MMAAUUSSEERR KKAATTAAPPUULLTTIIEERRGGEEWWEEHHRREEIn de voormalige Mauser wapencollectie te Keulen-Ehrenfeld bevonden zich een stel Katapultiergewehre frHandgranaten. Merkwaardige, vreemd vormgegeven granaatwerpers waarvan het preciese hoe en waaromen door wie nauwelijks bekend is. Bovendien: waarom was er een Mauser museum in Keulen?

door Michael Heidler

oktober 2012AK56AAKK5566

iet ver over de Nederlandsegrens staat de oude Mauserfabriek. In het Keulse stadsdeel

Ehrenfeld, om precies te zijn. De fabriek was ooit het domein van AlfonsMauser, een van de minder bekende zonen van Wilhelm Mauser, lid vande bekende Mauser wapendynastie. Alfons werd op 25 mei 1872 inOberndorf geboren als de een na oudste. Na het vroegtijdig overlijdenvan zijn vader, nam oom Paul zijn opvoeding en opleiding van zn reke-ning. Na een jaar stage te hebben gelopen in de Mauser fabriek, gingAlfons naar Engeland en sloot zich aan bij zijn broer William die werk-zaam was in de staalstad Sheffield. Met weinig rust in zijn body, zetteAlfons op 19 jarige leeftijd voet op Amerikaanse bodem. Daar werkte hijondermeer bij Pratt & Whitney en bij Browne & Sharpe. Het konuiteraard niet uitblijven dat Alfons ook in contact kwam met de firmaRemington. Daar werkte immers zijn oom Franz.

Para PecemLang duurde het Amerikaanse leertraject niet. In november 1892 keerdeAlfons Mauser terug naar Europa enwerd hij verder getraind bij FabriqueNationale in het Belgische Luik.Een echte langstudeerder, onze Fons,want na zijn stage- en gezelperiode, stu-deerde hij aan de befaamde TechnischeUniversiteit van Stuttgart. Van augustus1893 tot maart 1896, om precies te zijn.Alfons keerde goed opgeleid en met denodige praktijkervaring terug naarOberndorf alwaar hij in de Mauser

fabriek aan de slagging als ontwer-

per. Langduurde die

b e t r e k -king niet. Het

Mauser imperium was niet echt eenfamiliebedrijf maar was voor een grootdeel in handen van een schimmig bank-enconsortium. Die situatie bood deambitieuze Alfons te weinig ruimte entoen hij nauwelijks erkenning kreegvoor het ontwerpen van een betere slag-pin voor het Mauser grendelgeweer,besloot hij dat genoeg genoeg was. Hijliet de wapenwereld voor wat die wasachter zich en richtte zich op het produ-ceren van plaatstalen producten. Zijnbedrijf gaf hij de handelsnaam ParaPacem (Bereid u voor op vrede). Dit omzich te onderscheiden van of juist eropmee te drijven het handelsmerk van deDWM fabrieken: Para bellum. (Bereidu voor op oorlog.)

TuinhekkenPlaats van vestiging werd het stadjeSchramberg in het Zwarte Woud. Daarwas een solide uurwerk-industrie actiefen het afval dat daar bij vrijkwam lange, geperforeerde staalplaatstrips kon Alfons bijna gratis ophalen en ver-werken in de metalen hekwerken diezijn bedrijf ging maken. De strips warentrouwens het overblijfsel van de staal-plaat waar horlogekasten uit gestansdwerden. Mauser hekwerken moeten er verdraaidgelikt uitgezien hebben. In 1896 ver-wierf Alfons zelfs een patent op het

model Zaunkonig. Overigens werd het allereersteMauser hek door zijn oude mentor Fidel Feederle (ont-werper van het Mauser C96 pistool) gekocht en omhein-de het diens tuin in Oberndorf.

Vaten en tonnenIn 1897 verhuisde het bedrijf naar Stuttgart om nog geenjaar later de nieuwbouw in Keulen-Ehrenfeld te betrek-ken. Nu we toch met historische feitjes bezig zijn: in1901 werd de bedrijfsnaam van Alfons Mauser-Gitterwerke gewijzigd in Mauser Gitter- undEisenwerke. De tuinhekken waren verleden tijd.

Alfons Mauser, zijn fabriek en zijn industrile vaten.Underlay (rechtsonder) toont een vroeg bedrijfslogo.

NN

Een veeraangedreven Boschhandgranaatwerper die zo tezien door middel van eenspan-hefboom, inclusief ratel,gespannen dient te worden.

Historie

oktober 2012AK56AAKK5566

Aanvankelijk produceerde men draadstalen manden en korven voor dechemische industrie; later ontwierp Alfons de zeer succesvolleMausertrommel; een vloeistof-dicht en corrosiebestendig lichtmetalenvat. Vanaf dat moment ging Mauser Gitter- und Eisen zich uitsluitendnog bezighouden met industrile verpakkingen.

Het hemd is nader dan de rok

Dat Alfons niet door de Mauser fami-lie verstoten was, moge blijken uit water in en na de Eerste Wereldoorloggebeurde. In juli 1914 werd de MauserWaffenfabrik GmbH opgericht die zichonledig ging houden met het fabricerenvan mijnwerpers en granaatlichamen.Het testterrein lag in Keulen-Brck (enwerd al gauw de Mauser Gartengenoemd). Dit Mauser bedrijf ging alsnel allianties aan met ondermeer ver-zinkerijen, een slimme zet die de wapen-boeren door de bittere tijden na de oor-log hielp. Na de overgave verboden de

Geallieerden vrijwel alle wapen-productie in Duitsland en deMauser wapentuig-makersmoesten hun poorten sluiten,ook die van de Keulse vestiging.Het was de Gitter- undEisenwerke van Alfons Mauserdie de grond en opstallen over-nam. Het schiet- en testtereinwerd aan de stad Keulen cadeaugedaan en er werd een kinderte-huis op gebouwd.We slaan nu een jaar of tienover. Op 11 augustus 1927 stierfAlfons Mauser onverwacht tij-dens een vergadering op zijnbedrijf aan een hartaanval.

Moet beter kunnenTot zover de geschiedenis van deKeulse Mauser-activiteiten. Maar welke wapens werden er nu precies tij-dens de eerste wereldoorlog geproduceerd? Zoals gezegd waren dat mij-nen- of, in wat moderner jargon, handgranaatwerpers. Die hadden deDuitse troepen aan het front hard nodig. Daar zat de vijand dikwijls opsteenworp afstand goed verschanst in zijn loopgraven. Dat steenworpkun je bijna letterlijk nemen, maar vaak net niet. Kan men een handgra-naat ongeveer 20 meter ver smijten, de tegenstanders zaten doorgaansvijftig tot honderd meter verderop. Al snel werden er ter plekke door innovatieve militairen zelf granaat-werpers in elkaar gesleuteld, gevolgd door haastig ontworpen engebouwde fabrieks-tuig. Deze gadgets waren echter zwaar, onhandig endikwijls net zo gevaarlijk voor de schutter als voor het beoogde doel.Een beter alternatief was het lanceren van Kugelhandgranaten, zeg maarei-granaten, met behulp van het Mauser 98 geweer. Hiertoe werd dehandgranaat in een houder geklemd. Die houder had een geleide-staaf en

die werd in de loop van het geweer geschoven. De frictie-ontsteker vande granaat moest naar achteren/beneden wijzen en werd met een koordaan een vast punt van het geweer, waarschijnlijk de trekkerbeugel, ver-bonden. De schutter plaatste de speciale afvuurpatroon, richtte het geheelrichting vijand en haalde de trekker over. De handgranaat, inclusiefklem, werd gelanceerd en bij het verlaten van het schietpunt, activeerdehet koord de frictie-ontsteker. Honderd jaar later kijken we er niet van

op.Maar nu wordt het mistig en vaag. Met de Mauser

RaadselsDe Katapultgewehre die Mauser inKeulen maakte, zullen ongetwijfeld bedoeld zijngeweest om de bovenbeschreven lanceermethode te vervangen.Meer user friendly and eenvoudiger.De vraag alleen is hoe? En waar-mee? De Katapultgewehre zijn voornamelijk omgebouwde Gewehre 98 uitOberndorf en een enkele Gewehr 71. De Model 98s valleen allemaal ineen drie cijferige serienummer-range en zijn mogelijk afkomstig uit eenspeciaal daartoe apart gehouden set. Kennelijk zijn ze niet zomaar ran-dom uit militaire voorraden geplukt. Bij sommige exemplaren zijn demilitaire markeringen weggeslepen; er zijn geen speciale nieuwe stem-

pels, laat staan nieuwe serienummers, aange-bracht. Op sommige fotos zijn markeringen alsA.194 aangebracht. Dit zijn de inventaris-nummers van het voormalige Keulse Mausermuseum. De A staat daarin voorArmeegewehre.Het archiefregister bevat weinig meer informa-tie dan dat deze wapens een militair uit-rustingstuk zijn met zelfspannende grendelactie,systeem Mauser, model 98. Bedoeld om metbehulp van een centraalvuur afvuurpatroon dekatapult af te vuren. Deze afvuurpatroon komtovereen met de hulsvorm van het type 98.De conversie van geweer naar katapult isingrijpend en wellicht niet goedkoop geweest.Alleen de actie, de grendel en de trekkergroepzijn gehandhaafd. Zelfs de houten lade is nieuwmaatwerk. Diens voorzijde is veel substantileruitgevoerd om de lanceerbuis beter te kunnen

Een grote grijns op de gezichten tijdens het poseren bij een hand-granaatwerper. (Perslucht aangedreven of hydraulisch geremd?)

In eerste instantie bedacht men allerlei (soms ter plek-ke gefabriceerde) middeleeuwse contrapties om hand-granaten naar de vijand te slingeren. Dat moest natuur-lijk beter kunnen.

Historie

Katapult-gewehre.

oktober 2012AK56AAKK5566

ondersteunen. Van allekolven die ik bekeken heb, zijn het standaard5-schots magazijn en bodemplaat aangebrachtmaar is de aanbrengerveer vervangen door eenhouten vulblokje. Er zijn geen kordonbeugelsaanwezig.

Niet binnenshuis gebruikenDe lanceerbuis inclusief kamer zijn uit een stukstaal vervaardigd. Ik heb twee kalibersgevonden: 45 en 55 millimeter. De buis heeftdezelfde grove schroefdraad als het Mauser 98geweer en kan derhalve in iedere Mauser actie

geschroefd worden. Een massieve borst aan devoorzijde van de lanceerbuis beschermt dehouten lade tegen beschadigingen. De hoekenzijn hier afgerond om de hand van de schutterop zijn beurt tegen de terugstoot te bescher-men.

De M1917 geweergranaat was specifiekontworpen om met het Gewehr 98 gelan-ceerd te worden. Het ding past niet in demysterieuze Katapultiergewehre.

Een echte wapendy-nastie, die Mausers.Ofschoon AlfonsMauser zich langetijd niet met wapen-productie bezig-hield, vond hij tus-sen het runnen vanzijn vaten- en ton-nenbedrijf wl detijd om speelgoed-wapens te verbete-ren en er patent opaan te vragen.Slimme zet aange-zien er rond 1914voldoende vraag inzijn Duitsland als-mede aan Britsekant ontstond. LinksBritse jochies die deloopgraafoorlogjespelen, rechts degrimmige werkelijk-heid aan de over-kant van het Kanaalwaar de gesneuvel-den soms na maan-den pas begravenkonden worden.

Duitse handgranaat in zijn houder. Houder en granaat wer-den beiden gelanceerd. De frictieontsteker werd doormiddel van een touwtje aan het wapen (boven) bevestigd.

Historie

oktober 2012AK56AAKK5566

De voorzijde van de pijp is voor-zien van een schroefdraad. Het nuthiervan is niet snel te verklaren. Jezou denken dat dit bedoeld is omhet wapen in een tank of bunkeraf-fuit te kunnen monteren. Dit zouhet ontbreken van richtmiddelenkunnen verklaren. Anderzijds ishet wel onmogelijk om het wapenvan binnenuit in een voertuig offortificatie-opstelling te herladen.Je moet dan eerst even de vijandom een vuurpauze verzoekenomdat je even uit dekking zultmoeten gaan Immers, per saldozijn de Katapultgewehre voorla-ders!Ook raadselachtig zijn de langs-openingen in sommige lanceerbuizen. Een schuivend deksel waarmee men de even-tuele gasdruk achter de af te vuren granaat zou kunnen regelen, ontbreekt. Ook ditdetail spreekt opstelling van het wapen in een afgesloten ruimte tegen. De ontsnap-pende aandrijfgassen zouden dan grotendeels indoors worden afgeblazen.

Welke granaat?Tot slot het grootste mysterie: de granaat die met deze Katapultgewehre gelanceerdwerd.Er waren geen handgranaten in de corresponderende buisdiameter totdat de ei-granaat Model 1917 werd gentroduceerd. De standaard geweergranaat met gelei-destang te gebruiken (heeft wel een diameter van 45 mm), klinkt ook niet erglogisch. Vergeet niet: de naam van de Katapultgewehre fr Handgranaten.Deze merkwaardige werpers moeten dus gebruik hebben gemaakt van een nieuwsoort munitie. Ik weet niet welke, maar misschien zijn er lezers die het wl weten.Ik zou het bijzonder waarderen als zij zich bij de redactie melden!Het best weleens zo kunnen zijn dat de introductie van de geweergranaat Model1917 het eind betekende van verdere ontwikkelingen van de Katapultgewehre. Dezegranaat werden met behulp van een werper gelanceerd die snel en eenvoudig aaneen Model 98 infanteriegeweer bevestigd kon worden.

Met dank aan dr., Geoffrey Sturgess (Zwitserland), het National Firearms Centre(Royal Armouries) te Leeds/ Groot Brittanni en de Mauser Holding in Brhl,Duitsland.

De 45 en de 55 millimeter `katapultier` buizen. Heeftiemand een idee welk projectiel ermee gelanceerdwerd?

De schiettap voor de M1917 geweergra-naat van de vorige pagina. Veel practi-scher dan de Katapultier-wapens.

Afgezien van staartstuk, trekker engrendel, zijn de Katapultiergewehreuniek. Let op de brede borst van de loopen het houten magazijn-vulblokje.

Historie