedrijven (Heineken, Akzo Nobel, Shell, DSM, Unilever en Philips hebben een ‘water mandate’

ondertekend in Rio’12. In een overzichtsrapport worden een aantal inspanningen aangegeven5.

Het grootste deel van het watergebruik is voor koelwater. Een kleinere koelwatervraag

vermindert de kwetsbaarheid van de industrie voor schommelingen in de wateraanvoer en

speelt dus een rol in de dimensionering van het watersysteem.

wat doen de maatschappelijke partners?

o Convenant tekenen, samenwerken, consensus bereiken

wat doet RWS?

o Geen rol in initiatief.

wat levert het op?

o Betere waterkwaliteit.

http://issuu.com/sdcom/docs/vemw_rapport?e=1569897/2592200

37

Gebruik – andere niches

Innovatieschuur voor schonere bestaande binnenvaart

EICB (Expertise- en InnovatieCentrum Binnenvaart) , een onderdeel van Koninklijke

Schuttevaer, is een stichting die middels projectfinanciering onderzoek doet voor/naar

binnenvaart. In de innovatieschuur op de RDM campus te Rotterdam gaan bedrijven,

studenten en binnenvaartonderzoekers bedenken hoe de bestaande binnenvaartvloot wordt.

wat doen de maatschappelijke partners?

Onderzoek, samenwerken, testen van prototypes.

wat doet RWS?

Bij passende projecten mogelijkheid om te financieren

wat levert het op?

Kennis voor de binnenvaartsector om toekomstbestendiger te worden.

http://www.eicb.nl/content/view/202/6/

Zonder bemanning de oceaan oversteken

Een groep studenten van het Maritiem Instituut 'de Ruyter' uit Vlissingen heeft onderzoek

gedaan naar onbemand varen. Op technisch gebied is onbemand varen mogelijk. De

menselijke factor aan boord is te vervangen door verregaande automatisering, het op afstand

bewaken van vitale systemen aan boord en het kiezen voor een onderhoudsstrategie die

betrouwbaarheid en bedrijfszekerheid combineert.

wat doen de maatschappelijke partners?

o Onderzoek

wat doet RWS?

o Geen rol in dit initiatief

wat levert het op?

o Ontwikkeling kennis om zonder bemanning de oceaan over te steken.

Interessant voor langere en effectievere inzet schepen.

http://www.proeftuinmaritiemeinnovatie.nl/artikel/zonder-bemanning-de-oceaan-oversteken

ICT-Infrastructuur door bewoners overgenomen in Utrechtse wijk Lombok

LomboXnet is een bewonersinitiatief en heeft als doel om supersnel internet goedkoop

toegankelijk te maken voor de bewoners van Lombok. Het wordt uitgevent en beheerd door

een ondernemende buurtbewoner. Deze gebruikt de winst om zonnecellen op een basisschool

te leggen.

wat doen de maatschappelijke partners?

Een infrastructuur bouwen die beter werkt dan de bestaande infrastructuren

wat doet RWS?

Geen rol in dit initiatief.

wat levert het op?

Een infrastructuur die goedkoper is dan bestaande infrastructuren en zeer

klantvriendelijk is.

Via: http://www.lombox.nl/internet.html

38

Werkgroep Den Haag geeft rivier de Laak een ‘clean up’ op Wereldwaterdag Afgelopen vrijdag 22 maart hebben de Haagse werkgroepleden op Wereldwaterdag flink de

handen uit de mouwen gestoken in het Laakkwartier. Op initiatief van de Stichting Aquarius is

dit jaar de rivier de Laak uitgekozen om schoon te maken. Samen met leerlingen van scholen

uit de buurt, bewoners, ambtenaren en journalisten werd na de openingsceremonie met onder

andere Ingrid van Engelshoven (wethouder Scholen), gestart met de schoonmaakbeurt van

het water. Voorzien van schepnetten, prikkers en vuilniszakken liepen de werkgroepleden de

eeuwenoude veenstroom de Laak af die door Den Haag loopt.

wat doen de maatschappelijke partners?

Initiatief nemen, samenwerken met gemeente-bewoners

wat doet RWS?

Geen rol in dit initiatief.

wat levert het op?

Hogere waterkwaliteit.

http://afdelingzuidholland.partijvoordedieren.nl/recent/news/i/7256

DeltaSync is toonaangevend specialist op het gebied van drijvende verstedelijking.

Drijvend bouwen is een veelbelovende oplossing die nieuwe ruimte creëert in dichtbevolkte

deltagebieden, zonder dat kans op overstroming toeneemt. Door toenemende schaarste van

ruimte en grondstoffen is er grote behoefte aan nieuwe concepten voor

duurzame, overstromingsbestendige concepten. Wij leveren adviezen, ontwerpen en

verrassende oplossingen voor waterrijke gebieden. Daarnaast zijn wij een creatieve denktank

op het gebied van overstromingsbestendig bouwen. De missie van DeltaSync is het ontwerpen

en realiseren van de eerste zelfvoorzienende drijvende stad ter wereld. Met de realisatie van

het drijvend paviljoen in Rotterdam, het grootste drijvende gebouw in Nederland, is de eerste

stap hiertoe gezet.

wat doen de maatschappelijke partners?

Onderzoek, ontwikkeling, financiering, testen prototype.

wat doet RWS?

Signaleren

wat levert het op?

Innovaties op het gebied van drijvend bouwen

http://www.yesdelft.nl/DetailsCompany%28nlNL%29/tabid/188/CompanyID/22/language/nl-

NL/Default.aspx

Siemens verkeer systeem Stratos

Stratos is een intelligent ICT systeem ontwikkeld door Siemens om verkeer te monitoren en te

managen. De software helpt om files te voorkomen en in potentie worden verschillende

datastromen aan elkaar verbonden. Bijvoorbeeld waar ongelukken gebeuren en hoe de

verkeerslichten daar op reageren.

wat doen de maatschappelijke partners?

o Financieren, onderzoek, ontwikkeling.

wat doet RWS?

39

o Wellicht in toekomst gebruiken dan wel adviseren aan andere overheden

wat levert het op?

o Minder files door verbinding van verschillende datastromen

http://www.siemens.co.uk/traffic/en/index/productssolutionsservices/systems/stratos.htm

Draadloze sensoren en software voor straatverlichting

Slimme software voor straatverlichting wordt ontwikkeld door TVLight. Een bedrijf dat software

ontwikkeld om als gemeente de infrastructuur slimmer te beheren. Dat levert kostenvoordelen

op doordat er minder lichten worden aangezet om hetzelfde veiligheidsniveau te handhaven.

wat doen de maatschappelijke partners?

Ontwikkelen, investeren, testen

wat doet RWS?

Geen rol in initiatief. Mogelijkheid om producten aan te schaffen.

wat levert het op?

Kostenvoordelen door effectievere inzet verlichting.

http://www.tvilight.com/producten

40

Bijlage 2: Deelnemers expertmeeting

Arent van Wasseenaer – Allen Overy

Martin van der Does de Bye – Rebel Group

ArjanWidlak – Kafka Brigade/ United Knowledge

Jan Hoskam – RWS

Inez het Hart – RWS

Els de Mare - RWS

Henk Wolters – Deltares

Hellie van Hout - IMI

Jurgen van de Heyden – AT Osborne

Roel van Raak - DRIFT