Rijden op waterstof in Rijden op waterstof in OverijsselOverijssel

Het kan!Het kan!

Nu nog in de praktijk!Nu nog in de praktijk!

Waarom rijden op Waarom rijden op waterstof?waterstof?• Waterstof (H2) is schoonWaterstof (H2) is schoon

2 H2 H22 + O + O22 2 H 2 H22O + elektriciteit + warmteO + elektriciteit + warmte

Uitlaatgassen zijn waterdamp en luchtUitlaatgassen zijn waterdamp en lucht

• Geen fossiele brandstofGeen fossiele brandstof

Geen roet, fijnstof en CO2-uitstootGeen roet, fijnstof en CO2-uitstoot

Waarom rijden op Waarom rijden op waterstof?waterstof?

• Elektrisch rijden geeft milieuwinstElektrisch rijden geeft milieuwinst

Hoger rendement t.o.v. verbrandingsmotorHoger rendement t.o.v. verbrandingsmotor

Remenergie wordt terug gewonnenRemenergie wordt terug gewonnen

• Verbrandingsmotor is verouderde Verbrandingsmotor is verouderde techniektechniek

Waarom rijden op Waarom rijden op waterstof?waterstof?

• HH22 levert elektriciteit levert elektriciteit

Via brandstofcelVia brandstofcel

Waarom rijden op Waarom rijden op waterstof?waterstof?

• Vergroot de actieradius v 150 Vergroot de actieradius v 150 n n 600 km600 km

• Toyota Highlander FCHV : 694 kmToyota Highlander FCHV : 694 km

156 ltr H2 - 700 bar 156 ltr H2 - 700 bar

Waarom rijden op Waarom rijden op waterstof?waterstof?• Accu’s – grondstofproblemen (milieu?)Accu’s – grondstofproblemen (milieu?)

• Hybride met waterstof goed alternatiefHybride met waterstof goed alternatiefkleine accu’skleine accu’s

• Kleine afstanden – auto aan de stekkerKleine afstanden – auto aan de stekker

• Grote afstanden – waterstof tankenGrote afstanden – waterstof tanken

• Zwaar transport – waterstof tankenZwaar transport – waterstof tanken

VoorbeeldVoorbeeldHytruckHytruck

0-emissie vrachtwagen voor0-emissie vrachtwagen voorregionale & stedelijke distributieregionale & stedelijke distributie

Brandstofcel i.p.v. Brandstofcel i.p.v. dieselmotordieselmotor

• NedStack Fuel Cell TechnologyNedStack Fuel Cell Technology– BrandstofcelsysteemBrandstofcelsysteem

•Automotive systeemAutomotive systeem

•PEM brandstofcellenPEM brandstofcellen

•Levensduur > 10.000 uurLevensduur > 10.000 uur

•Hoge efficiency 50-60%Hoge efficiency 50-60%

•4 kg/ KW ( tov 12 kg batt)4 kg/ KW ( tov 12 kg batt)

WaterstoftankWaterstoftank

• Composiet Composiet materiaalmateriaal

• 350 Bar350 Bar

• 227 liter227 liter

• 5,8 kg H25,8 kg H2

• 400 km actieradius400 km actieradius

WaterstofketenWaterstofketen

E in d ge b ru ik w e g vervo er

V e rko o p ta nks ta tio ns

D is trib u tie / lo g is tiek

T ra n sp o rt

D u u rza m e p ro du c tie w a te rs to f

WegvervoerWegvervoer

Kosten waterstof per kgKosten waterstof per kg

H2 versus diesel bij gelijke km-prijs

0,00

2,00

4,00

6,00

8,00

10,00

0,90 1,00 1,10 1,20 1,30 1,40

Dieselprijs in €

H2-

prijs

in €

18tons truck 3tons truck

Kostprijsberekeningen voor H2

•Restafval € 7,27 /kg

•Gasreforming € 9,42 /kg

•Elektrolyse € 17,39 /kg

Kostprijsberekeningen voor H2

Tabel: kostenopbouw voor 1 kg H2 restafval uit de industrie inclusief vervoer

Per kg H2 Pakketten Tube-trailer

Huur pakketten € 1,83 € 3,60

Vervoer 2x215km € 4,10 € 2,15

Veiligheidstoeslag € 0,04 € 0,02

Subtotaal vervoer € 5,97 € 5,77

Inkoop H2 € 0,00 - € 3,80 € 0,00 - € 3,80

Totaal € 5,97 - € 9,77 € 5,77 - € 9,57

Kosten vergelekenKosten vergeleken

aanschaf km afschrijving brandstof onderhoud tot loonkosten overhead50.000,00€ 200000 0,25€ 0,18€ 0,15€ 0,58€ 0,40€ 0,98€ 0,05€ 1,02€

100.000,00€ 1000000 0,10€ 0,30€ 0,20€ 0,60€ 0,40€ 1,00€ 0,05€ 1,04€

aanschaf km afschrijving brandstof onderhoud tot loonkosten overhead300.000,00€ 700000 0,43€ 0,18€ 0,03€ 0,64€ 0,40€ 1,03€ 0,05€ 1,08€ 400.000,00€ 1000000 0,40€ 0,30€ 0,04€ 0,74€ 0,40€ 1,14€ 0,05€ 1,18€

Biogas versus WaterstofBiogas versus Waterstof

• Biogasverbrandingsmotor: laag rendement Biogasverbrandingsmotor: laag rendement

• Niet voldoende aanbod – studie OverijsselNiet voldoende aanbod – studie Overijssel

• Biomassa gebruiken voor HBiomassa gebruiken voor H22-productie-productieGoede optie voor harde fractie afvalGoede optie voor harde fractie afval

Gasreforming ter plaatse mogelijk (stille generator)Gasreforming ter plaatse mogelijk (stille generator)

Waterstof – Groene stroomWaterstof – Groene stroom

• Elektrolyse met groene stroom is Elektrolyse met groene stroom is duurzame optie, duurzame optie, maar met normale tarieven veel te duurmaar met normale tarieven veel te duur

Gunstige tarieven nodig zoals bij grootverbruikGunstige tarieven nodig zoals bij grootverbruik

• Groene stroom in Overijssel is nu goed Groene stroom in Overijssel is nu goed voor 250.000 kg - 10.000.000 km voor 250.000 kg - 10.000.000 km HytruckHytruck

Duurzaam HDuurzaam H22 in Overijssel in Overijssel

• Genoeg voor 10.000.000 kg HGenoeg voor 10.000.000 kg H22 – Uit afval en mestUit afval en mest– Wind- en zonne-energieWind- en zonne-energie

• Voor startfase H2-mobiliteit voldoendeVoor startfase H2-mobiliteit voldoende

Transport HTransport H22

• Vloeibaar 3.500 kg: -254Vloeibaar 3.500 kg: -254ooCC• Gasvormig 350 kg: 200 bar transportdrukGasvormig 350 kg: 200 bar transportdruk• Via transportleidingen: 40 - 120 bar Via transportleidingen: 40 - 120 bar

• Vloeibaar maken kost 1/3 van HVloeibaar maken kost 1/3 van H22-energie-energie– Soms vloeibaar beschikbaar als bijproductSoms vloeibaar beschikbaar als bijproduct

• Gasvormig in flessenpakketten tevens te Gasvormig in flessenpakketten tevens te gebruiken als opslag bij tankstationgebruiken als opslag bij tankstation

Transport HTransport H2 2 in in flessenpakkettenflessenpakketten

HH22 tanken op 350 of 700 bar tanken op 350 of 700 bar

• Fast-fill: uit grote opslag in één keerFast-fill: uit grote opslag in één keer

• Cascade-fill: uit meerdere tanks met Cascade-fill: uit meerdere tanks met verschillende drukkenverschillende drukken– Minder compressie energie nodig Minder compressie energie nodig

• Slow-fill: uit lage druk opslag met Slow-fill: uit lage druk opslag met compressorcompressor

Veiligheid HVeiligheid H22

• In bepaalde opzichten vergelijkbaar In bepaalde opzichten vergelijkbaar met LPG als explosief gasmet LPG als explosief gas

• Afstanden veelal kleiner vanwege Afstanden veelal kleiner vanwege kleinere opslaghoeveelhedenkleinere opslaghoeveelheden

• Statische ontladingen voorkomenStatische ontladingen voorkomen

• Afdak voorzien van ventilatie op Afdak voorzien van ventilatie op hoogste puntenhoogste punten

Solid metal hydride Solid metal hydride technology technology

ConclusiesConclusies

• Technieken voldoende beschikbaarTechnieken voldoende beschikbaar

• Voertuigen vanaf 2011 beschikbaarVoertuigen vanaf 2011 beschikbaar

• Hytruck nu al beschikbaarHytruck nu al beschikbaar

• Startsituatie nodig met tankstation en Startsituatie nodig met tankstation en voertuigenvoertuigen

• Deventer heeft deze potentieDeventer heeft deze potentie

• Business case is nog een uitdaging; Business case is nog een uitdaging; voertuigen moeten goedkoper door voertuigen moeten goedkoper door massaproductiemassaproductie

AanbevelingenAanbevelingen

• Gebruik HGebruik H22 voor elektrisch rijden voor elektrisch rijden

• Sluit aan op initiatieven in DuitslandSluit aan op initiatieven in Duitsland

• Clustering in de waterstofketenClustering in de waterstofketen

• Informatie verspreidenInformatie verspreiden

• Proeftuin waterstof als showcaseProeftuin waterstof als showcase

• Overheid ondersteunt door beleidOverheid ondersteunt door beleid

Consortium HConsortium H22

• 1.1. De Provincie OverijsselDe Provincie Overijssel• 2.2. De gemeente EnschedeDe gemeente Enschede• 3.3. De gemeente DeventerDe gemeente Deventer• 4.4. De gemeente ZwolleDe gemeente Zwolle• 5.5. Weghorst Avia BV (Enschede), vulpunthouderWeghorst Avia BV (Enschede), vulpunthouder• 6.6. Het onderzoeksinstituut Impact - UT (Enschede)Het onderzoeksinstituut Impact - UT (Enschede)• 7.7. Het onderzoeksinstituut ECN (Petten)Het onderzoeksinstituut ECN (Petten)• 8.8. NV ROVA Holding (Zwolle), afvalverwerkerNV ROVA Holding (Zwolle), afvalverwerker• 9.9. Oegema Transport Dedemsvaart BV (Dedemsvaart),Oegema Transport Dedemsvaart BV (Dedemsvaart),

transportbedrijftransportbedrijf• 10.10. Hytruck BV (Beverwijk), producent waterstof Hytruck BV (Beverwijk), producent waterstof

voertuigvoertuig• 11.11. Linde Gas Benelux BV (Schiedam), gasleverancierLinde Gas Benelux BV (Schiedam), gasleverancier

Hoe gaan we van start?Hoe gaan we van start?

• Proeftuinregeling H2 – Agentschap NLProeftuinregeling H2 – Agentschap NL

• Massabestelling H2-voertuigenMassabestelling H2-voertuigen

• Bundeling van krachten innoverende Bundeling van krachten innoverende bedrijvenbedrijven

• Samenwerking met Duitse initiatievenSamenwerking met Duitse initiatieven

Dank voor uw aandachtDank voor uw aandacht

• Vragen?Vragen?