19-06-2014

Challenge the future

DelftUniversity ofTechnology

Terugblikken en vooruitkijken in Hoogvliet15 jaar stedelijke vernieuwing en de effecten op wonen, leefbaarheid en sociale mobiliteit

Reinout Kleinhans, Lex Veldboer, Wenda Doff en Maarten van Ham

2

Hoe het allemaal begon (eind jaren ‘90)

• Het ‘roer moest om’: van kleinschalige interventies naar grootschalige aanpak

• “Window of opportunity” (Nicol van Twillert)

• Veel steun vanuit bewoners (VBR) en ondernemers• Gunstig nationaal beleidskader en lokale samenwerking

kernactoren

• Strategische Wijkaanpak: ‘Hoogvliet Eigenzinnige Stad’ (1999)• Wonen naar wens• Samenwonen en samenleven• Educatie en werk• Vangnet en zorg• Goed vestigingsklimaat bedrijven

3

Startschot herstructurering

4

Evaluatie in 2007

“De herstructurering in Hoogvliet heeft relatief weinig inwoners direct opgestuwd op de maatschappelijke ladder. Wel heeft de vernieuwing een proces van toenemende zelfwaardering bij veel betrokken bewoners in gang gezet door een combinatie van het bieden van een nieuwe woning én assertief sociaal beleid” (p. 2-3).

“De herstructurering in Hoogvliet heeft relatief weinig inwoners direct opgestuwd op de maatschappelijke ladder. Wel heeft de vernieuwing een proces van toenemende zelfwaardering bij veel betrokken bewoners in gang gezet door een combinatie van het bieden van een nieuwe woning én assertief sociaal beleid” (p. 2-3).

5

De wereld draait door….

• Economische crisis: bezuinigingen en herijking stedelijke vernieuwing: landelijk en lokaal

• Terugtrekkende verzorgingsstaat, decentralisatie en omvangrijke stelselherzieningen WMO, AWBZ

• Participatiesamenleving, doe-het-zelf democratie, actief burgerschap, solidariteit en maatschappelijke tegenprestatie

• Voortgaande discussie over de effecten van ‘de wijkaanpak’• SCP 2013: “geen meetbare effecten van investeringen in de 40

Vogelaarwijken op leefbaarheid, veiligheid, sociale stijging en

inkomenssamenstelling”

6

7

Waarom dit onderzoek?

• Einde stedelijke vernieuwing landelijk ISV) en lokaal• Opheffing deelgemeente

• Geen Vogelaarwijk, maar wel derde grootste vernieuwingsoperatie in NL

• Mogelijkheid tot vervolgonderzoek op 2007

• Doelstellingen:• Beeld op lange termijn (15 jaar)

• Effecten woonsituatie, leefbaarheid en sociale mobiliteit

• Sociale interventies bezien in kader van huidige transities

8

Quasi-experimentele opzet

• “Five years up”: vervolgenquête• Steekproef uit bevolking 18-70 en opsporen respondenten 2007 • Identieke enquête in controlewijk, waar weinig of geen

herstructurering is geweest

• Analyse longitudinale data in het Sociaal Statistisch Bestand (SSB)• Registerdata alle bewoners Hoogvliet en controlewijk, 1999-2011

• Kwalitatieve component: diepte-interviews met• Deelnemers van sociale trajecten (OK-Bank, BSTO, Buurtmakelaars

e.a)• Professionals (aangevuld met expertmeeting)

• Voortbouwen op onderzoek uit 2007

9

Uitkomsten

10

Fysiek enorme sprong voorwaarts

• T.a.v. de woonsituatie, wooncarrière, buurtontwikkeling, leefbaarheid en reputatie doet Hoogvliet het veel beter dan de controlewijk.

• Veel Hoogvlieters schrijven verbeteringen toe aan de vernieuwing• Vooral doorstromers en nieuwkomers positief• Meeste vernieuwingsbaten gekoppeld aan verhuizingen (huisbezoeken!)

• Verbeteringen beklijven, ondanks de crisis• Blijvers & doorstromers positiever over buurtontwikkeling dan in 2007

• Mutatie in nieuwe complexen extreem laag• Nog beperkte doorstroming: ‘gouden kooi’?• Mogelijkheden tot huuraanpassing beperkt

11

• Bron foto’s:

Foto’s: Reinout Kleinhans

12

Bron foto’s: www.3woonwensen.nl

13

Sociale mobiliteit?

• Analyses op Sociaal Statistisch Bestand van CBS: unieke dataset!• Registerdata huishoudens 1999 -2011

• Eigenwoningbezit, huishoudensinkomen, uitkeringsafhankelijkheid, WOZ-

waarde

• Geen opleidingsniveau

• Focus op mechanismen achter wijkverandering• Is verandering het gevolg van selectieve verhuizingen of ‘in-situ’

verandering?

14

Trend Hoogvliet: eigenwoningbezit

• Duidelijk vernieuwingseffect in Hoogvliet-Noord

• Instromers steeds vaker eigenwoningbezitters

• Sinds 2009: daling aandeel EGW bij de in- en uitstromers

15

Trend Hoogvliet: WOZ-waarde huur

• Wijziging meetmethodiek in 2004-2005

• Vanaf 2005: Hoogvliet loopt uit op R’dam en controlewijk

• Vernieuwing: hogere waarde nieuwe huurwoningen

16

Trend: uitkeringsafhankelijkheid

• Scherpe daling uitkeringsafhankelijkheid in Hoogvliet-Noord

• Sinds 2009 generieke stijging: crisis-effect

0,05

0,10

0,15

0,20

0,25

0,3019

99

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

Hoogvliet Noord

Hoogvliet Zuid

Lombardijen

Groot-IJsselmonde

Lage Land

Kleinpolder

Rotterdam

17

Verhuizingen of in-situ verandering?

• In vergelijking met de controlewijk:

• Komen meer nieuwe woningbezitters uit het gebied zelf• Vooral doorstromers, blijvers veel kleinere aanwas EGW• Belangrijke rol Te Woon (geen inkomensstijging, toch koop)

• Zijn er minder instromers met een kwetsbare positie (uitkering)• Instromers vaker woningbezitter, uitstromers vaker

uitkeringsgerechtigd• Instromers: sociale mobiliteit voorafgaand aan verhuizing naar

Hoogvliet

18

Verhuizingen of in-situ verandering?

• Sociale stijgers worden beter vastgehouden• Groter deel blijvers & doorstromers dat werk had/kreeg, bleef in

Hoogvliet wonen

• De inkomensontwikkeling is identiek aan die van de controlewijk• Weinig objectieve sociale stijging bij blijvers en doorstromers

• Geen verandering in leercultuur volwassenen (bijscholing)

19

Sociale interventies

• Diepte-interviews (kleine pilots) en expertmeeting:1. Bijstandsgerechtigden en maatschappelijke tegenprestatie

2. Buurtserviceteam Oudeland en Buurtmakelaars

3. Professionele blik op de participatiesamenleving

• Terugblikken en plaatsing in context huidige transities

• OK-Bank (zelfontplooiing) ‘Maatschappelijke Inspanning’ (tegenprestatie)

• Instemming met basisgedachte verplichte tegenprestatie

• Respondenten ‘kansloos’ op de arbeidsmarkt, maar zien hun lopende inspanningen officieel ‘tot nut verklaard’

20

BSTO en Buurtmakelaars

• Outreaching interventions, gericht op zelfredzaamheid

• Professionele inzet gericht op oplossen acute crises en stabilisatie• Kortstondige inzet en doorverwijzing• Belemmeringen ‘opgeruimd’

• Lang niet iedereen kan aan zelfredzaamheidsnorm voldoen• Spankracht eigen netwerk• Brug te ver (zware psychosociale problemen)

• Nadruk op meetbare en korte termijn-resultaten bemoeilijkt inzet op (re)activering sociale netwerken

• Cliënten kloppen volgende keer weer aan bij dezelfde professionals

21

Professionals & Participatiesamenleving (PS)

• Buzzword: geen brede consensus over invulling en effecten• Drie typen opvattingen over ideale PS

• Optimisme over kansen voor ‘eigen kracht’ burgers• PS niet ervaren als aanval op sociale professionals• Willen en kunnen burgers helpen bij ontwikkeling eigen kracht

• Politieke neiging om onder de vlag van burgerkracht het mes te zetten in uitgaven voor sociale professionals

• Professionals gaan niet mee in gedachte dat kwetsbare burgers het geheel op eigen kracht moeten redden• Blijvende ondersteuning (slimmere inzet van middelen)

22

Hoe verder?

• Net als SCP: worsteling met methodologische ‘haken en ogen’:• De interventie is lastig te definiëren en veranderlijk• ‘Glibberigheid’ van de doelgroep• Een zuivere controlegroep / controlewijk bestaat niet

• Koester de oogst van de vernieuwing

• Selectieve ingrepen en specifieke doelgroepen

• Stedelijke vernieuwing op uitnodiging of wachten op betere tijden?

• Professionele ‘ongehoorzaamheid’ t.b.v. zelfredzaamheid

• Een minimaal sociaal beleid voor langdurig kwetsbaren